نمایش مبدأ برای ج م ل / الجمال

<span id="الجمال-نسخه-آزمایشی"></span>
= <span dir="rtl">الجَمال (نسخه آزمایشی)</span> =

<span dir="rtl">زیبایی</span>

<span id="درآمد1"></span>
= <span dir="rtl">درآمد</span><ref><span dir="rtl">به قلم پژوهشگر ارجمند، حجّة الإسلام و المسلمین هادی صادقی</span>.</ref> =

<span id="واژهشناسی-جمال"></span>
== <span dir="rtl">واژه</span>‌<span dir="rtl">شناسی «جمال»</span> ==

<span dir="rtl">جمال از ریشۀ «ج م ل» است. «جمل» در لغت عرب در چند موضوع به کار رفته است: زیبایی، روغن مذاب، شتر نر، واحد کامل معنادار از کلام، گرد آمدن، نوعی حساب.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک. معجم مقاییس اللّغة: ج۱ ص۴۸۱ مادّۀ «جمل»، کتاب العین: ص۱۵۰ مادّۀ «جمل</span>».</ref> <span dir="rtl">ابن فارس، دو ریشۀ اصلی برای آن قائل است و می</span>‌<span dir="rtl">گوید:</span>

<span dir="rtl">الجیم و المیم و اللام أصلان: أحدهما تجمُّع و عِظَم الخَلْق، و الآخر حُسنٌ.</span><ref><span dir="rtl">معجم مقاییس اللّغة: ج۱ ص۴۸۱ مادّۀ «جمل</span>».</ref>

<span dir="rtl">جیم و میم و لام، دو ریشۀ اصلی دارد: یکی جمع شدن و بزرگی جُثّه و دوم زیبایی.</span>

<span dir="rtl">برخی بر ریشۀ اوّل، یعنی «بزرگی» تأکید دارند.</span><ref><span dir="rtl">مانند خلیل بن احمد که می‏گوید: جمل به شتر نر که در نُه سالگی بزرگ و قوی شود اطلاق می‏شود: «الجَمَل: یستحقّ هذا الاسم إذا بزل» (کتاب العین: ص۱۵۰ مادّۀ «جمل</span>»).</ref> <span dir="rtl">بر این اساس، جمال، چیزی است که مایۀ شهرت و بلندی مرتبت انسان شود، چه از کارها باشد، یا از خلقیّات، یا از اموال باشد، یا مربوط به جسم بشر. پس اصل جمال در عربی، «بزرگی» است و به همین دلیل، جُمله را جُمله نامیده</span>‌<span dir="rtl">اند؛ چرا که از متفرّقات، بزرگ</span>‌<span dir="rtl">تر است. شتر را نیز به دلیل بزرگی در خلقت، جَمَل گفته</span>‌<span dir="rtl">اند. حتّی دنبۀ آب شده را به دلیل منافع بزرگش جمیل خوانده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: الفروق فی اللّغة: ص۲۵۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">گروهی دیگر می</span>‌<span dir="rtl">گویند اصل آن، غیر عربی است.</span><ref><span dir="rtl">ابن منظور در لسان العرب (ج ۱۱ ص۱۲۸ مادّۀ «جمل») از ابن درید نقل می‏کند: «لا أحسبه عربیّاً؛ من آن را عربی نمی‏دانم</span>».</ref> <span dir="rtl">برخی نیز این قول را ترجیح داده، یک ریشۀ اصلی عبری برای آن آورده</span>‌<span dir="rtl">اند که به معنای بلوغ و کمال و تمایز است. این اصل عبری، با اندکی تغییر معنایی، در عربی به معنای کمال و نظم و تناسب به کار رفته است که دو گونه دارد: یکی صوری و ظاهری و دیگری معنوی و باطنی. به همین مناسبت بر اموری که دارای نظم و اجتماع هستند، جمیل اطلاق می</span>‌<span dir="rtl">شود. زیبایی ظاهری به دلیل نظم و انتظام پدید می</span>‌<span dir="rtl">آید. شتر نر به دلیل کمال بردباری در برداشتن بارهای سنگین و استقامت زیادش جمل خوانده شده است. مفاهیم اجمال و جمله نیز به دلیل حصول به نتیجه و حفظ نظم و دستیابی به تناسب و اعتدال به کار رفته</span>‌<span dir="rtl">اند. زیبایی نفس انسان به دلیل اتّصاف به صفات روحانی و معنوی است که موجب پیدایش اعتدال و تناسب درونی می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: التحقیق فی کلمات القرآن الکریم: ج۲ ص۱۰۹ مادّۀ «جمل</span>».</ref>

<span dir="rtl">راغب اصفهانی، جمال را به زیبایی فراوان معنا می</span>‌<span dir="rtl">کند. البتّه تصریح نمی</span>‌<span dir="rtl">کند که فراوانی را از کجا آورده است؛ امّا می</span>‌<span dir="rtl">توان با توجّه به معنای دیگر جمال - که انباشت بزرگی و عظمت است - این مطلب را استنباط کرد. وی زیبایی فراوان را دو نوع می</span>‌<span dir="rtl">داند: یکی زیبایی مخصوص انسان، اعم از این که در جانش یا بدنش یا کارهایش باشد و دوم، آنچه از او به دیگری می</span>‌<span dir="rtl">رسد. وی حدیث «إِنَّ اللّٰهَ جَمِیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ» را بر این وجه تفسیر می</span>‌<span dir="rtl">کند و اشاره به این دارد که: از سوی خداوند متعال، خیرات بسیاری به انسان افاضه می</span>‌<span dir="rtl">شود و خداوند، کسی را که چنین باشد، دوست دارد.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: مفردات ألفاظ القرآن: ص۲۰۲ مادّۀ «جمل</span>».</ref> <span dir="rtl">سیبویه نیز جمال را به زیباییِ دارای دقّت و ظرافت معنا کرده است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: المصباح المنیر: ج۲ ص۱۱۰ مادّۀ «جمل</span>».</ref> <span dir="rtl">گفتۀ او می</span>‌<span dir="rtl">تواند در تعیین معنا حجّیت داشته باشد.</span>

<span dir="rtl">بر پایۀ آنچه گفته شد، جمال در این کاربرد، بر زیبایی بسیار که بیانگر دقّت و ظرافت است، اطلاق می</span>‌<span dir="rtl">شود</span><ref><span dir="rtl">این سخن به معنای انکار کاربردهای دیگر جمال نیست؛ بلکه در موضوع این باب، به این معنا به کار می‏رود</span>.</ref> <span dir="rtl">و دو گونۀ ظاهری و باطنی دارد که در قرآن و حدیث نیز در این دو گونه به کار رفته است.</span>

<span id="مفاهیم-مرتبط-با-جمال"></span>
== <span dir="rtl">مفاهیم مرتبط با جمال</span> ==

<span dir="rtl">در قرآن کریم و احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام مفاهیم دیگری که معانی نزدیکی به مفهوم جمال دارند، به کار رفته</span>‌<span dir="rtl">اند که برای تکمیل بحث، اشاره</span>‌<span dir="rtl">ای به آنها می</span>‌<span dir="rtl">شود:</span>

<span id="یک.-حسن"></span>
=== <span dir="rtl">یک. حُسن</span> ===

<span dir="rtl">به نظر ابن فارس و گروهی از اهل لغت، مفهوم «حُسن»، ریشه</span>‌<span dir="rtl">ای واحد دارد و به معنای زیبایی در برابر زشتی و به عنوان صفتی نیکو برای چیزی که موصوف به آن است، به کار می</span>‌<span dir="rtl">رود.</span><ref><span dir="rtl">«الحاء و السین و النون أصلٌ واحد. فالحُسن ضِدُّ القبح. یقال: رجلٌ حَسَن، و امْرَأة حسناءُ و حُسّانَةٌ» (معجم مقاییس اللّغة: ج۲ ص۵۷ مادّۀ «حسن</span>»).</ref> <span dir="rtl">برخی آن را به معنای چیزی می</span>‌<span dir="rtl">دانند که شادی</span>‌<span dir="rtl">آور و خواستنی است، چه عقل آن را پسند کند، چه نفس و چه حس.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: مفردات ألفاظ القرآن: ص۲۳۵ مادّۀ «حسن</span>».</ref> <span dir="rtl">شاید نزدیک</span>‌<span dir="rtl">ترین مفهوم به مفهوم جمال، حُسن باشد.</span>

<span dir="rtl">همین مفهوم در اخلاق نیز کاربرد دارد: به کارهای نیک، حَسَن و به کارهای بد، قبیح اطلاق می</span>‌<span dir="rtl">شود. حُسن در آیات بسیاری از قرآن بدین معنا به کار رفته است؛ از جمله:</span>

<span dir="rtl">(لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى</span>‌ <span dir="rtl">وَ زِيادَة.</span><ref><span dir="rtl">یونس: آیۀ ۲۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">برای کسانی که نیکوکاری کردند، نیکویی و بیش از آن است).</span>

<span dir="rtl">پاداش نیکوی خداوند، همان چیزی است که نیکوکاران استحقاقش را دارند؛ امّا خداوند بیش از استحقاق نیز عطا می</span>‌<span dir="rtl">کند که همان زیادتی است که در این آیه ذکر شده است، مانند زیادتی</span>‌<span dir="rtl">ای که در آیه</span>‌<span dir="rtl">ای دیگر آمده است:</span>

<span dir="rtl">(مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها.</span><ref><span dir="rtl">انعام: آیۀ ۱۶۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">کسی که نیکوکاری کند، ده برابر آن پاداش دارد).</span>

<span dir="rtl">حسن و قبح اخلاقی دقیقاً به معنای زیبایی و زشتی است که جان</span>‌<span dir="rtl">مایۀ خوبی و بدی کار است. حُسن، کار را زیبا می</span>‌<span dir="rtl">کند و به دنبال زیبا شدن، کار برای عقل، خواستنی و پسندیده می</span>‌<span dir="rtl">شود و آن را نیکو به شمار می</span>‌<span dir="rtl">آورد. بنا بر این، کاربرد اخلاقی آن نیز دقیقاً منطبق با کاربرد لغوی است.</span>

<span dir="rtl">مفهوم حُسن، کاربرد سومی هم دارد و آن، کمال است. هنگامی که قرآن از اوصاف مؤمنان و اهل تقوا سخن می</span>‌<span dir="rtl">گوید، جایگاه بهشتی آنها را چنین می</span>‌<span dir="rtl">ستاید:</span>

<span dir="rtl">(يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا وَ يُلَقَّوْنَ فِيها تَحِيَّةً وَ سَلاماً * خالِدِينَ فِيها حَسُنَتْ</span>‌ <span dir="rtl">مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً.</span><ref><span dir="rtl">فرقان: آیۀ ۷۵ - ۷۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">در مقابل صبرشان غرفه</span>‌<span dir="rtl">ها و درجات برتر [بهشت] را پاداش می</span>‌<span dir="rtl">گیرند، و در آن جا با تحیّت و سلامی [از سوی خدا و فرشتگان] رو به رو می</span>‌<span dir="rtl">گردند. * در آن جا جاودانه خواهند بود [که چه] قرارگاه و اقامتگاه نیکی است).</span>

<span dir="rtl">در این کاربرد، حسن به معنای کمال، به کار رفته است؛ امّا چنان که در بحث از حقیقت زیبایی خواهد آمد، کمال، جزئی از معنای زیبایی است و با آن مرتبط است. از این رو، هنگامی از مفهوم حسن برای بیان کمال استفاده می</span>‌<span dir="rtl">شود که پدیدۀ موصوف، جذّاب و در واقع، حامل زیبایی باشد.</span>

<span id="دو.-حلیه"></span>
=== <span dir="rtl">دو. حِلْیه</span> ===

<span dir="rtl">واژۀ «حُلِیّ»، بر زینت خارجی که به چیزی افزوده می</span>‌<span dir="rtl">شود، اطلاق می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: الفروق فی اللّغة: ص۱۵۴</span>.</ref> <span dir="rtl">به گفتۀ خلیل فراهیدی:</span>

<span dir="rtl">و الحَلْیُ: کلُّ حِلْیةٍ حَلَّیتَ بِهِ امرَأَةً أو سَیفاً أو نَحوَه.</span><ref><span dir="rtl">کتاب العین: ص۱۹۶ مادّۀ «حلی</span>».</ref>

<span dir="rtl">حَلی، هر زیوری است که با آن، زن یا شمشیر یا مانند آن را تزیین می</span>‌<span dir="rtl">کنی.</span>

<span dir="rtl">ثعالبی، انواع زینت</span>‌<span dir="rtl">ها را برای اعضای بدن، تحت عنوان حلی بر می</span>‌<span dir="rtl">شمارد.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: فقه اللّغة: ص۲۷۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">حُلی، در قرآن کریم به زیورهای خارجی و افزودنی اطلاق شده است. در یک آیه از زیورهایی سخن گفته می</span>‌<span dir="rtl">شود که سامری از بنی اسرائیل گرفت تا گوساله</span>‌<span dir="rtl">اش را با آنها بسازد.</span><ref><span dir="rtl">(وَ اتَّخَذَ قَوْمُ مُوسى‏ مِنْ بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلاً جَسَداً لَهُ خُوارٌ) (اعراف: آیۀ ۱۴۸</span>).</ref> <span dir="rtl">در آیه</span>‌<span dir="rtl">ای دیگر، از زینتی</span>‌<span dir="rtl">هایی که از دریا به دست می</span>‌<span dir="rtl">آیند از آنها استفاده می</span>‌<span dir="rtl">شود، سخن می</span>‌<span dir="rtl">رود.</span><ref><span dir="rtl">(وَ هُوَ الَّذی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِيًّا وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَها) (نحل: آیۀ ۱۴</span>).</ref> <span dir="rtl">در آیات متعدّدی در بیان اوصاف بهشتیان از زینت</span>‌<span dir="rtl">های طلا و نقره</span>‌<span dir="rtl">ای گفتگو می</span>‌<span dir="rtl">شود که آنان به دست می</span>‌<span dir="rtl">کنند یا می</span>‌<span dir="rtl">پوشند.</span><ref><span dir="rtl">(يُحَلَّوْنَ فيها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ يَلْبَسُونَ ثِياباً خُضْراً مِنْ سُنْدُسٍ...) (کهف: آیۀ ۳۱)، (يُحَلَّوْنَ فيها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤاً) (حج: آیۀ ۲۳)، (وَ تَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَها وَ تَرَى الْفُلْكَ فيهِ مَواخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ) (فاطر: آیۀ ۱۲)، (جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَها يُحَلَّوْنَ فيها مِنْ أَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤاً وَ لِباسُهُمْ فيها حَريرٌ) (فاطر: آیۀ ۳۳</span>).</ref>

<span id="سه.-زینت"></span>
=== <span dir="rtl">سه. زینت</span> ===

<span dir="rtl">یکی از نزدیک</span>‌<span dir="rtl">ترین مفاهیم به مفهوم جمال، زینت است. ابن فارس، ریشۀ واحدی برای مادّۀ «زین» قائل است و آن، عبارت از هر چیزی است که موجب زیبایی و نیکویی چیزی دیگر شود.</span><ref><span dir="rtl">معجم مقاییس اللّغة: ج۳ ص۴۱ مادّۀ «زین</span>».</ref> <span dir="rtl">دیگر لغویان نیز همین معنا را برای آن گفته</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: مفردات ألفاظ القرآن، لسان العرب،المصباح المنیر، تهذیب اللّغة ذیل مادّۀ «زین</span>».</ref> <span dir="rtl">ظاهراً تزیین می</span>‌<span dir="rtl">تواند با چیزی بیرونی و عارضی باشد، یا با چیزی درونی و ذاتی. پس می</span>‌<span dir="rtl">توان گفت که تزیین می</span>‌<span dir="rtl">تواند مادّی یا معنوی باشد.</span><ref><span dir="rtl">راغب، نمونه‏هایی از هر یک را آورده است (ر.ک: مفردات ألفاظ القرآن: ص۳۸۸ مادّۀ «زین</span>»).</ref>

<span dir="rtl">زینت، به هر گونه زیباسازی مادّی و معنوی اطلاق می</span>‌<span dir="rtl">شود. آنچه در زینت اهمّیت دارد، آن است که زیبایی ظاهر شده است، چه این زیبایی از درون خود شیء ظهور کند، چه از بیرون بدان ملحق شود. در این جا مفهوم زینت، از مفهوم حُلیّ (زیور) جدا می</span>‌<span dir="rtl">شود. حُلی، تنها شامل پیرایه</span>‌<span dir="rtl">ها و آرایه</span>‌<span dir="rtl">های عارضی است؛ امّا زینت، شامل زیبایی ذاتی هم می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">در قرآن کریم گونه</span>‌<span dir="rtl">های مختلف زینت به کار رفته است. که می</span>‌<span dir="rtl">توان آنها را در دسته</span>‌<span dir="rtl">بندی ذیل، عرضه کرد</span>‌<span dir="rtl">:</span>

<span id="زینت-مادی"></span>
==== <span dir="rtl">۱</span>‌<span dir="rtl">. زینت مادّی</span> ====

<span dir="rtl">(وَ زَيَّنَّا السَّماءَ الدُّنْيا بِمَصابِيحَ.</span><ref><span dir="rtl">فصّلت: آیۀ ۱۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">و آسمانِ نزدیک</span>‌<span dir="rtl">تر [به شما] را با چراغ</span>‌<span dir="rtl">هایی [از ستارگان] آراستیم</span>‌<span dir="rtl">).</span>

<span dir="rtl">(إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَها.</span><ref><span dir="rtl">کهف: آیۀ ۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">ما آنچه را که بر روی زمین است، مایۀ زینت آن قرار دادیم).</span>

<span dir="rtl">(فَخَرَجَ عَلى</span>‌ <span dir="rtl">قَوْمِهِ فِی زِينَتِهِ.</span><ref><span dir="rtl">قصص: آیۀ ۷۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">پس [روزی، قارون] در میان آرایش شخصی و اشرافی خود به میان قوم خویش آمد).</span>

<span id="زینت-معنوی"></span>
==== <span dir="rtl">۲</span>‌<span dir="rtl">. زینت معنوی</span> ====

<span dir="rtl">(وَ لكِنَّ اللّٰهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمانَ وَ زَيَّنَهُ فی قُلُوبِکُمْ.</span><ref><span dir="rtl">حجرات: آیۀ ۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">ولی خدا ایمان را محبوب شما ساخت و آن را در دل</span>‌<span dir="rtl">هایتان بیاراست).</span>

<span dir="rtl">(زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ.</span><ref><span dir="rtl">آل عمران: آیۀ ۱۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">میل به خواسته</span>‌<span dir="rtl">ها (هوس</span>‌<span dir="rtl">ها) برای مردم، آراسته شده است).</span>

<span dir="rtl">(زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مَكْرُهُمْ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">رعد: آیۀ ۳۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">برای کسانی که کفر ورزیده</span>‌<span dir="rtl">اند، مکر و نیرنگشان آراسته گشته است).</span>

<span id="زینت-خیالی"></span>
==== <span dir="rtl">۳</span>‌<span dir="rtl">. زینت خیالی</span> ====

<span dir="rtl">(وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ.</span><ref><span dir="rtl">انفال: آیۀ ۴۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">و هنگامی که شیطان، عمل</span>‌<span dir="rtl">های [باطل] آنان را در نظرشان بیاراست).</span>

<span dir="rtl">(إِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ زَيَّنَّا لَهُمْ أَعْمالَهُمْ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">نمل: آیۀ ۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">همانا کسانی که به روز واپسین ایمان نمی</span>‌<span dir="rtl">آورند، اعمال [زشت] آنها را در نظرشان آراستیم. از این رو همواره در سرگردانی</span>‌ <span dir="rtl">اند).</span>

<span id="زینت-عارضی"></span>
==== <span dir="rtl">۴</span>‌<span dir="rtl">. زینت عارضی</span> ====

<span dir="rtl">(خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ.</span><ref><span dir="rtl">اعراف: آیۀ ۳۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">در هر مسجدی، آراسته حاضر شوید).</span>

<span id="زینت-ذاتی"></span>
==== <span dir="rtl">۵</span>‌<span dir="rtl">. زینت ذاتی</span> ====

<span dir="rtl">مانند آنچه در بارۀ زینت یافتنِ آسمان به وسیلۀ ستارگان آمد.</span>

<span id="زینت-عام"></span>
==== <span dir="rtl">۶</span>‌<span dir="rtl">. زینت عام</span> ====

<span dir="rtl">(رَبِّ بِما أَغْوَيْتَنِی لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ.</span><ref><span dir="rtl">حجر: آیۀ ۳۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">[شیطان گفت:] پروردگارا! بدان سبب که مرا به گم</span>‌<span dir="rtl">راهی افکندی، من نیز در روی زمین [همۀ کارهای زشت را] برای آنها آراسته خواهم کرد</span>‌<span dir="rtl">).</span>

<span dir="rtl">این آیه شامل همۀ انواع زینت عارضی و ذاتی می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span><ref><span dir="rtl">التحقیق فى کلمات القرآن الکریم: ج۴ ص۳۷۵</span>.</ref>

<span id="چهار.-زخرف"></span>
=== <span dir="rtl">چهار. زُخرُف</span> ===

<span dir="rtl">زخرف نیز به مفهوم «زینت» نزدیک است، با این تفاوت که زخرف به زینتی اطلاق می</span>‌<span dir="rtl">شود که از بیرون افزوده باشد.</span><ref><span dir="rtl">همان: ص۳۱۸- ۳۱۹</span>.</ref> <span dir="rtl">جوهری و ابن سیده، اصل آن را به معنای طلا می</span>‌<span dir="rtl">دانند که بعدها به هر زینتی اطلاق شده است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: صحاح اللّغة: ج۴ ص۱۳۶۹ مادّۀ «زخرف»، لسان العرب: ج۹ ص۱۳۲ مادّۀ «زخرف</span>».</ref> <span dir="rtl">در هر حال، زیادتی در آن ملحوظ است، که گاه این زیادتی به قصد فریب و برای تزویر به کار می</span>‌<span dir="rtl">رود، چنان که خداوند متعال برای کلامی که ظاهری زیبا دارد و به قصد فریب بیان شده، از تعبیر «زخرف القول» استفاده کرده است:</span>

<span dir="rtl">(يُوحِی بَعْضُهُمْ إِلى</span>‌ <span dir="rtl">بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً.</span><ref><span dir="rtl">انعام: آیۀ ۱۱۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">برخی از آنها به برخی دیگر، سخنان باطلِ آراسته به فریب پیام می</span>‌<span dir="rtl">فرستادند).</span>

<span dir="rtl">نیز در بارۀ خانه</span>‌<span dir="rtl">ای که از موادّی نامتعارف همچون طلا برای زینت آن استفاده شده باشد (یا برای طلایی که در یک خانه انباشته شده باشد)، تعبیر «زخرف» به کار می</span>‌<span dir="rtl">رود:</span>

<span dir="rtl">(أَوْ يَكُونَ لَكَ بَيْتٌ مِنْ زُخْرُفٍ.</span><ref><span dir="rtl">اسرا: آیۀ ۹۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">یا آن که تو را خانه</span>‌<span dir="rtl">ای از طلا [و زیورهای رنگارنگ] باشد).</span>

<span dir="rtl">در حدیثی از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله روایت شده که یکی از اشراط الساعه (نشانه</span>‌<span dir="rtl">های آخر الزمان یا قیامت) را «زُخرفة المساجد (طلاکاری مساجد)»، یعنی کاری مذموم یا دست کم زائد، دانسته است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: إرشاد القلوب: ج‏۱ ص۶۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">ثعالبی، میان برخی مفاهیم ناظر به زیبایی، تفاوت</span>‌<span dir="rtl">هایی گذاشته است. از نظر او: صباحت در صورت است، بهاء در پیشانی است، وضائت در چهره است، جمال در بینی است، حلاوت در چشمان است، ملاحت در دهان است، ظرافت در زبان است، لباقت در عقل است و کمال زیبایی در موی است؛</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: فقه اللّغة: ص۹۴ عسکری نیز همین تمایزها را از عرب‏ها نقل می‏کند (ر.ک: الفروق فی اللّغة: ص۲۵۶</span>).</ref> <span dir="rtl">امّا این تمایزها، نه دقیق</span>‌<span dir="rtl">اند و نه کلّیت دارند و نمی</span>‌<span dir="rtl">توانند مبنایی برای کاربرد لغت باشند؛ زیرا همۀ اینها در غیر این معانی نیز به کار رفته</span>‌<span dir="rtl">اند.</span>

<span id="حقیقت-زیبایی"></span>
== <span dir="rtl">حقیقت زیبایی</span> ==

<span dir="rtl">زیبایی چیست و چگونه حقیقتی است؟ آیا حقیقتی عینی</span><ref>objective.</ref> <span dir="rtl">است یا اَنفُسی</span><ref>subjective.</ref> <span dir="rtl">یا هر دو؟ فیلسین شاله، ارتباط زیبایی را با اموری مانند خوشایندی، مفید بودن، حقیقت و خوبی می</span>‌<span dir="rtl">سنجد و تعریف</span>‌<span dir="rtl">های کانت</span><ref><span dir="rtl">در زیبایی چهار جهت (کمیت، کیفیت، نسبت و جهت) وجود دارد</span>.</ref> <span dir="rtl">و ارسطو</span><ref><span dir="rtl">وی زیبایی را با مفاهیم نظام و بزرگی مرتبط می‏دانست</span>.</ref> <span dir="rtl">از زیبایی را به نقد می</span>‌<span dir="rtl">کشد و سپس تعریف برگسون را که دو بخشی است، می</span>‌<span dir="rtl">پذیرد. به نظر او، زیبایی، «هماهنگی و بیان حال» است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: شناخت زیبایی: ص۱۱۹ - ۱۴۵</span>.</ref> <span dir="rtl">تعریف</span>‌<span dir="rtl">های بسیاری از زیبایی گفته شده است</span><ref><span dir="rtl">در بارۀ ارتباط «زیبایی» با مفاهیمی مانند: نظم، تناسب، بزرگی، لذّت، کمال، فهم، فرانمود، فرم (شکل)، معنا، بیان و احساس، مطالب بسیاری در تاریخ فلسفۀ هنر و زیبایی‏شناسی گفته شده است. در این جا بنای نقل و نقد این نظریّه‏ها را نداریم. در زبان فارسی نیز کتاب‏های خوبی در این زمینه یافت می‏شوند، از جمله، ر.ک: زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، اثر محمّدتقی جعفری، فلسفۀ هنر، نوشته یانگ، هنر و شناخت، نوشتۀ واربرتن، چیستی هنر، از گراهام، فلسفۀ هنر و چیستی هنر، اثر هنفلینگ</span>.</ref> <span dir="rtl">که بیان آنها در این جا به درازا می</span>‌<span dir="rtl">انجامد و ما تنها به تعریف مختار می</span>‌<span dir="rtl">پردازیم.</span>

<span dir="rtl">در بارۀ این که زیبایی، حقیقتی یک</span>‌<span dir="rtl">بعدی است یا دوبعدی، سه نظریّه هست: برخی، سویۀ عینی زیبایی را اصل گرفته</span>‌<span dir="rtl">اند و برخی سویۀ ذهنی و برخی دیگر، سویۀ اَنفُسی آن را. به نظر می</span>‌<span dir="rtl">رسد نظر سوم درست</span>‌<span dir="rtl">تر باشد و زیبایی، حقیقتی دو سویه است، که از یک سو باید در چیزی که موصوف به زیبایی است، تناسب</span>‌<span dir="rtl">هایی (مثبت یا منفی،</span>‌ <span dir="rtl">به طوری که شامل تضاد و تقابل یا تنافر و تقارب بشود) وجود داشته باشد و از سوی دیگر، باید بر فرد ناظر، تأثیری خوشایند بگذارد و او را میخکوب کند و به او لذّت بدهد.</span>

<span dir="rtl">با لحاظ کردن جنبۀ عینی زیبایی می</span>‌<span dir="rtl">توان آن را معرفت</span>‌<span dir="rtl">بخش دانست. زیبایی، کاشف کمالی است که در زیر آن است؛ زیرا زیبایی، به سان پرده</span>‌<span dir="rtl">ای است که بر کمالِ مستور کشیده شده است. با این نگاه، در زیبایی، نوعی کشف و پدیدار شدن وجود دارد. زیبایی، نمودی</span><ref>phnomenon</ref> <span dir="rtl">است که از بودی</span><ref>noumenon</ref> <span dir="rtl">حکایت دارد. زیبایی بدون وجود یک واقعیت خارج از ذهن انسان، به زیبایی موهوم تبدیل می</span>‌<span dir="rtl">شود. زیبایی واقعی، ریشه در بود اشیا دارد.</span>

<span dir="rtl">در کشف، هم عینیتِ کشف شده موضوعیت دارد و هم خود کشف و پدیدار شدن (نمود = فنومن) که امری انفسی است؛ زیرا چگونگی این نوع کشف، بسته به احساس و سلیقۀ درک کنندۀ آن است. شیوۀ پدیدار شدن موضوع، بر فاعل و شیوۀ تأثیرپذیری او مؤثّر است. بنا بر این، هر دو جنبۀ عینی و انفسی در این جا وجود دارند. تأثیر جنبۀ انفسیِ زیبایی است که آن را نسبی می</span>‌<span dir="rtl">کند و به همین دلیل است که چیزی نزد کسی یا گروهی زیبا و نزد دیگران زشت جلوه می</span>‌<span dir="rtl">کند. همچنین حسّ</span> ‌<span dir="rtl">زیبایی</span>‌<span dir="rtl">شناسی آدمیان در طول زمان تغییر می</span>‌<span dir="rtl">کند و سلیقه</span>‌<span dir="rtl">ها دگرگون می</span>‌<span dir="rtl">شود. اگر به آرایه</span>‌<span dir="rtl">ها و تصاویری که چهل سال پیش، آنها را زیبا می</span>‌<span dir="rtl">انگاشتیم بنگریم، ممکن است برخی از آنها را دیگر زیبا ندانیم. زیبایی از جنبۀ انفسی، نسبی است؛ امّا از جنبۀ عینی</span>‌<span dir="rtl">، مطلق است.</span>

<span dir="rtl">اینک جا دارد از کمالی که در زیبایی است، سخن بگوییم. هر کمالی موجب پدید آمدن زیبایی نمی</span>‌<span dir="rtl">شود. با قدری تأمّل می</span>‌<span dir="rtl">توان مصداق</span>‌<span dir="rtl">هایی از کمال را یافت که واجد وصف زیبایی نیستند. کمالِ هر موجودی، اجتماع اجزا و رسیدنش به غایت است؛</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: الفروق فی اللّغة: ص۲۵۸</span>.</ref> <span dir="rtl">ولی رسیدن به غایت و اجتماع اجزا همواره زیبا نیست. غایت شیطان، شیطنت است؛ امّا شیطنت او زیبا نیست. کمال صدای خران در هر چه بلندتر عرعر کردن است؛ امّا در صوت آنان هیچ زیبایی</span>‌<span dir="rtl">ای نمی</span>‌<span dir="rtl">بینیم. خداوند نیز صدای آنها را «أنكَر الأصوَات» خوانده است.</span><ref><span dir="rtl">(وَ اقْصِدْ في‏ مَشْيِكَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَميرِ) (لقمان: آیۀ ۱۹</span>).</ref> <span dir="rtl">بنا بر این، باید به دنبال کمالی خاص باشیم که موجب پیدایش زیبایی می</span>‌<span dir="rtl">شود. کمال یاد شده، کمالی است که از تناسب و هماهنگی برخاسته است. بدون وجود هماهنگی و تناسب، زیبایی پدید نمی</span>‌<span dir="rtl">آید. بنا بر این، باید کمال را به گونه</span>‌<span dir="rtl">ای فهم کنیم که در آن، تناسب را نیز ببینیم. تناسب، تعادل، موزون بودن و هماهنگی، مفاهیمی هستند که با زیبایی ارتباط دارند. اگر بخواهیم همه را در یک عنصر جمع کنیم، شاید «تعادل و تناسب»، مفاهیمی مناسب باشند.</span>

<span dir="rtl">همۀ تناسبات، دارای ارزش واحدی نیستند. برخی از آنها عادی و پیش</span>‌<span dir="rtl">پاافتاده</span>‌ <span dir="rtl">اند و حسّ زیبایی</span>‌<span dir="rtl">شناسی ما را تحریک نمی</span>‌<span dir="rtl">کنند. بسیاری ساختمان</span>‌<span dir="rtl">های معمولی که از نظر ما زیبایی خاصّی ندارند، تناسبات و هماهنگی اجزا دارند. محاسبات هندسی دقیق و جانمایی درست در اجزای آنها به چشم می</span>‌<span dir="rtl">آید؛ ولی از زیبایی خبری نیست. چرا؟ چون تناسب</span>‌<span dir="rtl">های آنها پیش</span>‌<span dir="rtl">پا افتاده و عادی اند. آنچه زیبایی می</span>‌<span dir="rtl">آفریند، تناسب</span>‌ <span dir="rtl">متعالی و ارزشمند است. شدّت تناسب</span>‌<span dir="rtl">ها و دقّت و ظرافتِ به کار رفته در آنها، حالت بداعت و غرابتی اعجاب</span>‌<span dir="rtl">انگیز می</span>‌<span dir="rtl">آفریند که به آن، زیبایی می</span>‌<span dir="rtl">گویند. در آیه</span>‌<span dir="rtl">ای از قرآن کریم به این نکتۀ ظریف اشاره شده است:</span>

<span dir="rtl">(وَ لَوْ أَعْجَبَكَ حُسْنُهُنَّ.</span><ref><span dir="rtl">احزاب: آیۀ ۵۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">هر چند زیبایی آن زنان، تو را به شگفتی افکند).</span>

<span dir="rtl">خواجه نصیر الدین طوسی در تعریف «تخییلات شعری»، غرابت و بداعت را شرط می</span>‌<span dir="rtl">داند و استدلال خوبی برای آن می</span>‌<span dir="rtl">آورد: «هر چه غریب</span>‌<span dir="rtl">تر و مستبدع</span>‌<span dir="rtl">تر و لذیذتر، مخیِّل</span>‌<span dir="rtl">تر». در نظر وی شعر به دلیل داشتن عنصر خیال می</span>‌<span dir="rtl">تواند در مخاطب، قبض و بسط، حیرت و تعجّ»ب، نشاط و فتور و دیگر احساسات را بیافریند و این کارها از تصدیق صِرف بر نمی</span>‌<span dir="rtl">آید:</span>

<span dir="rtl">نفوس اکثر مردم، تخیّل را مطیع</span>‌<span dir="rtl">تر از تصدیق باشد و بسیار کسان باشند که چون سخنى مقتضای تصدیقِ تنها شنوند، از آن متنفّر شوند و سبب، آن است که تعجّبِ نفس از محاکات، بیشتر از آن بود که از صدق؛ چه محاکات، لذیذ بود و امّا صدق، اگر مشهور بود، مانند چیزى باشد مکرّر و منسوخ از جهت ظهور و اگر غیر مشهور بود، در معرض طلب التذاذ به آن التفاتى نباشد.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: أساس الاقتباس: ص۵۵۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">بنا بر این، زیبایی عبارت است از: «تناسبات پدیداری اعجاب</span>‌<span dir="rtl">انگیز لذّت</span>‌<span dir="rtl">بخش». بر این</span> ‌<span dir="rtl">پایه، زیبایی، حقیقتی دو سویه است و به دلیل جنبۀ اَنفُسی، نسبی است و با لحاظ جنبۀ عینی، از واقعیتی متعادل و متعالی پرده</span>‌ <span dir="rtl">بر می</span>‌<span dir="rtl">دارد که تحسین</span> ‌<span dir="rtl">برانگیز و لذّت</span>‌<span dir="rtl">آفرین است.</span>

<span id="جمال-در-قرآن-و-حدیث"></span>
== <span dir="rtl">جمال در قرآن و حدیث</span> ==

<span dir="rtl">واژۀ «جمال» و مشتقّاتش هشت بار در قرآن کریم در معنای زیبایی به کار رفته است؛</span><ref><span dir="rtl">از ریشۀ «جمل» یازده بار در قرآن، استفاده شده که افزون بر هشت مورد مربوط به جمال، دو مورد مربوط به واژۀ «جَمَل (شتر)» است و یک مورد مربوط به واژۀ «جُمله</span>».</ref> <span dir="rtl">ولی مفاهیم مربوط به زیبایی، منحصر به این ریشه نیست. چنان که گذشت، در قرآن، از مفاهیمی مانند حُسن (با حدود ۱۷۷ کاربرد)، حلیه (با نُه کاربرد)، زینت (با ۴۳ کاربرد) و زخرف (با چهار کاربرد) نیز برای بیان صریح زیبایی استفاده شده است. افزون بر این، مفاهیم «حَبْک» (با یک کاربرد)، «تبرُّج» (با سه کاربرد)،</span><ref><span dir="rtl">چهار کاربرد با واژۀ «بروج» نیز وجود دارد</span>.</ref> <span dir="rtl">«بهجت» (با سه کاربرد) و «تسویل» (با چهار کاربرد)،</span><ref><span dir="rtl">به معنای منفی زیباسازی ظاهری</span>.</ref> <span dir="rtl">گاه به صورتی به کار رفته</span>‌<span dir="rtl">اند که در حوزۀ معنایی زیبایی قرار می</span>‌<span dir="rtl">گیرند.</span>

<span dir="rtl">مناسب است پیش از بیان زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های خاصّی که در قرآن و حدیث به آنها اشاره شده است، سیری اجمالی در گونه</span>‌<span dir="rtl">های زیبایی ذکر شده در قرآن داشته باشیم.</span>

<span id="گونههای-زیبایی-در-قرآن-و-حدیث"></span>
=== <span dir="rtl">گونه</span>‌<span dir="rtl">های زیبایی در قرآن و حدیث</span> ===

<span dir="rtl">به اختصار می</span>‌<span dir="rtl">توان گفت: خداوند، همه چیز این جهان را زیبا آفریده تا انسان، ضمن بهره</span>‌<span dir="rtl">گیری از آنها، به زیبایی الهی راه یابد. انواع زیبایی در قرآن بدین شرح اند:</span>

<span dir="rtl">۱</span>‌<span dir="rtl">. زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های ظاهری و مادّی، شامل زیبایی: پیامبران و اولیای الهی،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک. ص۴۹۷ (زیبایی، یکی از صفات پیامبران و اولیای خداست</span>).</ref> <span dir="rtl">آسمان با راه</span>‌<span dir="rtl">های پُرچین و ستارگانش،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: حجر: آیۀ ۱۶ و ذاریات: آیۀ ۷</span>.</ref> <span dir="rtl">مناظر طبیعی روی زمین،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: حج: آیۀ ۵ و ق: آیۀ ۷</span>.</ref> <span dir="rtl">جانداران،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: نحل: آیۀ ۶ و ۸</span>.</ref> <span dir="rtl">ترکیب انسان و ظاهر او،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: تین: آیۀ ۴ و تغابن: آیۀ ۳</span>.</ref><span dir="rtl">رزق و روزی،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: نحل: آیۀ ۶۷</span>.</ref> <span dir="rtl">مال و منال و زن و فرزند،</span><ref><span dir="rtl">کهف: آیۀ ۴۶ و آل عمران: آیۀ ۱۴</span>.</ref> <span dir="rtl">باغ</span>‌<span dir="rtl">ها،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: نمل: آیۀ ۶۰</span>.</ref> <span dir="rtl">زیورها</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: نحل: آیۀ ۱۴ و اعراف: آیۀ ۳۱</span>.</ref> <span dir="rtl">و رنگ</span>‌<span dir="rtl">ها.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: بقره: آیۀ ۶۹ و فاطر: آیۀ ۲۷ و مرسلات: آیۀ ۳۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">۲</span>‌<span dir="rtl">. زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های باطنی و معنوی، شامل زیبایی: اسما و صفات خدا،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: مؤمنون: آیۀ ۱۴</span>.</ref> <span dir="rtl">ایمان،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: حجرات: آیۀ ۷</span>.</ref> <span dir="rtl">رنگ معنوی،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: بقره: آیۀ ۱۳۸</span>.</ref> <span dir="rtl">عفو و اغماض،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: حجر: آیۀ ۸۵</span>.</ref> <span dir="rtl">صبر،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: معارج: آیۀ ۵</span>.</ref> <span dir="rtl">جدایی،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: مزّمّل: آیۀ ۱۰</span>.</ref> <span dir="rtl">رهاسازی</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: احزاب: آیۀ ۲۸</span>.</ref> <span dir="rtl">و گفتار.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: بقره: آیۀ ۸۳ و نساء: آیۀ ۸۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">در احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام افزون بر زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های یاد شده، از این زیبایی</span>‌<span dir="rtl">ها نیز سخن به میان آمده است: اخلاق، عقل، نیّت، باطن، رفتار، حقگویی، زبان</span>‌<span dir="rtl">آوری، دانش، دانشمند، ادب، راستگویی، شهوت</span>‌<span dir="rtl">گریزی، جوان</span>‌<span dir="rtl">مردی، بخشندگی، شرم، سلامت، نرمش و مدارا، فروتنی، نیایش، زندگی، نیکوکاری، برادری، توانمندی، سیاست، قرآن، نماز، فرزانگی، مؤمن، مرد، آزاده، بنده، دینداری، فقیر و درویش.</span>

<span dir="rtl">در قرآن و حدیث، از زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های بسیاری سخن به میان آمده که در این مدخل، به مواردی که ارتباط بیشتری به انسان دارند، اشاره شده است. این زیبایی</span>‌<span dir="rtl">ها، همۀ مراحل خلقت انسان را از زیبایی خدا و اوصاف و افعال او تا زیبایی خود انسان و آنچه انسان از آن بهره</span>‌<span dir="rtl">مند می</span>‌<span dir="rtl">شود، در بر می</span>‌<span dir="rtl">گیرند.</span>

<span id="زیبایی-از-صفات-خدا"></span>
=== <span dir="rtl">زیبایی از صفات خدا</span> ===

<span dir="rtl">آیات و احادیث بسیاری، زیبایی و زیبادوستی را از صفات خدا بر شمرده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: بقره: آیۀ ۱۳۸ و ۱۹۵، آل عمران: آیۀ ۱۴ و ۱۳۴ و ۱۹۵، کهف: آیۀ ۷، حجر: آیۀ ۱۶. نیز، ر.ک: ص۴۹۹ (خداوند، زیبایی را دوست دارد</span>).</ref> <span dir="rtl">همچنین در بسیاری از دعاهای مأثور،</span><ref><span dir="rtl">مأثور: رسیده از معصوم علیه السلام</span>.</ref> <span dir="rtl">خداوند به صفت «جمال» خوانده شده است.</span><ref><span dir="rtl">در دعای جوشن کبیر، دعای معروف سحر، دعای ابو حمزۀ ثمالی و بسیاری از دعاهای دیگر، خداوند را به صفات و افعال زیبا می‏خوانیم. همچنین، ر.ک: ص۴۹۵ (ارزش زیبایی). امام زین العابدین علیه السلام در صحیفۀ سجادیّه چنین می‏فرماید: «وَ لا تَحجُب مُشتاقیکَ عَنِ النَّظَرِ إلیٰ جَمیلِ رُؤیَتِکَ؛ خدایا! انسان‏های مشتاق را از نظاره کردنِ دیدارِ زیبایت، محروم مفرما</span>».</ref> <span dir="rtl">نام</span>‌<span dir="rtl">های خدا زیبایند و باید او را به نام</span>‌<span dir="rtl">های زیبایش خواند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: اعراف: آیۀ ۱۸۰</span>.</ref> <span dir="rtl">کارهای خداوند، زیبا و منشأ زیبایی است و او همه چیز را نیکو،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: سجده: آیۀ ۷</span>.</ref> <span dir="rtl">بدیع،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: بقره: آیۀ ۱۱۷</span>.</ref> <span dir="rtl">متقن</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: نمل: آیۀ ۸۸</span>.</ref> <span dir="rtl">و موزون</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: حجر: آیۀ ۱۹</span>.</ref> <span dir="rtl">آفریده است. از زمین</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: کهف: آیۀ ۷</span>.</ref> <span dir="rtl">تا آسمان</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: صافّات: آیۀ ۶</span>.</ref> <span dir="rtl">را برای ما تزیین کرده تا در آن اندیشه کنیم</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ق: آیۀ ۶</span>.</ref> <span dir="rtl">و ما را بیازماید. خداوند، نعمت</span>‌<span dir="rtl">هایش (همچون نعمت ثروت و فرزند) را زینت زندگانی دنیا قرار داده و از طریق آنها انسان را به سوی نعمت</span>‌<span dir="rtl">ها و زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های برتر هدایت کرده است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: حدید: آیۀ ۲۰</span>.</ref>

<span id="زیبایی-انبیا-و-اولیای-الهی"></span>
=== <span dir="rtl">زیبایی انبیا و اولیای الهی</span> ===

<span dir="rtl">بدیهی است که انبیا و اولیای الهی در درجۀ اوّل باید واجد زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های باطنی و محاسن اخلاقی باشند. این مطلب، در جای</span>‌ <span dir="rtl">جای قرآن کریم در بیان اوصاف انبیا ذکر شده است. خداوند، انبیا را از میان صالحان، برگزیده</span><ref><span dir="rtl">در قرآن، در بارۀ انبیای متعدّدی تعبیر «مِنَ الصَّالِحین» به کار رفته است، از جمله: زکریّا، عیسی، الیاس و یحیی (ر.ک: آل عمران: آیۀ ۳۹ و انعام: آیۀ ۸۴ - ۸۷</span>).</ref> <span dir="rtl">و اوصاف اخلاقی بسیاری برای آنان برشمرده است، از جمله: احسان،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: انعام: آیۀ ۸۴ - ۹۰</span>.</ref> <span dir="rtl">توبه و اِنابه،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص: آیۀ ۳۰ و۵۴</span>.</ref> <span dir="rtl">صبر،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص: آیۀ ۵۴ و احقاف: آیۀ ۳۵ و کهف: آیۀ ۶۹</span>.</ref> <span dir="rtl">امانت،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: شعرا: آیۀ ۱۰۷ و دخان: آیۀ ۱۷ - ۱۸</span>.</ref> <span dir="rtl">اخلاص،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: مریم: آیۀ ۵۱</span>.</ref> <span dir="rtl">نیکویی،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص: آیۀ ۴۴ - ۴۵ و انبیا: آیۀ ۹۰</span>.</ref> <span dir="rtl">بندگی نیکو،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: اسرا: آیۀ ۳ و ص: آیۀ ۵۴</span>.</ref> <span dir="rtl">وجاهت،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: آل عمران: آیۀ ۴۵ و احزاب: آیۀ ۶۹</span>.</ref> <span dir="rtl">علم و توانایی،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: یوسف: آیۀ ۵۵</span>.</ref> <span dir="rtl">صداقت</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: مریم: آیۀ ۵۴</span>.</ref> <span dir="rtl">و...؛ امّا در بیان الهی، تنها به زیبایی باطنی انبیا توجّه نشده؛ بلکه به زیبایی ظاهری نیز توجّه داده شده است. برای نمونه می</span>‌<span dir="rtl">توان به زیبایی یوسف علیه السلام اشاره کرد که زبانزد است و قرآن در بارۀ او چنین می</span>‌<span dir="rtl">گوید:</span>

<span dir="rtl">(فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَ قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَ قُلْنَ حاشَ لِلّٰهِ ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلَّا مَلَكٌ كَريمٌ.</span><ref><span dir="rtl">یوسف: آیۀ ۳۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">چون او را ديدند، بزرگش شمردند و دست خويش ببريدند و گفتند: پناه بر خدا! اين که آدمى نيست! اين نیست مگر فرشته</span>‌<span dir="rtl">اى بزرگوار).</span>

<span dir="rtl">زیبایی یوسف به گونه</span>‌<span dir="rtl">ای بود که زنان مصر باور نمی</span>‌<span dir="rtl">کردند او از جنس آدمی باشد؛ امّا زیبایی ظاهری انبیا محدود به این نبود. در احادیث بسیاری، از زیبایی صدای داوود علیه السلام سخن گفته شده و این گونه توصیف شده که کسی مانند صدای او را نداشت.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: بحارالأنوار: ج۱۴ ص۲۵ از امام صادق علیه السلام</span>.</ref> <span dir="rtl">ابن طاووس از ابن عبّاس روایت می</span>‌<span dir="rtl">کند که داوود علیه السلام زبور را به هفتاد لحن یا صدای متفاوت می</span>‌<span dir="rtl">خوانده است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: الدروع الواقیة: ص۵۳، بحار الأنوار: ج۹۴ ص۱۰۴</span>.</ref> <span dir="rtl">زیبایی صدای داوود علیه السلام، به گونه</span>‌<span dir="rtl">ای است که امیر مؤمنان علیه السلام او را قاری بهشتیان خوانده است.</span><ref><span dir="rtl">«وَ إِن شِئتَ ثَلَّثتَ بِدَاوُدَ علیه السلام صاحِبَ الْمَزامِیرِ وَ قارِئَ أَهلِ الجَنَّة؛ و اگر خواستی سومین (اسوه) یعنی داوود علیه السلام صاحب مزامیر و قاری اهل بهشت را ببین» (نهج البلاغة: خطبه ۱۶۰</span>).</ref>

<span dir="rtl">اَزدی، وجه تسمیۀ عیسی علیه السلام را به «مسیح»، زیبایی ایشان می</span>‌<span dir="rtl">داند:</span>

<span dir="rtl">المَسیح: عیسَى بن مریم علیهما السلام، سُمّى بما کان علیه من جمال.</span><ref><span dir="rtl">عبد اللّٰه بن محمّد ازدی، نویسنده کتاب الماء، در قرن پنجم (م ۴۶۶ ق).</span></ref>

<span dir="rtl">مسیح همان عیسی بن مریم است که به خاطر زیبایی</span>‌<span dir="rtl">اش بدین نام نهاده شد.</span>

<span dir="rtl">سپس استدلال می</span>‌<span dir="rtl">کند که عرب می</span>‌<span dir="rtl">گوید: چهرۀ فلانی با زیبایی، مسح شده است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: کتاب الماء: ج‏۳ ص۱۱۹۶</span>.</ref> <span dir="rtl">در حدیثی که ابو بصیر از امام صادق علیه السلام در اوصاف امام زمان علیه السلام نقل می</span>‌<span dir="rtl">کند، یکی از ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های ایشان، داشتن زیبایی و خوب</span>‌<span dir="rtl">رویی عیسی علیه السلام است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: الغیبة، نعمانی: ص۶۶</span>.</ref> <span dir="rtl">این، نشان</span> ‌<span dir="rtl">دهندۀ زیبایی این دو ولیّ خداوند است.</span>

<span dir="rtl">در بارۀ زیبایی پیامبران علیهم السلام روایات بسیاری در دست</span>‌ <span dir="rtl">اند که برخی از آنها در این مدخل (جمال) آمده</span>‌<span dir="rtl">اند. این ویژگی به اندازه</span>‌<span dir="rtl">ای در میان عرب، معروف است که گاه برای بیان زیبایی کسی دیگر می</span>‌<span dir="rtl">گویند: وی دارای «بهاء الأنبیاء (زیبایی پیامبران)» است. برای نمونه، هنگامی که می</span>‌<span dir="rtl">خواستند اوصاف ابو طالب علیه السلام را بیان کنند، از این تعبیر استفاده کرده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: مستدرک الوسائل: ج‏۶ ص۲۰۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">در بارۀ زیبایی و ملاحت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بسیار گفتگو شده است، مانند این که: زیبایی ایشان همۀ تاریکی</span>‌<span dir="rtl">ها را می</span>‌<span dir="rtl">زداید</span><ref><span dir="rtl">بَلَغَ العُلىٰ بِکَمالِهِکَشَفَ الدُّجىٰ بِجَمالِهِ‏حَسُنَت جَمیعُ خِصالِهِصَلّوا عَلَیهِ وَ آلِهِ‏(گلستان سعدی، دیباچه</span>)</ref> <span dir="rtl">و بر زیبایی دیگر زیبارویان برتری می</span>‌<span dir="rtl">یابد.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۴۹۷ و ۴۹۹ (ح ۸ – ۱۵</span>).</ref> <span dir="rtl">ترمذی روایتی را از قَتاده از اَ نَس نقل می</span>‌<span dir="rtl">کند که همۀ پیامبران، خوش</span>‌<span dir="rtl">سیما و خوش</span>‌<span dir="rtl">صدا بوده</span>‌<span dir="rtl">اند و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در این دو ویژگی، سرآمد همگان بود.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: الشفاء بتعریف حقوق المصطفى: ج‏۱ ص۲۹۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">زیبایی اهل بیت علیهم السلام نیز هم به صورت مجموعی</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۴۹۷ ح ۸ - ۹</span>.</ref> <span dir="rtl">و هم به صورت مجزّا، بیان شده است. برای نمونه، امام زین العابدین علیه السلام زیبایی امیر مؤمنان علیه السلام را در مرتبۀ پس از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می</span>‌<span dir="rtl">شمارد</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۴۹۹ ح ۱۴</span>.</ref> <span dir="rtl">و واصل بن عطا زیبایی پادشاهان را در توصیف امام حسن علیه السلام بیان می</span>‌<span dir="rtl">کند:</span>

<span dir="rtl">حسن بن علی، چهرۀ پیامبران و زیبایی پادشاهان را داشت.</span><ref><span dir="rtl">«کَانَ الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ علیهما السلام عَلَیهِ سیماءُ الأَنبِیاءِ، وَ بَهاءُ المُلوک» (المناقب، ابن شهرآشوب: ج‏۴ ص۹</span>).</ref>

<span dir="rtl">ارزش زیبایی و ترغیب به آن در قرآن و حدیث</span>

<span dir="rtl">خداوند، زیبایِ زیباپسند است.</span><ref><span dir="rtl">«إنَّ اللّهَ تَعالىٰ جَمیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ» (ر.ک: ص ۴۹۸ ح ۱۶</span>).</ref> <span dir="rtl">او با لحنی توبیخ</span>‌<span dir="rtl">آمیز به پیامبرش می</span>‌<span dir="rtl">گوید:</span>

<span dir="rtl">(قُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللهِ الَّتی</span>‌ <span dir="rtl">أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیباتِ مِنَ الرِّزْق.</span><ref><span dir="rtl">اعراف: آیۀ ۳۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">بگو: چه کسى زینت</span>‌<span dir="rtl">هاى الهى را که براى بندگان خود آفریده و روزی</span>‌<span dir="rtl">هاى پاکیزه را حرام کرده است</span>‌<span dir="rtl">؟).</span>

<span dir="rtl">خداوند، این زینت</span>‌<span dir="rtl">ها و زیبایی</span>‌<span dir="rtl">ها را برای مؤمنان می</span>‌<span dir="rtl">خواهد و به آنها توصیه کرده که در زندگی دنیا از آنها بهره</span>‌<span dir="rtl">مند شوند؛ امّا نباید آنها را مقصد و مقصود خود قرار دهند و باید بدانند که زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های خالص و برتر در آخرت است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ادامۀ آیۀ پیشین</span>.</ref>

<span dir="rtl">یکی از دستورهای مهمّ اجتماعی اسلام، آن است که مسلمان باید نظیف و زیبا باشد و هر گاه به جمع سایر مؤمنان می</span>‌<span dir="rtl">رود، با ظاهری آراسته و زیبا حضور یابد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیز بسیار مقیّد به آراستگی و زیبایی ظاهر بود.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۴۳ (زیبایی ظاهر</span>).</ref> <span dir="rtl">بخش</span>‌<span dir="rtl">هایی از روش پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام در چگونگی زیباسازی خود، مانند: روغن زدن و شانه زدن مو و مرتّب کردن آن، اصلاح سر و صورت، شیک</span>‌<span dir="rtl">پوشی، رنگ کردن ریش و...، در روایات سیره بیان شده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۴۹ (تشویق به خودآرایی) و ص ۵۵۵ (روش پیامبر در خودآرایی</span>).</ref>

<span dir="rtl">خوب</span>‌<span dir="rtl">رویان و خوب</span>‌<span dir="rtl">رویی نیز ستوده شده</span>‌<span dir="rtl">اند و سفارش شده است که به آنها مراجعه شود.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۰۳ (ستایش نکورویان) و ص ۵۰۹ (گفتاری در بارۀ تحسین نکورویان</span>).</ref> <span dir="rtl">در روایات پیامبر و اهل بیت علیهم السلام راه</span>‌<span dir="rtl">های زیباسازی ظاهر بیان شده</span>‌<span dir="rtl">اند،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۵۹ (روش اهل بیت علیهم السلام در خودآرایی</span>).</ref> <span dir="rtl">چنان که از آفات زیبایی نیز یاد شده است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۶۵ (گوناگون</span>).</ref>

<span dir="rtl">البتّه در همین حال، توجّه داده شده که زیبایی باطنی و روحانی بر زیبایی ظاهری و جسمانی ترجیح دارد</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۲۳ ح ۴۹ - ۵۰ و ص ۵۳۱ ح ۶۲ - ۶۳</span>.</ref> <span dir="rtl">و برای انسان، بسیار بد است که با ظاهری زیبا، باطنی زشت داشته باشد.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۲۳ ح ۵۰</span>.</ref> <span dir="rtl">انسان باید بکوشد همواره باطنش را از ظاهرش بهتر و زیباتر سازد.</span><ref><span dir="rtl">در این باره، ر.ک: ص ۵۶۹ (زیبایی باطن</span>).</ref> <span dir="rtl">راه</span>‌<span dir="rtl">های زیباسازی باطن نیز در روایات بیان شده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۷۱ (عوامل زیباسازی باطن</span>).</ref>

<span dir="rtl">انسان نباید فریب ظواهر را بخورد و باطن را فراموش کند. فریب نخوردن انسان به معنای اجتناب از زیبایی</span>‌<span dir="rtl">ها و نعمت</span>‌<span dir="rtl">های الهی نیست - زیرا خداوند، زیباست و زیبایی را دوست دارد و دوست دارد که نمود نعمتش را در بندۀ خود ببیند - ؛</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ۵۰۱ ح ۲۱</span>.</ref> <span dir="rtl">بلکه به معنای دل</span> ‌<span dir="rtl">نبستن به زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های ناپایدار و کوتاه دنیا و فراموش نکردن زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های بسیار برتر و ماندگار آخرت است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: قصص: آیۀ ۶۰</span>.</ref> <span dir="rtl">کسی که به ظواهر بپردازد، امّا باطن و عملش خراب باشد، در شمار بدترین مردم است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۶۹ ح ۱۶۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">همچنین زیبا</span>‌<span dir="rtl">گرایی نباید موجب تکبّر شود. مرز میان زیباگرایی و تکبّر، از حق به در شدن و کوچک</span>‌ <span dir="rtl">شمردن مردم است.</span><ref><span dir="rtl">«عن عبد اللّٰه‏ بن مسعود عن رسول اللّٰه‏ صلی الله علیه و آله: لا یدخُلُ الجَنَّةَ مَن کانَ فی قَلبِهِ مِثقالُ ذَرَّةٍ مِن کبرٍ</span>.

<span dir="rtl">قالَ رَجُلٌ: إنَّ الرَّجُلَ یُحِبُّ أن یکونَ ثَوبُهُ حَسَناً و نَعلُهُ حَسَنَةً. قالَ: إنَّ اللّٰهَ جَمیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ، الکِبرُ بَطَرُ الحَقِّ، وَ غَمطُ النّاسِ؛ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: &quot;کسى که در دلش ذرّه‏اى تکبّر باشد، به بهشت نمى‏رود&quot;. مردى گفت: انسان دوست دارد که جامه‏اش زیبا و کفشش زیبا باشد. فرمود: &quot;خداوند، زیباست و زیبایى را دوست دارد کبر، سرکشى در برابر حق و حقیر شمردن مردم است&quot;» (صحیح مسلم: ج ۱ ص ۹۳ ح ۱۴۷</span>).</ref> <span dir="rtl">در برخی روایات، پرسنده حتّی برتری</span>‌<span dir="rtl">طلبی خود را در تصاحب زیبایی</span>‌<span dir="rtl">ها بیان می</span>‌<span dir="rtl">کند و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با رعایت همان ملاکِ تمایز زیباگرایی از تکبّر، آن را بی اشکال بر می</span>‌<span dir="rtl">شمرد.</span>

<span dir="rtl">امام خمینی رحمه الله این جمله از دعای سحر: «اللّٰهُمَّ إنّی أسأَلُکَ مِن بَهاءِکَ بِأبهاهُ» شرح می</span>‌<span dir="rtl">دهد:</span>

<span dir="rtl">بهاء به معنای زیبایی است... و زیبایی عبارت است از وجود. پس هر چه خیر و زیبایی و حسن و سنا هست، همه از برکات وجود است و سایۀ آن است... و هر قدر وجود قوی</span>‌<span dir="rtl">تر باشد، زیبایی</span>‌<span dir="rtl">اش تمام</span>‌‌<span dir="rtl">تر و زیباتر خواهد بود. هر اندازه که وجود از شائبۀ عدم و نیستی</span>‌<span dir="rtl">ها به در آید و از اختلاط به جهل و ظلمت خالص گردد، به مقدار خلوصش زیبا و دل</span>‌<span dir="rtl">پسند خواهد بود و از این روست که عالَم مثال، از عالم ظلمات طبیعت، زیباتر است و عالم ربوبی از همۀ این عوالم زیباتر است... . هر چه زیبایی هست، همه از اوست.</span><ref><span dir="rtl">شرح دعای سحر: ص۵۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">خداوند متعال می</span>‌<span dir="rtl">فرماید:</span>

<span dir="rtl">اگر بهره</span>‌<span dir="rtl">مندى کفّار از انواع نعمت</span>‌<span dir="rtl">هاى مادّى و تهی</span>‌<span dir="rtl">دستى مؤمنان، سبب</span>‌ <span dir="rtl">این نمی</span>‌<span dir="rtl">شد</span>‌ <span dir="rtl">که همۀ مردم به خاطر ضعف ایمان و ناآگاه بودن به حقایق، کافر شوند، ما براى خانه</span>‌<span dir="rtl">هاى کافران، سقف</span>‌<span dir="rtl">ها و نردبان</span>‌<span dir="rtl">هایى از نقره قرار مى</span>‌<span dir="rtl">دادیم و براى خانه</span>‌<span dir="rtl">هایشان درها و تخت</span>‌<span dir="rtl">هایى از نقره مى</span>‌<span dir="rtl">ساختیم و خانه</span>‌<span dir="rtl">ها و زندگى آنان</span>‌ <span dir="rtl">را پر از زر و زیور مى</span>‌<span dir="rtl">کردیم؛ ولى همۀ اینها جز کالاى اندک زندگى دنیا نیست و آخرت نزد پروردگارت براى پرهیزگاران است).</span><ref><span dir="rtl">زخرف: آیۀ ۳۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">بنا بر این، مؤمن باید تلاش کند هرچه بیشتر به زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های برتر - که در عوالم بالاتر از دنیا یافت می</span>‌<span dir="rtl">شود - دست یابد. در این سلسله، زیبایی برزخ، زیبایی قیامت، زیبایی بهشت، زیبایی اولیای خدا، زیبایی تجلّیات حضرت حق و رضوان الهی، به ترتیب، قرار می</span>‌<span dir="rtl">گیرند. از این روست که به مؤمنان سفارش شده است تا بکوشند به این زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های باطنی و اصیل و ماندگار توجّه کنند و اینها را به دست آورند. بخشی از زیبایی</span>‌<span dir="rtl">ها یا زشتی</span>‌<span dir="rtl">های ظاهری به دست انسان نیستند و در تکوین او و طبیعت و خلقتش وجود دارند؛ امّا خداوند، انسان را نسبت به نعمتی که بدو داده، مسئول ساخته است و اگر نعمتی از وی باز داشته شده، با نعمتی اُخروی جای</span>‌<span dir="rtl">گزین خواهد شد، مشروط به آن که باطنش (عملش) را زیبا و متناسب با زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های اخروی کند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۲۵ (زشت روی نکوباطن</span>).</ref> <span dir="rtl">به گفتۀ مولوی:</span>

<span dir="rtl">در طلب، زن دائماً تو هر دو دست که طلب در راه، نیکو رهبر است</span>

<span dir="rtl">لَنگ و لوک و خفته</span>‌<span dir="rtl">شکل و بی</span>‌<span dir="rtl">ادب سوی او می</span>‌<span dir="rtl">غیژ</span><ref><span dir="rtl">شتابان برو</span>.</ref> <span dir="rtl">و او را می</span>‌<span dir="rtl">طلب.</span><ref><span dir="rtl">مثنوی معنوی: دفتر سوم بخش ۳۷</span>.</ref> <span dir="rtl"></span>

<span id="الفصل-الأول-قيمة-الجمال"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الأوّل: قيمَةُ الجَمالِ</span> =

<span dir="rtl">فصل يکم: ارزش زيبايی</span>

<span id="الجمال-صفة-من-صفات-الله-عز-و-جل"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۱: الجَمالُ صِفَةٌ مِن صِفاتِ اللهِ عزّ و جلّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۱: زيبايی، يکی از صفات خداست</span>

<span dir="rtl">1.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">فِي الدُّعاءِ یَومَ المُباهَلَةِ</span> -<span dir="rtl">: اللّٰهُمَّ إنّي أَسأَلُكَ مِن جَمالِكَ بِأَجمَلِهِ و كُلُّ جَمالِكَ جَميلٌ، اللّٰهُمَّ إنّي أسأَلُكَ بِجَمالِكَ كُلِّهِ.…</span><ref><span dir="rtl">الإقبال: ج‌۲ ص‌۳۵۷ عن الحسين بن خالد عن الإمام الصادق عن أبيه علیهما السلام و ج ۱ ص‌۱۷۵ عن أيّوب بن يقطين عن الإمام الرضا عن أبیه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله و في صدره «دعاء آخر في السحر... و هو دعاء‌ المباهلة»، مصباح المتهجّد: ص‌۷۶۰ ح‌۸۴۴ عن الحسين بن خالد عن الإمام الصادق علیه السلام، المصباح للكفعمي: ص‌۹۱۵، البلد الأمين: ص‌۲۶۳ كلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج‌۹۷ ص‌۳۷۰ ح‌۱.</span></ref>

<span dir="rtl">1.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">در دعای روز مباهله</span> -<span dir="rtl">: خداوندا! از تو درخواست می</span>‌<span dir="rtl">کنم، از زیبایی</span>‌<span dir="rtl">هایت، به زیباترینش، اگرچه همۀ زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های تو زیباست. خداوندا! از تو درخواست می</span>‌<span dir="rtl">کنم، به همۀ زیبایی</span>‌<span dir="rtl">ات.…</span>

<span dir="rtl">2.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">فِي الدُّعاءِ المَعروفِ بِدُعاءِ الجَوشَنِ الكَبيرِ</span> -<span dir="rtl">: يا مَن لَهُ العِزَّةُ وَ الجَمالُ، يا مَن لَهُ القُدرَةُ وَ الكَمالُ.…</span><ref><span dir="rtl">البلد الأمين: ص‌۴۰۲، المصباح للكفعمي: ص‌۳۳۴، بحار الأنوار: ج‌۹۴ ص‌۳۸۴.</span></ref>

<span dir="rtl">2.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">در دعای معروف به دعای جوشن کبیر</span> -<span dir="rtl">: ای کسی که عزّت و زیبایی، از آنِ اوست! ای کسی که قدرت و کمال، از آنِ اوست!.…</span>

<span dir="rtl">3.</span> <span dir="rtl">مُهج الدعوات</span> - <span dir="rtl">مِن دُعاءٍ عَلَّمَهُ جَبرَئيلُ علیه السلام لِلنَّبِيِّ صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: بِسمِ اللهِ الرَّحمٰنِ الرَّحيمِ، يا نورَ السَّماواتِ وَ الأَرض، يا جَمالَ السَّماواتِ وَ الأَرض.…</span><ref><span dir="rtl">مُهج الدعوات: ص‌۱۱۷، المجتنى: ص‌۶۳، بحار الأنوار: ج‌۹۵ ص‌۳۷۴ ح‌۲۴.</span></ref>

<span dir="rtl">3.</span> <span dir="rtl">مهج الدعوات</span> - <span dir="rtl">از دعایی که جبرئیل علیه السلام به پیامبر صلی الله علیه و آله آموخت</span> -<span dir="rtl">: به نام خدای مهرگستر مهربان ای روشنایی آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها و زمین! ای زیبایی آسمان ها و زمین!.…</span>

<span dir="rtl">4.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">اللّٰهُمَّ أنتَ أهلُ الوَصفِ الجَميلِ.…</span><ref><span dir="rtl">نهج البلاغة: الخطبة ۹۱، بحار الأنوار: ج‌۵۷ ص‌۱۱۴ ح‌۹۰.</span></ref>

<span dir="rtl">4.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">بار خدایا! تو سزاوار وصف زیبایی.…</span>

<span dir="rtl">5.</span> <span dir="rtl">الإمام الصّادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أسأَلُكَ بِعِزَّتِكَ و عَظَمَتِكَ... و بِبَهائِكَ و جودِكَ و كَرَمِكَ، و بِآلائِكَ و حُسنِكَ و جَمالِكَ.…</span><ref><span dir="rtl">تهذيب الأحكام: ج‌۳ ص‌۱۲۵ ح‌۲۶۸، الإقبال: ج‌۱ ص‌۴۳۴ كلاهما عن أبي بصير، مصباح المتهجّد: ص‌۶۳۹ ح‌۷۱۷ من دون إسناد إلى أحد من أهل البيت علیهم السلام، المصباح للكفعمي: ص‌۸۴۲، بحار الأنوار: ج‌۹۸ ص‌۱۷۹ ح‌۲.</span></ref>

<span dir="rtl">5.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">از تو می</span>‌<span dir="rtl">خواهم به عزّتت و به عظمتت... و به شُکوه و بخشش و کرَمت، به نعمت</span>‌<span dir="rtl">ها و خوبی و زیبایی</span>‌<span dir="rtl">ات.…</span>

<span dir="rtl">6.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">اللّٰهُمَّ إنّي أسأَ لُكَ بِبَهائِكَ و جَلالِكَ، و جَمالِكَ و عَظَمَتِكَ.…</span><ref><span dir="rtl">تهذيب الأحكام: ج‌۳ ص‌۷۳ ح‌۲۳۲ عن ذريح المحاربي، المقنعة: ص‌۱۷۴، المصباح للكفعمي: ص‌۷۵۱، مصباح المتهجّد: ص‌۵۴۵ ح‌۶۳۵، الإقبال: ج‌۱ ص‌۹۵ كلّها من دون إسناد إلى أحد من أهل البيت علیهم السلام، بحار الأنوار: ج‌۹۷ ص‌۳۶۹ ذيل ح‌۱.</span></ref>

<span dir="rtl">6.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوندا! از تو می</span>‌<span dir="rtl">خواهم به شُکوه و جلالت، و به زیبایی و عظمتت.…</span>

<span dir="rtl">7.</span> <span dir="rtl">الإمام الكاظم علیه السلام</span>: <span dir="rtl">سُبحانَكَ اللّٰهُمَّ و بِحَمدِكَ، اُثني عَلَيكَ، و ما عَسیٰ أن يَبلُغَ مِن ثَنائي عَلَيكَ! و اُمَجِّدُكَ... ابتَدَأْتَ المَجدَ بِالعِزِّ، و تَعَطَّفتَ الفَخرَ بِالكِبرِياءِ، و تَجَلَّلتَ بِالمَهابَةِ وَ البَهاءِ وَ الجَمالِ وَ النّورِ.…</span><ref><span dir="rtl">البلد الأمين: ص‌۳۸۹، بحار الأنوار: ج‌۹۵ ص‌۴۴۵ ح‌۱ نقلاً عن الكتاب العتيق الغروي.</span></ref>

<span dir="rtl">7.</span> <span dir="rtl">امام کاظم علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پاکی تو - ای خداوند - و با ستایش تو، تو را ثنا می</span>‌<span dir="rtl">گویم؛ امّا کجا توانم از عهدۀ ثنای تو بر آیم! تو را به شکوهمندی می</span>‌<span dir="rtl">ستایم... . تو شکوهمندی را با عزّت آغاز کردی، و [ردای] فخر را با کبریا پوشیدی، و [عبایی از] هیبت و زیبایی و جمال و نور بر خود پوشاندی.…</span>

<span id="الجمال-صفة-أنبياء-الله-و-أوليائه"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۲: الجَمالُ صِفَةُ أنبِياءِ اللهِ و أَولِيائِهِ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۲: زيبايی، يکی از صفات پيامبران و اوليای خداست</span>

<span dir="rtl">8.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اُعطينا أهلَ البَيتِ سَبعَةً لَم يُعطَهُنَّ أحَدٌ قَبلَنا، و لا يُعطاها أحَدٌ بَعدَنا: الصَّباحَةَ، وَ الفَصاحَةَ، وَ السَّماحَةَ، وَ الشَّجاعَةَ، وَ الحِلمَ، وَ العِلمَ، وَ المَحَبَّةَ مِنَ النَّساءِ.</span><ref><span dir="rtl">الجعفريّات: ص‌۱۸۲، النوادر للراوندي: ص‌۱۲۳ ح‌۱۳۸ كلاهما عن الإمام الكاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج‌۲۶ ص‌۲۶۵ ح‌۵۱؛ المناقب لابن المغازلي: ص‌۲۹۵ ح‌۳۳۷ عن الإمام الكاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله، ذخائر العقبى: ص‌۴۵ عن ابن عبّاس من دون إسناد إلى أحد من أهل البيت علیهم السلام و فيه «أعطى اللّٰه‏ بني عبد المطّلب» بدل «أُعطينا أهل البيت».</span></ref>

<span dir="rtl">8.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">به ما خانواده، هفت امتیاز [با هم] داده شده که به هیچ کس پیش از ما داده نشده</span>‌ <span dir="rtl">است و پس از ما نیز به کسی داده نخواهد شد: زیبایی، شیوایی، بخشندگی، دلیری، بردباری، دانایی، و محبوبیت نزد زنان.</span>

<span dir="rtl">9.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خُصِّصنا بِخَمسَةٍ: بِفَصاحَةٍ، و صَباحَةٍ، و سَماحَةٍ، و نَجدَةٍ، و حُظوَةٍ عِندَ النَّساءِ.</span><ref><span dir="rtl">الخصال: ص‌۲۸۶ ح‌۴۰ عن أبي خليلان عن آبائه، بحار الأنوار: ج‌۴۱ ص‌۱۳۱ ح‌۴۴.</span></ref>

<span dir="rtl">9.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پنج ویژگی به ما اختصاص داده شده است: شیوایی، زیبایی، بخشندگی، دلیری و محبوبیت در نزد زنان.</span>

<span dir="rtl">10.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ما بَعَثَ اللهُ تَعالیٰ نَبِيّاً قَطُّ إلّا بَعَثَهُ صَبيحَ الوَجهِ، كَريمَ الحَسَبِ، حَسَنَ الصَّوتِ، و إنَّ نَبِيَّكُم صلی الله علیه و آله كانَ صَبيحَ الوَجهِ، كَريمَ الحَسَبِ، حَسَنَ الصَّوتِ.</span><ref><span dir="rtl">سبل الهدى و الرشاد: ج‌۲ ص‌۹۱، كنز العمّال: ج‌۷ ص‌۱۷۱ ح‌۱۸۵۵۹ نقلاً عن ابن مردويه و أبي سعيد الأعرابي في معجمه و الخرائطي في اعتلال القلوب.</span></ref>

<span dir="rtl">10.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند متعال هرگز پیامبری را نفرستاد، مگر این که خوب</span>‌<span dir="rtl">روی بود و گرامی</span>‌<span dir="rtl">تبار و خوش</span>‌<span dir="rtl">آوا و پیامبر شما صلی الله علیه و آله نیز خوب</span>‌<span dir="rtl">روی و گرامی</span>‌<span dir="rtl">تبار و خوش</span>‌<span dir="rtl">آوا بود.</span>

<span dir="rtl">11.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذي عن أنس</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله رَبعَةً، لَيسَ بِالطَّويلِ و لا بِالقَصيرِ، حَسَنَ الجِسمِ، أسمَرَ اللَّونِ، و كانَ شَعرُهُ لَيسَ بِجَعدٍ و لا سَبطٍ</span><ref><span dir="rtl">السَّبط من الشعر: المنبسط المسترسل (النهاية: ج‌۲ ص‌۳۳۴ «سبط»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج‌۴ ص‌۲۳۳ ح‌۱۷۵۴، مسند أبي يعلى: ج‌۴ ص‌۶۲ ح‌۳۸۲۰، تاريخ دمشق: ج‌۳ ص‌۲۷۷ ح‌۶۷۴ كلاهما نحوه، كنز العمّال: ج‌۷ ص‌۱۶۹ ح‌۱۸۵۵۰؛ العدد القويّة: ص‌۱۲۰ ح‌۲۱ نحوه و راجع صحيح البخاري: ج‌۳ ص‌۱۳۰۳ ح‌۳۳۵۴.</span></ref>

<span dir="rtl">11.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذی</span> - <span dir="rtl">به نقل از اَ نَس</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله میان</span>‌<span dir="rtl">بالا بود؛ نه بلند بود و نه کوتاه. خوش</span>‌<span dir="rtl">اندام بود و گندمگون. موهایش نه مجعّد بود و نه فرو افتاده.</span>

<span dir="rtl">12.</span> <span dir="rtl">صحيح البخاري عن أبي هُرَيرة</span>: <span dir="rtl">كانَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله ضَخمَ القَدَمَينِ، حَسَنَ الوَجهِ، لَم أرَ بَعدَهُ مِثلَهُ.</span><ref><span dir="rtl">صحيح البخاري: ج‌۵ ص‌۲۲۱۲ ح۵۵۶۸، مسند ابن حنبل: ج‌۴ ص‌۲۵۲ ح‌۱۲۲۶۸، الطبقات الكبرىٰ: ج‌۱ ص‌۴۱۴، مسند أبي يعلى: ج‌۳ ص‌۲۱۴ ح‌۲۸۶۸، مسند الشاميّين: ج‌۴ ص‌۵۹ ح‌۲۷۲۷ كلّها نحوه، كنز العمّال: ج‌۷ ص‌۱۶۲ ح‌۱۸۵۳۲.</span></ref>

<span dir="rtl">12.</span> <span dir="rtl">صحيح البخاری</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو هریره</span> -<span dir="rtl">: پیامبر صلی الله علیه و آله درشت</span>‌<span dir="rtl">پا و زیباروی بود. پس از او همانندش را ندیدم.</span>

<span dir="rtl">13.</span> <span dir="rtl">مجمع البيان عن ابن عبّاس</span>: <span dir="rtl">إنَّ أحبارَ</span><ref><span dir="rtl">الأحبار: العلماء، جمع حِبر و حَبر (النهاية: ج‌۱ ص‌۳۲۸ «حبر»).</span></ref> <span dir="rtl">اليَهودِ وَجَدوا صِفَةَ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله مَكتوبَةً فِي التَّوراةِ: أكحَلُ، أعيَنُ، رَبعَةٌ، حَسَنُ الوَجهِ، فَمَحَوهُ مِنَ التَّوراةِ حَسَداً و بَغياً.</span><ref><span dir="rtl">مجمع البيان: ج‌۱ ص‌۲۹۲، بحار الأنوار: ج‌۹ ص‌۶۵.</span></ref>

<span dir="rtl">13.</span> <span dir="rtl">مجمع البيان</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عبّاس</span> -<span dir="rtl">: عالمان یهود، اوصاف پیامبر صلی الله علیه و آله را در تورات چنین نوشته یافتند: «او چشمانی سیاه</span><ref><span dir="rtl">«أکحل» در متن عربی حدیث، به معنای مرد سرمه‏گون‏چشم و کسی است که مژگان و پلک‏هایش مادرزاد سیاه است (لغت‏نامۀ دهخدا</span>).</ref> <span dir="rtl">و درشت دارد. میان</span>‌<span dir="rtl">بالا و زیباروست». پس، از سر حسادت و بدخواهی، آن اوصاف را از تورات حذف کردند.</span>

<span dir="rtl">14.</span> <span dir="rtl">الإمام زين العابدين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ عَلِيّاً تالي رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله فِي الكَمالِ وَ الجَمالِ وَ الجَلالِ.</span><ref><span dir="rtl">التفسير المنسوب إلى الإمام العسكري علیه السلام: ص‌۱۹۲ ح‌۹۰، بحار الأنوار: ج‌۴۲ ص‌۳۱ ح‌۹.</span></ref>

<span dir="rtl">14.</span> <span dir="rtl">امام زين العابدين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">علی علیه السلام در کمال و زیبایی و شکوهمندی، پس از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود.</span>

<span dir="rtl">15.</span> <span dir="rtl">كشف الغمّة عن أحمد بن محمّد بن أيّوب المُغيري</span>: <span dir="rtl">كانَ الحَسَنُ بنُ عَلِيٍّ علیهما السلام، أبيَضَ مُشرَباً حُمرَةً... مَليحاً، مِن أحسَنِ النّاسِ وَجهاً.</span><ref><span dir="rtl">كشف الغمّة: ج‌۲ ص‌۱۵۱، الدرّ النظيم: ص‌۵۱۵، بحار الأنوار: ج‌۴۳ ص‌۳۰۳ ح‌۶۵.</span></ref>

<span dir="rtl">15.</span> <span dir="rtl">کشف الغمّة</span> - <span dir="rtl">به نقل از احمد بن محمّد بن ایّوب مُغیری</span> -<span dir="rtl">: حسن بن علی علیه السلام سرخ و سفید... ، نمکین و از زیباروترین مردمان بود.</span>

<span id="الجمال-صفة-يحبها-الله-عز-و-جل"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۳: الجَمالُ صِفَةٌ يُحِبُّهَا اللهُ عزّ و جلّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۳: خداوند، زيبايی را دوست دارد</span>

<span dir="rtl">16.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ تَعالیٰ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ.</span><ref><span dir="rtl">صحيح مسلم: ج‌۱ ص‌۹۳ ح‌۹۱، مسند ابن حنبل: ج‌۲ ص‌۵۸ ح‌۳۷۸۹، المستدرك على الصحيحين: ج‌۴ ص‌۲۰۱ ح‌۷۳۶۵ كلّها عن عبد اللّٰه‏ بن مسعود، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۶۳۹ ح‌۱۷۱۶۵؛ تفسير العيّاشي: ج‌۲ ص‌۱۴ ح‌۲۹ عن خيثمة بن أبي خيثمة عن الإمام الحسن علیه السلام، عوالي اللآلي: ج‌۲ ص‌۲۸ ح‌۶۷، بحار الأنوار: ج‌۷۳ ص‌۲۲۱ ذيل ح‌۱۳.</span></ref>

<span dir="rtl">16.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خداوند متعال، زیباست و زیبایی را دوست دارد.</span>

<span dir="rtl">17.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">يَنبَغي لِلرَّجُلِ إذا خَرَجَ لِأَصحابِهِ أن يُسَوِّيَ مِن رَأسِهِ و لِحيَتِهِ؛ فَإِنَّ اللهَ عزّ و جلّ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ.</span><ref><span dir="rtl">الفردوس: ج‌۵ ص‌۵۰۲ ح‌۸۸۸۹ عن عائشة.</span></ref>

<span dir="rtl">17.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">برای مرد، سزاوار است که هر گاه به میان یاران و دوستانش می</span>‌<span dir="rtl">رود، [موهای] سر و ریش خود را آراسته کند؛ زیرا خداوند عزّ و جلّ زیباست و زیبایی را دوست دارد.</span>

<span dir="rtl">18.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ، و يُحِبُّ مَعالِيَ الاُمورِ، و يَكرَهُ سَفسافَها</span><ref><span dir="rtl">السفساف: الأمر الحقير و الرديء من كلِّ شيء (النهاية: ج‌۲ ص‌۳۷۴ «سفسف»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الأوسط: ج‌۷ ص‌۷۸ ح‌۶۹۰۶، تاريخ دمشق: ج‌۳۸ ص‌۳۶۷ ح‌۷۶۹۶ كلاهما عن جابر بن عبداللّٰه، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۶۴۰ ح‌۱۷۱۶۸ و راجع: المستدرك على الصحيحين: ج‌۱ ص‌۱۱۲ ح‌۱۵۳ و عوالي اللآلي: ج‌۱ ص‌۶۷ ح‌۱۱۷.</span></ref>

<span dir="rtl">18.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خداوند، زیباست و زیبایی و کارهای والا را دوست می</span>‌<span dir="rtl">دارد و کارهای پَست را ناخوش می</span>‌<span dir="rtl">دارد.</span>

<span dir="rtl">19.</span> <span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين عن عبداللّه</span>‌ <span dir="rtl">بن عمرو</span>: <span dir="rtl">قُلتُ: يا رَسولَ اللهِ، أمِنَ الكِبرِ أن ألبَسَ الحُلَّةَ الحَسَنَةَ؟ قالَ: إنَّ اللهَ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ.</span><ref><span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين: ج‌۱ ص‌۷۹ ح‌۷۰، تاريخ دمشق: ج‌۶۲ ص‌۲۸۴ ح‌۱۲۸۲۲.</span></ref>

<span dir="rtl">19.</span> <span dir="rtl">المستدرک علی الصحيحين</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">بن عمرو</span> -<span dir="rtl">: گفتم: ای پیامبر خدا! آیا اگر لباس زیبا بپوشم، کبر است؟ فرمود: «خداوند، زیباست و زیبایی را دوست دارد».</span>

<span dir="rtl">20.</span> <span dir="rtl">المعجم الكبير عن عثمان بن محمّد بن قيس</span>: <span dir="rtl">رَأیٰ أبي في يَدي سَوطاً لا عِلاقَةَ</span><ref><span dir="rtl">عِلاقة السيف - بالكسر - : حمالَته (المصباح المنير: ص‌۴۲۵ «علق»).</span></ref> <span dir="rtl">لَهُ، فَقالَ: إنَّ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله قالَ لِرَجُلٍ: أحسِن عِلاقَةَ سَوطِكَ؛ فَإِنَّ اللهَ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الكبير: ج‌۱۸ ص‌۳۶۶ ح‌۹۳۶، اُسد الغابة: ج‌۴ ص‌۴۲۳ الرقم ۴۳۹۹، الإصابة: ج‌۵ ص‌۳۸۷ الرقم ۷۲۷۷، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۶۴۰ ح‌۱۷۱۶۹.</span></ref>

<span dir="rtl">20.</span> <span dir="rtl">المعجم الکبير</span> - <span dir="rtl">به نقل از عثمان بن محمّد بن قیس</span> -<span dir="rtl">: پدرم در دست من تازیانه</span>‌<span dir="rtl">ای دید که دوال نداشت. گفت: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به مردی فرمود: «دوال تازیانه</span>‌<span dir="rtl">ات را زیبا گردان؛ چرا که خداوند، زیباست و زیبایی را دوست دارد».</span>

<span dir="rtl">21.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ، و يُحِبُّ أن يَریٰ نِعمَتَهُ عَلیٰ عَبدِهِ.</span><ref><span dir="rtl">مسند أبي يعلى: ج‌۲ ص‌۱۸ ح‌۱۰۵۰ عن أبي سعيد، مسند الشاميّين: ج‌۳ ص‌۳۰۰ ح‌۲۳۲۲، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۶۴۲ ح‌۱۷۱۸۷؛ الكافي: ج‌۶ ص‌۴۳۸ ح‌۱ عن أبي بصير عن الإمام الصادق عن الإمام عليّ علیهما السلام و فيه: «أثر النعمة» بدل «نعمته»، الخصال: ص‌۶۱۳ ح‌۱۰ عن أبي بصير و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه عن الإمام عليّ علیهم السلام و فيه بزيادة «أثر» بعد «أن يرى»، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۲۳۱ ح‌۶۸۱ عن الإمام عليّ علیه السلام و فيه «أثر نعمه» بدل «نعمته»، بحار الأنوار: ج‌۷۹ ص‌۲۹۹ ح‌۳.</span></ref>

<span dir="rtl">21.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خداوند، زیباست و زیبایی را دوست می</span>‌<span dir="rtl">دارد، و دوست دارد که نعمت خویش را در بنده</span>‌<span dir="rtl">اش ببیند.</span>

<span dir="rtl">22.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إذا أنعَمَ اللهُ عَلی عَبدِهِ بِنِعمَةٍ أحَبَّ أن يَراها عَلَيهِ؛ لأَنَّهُ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۴۳۸ ح‌۴، وسائل الشيعة: ج‌۳ ص‌۳۴۰ ح‌۵۷۴۱.</span></ref>

<span dir="rtl">22.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند، وقتی نعمتی را به بنده</span>‌<span dir="rtl">ای می</span>‌<span dir="rtl">دهد، دوست دارد آن را در وی ببیند؛ زیرا او زیباست و زیبایی را دوست دارد.</span>

<span dir="rtl">23.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ عزّ و جلّ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ. إذا خَرَجَ الرَّجُلُ إلی إخوانِهِ فَليُهَيِّئ مِن نَفسِهِ.</span><ref><span dir="rtl">عمل اليوم و الليلة لابن السنّي: ص‌۶۶ ح‌۱۷۳، تفسير القرطبي: ج‌۷ ص‌۱۹۷ كلاهما عن عائشة، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۶۴۳ ح‌۱۷۱۹۶.</span></ref>

<span dir="rtl">23.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خداوند عزّ و جلّ زیباست و زیبایی را دوست می</span>‌<span dir="rtl">دارد. زمانی که مرد به میان برادرانش می</span>‌<span dir="rtl">رود، باید خود را آراسته سازد.</span>

<span dir="rtl">24.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ عزّ و جلّ يُحِبُّ الجَمالَ وَ التَّجَمُّلَ، و يُبغِضُ البُؤسَ</span><ref><span dir="rtl">کأنّ المراد إظهار الفقر و الحاجة للناس (مجمع البحرین: «باس»).</span></ref> <span dir="rtl">وَ التَّباؤُسَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۴۴۰ ح‌۱۴، فقه الرضا علیه السلام: ص‌۳۵۴ عن الإمام الرضا علیه السلام، بحار الأنوار: ج‌۷۹ ص‌۳۰۳ ح‌۱۶.</span></ref>

<span dir="rtl">24.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند عزّ و جلّ زیبایی و زیبانمایی را دوست دارد و فقر و تظاهر به فقر را دشمن می</span>‌<span dir="rtl">شمارد.</span>

<span id="مدح-حسان-الوجوه"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۴: مَدحُ حِسانِ الوُجوهِ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۴: ستايش نکورويان</span>

<span dir="rtl">25.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اُطلُبُوا الخَيرَ عِندَ حِسانِ الوُجوهِ.</span><ref><span dir="rtl">الخصال: ص‌۳۹۴ ح‌۹۹ عن دارم بن قبيصة و نعيم بن صالح الطبري عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، الاختصاص: ص‌۲۳۳ و فيه «الخيرات» بدل «الخير»، الأمالي للطوسي: ص‌۳۹۴ ح‌۸۷۰ عن أبي سعيد الخدري، بحار الأنوار: ج‌۷۰ ص‌۹ ح‌۴؛ شعب الإيمان: ج‌۳ ص‌۲۷۸ ح‌۳۵۴۱، التاريخ الكبير: ج‌۱ ص‌۵۱ الرقم ۱۰۶ كلاهما عن عائشة، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۵۱۶ ح‌۱۶۷۹۵.</span></ref>

<span dir="rtl">25.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خوبی را نزد خوب</span>‌<span dir="rtl">رویان بجویید.</span>

<span dir="rtl">26.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اُطلُبُوا الخَيرَ عِندَ حِسانِ الوُجوهِ؛ فَإِنَّ فِعالَهُم أحریٰ أن تَكونَ حَسَناً.</span><ref><span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج‌۲ ص‌۷۴ ح‌۳۴۴ عن دارم بن قبيصة عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج‌۷۴ ص‌۱۸۷ ح‌۹.</span></ref>

<span dir="rtl">26.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خوبی را نزد خوب</span>‌<span dir="rtl">رویان بجویید؛ زیرا رفتار آنان، به زیبایی، سزاوارتر است.</span>

<span dir="rtl">27.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اِبتَغُوا الخَيرَ عِندَ حِسانِ الوُجوهِ.</span><ref><span dir="rtl">المصنّف لابن أبي شيبة: ج‌۶ ص‌۲۰۸ ح‌۲ عن عطاء، المعجم الصغير: ص‌۲۲۸ عن ابن عبّاس عن شاعر، قضاء الحوائج: ص‌۵۸ ح‌۵۳، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۵۱۶ ح‌۱۶۷۹۲ نقلاً عن الدارقطني في الإفراد و كلاهما عن أبي هريرة.</span></ref>

<span dir="rtl">27.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">نیکی را نزد نکورویان بجویید.</span>

<span dir="rtl">28.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذَا ابتَغَيتُمُ المَعروفَ فَابتَغوهُ في حِسانِ الوُجوهِ.</span><ref><span dir="rtl">شعب الإيمان: ج‌۷ ص‌۴۳۵ ح‌۱۰۸۷۶، الفردوس: ج‌۳ ص‌۱۳۴ ح‌۴۳۵۹ كلاهما عن عبداللّٰه‏ بن جراد، تاريخ بغداد: ج‌۱۱ ص‌۲۹۶ الرقم ۶۰۷۶ عن ابن عمر و كلاهما نحوه، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۵۱۶ ح‌۱۶۷۹۴ نقلاً عن الدارقطني عن عبد اللّٰه‏ بن جراد.</span></ref>

<span dir="rtl">28.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اگر جویای نیکویی هستید، آن را نزد نکورویان بجویید.</span>

<span dir="rtl">29.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اِلتَمِسُوا المَعروفَ عِندَ حِسانِ الوُجوهِ.</span><ref><span dir="rtl">المصنّف لابن أبي شيبة: ج‌۶ ص‌۲۰۸ ح‌۳ عن الزهري، المعجم الكبير: ج‌۲۲ ص‌۳۹۶ ح‌۹۸۳، اُسد الغابة: ج‌۶ ص‌۸۷ الرقم ۵۸۵۲ كلاهما عن خصيفة عن أبيه، تاريخ دمشق: ج‌۱۷ ص‌۷۲ ح‌۴۰۴۲ عن ابن عبّاس و فيها «الخير» بدل «المعروف»، مسند إسحاق بن راهوية: ج‌۳ ص‌۹۴۶ ح‌۱۶۵۰ عن عائشة و فيه «سلوا» بدل «التمسوا»، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۵۱۷ ح‌۱۶۷۹۶.</span></ref>

<span dir="rtl">29.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">نیکویی را نزد نکورویان بجویید.</span>

<span dir="rtl">30.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اُطلُبُوا الحَوائِجَ إلیٰ حِسانِ الوُجوهِ.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الأوسط: ج‌۴ ص‌۱۲۹ ح‌۳۷۸۷ عن أبي هريرة، المصنّف لابن أبي شيبة: ج‌۶ ص‌۲۰۸ ح‌۱، عيون الأخبار لابن قتيبة: ج‌۳ ص‌۱۳۳ كلاهما عن أبي مصعب الأنصاري، قضاء الحوائج: ص‌۵۷ ح‌۵۲ عن ابن عمر و ص ۵۸ ح‌۵۵ عن طلق بن غنام، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۵۲۰ ح‌۱۶۸۱۱.</span></ref>

<span dir="rtl">30.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">نیازهای خود را از نکورویان بخواهید.</span>

<span dir="rtl">31.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اُطلُبوا حَوائِجَكُم عِندَ حِسانِ الوُجوهِ، فَإِن قَضیٰ حاجَتَكَ قَضاها بِوَجهٍ طَليقٍ، و إن رَدَّكَ رَدَّكَ بِوَجهٍ طَليقٍ، فَرُبَّ حَسَنِ الوَجهِ ذَميمُهُ عِندَ طَلَبِ الحاجَةِ، و رُبَّ ذَميمِ الوَجهِ حَسَنُهُ عِندَ طَلَبِ الحاجَةِ.</span><ref><span dir="rtl">قضاء الحوائج: ص‌۵۸ ح‌۵۴ عن عمرو بن دينار، تاريخ أصبهان: ج‌۱ ص‌۳۶۳ الرقم ۶۶۷ عن جابر بن عبد اللّٰه و ليس فيه ذيله من «فربّ حسن الوجه»، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۵۲۰ ح‌۱۶۸۱۰.</span></ref>

<span dir="rtl">31.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">نیازهای خود را از خوب</span>‌<span dir="rtl">رویان بخواهید؛ زیرا [خوب رو] اگر نیاز تو را برآورده کند، با خوش</span>‌<span dir="rtl">رویی انجام می</span>‌<span dir="rtl">دهد و اگر دست رد به سینه</span>‌<span dir="rtl">ات بزند، باز با خوش</span>‌<span dir="rtl">رویی می</span>‌<span dir="rtl">زند؛ امّا بسا خوبرویی که در هنگام نیازخواهی از او، زشتْ</span>‌<span dir="rtl">رو می</span>‌<span dir="rtl">شود، و بسا زشتْ</span>‌<span dir="rtl">رویی که در هنگام نیازخواهی از او، خوب</span>‌<span dir="rtl">رو می</span>‌<span dir="rtl">شود!</span>

<span dir="rtl">32.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">عَلَيكُم بِالوُجوهِ المِلاحِ وَ الحَدَقِ</span><ref><span dir="rtl">الحَدَق: جمع حَدَقة؛ و هي العين (النهاية: ج‌۱ ص‌۳۵۴ «حدق»).</span></ref> <span dir="rtl">السّودِ؛ فَإِنَّ اللهَ يَستَحي أن يُعَذِّبَ الوَجهَ المَليحَ بِالنّارِ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي الطوسي: ص‌۳۱۲ ح‌۶۳۶ عن أنس، بحار الأنوار: ج‌۵ ص‌۲۸۱ ح‌۱۳؛ تاريخ بغداد: ج‌۷ ص‌۳۸۲ الرقم ۳۹۱۰ عن أنس و راجع ثواب الأعمال: ص‌۲۱۶ ح‌۲.</span></ref>

<span dir="rtl">32.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">نمکین</span>‌<span dir="rtl">رویانِ سیه</span>‌<span dir="rtl">چشم را دریابید؛ زیرا خداوند از این که روی نمکین را با آتش عذاب کند، حیا می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">33.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">وَ اللهِ، ما حَسَّنَ اللهُ خَلقَ رَجُلٍ و خُلُقَهُ فَتَطعَمَهُ النّارُ أبَداً.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الأوسط: ج‌۷ ص‌۳۷ ح‌۶۷۸۰ عن أبي هريرة، تاريخ بغداد: ج‌۳ ص‌۲۲۶ الرقم ۱۲۸۷ عن أنس نحوه، كنز العمّال: ج‌۳ ص‌۱۱ ح‌۵۱۹۱؛ ثواب الأعمال: ص‌۲۱۶ ح‌۲ عن موسى بن إبراهيم عن الإمام الكاظم علیه السلام، تنبيه الخواطر: ج‌۱ ص‌۹۰، مشكاة الأنوار: ص‌۳۹۲ ح‌۱۲۸۸ عن الإمام الكاظم علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله و كلّها نحوه، بحار الأنوار: ج‌۵ ص‌۲۸۱ ح‌۱۴.</span></ref>

<span dir="rtl">33.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">به خدا سوگند، هر مردی که خداوند، او را زیباروی و زیباخوی بیافریند، هرگز خوراک آتش [دوزخ] نمی</span>‌<span dir="rtl">گردد.</span>

<span dir="rtl">34.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن رُزِقَ حُسنَ صورَةٍ، و حُسنَ خُلُقٍ، و زَوجَةً صالِحَةً، و سَخاءً؛ فَقَد اُعطِيَ مِن خَيرِ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ.</span><ref><span dir="rtl">كنز العمّال: ج‌۱۱ ص‌۹۹ ح‌۳۰۷۸۳ نقلاً عن ابن شاهين عن أنس.</span></ref>

<span dir="rtl">34.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر کس روی زیبا و خوی نیک و همسر شایسته و گشاده</span>‌<span dir="rtl">دستی روزی</span>‌<span dir="rtl">اش شود، از خیر دنیا و آخرت به او داده شده است.</span>

<span dir="rtl">35.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">أفضَلُ نِساءِ اُمَّتي أصبَحُهُنَّ وَجهاً، و أَقَلُّهُنَّ مَهراً.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۵ ص‌۳۲۴ ح‌۴، تهذيب الأحكام: ج‌۷ ص‌۴۰۴ ح‌۱۶۱۵ كلاهما عن السكوني عن الإمام الصادق علیه السلام، كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۳ ص‌۳۸۶ ح‌۴۳۵۶ عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله، بحار الأنوار: ج‌۱۰۳ ص‌۲۳۷ ح‌۳۷؛ مسند الشهاب: ج‌۲ ص‌۱۸۳ ح‌۱۱۴۶، تفسير الثعلبي: ج‌۷ ص‌۹۳ ح‌۴۷ كلاهما عن عائشة و فيهما بزيادة «بركة» بعد «اُمّتي»، كنز العمّال: ج‌۱۶ ص‌۲۹۷ ح‌۴۴۵۶۸.</span></ref>

<span dir="rtl">35.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">برترینِ زنانِ امّت من، خوب</span>‌<span dir="rtl">روترین و کم</span>‌<span dir="rtl">مَهریه</span>‌<span dir="rtl">ترینِ آنان است.</span>

<span dir="rtl">36.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا بَعَثتُم رَسولاً، فَابعَثوهُ حَسَنَ الوَجهِ، حَسَنَ الاِسمِ.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الأوسط: ج‌۷ ص‌۳۶۷ ح‌۷۷۴۷، أخبار أصبهان: ج‌۱ ص‌۱۹۳ الرقم ۲۳۵ و فيه «وافداً» بدل «رسولاً»، نوادر الاُصول: ج‌۱ ص‌۱۹۴، الفردوس: ج‌۱ ص‌۲۷۱ ح‌۱۰۵۴، سبل الهدى و الرشاد: ج‌۴ ص‌۷۹ كلّها عن أبي هريرة، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۸۰ ح‌۱۴۹۲۷.</span></ref>

<span dir="rtl">36.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هر گاه فرستاده</span>‌<span dir="rtl">ای می</span>‌<span dir="rtl">فرستید، کسی را بفرستید که رویش زیبا و نامش نیکو باشد.</span>

<span dir="rtl">37.</span> <span dir="rtl">اعتلال القلوب للخرائطي عن أبي اُمامة: کانَ رَسولُ اللّهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله إِذا بَعَثَ جَیشاً قال لِأمیرِهِم: إذا بَعَثتَ إلَيَّ بَريداً فَاجعَلهُ جَسيماً، وَسيماً، حَسَنَ الوَجهِ.</span><ref><span dir="rtl">اعتلال القلوب للخرائطي: ج۱ ص۱۶۷ ح۳۴۵، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۴۵ ح‌۱۴۷۷۷.</span></ref>

<span dir="rtl">37.</span> <span dir="rtl">اعتلال القلوب صلی الله علیه و آله، خرائطی</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو اُمامه</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هر گاه لشکری را می</span>‌<span dir="rtl">فرستاد، به فرمانده آن می</span>‌<span dir="rtl">فرمود: «هر گاه پیکی نزد من فرستادی، شخص خوش قد و قامت و زیبا و خوب</span>‌<span dir="rtl">روی انتخاب کن».</span>

<span dir="rtl">38.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لَم يُعطَ اُمَّتي أقَلَّ مِن ثَلاثٍ: الجَمالِ، وَ الصَّوتِ الحَسَنِ، وَ الحِفظِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۲ ص‌۶۱۵ ح‌۷، الخصال: ص‌۱۳۷ ح‌۱۵۲ كلاهما عن عبداللّٰه‏ بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج‌۲۲ ص‌۴۴۳ ح‌۲.</span></ref>

<span dir="rtl">38.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">به امّت من کمتر از سه [ویژگی] داده نشده است: زیبایی، صدای خوش و حافظه.</span>

<span dir="rtl">39.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حُسنُ وَجهِ المُؤمِنِ مِن حُسنِ عِنايَةِ اللهِ بِهِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۹۱ ح‌۴۸۴۸، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۸ ح‌۴۳۹۲.</span></ref>

<span dir="rtl">39.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی رخسار مٶمن، از حسن عنایت خدا به اوست.</span>

<span dir="rtl">40.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حُسنُ الصّورَةِ أوَّلُ السَّعادَةِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۸۲ ح‌۴۸۰۳، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۸ ح‌۴۳۸۷.</span></ref>

<span dir="rtl">40.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نکورویی، آغاز نیک</span>‌<span dir="rtl">بختی است.</span>

<span dir="rtl">41.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الصّورَةُ الجَميلَةُ أقَلُّ السَّعادَتَينِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۲ ص‌۲۲ ح‌۱۶۵۹.</span></ref>

<span dir="rtl">41.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">چهرۀ زیبا، نیمۀ کوچک</span>‌<span dir="rtl">تر نیک</span>‌<span dir="rtl">بختی است.</span>

<span dir="rtl">42.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كَمالُ الرَّجُلِ بِسِتِّ خِصالٍ: بِأَصغَرَيهِ، و أَكبَرَيهِ، و هَيئَتَيهِ؛ أمّا أصغَراهُ فَقَلبُهُ و لِسانُهُ، و أَمّا أكبَراهُ فَعَقلُهُ و هِمَّتُهُ، و أَمّا هَيئَتاهُ فَمالُهُ و جَمالُهُ.</span><ref><span dir="rtl">الخصال: ص‌۳۳۸ ح‌۴۲، معاني الأخبار: ص‌۱۵۰ ح‌۱، روضة الواعظين: ص‌۳۱۹، بحار الأنوار: ج‌۷۰ ص‌۴ ح‌۱.</span></ref>

<span dir="rtl">42.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">کمال مرد به شش خصلت است: به دو کوچک</span>‌<span dir="rtl">ترینش، و دو بزرگ</span>‌<span dir="rtl">ترینش، و دو وضعیتش. دو کوچک</span>‌<span dir="rtl">ترین او، دل و زبان اویند و دو بزرگ</span>‌<span dir="rtl">ترین او خِرد و همّت او، و دو وضعیتش، دارایی و زیبایی او.</span>

<span dir="rtl">43.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ثَلاثُ خِصالٍ مَن رُزِقَها كانَ كامِلاً: العَقلُ، وَ الجَمالُ، وَ الفَصاحَةُ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص‌۳۲۰، بحار الأنوار: ج‌۷۸ ص‌۲۳۴ ح‌۵۰.</span></ref>

<span dir="rtl">43.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">سه خصلت است که روزیِ هر کس شود، او کامل است: خردمندی و زیبایی و شیوایی.</span>

<span id="گفتاری-در-بارۀ-تحسین-نکورویان183"></span>
=== <span dir="rtl">گفتاری در بارۀ تحسین نکورویان</span><ref><span dir="rtl">به قلم پژوهشگر ارجمند، حجّة الإسلام هادی صادقی</span>.</ref> ===

<span id="حدیث-حسان-الوجوه"></span>
==== <span dir="rtl">حدیث «حِسانُ الوجوه»</span> ====

<span dir="rtl">در بارۀ حدیث «نیکویی را نزد نکورویان بجویید»</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۰۳ ح ۲۵</span>.</ref> <span dir="rtl">که به چند طریق و با چند بیانِ نزدیک به هم روایت شده، بحث</span>‌<span dir="rtl">هایی نزد اهل حدیث در گرفته است. برخی در بارۀ مضمون آن استبعاد کرده و در تأیید دیدگاه خود، نمونه</span>‌<span dir="rtl">هایی از افراد «خوش</span>‌<span dir="rtl">چهره، ولی بددل و بداخلاق» و نمونه</span>‌<span dir="rtl">هایی از افراد «زشت</span>‌<span dir="rtl">چهره، امّا خُوش</span>‌<span dir="rtl">خلق» آورده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref><span dir="rtl">کشف الخفاء و مزیل الإلباس: ج۱ ص۲۰۵</span>.</ref> <span dir="rtl">در مقام پاسخ</span>‌<span dir="rtl">گویی به این اشکال، توجیهاتی برای آن بر شمرده شده است که در زیر، در بحث از معنای حدیث به آنها اشاره خواهد شد.</span>

<span id="سند-حدیث"></span>
==== <span dir="rtl">سند حدیث</span> ====

<span dir="rtl">بیشتر علمای اهل سنّت، سند این حدیث را با همۀ روایاتش</span><ref><span dir="rtl">افزون بر آنچه در آغاز این مدخل (جمال) آمده است، عجلونی در کشف الخفاء ‏می‏نویسد: «حافظ سلفی از ابن عمر نقل می‏کند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: &quot;إذا سَأَلتُمُ الحَوائِجَ فَاسأَلوهَا النّاسَ، قالوا: و مَنِ النّاسُ یا رَسولَ اللّٰهِ؟ قالَ: أهلُ</span> <span dir="rtl">القُرآنِ، قالوا: ثُمَّ مَن یا رَسولَ اللّٰهِ؟ قالَ: ثُمَّ أهلُ العِلمِ، قالوا: ثُمَّ مَن یا رَسولَ اللّٰهِ؟ قالَ: ثُمَّ صِباحُ الوجوهِ&quot;. بیهقی در شعب الإیمان به سندی ضعیف از ابن عبّاس نقل می‏کند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: &quot;مَن آتاهُ اللّٰهُ</span> <span dir="rtl">وَجهاً حَسَناًَ وَ اسماً حَسَناً و جَعَلَه فی مَوضِعٍ غیر شائِنٍ له، فَهُوَ مِن صَفوَةِ اللّٰهِ&quot;» (ر.ک: همان: ص۲۰۴ - ۲۰۵</span>).</ref> <span dir="rtl">غیر قابل اعتماد و ضعیف می</span>‌<span dir="rtl">دانند.</span><ref><span dir="rtl">از این ضعف سند، با تعبیرهای گوناگونی یاد کرده‏اند، از جمله: غیر ثابت و واهی، تصحیح نشده، ضعیف، باطل، کذب، افک و افترا (ر.ک: الموضوعات: ج۲ ص۵۰۰ - ۵۰۳ و الضعفاء: ج۲ ص۱۳۸ و الروض البسام: ج۴ ص۷۸ و لسان المیزان: ج۷ ص۱۰۷ و المنتخب، ابن حنبل: ص۸۶</span>).</ref> <span dir="rtl">برخی با بیانی شدید از این ضعف یاد می</span>‌<span dir="rtl">کنند و می</span>‌<span dir="rtl">گویند هر حدیثی در بارۀ زیبارویان و طلب حاجت از آنها، فواید نگاه کردن به آنها، ستایش آنها یا نرسیدن آتش به آنها وارد شده باشد، دروغ و افترا و ساختگی است</span><ref><span dir="rtl">سلسلة الأحادیث الضعیفه: ج۶ ص۳۸۵ (به نقل از ابن قیم جوزی در: المنار: ص۲۴</span>).</ref> <span dir="rtl">و برخی دیگر، شمار اندکی از این احادیث را قابل قبول دانسته</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref><span dir="rtl">از جملۀ آنان سیوطی است (ر.ک: اللآلئ المصنوعة: ج۲ ص۸۱</span>).</ref>

<span dir="rtl">در کتاب</span>‌<span dir="rtl">های شیعی مانند الخصال شیخ صدوق نیز مشابه این حدیث وجود دارد. یک نمونۀ آن چنین است که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:</span>

<span dir="rtl">صبح با نیازهایتان برخیزید؛ چرا که آنها به دست آوردنی هستند، و قرآن را مربّی قرار دهید که برای برطرف کردن حاجت، کاراتر است. خیر را در نزد چهره</span>‌<span dir="rtl">های خوب جستجو کنید.</span><ref><span dir="rtl">«باکرُوا بِالحَوائِجِ؛ فَإِنَّها مُیسَّرَةٌ، وَ تَرِّبُوا الْکتابَ؛ فَإِنَّهُ أَنْجَحُ لِلحاجَةِ، وَ اطلُبُوا الخَیرَ عِندَ حِسانِ الوُجُوهِ» (الخصال: ج۲ ص۳۹۴</span>).</ref>

<span dir="rtl">البتّه این حدیث، از طریق ضعیفی به ما رسیده؛</span><ref><span dir="rtl">ضعف آن به دلیل وجودِ دارم بن قبیصه و علی بن محمّد عنبسه در طریق حدیث است که هیچ یک از آنها توثیق نشده‏اند. نعیم بن صالح نیز که بدیل دارم بن قبیصه در سند است، فردی ناشناخته است</span>.</ref> <span dir="rtl">ولی شهرت آن به گونه</span>‌<span dir="rtl">ای است که در شعر شاعران معروف عرب، همچون حَسّان یا ابن رَواحه، هم وارد شده است:</span>

<span dir="rtl">قد سمعنا نبیّنا قال قولاً هو لمن یَطلُبُ الحَوائجَ راحة:</span>

<span dir="rtl">اِغتدوا و اطلُبوا الحوائجَ ممّن زَیّنَ اللّٰهُ وَجهَهُ بِصَباحة.</span><ref><span dir="rtl">عسکری، این شعر را از ابن رواحه یا حَسّان می‏داند (کشف الخفاء و مزیل الإلباس: ج۱ ص۱۲۶</span>).</ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">شنیدیم که پیامبرمان چیزی گفت /</span>

<span dir="rtl">که برای درخواست</span>‌<span dir="rtl">کنندگان، موجب راحتی است:</span>

<span dir="rtl">سحرخیز باشید و نیازهایتان را از کسی بخواهید /</span>

<span dir="rtl">که خداوند، صورتش را زیبا کرده است.</span>

<span dir="rtl">شاعر دیگر چنین سروده است:</span>

<span dir="rtl">سَیّدی! أنتَ أحسَنُ الناسِ وَجهاً کُن شَفیعی فی یومِ هَولٍ کریه</span>

<span dir="rtl">قَد روی صَحبُک الکِرامُ حدیثاً: اُطلُبوا الخَیرَ مِن حِسانِ الوجوهِ.</span><ref><span dir="rtl">عِجلونی آن را نقل کرده است. وی اشعار دیگری را نیز با همین مضمون نقل می‏کند (ر.ک: کشف الخفاﺀ و مزیل الإلباس</span>: <span dir="rtl">ج۱ ص۲۰۶</span>).</ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">ای سَرور من! تو زیباروترینِ مردمی /</span>

<span dir="rtl">در روز هول</span>‌<span dir="rtl">انگیز کریه (قیامت)، شفیع من باش.</span>

<span dir="rtl">صحابۀ گرامی تو حدیثی را روایت کرده</span>‌<span dir="rtl">اند /</span>

<span dir="rtl">که: خوبی را نزد خوب</span>‌‌<span dir="rtl">رویان بجویید.</span>

<span dir="rtl">ابن عساکر، شعری را در این زمینه نقل می</span>‌<span dir="rtl">کند که در آن، خَیثمه (سرایندۀ این ابیات) خطاب به خواهر ابو الحسن محمّد بن علی، این حدیث را از پدر خویش به سندش از ابن عبّاس نقل می</span>‌<span dir="rtl">کند. سپس خیثمه خطاب به او می</span>‌<span dir="rtl">سراید:</span>

<span dir="rtl">أنتِ شَرط النبیِّ إذ قالَ یوماً اُطلبوا الخیرَ مِن صِباحِ الوجوهِ.</span>

<span dir="rtl">تو همان شرط پیامبری که روزی گفت: /</span>

<span dir="rtl">نیکویی را از چهره</span>‌<span dir="rtl">های زیبا بخواهید.</span><ref><span dir="rtl">ابن عساکر در تاریخ دمشق، این مطلب را ذیل «أسماء نساء» در حرف «خ» نقل می‏کند. خود او در جایی دیگر (تاریخ دمشق: ۴۸ ص۳۶۲) و نیز برخی دیگر، آن را به ابن عبّاس نسبت داده‏اند و در یکی از موارد به جای &quot;أنت&quot; واژۀ «عند» به کار رفته است (ر.ک: موسوعة الأحادیث و الآثار الضعیفة و الموضوعة: ج۹ ص۱۳۳</span>).</ref>

<span dir="rtl">به دلیل همین شهرت، برخی از کسانی که حدیث را ضعیف دانسته</span>‌<span dir="rtl">اند، نتوانسته</span>‌<span dir="rtl">اند از کنار آن بگذرند و به ناچار برای پذیرش معنای آن، توجیهاتی آورده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span>

<span id="معنای-حدیث"></span>
==== <span dir="rtl">معنای حدیث</span> ====

<span dir="rtl">در بارۀ معنای حدیث «حسان الوجوه» نکاتی وجود دارد که به مهم</span>‌<span dir="rtl">ترین آنها اشاره می</span>‌<span dir="rtl">شود:</span>

<span dir="rtl">۱</span>‌<span dir="rtl">. یکی از محکمات معارف کتاب و سنّت، آن است که اصل ارزش</span>‌<span dir="rtl">ها در اسلام تقوا و اخلاق است. خداوند متعال به این موضوع تصریح می</span>‌<span dir="rtl">کند و می</span>‌<span dir="rtl">فرماید:</span>

<span dir="rtl">(يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ اُنْثى</span>‌ <span dir="rtl">وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ.</span><ref><span dir="rtl">حجرات: آیۀ ۱۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">اى مردم! ما شما را از نر و ماده</span>‌<span dir="rtl">اى بیافریدیم و شما را جماعت</span>‌<span dir="rtl">ها و قبیله</span>‌<span dir="rtl">ها کردیم تا یکدیگر را بشناسید. بدانید که گرامى</span>‌<span dir="rtl">ترین شما نزد خدا، پرهیزگارترین شماست. خدا دانا و کاردان است).</span>

<span dir="rtl">در این آیه اختلاف</span>‌<span dir="rtl">های ظاهری در خلقت، لازمۀ ارتباطات انسانی دانسته شده، امّا ملاک برتری به شمار نیامده</span>‌ <span dir="rtl">و تنها ملاک برتری، «تقوا» دانسته شده است. آیات و روایات بسیاری، همین مضمون را تأیید می</span>‌<span dir="rtl">کنند و بر معیار بودن باطن خوب و ارزش قائل شدن برای عقل و اخلاق و نجات از دوزخ و سلامت قلب و مانند اینها (از امور باطنی) تأکید دارند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: مریم: آیۀ ۷۴ و منافقون: آیۀ ۱ و ۴ و ص ۵۲۱ (نکورویِ زشتْ‏باطن) و ص ۵۳۱ (زیبای ظاهر و باطن</span>).</ref>

<span dir="rtl">۲</span>‌<span dir="rtl">. بر پایۀ آنچه در نکتۀ قبل ذکر شد، به فرض صدور این حدیث از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، باید آن را به گونه</span>‌<span dir="rtl">ای معنا کرد که با ملاک یاد شده سازگار باشد. همچنین باید مجموعۀ احادیث باب را بررسی کرد. نخستین کار، جمع مضمونی آنهاست. برخی از این احادیث، مطلق</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۰۳ ح ۲۵ و ۲۷ - ۳۰</span>.</ref> <span dir="rtl">و برخی مقیّدند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۰۳ ح ۲۶ و ۳۱</span>.</ref> <span dir="rtl">قیدهایی که در دستۀ دوم آمده</span>‌<span dir="rtl">اند نیز کار فهم حدیث را آسان می</span>‌<span dir="rtl">کنند.</span>

<span dir="rtl">۳. در یکی از روایات مقیّد، چنین استدلال شده که احتمال این که کارهای زیبارویان نیکو باشد، بیشتر است.</span><ref><span dir="rtl">«فَإِنَّ فِعالَهُم أحریٰ أن تَکونَ حَسَناً» (ر.ک: ص ۵۰۲ ح ۲۶</span>).</ref> <span dir="rtl">بنا بر این، ارجاع به آنان به دلیل احتمال دیدن رفتاری نیکوتر از آنان است، نه صرفاً به دلیل زیبایی ظاهری. برخی نویسندگان نیز کتابی در توضیح همین حدیث نوشته و کوشیده</span>‌‌<span dir="rtl">اند میان زیبایی ظاهری و زیبایی کردار، وجه جمعی بیابند.</span><ref><span dir="rtl">مانند مرعی بن یوسف بن ابی بکر الکرمی (ر.ک: تحسین الطرق و الوجوه فی قوله علیه السلام: اُطلُبوا الخَیرَ عِندَ حِسانِ الوُجوهِ) که چنین کرده است</span>.</ref>

<span dir="rtl">۴. در یکی دیگر از روایات مقیّد، توضیحی آمده که نشان دهندۀ آن است که مراد از حُسن وجه، زیبا</span>‌<span dir="rtl">رویی نیست؛ بلکه خوش</span>‌<span dir="rtl">رویی است. در آن جا استدلال شده که او با رویی گشاده با تو برخورد خواهد کرد، چه نیازت را برآورَد، چه نه.</span><ref><span dir="rtl">«فَإِن قَضى حاجَتَک قَضاها بِوَجهٍ طَلیقٍ، وإن رَدَّک رَدَّک بِوَجهٍ طَلیقٍ» (ر.ک: ص ۵۰۲ ح ۳۱</span>).</ref> <span dir="rtl">به همین دلیل، هنگامی که از ابن عبّاس در بارۀ این حدیث پرسش می</span>‌<span dir="rtl">کنند، خود او به همین قید اشاره می</span>‌<span dir="rtl">کند و می</span>‌<span dir="rtl">گوید: مراد، آن است که هنگام مطالبۀ نیاز، روی گشاده و نیکو دارد.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: الموضوعات: ج۲ ص۱۵۹ «عن عمرو بن دینار، عن ابن عبّاس، قال قال رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله: اُطلبوا الخیر عند حسان الوجوه. قال: فقیل لابن عبّاس: کم من رجل قبیح الوجه قضی الحاجة!؟ قال: إنّما یعنی حَسَنُ الوجه عند طلب الحاجة</span>».</ref>

<span dir="rtl">۵. در پاره</span>‌<span dir="rtl">ای روایات، زیبارویی و زیبایی عقل یا اخلاق با یکدیگر ذکر شده</span>‌<span dir="rtl">اند. مضمون این روایات، بیانگر کمالی است که بر اثر اجتماع زیبایی ظاهری و زیبایی باطنی پدید می</span>‌<span dir="rtl">آید، بویژه با نظر به روایتی که اجتماع آنها را موجب خیر دنیا و آخرت معرّفی می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص۵۰۵ ح ۳۳ - ۳۴ و ص۵۰۷ ح ۴۲ - ۴۳</span>.</ref> <span dir="rtl">بنا بر این، ستایش موجود در آنها در درجۀ نخست به زیبایی عقل یا اخلاق باز می</span>‌<span dir="rtl">گردد، هرچند مانع ستایش زیبارویی نیست.</span>

<span dir="rtl">۶</span>‌<span dir="rtl">. شاید یک معنای حدیث، این باشد که هنگام رو به رو شدن با خوب</span>‌<span dir="rtl">رویان، به دنبال خیر بگردید. این خیر هم می</span>‌<span dir="rtl">تواند در اعمال آنها باشد</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص۵۰۳ ح ۲۶</span>.</ref> <span dir="rtl">و هم در پلی که می</span>‌<span dir="rtl">توان از آن زیبایی به زیبایی فعل خدا و زیبایی خود خدا زد.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص۵۰۷ ح ۳۹ که بر عنایت الهی به زیبارویان مؤمن تأکید شده است</span>.</ref> <span dir="rtl">به دیگر سخن، این احادیث نمی</span>‌<span dir="rtl">خواهند ارزش انحصاری زیبارویی یا ارجاع انحصاری به آن را بیان کنند؛ بلکه به دنبال هدایت به چیزی دیگر، مانند خوبی افعال و زیبایی الهی هستند.</span>

<span dir="rtl">ابن سینا با چیدن مقدّماتی، مبناى نظری عشق ورزیدن به صورت</span>‌<span dir="rtl">های زیبا و ملیح را بنیاد نهاد. وی در فصلى با عنوان «عشق الظرفاء و الفتیان للأوجه الحسان (عشق</span>‌<span dir="rtl">ورزیِ ظریفان و جوانان به زیبارویان)» در بارۀ عشق مجازى می</span>‌<span dir="rtl">گوید اگر صورت نمکین و زیبایى را با دیدگاه عقلى دوست بدارى، این عشق، وسیله</span>‌<span dir="rtl">اى براى افزایش در خیر خواهد بود؛ زیرا این عاشق به موضوعى تمایل پیدا کرده که از نظر تأثیر، به معشوق اوّل و محض، نزدیک</span>‌<span dir="rtl">تر است و این محبّت، منهاجى براى اتّصال به معشوق و تشبُّه به مفارقات است.</span><ref><span dir="rtl">رسائل بو على سینا: ص۳۸۳ - ۳۸۶ و۳۸۹</span>.</ref> <span dir="rtl">انسان، تجلّی خداوند را در هر ذرّه</span>‌<span dir="rtl">ای از ذرّات عالم ببیند، محبّتش به آن بیشتر می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">برخی شاعران در مدح زیبارویان با چنین رویکردی سروده</span>‌<span dir="rtl">اند:</span>

<span dir="rtl">یدلّ على معروفه حسن وجهه وما زال حسن الوجه إحدى الشواهد</span><ref><span dir="rtl">کشف الخفاء: ص۱۳۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">زیبایی روی او دلیل بر خوبی اوست /</span>

<span dir="rtl">همواره زیبارو بودن، یکی از شواهد بوده است.</span>

<span dir="rtl">سعدی چنین می</span>‌<span dir="rtl">سراید:</span>

<span dir="rtl">چه روی است آن که دیدارش ببرد از من شکیبایی</span>

<span dir="rtl">گواهی می</span>‌<span dir="rtl">دهد صورت بر اخلاقش به زیبایی.</span><ref><span dir="rtl">غزلیّات سعدی: غزل شمارۀ ۵۰۴</span>.</ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">و مولوی می</span>‌<span dir="rtl">گوید:</span>

<span dir="rtl">خوب</span>‌<span dir="rtl">رویان آینه</span>‌<span dir="rtl">ی خوبیّ او عشق ایشان عکس مطلوبیّ او</span><ref><span dir="rtl">مثنوی معنوی: دفتر ششم بخش ۹۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">نیز سعدی گفته است:</span>

<span dir="rtl">به جهان، خرّم از آنم که جهان، خرّم از اوست</span>

<span dir="rtl">عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست.</span><ref><span dir="rtl">غزلیّات سعدی: غزل شمارۀ ۱۳</span>.</ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">فتحعلی</span>‌<span dir="rtl">شاه و راجی کرمانی هم گفته</span>‌<span dir="rtl">اند:</span>

<span dir="rtl">در جهان چون حسن یوسف کس ندید حسن، آن دارد که یوسف آفرید.</span><ref><span dir="rtl">تذکرۀ شاعران کرمان: ص۲۴۹</span>.</ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">در بیت</span>‌<span dir="rtl">های اوّل و دوم، زیبارویی دلیل بر خوبی کردار شخص گرفته شده است و در بیت</span>‌<span dir="rtl">های سوم تا پنجم، خوب</span>‌<span dir="rtl">رویی، دلیل بر خوبی خالق و معشوق ازلی.</span>

<span dir="rtl">۷. برخی روایات بر لزوم خوش</span>‌<span dir="rtl">نامی، خوش</span>‌<span dir="rtl">سیمایی و خوش</span>‌<span dir="rtl">هیکلی فرستاده و پیک تأکید دارند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۰۵ ح ۳۶ - ۳۷</span>.</ref> <span dir="rtl">شاید این تأکید به آن دلیل باشد که پیک برای دستیابی به مقصودی فرستاده می</span>‌<span dir="rtl">شود. اگر این ویژگی</span>‌<span dir="rtl">ها در فرستادگان باشد، احتمال دستیابی به مقصود افزایش می</span>‌<span dir="rtl">یابد، چنان که در باب رسولان الهی نیز چنین شرایطی ذکر می</span>‌<span dir="rtl">شود. در باب رهبری جامعه و امامت جماعت نیز به این نکات توجّه می</span>‌<span dir="rtl">شود. همۀ اینها از باب افزایش کارآمدی و اثرگذاری و ایجاد جاذبه در مخاطب است. البتّه در یکی از روایات،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۰۵ ح ۳۷ و «إذا أبردتم إلیّ بریداً فأبردوه حسن الاسم حسن الوجه» (حیاة الحیوان، دمیری: ج۲ ص۴۳۱</span>).</ref> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: اگر پیکی را به سوی من گسیل داشتی، چنان ویژگی</span>‌<span dir="rtl">هایی داشته باشد. شاید بتوان گفت فرستادن پیک به سوی پیامبر صلی الله علیه و آله موضوعیتی ندارد؛ بلکه ایشان می</span>‌<span dir="rtl">خواهد امّت خود را بر این شرایط تربیت کند تا عادت کنند هنگام فرستادن پیک، از افراد خوش</span>‌<span dir="rtl">نام، خوش</span>‌<span dir="rtl">اندام، خوش</span>‌<span dir="rtl">سیما و خوش</span>‌<span dir="rtl">برخورد استفاده کنند.</span>

<span dir="rtl">برخی محقّقان از دَمیری نقل می</span>‌<span dir="rtl">کنند که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در راه بدر به دو نفر بر خورد و از نامشان پرسید. آنها خود را مسلخ و مخدل معرّفی کردند. ایشان این دو اسم را خوش نداشتند و از آنها فاصله گرفتند. بعدها به امیران خود نامه نوشتند و از آنها خواستند که اگر کسی را به سوی من گسیل داشتید، رویش زیبا و نامش نیکو باشد.</span>

<span dir="rtl">برخی راویان، افزوده</span>‌<span dir="rtl">ای در روایت خود دارند و می</span>‌<span dir="rtl">گویند: عمر به پا خاست و گفت: نمی</span>‌<span dir="rtl">دانم بگویم یا نه. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: بگو. گفت: چرا شما که ما را از فال بد نهی کرده</span>‌<span dir="rtl">اید، خودتان فال بد زدید؟ ایشان پاسخ داد: «من فال بد نزدم؛ ولی اسم زیبا را ترجیح می</span>‌<span dir="rtl">دهم».</span><ref><span dir="rtl">حیاة الحیوان، دمیری: ج۲ ص۴۳۲</span>.</ref> <span dir="rtl">این ماجرا نشان</span>‌ <span dir="rtl">دهندۀ طبع لطیف و زیباپسند ایشان است و بر خلاف گمان عمر - که شاید گمان رایج در آن روزگار بود - ربطی به تطیّر و فال بد زدن ندارد. در کتاب</span>‌<span dir="rtl">های تاریخ و سیره گزارش داده</span>‌<span dir="rtl">اند که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله اسم</span>‌<span dir="rtl">های زشت مردان و زنان و شهرها و سرزمین</span>‌<span dir="rtl">ها را تغییر می</span>‌<span dir="rtl">داد و به جای آنها اسم</span>‌<span dir="rtl">های زیبا می</span>‌<span dir="rtl">نهاد.</span><ref><span dir="rtl">مکاتیب الرسول صلی الله علیه و آله: ج۲ ص۷۰۴ - ۷۰۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">۸</span>‌<span dir="rtl">. در پاره</span>‌<span dir="rtl">ای روایات، زیبارویی صرفاً نوعی خوش</span>‌<span dir="rtl">بختی ضعیف دنیایی دانسته شده است. تعبیرهایی مانند «اوّل السعادة (آغاز خوش</span>‌<span dir="rtl">بختی)» یا «أقلُّ السعادتَین (نیمه کوچک</span>‌<span dir="rtl">ترِ خوش</span>‌<span dir="rtl">بختی)» که در برخی روایات آمده، ضمن تحسین زیبایی ظاهری، خوش</span>‌<span dir="rtl">بختی حاصل از آن را نسبت به خوش</span>‌<span dir="rtl">بختی آخرت، اندک می</span>‌<span dir="rtl">داند.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۰۷ ح ۴۰ و ۴۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">در روایتی، زیبایی، نشانۀ عنایت الهی به فرد زیباروی دانسته شده است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۰۷ ح ۳۹</span>.</ref> <span dir="rtl">برخی روایات نیز زیبایی را یکی از نعمت</span>‌<span dir="rtl">هایی بر می</span>‌<span dir="rtl">شمرند که به امّت اسلامی داده شده است.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۰۵ ح ۳۸</span>.</ref> <span dir="rtl">روایت</span>‌<span dir="rtl">هایی که در بارۀ فضیلت زنان زیبا وارد شده</span>‌<span dir="rtl">اند،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۰۵ ح ۳۵</span>.</ref> <span dir="rtl">به مجموعه</span>‌<span dir="rtl">ای از مرجِّحات دنیوی آنها اشاره دارند که زیبایی یکی از آنهاست؛ امّا به هنگام تعارض با زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های باطنی، زیبارویی ترجیح ندارد. سعدی در بارۀ نیک</span>‌<span dir="rtl">رویی و نیک</span>‌<span dir="rtl">خویی زنان چنین سروده است:</span>

<span dir="rtl">اگر پارسا باشد و خوش سَخُن نگه در نکویی و زشتی مکن</span>

<span dir="rtl">زن خوش</span>‌<span dir="rtl">منش، دل</span>‌<span dir="rtl">نشان</span>‌<span dir="rtl">تر که خوب که آمیزگاری بپوشد عیوب.</span><ref><span dir="rtl">بوستان سعدی: باب هفتم در تأثیر تربیت</span>.</ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">در برخی روایات صرفاً از تأثیر مثبت زیبایی بر روشنایی چشم سخن گفته شده است.</span><ref><span dir="rtl">شاید به این دلیل باشد که به هنگام دیدن منظره‏های زیبا، چشم انسان، باز‏تر و مردمک چشم نیز گشاده‏تر و عضلات چشم، فعّال‏تر و در نتیجه قوی‏تر می‏گردند. این فرضیّه نیازمند آن است که این ادّعا از سوی متخصّصان آزمایش شود</span>.</ref> <span dir="rtl">برای نمونه، روایت امام کاظم علیه السلام است که فرمود:</span>

<span dir="rtl">ثَلاثٌ یَجلینَ البَصَر: النَظَّرُ اِلَی الخَضرَةِ، وَ النَظَّرُ اِلَی الماءِ الجاری، وَ النَّظَرُ اِلَی الوَجهِ الحَسَنِ.</span><ref><span dir="rtl">المحاسن: ج۲ ص۶۲۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">سه چیز، دیده را روشن می</span>‌<span dir="rtl">سازد: نگاه کردن به سبزه، نگاه کردن به آب جاری و نگاه کردن به چهرۀ زیبا.</span>

<span dir="rtl">از این روایت</span>‌<span dir="rtl">ها نه ارزش اخلاقی زیبایی فهمیده می</span>‌<span dir="rtl">شود و نه تأثیر آن در مقامات معنوی یا بزرگی فرد؛ بلکه وجود زیبایی صرفاً به عنوان نعمتی شناخته می</span>‌<span dir="rtl">شود که همچون دیگر نعمت</span>‌<span dir="rtl">های الهی بار مسئولیتِ دارندۀ آن را بیشتر می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">۹</span>‌<span dir="rtl">. برخی شارحان حدیث، روایات «حسان الوجوه» را به معنای «دارندگان چهرۀ موجّه نزد مردم» معنا کرده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref><span dir="rtl">فیض القدیر: ج۱ ص۵۴۰</span>.</ref> <span dir="rtl">ابن منظور نیز از حسن مؤدِّب نقل می</span>‌<span dir="rtl">کند که معنای آن، این است که خداوند، آنها را نزد مردم موجّه گردانده و به آنان قدر و منزلت داده است.</span><ref><span dir="rtl">لسان العرب: ج۵ ص۲۱۳ مادّۀ «نضر</span>».</ref> <span dir="rtl">این برداشت را در حدّ یک احتمال می</span>‌<span dir="rtl">توان پذیرفت، هر چند قدری از ظاهر حدیث دور می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">۱۰</span>‌<span dir="rtl">. آخرین روایتی که در این باب بررسی می</span>‌<span dir="rtl">شود، حدیثی است که می</span>‌<span dir="rtl">گوید: «با دارندگان چهره</span>‌<span dir="rtl">های بانمک و سیه</span>‌<span dir="rtl">چشمان معاشرت کنید که خداوند، حیا می</span>‌<span dir="rtl">کند از این که چهرۀ بانمک را به آتش بسوزاند».</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۰۵ ح ۳۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">انسان با خواندن این حدیث به یاد این بیت حافظ می</span>‌<span dir="rtl">افتد:</span>

<span dir="rtl">مرا مهر سیه</span>‌<span dir="rtl">چشمان ز سر بیرون نخواهد شد</span>

<span dir="rtl">قضای آسمان است این و دیگرگون نخواهد شد</span>

<span dir="rtl">امّا آیا این مطلب درست است؟ با توجّه به مجموعۀ تعالیم کتاب و سنّت نمی</span>‌<span dir="rtl">توان مضمون ظاهری این حدیث را پذیرفت و بر اساس معیار عرضه به قرآن، باید معنای ظاهر آن را کنار نهاد. این حدیث یا از اصل بیان نشده و ساخته و پرداختۀ کسانی است که می</span>‌<span dir="rtl">خواسته</span>‌<span dir="rtl">اند به دل کسی که چهره</span>‌<span dir="rtl">ای نمکین و چشمانی سیاه داشته نفوذ کنند و برای خوشامد او این را پرداخته</span>‌<span dir="rtl">اند، یا معنای دیگری دارد که ما از آن آگاه نیستیم. در هر حال، نمی</span>‌<span dir="rtl">توان معنای ظاهر آن را پذیرفت. البتّه مشابه چنین روایتی در موضوعات دیگر داریم. در حدیثی از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است که:</span>

<span dir="rtl">خداوند، حیا می</span>‌<span dir="rtl">کند از این که پیر سال</span>‌<span dir="rtl">خورده را عذاب کند.</span><ref><span dir="rtl">«إنَّ اللّهَ لَیَستَحی أن یُعَذِّبَ الشَّیخَ الکَبیرَ» (مشکاة الأنوار: ص۲۹۳</span>).</ref>

<span dir="rtl">همچنین ابوبصیر می</span>‌<span dir="rtl">گوید:</span>

<span dir="rtl">به حضور امام صادق علیه السلام رسیدم، بعد از این که سن و سالم زیاد شده بود و سنگینی نفَس، مرا به سختی انداخته بود. ایشان فرمود: ای ابو محمّد! این چه نفس کشیدنی است!؟ به ایشان گفتم: قربانتان شوم! پیر شده</span>‌<span dir="rtl">ام و استخوانم سست شده و مرگم نزدیک گشته است. با این حال نمی</span>‌<span dir="rtl">دانم کارم در سرای دیگر به کجا کشیده می</span>‌<span dir="rtl">شود. فرمود: ای ابو محمّد! تو هم چنین می</span>‌<span dir="rtl">گویی؟ گفتم: فدایت شوم! چگونه این را نگویم؟ فرمود: آیا نمی</span>‌<span dir="rtl">دانی که خداوند - تبارک و تعالی - جوانان شما را احترام و از پیران، شرم می</span>‌<span dir="rtl">کند؟ گفتم: فدایتان شوم! چگونه جوانان ما را گرامی می</span>‌<span dir="rtl">دارد و در بارۀ سال</span>‌<span dir="rtl">خوردگان حیا می</span>‌<span dir="rtl">کند؟ فرمود: جوانان شما را از این که عذاب و عقابشان کند، محترم و دور می</span>‌<span dir="rtl">دارد و از پیران هم حیا می</span>‌<span dir="rtl">کند که به جستجو و بررسی اعمالشان بپردازد.</span><ref><span dir="rtl">«یُکرِمُ الشَّبابَ مِنکُم أن یُعَذِّبَهُم، و یَستَحیی مِن الکُهولِ أن یُحاسِبَهُم» (الاختصاص: ص۱۰۴</span>).</ref>

<span dir="rtl">در نقلی دیگر، در ادامۀ همین حدیث امام صادق علیه السلام از قول خداوند چنین می</span>‌<span dir="rtl">گوید:</span>

<span dir="rtl">موی سفید بندگان مؤمن، نور و روشنی من است و من شرم دارم از این که نورم را با آتش بسوزانم.</span><ref><span dir="rtl">«إنَّ اللّٰهَ تَعالیٰ یَقولُ: شَیبُ المُؤمِنینَ نوري، و أنا أستَحي أن اُحرِقَ نوري بناري» (فضائل الشیعة: ص۲۰</span>).</ref>

<span dir="rtl">آنچه موضوع را قابل فهم می</span>‌<span dir="rtl">کند، آن است که در ادامۀ حدیث، امام علیه السلام می</span>‌<span dir="rtl">فرماید:</span>

<span dir="rtl">سپیدی مو، زینت عقل و نشانۀ وقار است.</span>

<span dir="rtl">با این توضیح معلوم می</span>‌<span dir="rtl">شود که مراد از این احادیث، آن است که این گونه زیبایی</span>‌<span dir="rtl">های ظاهری می</span>‌<span dir="rtl">توانند جنبۀ نشانگی داشته باشند و ما را به سوی زیبایی باطن هدایت کنند. اگر چنین توجیهی را در بارۀ حدیث یاد شده بپذیریم، به نکته</span>‌<span dir="rtl">ای بازمی</span>‌<span dir="rtl">گردیم که در بندهای پیشین گفته شد.</span>

<span dir="rtl">همچنین توجّه به قیدی که امام صادق علیه السلام آورد، موضوع را شفاف</span>‌<span dir="rtl">تر می</span>‌<span dir="rtl">سازد. ایشان فرمود: «جوانان شما»، نه مطلق جوانان؛ یعنی قید شیعۀ اهل بیت علیهم السلام و اهل ولایت بودن است که موجب نجات از آتش یا رهایی از دشواری سؤال و جواب می</span>‌<span dir="rtl">گردد، نه صرف جوانی یا پیری. مشابه چنین قیدهایی در بارۀ زیبایی هم وجود دارد.</span>

<span dir="rtl">خلاصۀ سخن، آن</span> ‌<span dir="rtl">که: اوّلاً احادیث «حسان الوجوه»، سند معتبری ندارند. ثانیاً به فرض صحّت سند، باید معنای آنها را به گونه</span>‌<span dir="rtl">ای فهمید که با مسلّمات معارف اسلامی که بر پایۀ آنها، ارزش و کرامت انسان به زیبایی ظاهری او نیست و صرفاً بر پایۀ عمل صالح، تقوا و اخلاق داوری می</span>‌<span dir="rtl">شود، قابل جمع باشد. آیۀ تکریم انسان</span><ref><span dir="rtl">حجرات: آیۀ ۱۳</span>.</ref> <span dir="rtl">و روایت</span>‌<span dir="rtl">هایی که در آنها گفته می</span>‌<span dir="rtl">شود: «خدا به ظاهر و دارایی شما نگاه نمی</span>‌<span dir="rtl">کند؛ بلکه به دل</span>‌<span dir="rtl">ها و کردارهای شما می</span>‌<span dir="rtl">نگرد»</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۳۱ ح۶۳</span>.</ref> <span dir="rtl">یا گفته می</span>‌<span dir="rtl">شود «چه بسیار زبان</span>‌<span dir="rtl">آوران خوش</span>‌<span dir="rtl">نما نزد مردم که فردای قیامت، هلاک می</span>‌<span dir="rtl">شوند»،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۵۲۳ ح۴۵</span>.</ref> <span dir="rtl">پرتو روشنگری بر موضوع می</span>‌<span dir="rtl">افکنند. شاید بتوان گفت آنچه در بند دوم بر اساس روایت امام رضا علیه السلام از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمد، نکتۀ اصلی را بیان کرده است که انتظار از زیبارویان، آن است که کارهای آنان بهتر از بقیّه باشد.</span>

<span id="الفصل-الثاني-أصناف-الجمال"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الثّاني: أصنافُ الجَمالِ</span> =

<span dir="rtl">فصل دوم: انواع زيبايی</span>

<span id="جميل-الظاهر-قبيح-الباطن"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۱: جَميلُ الظّاهِرِ قَبيحُ الباطِنِ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۱: نکورویِ زشتْ</span>‌<span dir="rtl">باطن</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(وَ كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَحْسَنُ أَثَٰثا وَرِءْيًا).</span><ref><span dir="rtl">مريم: ۷۴.</span></ref>

<span dir="rtl">(و چه بسيار نسل</span>‌<span dir="rtl">هایی را پيش از آنان نابود کرديم که هم اثاثی بهتر داشتند و هم ظاهری فریبا</span>‌<span dir="rtl">تر!).</span>

<span dir="rtl">(إِذَا جَاءَكَ ٱلْمُنَٰفِقُونَ قَالُواْ نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ ٱللَّهِ وَ ٱللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَ ٱللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ ٱلْمُنَٰفِقِينَ لَكَٰذِبُونَ*... وَ إِذَا رَأَيْتَهُمْ تُعْجِبُكَ أَجْسَامُهُمْ وَ إِن يَقُولُواْ تَسْمَعْ لِقَوْلِهِمْ كَأَنَّهُمْ خُشُبٌ مُّسَنَّدَةٌ يَحْسَبُونَ كُلَّ صَيْحَةٍ عَلَيْهِمْ هُمُ ٱلْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ قَٰتَلَهُمُ ٱللَّهُ أَنَّیٰ يُؤْفَكُونَ).</span><ref><span dir="rtl">المنافقون: ۱ و ۴.</span></ref>

<span dir="rtl">(هنگامی که منافقان نزد تو آيند، می</span>‌<span dir="rtl">گويند: «ما شهادت می</span>‌<span dir="rtl">دهيم که يقيناً تو فرستادۀ خدايی» و خداوند می</span>‌<span dir="rtl">داند که تو فرستادۀ او هستی؛ ولی خداوند، شهادت می</span>‌<span dir="rtl">دهد که منافقان دروغگو هستند*... هنگامی که آنها را می</span>‌<span dir="rtl">بينی، جسم [و قيافۀ] آنان تو را در شگفتی فرو می</span>‌<span dir="rtl">برد و اگر سخن بگويند، به سخنانشان گوش فرا می</span>‌<span dir="rtl">دهی؛ امّا گويی چوب</span>‌<span dir="rtl">های خشکی هستند که به ديوار تکيه داده شده</span>‌<span dir="rtl">اند. هر فريادی از هر جا بلند شود، بر ضدّ خود می</span>‌<span dir="rtl">پندارند. آنها دشمنان واقعی تو هستند. پس، از آنان بر حذر باش. خداوند، آنها را بکشد! چگونه از حق، منحرف می</span>‌<span dir="rtl">شوند؟!).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">44.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في قَولِهِ تَعالیٰ: (وَ كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَحْسَنُ أَثَاثًا وَ رِءْيًا</span>) -<span dir="rtl">: الأَثاثُ: المَتاعُ. و أَمّا رِئياً: فَالجَمالُ وَ المَنظَرُ الحَسَنُ.</span><ref><span dir="rtl">تفسير القمّي: ج‌۲ ص‌۵۲ عن أبي الجارود، التبيان في تفسير القرآن: ج‌۷ ص‌۱۴۴، مجمع البيان: ج‌۶ ص‌۸۱۳ كلاهما عن ابن عبّاس من دون إسناد إلى النبيّ صلی الله علیه و آله أو أحد من أهل البيت علیهم السلام نحوه، بحار الأنوار: ج‌۱۴ ص‌۴۵۵ ح‌۳؛ تفسير الطبري: ج‌۹ الجزء ۱۶ ص‌۱۱۷، تفسير ابن كثير: ج‌۵ ص‌۲۵۲ كلاهما عن ابن عبّاس من دون إسناد إلى أحد من أهل البيت علیهم السلام نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">44.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در این سخن خداوند متعال: (و چه بسيار نسل</span>‌<span dir="rtl">هايی را پيش از آنان نابود کرديم که هم اثاثی بهتر داشتند و هم ظاهری فريباتر</span>) -<span dir="rtl">: مقصود از اثاث، کالاست و مراد از ظاهر، زیبایی و مَنظر نیکوست.</span>

<span dir="rtl">45.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">كَم مِن عاقِلٍ عَقَلَ عَنِ اللهِ عزّ و جلّ أمرَهُ، و هُوَ حَقيرٌ عِندَ النّاسِ ذَميمُ المَنظَرِ، يَنجو غَداً. و كَم مِن ظَريفِ اللِّسانِ جَميلِ المَنظَرِ عِندَ النّاسِ، يَهلِكُ غَداً فِي القِيامَةِ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للطوسي: ص‌۳۹۳ ح‌۸۶۸ عن ابن عمر، تنبيه الخواطر: ج‌۲ ص‌۱۷۲، بحار الأنوار: ج‌۷۰ ص‌۲۹۰ ح‌۲۶؛ المطالب العالية: ج‌۳ ص‌۱۸ ح‌۲۷۵۹، الفردوس: ج‌۳ ص‌۳۰۴ ح‌۴۹۱۴ فيهما «دميم» بدل «ذميم»، شعب الإيمان: ج‌۴ ص‌۱۵۸ ح‌۴۶۵۰ كلّها عن ابن عمر، كنز العمّال: ج‌۳ ص‌۱۵۴ ح‌۵۹۴۰.</span></ref>

<span dir="rtl">45.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">بسیار خردمندی که امر و نهی خود را از خدا می</span>‌<span dir="rtl">گیرد و نزد مردم، خوار و زشت</span>‌<span dir="rtl">روی است؛ لیکن فردا[ی قیامت] نجات می</span>‌<span dir="rtl">یابد و بسا کسی که نزد مردم، شیرین</span>‌<span dir="rtl">گفتار و زیبامنظر است؛ ولی فردا[ی قیامت] هلاک می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">46.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ العاقِلَ مَن أطاعَ اللهَ و إن كانَ ذَميمَ المَنظَرِ حَقيرَ الخَطَرِ، و إنَّ الجاهِلَ مَن عَصَى اللهَ و إن كانَ جَميلَ المَنظَرِ عَظيمَ الخَطَرِ.</span><ref><span dir="rtl">كنز الفوائد: ج‌۱ ص‌۵۶، أعلام الدين: ص‌۱۶۹، بحار الأنوار: ج‌۱ ص‌۱۶۰ ح‌۳۹؛ المطالب العالية: ج‌۳ ص‌۱۵ ح‌۲۷۴۸، إحياء علوم الدين: ج‌۱ ص‌۱۲۱ كلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">46.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خردمند، کسی است که خدا را فرمان بَرَد، گر چه زشت</span>‌<span dir="rtl">رو و حقیر باشد و نادان، کسی است که از خدا نافرمانی کند، گرچه زیباروی و دارای موقعیتی بزرگ باشد.</span>

<span dir="rtl">47.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا يَنفَعُ الحُسنُ بِغَيرِ نَجابَةٍ</span><ref><span dir="rtl">النَّجابَةُ: مصدر النجيب؛ و هو الكريم ذو الحَسَب (لسان العرب: ج‌۱ ص‌۷۴۸ «نجب»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۶ ص‌۳۸۶ ح‌۱۰۶۷۹، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۵۳۸ ح‌۹۹۰۷.</span></ref>

<span dir="rtl">47.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی بدون نجابت، سودی ندارد.</span>

<span dir="rtl">48.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ</span> -<span dir="rtl">: ما أقبَحَ بِالصَّبيحِ الوَجهِ أن يَكونَ جاهِلاً! كَدارٍ حَسَنَةِ البِناءِ و ساكِنُها شَرٌّ، و كَجَنَّةٍ</span><ref><span dir="rtl">الجنّة: الحديقة ذات الشجر و النخل (لسان العرب: ج‌۱۳ ص‌۱۰۰ «جنن»).</span></ref> <span dir="rtl">يَعمُرُها بُومٌ، أو صِرمَةٍ</span><ref><span dir="rtl">الصِّرمَة: القطيع من الإبل و الغنم (النهاية: ج‌۳ ص‌۲۷ «صرم»).</span></ref> <span dir="rtl">يَحرُسُها ذِئبٌ.</span><ref><span dir="rtl">شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد: ج‌۲۰ ص‌۳۰۶ ح‌۵۰۷.</span></ref>

<span dir="rtl">48.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در حکمت</span>‌<span dir="rtl">های منسوب به ایشان</span> -<span dir="rtl">: چه قدر زشت است برای انسانِ خوش</span>‌<span dir="rtl">چهره که نادان باشد، مانند خانۀ زیبایی که انسان شرور در آن سکونت گزیند، یا باغی که جغد در آن لانه کند، یا گلۀ شترانی که گرگی آن را چوپانی کند!</span>

<span dir="rtl">49.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">قَبيحٌ عاقِلٌ خَيرٌ مِن حَسَنٍ جاهِلٍ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۴ ص‌۵۱۰ ح‌۶۷۸۷.</span></ref>

<span dir="rtl">49.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زشت خردمند، بهتر از زیبای نادان است.</span>

<span dir="rtl">50.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ما أقبَحَ بِالإِنسانِ باطِناً عَليلاً، و ظاهِراً جَميلاً!</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۶ ص‌۹۷ ح‌۹۶۶۱، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۷۹ ح‌۸۷۹۶.</span></ref>

<span dir="rtl">50.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">چه زشت است که آدمی، باطنی بیمار و ظاهری زیبا داشته باشد!</span>

<span dir="rtl">51.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لِسانُ المُرائي جَميلٌ، و في قَلبِهِ الدّاءُ الدَّخيلُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۵ ص‌۱۳۰ ح‌۷۶۳۱، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۱۹ ح‌۷۰۹۵.</span></ref>

<span dir="rtl">51.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زبان ریاکار (منافق)، زیباست؛ امّا در دلش دردی درونی است.</span>

<span dir="rtl">52.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">المُرائي ظاهِرُهُ جَميلٌ، و باطِنُهُ عَليلٌ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۲ ص‌۶ ح‌۱۵۷۷، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۹ ح‌۱۲۵۳.</span></ref>

<span dir="rtl">52.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ریاکار، ظاهرش زیبا و باطنش بیمار است.</span>

<span dir="rtl">53.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">المُنافِقُ قَولُهُ جَميلٌ، و فِعلُهُ الدّاءُ الدَّخيلُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۲ ص‌۶ ح‌۱۵۷۸، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۹ ح‌۱۲۵۴.</span></ref>

<span dir="rtl">53.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">منافق، گفتارش زیبا و کردارش بیماریِ درونی است.</span>

<span dir="rtl">54.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> : - <span dir="rtl">فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ</span> -<span dir="rtl">: اُنظُر وَجهَكَ كُلَّ وَقتٍ فِي المِرآةِ، فَإِن كانَ حَسَناً فَاستَقبِح أن تُضيفَ إلَيهِ فِعلاً قَبيحاً و تَشينَهُ بِهِ، و إن كانَ قَبيحاً فَاستَقبِح أن تَجمَعَ بَينَ قُبحَينِ.</span><ref><span dir="rtl">شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد: ج‌۲۰ ص‌۲۷۱ ح‌۱۲۹.</span></ref>

<span dir="rtl">54.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در حکمت</span>‌<span dir="rtl">های منسوب به ایشان</span> -<span dir="rtl">: هر زمان روی خویش را در آینه بنگر. اگر زیبا بود، شرم کن از این که کرداری زشت به آن بیفزایی و با آن کردار، روی خود را زشت گردانی، و اگر زشت بود، شرم کن از این که دو زشتی را با هم [در خود] جمع کنی.</span>

<span dir="rtl">55.</span> <span dir="rtl">سعد السعود</span>: <span dir="rtl">فِي الزَّبورِ: مَن أجرَمَ الذُّنوبَ و أَعجَبَهُ حُسنُهُ، فَليَنظُرِ الأَرضَ كَيفَ لَعِبَت بِالوُجوهِ فِي القُبورِ و تَجعَلُها رَميماً</span><ref><span dir="rtl">الرَّميم: الخلق البالي من كلّ شيء (لسان العرب: ج‌۱۲ ص‌۲۵۳ «رمم»).</span></ref><span dir="rtl">، إنَّمَا الجَمالُ جَمالُ مَن عوفِيَ مِنَ النّارِ.</span><ref><span dir="rtl">سعد السعود: ص‌۵۲، بحار الأنوار: ج‌۷۷ ص‌۴۰ ح‌۸.</span></ref>

<span dir="rtl">55.</span> <span dir="rtl">سعد السعود</span>: <span dir="rtl">در زبور [داوود علیه السلام] آمده است: هر کس گناهانی مرتکب شود و از زیبایی خود دچار غرور گردد، به خاک بنگرد که چگونه در گورها با چهره</span>‌<span dir="rtl">ها بازی می</span>‌<span dir="rtl">کند و آنها را به استخوان</span>‌<span dir="rtl">های پوسیده تبدیل می</span>‌<span dir="rtl">سازد. زیبایی، تنها زیبایی کسی است که از آتش، امان داده شود.</span>

<span dir="rtl">56.</span> <span dir="rtl">الإمام الجواد علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إيّاكَ و مُصاحَبَةَ الشِّرِّيرِ؛ فَإِنَّهُ كَالسَّيفِ المَسلولِ، يَحسُنُ مَنظَرُهُ و يَقبُحُ أثَرُهُ.</span><ref><span dir="rtl">الدرّة الباهرة: ص‌۴۰، نزهة الناظر: ص‌۲۱۰ ح‌۴۶۰، أعلام الدين: ص‌۳۰۹، بحار الأنوار: ج‌۷۴ ص‌۱۹۸ ح‌۳۴.</span></ref>

<span dir="rtl">56.</span> <span dir="rtl">امام جواد علیه السلام</span>: <span dir="rtl">از هم</span>‌<span dir="rtl">نشینی با شرور بپرهیز؛ زیرا او به سان شمشیر آخته، خوشْ</span>‌<span dir="rtl">منظر و زشتْ</span>‌<span dir="rtl">اثر است.</span>

<span id="قبيح-الظاهر-جميل-الباطن"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۲: قَبيحُ الظّاهِرِ جَميلُ الباطِنِ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۲: زشتْ</span>‌<span dir="rtl">رویِ نکوباطن</span>

<span dir="rtl">57.</span> <span dir="rtl">مسند أبي يعلی عن أنس</span>: <span dir="rtl">كانَ رَجُلٌ مِن أصحابِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله يُقالُ لَهُ: جُلَيبيبٌ، في وَجهِهِ دَمامَةٌ</span><ref><span dir="rtl">الدمامة: القِصر و القبح (لسان العرب: ج‌۱۲ ص‌۲۰۸ «دمم»).</span></ref><span dir="rtl">، فَعَرَضَ عَلَيهِ رَسولُ اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله التَّزويجَ، فَقالَ لَهُ: إذاً تَجِدَني كاسِداً</span><ref><span dir="rtl">الكساد: خلاف النَّفاق و نقيضه. و سوق كاسدة: بائرة (لسان العرب: ج‌۳ ص‌۳۸۰ «كسد»).</span></ref><span dir="rtl">! فَقالَ: غَيرَ إنَّكَ عِندَ اللهِ لَستَ بِكاسِدٍ.</span><ref><span dir="rtl">مسند أبي يعلى: ج‌۳ ص‌۳۵۲ ح‌۳۳۳۰، تاريخ بغداد: ج‌۴ ص‌۴۰۸ الرقم ۲۳۱۰، الإصابة: ج‌۱ ص‌۶۰۰ الرقم ۱۱۸۲، ربيع الأبرار: ج‌۱ ص‌۸۴۹ كلاهما نحوه، الاستيعاب: ج‌۱ ص‌۳۳۷ الرقم ۳۶۶.</span></ref>

<span dir="rtl">57.</span> <span dir="rtl">مسند أبی يعلی</span> - <span dir="rtl">به نقل از اَنَس</span> -<span dir="rtl">: مردی از یاران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به نام جُلَیبیب، زشت</span>‌<span dir="rtl">روی بود. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به او پیشنهاد کرد که ازدواج کند. به پیامبر گفت:؛ در این صورت، [بازارِ] مرا بی</span>‌<span dir="rtl">رونق خواهی یافت [و کسی حاضر نخواهد شد با من ازدواج کند].</span>

<span dir="rtl">ایشان فرمود: «امّا تو نزد خدا بی</span>‌<span dir="rtl">رونق نیستی».</span>

<span dir="rtl">58.</span> <span dir="rtl">الطبقات الكبرى عن عروة بن الزبير و عبد الحميد بن جعفر عن أبيه، قالا</span>: <span dir="rtl">كَتَبَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله إلی أهلِ البَحرَينِ أن يَقدَمَ عَلَيهِ عِشرونَ رَجُلاً مِنهُم، فَقَدِمَ عَلَيهِ عِشرونَ رَجُلاً رَأسُهُم عَبدُ اللهِ بنُ عَوفٍ الأَشَجُّ، و فيهِمُ الجارودُ، و مُنقِذُ بنُ حَيّانَ و هُوَ ابنُ اُختِ الأَشَجِّ، و كانَ قُدومُهُم عامَ الفَتح، فَقيلَ: يا رَسولَ اللهِ، هٰؤُلاءِ وَ فدُ عَبدِ القَيسِ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: مَرحَباً بِهِم! نِعمَ القَومُ عَبدُ القَيسِ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: و نَظَرَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله إلَى الاُفُقِ صَبيحَةَ لَيلَةَ قَدِموا، و قالَ: لَيَأتِيَنَّ رَكبٌ مِنَ المُشرِكينَ لَم يُكرَهوا عَلَى الإِسلامِ، قَد أنضَوُا الرِّكابَ</span><ref><span dir="rtl">الرِّکاب: الرواحل من الإبِل. و النِّضو: الدابّة التي أهزلتها الأسفار و أذهبت لحمها؛ یقال أنضیٰ بعیره: أي أهزله وجعَلَه نِضواً (اُنظر النهایة: ج ۲ ص ۲۵۶ «رکب»، و ج ۵ ص ۷۲ ««نضا»)..</span></ref> <span dir="rtl">و أَفنَوُا الزّادَ، بِصاحِبِهِم عَلامَةٌ، اللّٰهُمَّ اغفِر لِعَبدِ القَيسِ، أتَوني لا يَسأَ لُونّي مالاً، هُم خَيرُ أهلِ المَشرِقِ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَجاؤوا في ثِيابِهِم و رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله فِي المَسجِدِ، فَسَلَّموا عَلَيهِ، وَ سَأَلَهُم رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: أيُّكُم عَبدُ اللهِ الأَشَجُّ؟ قالَ: أنَا يا رَسولَ اللهِ - و كانَ رَجُلاً دَميماً -، فَنَظَرَ إلَيهِ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله، فَقالَ</span><ref><span dir="rtl">أي عبدُ اللّٰه الأشجّ. ففي الطبقات الکبری (ج ۵ ص‌۵۵۷): «و کان رجلاً دمیماً، فلمّا جاءَ نظر رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله إلی رجل دمیم، فقال عبد اللّٰه: یا رسول اللّٰه! إنّه ...».</span></ref><span dir="rtl">: إنَّهُ لا يُستَسقیٰ في مُسوكِ</span><ref><span dir="rtl">المَسْك - بالفتح و سكون السين - : الجلد (لسان العرب: ج‌۱۰ ص‌۴۸۶ «مسك»).</span></ref> <span dir="rtl">الرِّجالِ، إنَّما يَحتاجُ مِن الرَّجُلِ إلیٰ أصغَرَيهِ: لِسانِهِ و قَلبِهِ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: فيكَ خَصلَتانِ يُحِبُّهُمَا اللهُ. فَقالَ عَبدُ اللهِ: و ما هُما؟ قالَ: الحِلمُ وَ الأَناةُ. قالَ: أ شَيءٌ حَدَثَ أم جُبِلتُ</span><ref><span dir="rtl">جُبِلتُ عليه: أي خُلِقتُ و طُبِعتُ عليه (النهاية: ج‌۱ ص‌۲۳۶ «جبل»).</span></ref> <span dir="rtl">عَلَيهِ؟ قالَ: بَل جُبِلتَ عَلَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">الطبقات الكبرىٰ: ج‌۱ ص‌۳۱۴ و ج ۵ ص‌۵۵۷ نحوه، سبل الهدى و الرشاد: ج‌۶ ص‌۳۶۸.</span></ref>

<span dir="rtl">58.</span> <span dir="rtl">الطبقات الکبری</span> - <span dir="rtl">به نقل از عروة بن زبیر و عبد الحمید بن جعفر، از پدرش</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به مردم بحرین نوشت که بیست مرد از ایشان به حضورش آیند. بیست مرد به ریاست عبد اللّٰه اَشَج،</span><ref><span dir="rtl">اشج به معنای آسیب دیده‏‏سر و شکسته‏سر است (المنجد: ص۳۷۴ مادّۀ «شَجج</span>»).</ref> <span dir="rtl">پسر عوف، نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند. جارود و مُنقذ بن حیّان (خواهرزادۀ اشج) نیز در میان آنها بودند. ورود این هیئت در سال فتح مکّه بود. به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله گفت: ای پیامبر خدا! اینان نمایندگان عبد القیس هستند. ایشان فرمود: «خوش آمدند! چه خوب قومی هستند عبد القیس!».</span>

<span dir="rtl">سپیده</span>‌<span dir="rtl">دمِ روزی که شبانگاه آن این نمایندگان رسیدند، پیامبر خدا صلی الله علیه و آلهبه افق نگریست و فرمود: «گروهی از مشرکان خواهند آمد که برای پذیرش اسلام مجبور نشده</span>‌<span dir="rtl">اند، شتران خود را در راه خسته و فرسوده و زاد و توشه</span>‌<span dir="rtl">شان را تمام کرده</span>‌<span dir="rtl">اند، رئیسشان دارای علامتی است. خدایا! [قبیلۀ] عبد القیس را بیامرز که نزد من آمده</span>‌<span dir="rtl">اند و چیزی نمی</span>‌<span dir="rtl">خواهند! ایشان بهترین مردم مشرق</span>‌ <span dir="rtl">اند».</span>

<span dir="rtl">آنان با جامه</span>‌<span dir="rtl">های [مشخّص] خود به حضور پیامبر خدا صلی الله علیه و آله - که در مسجد بود -، رسیدند و سلام کردند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «کدام یک از شما عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">اشج است؟». گفت: من، ای پیامبر خدا ! او فردی زشت</span>‌<span dir="rtl">رو بود. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نگاهی به او کرد. پس [عبد اللّٰه] گفت: پوست آدمیزاد به درد مَشک شدن هم نمی</span>‌<span dir="rtl">خورد؛ بلکه از مرد به دو کوچک</span>‌<span dir="rtl">ترین عضو او نیاز است: زبانش و دلش.</span>

<span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «در تو دو خصلت هست که خداوند آنها را دوست می</span>‌<span dir="rtl">دارد». عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">گفت: آن دو چیست؟ فرمود: «خردمندی و بردباری». عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">گفت: آیا این دو اکتسابی</span>‌ <span dir="rtl">اند یا بر آنها سرشته شده</span>‌<span dir="rtl">ام؟ فرمود: «بر آنها سرشته شده</span>‌<span dir="rtl">ای».</span>

<span dir="rtl">59.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ عَلیٰ عَهدِ رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله رَجُلٌ يُقالُ لَهُ: ذُو النَّمِرَةِ، و كانَ مِن أقبَحِ النّاسِ، و إنَّما سُمِّيَ «ذُو النَّمِرَةِ» مِن قُبحِهِ، فَأَتَى النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله فَقالَ: يا رَسولَ اللهِ، أخبِرني ما فَرَضَ اللهُ عزّ و جلّ عَلَيَّ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لَهُ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: فَرَضَ اللهُ عَلَيكَ سَبعَ عَشرَةَ</span><ref><span dir="rtl">في الطبعة المعتمدة: «سبعة عشر»، والتصویب من نسخة‌ اُخری.</span></ref> <span dir="rtl">رَكعَةً فِي اليَومِ وَ اللَّيلَةِ، و صَومَ شَهرِ رَمَضانَ إذا أدرَكتَهُ، وَ الحَجَّ إذَا استَطَعتَ إلَيهِ سَبيلاً، وَ الزَّكاةَ. و فَسَّرَها لَهُ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: وَ الَّذي بَعَثَكَ بِالحَقِّ نَبِيّاً! ما أزيدُ رَبّي عَلیٰ ما فَرَضَ عَلَيَّ شَيئاً.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لَهُ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله: و لِمَ يا ذَا النَّمِرَةِ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: كَما خَلَقَني قَبيحاً!</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَهَبَطَ جَبرَئيلُ علیه السلام عَلَى النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ: يا رَسولَ اللهِ، إنَّ رَبَّكَ يَأمُرُكَ أن تُبلِغَ ذَا النَّمِرَةِ عَنهُ السَّلامَ، و تَقولُ لَهُ: يَقولُ لَكَ رَبُّكَ تَبارَكَ و تَعالیٰ: أما تَرضی أن أحشُرَكَ عَلیٰ جَمالِ جَبرَئيلَ علیه السلام يَومَ القِيامَةِ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لَهُ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: يا ذَا النَّمِرَةِ، هٰذا جَبرَئيلُ يَأمُرُني أن اُبلِغَكَ السَّلامَ، و يَقولُ لَكَ رَبُّكَ: أما تَرضیٰ أن أحشُرَكَ عَلیٰ جَمالِ جَبرَئيلَ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ ذُو النَّمِرَةِ: فَإِنّي قَد رَضيتُ يا رَبِّ، فَوَعِزَّتِكَ! لأَزيدَنَّكَ حَتّیٰ تَرضیٰ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۸ ص‌۳۳۶ ح‌۵۳۱، بحار الأنوار: ج‌۲۲ ص‌۱۴۰ ح‌۱۲۲.</span></ref>

<span dir="rtl">59.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">در زمان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، مردی بود که به او ذو النَّمِرَه (دارای لکّۀ سیاه و سفید)</span><ref><span dir="rtl">در بارۀ وی اطّلاعات چندانی در دست نیست، بجز همین روایت امام صادق علیه السلام که می‏رسانَد او مردی زشت‏رو بوده و در باره‏اش جبرئیل علیه السلام نازل شد و از وضع خوب او و زیبایی‏اش در قیامت، خبر داد. در القاموس (ج۲ ص۱۴۸ مادّۀ «نمر») آمده است: نَمِره، نقطۀ</span> <span dir="rtl">لک و رنگ است و اَنْمَر، به دارنده یک لک سیاه و یک لک سفید گفته می‏شود</span>.</ref> <span dir="rtl">می</span>‌<span dir="rtl">گفتند. او از زشت</span>‌<span dir="rtl">ترینِ مردم بود و به همین جهت، ذو النَّمِره (پَلنگْدار) نامیده شده بود. وی به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و گفت: ای پیامبر خدا! مرا از آنچه خداوند عزّ و جلّ بر من واجب نموده، آگاه کن.</span>

<span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: «خداوند بر تو، هفده رکعت نماز در شبانه</span>‌<span dir="rtl">روز و روزۀ ماه رمضان - اگر آن ماه را درک کردی - و حج - هر گاه که توانش را داشتی - و زکات را واجب ساخته است» و آنها را برای او توضیح داد.</span>

<span dir="rtl">گفت: سوگند به آن که تو را به حق، به پیامبری بر انگیخت، من چیزی [از مستحبّات] را به آنچه پروردگارم بر من واجب نموده، نمی</span>‌<span dir="rtl">افزایم».</span>

<span dir="rtl">پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود: «چرا ای ذو النَّمِره؟». گفت: به خاطر آن که مرا زشت آفرید.</span>

<span dir="rtl">پس جبرئیل علیه السلام بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد و گفت: ای پیامبر خدا! پروردگارت به تو دستور می</span>‌<span dir="rtl">دهد که از جانب او به ذو النمره سلام برسانی و به او بگویی: پروردگارت - تبارک و تعالی - می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: آیا خشنود نیستی که در روز رستاخیز، تو را به زیبایی جبرئیل، محشور نمایم؟</span>

<span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: «ای ذو النمره! این، جبرئیل است که به من امر می</span>‌<span dir="rtl">کند به تو سلام [خدا را] برسانم، و پروردگارت به تو می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: آیا خشنود نیستی که تو را به زیبایی جبرئیل، محشور نمایم؟».</span>

<span dir="rtl">ذو النمره گفت: خشنود شدم. ای پروردگار من! سوگند به عزّتت، برای تو [بر مستحبّاتم] می</span>‌<span dir="rtl">افزایم تا خشنود گردی.</span>

<span dir="rtl">60.</span> <span dir="rtl">علل الشرائع عن ذريح المحاربي عن الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ: يا رَسولَ اللهِ، يَسأَلُ اللهُ عَمّا سِوَى الفَريضَةِ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: لا.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَوَالَّذي بَعَثَكَ بِالحَقِّ! لا تَقَرَّبتُ إلَى اللهِ بِشَيءٍ سِواها.</span>

<span dir="rtl">قالَ: و لِمَ؟</span>

<span dir="rtl">قالَ: لأَنَّ اللهَ قَبَّحَ خَلقي!</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَأَمسَكَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله، و نَزَلَ جَبرَئيلُ علیه السلام فَقالَ: يا مُحَمَّدُ، رَبُّكَ يُقرِئُكَ السَّلامَ و يَقولُ: أقرِئ عَبدي فُلاناً السَّلامَ و قُل لَهُ: أما تَرضیٰ أن أبعَثَكَ غَداً فِي الآمِنينَ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: يا رَسولَ اللهِ، و قَد ذَكَرَنِيَ اللهُ عِندَهُ؟!</span>

<span dir="rtl">قالَ: نَعَم.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَوَ الَّذي بَعَثَكَ بِالحَقِّ! لا بَقِيَ شَيءٌ يُتَقَرَّبُ بِهِ إلَى اللهِ إلّا تَقَرَّبتُ بِهِ.</span><ref><span dir="rtl">علل الشرائع: ص‌۴۶۳ ح‌۹، بحار الأنوار: ج‌۵ ص‌۲۸۰ ح‌۱۰.</span></ref>

<span dir="rtl">60.</span> <span dir="rtl">علل الشرائع</span> - <span dir="rtl">به نقل از ذریح مَحاربی، از امام صادق علیه السلام</span> -<span dir="rtl">: مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت: ای رسول خدا! آیا خداوند از غیر واجبات هم بازخواست می</span>‌<span dir="rtl">کند؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «نه».</span>

<span dir="rtl">مرد گفت: پس، سوگند به آن که تو را به حق فرستاد، من با چیزی جز آنها به خدا تقرّب نمی</span>‌<span dir="rtl">جویم (فقط واجبات را به جا می</span>‌<span dir="rtl">آورم).</span>

<span dir="rtl">پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «چرا؟».</span>

<span dir="rtl">گفت: چون خداوند، مرا زشت آفریده است!</span>

<span dir="rtl">پیامبر صلی الله علیه و آله سکوت کرد و جبرئیل علیه السلام فرود آمد و گفت: ای محمّد! پروردگارت به تو سلام می</span>‌<span dir="rtl">رساند و می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: بنده</span>‌<span dir="rtl">ام فلانی را سلام برسان و به او بگو: آیا خشنود نمی</span>‌<span dir="rtl">شوی که فردا[ی قیامت] تو را در زمرۀ کسانی که در امان هستند، برانگیزم؟</span>

<span dir="rtl">مرد گفت: ای پیامبر خدا! [به راستی] خداوند مرا در نزد خود یاد کرد؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «آری». گفت: پس، سوگند به آن که تو را به حق فرستاد، هر چه را موجب تقرّب به خداوند شود، انجام خواهم داد.</span>

<span dir="rtl">61.</span> <span dir="rtl">نهج البلاغة عن مالك بن دحية</span>: <span dir="rtl">كُنّا عِندَ أميرِ المُؤمِنينَ علیه السلام و قَد ذُكِرَ عِندَهُ اختِلافُ النّاسِ، فَقالَ:</span>

<span dir="rtl">إنَّما فَرَّقَ بَينَهُم مَبادِئُ طينِهِم، و ذٰلِكَ أنَّهُم كانوا فِلقَةً</span><ref><span dir="rtl">الفِلقَة: القِطعة (المصباح المنیر: ص ۴۸۱ «فلق»).</span></ref> <span dir="rtl">مِن سَبَخِ أرضٍ</span><ref><span dir="rtl">سبخ الأرض: مالحها (لسان العرب: ج‌۳ ص‌۲۴ «سبخ»).</span></ref> <span dir="rtl">و عَذبِها، و حَزنِ تُربَةٍ و سَهلِها، فَهُم عَلیٰ حَسَبِ قُربِ أرضِهِم يَتَقارَبونَ، و عَلیٰ قَدرِ اختِلافِها يَتَفاوَتونَ، فَتامُّ الرُّواءِ</span><ref><span dir="rtl">الرُّواء - بالضمّ و المدّ - : المنظر الحسن (لسان العرب: ج‌۱۴ ص‌۳۴۸ «روي»).</span></ref> <span dir="rtl">ناقِصُ العَقلِ، و مادُّ القامَةِ قَصيرُ الهِمَّةِ، و زاكِي العَمَلِ قَبيحُ المَنظَرِ، و قَريبُ القَعرِ بَعيدُ السَّبرِ</span><ref><span dir="rtl">القعر: أراد قعر البدن؛ أي أنّه قصير القامة، لكنّه كثير الفوائد و التجارب. داهية يبعد اختبار باطنه (لسان العرب: ج‌۵ ص‌۱۰۸ «قعر»، و ج ۴ ص‌۳۴۰ «سبر» و بحار الأنوار: ج‌۵ ص‌۲۵۴).</span></ref><span dir="rtl">، و مَعروفُ الضَّريبَةِ</span><ref><span dir="rtl">الضريبة: الطبيعة و السجيّة (لسان العرب: ج‌۱ ص‌۵۴۹ «ضرب»).</span></ref> <span dir="rtl">مُنكَرُ الجَليبَةِ</span><ref><span dir="rtl">الجليبة: مايجلبه الإنسان و يتكلّفه؛ أي خلقه حسن يتكلّف فعل القبيح، و حمله ابن ميثم على العكس (بحار الأنوار: ج‌۵ ص‌۲۵۴).</span></ref><span dir="rtl">، و تائِهُ القَلبِ مُتَفَرِّقُ اللُّبِّ، و طَليقُ اللِّسانِ حَديدُ الجَنانِ</span><ref><span dir="rtl">الجَنان: القلب (المصباح المنیر: ص ۱۱۲ «جنن»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">نهج البلاغة: الخطبة ۲۳۴، بحار الأنوار: ج‌۵ ص‌۲۵۴ ح‌۵۰.</span></ref>

<span dir="rtl">61.</span> <span dir="rtl">نهج البلاغة</span> - <span dir="rtl">به نقل از مالک بن دِحْیه</span> -<span dir="rtl">: نزد امیر مٶمنان علیه السلام بودیم که از گوناگونی مردم، سخن به میان آمد. فرمود: «منشأ گوناگونی مردم، گِل آنهاست؛ زیرا آنان، قطعه</span>‌<span dir="rtl">ای از خاک شور یا شیرین، و درشت یا نرم بودند. آنان بر پایۀ مشابهت خاکشان به هم نزدیک می</span>‌<span dir="rtl">شوند، و بر پایۀ اختلاف آن خاک، از هم متفاوت می</span>‌<span dir="rtl">گردند. از این رو، نیکوچهره</span>‌<span dir="rtl">ای می</span>‌<span dir="rtl">بینی کم</span>‌<span dir="rtl">خِرد، یا بلندبالایی کوتاه</span>‌<span dir="rtl">همّت، یا نیکوکرداری بدمنظر، یا خُردجثّه</span>‌<span dir="rtl">ای ژرف</span>‌<span dir="rtl">نگر، یا نیکوسرشتی بدسیرت، یا شیفته</span>‌<span dir="rtl">دلی آشفته</span>‌<span dir="rtl">خِرد، یا زبان</span>‌<span dir="rtl">آوری دل</span>‌<span dir="rtl">آگاه».</span>

<span dir="rtl">62.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ</span> -<span dir="rtl">: لا يَهونَنَّ عَلَيكَ مَن قَبُحَ مَنظَرُهُ و رَثَّ لِباسُهُ؛ فَإِنَّ اللهَ تَعالیٰ يَنظُرُ إلَى القُلوبِ، و يُجازي بِالأَعمالِ.</span><ref><span dir="rtl">شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد: ج‌۲۰ ص‌۳۲۶ ح‌۷۳۱.</span></ref>

<span dir="rtl">62.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در حکمت</span>‌<span dir="rtl">های منسوب به ایشان</span> -<span dir="rtl">: مبادا کسی که زشت</span>‌<span dir="rtl">منظر و ژنده</span>‌<span dir="rtl">پوش است، در نظرت خوار آید؛ زیرا خداوند متعال به دل</span>‌<span dir="rtl">ها می</span>‌<span dir="rtl">نگرد و به کردارها پاداش می</span>‌<span dir="rtl">دهد.</span>

<span dir="rtl">63.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ لا يَنظُرُ إلی صُوَرِكُم و أَموالِكُم، و لٰكِن يَنظُرُ إلیٰ قُلوبِكُم و أَعمالِكُم.</span><ref><span dir="rtl">صحيح مسلم: ج‌۴ ص‌۱۹۸۷ ح‌۳۴، مسند ابن حنبل: ج‌۳ ص‌۱۲۹ ح‌۷۸۳۲، صحيح ابن حبّان: ج‌۲ ص‌۱۱۹ ح‌۳۹۴ كلّها عن أبي هريرة، كنز العمّال: ج‌۳ ص‌۲۳ ح‌۵۲۶۲؛ الأمالي للطوسي: ص‌۵۳۶ ح‌۱۱۶۲، مكارم الأخلاق: ج‌۲ ص‌۳۷۷ ح‌۲۶۶۱ بزيادة «وأقوالكم» بعد «أموالكم» و كلاهما عن أبي ذرّ، بحار الأنوار: ج‌۷۷ ص‌۸۸ ح‌۳.</span></ref>

<span dir="rtl">63.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خداوند به چهره</span>‌<span dir="rtl">ها و دارایی</span>‌<span dir="rtl">های شما نمی</span>‌<span dir="rtl">نگرد؛ بلکه به دل</span>‌<span dir="rtl">ها و کردارهای شما می</span>‌<span dir="rtl">نگرد.</span>

<span dir="rtl">راجع: ص ۵۶۸ (جمال الباطن / الحثّ على تجميل الباطن).</span>

<span dir="rtl">ر. ک: ص ۵۶۹ (زیبایی باطن / تشویق به زیباسازی باطن).</span>

<span id="جميل-الظاهر-و-الباطن"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۳: جَميلُ الظّاهِرِ وَ الباطِنِ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۳: زيبای ظاهر و باطن</span>

<span dir="rtl">64.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا هَدَى اللهُ عزّ و جلّ عَبداً لِلإِسلامِ، و حَسَّنَ صورَتَهُ، و جَعَلَهُ في مَوضِعٍ غَيرِ شائِنٍ لَهُ، و رَزَقَهُ مَعَ ذٰلِكَ تَواضُعاً؛ فَذٰلِكَ مِن صَفوَةِ اللهِ عزّ و جلّ.</span><ref><span dir="rtl">التواضع لابن أبي الدنيا: ص‌۱۵۸ ح‌۱۲۱ عن عبداللّٰه‏ بن عمرو بن عثمان، علل الحديث: ج‌۲ ص‌۱۲۲ ح‌۱۸۵۸ عن فاطمة بنت الإمام الحسين عن أبيها عن الإمام عليّ علیهما السلام؛ تنبيه الخواطر: ج‌۱ ص‌۲۰۱.</span></ref>

<span dir="rtl">64.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر گاه خدای عزّ و جلّ بنده</span>‌<span dir="rtl">ای را به اسلام هدایت کند و چهره</span>‌<span dir="rtl">ای زیبا به او دهد و در جایگاهی که مایۀ بدنامی او نیست قرارش دهد و با این اوصاف، فروتنی را هم روزی</span>‌<span dir="rtl">اش کند، چنین کسی از برگزیدگان خدای عزّ و جلّ است.</span>

<span dir="rtl">65.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ أحَبَّ الخَلائِقِ إلَى اللهِ عزّ و جلّ شابٌّ حَدَثُ السِّنَّ في صورَةٍ حَسَنَةٍ، جَعَلَ شَبابَهُ و جَمالَهُ لِلهِ و في طاعَةِ اللهِ، ذٰلِكَ الَّذي يُباهي بِهِ الرَّحمٰنُ مَلائِكَتَهُ، يَقولُ: هٰذا عَبدي حَقّاً.</span><ref><span dir="rtl">تاريخ دمشق: ج‌۱۴ ص‌۲۶۸ ح‌۳۵۵۳ عن عبداللّٰه‏ بن مسعود، كنز العمّال: ج‌۱۵ ص‌۷۸۵ ح‌۴۳۱۰۳؛ أعلام الدين: ص‌۱۲۰ عن الإمام الصادق علیه السلام.</span></ref>

<span dir="rtl">65.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">محبوب</span>‌<span dir="rtl">ترین آفریدگان نزد خداوند عزّ و جلّ جوان نورسته خوش</span>‌<span dir="rtl">سیمایی است که جوانی و زیبایی خود را برای خدا و در راه طاعت او بگذارد. خداوند رحمان به وجود چنین جوانی بر فرشتگانش می</span>‌<span dir="rtl">نازد و می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: این است بنده راستین من!</span>

<span dir="rtl">66.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن كانَ حَسَنَ الصّورَةِ، في حَسَبٍ لا يَشينُهُ، مُتَواضِعاً؛ كانَ مِن خالِصِي اللهِ عزّ و جلّ يَومَ القِيامَةِ.</span><ref><span dir="rtl">حلية الأولياء: ج‌۳ ص‌۱۹۰ الرقم ۲۴۱ عن سويد عن الإمام الباقر علیه السلام عن جابر، كنز العمّال: ج‌۳ ص‌۱۱۵ ح‌۵۷۴۷؛ كشف الغمّة: ج‌۲ ص‌۳۴۷ عن الإمام الباقر علیه السلام عن جابر عنه صلی الله علیه و آله.</span></ref>

<span dir="rtl">66.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر کس خوب</span>‌<span dir="rtl">رو و در نسب، بی</span>‌<span dir="rtl">عیب، و فروتن هم باشد، او در روز قیامت، از برگزیدگان خدای عزّ و جلّ است.</span>

<span dir="rtl">67.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن آتاهُ اللهُ وَجهاً حَسَناً وَ اسماً حَسَناً، و جَعَلَهُ في مَوضِعٍ غَيرِ شائِنٍ لَهُ، فَهُوَ مِن صَفوَةِ اللهِ عزّ و جلّ مِن خَلقِهِ.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الأوسط: ج‌۴ ص‌۳۸۶ ح‌۴۵۰۶، المعجم الصغير: ج‌۱ ص‌۲۲۸، شعب الإيمان: ج‌۳ ص‌۲۷۹ ح‌۳۵۴۳، تاريخ دمشق: ج‌۳۱ ص‌۷۱ ح‌۶۴۶۷ بزيادة «و خلقاً حسناً» بعد «و اسماً حسناً» و كلّها عن ابن عبّاس؛ نثر الدرّ: ج‌۱ ص‌۱۸۸ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">67.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر کس که خداوند به او روی زیبا و نام زیبا دهد و در جایگاهی قرارش دهد که مایۀ بدنامی او نیست، او از آفریدگان برگزیدۀ خداوند عزّ و جلّ است.</span>

<span dir="rtl">68.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">شيعَتُنا كَالاُترُجَّةِ؛ طَيِّبٌ ريحُها، حَسَنٌ ظاهِرُها و باطِنُها.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۴ ص‌۱۹۰ ح‌۵۷۸۷، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۹۸ ح‌۵۳۰۸.</span></ref>

<span dir="rtl">68.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">شیعیان ما همچون تُرنج</span>‌ <span dir="rtl">اند که بوی آن، خوش و برون و درونش زیباست.</span>

<span dir="rtl">69.</span> <span dir="rtl">الزهد للحسين بن سعيد، عن زرارة عن الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أيُّما عَبدٍ كانَ لَهُ صورَةٌ حَسَنَةٌ مَعَ مَوضِعٍ لا يَشينُهُ، ثُمَّ تَواضَعَ لِلهِ؛ كانَ مِن خالِصَةِ اللهِ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: قُلتُ: ما مَوضِعٌ لا يَشينُهُ؟ قالَ:</span>

<span dir="rtl">لا يَكونُ ضُرِبَ فيهِ سِفاحٌ.</span><ref><span dir="rtl">الزهد للحسين بن سعيد: ص‌۱۳۸ ح‌۱۸۶، بحار الأنوار: ج‌۷۰ ص‌۱۱ ح‌۱۱؛ المعجم الكبير: ج‌۹ ص‌۱۸۱ ح‌۸۸۹۴ عن عبداللّٰه‏ بن مسعود من دون إسناد إلى رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله أو أحد من أهل البيت علیهم السلام و ليس فيه ذيله من «قال: قلت» نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">69.</span> <span dir="rtl">الزهد، حسین بن سعید</span> - <span dir="rtl">به نقل از زراره</span> -<span dir="rtl">: امام باقر علیه السلام فرمود: «هر بندۀ زیبارویی که در جایگاه ناشایستی نباشد، سپس در برابر خداوند فروتنی کند، او از خالصان خداست».</span>

<span dir="rtl">گفتم: منظور از جایگاه ناشایست چیست؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «با او بی عفّتی نشده باشد».</span>

<span id="لكل-شيء-جمال"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۴: لِكُلِّ شَيءٍ جَمالٌ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۴: هر چيزی زيبايی</span>‌<span dir="rtl">ای دارد</span>

<span id="جمال-العيش"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱: جَمالُ العَيشِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱: زيبايی زندگی</span>

<span dir="rtl">70.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ العَيشِ القَناعَةُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۳ ح‌۴۷۴۹، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۲ ح‌۴۳۱۲.</span></ref>

<span dir="rtl">70.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی زندگی، قناعت است.</span>

<span id="جمال-الإحسان"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۲: جَمالُ الإِحسانِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۲: زيبايی نيکوکاری</span>

<span dir="rtl">71.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ الإِحسانِ تَركُ الاِمتِنانِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۳ ح‌۴۷۵۰، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۲ ح‌۴۳۱۳.</span></ref>

<span dir="rtl">71.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی نیکوکاری، منّت ننهادن است.</span>

<span id="جمال-الإخاء"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۳: جَمالُ الإِخاءِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۳: زيبايی برادری</span>

<span dir="rtl">72.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ الاُخُوَّةِ إحسانُ العِشرَةِ، وَ المُواساةُ مَعَ العُسرَةِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۷۵ ح‌۴۷۹۳، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۱ ح‌۴۲۹۸.</span></ref>

<span dir="rtl">72.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی برادری، به حُسن معاشرت، و یاری کردن با وجود تنگ</span>‌<span dir="rtl">دستی است.</span>

<span id="جمال-المعروف"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۴: جَمالُ المَعروفِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۴: زيبايی نیکویی</span>

<span dir="rtl">73.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ المَعروفِ إتمامُهُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۳ ح‌۴۷۵۲.</span></ref>

<span dir="rtl">73.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی نیکویی، کامل کردن آن است.</span>

<span id="جمال-القدرة"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۵: جَمالُ القُدرَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۵: زيبايی قدرت</span>

<span dir="rtl">74.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حُسنُ السّيرَةِ جَمالُ القُدرَةِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۳ ص‌۳۹۱ ح‌۴۸۴۷.</span></ref>

<span dir="rtl">74.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نیکورفتاری، زیبایی قدرت است.</span>

<span dir="rtl">75.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كُن جَميلَ العَفوِ إذا قَدَرتَ، عامِلاً بِالعَدلِ إذا مَلَكتَ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۴ ص‌۶۰۶ ح‌۷۱۶۲، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۳۹۳ ح‌۶۶۶۳.</span></ref>

<span dir="rtl">75.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هنگام قدرت، خوش</span>‌<span dir="rtl">گذشت و هنگام زمامداری، دادگر باش.</span>

<span dir="rtl">76.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">العَدلُ قِوامُ الرَّعِيَّةِ، و جَمالُ الوُلاةِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۲ ص‌۹۰ ح‌۱۹۵۴.</span></ref>

<span dir="rtl">76.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">دادگری، بر پا دارندۀ مردم و زیبایی حکمرانان است.</span>

<span dir="rtl">77.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أجمَلُ أفعالِ ذَوِي القُدرَةِ الإِنعامُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۲ ص‌۳۹۹ ح‌۳۰۰۲.</span></ref>

<span dir="rtl">77.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیباترین کردار قدرتمندان، بخشش مالی است.</span>

<span id="جمال-السياسة"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۶: جَمالُ السِّياسَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۶: زيبايی سياست</span>

<span dir="rtl">78.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ السِّياسَةِ العَدلُ فِي الإِمرَةِ، وَ العَفوُ مَعَ القُدرَةِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۷۵ ح‌۴۷۹۲، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۳ ح‌۴۳۵۶.</span></ref>

<span dir="rtl">78.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی سیاست، به کار بستن عدالت در حکومت و گذشت کردن با وجود توانایی [بر انتقامگیری] است.</span>

<span id="جمال-القرآن"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۷: جَمالُ القُرآنِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۷: زيبايی قرآن</span>

<span dir="rtl">79.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ القُرآنِ البَقَرَةُ و آلُ عِمرانَ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۳ ح‌۴۷۵۱، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۲ ح‌۴۳۱۴.</span></ref>

<span dir="rtl">79.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی قرآن، [سوره</span>‌<span dir="rtl">های] بقره و آل عمران اند.</span>

<span id="جمال-الصلاة"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۸: جَمالُ الصَّلاةِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۸: زيبايی نماز</span>

<span dir="rtl">80.</span> <span dir="rtl">الإمام الکاظم عن آبائه عن الإمام عليّ علیهم السلام : قالَ رَسولُ اللّهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله : «الإِتيانُ إلَى الجُمُعَةِ زِيارَةٌ و جَمالٌ»، قيلَ: يا أميرَ المُؤمِنينَ، و مَا الجَمالُ؟ قالَ: اُقضُوا الفَريضَةَ</span><ref><span dir="rtl">في النوادر للراوندي: «قَضَوُا الفريضَةَ و تَزاوَروا»، و في بحار الأنوار ج‌۸۹ ص‌۱۹۷ ح‌۴۴: «ضَوءُ الفريضة» بدل «اُقضوا الفريضة و تزاوروا».</span></ref> <span dir="rtl">و تَزاوَروا.</span><ref><span dir="rtl">الجعفريّات: ص‌۴۲، النوادر للراوندي: ص‌۱۵۰ ح‌۲۱۵، مشكاة الأنوار: ص‌۳۶۳ ح‌۱۱۸۵، بحار الأنوار: ج‌۸۹ ص‌۲۶۱ ح‌۷۳.</span></ref>

<span dir="rtl">80.</span> <span dir="rtl">امام کاظم علیه السلام</span> - <span dir="rtl">به نقل از پدران بزرگوارش، به نقل از امام علی علیه السلام</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «شرکت کردن در نماز جمعه، دیدار است و زیبایی». گفته شد: ای امیر مؤمنان! مقصود از زیبایی چیست؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «فریضۀ الهی را به جا آورید و با یکدیگر دیدار کنید».</span>

<span id="جمال-العلم"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۹: جَمالُ العِلمِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۹: زيبايی دانش</span>

<span dir="rtl">81.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ العِلمِ نَشرُهُ، و ثَمَرَتُهُ العَمَلُ بِهِ، و صِيانَتُهُ وَضعُهُ في أهلِهِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۳ ح‌۴۷۵۴، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۲ ح‌۴۳۱۶.</span></ref>

<span dir="rtl">81.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی دانش، نشر آن است و میوه</span>‌<span dir="rtl">اش، عمل کردن به آن، و نگهداری</span>‌<span dir="rtl">اش، نهادن آن در اختیار اهلش.</span>

<span id="جمال-الحكمة"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۰: جَمالُ الحِكمَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۰: زيبايی حکمت</span>

<span dir="rtl">82.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ الحِكمَةِ الرِّفقُ و حُسنُ المُداراةِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۷۵ ح‌۴۷۹۴.</span></ref>

<span dir="rtl">82.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی حکمت، نرمش و مدارا کردن شایسته است.</span>

<span id="جمال-العالم"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۱: جَمالُ العالِمِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - 11: زيبايی دانشمند</span>

<span dir="rtl">83.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ العالِمِ عَمَلُهُ بِعِلمِهِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۳ ح‌۴۷۵۳، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۲ ح‌۴۳۱۵.</span></ref>

<span dir="rtl">83.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی دانشمند، عمل کردن او به دانش خویش است.</span>

<span id="جمال-المؤمن"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۲: جَمالُ المُؤمِنِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۲: زيبايی مؤمن</span>

<span dir="rtl">84.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ المُؤمِنِ وَرَعُهُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۳ ح‌۴۷۴۷، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۲ ح‌۴۳۳۴.</span></ref>

<span dir="rtl">84.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی مٶمن، پارسایی اوست.</span>

<span dir="rtl">85.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حُسنُ خُلُقِ المُؤمِنِ التَّواضُعُ، و جَمالُهُ التَّعَطُّفُ.</span><ref><span dir="rtl">بشارة المصطفى: ص‌۲۵ عن كميل بن زياد، بحار الأنوار: ج‌۷۷ ص‌۲۶۸ ح‌۱ نقلاً عن بشارة المصطفى و في نسخته «التعفّف» بدل «التعطّف».</span></ref>

<span dir="rtl">85.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خوی خوش مٶمن، فروتنی است و زیبایی</span>‌<span dir="rtl">اش مهربانی.</span>

<span id="جمال-الرجل"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۳: جَمالُ الرَّجُلِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۳: زيبايی مرد</span>

<span dir="rtl">86.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ الرَّجُلِ حِلمُهُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۵۶ ح‌۴۷۱۸، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۲ ح‌۴۳۲۱.</span></ref>

<span dir="rtl">86.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی مرد، بردباری اوست.</span>

<span dir="rtl">87.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">شَرَفُ الرَّجُلِ نَزاهَتُهُ، و جَمالُهُ مُروءَتُهُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۴ ص‌۱۸۰ ح‌۵۷۵۸، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۹۸ ح‌۵۳۱۶.</span></ref>

<span dir="rtl">87.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">شرافت مرد، به وارستگی اوست و زیبایی</span>‌<span dir="rtl">اش، در مردانگی و انسانیت او.</span>

<span dir="rtl">88.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَيزَةُ الرَّجُلِ عَقلُهُ، و جَمالُهُ مُرُوَّتُهُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۶ ص‌۱۲۳ ح‌۹۷۴۹، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۸۵ ح‌۸۹۳۶.</span></ref>

<span dir="rtl">88.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">امتیاز مرد، خِرد اوست و زیبایی او، مردانگی</span>‌<span dir="rtl">اش.</span>

<span dir="rtl">89.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ الرَّجُلِ الوَقارُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۲ ح‌۴۷۴۴، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۲ ح‌۴۳۳۳.</span></ref>

<span dir="rtl">89.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی مرد، وقار است.</span>

<span dir="rtl">راجع: ص ۵۷۲ (صفة جمال الباطن / حسن العقل).</span>

<span dir="rtl">ر. ک: ص ۵۷۳ (عوامل زیبا</span>‌<span dir="rtl">سازی باطن / خوش خِردی).</span>

<span dir="rtl">90.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ الرَّجُلِ في كُمَّتِهِ</span><ref><span dir="rtl">الكُمَّة: القَلَنسُوَة المدوّرة؛ لأنّها تغطّي الرأس (المصباح المنير: ص‌۵۴۱ «كمم»).</span></ref><span dir="rtl">، و جَمالُ المَرأَةِ في خُفِّها</span><ref><span dir="rtl">الخُفُّ: ما يُلبس في الرِّجل (مجمع البحرين: ج‌۱ ص‌۵۳۱ «خفف»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">نثر الدرّ: ج‌۱ ص‌۲۸۰؛ البيان و التبيين: ج‌۲ ص‌۸۸ و فيه «عِمّته» بدل «كُمّته». و العِمّة - بالكسر - : الاعتمام (مجمع البحرين: ج‌۲ ص‌۱۲۷۳ «عمم»).</span></ref>

<span dir="rtl">90.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی مرد در کلاه اوست و زیبایی زن، در کفش او.</span>

<span id="جمال-الحر"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۴: جَمالُ الحُرِّ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۴: زیبایی انسان آزاد</span>

<span dir="rtl">91.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ الحُرِّ تَجَنُّبُ العارِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۲ ح‌۴۷۴۵، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۲ ح‌۴۳۳۳.</span></ref>

<span dir="rtl">91.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی آزاده، دوری از ننگ است.</span>

<span id="جمال-العبد"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۵: جَمالُ العَبدِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۵: زیبایی بنده</span>

<span dir="rtl">92.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ العَبدِ الطّاعَةُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۳ ح‌۴۷۴۸، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۲ ح‌۴۳۱۱.</span></ref>

<span dir="rtl">92.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی بنده، فرمان بر</span>‌<span dir="rtl">داری است.</span>

<span id="جمال-الدين"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۶: جَمالُ الدّينِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۶: زيبايی دين</span>

<span dir="rtl">93.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَمالُ الدّينِ الوَرَعُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۷۵ ح‌۴۷۹۰.</span></ref>

<span dir="rtl">93.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی دین، پارسایی است.</span>

<span id="جمال-الفقير"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۷: جَمالُ الفَقيرِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۴ - ۱۷: زيبايی فقير</span>

<span dir="rtl">94.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الجودُ جَمالُ الفَقيرِ.</span><ref><span dir="rtl">لبّ اللباب للرّاوندي: ج۲ ص۳۹۶، مستدرك الوسائل: ج‌۱۱ ص‌۱۷۵ ح‌۱۲۶۷۷.</span></ref>

<span dir="rtl">94.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی تهی</span>‌<span dir="rtl">دست، بخشندگی [مال] است.</span>

<span dir="rtl">راجع: موسوعة معارف الکتاب و السنّة / «الحُسن».</span>

<span dir="rtl">ر. ک: دانش</span>‌<span dir="rtl">نامۀ قرآن و حدیث / مدخل «الحُسن».</span>

<span id="الفصل-الثالث-جمال-الظاهر"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الثّالث: جَمالُ الظّاهِرِ</span> =

<span dir="rtl">فصل سوم: زيبايی ظاهر</span>

<span id="عوامل-التجمیل"></span>
== <span dir="rtl">۳ / ۱: عَوامِلُ التَّجمیلِ</span> ==

<span dir="rtl">۳ / ۱: عوامل زيبايی</span>

<span id="الخلقة"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۱ - ۱: الخِلقَةُ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۱ - ۱: آفرينش</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(لَقَدْ خَلَقْنَا ٱلْإِنسَٰنَ فِى أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ).</span><ref><span dir="rtl">التين: ۴.</span></ref>

<span dir="rtl">(به راستی که ما انسان را به بهترين صورت و نظام آفريديم).</span>

<span dir="rtl">(خَلَقَ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَ ٱلَارْضَ بِالْحَقِّ وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَ إِلَيْهِ ٱلْمَصِيرُ).</span> <ref><span dir="rtl">التغابن: ۳.</span></ref>

<span dir="rtl">(آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها و زمين را به حق آفريد و شما را [در عالم جنين] تصوير کرد، تصويری زيبا و دل</span>‌<span dir="rtl">پذير و البتّه فرجام به سوی اوست).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">95.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">في قَولِهِ تَعالیٰ: (يَزِيدُ فِى ٱلْخَلْقِ مَا يَشَاءُ)</span><ref><span dir="rtl">فاطر: ۱.</span></ref> -<span dir="rtl">: هُوَ الوَجهُ الحَسَنُ، وَ الصَّوتُ الحَسَنُ، وَ الشَّعرُ الحَسَنُ.</span><ref><span dir="rtl">مجمع البيان: ج‌۸ ص‌۶۲۶ عن أبي هريرة، بحار الأنوار: ج‌۵۹ ص‌۱۵۵؛ تفسير القرطبي: ج‌۱۴ ص‌۳۲۰ من دون إسناد إلى أحد من أهل البيت علیهم السلام و راجع التبيان في تفسير القرآن: ج‌۸ ص‌۴۱۲ و السنن الكبرى: ج‌۱۰ ص‌۳۹۰ ح‌۲۱۰۵۶.</span></ref>

<span dir="rtl">95.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">در بارۀ سخن خداوند: (در آفرينش، هر چه بخواهد، می</span>‌<span dir="rtl">افزايد</span>) -<span dir="rtl">: این روی زیبا، صدای زیبا، و موی زیباست.</span>

<span dir="rtl">96.</span> <span dir="rtl">تفسير البیضاوي</span> - <span dir="rtl">في قَولِهِ تَعالیٰ: (وَ صَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ</span>) -<span dir="rtl">: بِأن خَلَقَکُم مُنتَصِبَ القامَةِ</span><ref><span dir="rtl">في تفسیر الآلوسي: «خَلقَ کُلّاً منکم مُنتصِبَ القامة»، و هو الأصحّ.</span></ref><span dir="rtl">، بادِيَ البَشَرَةِ، مُتَناسِبَ الأَعضاءِ وَ التَّخطيطاتِ، مُتَهَيَّأً لِمُزاوَلَةِ الصَّنائِعِ وَ اكتِسابِ الكَمالاتِ.</span><ref><span dir="rtl">تفسير البیضاوي: ج۵ ص۶۲، تفسير الآلوسي: ج‌۲۴ ص‌۸۳ نحوه؛ بحار الأنوار: ج‌۶۰ ص‌۲۸۳.</span></ref>

<span dir="rtl">96.</span> <span dir="rtl">تفسير البیضاوی</span> - <span dir="rtl">در بارۀ سخن خداوند: (و شما را صورتگری کرد و صورت</span>‌<span dir="rtl">هايتان را نيکو آراست</span>) -<span dir="rtl">: زیرا هر یک از شما را راست</span>‌<span dir="rtl">قامت، پیداپوست، با اندام</span>‌<span dir="rtl">ها و طرّاحی متناسب، و آماده برای پرداختن به حرفه</span>‌<span dir="rtl">های مختلف و کسب کمالات آفرید.</span>

<span id="طعام-الوالدين"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۱ - ۲: طَعامُ الوالِدَينِ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۱ - ۲: خوراک پدر و مادر</span>

<span dir="rtl">97.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ما مِنِ امرَأَةٍ حامِلَةٍ أكَلَتِ البِطّيخَ، إلّا يَكونُ مَولودُها حَسَنَ الوَجهِ وَ الخُلُقِ</span><ref><span dir="rtl">و یمکن أن تُضبط بفتح الخاﺀ و سکون اللام (الخَلق)، فیکون معناها الخِلقة.</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">طبّ النبيّ صلی الله علیه و آله: ص‌۲۸، بحار الأنوار: ج‌۶۲ ص‌۲۹۹ و فيه بزيادة «بالجبن» بعد البطّيخ.</span></ref>

<span dir="rtl">97.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هیچ زن بارداری نیست که خربزه بخورد، مگر این که فرزندش خوش</span>‌<span dir="rtl">چهره و خوش</span>‌<span dir="rtl">خوی خواهد شد.</span>

<span dir="rtl">98.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أطعِموا نِساءَكُمُ التَّمرَ البَرنِيَّ في نِفاسِهِنَّ؛ تُجَمِّلوا أولادَكُم.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۳۶۶ ح‌۱۲۰۶، بحار الأنوار: ج‌۶۶ ص‌۱۴۱ ذيل ح‌۵۸.</span></ref>

<span dir="rtl">98.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">به زنان خود در دوران زایمان، خرمای بَرنی بخورانید تا فرزندانتان را زیبا سازید.</span>

<span dir="rtl">99.</span> <span dir="rtl">المحاسن عن محمّد بن مسلم</span>: <span dir="rtl">نَظَرَ أبو عَبدِ اللهِ علیه السلام إلیٰ غُلامٍ جَميلٍ، فَقالَ: يَنبَغي أن يَكونَ أبو هٰذَا الغُلامِ أكَلَ السَّفَرجَلَ.</span>

<span dir="rtl">و قالَ: السَّفَرجَلُ يُحَسِّنُ الوَجهَ، و يُجِمُّ</span><ref><span dir="rtl">يُجِمُّ الفؤاد: أي يريحه، و قيل: يجمعه و يكمل صلاحه و نشاطه (النهاية: ج‌۱ ص‌۳۰۱ «جمم»).</span></ref> <span dir="rtl">الفُؤادَ.</span><ref><span dir="rtl">المحاسن: ج‌۲ ص‌۳۶۵ ح‌۲۲۷۴، بحار الأنوار: ج‌۶۶ ص‌۱۷۰ ح‌۱۲.</span></ref>

<span dir="rtl">99.</span> <span dir="rtl">المحاسن</span> - <span dir="rtl">به نقل از محمّد بن مسلم</span> -<span dir="rtl">: امام صادق علیه السلام به پسرکی زیبا نگریست. فرمود: «پدر این پسر، باید بِهْ خورده باشد»، و فرمود: «بِه، چهره را نیکو می</span>‌<span dir="rtl">سازد و دل را آرامش می</span>‌<span dir="rtl">دهد».</span>

<span id="لبن-المرضعة-الجميلة"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۱ - ۳: لَبَنُ المُرضِعَةِ الجَميلَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۱ - ۳: شير دايۀ زيبا</span>

<span dir="rtl">100.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">عَلَيكُم بِالوُضّاءِ</span><ref><span dir="rtl">الوَضاﺀة: الحُسن و النظافة و البهجة (تاج العروس: ج‌۱ ص‌۲۷۶ «وضأ</span>»).</ref> <span dir="rtl">مِنَ الظُّؤرَةِ</span><ref><span dir="rtl">الظُّؤرة: المرضعة (النهاية: ج‌۳ ص‌۱۵۴ «ظأر»).</span></ref><span dir="rtl">؛ فَإِنَّ اللَّبَنَ يُعدي.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۴۴ ح‌۱۳، تهذيب الأحكام: ج‌۸ ص‌۱۱۰ ح‌۳۷۷؛ كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۳ ص‌۴۷۸ ح‌۴۶۷۷ كلّها عن زرارة، وسائل الشيعة: ج‌۱۵ ص‌۱۸۹ ح‌۲۷۶۰۶.</span></ref>

<span dir="rtl">100.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">دایگان پاکیزه و زیبا برگزینید؛ زیرا شیر [دایه، خصلت</span>‌<span dir="rtl">ها را] منتقل می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span id="تجميل-الشعر"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۱ - ۴: تَجميلُ الشَّعرِ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۱ - ۴: زيبا نگه</span> ‌<span dir="rtl">داشتن مو</span>

<span dir="rtl">101.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">الشَّعرُ الحَسَنُ مِن كِسوَةِ اللهِ تَعالیٰ، فَأَكرِموهُ.</span><ref><span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۱ ص‌۱۲۹ ح‌۳۲۷، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۱۶۴ ح‌۴۶۰، دعائم الإسلام: ج‌۱ ص‌۱۲۵ كلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله، بحار الأنوار: ج‌۷۶ ص‌۸۳ ذيل ح‌۱؛ المصنّف لابن أبي شيبة: ج‌۶ ص‌۵۹ ح‌۲۱.</span></ref>

<span dir="rtl">101.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">موی زیبا، پوشش خدای متعال [برای انسان] است. پس گرامی</span>‌<span dir="rtl">اش بدارید (قدرش را بدانید).</span>

<span dir="rtl">102.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا أرادَ أحَدُكُم أن يَتَزَوَّجَ فَليَسأَل عَن شَعرِها كَما يَسأَلُ عَن وَجهِها؛ فَإِنَّ الشَّعرَ أحَدُ الجَمالَينِ.</span><ref><span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۳ ص‌۳۸۸ ح‌۴۳۶۴، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۴۳۷ ح‌۱۴۹۵، دعائم الإسلام: ج‌۲ ص‌۱۹۶ ح‌۷۱۸، النوادر للراوندي: ص‌۱۱۷ ح‌۱۲۲ عن الإمام الكاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله، بحار الأنوار: ج‌۱۰۳ ص‌۲۳۷ ح‌۳۶؛ تفسير الثعلبي: ج‌۷ ص‌۹۳، كنز العمّال: ج‌۱۶ ص‌۲۹۱ ح‌۴۴۵۲۸.</span></ref>

<span dir="rtl">102.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر گاه یکی از شما، خواست ازدواج کند، همچنان که از چهرۀ زن پرس و جو می</span>‌<span dir="rtl">کند، باید از موی او نیز بپرسد؛ زیرا مو، نیمی از زیبایی است.</span>

<span dir="rtl">103.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اِختَضِبوا بِالحِنّاءِ؛ فَإِنَّهُ يَزيدُ في شَبابِكُم و جَمالِكُم و نِكاحِكُم و حُسنِ وُجوهِكُم، و يُباهِي اللهُ بِكُمُ المَلائِكَةَ.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۱۹۰ ح‌۵۶۱ عن الإمام عليّ علیه السلام؛ اُسد الغابة: ج‌۲ ص‌۱۹۹ الرقم ۱۵۰۹، الإصابة: ج‌۲ ص‌۳۲۳ الرقم ۲۳۹۷ كلاهما عن زياد بن درهم عن أبيه نحوه، سبل الهدى و الرشاد: ج‌۱۲ ص‌۲۰۱ عن أنس، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۶۶۶ ح‌۱۷۳۰۴.</span></ref>

<span dir="rtl">103.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">با حنا خضاب کنید؛ زیرا حنا زدن، بر جوانی و زیبایی و قدرت آمیزش و خوبْ</span>‌<span dir="rtl">رویی شما می</span>‌<span dir="rtl">افزاید، و خداوند با شما بر فرشتگان، مباهات می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">104.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">غَيِّرُوا الشَّيبَ؛ فَإِنَّهُ يَزيدُ في شَبابِ أحَدِكُم و جَمالِهِ و مُجامَعَتِهِ لِلنَّساءِ.</span><ref><span dir="rtl">الفردوس: ج‌۳ ص‌۹۸ ح‌۴۲۷۲ عن أنس، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۶۷۰ ح‌۱۷۳۲۹.</span></ref>

<span dir="rtl">104.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">موی سفید خود را [با خضاب کردن] تغییر دهید؛ زیرا این کار بر جوانی و زیبایی و قدرت آمیزش هر یک از شما با زنان می</span>‌<span dir="rtl">افزاید.</span>

<span dir="rtl">105.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">حُسنُ الشَّعرِ مالٌ، و حُسنُ الوَجهِ مالٌ، و حُسنُ اللِّسانِ مالٌ.</span><ref><span dir="rtl">تاريخ أصبهان: ج‌۱ ص‌۱۴۷ الرقم ۱۰۴، تاريخ الإسلام للذهبي: ج‌۱۴ ص‌۴۴۶ الرقم ۴۳۲، تاريخ دمشق: ج‌۳۶ ص‌۳۹۰ ح‌۷۳۷۶، الفردوس: ج‌۲ ص‌۱۴۱ ح‌۲۷۱۸ كلّها عن أنس، كنز العمّال: ج‌۱۵ ص‌۳۷۵ ح‌۴۱۴۴۶.</span></ref>

<span dir="rtl">105.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">زیبایی مو، دارایی است. زیبایی چهره، دارایی است، و زیبایی زبان، دارایی است.</span>

<span dir="rtl">106.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">نِعمَ الجَمالُ الشَّعرُ الحَسَنُ يَكسوهُ اللهُ الرَّجُلَ المُسلِمَ.</span><ref><span dir="rtl">التمهيد: ج‌۲۴ ص‌۱۳، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۶۴۱ ح‌۱۷۱۷۹ نقلاً عن زاهر بن طاهر في خماسياته عن أنس و فيه «الشعر الحسن أحد الجمالين» بدل «نعم الجمال الشعر الحسن».</span></ref>

<span dir="rtl">106.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">چه زیباییِ نیکویی است موی زیبا که خداوند، [سر] مرد مسلمان را با آن می</span>‌<span dir="rtl">پوشاند!</span>

<span dir="rtl">107.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ مِن أجمَلِ الجَمالِ الشَّعرُ الحَسَنُ، و نَغمَةُ الصَّوتِ الحَسَنِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۲ ص‌۶۱۵ ح‌۸ عن أبي بصير عن الإمام الصادق علیه السلام.</span></ref>

<span dir="rtl">107.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">از زیباترین زیبایی</span>‌<span dir="rtl">ها، موی زیبا و آواز زیباست.</span>

<span dir="rtl">108.</span> <span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه</span>: <span dir="rtl">قالَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله لِرَجُلٍ: اِحلِق؛ فَإِنَّهُ يَزيدُ في جَمالِكَ.</span><ref><span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۱ ص‌۱۲۴ ح‌۲۸۷، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۱۳۷ ح‌۳۴۰، مجمع البحرين: ج‌۱ ص‌۳۱۶، بحار الأنوار: ج‌۷۶ ص‌۸۲ ح‌۱.</span></ref>

<span dir="rtl">108.</span> <span dir="rtl">کتاب من لا يحضره الفقيه</span>: <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به مردی فرمود: «سرت را بتراش؛ زیرا این کار بر زیبایی تو می</span>‌<span dir="rtl">افزاید».</span>

<span dir="rtl">109.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حَلقُ الرَّأسِ في غَيرِ حَجٍّ و لا عُمرَةٍ، مُثلَةٌ لأَعدائِكُم و جَمالٌ لَكُم.</span><ref><span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۱ ص‌۱۲۴ ح‌۲۸۸ و ج ۲ ص‌۵۲۳ ح‌۳۱۲۵، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۱۳۷ ح‌۳۴۱، بحار الأنوار: ج‌۷۶ ص‌۸۲ ح‌۱.</span></ref>

<span dir="rtl">109.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">تراشیدن مو در غیر حج و عمره، مایۀ تنبیهِ (حساب بردنِ) دشمنانتان و زیبایی شماست.</span>

<span id="تلك-الامور"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۱ - ۵: تِلكَ الاُمورُ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۱ - ۵: اين کارها</span>

<span dir="rtl">110.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لِيَأخُذ أحَدُكُم مِن شارِبِهِ وَ الشَّعرِ الَّذي في أنفِهِ، وَ ليَتَعاهَد نَفسَهُ؛ فَإِنَّ ذٰلِكَ يَزيدُ في جَمالِهِ.</span><ref><span dir="rtl">قرب الإسناد: ص‌۶۷ ح‌۲۱۵ عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج‌۷۶ ص‌۱۰۹ ح‌۱.</span></ref>

<span dir="rtl">110.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر کدام از شما باید سبیل و موهای بینی خود را کوتاه کند و به خودش برسد؛ زیرا این کارها بر زیبایی او می</span>‌<span dir="rtl">افزاید.</span>

<span dir="rtl">111.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الدُّهنُ يُظهِرُ الغِنیٰ، وَ الثِّيابُ تُظهِرُ الجَمالَ، و حُسنُ المَلَكَةِ يَكبِتُ الأَعداءَ.</span><ref><span dir="rtl">الخصال: ص‌۹۲ ح‌۳۳ عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۲۱۸ ح‌۶۳۹ عن الإمام الصادق عن أبيه علیهما السلام، بحار الأنوار: ج‌۷۹ ص‌۲۹۹ ح‌۴.</span></ref>

<span dir="rtl">111.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مالیدن روغن، توانگری را نشان می</span>‌<span dir="rtl">دهد، و جامه</span>‌<span dir="rtl">ها، زیبایی را نمایان می</span>‌‌<span dir="rtl">سازند، و خوش</span>‌<span dir="rtl">اخلاقی،</span><ref><span dir="rtl">گروهی از شارحان حدیث، «حُسنُ المَلَکة» را که در متن عربی حدیث آمده، «نیکی کردن به غلامان» معنا کرده‏اند</span>.</ref> <span dir="rtl">دشمنان را سرکوب می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">112.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أكثِروا مِنَ الباذِنجانِ عِندَ جِدادِ</span><ref><span dir="rtl">الجِداد و الجَداد: أوان الصرم [أي القطع] (لسان العرب: ج‌۳ ص‌۱۱۲ «جدد»).</span></ref> <span dir="rtl">النَّخلِ؛ فَإِنَّهُ شِفاءٌ مِن كُلِّ داءٍ، و يَزيدُ في بَهاءِ الوَجهِ، و يُلَيِّنُ العُروقَ</span><ref><span dir="rtl">و في بحار الأنوار: «يبين العروق»؛ أي يدفع موادّ العلل، كعرق الجذام و عرق الفالج. أو على بناء التفعيل؛ أي يكثر الدم فتمتلئ العروق به (بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۲۲۴).</span></ref><span dir="rtl">، و يَزيدُ في ماءِ الصُّلبِ.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۳۹۸ ح‌۱۳۵۵، بحار الأنوار: ج‌۶۶ ص‌۲۲۳ ذيل ح‌۷.</span></ref>

<span dir="rtl">112.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هنگام [فرا رسیدن فصلِ] خرماچینی، بادمجانْ زیاد بخورید؛ چرا که شفای هر درد است، روشنی چهره را می</span>‌<span dir="rtl">افزاید، رگ</span>‌<span dir="rtl">ها را نرم می</span>‌<span dir="rtl">کند و آب کمر را می</span>‌<span dir="rtl">افزاید.</span>

<span dir="rtl">113.</span> <span dir="rtl">الدعوات</span>: <span dir="rtl">قالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله لِعَلِيٍّ علیه السلام: كُلِ اليَقطينَ؛ فَإِنَّهُ مَن أكَلَها حَسُنَ خُلُقُهُ، و نَضَرَ وَجهُهُ، و هِيَ طَعامي و طَعامُ الأَنبِياءِ قَبلي.</span><ref><span dir="rtl">الدعوات للراوندي: ص‌۱۵۴ ح‌۴۱۹، بحار الأنوار: ج‌۶۶ ص‌۲۲۹ ح‌۱۷.</span></ref>

<span dir="rtl">113.</span> <span dir="rtl">الدعوات</span>: <span dir="rtl">پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود: «کدو بخور؛ زیرا هر کس آن را بخورد، خُویش نیکو و رویش شاداب می</span>‌<span dir="rtl">شود. کدو، خوراک من و پیامبرانِ پیش از من است».</span>

<span id="الحث-على-التجمل"></span>
== <span dir="rtl">۳ / ۲: الحَثُّ عَلَى التَّجَمُّلِ</span> ==

<span dir="rtl">۳ / ۲: تشويق به خودآرايی</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ ٱللهِ ٱلَّتِى أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ ٱلطَّيِّبَٰتِ مِنَ ٱلرِّزْقِ قُلْ هِىَ لِلَّذِينَ ءَامَنُواْ فِى ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ ٱلْقِيَٰمَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ ٱلْآيَٰتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ).</span><ref><span dir="rtl">الأعراف: ۳۲.</span></ref>

<span dir="rtl">(بگو: «چه کسی زينت</span>‌<span dir="rtl">های الهی را که برای بندگان خود، آفريده و روزی</span>‌<span dir="rtl">های پاکيزه را حرام کرده است؟». بگو: «اينها در زندگی دنيا، برای کسانی است که ايمان آورده</span>‌<span dir="rtl">اند [اگر چه ديگران نيز با آنها مشارکت دارند ولی] در قيامت، خالص [برای مؤمنان] خواهد بود». اين گونه آيات [خود] را برای کسانی که آگاه اند، شرح می</span>‌<span dir="rtl">دهيم).</span>

<span dir="rtl">(يَٰبَنِى</span>‌<span dir="rtl">ءَادَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِى سَوْءَاتِكُمْ وَ رِيشًا وَ لِبَاسُ ٱلتَّقْوَىٰ ذَٰلِكَ خَيْرٌ ذَٰلِكَ مِنْ آيَاتِ ٱللهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ).</span><ref><span dir="rtl">الأعراف: ۲۶.</span></ref>

<span dir="rtl">(ای فرزندان آدم! لباسی برای شما فرستاده</span>‌<span dir="rtl">ايم که عورت</span>‌<span dir="rtl">های شما را می</span>‌<span dir="rtl">پوشاند و [برای شما] زینتی [است]؛ امّا لباس پرهيزگاری بهتر است. اينها [همه] از نشانه</span>‌<span dir="rtl">های [قدرت] خداست، تا متذکّر [نعمت</span>‌<span dir="rtl">های او] شوند).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">114.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اِغسِلوا ثِيابَكُم، و خُذوا مِن شُعورِكُم، وَ استاكوا و تَزَيَّنوا؛ فَإِنَّ بَني إسرائيلَ لَم يَكونوا يَفعَلونَ ذٰلِكَ فَزَنَت نِساؤُهُم.</span><ref><span dir="rtl">تاريخ الإسلام للذهبي: ج‌۳۱ ص‌۴۹، سير أعلام النبلاء: ج‌۱۸ ص‌۲۵۹، تاريخ دمشق: ج‌۳۶ ص‌۱۲۴ كلّها عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۶۴۰ ح‌۱۷۱۷۵.</span></ref>

<span dir="rtl">114.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لباس</span>‌<span dir="rtl">های خود را بشویید، موهایتان را اصلاح کنید، مسواک بزنید و خود را آراسته سازید؛ چرا که بنی اسرائیل، این کارها را نکردند و در نتیجه، زنانشان زناکار شدند.</span>

<span dir="rtl">115.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَنِ اتَّخَذَ شَعراً فَليُحسِن إلَيهِ، و مَنِ اتَّخَذَ زَوجَةً فَليُكرِمها، و مَنِ اتَّخَذَ نَعلاً فَليَستَجِدها</span><ref><span dir="rtl">استَجاد الشيء: طَلَبه جيّداً (لسان العرب: ج‌۳ ص‌۱۳۵ «جود»).</span></ref><span dir="rtl">، و مَنِ اتَّخَذَ دابَّةً فَليَستَفرِهها</span><ref><span dir="rtl">دابّة فارهة: أي نشيطة حادّة قويّة (النهاية: ج‌۳ ص‌۴۴۱ «فره»).</span></ref><span dir="rtl">، و مَنِ اتَّخَذَ ثَوباً فَليُنَظِّفهُ.</span><ref><span dir="rtl">الجعفريات: ص‌۱۵۷، دعائم الإسلام: ج‌۲ ص‌۱۵۸ ح‌۵۶۰، قرب الإسناد: ص‌۷۰ ح‌۲۲۳ عن ابن صدقة عن الإمام الصادق عن أبيه علیهما السلام، مشكاة الأنوار: ص‌۲۶۲ عن النوفلي نحوه، بحار الأنوار: ج‌۷۹ ص‌۲۹۷ ح‌۱.</span></ref>

<span dir="rtl">115.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر کس موی نگه داشت، باید به آن برسد، هر کس زن گرفت باید به او نیکی و احترام کند، هر کس کفشی پوشید، باید آن را تمیز نگه دارد، هر کس چارپایی داشت، باید آن را چاق و چلّه گرداند، و هر کس جامه</span>‌<span dir="rtl">ای خرید، باید آن را پاکیزه نگه دارد.</span>

<span dir="rtl">116.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">لِعَبدِ اللهِ بنِ جُدعانَ</span> -<span dir="rtl">: إذَا اشتَرَيتَ نَعلاً فَاستَجِدها، و إذَا اشتَرَيتَ ثَوباً فَاستَجِدهُ، و إذَا اشتَرَيتَ دابَّةً فَاستَفرِهها، و إذا كانَت عِندَكَ كَريمَةُ قَومٍ فَأَكرِمها.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الأوسط: ج‌۸ ص‌۱۶۸ ح‌۸۲۹۵، الإصابة: ج‌۴ ص‌۳۴ الرقم ۴۹۰۵ كلاهما عن ابن عمر، كنز العمّال: ج‌۱۵ ص‌۴۲۰ ح‌۴۱۶۵۷.</span></ref>

<span dir="rtl">116.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">خطاب به عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">بن جُدعان</span> -<span dir="rtl">: هر گاه کفشی خریدی، آن را تمیز نگه دار، هر گاه جامه</span>‌<span dir="rtl">ای خریدی، آن را تمیز نگه</span> ‌<span dir="rtl">دار، هر گاه چارپایی خریدی، آن را چاق و چالاک گردان، و هر گاه بانوی بزرگواری از یک قوم نزدت بود، او را گرامی بدار.</span>

<span dir="rtl">117.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أبصَرَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله رَجُلاً شَعِثاً</span><ref><span dir="rtl">الشِّعِث: المُغبِر الرأس، المُنتتف الشعرِ (لسان العرب: ج‌۲ ص‌۱۶۰ «شعث»).</span></ref> <span dir="rtl">شَعرُ رَأسِهِ، وَسِخَةً ثِيابُهُ، سَيِّئَةً حالُهُ، فَقالَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: مِنَ الدّينِ المُتعَةُ و إظهارُ النَّعمَةِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۴۳۹ ح‌۵ عن مسمع بن عبد الملك، وسائل الشيعة: ج‌۳ ص‌۳۴۰ ح‌۵۷۴۳.</span></ref>

<span dir="rtl">117.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله مردی را دید که موهای سرش ژولیده، لباسش کثیف و چرکین و سر و وضعش پریشان و به هم ریخته است. فرمود: «بهره بردن [از نعمت</span>‌<span dir="rtl">های الهی] و نمایاندن نعمت، جزء دین است».</span>

<span dir="rtl">118.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل عن عبد الملك بن عمیر عن أبي الأحوص</span>: <span dir="rtl">أنَّ أباهُ أتَى النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله و هُوَ أشعَثُ سَيِّءُ الهَيئَةِ، فَقالَ لَهُ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: أ ما لَكَ مالٌ؟ قالَ: مِن كُلِّ المالِ قَد آتانِيَ اللهُ عزّ و جلّ، قالَ: فَإِنَّ اللهَ عزّ و جلّ إذا أنعَمَ عَلیٰ عَبدٍ نِعمَةً أحَبَّ أن تُریٰ عَلَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج‌۵ ص‌۳۸۴ ح‌۱۵۸۹۲، المعجم الأوسط: ج‌۴ ص‌۷۵ ح‌۳۶۵۳، التمهيد لابن عبد البرّ: ج‌۲۴ ص‌۳۷، تفسير الثعلبي: ج‌۳ ص‌۳۰۷ عن عمران بن حسين و كلّها نحوه؛ عوالي اللآلي: ج‌۱ ص‌۱۱۳ ح‌۲۸ عن أبي الأحوص نحوه، مستدرك الوسائل: ج‌۳ ص‌۲۳۷ ح‌۳۴۷۳.</span></ref>

<span dir="rtl">118.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو احوص</span> -<span dir="rtl">: او گفته است که پدرش با موهای ژولیده و سر و وضعی ناآراسته نزد پیامبر صلی الله علیه و آله رفت. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: «آیا مال و ثروتی نداری؟». گفت: خداوند عزّ و جلّ از هر گونه مال و ثروتی به من عطا فرموده است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «خداوند عزّ و جلّ هر گاه به بنده</span>‌<span dir="rtl">ای نعمتی دهد، دوست دارد که [آثار] آن نعمت در او دیده شود».</span>

<span dir="rtl">119.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">التَّجَمُّلُ مُرُوَّةٌ ظاهِرَةٌ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۱ ص‌۸۴ ح‌۳۲۰، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۳۹ ح‌۸۶۱.</span></ref>

<span dir="rtl">119.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">آراستگی، مردانگی (شخصیتِ) پیداست.</span>

<span dir="rtl">120.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">المُروءَةُ القَناعَةُ وَ التَّجَمُّلُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۱ ص‌۹۸ ح‌۳۶۳.</span></ref>

<span dir="rtl">120.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جوان</span>‌<span dir="rtl">مردی، قناعت و آراستگی است.</span>

<span dir="rtl">121.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ أحَبَّ ما تَمتَثِلُهُ العِبادُ إلَى اللهِ - بَعدَ الإِقرارِ بِهِ و بِأَولِيائِهِ علیهم السلام -: التَّعَفُّفُ، وَ التَّجَمُّلُ، وَ الاِصطِبارُ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص‌۱۷۳، بشارة المصطفى: ص‌۲۶ عن كميل نحوه، بحار الأنوار: ج‌۷۷ ص‌۲۶۹ ح‌۱.</span></ref>

<span dir="rtl">121.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">محبوب</span>‌<span dir="rtl">ترین چیزی که بندگان، پس از اقرار به او و اولیایش علیهم السلام به درگاهش پیش می</span>‌<span dir="rtl">آورند، خویشتنداری، آراستگی و شکیبایی است.</span>

<span dir="rtl">122.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> : - <span dir="rtl">في صِفَةِ المُؤمِنِ</span> -<span dir="rtl">: المُؤمِنُ لَهُ قُوَّةٌ في دينٍ... و تَجَمُّلٌ في فاقَةٍ</span><ref><span dir="rtl">التجمّل: التزيّن و تكلّف الجميل و إظهاره. و التجمّل في الفاقة: سلوك مسلك الأغنياء و المتجمّلين في حال الفقر، و ذلك بترك الشكوى إلى الخلق، و الابتهاج بما أعطى اللّٰه‏، و إظهار الغنى عن الخلق. أو التجمّل و التزيّن في الفاقة بما أمكن، و عدم إظهار الفاقة للناس إلّا ما لا يمكن ستره أو زائداً على ما هو الواقع؛ كالفقراء الطامعين فيما في أيدي الناس (بحار الأنوار: ج‌۶۷ ص‌۳۲۶).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۲ ص‌۲۳۱ ح‌۴، الخصال: ص‌۵۷۱ ح‌۲، نهج البلاغة: الخطبة ۱۹۳، مكارم الأخلاق: ج‌۲ ص‌۳۹۲ ح‌۲۶۶۳، تحف العقول: ص‌۱۶۰، بحار الأنوار: ج‌۶۷ ص‌۲۷۱ ح‌۳.</span></ref>

<span dir="rtl">122.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در توصیف مؤمن</span> -<span dir="rtl">: مٶمن، در دین، نیرومند است...و در ناداری، آراسته.</span>

<span dir="rtl">123.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">التَّجَمُّلُ مِن أخلاقِ المُؤمِنينَ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۱ ص‌۳۰۷ ح‌۱۱۷۵.</span></ref>

<span dir="rtl">123.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">آراستگی، از اخلاق مٶمنان است.</span>

<span dir="rtl">124.</span> <span dir="rtl">الإمام الهادي عن آبائه عن الإمام الصادق علیهم السلام : إنَّ اللهَ تَعالیٰ يُحِبُّ الجَمالَ وَ التَّجميلَ، و يَكرَهُ البُؤسَ وَ التَّباؤُسَ، فَإِنَّ اللهَ عزّ و جلّ إذا أنعَمَ عَلیٰ عَبدٍ نِعمَةً أحَبَّ أن يُریٰ عَلَيهِ أثَرُها.</span>

<span dir="rtl">قيلَ: و كَيفَ ذٰلِكَ؟ قالَ: يُنَظِّفُ ثَوبَهُ، و يُطَيِّبُ ريحَهُ، و يُجَصِّصُ دارَهُ، و يَكنِسُ أفنِيَتَهُ، حَتّیٰ إنَّ السِّراجَ قَبلَ مَغيبِ الشَّمسِ يَنفِي الفَقرَ و يَزيدُ فِي الرِّزقِ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للطوسي: ص‌۲۷۵ ح‌۵۲۶، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۱۰۰ ح‌۱۹۰، إرشاد القلوب: ص‌۱۹۵ و فيه «و يخصّص» بدل «و يجصّص»، بحار الأنوار: ج‌۷۶ ص‌۱۴۱ ح‌۵.</span></ref>

<span dir="rtl">124.</span> <span dir="rtl">امام هادی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">به نقل از پدرانش علیهم السلام</span> -<span dir="rtl">: ابو عبداللّٰه [امام صادق علیه السلام] فرمود: «همانا خداوند، زیبایی و آراستگی را دوست می</span>‌<span dir="rtl">دارد و فقر و تظاهر به فقر را ناخوش می</span>‌<span dir="rtl">دارد؛ زیرا خدای عزّ و جلّ هر گاه به بنده</span>‌<span dir="rtl">ای نعمتی می</span>‌<span dir="rtl">بخشد، دوست</span> ‌<span dir="rtl">دارد نشانۀ آن در وی دیده شود».</span>

<span dir="rtl">گفته شد: چگونه؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «جامه</span>‌<span dir="rtl">اش را تمیز سازد، خود را خوش</span>‌<span dir="rtl">بوی گرداند، خانه</span>‌<span dir="rtl">اش را گچکاری کند، و حیاط خانه</span>‌<span dir="rtl">اش را بروبد. حتّی افروختن چراغ پیش از غروب خورشید، فقر را از میان می</span>‌<span dir="rtl">برد و روزی را می</span>‌<span dir="rtl">افزاید».</span>

<span dir="rtl">125.</span> <span dir="rtl">دعائم الإسلام</span>: <span dir="rtl">عَنهُ [الإِمامِ الصّادِقِ] علیه السلام أنَّ رَجُلاً سَأَلَهُ فَقالَ: يَابنَ رَسولِ اللهِ، هَل يُعَدُّ مِنَ السَّرَفِ أن يَتَّخِذَ الرَّجُلُ ثِياباً كَثيرَةً يَتَجَمَّلُ بِها و يَصونَ بَعضَها مِن بَعضٍ؟ فَقالَ: لا، لَيسَ هٰذا مِنَ السَّرَفِ، إنَّ اللهَ عزّ و جلّ يَقولُ: (لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ)</span><ref><span dir="rtl">الطلاق: ۷.</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">دعائم الإسلام: ج‌۲ ص‌۱۵۵ ح‌۵۴۹، مستدرك الوسائل: ج‌۳ ص‌۲۴۴ ح‌۳۴۸۹ و راجع الكافي: ج‌۶ ص‌۴۴۱ ح‌۴.</span></ref>

<span dir="rtl">125.</span> <span dir="rtl">دعائم الإسلام</span>: <span dir="rtl">مردی از امام صادق علیه السلام پرسید و گفت: ای فرزند پیامبر خدا! اگر انسان جامه</span>‌<span dir="rtl">های بسیار داشته باشد تا با آنها خود را زیبا و آراسته کند و یکی را با دیگری نو نگه دارد، آیا این کار از اسراف به شمار می</span>‌<span dir="rtl">آید؟</span>

<span dir="rtl">ایشان فرمود: «خیر! این از اسراف نیست. خداوند عزّ و جلّ می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: (بر توانگر است که از توانگری خود هزینه کند)».</span>

<span dir="rtl">126.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إذا أنعَمَ اللهُ عَلیٰ عَبدِهِ بِنِعمَةٍ فَظَهَرَت عَلَيهِ، سُمِّيَ: حَبيبَ اللهِ، مُحَدِّثاً بِنِعمَةِ اللهِ. و إذا أنعَمَ اللهُ عَلیٰ عَبدٍ بِنِعمَةٍ فَلَم تَظهَر عَلَيهِ، سُمِّيَ: بَغيضَ اللهِ، مُكَذِّباً بِنِعمَةِ اللهِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۴۳۸ ح‌۲، وسائل الشيعة: ج‌۳ ص‌۳۴۲ ح‌۵۷۵۰؛ تفسير القرطبي: ج‌۲۰ ص‌۱۰۲، تفسير الثعلبي: ج‌۱۰ ص‌۲۳۱ كلاهما عن بكر بن عبداللّٰه‏ المزني و ليس فيهما صدره نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">126.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر گاه خداوند به بندۀ خود، نعمتی عطا کند و آن نعمت در وجود او به چشم بیاید، او محبوب خدا و بازگو کنندۀ نعمت خدا نامیده می</span>‌<span dir="rtl">شود و هر گاه خداوند به بنده</span>‌<span dir="rtl">ای نعمتی دهد و آن نعمت در وجودش نمایان نباشد، وی منفور خدا و تکذیب کنندۀ نعمت او نامیده می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">127.</span> <span dir="rtl">الإمام الرضا علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ - تَبارَكَ و تَعالیٰ - يُحِبُّ الجَمالَ وَ التَّجَمُّلَ، و يُبغِضُ البُؤسَ وَ  التَّباؤُسَ، و إنَّ اللهَ عزّ و جلّ يُبغِضُ مِنَ الرِّجالِ القاذورَةَ، و إنَّهُ إذا أنعَمَ عَلیٰ عَبدِهِ نِعمَةً أحَبَّ أن يَریٰ أثَرَ تِلكَ النَّعمَةِ.</span><ref><span dir="rtl">فقه الرضا: ص‌۳۵۴، الكافي: ج‌۶ ص‌۴۴۰ ح‌۱۴ فيه صدره إلى «التباؤس»، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۱۰۰ ح‌۱۹۰ كلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج‌۷۹ ص‌۳۰۳ ذيل ح‌۱۶.</span></ref>

<span dir="rtl">127.</span> <span dir="rtl">امام رضا علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند - تبارک و تعالی - زیبایی و آراستگی را دوست دارد و فقر و فقرنمایی را دشمن می</span>‌<span dir="rtl">دارد. خداوند عزّ و جلّ از مردان کثیف نفرت دارد و هر گاه به بنده</span>‌<span dir="rtl">ای نعمتی می</span>‌<span dir="rtl">دهد، دوست دارد که اثر آن نعمت را ببیند.</span>

<span id="سيرة-النبي-صلی-الله-علیه-و-آله-في-التجمل"></span>
== <span dir="rtl">۳ / ۳: سيرَةُ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله فِي التَّجَمُّلِ</span> ==

<span dir="rtl">۳ / ۳: روش پيامبر صلی الله علیه و آله در خودآرايی</span>

<span dir="rtl">128.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">وَقَفَ رَجُلٌ عَلیٰ بابِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله يَستَأذِنُ عَلَيهِ، فَخَرَجَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله فَوَجَدَ في حُجرَتِهِ رَكوَةً</span><ref><span dir="rtl">الرَّكوَةُ: إناء صغير من جلد يُشربُ فيه الماءُ (النهاية: ج‌۲ ص‌۲۶۱ «ركا»).</span></ref> <span dir="rtl">فيها ماءٌ، فَوَقَفَ يُسَوِّي لِحيَتَهُ و يَنظُرُ إلَيها، فَلَمّا رَجَعَ داخِلاً قالَت لَهُ عائِشَةُ: يا رَسولَ اللهِ، أنتَ سَيِّدُ وُلدِ آدَمَ و رَسولُ رَبِّ العالَمينَ، وَقَفتَ عَلَى الرَّكوَةِ تُسَوّي لِحيَتَكَ و رَأسَكَ؟!</span>

<span dir="rtl">قالَ: يا عائِشَةُ، إنَّ اللهَ يُحِبُّ إذا خَرَجَ عَبدُهُ المُؤمِنُ إلیٰ أخيهِ أن يَتَهَيَّأَ لَهُ و أَن يَتَجَمَّلَ.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۲۱۸ ح‌۶۴۰ عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج‌۷۹ ص‌۳۰۷ ذيل ح‌۲۳.</span></ref>

<span dir="rtl">128.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مردی بر دَرِ خانۀ پیامبر صلی الله علیه و آله ایستاد و اجازۀ ورود می</span>‌<span dir="rtl">خواست. پیامبر صلی الله علیه و آله بیرون آمد و [هنگام بیرون آمدن] در اتاق خود، ظرف آبی را دید. ایستاد و به آب نگریست و محاسنش را مرتّب کرد. چون به داخل بر گشت، عایشه به ایشان گفت: ای پیامبر خدا! شما سَروَر فرزندان آدم و فرستادۀ پروردگار جهانیان هستید. کنار ظرف آب می</span>‌<span dir="rtl">ایستید و محاسن و موی سر خود را مرتّب می</span>‌<span dir="rtl">کنید؟!</span>

<span dir="rtl">فرمود: «ای عایشه! خداوند دوست دارد هر گاه بندۀ مؤمنش نزد برادر خویش می</span>‌<span dir="rtl">رود، خود را برای او مرتّب و آراسته سازد».</span>

<span dir="rtl">129.</span> <span dir="rtl">مكارم الأخلاق</span>: <span dir="rtl">كانَ [رَسولُ اللهِ] صلی الله علیه و آله يَنظُرُ فِي المِرآةِ، و يُرَجِّلُ جُمَّتَهُ</span><ref><span dir="rtl">الجُّمّة - بالضمّ - : مجتمع شعر الرأس (الصحاح: ج‌۵ ص‌۱۸۹۰ «جمم»).</span></ref> <span dir="rtl">و يَتَمَشَّطُ، و رُبَّما نَظَرَ فِي الماءِ و سَوّی جُمَّتَهُ فيهِ، و لَقَد كانَ يَتَجَمَّلُ لأَصحابِهِ فَضلاً عَلیٰ تَجَمُّلِهِ لأَهلِهِ، و قالَ ذٰلِكَ لِعائِشَةَ حينَ رَأَتهُ يَنظُرُ في رَكوَةٍ فيها ماءٌ في حُجرَتِها و يُسَوّي فيها جُمَّتَهُ و هُوَ يَخرُجُ إلیٰ أصحابِهِ، فَقالَت: بِأَبي أنتَ و اُمّي! تَتَمَرَّأُ</span><ref><span dir="rtl">یَتَمرّأ فیها: أي ینظر فیها؛ و هو یتَمَفعَل من الرؤیة، و المیم زائدة (اُنظر: النهایة: ج‌۴ ص‌۳۱۴ «مرأ»).</span></ref> <span dir="rtl">فِي الرَّكوَةِ و تُسَوّي جُمَّتَكَ و أَنتَ النَّبِيُّ و خَيرُ خَلقِهِ؟!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: إنَّ اللهَ تَعالیٰ يُحِبُّ مِن عَبدِهِ إذا خَرَجَ إلیٰ إخوانِهِ أن يَتَهَيَّأَ لَهُم و يَتَجَمَّلَ.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۸۴ ح‌۱۴۳، بحار الأنوار: ج‌۱۶ ص‌۲۴۹.</span></ref>

<span dir="rtl">129.</span> <span dir="rtl">مکارم الأخلاق</span>: <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله همواره در آینه نگاه می</span>‌<span dir="rtl">کرد و موهایش را باز کرده، شانه می</span>‌<span dir="rtl">زد. گاه در آب می</span>‌<span dir="rtl">نگریست و موهای سرش را مرتّب می</span>‌<span dir="rtl">کرد. ایشان افزون بر آراستگی برای خانوادۀ خود، برای یارانش نیز خود را می</span>‌<span dir="rtl">آراست. یک بار عایشه دید ایشان خود را در ظرف آبی که در اتاقش بود، نگاه می</span>‌<span dir="rtl">کند و موهایش را مرتّب می</span>‌<span dir="rtl">سازد و بعد به میان یارانش می</span>‌<span dir="rtl">رود. گفت: پدر و مادرم به فدایت! شما پیامبر [خدا] و بهترین آفریدۀ او هستی. با این حال در آب دلو می</span>‌<span dir="rtl">نگری و موهایت را مرتّب می</span>‌<span dir="rtl">سازی؟!</span>

‌<span dir="rtl">فرمود: «خداوند متعال، دوست دارد که بنده</span>‌<span dir="rtl">اش هر گاه نزد برادرانش می</span>‌<span dir="rtl">رود، خود را مرتّب و آراسته سازد».</span>

<span dir="rtl">130.</span> <span dir="rtl">الطبقات الكبرى عن جُندَب بن مَكيث</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله إذا قَدِمَ الوَفدُ لَبِسَ أحسَنَ ثِيابِهِ و أَمَرَ عِليَةَ أصحابِهِ بِذٰلِكَ، فَلَقَد رَأَيتُ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله يَومَ قَدِمَ وَفدُ كِندَةَ و عَلَيهِ حُلَّةٌ يَمانِيَّةٌ.</span><ref><span dir="rtl">الطبقات الكبرى: ج‌۴ ص‌۳۴۶، كنز العمّال: ج‌۱۰ ص‌۶۱۲ ح‌۳۰۳۱۵ نقلاً عن الواقدي و أبي نعيم؛ بحار الأنوار: ج‌۲۱ ص‌۳۷۲ ح‌۲ نقلاً عن المنتقیٰ و ليس فيه ذيله.</span></ref>

<span dir="rtl">130.</span> <span dir="rtl">الطبقات الکبری</span> - <span dir="rtl">به نقل از جُندب بن مکیث</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هنگامی که هیئتی می</span>‌<span dir="rtl">آمد، همواره بهترین جامه</span>‌<span dir="rtl">هایش را می</span>‌<span dir="rtl">پوشید و به بزرگان یارانش نیز دستور می</span>‌<span dir="rtl">داد چنین کنند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را در روزی که هیئت [قبیلۀ] کِنده به خدمت ایشان رسید، با حُلّه</span>‌<span dir="rtl">ای یمنی بر تن دیدم.</span>

<span dir="rtl">131.</span> <span dir="rtl">سنن أبي داود عن أبي زميل</span>: <span dir="rtl">كانَ ابنُ عَبّاسٍ رَجُلاً جَميلاً جَهيراً. قالَ ابنُ عَبّاسٍ: فَأَتَيتُهُم [أيِ الحَرورِيَّةَ]، فَقالوا: مَرحَباً بِكَ يَابنَ عَبّاسٍ، ما هٰذِهِ الحُلَّةُ؟!</span>

<span dir="rtl">قالَ: ما تَعيبونَ عَلَيَّ؟! لَقَد رَأَيتُ عَلیٰ رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله أحسَنَ ما يَكونُ مِنَ الحُلَلِ.</span><ref><span dir="rtl">سنن أبي داود: ج‌۴ ص‌۴۵ ح‌۴۰۳۷، المستدرك على الصحيحين: ج‌۲ ص‌۱۶۴ ح‌۲۶۵۶ و ج ۴ ص‌۲۰۲ ح‌۷۳۶۸، السنن الكبرى: ج‌۸ ص‌۳۱۰ ح‌۱۶۷۴۰، تاريخ الإسلام: ج‌۳ ص‌۵۸۸ كلّها نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">131.</span> <span dir="rtl">سنن أبی داوود</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو زمیل</span> -<span dir="rtl">: ابن عبّاس، مردی زیبا بود و صدایی رسا داشت. او گفت: نزد آنها [یعنی خوارج حَروریّه] رفتم. گفتند: خوش آمدی، ای پسر عبّاس! این جامه چیست [که پوشیده</span>‌<span dir="rtl">ای]؟ ابن عبّاس گفت: بر من خرده می</span>‌<span dir="rtl">گیرید؟ من در تن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله زیباترین جامه</span>‌<span dir="rtl">ها را دیدم.</span>

<span dir="rtl">132.</span> <span dir="rtl">صحيح البخاري عن البَراء بن عازِب</span>: <span dir="rtl">رَأَيتُهُ [النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله] في حُلَّةٍ حَمراءَ، لَم أرَ شَيئاً قَطُّ أحسَنَ مِنهُ.</span><ref><span dir="rtl">صحيح البخاري: ج‌۳ ص‌۱۳۰۴ ح‌۳۳۵۸، صحيح مسلم: ج‌۴ ص‌۱۸۱۸ ح‌۹۱، سنن أبي داود: ج‌۴ ص‌۵۴ ح‌۴۰۷۲، سنن النسائي: ج‌۸ ص‌۱۸۲ نحوه، مسند ابن حنبل: ج‌۶ ص‌۴۰۰ ح‌۱۸۵۰۰.</span></ref>

<span dir="rtl">132.</span> <span dir="rtl">صحيح البخاری</span> - <span dir="rtl">به نقل از بَراء بن عازِب</span> -<span dir="rtl">: پیامبر صلی الله علیه و آله را در حُلّه</span>‌<span dir="rtl">ای سرخ</span>‌<span dir="rtl">رنگ دیدم و هرگز چیزی زیباتر از آن ندیده بودم.</span>

<span dir="rtl">133.</span> <span dir="rtl">مسند أبي يعلى عن البراء</span>: <span dir="rtl">ما رَأَينا أحَداً في حُلَّةٍ حَمراءَ مُتَرَجِّلاً أجمَلَ مِن رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله، كانَ لَهُ شَعرٌ قَريباً مِن مَنكِبَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">مسند أبي يعلى: ج‌۲ ص‌۲۹۲ ح‌۱۶۹۴ و ص ۲۹۴ ح‌۱۷۰۰، سنن النسائي: ج‌۸ ص‌۲۰۳، سنن ابن ماجة: ج‌۲ ص‌۱۱۹۰ ح‌۳۵۹۹ كلاهما نحوه و ليس فيهما ذيله، تاريخ دمشق: ج‌۳ ص‌۲۸۹، كنز العمّال: ج‌۷ ص‌۱۶۹ ح‌۱۸۵۴۶.</span></ref>

<span dir="rtl">133.</span> <span dir="rtl">مسند أبی يعلی</span> - <span dir="rtl">به نقل از براء</span> -<span dir="rtl">: من هیچ کسی را در جامۀ سرخ</span>‌<span dir="rtl">رنگ و با موهای شانه</span>‌<span dir="rtl">زده، زیباتر از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ندیدم. موهای ایشان تا نزدیک شانه</span>‌<span dir="rtl">هایش بود.</span>

<span dir="rtl">134.</span> <span dir="rtl">الامام الصادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لَمّا قیل لَهُ: أ کانَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله یَفرُقُ شَعرَهُ؟</span> -<span dir="rtl">: لا، إِنَّ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله کانَ إذا طالَ شَعرُهُ کانَ إِلیٰ شَحمَةِ أُذُنِهِ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۶ ص۴۸۵ ح۳، مکارم الأخلاق، ج۱ ص۱۶۴ ح۴۶۵ نحوه و کلاهما عن أیّوب بن هارون، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۸۹ ح۲۴ و راجع کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۱ ص۱۲۹ ح۳۲۸ و الشمائل المحمّدیة: ص۱۶ ح۷.</span></ref>

<span dir="rtl">134.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در پاسخ این سؤال که «آیا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله همیشه موی خود را فرقْ باز می</span>‌<span dir="rtl">کرد؟» - : نه؛ موی ایشان وقتی بلند می</span>‌<span dir="rtl">شد، تا پرۀ گوشش می</span>‌<span dir="rtl">رسید.</span>

<span dir="rtl">135.</span> <span dir="rtl">الکافي عَن أبي بصیر</span>: <span dir="rtl">قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللهِ علیه السلام: الفَرقُ مِنَ السُّنَّة؟ قالَ: لا. قُلتُ: فَهَل فَرَقَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله؟ قالَ: نَعَم. قُلتُ: کَیفَ فَرَقَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و لَیسَ مِنَ السُنَّةِ؟!</span>

<span dir="rtl">قالَ: مَن أصابَهُ ما أصابَ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله یَفرُقُ کَما فَرَقَ رسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله فَقَد أصَابَ سُنَّةَ رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله، وَ إلَّا فَلا.</span>

<span dir="rtl">قُلتُ لَهُ: کَفَ ذَلِكَ؟</span>

<span dir="rtl">قالَ: إِنَّ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آلهحینَ صُدَّ عَنِ البَیتِ و قَد کانَ ساقَ الهَديَ و أحرَمَ، أراهُ اللهُ الرُّویَا الَّتي أخبَرَهُ اللهُ بِها في کِتَابِهِ إِذ یقولُ: (لَّقَدْ صَدَقَ ٱللهُ رَسُولَهُ ٱلرُّءْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ ٱلْمَسْجِدَ ٱلْحَرَامَ إِن شَاءَ ٱللهُ ءَامِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُءُوسَكُمْ وَمُقَصِّرِينَ لَا تَخَافُونَ)</span><ref><span dir="rtl">الفتح: ۲۷.</span></ref><span dir="rtl">، فَعَلِمَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله أنَّ اللهَ سَیَفی لَهُ بِما أرَاهُ وَفَّرَ فَمِن ثَمَّ ذٰلِكَ الشَّعرَ الَّذي کانَ عَلَیٰ رَأْسِهِ حینَ أحرَمَ انتِظاراً لِحَلقِهِ فِي الحَرَمِ حَیثُ وَعَدَهُ اللهُ عزّ و جلّ، فَلَمّا حَلَقَهُ لَم یَعُد في تَوفیرِ الشَّعرِ و لا کَانَ ذٰلِكَ مِن قَبلِهِ صلی الله علیه و آله.</span><ref><span dir="rtl">الکافی: ج۶ ص۴۸۶ ح۵، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۸۹ ح۲۶.</span></ref>

<span dir="rtl">135.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو بصیر</span> -<span dir="rtl">: به امام صادق علیه السلام گفتم: فرق سر گذاشتن، از سنّت است؟ فرمود: «نه». گفتم: آیا پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در سر خود، فرق باز می</span>‌<span dir="rtl">کرد؟ فرمود: «آری». گفتم: چگونه پیامبر خدا فرق سر باز می</span>‌<span dir="rtl">کرد و این [از سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله] نیست؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «اگر کسی آن اتّفاقی که برای پیامبر خدا صلی الله علیه و آله افتاد، برایش پیش آمد، او نیز فرق سر باز کند، چنان که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرق سر باز کرد، که به یقین [در این حالت] به سنّت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرق سر باز کرده است و اگر چنین نبود، سنّت نیست».</span>

<span dir="rtl">گفتم: آن اتفاق، چه بوده؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «چون پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از زیارت خانۀ کعبه منع شد، با این که شتر قربانی بُرده بود و مُحرم شده بود، خداوند، رؤیایی را به او نشان داد که در قرآنش گزارش داده است، هنگامی که می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: (خداوند، در عالم خواب، به پیامبرش جز حق [و راستی] نشان نداد. حتماً همۀ شما، به خواست خدا، واردِ مسجد الحرام می</span>‌<span dir="rtl">شوید، در نهایت امنیت، در حالی که سرهایتان را تراشیده</span>‌<span dir="rtl">اید و ترسی ندارید).</span>

<span dir="rtl">پس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دانست که خداوند به آنچه به او در رؤیا نشان داده، عمل خواهد کرد. از این رو، آن مویی را که هنگام احرام بر سر داشت، گذاشت تا بلند شود، به جهت انتظار تراشیدن آن در حرم، همان گونه که خداوند وعده داده بود. پس هنگامی که آن را تراشید، دیگر موی سرش را بلند نگذاشت و پیش از آن نیز موی پیامبر صلی الله علیه و آله آن اندازه نبود».</span>

<span dir="rtl">136.</span> <span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه</span>: <span dir="rtl">سَأَلَ مُحَمَّدُ بنُ مُسلِمٍ أبا جَعفَرٍ علیه السلام عَنِ الخِضابِ، فَقالَ: كانَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله يَختَضِبُ، و هٰذا شَعرُهُ عِندَنا.</span><ref><span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۱ ص‌۱۲۲ ح‌۲۷۷، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۱۹۳ ح‌۵۷۱ عن حريز بن محمّد، بحار الأنوار: ج‌۷۶ ص‌۱۰۳ ح‌۱۰.</span></ref>

<span dir="rtl">136.</span> <span dir="rtl">کتاب من لايحضره الفقيه</span>: <span dir="rtl">محمّد بن مسلم از امام باقر علیه السلام در بارۀ خضاب [و رنگ کردن موی سر و ریش] پرسید. امام علیه السلام فرمود: «پیامبر خدا صلی الله علیه و آله خضاب می</span>‌<span dir="rtl">کرد. [دلیلش هم] این موی اوست که نزد ماست».</span>

<span dir="rtl">137.</span> <span dir="rtl">مكارم الأخلاق</span>: <span dir="rtl">كانَ [رَسولُ اللهِ] صلی الله علیه و آله يُحِبُّ الدُّهنَ و يَكرَهُ الشَّعَثَ، و يَقولُ: إنَّ الدُّهنَ يَذهَبُ بِالبُؤسِ. و كانَ يَدَّهِنُ بِأَصنافٍ مِنَ الدُّهنِ، و كانَ إذَا ادَّهَنَ بَدَأَ بِرَأسِهِ و لِحيَتِهِ و يَقولُ: إنَّ الرَّأسَ قَبلَ اللِّحيَةِ.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۸۰ ح‌۱۲۶، بحار الأنوار: ج‌۱۶ ص‌۲۴۷.</span></ref>

<span dir="rtl">137.</span> <span dir="rtl">مکارم الأخلاق</span>: <span dir="rtl">[پیامبر خدا صلی الله علیه و آله] روغن مالیدن [به سر] را دوست داشت و ژولیدگی را بد می</span>‌<span dir="rtl">دانست و می</span>‌<span dir="rtl">فرمود: روغن مالیدن فقر را می</span>‌<span dir="rtl">زداید». ایشان از انواع روغن</span>‌<span dir="rtl">ها، استفاده می</span>‌<span dir="rtl">کرد و هنگام مالیدن روغن، از سر و محاسن خود آغاز می</span>‌<span dir="rtl">کرد و می</span>‌<span dir="rtl">فرمود: «سر، قبل از ریش است».</span>

<span id="سيرة-أهل-البيت-علیهم-السلام-في-التجمل"></span>
== <span dir="rtl">۳ / ۴: سيرَةُ أهلِ البَيتِ علیهم السلام فِي التَّجَمُّلِ</span> ==

<span dir="rtl">۳ / ۴: روش اهل بيت علیهم السلام در خودآرایی</span>

<span dir="rtl">138.</span> <span dir="rtl">تفسير العيّاشي عن خيثمة بن أبي خيثمة</span>: <span dir="rtl">كانَ الحَسَنُ بنُ عَلِيًّ علیهما السلام إذا قامَ إلَى الصَّلاةِ لَبِسَ أجوَدَ ثِيابِهِ، فَقيلَ لَهُ: يَابنَ رَسولِ اللهِ، لِمَ تَلبَسُ أجوَدَ ثِيابِكَ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: إنَّ اللهَ تَعالیٰ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ، فَأَتَجَمَّلُ لِرَبّي، و هُوَ يَقولُ: (خُذُوا زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ)</span><ref><span dir="rtl">الأعراف: ۳۱.</span></ref><span dir="rtl">، فاُحِبُّ أن ألبَسَ أجوَدَ ثِيابي.</span><ref><span dir="rtl">تفسير العياشي: ج‌۲ ص‌۱۴ ح‌۲۹، مجمع البيان: ج‌۴ ص‌۶۳۷، عوالي اللآلي: ج‌۱ ص‌۳۲۱ ح‌۵۴ نحوه، مجمع البحرين: ج‌۲ ص‌۷۹۷، بحار الأنوار: ج‌۸۳ ص‌۱۷۵ ح‌۲؛ تفسير الآلوسي: ج‌۸ ص‌۱۰۹ و فيه «أجمل» بدل «أجود».</span></ref>

<span dir="rtl">138.</span> <span dir="rtl">تفسیر العیّاشی</span> - <span dir="rtl">به نقل از خَیثَمة بن ابی خیثمه</span> -<span dir="rtl">: حسن بن علی علیه السلام هر گاه به نماز می</span>‌<span dir="rtl">ایستاد، بهترین لباس</span>‌<span dir="rtl">هایش را می</span>‌<span dir="rtl">پوشید. به ایشان گفته شد: ای پسر فرستادۀ خدا! چرا بهترین لباس</span>‌<span dir="rtl">هایت را می</span>‌<span dir="rtl">پوشی؟</span>

<span dir="rtl">«فرمود: «خداوند متعال، زیباست و زیبایی را دوست دارد. پس خود را برای پروردگارم آراسته می</span>‌<span dir="rtl">سازم، که او می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: (نزد هر مسجد، زینتتان را برگیرید). بنا بر این، دوست می</span>‌<span dir="rtl">دارم که بهترین لباس</span>‌<span dir="rtl">هایم را بپوشم».</span>

<span dir="rtl">139.</span> <span dir="rtl">الإمام الرضا علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ علیهما السلام يَلبَسُ الجُبَّةَ وَ المِطرَفَ</span><ref><span dir="rtl">المِطرَفُ و المُطرَف: واحِد المطارِف؛ و هي أردِية من خَزّ مُربّعة لها أعلام (لسان العرب: ج ۹ ص ۲۲۰ «طرف»).</span></ref> <span dir="rtl">مِنَ الخَزِّ وَ القَلَنسُوَةَ، و يَبيعُ المِطرَفَ و يَتَصَدَّقُ بِثَمَنِهِ و يَقولُ: (قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ ٱللهِ) الآيَةَ.</span><ref><span dir="rtl">تفسير العيّاشي: ج‌۲ ص‌۱۴ ح‌۳۱، الكافي: ج‌۶ ص‌۴۵۱ ح‌۴ كلاهما عن الوشّاء، قرب الإسناد: ص‌۳۵۷ ح‌۱۲۷۷ كلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج‌۴۶ ص‌۱۰۶ ح‌۹۸.</span></ref>

<span dir="rtl">139.</span> <span dir="rtl">امام رضا علیه السلام</span>: <span dir="rtl">علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام قبا و ردای خزی که کناره</span>‌<span dir="rtl">های آن نقش و نگار داشت، می</span>‌<span dir="rtl">پوشید و شب</span>‌<span dir="rtl">کلاه می</span>‌<span dir="rtl">گذاشت. ردای خز را</span> ‌<span dir="rtl">فروخت و پول آن را صدقه</span> ‌<span dir="rtl">داد و</span> ‌<span dir="rtl">فرمود: (بگو: چه کسی زينت خدا را حرام کرده است...) تا آخر آیه.</span>

<span dir="rtl">140.</span> <span dir="rtl">رجال الكشّي عن أحمد بن عمر</span>: <span dir="rtl">سَمِعتُ بَعضَ أصحابِ أبي عَبدِ اللهِ علیه السلام يُحَدِّثُ أنَّ سُفيانَ الثَّورِيَّ دَخَلَ عَلیٰ أبي عَبدِ اللهِ علیه السلام و عَلَيهِ ثِيابٌ جِيادٌ، فَقالَ: يا أبا عَبدِ اللهِ، إنَّ آباءَكَ لَم يَكونوا يَلبَسونَ مِثلَ هٰذِهِ الثِّيابِ!</span>

<span dir="rtl">قالَ لَهُ: إنَّ آبائي علیهم السلام كانوا في زَمانٍ مُقفِرٍ مُقتِرٍ، و هٰذا زَمانٌ قَد أرخَتِ الدُّنيا عَزالِيَها</span><ref><span dir="rtl">العَزالي: جمع العزلاء، و هو فم المزادة الأسفل [و المزادة هي القِربَة و ما شابَهَها]، فشبّه اتّساع المطر و اندفاقه بالذي يخرجُ من فم المزادة (النهاية: ج‌۳ ص‌۲۳۱ «عزل») وهو شبیه بقولهم: أمطرت السماء کأفواه القِرَب.</span></ref><span dir="rtl">، فَأَحَقُّ أهلِها بِها أبرارُهُم.</span><ref><span dir="rtl">رجال الكشّي: ج‌۲ ص‌۶۹۱ ح۷۴۰، بحار الأنوار: ج‌۴۷ ص‌۳۵۴ ح‌۶۳.</span></ref>

<span dir="rtl">140.</span> <span dir="rtl">رجال الکشّی</span> - <span dir="rtl">به نقل از احمد بن عمر</span> -<span dir="rtl">: از یکی از یاران امام صادق علیه السلام شنیدم که می</span>‌<span dir="rtl">گفت: سفیان ثوری، در حالی نزد امام صادق علیه السلام آمد که ایشان جامه</span>‌<span dir="rtl">های نیکو بر تن داشت. گفت: ای ابو عبد اللّٰه</span>‌<span dir="rtl">! پدرانت مثل چنین جامه</span>‌<span dir="rtl">هایی را بر تن نمی</span>‌<span dir="rtl">کردند!</span>

<span dir="rtl">امام علیه السلام به وی فرمود: «پدران من علیهم السلام در روزگار فقر و تنگ</span>‌<span dir="rtl">دستی می</span>‌<span dir="rtl">زیستند؛ امّا این زمان، دنیا سر مشک</span>‌<span dir="rtl">هایش را شل کرده [و گشایش و فراخی رخ نموده] است و شایسته</span>‌<span dir="rtl">ترین کسان برای بهره مندی از این گشایش، نیکان این زمانه اند».</span>

<span dir="rtl">141.</span> <span dir="rtl">رجال الكشّي</span>: <span dir="rtl">قالَ سُفيانُ بنُ عُيَينَةَ لِأَبي عَبدِ اللهِ علیه السلام: إنَّهُ يُرویٰ أنَّ عَلِيَّ بنَ أبي طالِبٍ علیه السلام كانَ يَلبَسُ الخَشِنَ مِنَ الثِّيابِ، و أَنتَ تَلبَسُ القوهِيَّ</span><ref><span dir="rtl">القوهي: ضرب من الثياب بيض - فارسي -. قال الأزهري: الثياب القوهية معروفة منسوبة إلى قوهستان (لسان العرب: ج‌۱۳ ص‌۵۳۲ «قوه»).</span></ref> <span dir="rtl">المَروِيَّ</span><ref><span dir="rtl">مرو: بلدة من بلاد خراسان، و النسبة إليها: ثوب مرويّ، على القياس (معجم البلدان: ج‌۵ ص‌۱۱۲).</span></ref><span dir="rtl">؟ قالَ: وَيحَكَ! إنَّ عَلِيّاً علیه السلام كانَ في زَمانِ ضيقٍ، فَإِذَا اتَّسَعَ الزَّمانُ فَأَبرارُ الزَّمانِ أولیٰ بِهِ.</span><ref><span dir="rtl">رجال الكشّي: ج‌۲ ص‌۶۹۰ ح‌۷۳۹، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۲۱۸ ح‌۶۴۲، دعائم الإسلام: ج‌۲ ص‌۱۵۵ ح‌۵۵۰، بحار الأنوار: ج‌۴۷ ص‌۳۵۳ ح‌۶۲.</span></ref>

<span dir="rtl">141.</span> <span dir="rtl">رجال الکشّی</span>: <span dir="rtl">سفیان بن عُیَینه به امام صادق علیه السلام گفت: روایت می</span>‌<span dir="rtl">شود که علی بن ابی طالب علیه السلام جامه</span>‌<span dir="rtl">های خشن می</span>‌<span dir="rtl">پوشید؛ امّا شما جامۀ قوهی و مَروی</span><ref><span dir="rtl">جامۀ قوهی (کوهی) را در قوهستانِ (کوهستانِ) کرمان و جامۀ مَروی را در مرو می‏بافتند</span>.</ref> <span dir="rtl">می</span>‌<span dir="rtl">پوشی! فرمود: وای بر تو! علی علیه السلام در روزگار سختی و تنگ</span>‌<span dir="rtl">دستی به سر می</span>‌<span dir="rtl">برد؛ امّا هر گاه در زمانه گشایش شود، نیکان روزگار، به بهره</span>‌<span dir="rtl">مندی از آن گشایش، سزاوارترند».</span>

<span dir="rtl">142.</span> <span dir="rtl">الكافي عن محمّد بن عليّ مرفوعاً</span>: <span dir="rtl">مَرَّ سُفيانُ الثَّورِيُّ في المَسجِدِ الحَرامِ، فَرَأیٰ أبا عَبدِ اللهِ علیه السلام و عَلَيهِ ثِيابٌ كَثيرَةُ القيمَةِ حِسانٌ، فَقالَ: وَ اللهِ، لَآتِيَنَّهُ و لَأُوَبِّخَنَّهُ! فَدَنا مِنهُ، فَقالَ: يَابنَ رَسولِ اللهِ، ما لَبِسَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله مِثلَ هٰذَا اللِّباسِ و لا عَلِيٌّ علیه السلام و لا أحَدٌ مِن آبائِكَ!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لَهُ أبو عَبدِ اللهِ علیه السلام: كانَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله في زَمَنٍ قَترٍ مُقتِرٍ، و كانَ يَأخُذُ لِقَترِهِ و إقتارِهِ، و إنَّ الدُّنيا بَعدَ ذٰلِكَ أرخَت عَزالِيَها، فَأَحَقُّ أهلِها بِها أبرارُها. ثُمَّ تَلا: (قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ ٱللَّهِ ٱلَّتِى أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ ٱلطَّيِّبَٰتِ مِنَ ٱلرِّزْقِ)، و نَحنُ أحَقُّ مَن أخَذَ مِنها ما أعطاهُ اللهُ، غَيرَ أنّي - يا ثَورِيُّ - ما تَریٰ عَلَيَّ مِن ثَوبٍ إنَّما ألبَسُهُ لِلنّاسِ.</span>

<span dir="rtl">ثُمَّ اجتَذَبَ يَدَ سُفيانَ فَجَرَّها إلَيهِ، ثُمَّ رَفَعَ الثَّوبَ الأَعلی و أَخرَجَ ثَوباً تَحتَ ذٰلِكَ عَلی جِلدِهِ غَليظاً، فَقالَ: هٰذا ألبَسُهُ لِنَفسي، و ما رَأَيتَهُ لِلنّاسِ. ثُمَّ جَذَبَ ثَوباً عَلیٰ سُفيانَ أعلاهُ غَليظٌ خَشِنٌ و داخِلُ ذٰلِكَ ثَوبٌ لَيِّنٌ، فَقالَ: لَبِستَ هٰذَا الأَعلی لِلنّاسِ، و لَبِستَ هٰذا لِنَفسِكَ تَسُرُّها!</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۴۴۲ ح‌۸، بحار الأنوار: ج‌۴۷ ص‌۳۶۰ ح‌۷۱.</span></ref>

<span dir="rtl">142.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از محمّد بن علی، که حدیث را به معصوم علیه السلام رسانده است</span> -<span dir="rtl">: سفیان ثوری که از مسجد الحرام می</span>‌<span dir="rtl">گذشت، دید امام صادق علیه السلام لباس</span>‌<span dir="rtl">های قیمتی و زیبایی پوشیده است. [با خود] گفت: به خدا سوگند، می</span>‌<span dir="rtl">روم و او را به شدّت سرزنش می</span>‌<span dir="rtl">کنم. نزدیک ایشان رفت و گفت: ای زادۀ پیامبر خدا</span>‌<span dir="rtl">! نه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله چنین لباسی پوشید و نه علی علیه السلام و نه هیچ یک از پدران تو!</span>

<span dir="rtl">امام صادق علیه السلام به او فرمود: «پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در زمانه</span>‌<span dir="rtl">ای سخت و دشوار به سر می</span>‌<span dir="rtl">برد و به تناسب سختی و دشواری آن زندگی می</span>‌<span dir="rtl">کرد؛ ولی بعدها دنیا سرِ مشک</span>‌<span dir="rtl">های خود را شل کرد [و وفور نعمت شد]. پس، سزاوارترینِ مردم دنیا به بهره</span>‌<span dir="rtl">بری از نعمت</span>‌<span dir="rtl">های آن، نیکان دنیا هستند». و سپس [این آیه را] تلاوت کرد: (بگو: چه کسی زیور خدا را که برای بندگانش پدید آورده و روزی</span>‌<span dir="rtl">های پاکیزه را حرام کرده است؟) [و فرمود:] «و ما سزاوارترین کسان به بهره بردن از نعمت</span>‌<span dir="rtl">های خدادادی آن [روزی</span>‌<span dir="rtl">ها] هستیم؛ ولی - ای ثوری - جامه</span>‌<span dir="rtl">ای که بر تن من می</span>‌<span dir="rtl">بینی، به خاطر مردم پوشیده</span>‌<span dir="rtl">ام».</span>

<span dir="rtl">آن گاه دست سفیان را گرفت و آن را به سوی خود کشید و لباس رویی را بالا زد و جامۀ درشتی را که زیر آن پوشیده بود و با بدن ایشان تماس مستقیم داشت، بیرون آورد و فرمود: «این را برای خودم می</span>‌<span dir="rtl">پوشم و آنچه را دیدی برای مردم». سپس جامه</span>‌<span dir="rtl">های سفیان را گرفت که رویی</span>‌<span dir="rtl">اش زبر و درشت بود و زیرین آن، لباسی نرم و لطیف و آن گاه فرمود: «تو این لباس رویی را برای [ریا و فریبِ] مردم پوشیده</span>‌<span dir="rtl">ای و این [زیری] را برای خوشامدِ نفْس خودت».</span>

<span dir="rtl">143.</span> <span dir="rtl">الكافي عن يوسف بن إبراهيم</span>: <span dir="rtl">دَخَلتُ عَلی أبي عَبدِ اللهِ علیه السلام و عَلَيَّ جُبَّةُ خَزٍّ و طَيلَسانُ</span><ref><span dir="rtl">الطَّيلسان: ثوب يحيط بالبدن خالٍ عن التفصيل و الخياطة، و هو لباس العجم (مجمع البحرين: ج‌۲ ص‌۱۱۰۸ «طلس»).</span></ref> <span dir="rtl">خَزٍّ، فَنَظَرَ إلَيَّ، فَقُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ! عَلَيَّ جُبَّةُ خَزٍّ و طَيلَسانُ خَزٍّ فَما تَقولُ فيهِ؟ فَقالَ: و ما بَأسٌ بِالخَزِّ؟!، قُلتُ: و سَداهُ</span><ref><span dir="rtl">سَدیٰ: المَدَّة، ما مُدَّ مِن خیوط الثَّوب، خلاف اللُّحمة (مجمع البحرین: ج۱ ص۲۱۵ «سدا»).</span></ref> <span dir="rtl">إبريسَمٌ، قالَ: و ما بَأسٌ بِإِبريسَمٍ؟! فَقَد اُصيبَ الحُسَينُ علیه السلام و عَلَيهِ جُبَّةُ خَزٍّ.</span>

<span dir="rtl">ثُمَّ قالَ: إنَّ عَبدَ اللهِ بنَ عَبّاسٍ لَمّا بَعَثَهُ أميرُ المُؤمِنينَ علیه السلام إلَى الخَوارِجِ فَواقَفَهُم، لَبِسَ أفضَلَ ثِيابِهِ، و تَطَيَّبَ بِأَفضَلِ طيبِهِ، و رَكِبَ أفضَلَ مَراكِبِهِ، فَخَرَجَ فَواقَفَهُم، فَقالوا: يَابنَ عَبّاسٍ، بَينا أنتَ أفضَلُ النّاسِ، إذا أتَيتَنا في لِباسِ الجَبابِرَةِ و مَراكِبِهِم! فَتَلا عَلَيهِم هٰذِهِ الآيَةَ: (قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ ٱللَّهِ ٱلَّتِى أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ ٱلطَّيِّبَٰتِ مِنَ ٱلرِّزْقِ).</span>

<span dir="rtl">فَالبَس و تَجَمَّل؛ فَإِنَّ اللهَ جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ، وَ ليَكُن مِن حَلالٍ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۴۴۲ ح‌۷، تفسير العياشي: ج‌۲ ص‌۱۵ ح‌۳۲، دعائم الإسلام: ج‌۲ ص‌۱۵۳ ح‌۵۴۴، مجمع البيان: ج‌۴ ص‌۶۳۹ كلّها نحوه، بحار الأنوار: ج‌۷۹ ص‌۳۰۴ ح‌۱۸.</span></ref>

<span dir="rtl">143.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از یوسف بن ابراهیم</span> -<span dir="rtl">: در حالی که قبایی از خَز و طَیلَسانی</span><ref><span dir="rtl">طَیلَسان (طالشان): بالاپوش بلندی است که پارسیان می‏پوشیدند و بافت مردم طالش بود</span>.</ref> <span dir="rtl">از خز به تن داشتم، نزد امام صادق علیه السلام رفتم. ایشان به من نگاهی کرد. گفتم: فدایت شوم! قبای خَز و طیلسان خَز پوشیده</span>‌<span dir="rtl">ام. نظرتان در این باره چیست؟ فرمود: «پوشیدن خز اشکالی ندارد». گفتیم: تارهایش ابریشم است. فرمود: «ابریشم هم اشکالی ندارد. حسین علیه السلام در حالی به شهادت رسید که قبایی از خز به تن داشت».</span>

<span dir="rtl">سپس فرمود: «زمانی که امیر مؤمنان علیه السلام عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">بن عبّاس را [برای گفتگو] نزد خوارج فرستاد، عبداللّٰه،</span>‌ <span dir="rtl">بهترین جامه</span>‌<span dir="rtl">های خود را پوشید و بهترین عطرهایش را به خود زد و بهترین چارپایانش را سوار شد و نزد آنها رفت. آنها گفتند: ای پسر عبّاس! تو که برترین مردم هستی، با جامه</span>‌<span dir="rtl">ها و چارپایان شاهانه نزد ما آمده</span>‌<span dir="rtl">ای! ابن عبّاس این آیه را برایشان خواند: (بگو: چه کسی زیور خدا را که برای بندگانش پدید آورده و [نیز] روزی</span>‌<span dir="rtl">های پاکیزه را حرام کرده است؟). پس، بپوش و زیبا باش؛ زیرا خداوند، زیباست و زیبایی را دوست می</span>‌<span dir="rtl">دارد؛ امّا باید از حلال باشد.</span>

<span dir="rtl">144.</span> <span dir="rtl">قرب الإسناد عن البزنطي عن الإمام الرضا علیه السلام، قال : قالَ لَي: ما تَقولُ فِي اللِّباسِ الخَشِنِ؟ فَقُلتُ: بَلَغَني أنَّ الحَسَنَ علیه السلام كانَ يَلبَسُ، و أَنَّ جَعفَرَ بنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام كانَ يَأخُذُ الثَّوبَ الجَديدَ فَيَأمُرُ بِهِ فَيُغمَسُ فِي الماءِ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لي: اِلبَس و تَجَمَّل، فَإِنَّ عَلِيَّ بنَ الحُسَينِ علیهما السلام كانَ يَلبَسُ الجُبَّةَ الخَزَّ بِخَمسِمِئَةِ دِرهَمٍ، وَ المِطرَفَ الخَزَّ بِخَمسينَ ديناراً فَيَتَشَتّیٰ فيهِ، فَإِذا خَرَجَ الشِّتاءُ باعَهُ و تَصَدَّقَ بِثَمَنِهِ.</span>

<span dir="rtl">و تَلا هٰذِهِ الآيَةَ: (قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ ٱللَّهِ ٱلَّتِى أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ ٱلطَّيِّبَٰتِ مِنَ ٱلرِّزْقِ).</span><ref><span dir="rtl">قرب الإسناد: ص‌۳۵۷ ح‌۱۲۷۷، بحار الأنوار: ج‌۷۹ ص‌۲۹۸ ح‌۲.</span></ref>

<span dir="rtl">144.</span> <span dir="rtl">قرب الإسناد</span> - <span dir="rtl">به نقل از بزَنطی</span> -<span dir="rtl">: امام رضا علیه السلام به من فرمود: نظرت در بارۀ لباس زبر چیست؟ عرض کردم: شنیده ام که حسن علیه السلام می</span>‌<span dir="rtl">پوشید، و جعفر بن محمّد [صادق] علیه السلام جامۀ نو می</span>‌<span dir="rtl">گرفت و دستور می</span>‌<span dir="rtl">داد آن را در آب فرو برند.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «بپوش و آراسته باش؛ زیرا علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام جبّۀ خزِ پانصد درهمی می</span>‌<span dir="rtl">پوشید و زمستان را با ردای خزِ نگارینِ پنجاه دیناری به پایان می</span>‌<span dir="rtl">برد و چون زمستان تمام می</span>‌<span dir="rtl">شد، آن را می</span>‌<span dir="rtl">فروخت و پولش را صدقه می</span>‌<span dir="rtl">داد».</span>

<span dir="rtl">سپس این آیه را تلاوت کرد: (بگو: چه کسی زیور خدا را که برای بندگانش پدید آورده و روزی</span>‌<span dir="rtl">های پاکیزه را حرام کرده است؟).</span>

<span dir="rtl">145.</span> <span dir="rtl">الكافي عن العبّاس بن هلال الشامي عن الإمام الرضا علیه السلام، قالَ قُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ، ما أعجَبَ إلَى النّاسِ مَن يَأكُلُ الجَشِبَ</span><ref><span dir="rtl">الجَشِب: هو الغليظ الخشن من الطعام. و قيل: غير المأدوم (النهاية: ج‌۱ ص‌۲۷۲ «جشب»).</span></ref> <span dir="rtl">و يَلبَسُ الخَشِنَ و يَتَخَشَّعُ؟!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: أ ما عَلِمتَ أنَّ يوسُفَ علیه السلام نَبِيٌّ ابنُ نَبِيٍّ، كانَ يَلبَسُ أقبِيَةَ الدّيباجِ مَزرورَةً بِالذَّهَبِ، و يَجلِسُ في مَجالِسِ آلِ فِرعَونَ يَحكُمُ، فَلَم يَحتَجِ النّاسُ إلیٰ لِباسِهِ، و إنَّمَا احتاجوا إلیٰ قِسطِهِ، و إنَّما يَحتاجُ مِنَ الإِمامِ في أن إذا قالَ صَدَقَ، و إذا وَعَدَ أنجَزَ، و إذا حَكَمَ عَدَلَ.</span>

<span dir="rtl">إنَّ اللهَ لا يُحَرِّمُ طَعاماً و لا شَراباً مِن حَلالٍ، و إنَّما حَرَّم الحَرامَ قَلَّ أو كَثُرَ، و قَد قالَ اللهُ عزّ و جلّ: (قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ ٱللهِ ٱلَّتِى أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ ٱلطَّيِّبَٰتِ مِنَ ٱلرِّزْقِ).</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۴۵۳ ح‌۵، تفسير العياشي: ج‌۲ ص‌۱۵ ح‌۳۳، دعائم الإسلام: ج‌۲ ص‌۱۵۴ ح‌۵۴۸ عن الإمام الصادق علیه السلام، كشف الغمّة: ج‌۳ ص‌۱۰۰ كلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج‌۷۹ ص‌۳۰۵ ح‌۱۹؛ شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد: ج‌۱۱ ص‌۳۴ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">145.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبّاس بن هلال شامی</span> -<span dir="rtl">: به امام رضا علیه السلام گفتم: قربانت گردم! کسی که نان خشک بخورَد و جامۀ درشت بپوشد و خاکساری نماید، برای مردم بسی تحسین برانگیز است.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «آیا نمی</span>‌<span dir="rtl">دانی که یوسف علیه السلام، پیامبر و پیامبرزاده بود؛ امّا جبّه</span>‌<span dir="rtl">های دیبا با دکمه</span>‌<span dir="rtl">های طلایی می</span>‌<span dir="rtl">پوشید</span><ref><span dir="rtl">پوشیدن لباس ابریشمی و زرباف، در شریعت اسلامی برای مردان حرام است؛ امّا با توجّه به سند حدیث و نقل امام علیه السلام، ممکن است در شرایع پیشین و از جمله در شریعت یعقوب علیه السلام، حرام نبوده است</span>.</ref> <span dir="rtl">و در مجالس فرعونیان می</span>‌<span dir="rtl">نشست و حکم می</span>‌<span dir="rtl">رانْد؟ مردم به جامۀ او نیاز نداشتند؛ بلکه به دادگری</span>‌<span dir="rtl">اش نیاز داشتند. آنچه از پیشوا خواسته می</span>‌<span dir="rtl">شود، این است که هر گاه سخن می</span>‌<span dir="rtl">گوید، راست بگوید و هر گاه وعده می</span>‌<span dir="rtl">دهد، انجام دهد و هر گاه داوری می</span>‌<span dir="rtl">کند، عدالت ورزد. خداوند، هیچ خوردنی و نوشیدنی حلالی را حرام نمی</span>‌<span dir="rtl">کند؛ بلکه فقط حرام را ممنوع کرده است، چه کم باشد یا زیاد. خداوند عزّ و جلّ فرموده است: (بگو: چه کسی زیوری را که خدا برای بندگانش پدید آورده و [نیز] روزی</span>‌<span dir="rtl">های پاکیزه را حرام کرده است؟)».</span>

<span id="النوادر"></span>
== <span dir="rtl">۳ / ۵: النَّوادِرُ</span> ==

<span dir="rtl">۳ / ۵: گوناگون</span>

<span dir="rtl">146.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">آفَةُ الجَمالِ الخُيَلاءُ.</span><ref><span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۴ ص‌۳۷۳ ح‌۵۷۶۲ عن حمّاد بن عمرو عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، الخصال: ص‌۴۱۶ ح‌۷ عن مسعدة بن صدقة الربعي عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، المحاسن: ج‌۱ ص‌۸۱ ح‌۴۷ عن السريّ بن خالد عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج‌۶۹ ص‌۳۸۹ ح‌۵۹؛ المعجم الكبير: ج‌۳ ص‌۶۹ ح‌۲۶۸۸، مسند الشهاب: ج‌۱ ص‌۷۸ ح‌۷۴ كلاهما عن الحارث عن الإمام عليّ علیه السلام، كنز العمّال: ج‌۱۶ ص‌۱۱۷ ح‌۴۴۱۲۱.</span></ref>

<span dir="rtl">146.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">آفت زیبایی، غرور است.</span>

<span dir="rtl">147.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">آفَةُ الجَمالِ البَغيُ.</span><ref><span dir="rtl">شعب الإيمان: ج‌۴ ص‌۱۵۸ ح‌۴۶۴۷ عن عاصم بن ضمرة عن الإمام عليّ علیه السلام، كنز العمّال: ج‌۱۶ ص‌۱۱۷ ح‌۴۴۱۲۱.</span></ref>

<span dir="rtl">147.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">آفت زیبایی، بی</span>‌<span dir="rtl">عفّتی است.</span>

<span dir="rtl">148.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ثَلاثٌ فاتِناتٌ: الشَّعرُ الحَسَنُ، وَ الوَجهُ الحَسَنُ، وَ الصَّوتُ الحَسَنُ.</span><ref><span dir="rtl">الفردوس: ج‌۲ ص‌۸۹ ح‌۲۴۷۶ عن أنس، كنز العمّال: ج‌۱۶ ص‌۱۱۹ ح‌۴۴۱۲۹.</span></ref>

<span dir="rtl">148.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">سه چیز، فریباست: موی زیبا، روی زیبا و آوای زیبا.</span>

<span dir="rtl">149.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حُسنُ السّيرَةِ عُنوانُ حُسنِ السَّريرَةِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۹۱ ح‌۴۸۴۶، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۷ ح‌۴۳۶۳.</span></ref>

<span dir="rtl">149.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">رفتار نیکو، نشانگر باطن نیکوست.</span>

<span dir="rtl">150.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زَكاةُ الجَمالِ العَفافُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۴ ص‌۱۰۵ ح‌۵۴۴۹، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۷۵ ح‌۴۹۸۸، مستدرك الوسائل: ج‌۷ ص‌۴۶ ح‌۷۶۱۶.</span></ref>

<span dir="rtl">150.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زکات زیبایی، پاک</span>‌<span dir="rtl">دامنی است.</span>

<span dir="rtl">151.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">العَقلُ غِطاءٌ سَتيرٌ، وَ الفَضلُ جَمالٌ ظاهِرٌ، فَاستُر خَلَلَ خُلُقِكَ بِفَضلِكَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۱ ص‌۲۰ ح‌۱۳، وسائل الشيعة: ج‌۱۱ ص‌۱۶۲ ح‌۲۰۲۹۴.</span></ref>

<span dir="rtl">151.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خِرد، پرده</span>‌<span dir="rtl">ای پوشاننده است، و فضیلت، زیبایی آشکار است. پس کاستی</span>‌<span dir="rtl">های خُلق خود را با فضیلت</span>‌<span dir="rtl">های خود بپوشان.</span>

<span dir="rtl">152.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا جَمالَ كَالحَسَبِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۶ ص‌۳۵۳ ح‌۱۰۴۸۱، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۵۳۶ ح‌۹۸۴۳.</span></ref>

<span dir="rtl">152.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هیچ زیبایی‌ای مانند کمالات شخصی (فضایل اکتسابی) نیست.</span>

<span dir="rtl">153.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ فَضلَ</span><ref><span dir="rtl">الفَضل: الزیادة (المصباح المنیر: ص ۴۷۵ «فضل»). أي إنَّ عمل الخیر والإحسان وما إلی ذلك إذا كان زائداً علی الأقوال والوعود وأكثر منها؛ فهو جمال للفاعل و زینة له.</span></ref> <span dir="rtl">الفِعلِ عَلَى القَولِ لَجَمالٌ و زينَةٌ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۲ ص‌۵۵۱ ح‌۳۵۵۷.</span></ref>

<span dir="rtl">153.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">فزونی کردار بر گفتار، زیبایی و زیور است.</span>

<span dir="rtl">154.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">صِيانَةُ المَرأَةِ أنعَمُ لِحالِها، و أَدوَمُ لِجمالِها.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۴ ص‌۲۰۰ ح‌۵۸۲۰، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۳۰۳ ح‌۵۳۸۲، مستدرك الوسائل: ج‌۱۴ ص‌۲۵۵ ح‌۱۶۶۳۷.</span></ref>

<span dir="rtl">154.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نگهداری کردن از زن، حال و روز او را خوش</span>‌<span dir="rtl">تر و زیبایی</span>‌<span dir="rtl">اش را پایدارتر می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">155.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">عَوِّد نَفسَكَ الجَميلَ؛ فَإِنَّهُ يُجمِلُ عَنكَ الاُحدوثَةَ</span><ref><span dir="rtl">الاُحدوثة: ما يُتَحدّث به (الصحاح: ج‌۱ ص‌۲۷۹ «حدث»).</span></ref><span dir="rtl">، و يُجزِلُ لَكَ المَثوبَةَ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۴ ص‌۳۲۸ ح‌۶۲۲۹، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۳۳۹ ح‌۵۷۸۳.</span></ref>

<span dir="rtl">155.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خویشتن را به کارهای زیبا عادت بده؛ زیرا هم نام نیک برای تو به ارمغان می</span>‌<span dir="rtl">آورد و هم پاداش تو را [نزد خدا] زیاد می</span>‌<span dir="rtl">گرداند.</span>

<span dir="rtl">156.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أصلِحِ المُسيءَ بِحُسنِ فِعالِكَ، و دُلَّ عَلَى الخَيرِ بِجَميلِ مَقالِكَ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۲ ص‌۱۸۲ ح‌۲۳۰۴، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۸۲ ح‌۱۹۷۴ و فيه «الجميل» بدل «الخير».</span></ref>

<span dir="rtl">156.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">بدرفتار را با نیک</span>‌<span dir="rtl">رفتاری</span>‌<span dir="rtl">ات اصلاح کن و با گفتار زیبایت، به نیکی ره</span>‌<span dir="rtl">نمون شو.</span>

<span dir="rtl">157.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">يُستَدَلُّ عَلیٰ عَقلِ الرَّجُلِ بِحُسنِ مَقالِهِ، و عَلیٰ طَهارَةِ أصلِهِ بِجَميلِ أفعالِهِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۶ ص‌۴۴۹ ح‌۱۰۹۶۱، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۵۵۰ ح‌۱۰۱۵۴.</span></ref>

<span dir="rtl">157.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خرد آدمی، از نیک</span>‌<span dir="rtl">گفتاری</span>‌<span dir="rtl">اش فهمیده می</span>‌<span dir="rtl">شود و پاکی گوهرش، از زیبایی کردارهایش.</span>

<span dir="rtl">158.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَميلُ الفِعلِ يُنبِئُ عَن طيبِ الأَصلِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۹ ح‌۴۷۷۷، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۱ ح‌۴۲۹۹.</span></ref>

<span dir="rtl">158.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی کردار، خبر از پاکی اصل و نسب می</span>‌<span dir="rtl">دهد.</span>

<span dir="rtl">159.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن مَنَّ اللهُ عَلَيهِ فَجَعَلَهُ شَريفاً في بَيتِهِ، جَميلاً في صورَتِهِ، فَحُجَّتُهُ عَلَيهِ أن يَحمَدَ اللهَ تَعالیٰ عَلیٰ ذٰلِكَ، و أَن لا يَتَطاوَلَ عَلیٰ غَيرِهِ فَيَمنَعَ حُقوقَ الضُّعَفاءِ لِحالِ شَرَفِهِ و جَمالِهِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۱ ص‌۱۶۴ ح‌۶، التوحيد: ص‌۴۱۴ ح‌۱۲ و فيه «نسبه» بدل «بيته».</span></ref>

<span dir="rtl">159.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">کسی که خدا به او لطف کرده و در میان خاندانش، او را بزرگ و محترم ساخته و در چهره</span>‌<span dir="rtl">اش زیبایی قرار داده، حجّت خدا بر او این است که خداوند متعال را بر آن نعمت، سپاس گوید و به سبب بزرگی و زیبایی</span>‌<span dir="rtl">اش به [مال] دیگران، دست</span>‌<span dir="rtl">اندازی نکند و ناتوانان را از حقوقشان محروم نگردانَد.</span>

<span id="الفصل-الرابع-جمال-الباطن"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الرّابع: جَمالُ الباطِنِ</span> =

<span dir="rtl">فصل چهارم: زيبايی باطن</span>

<span id="الحث-علی-تجميل-الباطن"></span>
== <span dir="rtl">۴ / ۱: الحَثُّ عَلیٰ تَجميلِ الباطِنِ</span> ==

<span dir="rtl">۴ / ۱: تشويق به زيباسازی باطن</span>

<span dir="rtl">160.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">أبغَضُ النّاسِ إلَى اللهِ عزّ و جلّ مَن كانَ ثَوبُهُ خَيراً مِن عَمَلِهِ، و أَن يَكونَ ثِيابُهُ ثِيابَ الأَنبِياءِ و عَمَلُهُ عَمَلَ الجَبابِرَةِ.</span><ref><span dir="rtl">الفردوس: ج‌۱ ص‌۳۶۷ ح‌۱۴۸۱ عن عائشة، كنز العمّال: ج‌۳ ص‌۴۷۲ ح‌۸۴۸۳.</span></ref>

<span dir="rtl">160.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">منفورترینِ مردم نزد خداوند عزّ و جلّ کسی است که لباسش از کردارش بهتر باشد؛ جامه</span>‌<span dir="rtl">اش جامۀ پیامبران باشد و کردارش کردارِ جبّاران!</span>

<span dir="rtl">161.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">اللّٰهُمَّ إنّي أعوذُ بِكَ مِن أن تُحَسِّنَ في لامِعَةِ العُيونِ عَلانِيَتي، و تُقَبِّحَ فيما اُبطِنُ لَكَ سَريرَتي، مُحافِظاً عَلیٰ رِئاءِ النّاسِ مِن نَفسي بِجَميعِ ما أنتَ مُطَّلِعٌ عَلَيهِ مِنّي، فَاُبدِيَ لِلناسِ حُسنَ ظاهِري، و اُفضِيَ إلَيكَ بِسوءِ عَمَلي، تَقَرُّباً إلیٰ عِبادِكَ و تَباعُداً مِن مَرضاتِكَ.</span><ref><span dir="rtl">نهج البلاغة: الحكمة ۲۷۶، بحار الأنوار: ج‌۸۷ ص‌۲۴۷ ح‌۵۶ نقلاً عن اختيار ابن الباقي.</span></ref>

<span dir="rtl">161.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوندا! به تو پناه می</span>‌<span dir="rtl">برم از این که بیرونم را در نگاه چشم</span>‌<span dir="rtl">ها[ی مردم] نیکو بنمایی، ولی درونم را که برای تو آشکار است، زشت گردانی و خود را ریاکارانه، در نزد مردم به چیزهایی وادار کنم که تو خود از نسبت من با آنها آگاهی و در نتیجه، ظاهر نیکویم را برای مردم، آشکار دارم، و بدی کردارم را نزد تو آورم تا بدین سان، به بندگانت نزدیک شوم و از خشنودی تو به دور مانم.</span>

<span dir="rtl">162.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن كانَ ظاهِرُهُ أرجَحَ مِن باطِنِهِ، خَفَّ ميزانُهُ.</span><ref><span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۴ ص‌۴۰۴ ح‌۵۸۷۰، الأمالي للصدوق: ص‌۵۸۰ ح‌۷۹۸ كلاهما عن عبداللّٰه‏ بن أبي يعفور عن الإمام الصادق علیه السلام، تحف العقول: ص‌۲۹۴، مشكاة الأنوار: ص‌۵۵۴ ح‌۱۸۷۲، الدرّة الباهرة: ص‌۲۹، بحار الأنوار: ج‌۷۱ ص‌۳۶۵ ح‌۹؛ كنز العمّال: ج‌۳ ص‌۶۷۴ ح‌۸۴۲۸ نقلاً عن ابن أبي الدنيا في كتاب الإخلاص عن الإمام عليّ علیه السلام.</span></ref>

<span dir="rtl">162.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر کس [کفۀ] ظاهرش سنگین</span>‌<span dir="rtl">تر از باطنش باشد، ترازوی [اعمال] او سبک خواهد بود.</span>

<span id="عوامل-تجميل-الباطن"></span>
== <span dir="rtl">۴ / ۲: عَوامِلُ تَجميلِ الباطِنِ</span> ==

<span dir="rtl">۴ / ۲: عوامل زيباسازی باطن</span>

<span id="صلاة-الليل"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱: صَلاةُ اللَّيلِ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱: نماز شب</span>

<span dir="rtl">163.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن صَلّیٰ بِاللَّيلِ حَسُنَ وَجهُهُ بِالنَّهارِ.</span><ref><span dir="rtl">تهذيب الأحكام: ج‌۲ ص‌۱۱۹ ح‌۴۴۹، كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۱ ص‌۴۷۴ ح‌۱۳۷۰ و فيه «كثر صلاته» بدل «صلّى»، المحاسن: ج‌۱ ص‌۱۲۵ ذيل ح‌۱۴۱، بحار الأنوار: ج‌۸۷ ص‌۱۴۸ ح‌۲۲؛ سنن ابن ماجة: ج‌۱ ص‌۴۲۲ ح‌۱۳۳۳، مسند الشهاب: ج‌۱ ص‌۲۵۳ ح‌۴۰۸ كلاهما عن جابر و فيهما «كثرت صلاته» بدل «صلّى».</span></ref>

<span dir="rtl">163.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر کس در شب نماز بخواند، در روز، چهره</span>‌<span dir="rtl">اش نیکو می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">164.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">صَلاةُ اللّيلِ نورٌ، عَلَيكَ بِصَلاةِ اللَّيلِ! مَن كَثُرَت صَلاتُهُ بِاللَّيلِ حَسُنَ وَجهُهُ بِالنَّهارِ.</span><ref><span dir="rtl">مستدرك الوسائل: ج‌۶ ص‌۳۳۷ ح‌۶۹۴۵ نقلاً عن الراوندي في اللبّ اللباب.</span></ref>

<span dir="rtl">164.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">نماز شب، نور است. پس نماز شب بخوان. کسی که در شب، فراوان نماز بخواند، در روز، چهره</span>‌<span dir="rtl">اش نیکو می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">165.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">صَلاةُ اللَّيلِ تُحَسِّنُ الوَجهَ، و تُحَسِّنُ الخُلُقَ، و تُطَيِّبُ الرّيحَ، و تُدِرُّ الرِّزقَ، و تَقضِي الدَّينَ، و تَذهَبُ بِالهَمِّ، و تَجلُو البَصَرَ.</span><ref><span dir="rtl">ثواب الأعمال: ص‌۶۵ ح‌۸، تهذيب الأحكام: ج‌۲ ص‌۱۲۲ ح‌۴۶۱ نحوه و كلاهما عن معاوية بن عمّار، الدعوات: ص‌۷۷ ح‌۱۸۴، بحار الأنوار: ج‌۶۲ ص‌۲۶۸ ح‌۵۰.</span></ref>

<span dir="rtl">165.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نماز شب، چهره را زیبا و خوی را نیکو و بوی را خوش و روزی را فراوان و قرض را ادا و غصّه را بر طرف می</span>‌<span dir="rtl">کند و چشم را جلا می</span>‌<span dir="rtl">دهد.</span>

<span dir="rtl">166.</span> <span dir="rtl">فقه الرضا</span>: <span dir="rtl">صَلاةُ اللَّيلِ تَزيدُ فِي الرِّزقِ و بَهاءِ الوَجهِ، و تُحَسِّنُ الخُلُقَ.</span><ref><span dir="rtl">فقه الرضا: ص‌۱۳۷ من دون إسناد إلى أحد من أهل البيت علیهم السلام، بحار الأنوار: ج‌۸۷ ص‌۱۶۲ ح‌۵۴.</span></ref>

<span dir="rtl">166.</span> <span dir="rtl">فقه الرضا</span>: <span dir="rtl">نماز شب، روزی و زیبایی چهره را زیاد و اخلاق را نیکو می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span id="حسن-الخلق"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۲: حُسنُ الخُلُقِ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۲: خوش</span>‌<span dir="rtl">خويی</span>

<span dir="rtl">167.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">عَلَيكَ بِحُسنِ الخُلُقِ و طولِ الصَّمتِ، فَوَ الَّذي نَفسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ! ما عَمِلَ الخَلائِقُ عَمَلاً أحَبَّ إلَى اللهِ مِنهُما.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الأوسط: ج‌۷ ص‌۱۴۱ ح‌۷۱۰۳، مسند أبي يعلى: ج‌۳ ص‌۳۳۴ ح‌۳۲۸۵، كتاب الصمت: ص‌۲۶۵ ح‌۵۵۴ كلّها عن أنس و كلاهما نحوه، كنز العمّال: ج‌۳ ص‌۱۱ ح‌۵۱۸۸؛ معدن الجواهر: ص‌۲۵ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">167.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خوش</span>‌<span dir="rtl">خو باش و سکوتت طولانی باشد. سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست، خلایق عملی انجام نداده</span>‌<span dir="rtl">اند که نزد خداوند، محبوب</span>‌<span dir="rtl">تر از این دو باشد.</span>

<span dir="rtl">168.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خَيرُ ما اُعطِيَ الرَّجُلُ المُؤمِنُ خُلُقٌ حَسَنٌ، و شَرُّ ما اُعطِيَ الرَّجُلُ خُلُقُ سوءٍ في صورَةٍ حَسَنَةٍ.</span><ref><span dir="rtl">المصنّف لابن أبي شيبة: ج‌۶ ص‌۹۰ ح‌۱۸، اُسد الغابة: ج‌۶ ص‌۳۸۰ الرقم ۶۵۱۴ و فيه «الإنسان» بدل «الرجل المؤمن»، مسند ابن حنبل: ج‌۶ ص‌۳۹۵ ح‌۱۸۴۸۱، المستدرك على الصحيحين: ج‌۱ ص‌۲۰۹ ذيل ح‌۴۱۶ كلّها عن اُسامة بن شريك نحوه و ليس في الأخيرين ذيله من «و شرّ ما اُعطي»، كنز العمّال: ج‌۳ ص‌۸ ح‌۵۱۷۰.</span></ref>

<span dir="rtl">168.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">بهترین چیزی که به مرد مٶمن داده شده، خوی نیکوست و بدترین چیزی که به مرد داده شده، خوی بد در [پس] چهره</span>‌<span dir="rtl">ای زیباست.</span>

<span dir="rtl">169.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لا حُسنَ كَحُسنِ الخُلُقِ.</span><ref><span dir="rtl">مسند الشهاب: ج‌۲ ص‌۳۹ ح‌۸۳۶ عن الحارث عن الإمام عليّ علیه السلام، تهذيب الكمال: ج‌۶ ص‌۱۲۴۱ الرقم ۱۲۴۸ عن شعبة، كنز العمّال: ج‌۱۵ ص‌۹۱۰ ح‌۴۳۵۷۲.</span></ref>

<span dir="rtl">169.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هیچ حُسنی چون حُسن خلق نیست.</span>

<span dir="rtl">170.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نِعمَ الإِيمانُ جَميلُ الخُلُقِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۶ ص‌۱۶۷ ح‌۹۹۴۶، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۹۳ ح‌۹۱۰۰.</span></ref>

<span dir="rtl">170.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">چه خوش ایمانی است اخلاق زیبا!</span>

<span dir="rtl">171.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">البِشرُ مَنظَرٌ مونِقٌ، و خُلُقٌ مُشرِقٌ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۲ ص‌۱۵۶ ح‌۲۱۶۸.</span></ref>

<span dir="rtl">171.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خوش</span>‌<span dir="rtl">رویی، منظری زیبا و خویی تابناک است.</span>

<span dir="rtl">172.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حُسنُ الخُلُقِ لِلنَّفسِ، و حُسنُ الخَلقِ لِلبَدنِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحکم: ج‌۳ ص‌۳۸۲ ح‌۴۸۰۸، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۸ ح‌۴۴۰۴.</span></ref>

<span dir="rtl">172.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خوش</span>‌<span dir="rtl">خویی مربوط به روح است و خوش</span>‌<span dir="rtl">گِلی مربوط به بدن.</span>

<span dir="rtl">173.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الخُلُقُ الحَسَنُ جَمالٌ فِي الدُّنيا و نُزهَةٌ فِي الآخِرَةِ، و بِهِ كَمالُ الدّينِ، و قُربَةٌ إلَى اللهِ تَعالیٰ، و لا يَكونُ حُسنُ الخُلُقِ إلّا في كُلِّ وَلِيٍّ و صَفِيٍّ؛ لِأَنَّ اللهَ تَعالیٰ أبیٰ أن يَترُكَ ألطافَهُ و حُسنَ الخُلُقِ إلّا في مَطايا نورِهِ الأَعلیٰ و جَمالِهِ الأَزكیٰ؛لِأَنَّها خَصلَةٌ يَختَصُّ بِهَا الأَعرَفُ بِرَبِّهِ، و لا يَعلَمُ ما في حَقيقَةِ حُسنِ الخُلُقِ إلَّا اللهُ تَعالیٰ.</span><ref><span dir="rtl">مصباح الشريعة: ص‌۳۳۸، بحار الأنوار: ج‌۷۱ ص‌۳۹۳ ح‌۶۱.</span></ref>

<span dir="rtl">173.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خوی نیک، در دنیا زیبایی و در آخرت، آسودگی است و مایۀ کامل شدن دین و نزدیک شدن به خداوند متعال است. خوی نیک، جز در دوستان و برگزیدگان [خدا] نیست؛ زیرا خداوند متعال جز این نخواسته است که الطاف خود و خوی نیک را در کسانی قرار دهد که حاملان نور بلند و جمال پاک او هستند؛ چون خوی نیک، خصلتی است ویژۀ کسانی که خداشناس</span>‌<span dir="rtl">ترند. حقیقت [و ارزش واقعیِ] نیک</span>‌<span dir="rtl">خویی را کسی جز خداوند متعال نمی</span>‌<span dir="rtl">داند.</span>

<span id="حسن-العقل"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۳: حُسنُ العَقلِ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۳: خوش</span>‌<span dir="rtl">خِردی</span>

<span dir="rtl">174.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا جَمالَ أزيَنُ مِنَ العَقلِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۸ ص‌۱۹ ح‌۴ عن جابر بن يزيد عن الإمام الباقر علیه السلام، كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۴ ص‌۴۰۶ ح‌۵۸۸۰، التوحيد: ص‌۷۳ ح‌۲۷ كلاهما عن جابر بن يزيد عن الإمام الباقر عن أبيه عن جدّه علیهم السلام، تحف العقول: ص‌۹۳ و فيه «أحسن» بدل «أزين»، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۵۳۴ ح‌۹۷۶۱، بحار الأنوار: ج‌۱ ص‌۸۴ ح‌۵.</span></ref>

<span dir="rtl">174.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هیچ زیبایی</span>‌<span dir="rtl">ای زیبنده</span>‌<span dir="rtl">تر از خِرد نیست.</span>

<span dir="rtl">175.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">العَقلُ أجمَلُ زينَةٍ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۲ ص‌۸۶ ح‌۱۹۴۰.</span></ref>

<span dir="rtl">175.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خِرد، زیباترین زیور است.</span>

<span dir="rtl">176.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حُسنُ العَقلِ جَمالُ الظَّواهِرِ وَ البَواطِنِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۴ ص‌۳۸۲ ح‌۴۸۰۷، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۸ ح‌۴۳۷۹.</span></ref>

<span dir="rtl">176.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نیکویی خِرد، زیبایی برون</span>‌<span dir="rtl">ها و درون</span>‌<span dir="rtl">هاست.</span>

<span dir="rtl">177.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حَسَبُ</span><ref><span dir="rtl">الحَسَب: الشرف بالآباء و ما يَعدّه الناس من مفاخرهم (النهاية: ج‌۱ ص‌۳۸۱ «حسب»).</span></ref> <span dir="rtl">المَرءِ عِلمُهُ، و جَمالُهُ عَقلُهُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۴۰۱ ح‌۴۸۹۲، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۳۲ ح‌۴۴۴۴.</span></ref>

<span dir="rtl">177.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حسب و نسب مرد، دانش اوست و زیبایی</span>‌<span dir="rtl">اش، خِرد او.</span>

<span dir="rtl">178.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ما جَمَّلَ الفَضائِلَ كَاللُّبِّ</span><ref><span dir="rtl">اللُبّ: العقل (النهاية: ج‌۴ ص‌۲۲۳ «لبب»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۶ ص‌۵۴ ح‌۹۴۷۳، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۸۰ ح‌۸۸۲۸.</span></ref>

<span dir="rtl">178.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هیچ چیزی چون خِرد، فضیلت</span>‌<span dir="rtl">ها را زیبا نمی</span>‌<span dir="rtl">گرداند.</span>

<span dir="rtl">179.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">قَبيحٌ عاقِلٌ خَيرٌ مِن حَسَنٍ جاهِلٍ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۴ ص‌۵۱۰ ح‌۶۷۸۷.</span></ref>

<span dir="rtl">179.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زشتِ خردمند، بهتر از زیبای نادان است.</span>

<span dir="rtl">180.</span> <span dir="rtl">الإمام العسكري علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حُسنُ الصّورَةِ جَمالٌ ظاهِرٌ، و حُسنُ العَقلِ جَمالٌ باطِنٌ.</span><ref><span dir="rtl">الدرّة الباهرة: ص‌۴۳، نزهة الناظر: ص‌۲۲۴ ح‌۵۱۳، أعلام الدين: ص‌۳۱۳، بحار الأنوار: ج‌۷۸ ص‌۳۷۷ ح‌۳؛ الدرّ النظيم: ص‌۷۴۷.</span></ref>

<span dir="rtl">180.</span> <span dir="rtl">امام عسکری علیه السلام</span>:<span dir="rtl">نیکویی چهره، زیبایی ظاهری است و نیکویی خِرد، زیبایی باطنی.</span>

<span dir="rtl">181.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">عُقولُ النَّساءِ في جَمالِهِنَّ، و جَمالُ الرِّجالِ في عُقولِهِم.</span><ref><span dir="rtl">معاني الأخبار: ص‌۲۳۴ ح‌۱، الأمالي للصدوق: ص‌۲۹۸ ح‌۳۳۵ كلاهما عن غياث بن إبراهيم عن الإمام الصادق عن أبيه عن جدّه علیهم السلام، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۴۳۶ ح‌۱۴۹۲، روضة الواعظين: ص‌۸، مشكاة الأنوار: ج‌۴۳۹ ص‌۱۴۷۱، بحار الأنوار: ج‌۱ ص‌۸۲ ح‌۱.</span></ref>

<span dir="rtl">181.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خردِ زنان در زیبایی آنهاست و زیبایی مردان، در خِردشان.</span>

<span id="حسن-النية"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۴: حُسنُ النِّيَّةِ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۴: خوش نيّتی</span>

<span dir="rtl">182.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حُسنُ الصّورَةِ الجَمالُ الظّاهِرُ، حُسنُ النَّيَّةِ جَمالُ السَّرائِرِ</span><ref><span dir="rtl">السرائِر: ما اُسِرَّ في القلوب و العقائد و النيّات و غيرها (مجمع البحرين: ج‌۲ ص‌۸۳۶ «سرر»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۸۲ ح‌۴۸۰۵ و ۴۸۰۶، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۸ ح‌۴۳۷۷ و ۴۳۷۸ و فيه «كمال» بدل «جمال»، الدرّة الباهرة: ص‌۴۳ عن الإمام العسكري علیه السلام نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">182.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نیکویی چهره، زیبایی ظاهری است، نکویی نیّت، زیبایی درون</span>‌<span dir="rtl">هاست.</span>

<span dir="rtl">183.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ سُبحانَهُ يُحِبُّ أن تَكونَ نِيَّةُ الإِنسانِ لِلنّاسِ جَميلَةً.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۲ ص‌۶۶۷ ح‌۳۷۰۳.</span></ref>

<span dir="rtl">183.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند سبحان دوست دارد که نیّت انسان در بارۀ مردم، زیبا باشد.</span>

<span dir="rtl">184.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَميلُ النَّيَّةِ سَبَبٌ لِبُلوغِ الاُمنِيَّةِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۷ ح‌۴۷۶۶، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۱ ح‌۴۲۹۴.</span></ref>

<span dir="rtl">184.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نیّت زیبا، سبب رسیدن به آرزوست.</span>

<span dir="rtl">185.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَميلُ المَقصَدِ يَدُلُّ عَلیٰ طَهارَةِ المَولِدِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۶۴ ح‌۴۷۵۸، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۲ ح‌۴۳۱۷.</span></ref>

<span dir="rtl">185.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبا بودن هدف، بر پاک</span>‌<span dir="rtl">زادگی دلالت دارد.</span>

<span id="حسن-السريرة"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۵: حُسنُ السَّريرَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۵: خوش</span>‌<span dir="rtl">نهادی</span>

<span dir="rtl">186.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الجَمالُ الظّاهِرُ حُسنُ الصّورَةِ، الجَمالُ الباطِنُ حُسنُ السَّريرَةِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۱ ص‌۳۱۳ ح‌۱۱۹۳، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۵ ح‌۱۱۲۴ و ۱۱۲۵.</span></ref>

<span dir="rtl">186.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زیبایی پیدا، رخسارۀ نیکوست و زیبایی پنهان، نهاد نیکو.</span>

<span id="حسن-القول-و-الفعل"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۶: حُسنُ القَولِ وَ الفِعلِ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۶: نيکويی گفتار و کردار</span>

<span dir="rtl">187.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كُن حَسَنَ المَقالِ، جَميلَ الأَفعالِ؛ فَإِنَّ مَقالَ الرَّجُلِ بُرهانُ فَضلِهِ، و فِعالَهُ عُنوانُ عَقلِهِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۴ ص‌۶۱۱ ح‌۷۱۷۶، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۳۹۲ ح‌۶۶۴۴ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">187.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نیکوگفتار و زیباکردار باش؛ زیرا گفتار آدمی، نشانِ برتری اوست و کردار او، دلیل خردمندی</span> ‌<span dir="rtl">او.</span>

<span dir="rtl">188.</span> <span dir="rtl">تهذيب الكمال عن الحارث الأعور</span>: <span dir="rtl">إنَّ عَلِيّاً علیه السلام سَأَلَ ابنَهُ الحَسَنَ علیه السلام عَن أشياءَ مِن أمرِ المُروءَةِ... قالَ: فَمَا السَّناءُ؟ قالَ: إتيانُ الجَميلِ، و تَركُ القَبيحِ.</span><ref><span dir="rtl">تهذيب الكمال: ج‌۶ ص‌۲۳۸ و ۲۳۹، حلية الأولياء: ج‌۲ ص‌۳۶ ح‌۱۳۲، دستور معالم الحكم: ص‌۸۳، كنز العمّال: ج‌۱۶ ص‌۲۱۶ ح‌۴۴۲۳۷؛ تحف العقول: ص‌۲۲۶، كشف الغمّة: ج‌۲ ص‌۱۹۵، بحار الأنوار: ج‌۷۸ ص‌۱۰۳ ح‌۲.</span></ref>

<span dir="rtl">188.</span> <span dir="rtl">تهذيب الکمال</span> - <span dir="rtl">به نقل از حارث اعور</span> -<span dir="rtl">: علی علیه السلام از فرزندش حسن علیه السلام در بارۀ نشانه</span>‌<span dir="rtl">های مروّت پرسید و... [از جمله] پرسید: ارجمندی چیست؟ حسن علیه السلام گفت: «انجام دادن کارهای نیک و ترک کردن کارهای زشت».</span>

<span dir="rtl">189.</span> <span dir="rtl">الإمام الحسين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">اِعلَموا أنَّ المَعروفَ یَکسِبُ حَمداً، و یُکْسِبُ أجراً، فَلَو رَأَيتُمُ المَعروفَ رَجُلاً رَأَيتُموهُ حَسَناً جَميلاً؛ يَسُرُّ النّاظِرينَ و یَفوقُ العالَمینَ، و لَو رَأَيتُمُ اللُّؤمَ رجلاً رَأَيتُموهُ سَمِجاً</span><ref><span dir="rtl">سَمِج: أي قبيح (النهاية: ج‌۲ ص‌۳۹۸ «سمج»).</span></ref> <span dir="rtl">مُشَوَّهاً؛ تَنفِرُ مِنهُ القُلوبُ و تُغَضُّ دونَهُ الأَبصارُ.</span><ref><span dir="rtl">نثر الدر: ج۱ ص۳۳۴، نزهة الناظر: ص۱۲۸ ح۲۳۴، كشف الغمّة: ج‌۲ ص‌۲۴۲، کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج‌۷۸ ص‌۱۲۱ ح‌۴؛ الفصول المهمّة لابن الصباغ: ص‌۱۷۶، تهذيب الكمال: ج‌۸ ص‌۱۱۲ عن الخالد القسري من دون اسناد الی احد من أهل البیت علیهم السلام و کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">189.</span> <span dir="rtl">امام حسين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">بدانید که خوبی کردن، آورندۀ ستایش است و در پی دارندۀ پاداش. اگر خوبی را به شکل مردی [مجسَّم] ببینید، حتماً آن را نیکو، زیبا و خوشایند بینندگان خواهید دید و اگر پستی را ببینید، آن را ناهنجار و زشت و بدمنظر خواهید دید که دل</span>‌<span dir="rtl">ها از آن می</span>‌<span dir="rtl">گریزند و چشم</span>‌<span dir="rtl">ها به رویش بسته می</span>‌<span dir="rtl">شوند.</span>

<span dir="rtl">190.</span> <span dir="rtl">الإمام الهادي علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خَيرٌ مِنَ الخَيرِ فاعِلُهُ، و أَجمَلُ مِنَ الجَميلِ قائِلُهُ.</span><ref><span dir="rtl">نزهة الناظر: ص‌۲۲۰ ح‌۴۹۹، أعلام الدين: ص‌۳۱۱، بحار الأنوار: ج‌۷۸ ص‌۳۷۰ ح‌۴.</span></ref>

<span dir="rtl">190.</span> <span dir="rtl">امام هادی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نیک</span>‌<span dir="rtl">تر از نیکی، نیکوکار است و زیباتر از [سخن] زیبا، گویندۀ آن است.</span>

<span id="صواب-القول"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۷: صَوابُ القَولِ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۷: درستی گفتار</span>

<span dir="rtl">191.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">الجَمالُ صَوابُ المَقالِ بِالحَقِّ، وَ الكَمالُ حُسنُ الفِعالِ بِالصِّدقِ.</span><ref><span dir="rtl">الفردوس: ج‌۲ ص‌۱۲۱ ح‌۲۶۳۳، كنز العمّال: ج‌۳ ص‌۳۴۴ ح‌۶۸۵۳ نقلاً عن الحكيم و كلاهما عن جابر.</span></ref>

<span dir="rtl">191.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">زیبایی، در درستگویی حق است و کمال، در رفتار زیبای صادقان.</span>

<span dir="rtl">192.</span> <span dir="rtl">الأمالي للطوسي عن جابر بن عبداللّه</span>‌ <span dir="rtl">الأنصاري</span>: <span dir="rtl">أقبَلَ العَبّاسُ علیه السلام ذاتَ يَومٍ إلیٰ رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله، و كانَ العَبّاسُ طُوالاً حَسَنَ الجِسمِ، فَلَمّا رَآهُ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله تَبَسَّمَ إلَيهِ فَقالَ: إنَّكَ - يا عَمِّ - لَجَميلٌ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ العَبّاسُ: مَا الجَمالُ بِالرِّجالِ يا رَسولَ اللهِ؟</span>

<span dir="rtl">قالَ: صَوابُ القَولِ بِالحَقِّ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَمَا الكَمالُ؟</span>

<span dir="rtl">قالَ: تَقوَى اللهِ عزّ و جلّ و حُسنُ الخُلُقِ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للطوسي: ص‌۴۹۷ ح‌۱۰۹۲، بحار الأنوار: ج‌۲۲ ص‌۲۸۵ ح‌۵۱؛ تاريخ أصبهان: ج‌۲ ص‌۴۸ الرقم ۱۰۴۶، تاريخ دمشق: ج‌۲۶ ص‌۳۴۵ كلاهما نحوه، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۶۷۸ ح‌۱۷۳۷۲.</span></ref>

<span dir="rtl">192.</span> <span dir="rtl">الأمالی، طوسی</span> - <span dir="rtl">به نقل از جابر بن عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">انصاری</span> -<span dir="rtl">: روزی، عبّاس به سوی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمد. عبّاس، مردی بلند و خوش</span>‌<span dir="rtl">اندام بود. پیامبر صلی الله علیه و آله با دیدن او لبخند زد و فرمود: «عمو جان! شما واقعاً زیبایی!».</span>

<span dir="rtl">عبّاس گفت: زیبایی مردان به چیست، ای پیامبر خدا؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «به گفتنِ سخن حق».</span>

<span dir="rtl">گفت: کمال چیست؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «پروا داشتن از خداوند عزّ و جلّ و خوش</span>‌<span dir="rtl">خویی».</span>

<span id="فصاحة-اللسان"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۸: فَصاحَةُ اللِّسانِ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۸: شيوايی زبان</span>

<span dir="rtl">193.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">جَمالُ الرَّجُلِ فَصاحَةُ لِسانِهِ.</span><ref><span dir="rtl">مسند الشهاب: ج‌۱ ص‌۱۶۵ ح‌۲۳۳ عن جابر بن عبداللّٰه‏، كنز العمّال: ج‌۱۰ ص‌۱۵۲ ح‌۲۸۷۷۵.</span></ref>

<span dir="rtl">193.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">زیبایی مرد، شیوایی زبان اوست.</span>

<span dir="rtl">194.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">الجَمالُ فِي اللِّسانِ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص‌۳۷، كنز الفوائد: ج‌۱ ص‌۲۰۰ عن الإمام عليّ علیه السلام، كشف الغمّة: ج‌۳ ص‌۱۳۷ عن الإمام الجواد عن الإمام عليّ علیهما السلام، بحار الأنوار: ج‌۷۷ ص‌۱۴۱ ح‌۲۴.</span></ref>

<span dir="rtl">194.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">زیبایی، در زبان است.</span>

<span dir="rtl">195.</span> <span dir="rtl">الإمام زين العابدين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أقبَلَ العَبّاسُ بنُ عَبدِ المُطَّلِبِ إلیٰ رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و عَلَيهِ حُلَّةٌ و لَهُ ضَفيرَتانِ و هُوَ أبيَضُ، فَلَمّا رَآهُ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله تَبَسَّمَ، فَقالَ العَبّاسُ: يا رَسولَ اللهِ، ما أضحَكَكَ، أضحَكَ اللهُ سِنَّكَ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: أعجَبَني جَمالُ عَمِّ النَّبِيِّ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ العَبّاسُ: مَا الجَمالُ فِي الرِّجالِ؟ قالَ: اللِّسانُ.</span><ref><span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين: ج‌۳ ص‌۳۷۳ ح‌۵۴۲۴، المجموع: ج‌۱۹ ص‌۹۲ كلاهما عن محمّد بن بشر الخثعمي عن الإمام الباقر علیه السلام، فضائل الصحابة لابن حنبل: ج‌۲ ص‌۹۱۷ ح‌۱۷۵۵، تاريخ دمشق: ج‌۲۶ ص‌۳۴۴ نحوه و كلاهما عن عمر بن بشر الخثعمي عن الإمام الباقر علیه السلام، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۶۷۹ ح‌۱۷۳۷۳.</span></ref>

<span dir="rtl">195.</span> <span dir="rtl">امام زين العابدين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">عبّاس بن عبد المطّلب که مردی سفیدرو بود، با جبّه</span>‌<span dir="rtl">ای بر تن و گیسوان بافته، سوی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با دیدن او لبخند زد. عبّاس گفت: خداوند، همیشه خندانت بدارد، ای پیامبر خدا! چه چیزی موجب خندۀ شما شد؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «از زیبایی عموی پیامبر خوشم آمد».</span>

<span dir="rtl">عبّاس گفت: زیبایی مردان به چیست؟ فرمود: زبان.</span>

<span dir="rtl">196.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جَميلُ القَولِ دَليلُ وُفورِ العَقلِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۳۹۹ ح‌۴۷۷۶، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۲۳ ح‌۴۳۴۴ و فيه «دالّ على» بدل «دليل».</span></ref>

<span dir="rtl">196.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">سخن زیبا، نشانۀ فزونی خِرد است.</span>

<span dir="rtl">197.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ عزّ و جلّ جَعَلَ صورَةَ المَرأَةِ في وَجهِها، و صورَةَ الرَّجُلِ في مَنطِقِهِ.</span><ref><span dir="rtl">كنز الفوائد: ج‌۲ ص‌۱۴، بحار الأنوار: ج‌۷۱ ص‌۲۹۳ ح‌۶۳.</span></ref>

<span dir="rtl">197.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند عزّ و جلّ سیمای زن را در رخسار او و سیمای مرد را در گفتارش قرار داده است.</span>

<span id="العلم-و-الأدب"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۹: العِلمُ وَ الأَدَبُ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۹: دانش و ادب</span>

<span dir="rtl">198.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن لَم يَكتَسِب بِالعِلمِ مالاً، اكتَسَبَ بِهِ جَمالاً.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۵ ص‌۴۱۰ ح‌۸۹۶۷، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۳۳ ح‌۷۴۶۰.</span></ref>

<span dir="rtl">198.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">کسی که با دانش، دارایی به دست نیاورَد، با آن، زیبایی به دست می</span>‌<span dir="rtl">آورد.</span>

<span dir="rtl">199.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">العِلمُ جَمالٌ لا يَخفیٰ، و نَسيبٌ</span><ref><span dir="rtl">نَسيب: أي قريب (لسان العرب: ج‌۱ ص‌۷۵۶ «نسب»).</span></ref> <span dir="rtl">لا يَجفیٰ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۱ ص‌۳۸۱ ح‌۱۴۶۳.</span></ref>

<span dir="rtl">199.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">دانش، جمالی است که پنهان نمی</span>‌<span dir="rtl">مانَد و خویشاوندی است که جفا نمی</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">200.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">العِلمُ أفضَلُ الجَمالَينِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۲ ص‌۲۵ ح‌۱۶۷۱.</span></ref>

<span dir="rtl">200.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">دانش، بهترینِ دو زیبایی است.</span>

<span dir="rtl">201.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">طَلَبُ الأَدَبِ جَمالُ الحَسَبِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۴ ص‌۲۵۴ ح‌۶۰۰۷، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۳۱۸ ح‌۵۵۵۷.</span></ref>

<span dir="rtl">201.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">آموختن ادب، مایۀ زیبایی حَسَب (قدر و منزلت) است.</span>

<span dir="rtl">202.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">فِي الدّيوانِ المَنسوبِ إلَيهِ</span> -<span dir="rtl">:</span>

<span dir="rtl">لَيسَ الجَمالُ بِأَثوابٍ تُزَيِّنُنا إنَّ الجَمالَ جَمالُ العِلمِ وَ الأَدَبِ</span>

<span dir="rtl">لَيسَ اليَتيمُ الَّذي قَد ماتَ والِدُهُ إنَّ اليَتيمَ يَتيمُ العَقلِ وَ الحَسَبِ.</span><ref><span dir="rtl">الديوان المنسوب إلیٰ الإمام عليّ علیه السلام: ص‌۷۶.</span></ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">202.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در دیوان منسوب به ایشان</span> -<span dir="rtl">:</span>

<span dir="rtl">زیبایی به جامه</span>‌<span dir="rtl">هایی نیست که ما را آرسته می</span>‌<span dir="rtl">سازند</span>

<span dir="rtl">زیبایی [واقعی]، زیبایی دانش و ادب است.</span><ref><span dir="rtl">تن آدمی شریف است به جان آدمیّت</span> <span dir="rtl">نه همین لباس زیباست نشان آدمیّت. (سعدی</span>)</ref>

<span dir="rtl">یتیم، آن نیست که پدرش مرده است [و پدر ندارد]</span>

<span dir="rtl">یتیم [واقعی]، آن است که خِرد و بزرگواری نداشته باشد!</span>

<span id="اجتناب-المسكنة"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - 10: اِجتِنابُ المَسكَنَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۰: دوری از فقر</span>

<span dir="rtl">203.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">التَّجَمُّلُ اجتِنابُ المَسكَنَةِ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص‌۲۱۵، بحار الأنوار: ج‌۷۸ ص‌۵۴ ح‌۹۱.</span></ref>

<span dir="rtl">203.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خودآرایی [واقعی]، دوری کردن از فقر است.</span>

<span id="تحري-الصدق"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۱: تَحَرِّي الصِّدقِ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۱: راستی</span>‌<span dir="rtl">جويی</span>

<span dir="rtl">204.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">تَحَرِّي الصِّدقِ و تَجَنُّبُ الكَذِبِ، أجمَلُ شيمَةٍ</span><ref><span dir="rtl">الشيمَة: الخُلُق، الطبيعة (لسان العرب: ج۱۲ ص‌۳۲۹ «شيم»).</span></ref> <span dir="rtl">و أَفضَلُ أدَبٍ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۲۸۲ ح‌۴۴۸۸، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۰۱ ح‌۴۰۸۲.</span></ref>

<span dir="rtl">204.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">راستی</span>‌<span dir="rtl">جویی و دوری کردن از دروغ، زیباترین خصلت و برترین ادب است.</span>

<span dir="rtl">205.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الصِّدقُ جَمالُ الإِنسانِ، و دِعامَةُ الإِيمانِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۲ ص‌۱۴۳ ح‌۲۱۲۰، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۶۵ ح‌۱۶۶۰ و فيه «حلية» بدل «دعامة».</span></ref>

<span dir="rtl">205.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">راستی، جمال انسان و پشتوانۀ ایمان است.</span>

<span id="ترك-الشهوة"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۲: تَركُ الشَّهوَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۲: ترک هوس</span>‌<span dir="rtl">ها</span>

<span dir="rtl">206.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">تَركُ الشَّهَواتِ أفضَلُ عِبادَةٍ، و أَجمَلُ عادَةٍ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۳ ص‌۲۹۷ ح‌۴۵۲۷، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۲۰۰ ح‌۴۰۵۱، مستدرك الوسائل: ج‌۱۱ ص‌۳۴۴ ذيل ح‌۱۳۲۱۷.</span></ref>

<span dir="rtl">206.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ترک خواهش</span>‌<span dir="rtl">های نفسانی، برترین عبادت و زیباترین عادت است.</span>

<span id="الفتوة"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۳: الفُتُوَّةُ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۳: جوان</span>‌<span dir="rtl">مردی</span>

<span dir="rtl">207.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ما تَزَيَّنَ الإِنسانُ بِزينَةٍ أجمَلَ مِنَ الفُتُوَّةِ</span><ref><span dir="rtl">الفُتوّة: الكرم (القاموس المحيط: ج‌۴ ص‌۳۷۳ «فتا»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۶ ص‌۹۶ ح‌۹۶۵۹، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۷۹ ح‌۸۷۹۴.</span></ref>

<span dir="rtl">207.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">انسان، به زیوری زیباتر از جوان</span>‌<span dir="rtl">مردی آراسته نشده است.</span>

<span id="السخاء"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۴: السَّخاءُ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۴: بخشندگی</span>

<span dir="rtl">208.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لَو رَأَيتُمُ السَّخاءَ رَجُلاً لَرَأَيتُموهُ حَسَناً جَميلاً يَسُرُّ النّاظِرينَ.</span><ref><span dir="rtl">عیون الحکم و المواعظ: ص۴۱۵ ح۷۰۵۵، غرر الحكم: ج‌۵ ص‌۱۱۸ ح‌۷۶۰۰، و لیس فیه «جمیلاً».</span></ref>

<span dir="rtl">208.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">اگر بخشندگی را به صورت مردی [مجسّم] می</span>‌<span dir="rtl">دیدید، قطعاً آن را نیکو و زیبا می</span>‌<span dir="rtl">دیدید که بینندگان را شادمان می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span id="الحياء"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۵: الحَياءُ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۵: حيا</span>

<span dir="rtl">209.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الحَياءُ جَميلٌ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۱ ص‌۴۱ ح‌۱۲۵، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۳۷ ح‌۷۹۶.</span></ref>

<span dir="rtl">209.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حیا زیباست.</span>

<span dir="rtl">210.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الحَياءُ خُلُقٌ جَميلٌ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۱ ص‌۲۱۱ ح‌۸۳۸، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۰ ح‌۹۱۹.</span></ref>

<span dir="rtl">210.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حیا، خصلتی زیباست.</span>

<span dir="rtl">211.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الحَياءُ سَبَبٌ إلی كُلِّ جَميلٍ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص‌۸۴، بحار الأنوار: ج‌۷۷ ص‌۲۱۱ ح‌۱ نقلاً عن كتاب الوصايا لابن طاووس؛ دستور معالم الحكم: ص‌۲۳.</span></ref>

<span dir="rtl">211.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حیا، وسیلۀ رسیدن به هر زیبایی است.</span>

<span id="العافية"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۶: العافِيَةُ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۶: عافيت</span>

<span dir="rtl">212.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اللّٰهُمَّ أغنِني بِالعِلمِ، و زَيِّنّي بِالحِلمِ، و أَكرِمني بِالتَّقویٰ، و جَمِّلني بِالعافِيَةِ.</span><ref><span dir="rtl">الحلم لابن أبي الدنیا: ص۱۹ ح۳ عن سفیان بن عیینة، الفردوس: ج۱ ص۴۶۹ ح۱۹۰۶ عن الإمام الحسین علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله، كنز العمّال: ج‌۲ ص‌۱۸۵ ح‌۳۶۶۳؛ تهذيب الأحكام: ج‌۳ ص‌۷۳ ح‌۲۳۲ عن ذريح المحاربي عن الإمام الصادق علیه السلام، المقنعة: ص‌۱۷۴، مصباح المتهجّد: ص‌۵۴۴ ح‌۶۳۳، کلاهما من دون إسناد إلى أحد من أهل البيت علیهم السلام، بحار الأنوار: ج‌۹۷ ص‌۳۶۸ ذيل ح‌۱.</span></ref>

<span dir="rtl">212.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خدایا! مرا با دانش، توانگر ساز و با بردباری، زینتم ببخش و با تقوا، گرامی</span>‌<span dir="rtl">ام بدار و با عافیت (آسایش جسم و روح)، زیبایم گردان.</span>

<span dir="rtl">213.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا لِباسَ أجمَلُ مِنَ العافِيَةِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۸ ص‌۱۹ ح‌۴ عن جابر الجعفي عن الإمام الباقر علیه السلام، كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۴ ص‌۳۸۵ ح‌۵۸۳۴، تحف العقول: ص‌۹۰، بحار الأنوار: ج‌۷۷ ص‌۲۳۸ ح‌۱؛ دستور معالم الحكم: ص‌۳۰، الدرّ النظيم: ص‌۳۷۳.</span></ref>

<span dir="rtl">213.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جامه</span>‌<span dir="rtl">ای زیباتر از عافیت (آسایش) نیست.</span>

<span dir="rtl">214.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا لِباسَ أجمَلُ مِنَ السَّلامَةِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‌۶ ص‌۳۸۰ ح‌۱۰۶۳۵، عيون الحكم و المواعظ: ص‌۵۳۷ ح‌۹۸۹۱؛ مطلوب كلّ طالب: ص‌۱۷، المناقب للخوارزمي: ص‌۳۷۵ ح‌۳۹۵.</span></ref>

<span dir="rtl">214.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جامه</span>‌<span dir="rtl">ای زیباتر از سلامت نیست.</span>

<span id="المداراة"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۷: المُداراةُ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۷: مدارا</span>

<span dir="rtl">215.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">المُداراةُ أجمَلُ الخِلالِ.</span><ref><span dir="rtl">عيون الحكم و المواعظ: ص‌۴۷ ح‌۱۱۹۷، غرر الحكم: ج‌۱ ص‌۳۴۷ ح‌۱۳۱۳ و فيه «أحمد» بدل «أجمل».</span></ref>

<span dir="rtl">215.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مدارا کردن، زیباترینِ خصلت</span>‌<span dir="rtl">هاست.</span>

<span id="الصبر"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۸: الصَّبرُ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۸: شکيبايی</span>

<span dir="rtl">216.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الصَّبرُ صَبرانِ: فَالصَّبرُ عِندَ المُصيبَةِ حَسَنٌ جَميلٌ، و أَحسَنُ مِن ذٰلِكَ الصَّبرُ عِندَ ما حَرَّمَ اللهُ عزّ و جلّ عَلَيكَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‌۲ ص‌۹۰ ح‌۱۱ عن الأصبغ، كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۱ ص‌۱۸۷ ح‌۵۶۵ عن الإمام الصادق علیه السلام، تحف العقول: ص‌۲۱۶، مشكاة الأنوار: ص‌۵۸ ح‌۶۶، التمحيص: ص‌۶۴ ح‌۱۵۰ نحوه، بحار الأنوار: ج‌۷۰ ص‌۱۸۴ ذيل ح‌۵۲.</span></ref>

<span dir="rtl">216.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">شکیبایی دو گونه است: شکیبایی در برابر مصیبت - که نیکو و زیباست - و نیکوتر از آن، شکیبایی در خودداری از چیزهایی است که خداوند عزّ و جلّ بر تو حرام کرده است.</span>

<span id="التواضع"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۹: التَّواضُعُ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۱۹: فروتنی</span>

<span dir="rtl">217.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>:

<span dir="rtl">وَ اجعَل فُؤادَكَ لِلتَّواضُعِ مَنزِلاً إنَّ التَّواضُعَ بِالشَّريفِ جَميلٌ.</span><ref><span dir="rtl">المناقب لابن شهرآشوب: ج‌۲ ص‌۱۰۶ عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج‌۴۱ ص‌۵۸ ذيل ح‌۷.</span></ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">217.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>:

<span dir="rtl">دل خود را سرای فروتنی کن /</span>

<span dir="rtl">که فروتنی، از بزرگان، زیباست.</span>

<span id="تلك-الخصال"></span>
=== <span dir="rtl">۴ / ۲ - ۲۰: تِلكَ الخِصالُ</span> ===

<span dir="rtl">۴ / ۲ - ۲۰: اين صفات</span>

<span dir="rtl">218.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن كانَت فيهِ خَلَّةٌ مِن ثَلاثَةٍ انتَظَمَت فيهِ ثَلاثَتُها في تَفخيمِهِ و هَيبَتِهِ و جَمالِهِ: مَن كانَ لَهُ وَرَعٌ، أو سَماحَةٌ، أو شَجاعَةٌ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص‌۳۲۰، بحار الأنوار: ج‌۷۸ ص‌۲۳۴ ح‌۴۹.</span></ref>

<span dir="rtl">218.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر کس یکی از سه صفت را داشته باشد، آثار هر سۀ آنها، یعنی بزرگی و اُبُّهت و زیبایی، در او جمع می</span>‌<span dir="rtl">شود: کسی که در او پارسایی یا گشاده</span>‌<span dir="rtl">دستی یا دلیری باشد.</span>

<span dir="rtl">219.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا سَأَلتُمُ الخَيرَ فَسَلوا حِسانَ الوُجوهِ.</span><ref><span dir="rtl">تاريخ بغداد: ج‌۱۱ ص‌۲۹۶ عن ابن عمر.</span></ref>

<span dir="rtl">219.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر گاه کمک خواستید، از خوب‌رویان بخواهید.</span>

<references />