نمایش مبدأ برای ج ل س / المجلس

<span id="المجلس-نسخه-آزمایشی"></span>
= <span dir="rtl">المَجلِسُ (نسخه آزمایشی)</span> =

<span dir="rtl">نشست و برخاست</span>

= <span dir="rtl">درآمد</span> =

<span id="مجلس-در-لغت"></span>
== <span dir="rtl">مجلس، در لغت</span> ==

<span dir="rtl">واژۀ «مجلس» از مادّۀ «جلس» و به معنای جای نشستن است.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">الصحاح: ج ۳ ص ۹۱۴</span>.</ref> <span dir="rtl">صاحب بن عبّاد، آن را به معنای گروه هم</span>‌<span dir="rtl">نشین نیز دانسته است.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">المَجلِسُ: هُمُ القَومُ الجُلوسُ (المحیط فی اللّغة: ج ۷ ص ۱۴</span>).</ref> <span dir="rtl">در باب پیش رو، همین معنا مقصود اصلی است، هر چند برخی احادیثِ ناظر به چگونگی نشستن نیز در آن گزارش می</span>‌<span dir="rtl">شوند.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">گفتنی است احادیث ناظر به آداب هم‏نشینی، در عنوان «معاشرت (العشرة)» خواهند آمد</span>.</ref>

<span dir="rtl">در بارۀ بُن معنایی «جلس» دو نظر در کتاب</span>‌<span dir="rtl">های لغت</span>‌ <span dir="rtl">و غریب القرآن و غریب الحدیث وجود دارد. برخی مانند جوهری و راغب، بُن معنایی آن را محکمی و سِتَبری و برخی دیگر مانند ابن فارس و ابن اثیر، آن را والایی و بلندی می</span>‌<span dir="rtl">دانند.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">ر.ک: الصحاح، المفردات فی غریب القرآن، معجم مقاییس اللّغة، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر: مادّۀ «جلس</span>».</ref> <span dir="rtl">هر دو معنا متناسب می</span>‌<span dir="rtl">نمایند؛ زیرا انسان بیشتر در جای محکم یا بلند می</span>‌<span dir="rtl">نشیند. فراهیدی تصریحی در این باره ندارد.</span>

<span id="مجلس-در-قرآن-و-حدیث"></span>
== <span dir="rtl">مجلس، در قرآن و حدیث</span> ==

<span dir="rtl">در قرآن کریم، واژۀ «مجلس»، تنها در یک آیه به صورت «المجالس» به کار رفته است که به گشودن جا برای تازه</span>‌<span dir="rtl">واردان اشاره دارد.</span><ref><span dir="rtl"></span>. (<span dir="rtl">يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللهُ لَكُمْ وَ إِذا قيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذينَ اُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرٌ) (مجادله: آیۀ ۱۱</span>).</ref> <span dir="rtl">واژۀ مترادف آن، «نادی»، نیز یک بار آمده است.</span><ref><span dir="rtl"></span>. (<span dir="rtl">أَ إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجالَ وَ تَقْطَعُونَ السَّبيلَ وَ تَأْتُونَ فی ناديكُمُ‏ الْمُنْكَرَ فَما كانَ جَوابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَنْ قالُوا ائْتِنا بِعَذابِ اللهِ إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقينَ) (عنکبوت: آیۀ ۲۹</span>).</ref> <span dir="rtl">این واژه (نادی) در اصل به معنای گرد هم آمدن است؛ امّا به جایی که گرد هم می</span>‌<span dir="rtl">آیند نیز گفته می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">النادی: مجلس يندو إليه من حواليه (العین. نیز، ر.ک: الصحاح و معجم مقاییس اللّغة: مادّۀ «ندو</span>»).</ref>

<span dir="rtl">واژۀ «مجلس» در احادیث، گاه به معنای گروه هم</span>‌<span dir="rtl">نشین، گاه به معنای جای نشستن و گاه نیز به معنای «نشست و برخاست» آمده است.</span>

<span id="گزارش-اجمالی"></span>
== <span dir="rtl">گزارش اجمالی</span> ==

<span dir="rtl">بخش مهمّی از زندگی ما انسان</span>‌<span dir="rtl">ها به نشست و برخاست با دیگران می</span>‌<span dir="rtl">گذرد. ما فرصت فراوانی را در مجلس</span>‌<span dir="rtl">های متعدّد هزینه می</span>‌<span dir="rtl">کنیم و بخشی از خوی و رفتارمان در آنها شکل می</span>‌<span dir="rtl">گیرد. هم</span>‌<span dir="rtl">نشینی</span>‌<span dir="rtl">های کوتاه و طولانی، بخشی از شخصیت ما را می</span>‌<span dir="rtl">سازند و تأثیری عمیق بر ما می</span>‌<span dir="rtl">نهند. اسلام به عنوان یک دین اجتماعی و همه</span>‌<span dir="rtl">سونگر، از چند زاویه به مجلس و آداب آن نگریسته است و پیشوایان دینی، با گفتار و رفتار خود، این سنّت اجتماعی را بهبود بخشیده</span>‌<span dir="rtl">اند. ما در این جا تنها به آداب نشستن (و نه هم</span>‌<span dir="rtl">نشینی) می</span>‌<span dir="rtl">پردازیم: ابتدا آداب ایجابی و سلبی ورود به مجلس و بیرون آمدن از آن را ارائه می</span>‌<span dir="rtl">دهیم، سپس چگونگی حضور در مجلس را بررسی می</span>‌<span dir="rtl">کنیم و در دو فصل پایانی، نگاهی به آداب و چگونگی نشستن خواهیم داشت.</span>

<span id="یک.-چگونگی-ورود-به-مجلس"></span>
=== <span dir="rtl">یک. چگونگی ورود به مجلس</span> ===

<span dir="rtl">در فصل نخست، به آداب ورود به مجلس در دو بخش ایجابی و سلبی پرداخته شده است. این آداب، هماهنگ با عقل اجتماعی و قابل قبول همگان اند و حکمت بسیاری از آنها، به آسانی درک می</span>‌<span dir="rtl">شود. نیکوییِ آدابی مانند رعایت نظافت و دوری از مصرف سیر و دیگر خوراکی</span>‌<span dir="rtl">ها و اشیای بدبویی که اهل مجلس را آزار می</span>‌<span dir="rtl">دهند، به سادگی قابل تصدیق است. همچنین نیکوست که شخص تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد، به نشانۀ فروتنی، در جایی فروتر از منزلت خود بنشیند و برای قرار گرفتن در صدر مجلس، دیگران را به زحمت نیندازد. همچنین در جایی گشاده بنشیند و از تنگ کردن جای دیگران بپرهیزد. این حکم در روزهای گرم و در مجالسی که گرمی و تنگی جا، احساس ناخوشایندی را از حرارت و خفگی و عرق بدن پدید می</span>‌<span dir="rtl">آورد، لازم</span>‌<span dir="rtl">تر می</span>‌<span dir="rtl">نماید.</span>

<span dir="rtl">گفتنی است وظیفۀ نشستگان در مجلس نیز جا گشودن برای تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد و راه</span>‌<span dir="rtl">نمایی او به سوی خود یا جای خالی مجلس است. در طول نشستن در مجلس نیز نیکوست به سخن اهل مجلس، گوش بسپاریم و از بی توجّهی به آنان و تمرکز بر خود و وسائل شخصی [مانند آینه، کتاب، گوشی تلفن همراه و دیگر سرگرمی</span>‌<span dir="rtl">ها] دوری کنیم.</span>

<span dir="rtl">در آداب سلبی نیز توصیه شده که تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد، حلقۀ مجلس را نشکافد و از این که خود را به قیمت زحمت دادن همگان به بالای مجلس یا جایی خاص برساند، پرهیز نماید. او بهتر است در نخستین جای خالی بنشیند و از نشستن در جایی که شایستۀ بزرگان است و نه او، بپرهیزد. همچنین نباید جای کسی را بگیریم که برای کاری، مجلس را ترک کرده است و قصد بازگشت دارد. نیکو نیست که با نشستن میان دو دوست، آنها را از هم جدا کنیم، یا در جای تنگ، چهارزانو بنشینیم و دیگران را در فشار و تنگنا بیندازیم.</span>

<span id="دو.-آداب-حضور-در-مجلس"></span>
=== <span dir="rtl">دو. آداب حضور در مجلس</span> ===

<span dir="rtl">رعایت آداب حضور در مجلس، کمتر از آداب ورود به آن نیست. فصل دوم به آدابی اختصاص دارد که پس از ورود به مجلس به آنها نیاز داریم. در این فصل نیز نخست به آداب ایجابی و سپس به آداب سلبی پرداخته شده است. آداب ایجابی، مانند: جا گشودن برای تازه</span>‌<span dir="rtl">واردان که برگرفته از سفارش الهی به یاران و همراهان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است،</span><ref><span dir="rtl"></span>. (<span dir="rtl">یا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللهُ لَكُمْ وَإِذَا قِيلَ انْشُـزُوا فَانْشُـزُوا يَرْفَعِ اللهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ اُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ) (مجادله: آیۀ ۱۱</span>).</ref> <span dir="rtl">یا برخاستن پیش پای کسانی مانند پدر و آموزگار که بر ما حق دارند و وظیفۀ اخلاقی ما بزرگداشت آنان است. کار دیگری که موظّف به انجام آن در مجالس هستیم، نرمی و خوش</span>‌<span dir="rtl">کلامی با هم</span>‌<span dir="rtl">نشین و گرامیداشت اوست.</span>

<span dir="rtl">گفتنی است برخی آداب نیز ویژۀ مجلس علم و مذاکرۀ علمی اند که در عنوان «علم» خواهند آمد.</span>

<span dir="rtl">در آداب سلبی نیز سفارش شده است که از غیبت کردن، فخرفروشی به یکدیگر، بلند کردن صدا، پرگویی، بریدن سخن دیگران، آزار دادن هم</span>‌<span dir="rtl">نشین با بیهوده</span>‌<span dir="rtl">گویی و خنداندن با سخنان و کارهای ناروا بپرهیزیم. روشن است که این کارها در دیگر جاها نیز ناروایند؛ ولی به هنگام هم</span>‌<span dir="rtl">نشینی، زمینۀ تحقّق و نیز پیامدهای آزار دهنده</span>‌<span dir="rtl">شان بیشتر است. صدای گوش</span>‌<span dir="rtl">خراش کسی در میانۀ مجلس، اعصاب و روان هر کس را که به آن نزدیک است، آزرده می</span>‌<span dir="rtl">سازد. پرگویی، مجال اندیشیدن را از گوینده و شنونده می</span>‌<span dir="rtl">گیرد و فرصت پاسخ</span>‌<span dir="rtl">دهی و به نتیجۀ درست رساندنِ سخن را از میان می</span>‌<span dir="rtl">برد. پرگویی، همچنین به بیهوده</span>‌<span dir="rtl">گویی و به دیگران کشاندنِ سخن و غیبت کردن و افشای راز دیگران و دیگر آزارهای زبانی می</span>‌<span dir="rtl">انجامد. گاه نیز خنداندن و شاد کردن در مجلس، به گونه</span>‌<span dir="rtl">ای نادرست انجام می</span>‌<span dir="rtl">گیرد و در کنار خشنود کردن کسانی، کسانی دیگر را استهزا و آزرده</span>‌<span dir="rtl">خاطر می</span>‌<span dir="rtl">کند. این همه در تضاد با هدف هم</span>‌<span dir="rtl">نشینی - یعنی بر قراری پیوند اجتماعی و پدید آوردن زمینۀ مساعد برای رابطه</span>‌<span dir="rtl">های سالم اجتماعی و میان</span>‌<span dir="rtl">فردی ـ است.</span>

<span id="سه.-آداب-نشستن"></span>
=== <span dir="rtl">سه. آداب نشستن</span> ===

<span dir="rtl">احادیث فصل پنجم، ناظر به چگونگی نشستن و حالت</span>‌<span dir="rtl">های مختلف آن در جاهای گوناگون و نزد افرادِ متفاوت اند. در این فصل، نخست به آداب ایجابی پرداخته شده است، مانند: فروتنی، سبکبار نشستن به گونه</span>‌<span dir="rtl">ای که آمادگی از جا جستن داشته باشیم، نشستن در جای پیشنهادی صاحب</span>‌<span dir="rtl">خانه</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">شاید چرایی آماده نشستن، جلوگیری از دچار شدن به رخوت و سستی پا و چرایی نشستن در جای پیشنهادی صاحب‏خانه، آن باشد که او جاهای مناسب و نامناسب خانه‏اش را بهتر می‏شناسد</span>.</ref> <span dir="rtl">و کوتاه نشستن هنگام عیادت بیمار و طولانی نکردن آن، مگر این که بیمار، خود بخواهد.</span>

<span dir="rtl">آداب سلبی نیز متعدّدند، مانند نهی از: نشستن رو به روی خورشید یا در جای نمناک یا طول دادن آن هنگام اجابت مزاج، که می</span>‌<span dir="rtl">توانند دلایل بهداشتی و پزشکی داشته باشند. همچنین نشستن روی قبر، نشستن در جای زنْ پیش از سرد شدن جای او، نشستن مانند کسی که بر او خشم گرفته اند یا همچون افراد ناآرام و بی قرار، و نیز نشستن حائض نزد محتضر، همگی نکوهیده شمرده می</span>‌<span dir="rtl">شوند. حکمت برخی از این آداب، روشن و برخی دیگر، نیازمند کاوش و تأمّل است.</span>

<span id="چهار.-آداب-بیرون-رفتن-از-مجلس"></span>
=== <span dir="rtl">چهار. آداب بیرون رفتن از مجلس</span> ===

<span dir="rtl">بیرون رفتن از مجلس نیز آدابی دارد که شایسته است رعایت شوند. نیکوست که از هم</span>‌<span dir="rtl">نشین خود اجازه بگیریم و بدون اجازه</span>‌<span dir="rtl">اش او را ترک نکنیم. نیز نیکوست که هنگام برخاستن و بیرون رفتن، خداوند را یاد کنیم و از کردار و گفتار خود استغفار نماییم. همچنین شایسته است که اسرار مجلس را فاش نکنیم. روایات ناظر به این موضوع در فصل چهارم آمده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span>

<span id="پنج.-مجلسهای-ستوده-و-نکوهیده"></span>
=== <span dir="rtl">پنج. مجلس</span>‌<span dir="rtl">های ستوده و نکوهیده</span> ===

<span dir="rtl">مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها چند گونه اند. در هر مجلسی نمی</span>‌<span dir="rtl">توان شرکت جست و در برخی بهتر است شرکت کرد. مجالسی سالم و ستوده اند که انسان را متوجّه وظیفه و هدف اصلی خود کنند و او را در این راه یاری دهند، مانند مجالس شکل گرفته در مسجد برای نماز و دعا، مجالس علم</span>‌<span dir="rtl">آموزی و یاد خدا، مجلس ذکر اهل بیت علیهم السلام و مجلس شکل گرفته از گرد هم آمدن شیعیان اهل بیت علیهم السلام و نیز مجلس محرومان و غریبان حاجتمند که روح آدمی را به یاد نعمت</span>‌<span dir="rtl">های خداوند می</span>‌<span dir="rtl">اندازد و او را سپاس</span>‌<span dir="rtl">گزار مُنعمش می</span>‌<span dir="rtl">سازد.</span>

<span dir="rtl">مجالس نکوهیده نیز در نقطۀ مقابل مجالس ستوده، انسان را از یاد خدا دور می</span>‌<span dir="rtl">کنند و او را به کفر و استهزای آیات الهی یا ناسزاگویی به حجّت</span>‌<span dir="rtl">های الهی یا غیبت مسلمان می</span>‌<span dir="rtl">کشانند و او را در چنبرۀ زشتکاری و نافرمانی گرفتار می</span>‌<span dir="rtl">سازند. روشن است مجلسی که در آن شراب بنوشند و چنگ و بربط بنوازند و آواز حرام بخوانند، عقل و ایمان را تباه می</span>‌<span dir="rtl">کند و نفرت و انتقام الهی را بر آدمی فرود می</span>‌<span dir="rtl">آورد. اینها همه سخن روایات اند که در فصل پنجم، عنوان شده</span>‌<span dir="rtl">اند. این فصل با حدیثی جامع در شمارش برخی دیگر از مجالس نکوهیده، مانند مجلسی که در آن، فتوای نادرست می</span>‌<span dir="rtl">دهند یا مجلسی که دشمنان اهل بیت علیهم السلام را بر ایشان برتری می</span>‌<span dir="rtl">بخشند، به پایان می</span>‌<span dir="rtl">رسد.</span>

<span id="شش.-سیرۀ-پیامبر-صلی-الله-علیه-و-آله-در-مجلسها"></span>
=== <span dir="rtl">شش. سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله در مجلس‌ها</span> ===

<span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله اسوۀ والا و الگوی عملی ما در هر کار و هر جاست. ایشان در صورت و سیرت، زیبا بود و گفتار و رفتار ایشان در ورود به مجالس و نشستن میان گروه</span>‌<span dir="rtl">های هم</span>‌<span dir="rtl">نشین، درس</span>‌<span dir="rtl">آموز ما در این بخش از زندگی است. فصل ششم، رفتار زیبای پیامبر صلی الله علیه و آله را در مجالس گزارش می</span>‌<span dir="rtl">دهد.</span>

<span dir="rtl">پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله در نخستین جای خالی که می</span>‌<span dir="rtl">یافت، می</span>‌<span dir="rtl">نشست، جایی که نه جدا و گسسته از دیگران باشد و نه لزوماً بالای مجلس. ایشان در آغاز، چنان عادی در حلقۀ یاران خویش می</span>‌<span dir="rtl">نشست که غریبان تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد، او را نمی</span>‌<span dir="rtl">شناختند و همین سرگردانی تازه</span>‌<span dir="rtl">واردان، زمینۀ ساخت منبر و نشاندار کردن جای پیامبر صلی الله علیه و آله را فراهم ساخت. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تازه</span>‌<span dir="rtl">واردان را بزرگ می</span>‌<span dir="rtl">داشت و به آنان اظهار محبّت می</span>‌<span dir="rtl">کرد. ایشان در خندیدن و تعجّب کردن و هم</span>‌<span dir="rtl">سخنی با هم</span>‌<span dir="rtl">نشینان، تا مرز ناخشنودی خداوند، همراه بود و دوست نداشت کسی پیش پایش برخیزد. از چیزی که دوست نداشت، تغافل می</span>‌<span dir="rtl">کرد و هنگام عطسه، صورتش را می</span>‌<span dir="rtl">پوشاند و صدای عطسه</span>‌<span dir="rtl">اش را فرو می</span>‌<span dir="rtl">خورد. به کسی هم که عطسه می</span>‌<span dir="rtl">کرد و «الحمد للّٰه» می</span>‌<span dir="rtl">گفت، توجّه می</span>‌<span dir="rtl">کرد و سخنی مانند «بارَکَ اللّٰه» و «یَرحَمُک اللّٰه» می</span>‌<span dir="rtl">فرمود. هنگام سخن گفتن در مجلس، فراوان سر به آسمان می</span>‌<span dir="rtl">کرد و به گاه برخاستن از مجلس، دعا و استغفار می</span>‌<span dir="rtl">نمود. ایشان همچنین از برخی کارها در مجلس دوری می</span>‌<span dir="rtl">گزید. پای خود را پیش کسی دراز نکرد، سخن کسی را نبرید، اجازۀ مدح خود را به کسی نداد و با کسی بگو مگو نکرد. یارانش نیز بگومگو نمی</span>‌<span dir="rtl">کردند و آنان نیز حلقه</span>‌<span dir="rtl">وار می</span>‌<span dir="rtl">نشستند. پیامبر صلی الله علیه و آله به مجالس علمی اهتمام داشت و نشست و برخاستش همراه یاد خدا بود. هر یک از اهل مجلس را نصیبی از پیامبر صلی الله علیه و آله بود، چندان که کسی نمی</span>‌<span dir="rtl">پنداشت که دیگری نزد ایشان عزیزتر از اوست. هر کس با پیامبر صلی الله علیه و آله هم</span>‌<span dir="rtl">نشین می</span>‌<span dir="rtl">شد، پیامبر نیز با او می</span>‌<span dir="rtl">نشست و از جای خویش بر نمی</span>‌<span dir="rtl">خاست تا او خود برخیزد. هر کس از او چیزی می</span>‌<span dir="rtl">خواست، یا حاجتش را برآورده می</span>‌<span dir="rtl">ساخت و یا با سخنی خوش، روانه</span>‌<span dir="rtl">اش می</span>‌<span dir="rtl">داشت. او برایشان چونان پدری مهربان بود و در حق، همه برایش برابر بودند. مجلسش مجلس فروتنی و بردباری و حیامندی و راستی و امانتداری بود. حرمت</span>‌<span dir="rtl">ها در آن، شکسته و صداها در آن، بلند و خطاها تکرار نمی</span>‌<span dir="rtl">شدند. بزرگ را محترم می</span>‌<span dir="rtl">داشت و بر کوچک</span>‌<span dir="rtl">ها ترحّم می</span>‌<span dir="rtl">کرد و حاجتمندان را بر خود، مقدّم می</span>‌<span dir="rtl">داشت و غریبان را محافظت می</span>‌<span dir="rtl">نمود.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">ر. ک : ص ۹۹ (فصل ششم: سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله در مجلس‌ها</span>).</ref>

<span dir="rtl">پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله افزون بر این که الگوی والای هم</span>‌<span dir="rtl">نشینی بود، برترین نمونه در شیوۀ نشستن بود. در فصل پایانی، چگونگی نشستن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، مثلاً نشستن ایشان رو به قبله و چگونگی نهادن دست و پا و تکیه کردن ایشان، ادب در نشستن و دراز نکردن پا، چگونگی برخاستن و نیز ذکر و دعای ایشان در نشست و برخاست گزارش شده است.</span>

<span dir="rtl">گفتنی است برخی از این آداب ممکن است ویژۀ صحرا و روزگار گذشته باشند و در دیگر مناطق جغرافیایی یا وضعیت</span>‌<span dir="rtl">های گوناگون زندگی امروز قابل اجرا نباشند. در این حالت، نیاز است روح رفتار پیامبر صلی الله علیه و آله را دریابیم و مصداق امروزین آن را بیابیم. برای نمونه، در زندگی</span>‌<span dir="rtl">های امروزین که بر روی صندلی و مُبل راحتی می</span>‌<span dir="rtl">نشینیم، ادب نشستن و شیوۀ نهادن دست و پا، متفاوت از ادب نشستن روی زمین است؛ ولی باید مراقب باشیم روح فروتنی یا رعایت ادب در حضور بزرگان مجلس از میان نرود.</span>

<span id="الفصل-الأول-آداب-دخول-المجلس"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الأوّل: آدابُ دُخولِ المَجلِسِ</span> =

<span dir="rtl">فصل یکم: آداب ورود به مجلس</span>

<span id="الآداب-الإیجابیة"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۱: الآداب الإیجابیّة</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۱: شایسته</span>‌<span dir="rtl">ها</span>

<span id="النظافة-و-تجنب-أكل-المؤذيات"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۱ - ۱: النَّظافَةُ و تَجَنُّبُ أكلِ المُؤذِياتِ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۱ - ۱:</span> ‌<span dir="rtl">نظافت و پرهیز از خوردنی</span>‌<span dir="rtl">های آزار دهنده</span>

<span dir="rtl">1.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن أكَلَ هٰذِهِ البَقلَةَ المُنتِنَةَ - الثُّومَ وَ البَصَلَ - فَلا يَغشانا في مَجالِسِنا؛ فَإِنَّ المَلائِكَةَ تَتَأَذّیٰ بِما يَتَأَذّیٰ بِهِ المُسلِمُ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الدعوات: ص۱۵۹ ح۴۳۹، بحار الأنوار: ج۶۶ ص۲۵۱ ح۱۵؛ صحیح ابن حبّان: ج۴ ص۵۲۳ ح۱۶۴۵ نحوه و لیس فیه ذیله و راجع الکافي: ج۶ ص۳۷۵ ح۲.</span></ref>

<span dir="rtl">1.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر كس اين سبزى</span>‌<span dir="rtl">های بدبو، [یعنی] سیر و پیاز را خورْد، هم</span>‌<span dir="rtl">نشین ما نشود، که فرشتگان نیز از آنچه مسلمانان اذیّت می</span>‌<span dir="rtl">شوند، اذیّت می</span>‌<span dir="rtl">گردند.</span>

<span dir="rtl">2.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">مِمّا عَلَّمَ أصحابَهُ</span> -<span dir="rtl">: تَنَظَّفوا بِالماءِ مِنَ النَّتنِ الرّيحِ الّذي يُتَأذّىٰ</span>‌ <span dir="rtl">بِهِ. تَعَهَّدوا أنفُسَكُم؛ فَإِنَّ اللّٰهَ عزّ و جلّ يُبغِضُ مِن عِبادِهِ القاذورَةَ الَّذي يَتَأنَّفُ</span><ref><span dir="rtl">أنِفَ من الشيء أنَفاً: إذا کرهه و شَرُفت عنه نفسه (لسان العرب: ج ۹ ص ۱۵ «أنف»).</span></ref> <span dir="rtl">بهِ مَن جَلَسَ إلَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">الخصال: ص۶۲۰ ح۱۰ عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، تحف العقول: ص۱۱۰، بحار الأنوار: ج۱۰ ص۹۹ ح۱ و راجع مکارم الأخلاق: ج۱ ص۹۹ ح۱۸۴.</span></ref>

<span dir="rtl">2.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در آنچه به اصحابش یاد داد</span> -<span dir="rtl">: خودتان را با آب از بوى ناخوشایندی كه مایۀ آزار ديگران است، پاكيزه سازيد. به [سر و وضع] خودتان برسيد؛ زيرا خداوند عزّ و جلّ از بندۀ كثيف خود - كه هر كس با او مى</span>‌<span dir="rtl">نشيند از [بوی بد] وى بيزار مى</span>‌<span dir="rtl">شود - نفرت دارد.</span>

<span id="التسلیم"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۱ - ۲: التَّسلیمُ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۱ - ۲: سلام کردن</span>

<span dir="rtl">3.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إِذَا انتَهَیٰ أَحَدُكُم إِلىٰ</span>‌ <span dir="rtl">مَجلِسٍ فَليُسَلِّم، فَإِن بَدا لَهُ أَن يَجلِسَ فَليَجلِس، ثُمَّ إِذا قَامَ</span>‌ <span dir="rtl">فَليُسَلِّم؛ فَلَيسَتِ الأُولیٰ بِأَحَقَّ مِنَ الآخِرَةِ.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۵ ص۶۲ ح۲۷۰۶ عن أبي هریرة؛ مکارم الأخلاق: ج۱ ص۶۶ ح۷۳ و ۷۴، مشکاة الأنوار: ص۳۵۹ ح۱۱۶۷ کلّها نحوه، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۴۰.</span></ref>

<span dir="rtl">3.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هنگامی که یکی از شما به مجلسی رسید، سلام کند و آن گاه اگر خواست بنشیند، بنشیند. سپس چون برخاست، سلام دهد (خداحافظی کند)، که سلام نخستین، بر سلام پایانی اولویّتی ندارد.</span>

<span dir="rtl">4.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل عن معاذ بن أنس عن رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">حَقٌّ عَلیٰ مَن قامَ عَلیٰ مَجلِسٍ أَن يُسَلِّمَ عَلَيهِم، و حَقٌّ عَلی مَن قامَ مِن مَجلِسٍ أَن يُسَلِّمَ.</span>

<span dir="rtl">فَقامَ رَجُلٌ و رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله يَتَكَلَّمُ فَلَم يُسَلِّم، فَقالَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله: ما أَسرَعَ ما نَسِيَ!</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۵ ص۳۰۹ ح۱۵۶۱۵، المعجم الکبیر: ج۲۰ ص۱۸۷ ح۴۰۸، شعب الإیمان: ج۶ ص۴۴۹ ح۸۸۴۸.</span></ref>

<span dir="rtl">4.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل</span> - <span dir="rtl">به نقل از معاذ بن اَنَس</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «سزاوار است کسی که به مجلسی وارد شد، بر اهل آن سلام کند و سزاوار است کسی که از مجلسی بر می</span>‌<span dir="rtl">خیزد، سلام دهد (خداحافظی کند)».</span>

<span dir="rtl">در همان حال که پیامبر صلی الله علیه و آله سخن می</span>‌<span dir="rtl">گفت، مردی برخاست و بدون سلام دادن (خداحافظی) رفت. پیامبر خدا فرمود: «چه زود از یاد برد!».</span>

<span dir="rtl">5.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إِذا كانَ قَومٌ في مَجلِسٍ ثُمَّ سَبَقَ قَومٌ فَدَخَلوا، فَعَلَى الدّاخِلِ أَخيراً إِذا دَخَلَ أَن يُسَلِّمَ عَلَيهِم.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۶۴۷ ح۵ عن جميل بن درّاج.</span></ref>

<span dir="rtl">5.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر گاه جمعى در مجلسى بودند و جمعى ديگر وارد شدند، گروهِ تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد، بايد به آنها سلام كنند.</span>

<span dir="rtl">راجع: ص ۶۴ (آداب الخروج من المجلس / سلام الوداع).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: ص ۶۵ (آداب بیرون رفتن از مجلس / خداحافظی).</span>

<span id="الجلوس-في-منتهى-المجلس-و-فيما-اتسع-من-مكان"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۱ - ۳‌: الجُلوسُ في مُنتَهَى المَجلِسِ و فيمَا اتَّسَعَ مِن مَكانٍ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۱ - ۳: نشستن در انتها و در جای خالی مجلس</span>

<span dir="rtl">6.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إِذا أَتیٰ أَحَدُكُم مَجلِساً فَليَجلِس حَيثُمَا انتَهیٰ مَجلِسُهُ.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج ۱ ص ۶۶ ح ۷۳ عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۴۰؛ الكافي لابن عبد البرّ: ص۶۱۳ من دون إسناد إلی أحد من أهل البيت علیهم السلام.</span></ref>

<span dir="rtl">6.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر گاه يكى از شما به مجلسى رفت، در كنار آخرين نفرى كه نشسته است، بنشيند.</span>

<span dir="rtl">7.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا أخَذَ القَومُ مَجالِسَهُم، فَإن دَعا رَجُلٌ أخاهُ و أوسَعَ لَهُ في مَجلِسِهِ فَليَأتِهِ؛ فَإنَّما هِيَ كَرامَةٌ أكرَمَهُ بِها أخوهُ، و إن لَم يوسِع لَهُ أحَدٌ فَليَنظُر أوسَعَ مَكانٍ يَجِدُهُ فَليَجلِس فيهِ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للطوسي: ص۳۹۳ ح۸۶۷ عن مصعب بن شيبة، مشکاة الأنوار: ص۳۶۰ ح۱۱۷۱، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۴۶۵ ح۳؛ المعجم الکبیر: ج۷ ص۳۰۱ ح۷۱۹۷ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">7.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر گاه افراد [در مجلسى] در جاى خود نشستند [و كسى وارد شد]، اگر در آن ميان، فردى برادرِ [تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد] خود را فرا خواند و براى او در كنار خود جا باز كرد، [اين تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد] بايد [دعوتش را بپذيرد و] نزد او برود؛ زيرا اين كار، بزرگداشتی است که برادرش با آن به او احترام گذاشته است؛ ولى اگر كسى برايش جايى باز نكرد، نگاه كند هر كجا بيشتر جا بود، همان جا بنشيند.</span>

<span dir="rtl">8.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن رَضِيَ بِدونِ التَّشَرُّفِ مِنَ المَجلِسِ، لَم يَزَلِ اللّٰهُ عزّ و جلّ و مَلائِكَتُهُ يُصَلّونَ عَلَيهِ حَتّیٰ يَقومَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۶۶۱ ح۳ عن أبي سليمان الزاهد، تحف العقول: ص ۳۶۱ عن الإمام العسكري علیه السلام، مشکاة الأنوار: ص ۳۵۸ ح۱۱۵۹ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۷۲ ص۴۶۶ ح۱۲.</span></ref>

<span dir="rtl">8.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر كس [برای نشستن] به كمتر از صدر مجلس رضايت دهد، خداى عزّ و جلّ و فرشتگانش بر او درود مى</span>‌<span dir="rtl">فرستند تا اين كه برخيزد.</span>

<span dir="rtl">9.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل عن عبد الرّحمٰن بن أبي عمرة الأَنصاري</span>: <span dir="rtl">اُخبِرَ أَبو سَعيدٍ بِجَنازَةٍ، فَعادَ تَخَلَّفَ، حَتّی إِذا أَخَذَ النّاسُ مَجالِسَهُم ثمَّ جاءَ، فَلَمّا رَآهُ القَومُ تَشَذَّبوا</span><ref><span dir="rtl">تَشَذَّبُوا: تَفَرَّقُوا (تاج العروس: ج۲ ص ۱۰۱ «شذب»).</span></ref> <span dir="rtl">عَنهُ، فَقامَ بَعضُهُم لِيَجلِسَ في مَجلِسِهِ، فَقالَ: لا، إِنّي سَمِعتُ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله يَقولُ: «إِنَّ خَيرَ المَجالِسِ أَوسَعُها»، ثُمَّ تَنَحّیٰ و جَلَسَ في مَجلِسٍ واسِعٍ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۴ ص۳۸ ح۱۱۱۳۷، المستدرك علی الصحیحین: ج۴ ص۳۰۰ ح۷۷۰۵، الأدب المفرد: ص۳۳۱ ح۱۱۳۶ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">9.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد الرحمان بن ابی عمرۀ انصاری</span> -<span dir="rtl">: به ابو سعید [خُدری] خبر [نماز و تشییع] جنازه</span>‌<span dir="rtl">ای را دادند. اندکی دیر آمد و مردم در مجلس در جاهای خود قرار گرفته بودند. مردم که او را دیدند،جا گشودند و یکی برخاست تا ابو سعید به جایش بنشیند. ابو سعید گفت: نه! من شنیدم که پیامبر صلی الله علیه و آله می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: «بهترین جای نشستن، گشاده</span>‌<span dir="rtl">ترینِ آن است». سپس دور شد و در جایی گشاده نشست.</span>

<span dir="rtl">10.</span> <span dir="rtl">صحیح البخاري عن أبي واقد الليثيّ</span>: <span dir="rtl">إنَّ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله بَينَما هُوَ جالِسٌ فِي المَسجِدِ وَ النّاسُ مَعَهُ، إِذ أَقبَلَ ثَلاثَةُ نَفَرٍ، فَأَقبَلَ اثْنانِ إِلیٰ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و ذَهَبَ واحِدٌ، قالَ: فَوَقَفا عَلیٰ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله، فَأَمّا أَحَدُهُما فَرَأَیٰ فُرجَةً فِي الحَلقَةِ فَجَلَسَ فيها، و أَمَّا الآخَرُ فَجَلَسَ خَلفَهُم، و أَمَّا الثّالِثُ فَأَدبَرَ ذاهِباً.</span>

<span dir="rtl">فَلَمّا فَرَغَ رَسول اللّٰهِ صلی الله علیه و آله قالَ: أَلا أُخبِرُكُم عَنِ النَّفَرِ الثَّلاثَةِ؟ أَمّا أَحَدُهُم فَأَویٰ إِلَى اللّٰهِ فَآواهُ اللّٰهُ، و أَمَّا الآخَرُ فَاستَحيا فَاستَحيَا اللّٰهُ مِنهُ، و أَمَّا الآخَرُ فَأَعرَضَ فَأَعرَضَ اللّٰهُ عَنهُ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">صحيح البخاري: ج۱ ص۳۶ ح۶۶، صحيح مسلم: ج۴ ص۱۷۱۳ ح۲۶، سنن الترمذي: ج۵ ص۷۳ ح۲۷۲۴.</span></ref>

<span dir="rtl">10.</span> <span dir="rtl">صحیح البخاری</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو واقد لیثی</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با مردم در مسجد نشسته بود که سه نفر پیش آمدند. دو تن به سوی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمدند و یک نفر هم رفت. آن دو تن پیش روی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ایستادند و یکی از آن دو، جایی گشاده در مجلس دید و همان جا نشست. آن دیگری هم پشت دیگران نشست و نفر سوم، پشت کرد و رفت.</span>

<span dir="rtl">هنگامی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله کارش تمام شد، فرمود: «از حال این سه تن، باخبرتان نکنم؟ یکی از آنان به خدا پناه برد و خداوند پناهش داد. دیگری از خداوند حیا کرد و خدا هم از او حیا نمود. سومی هم روی گرداند و خدا نیز از او روی گرداند».</span>

<span dir="rtl">11.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الأطرافُ مَجالِسُ الأشرافِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۱ ص۲۴۴ ح ۹۸۹، عيون الحكم و المواعظ: ص۲۰ ح۹۵.</span></ref>

<span dir="rtl">11.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">کناره</span>‌<span dir="rtl">های مجلس، جایگاه بزرگان است.</span>

<span dir="rtl">12.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مِن رَأسِ التَّواضُعِ أَن تَبدَأَ بِالسَّلامِ عَلیٰ مَن لَقيتَ، وَ تَرُدَّ عَلیٰ مَن سَلَّمَ عَلَيكَ، و أَن تَرضیٰ بِالدّونِ مِنَ المَجلِسِ، و لَا تُحِبَّ المِدحَةَ وَ التَّزكِيَةَ.</span><ref><span dir="rtl">مشكاة الأنوار: ص۳۵۰ ح ۱۱۲۹، روضة الواعظين: ج۲ ص۲۸۰ ح۱۱۵۸؛ ربيع الأبرار:ج۱ ص۷۸۳ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">12.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">از اوج فروتنى است كه به هر کس می</span>‌<span dir="rtl">بینی، سلام کنی و به هر کس به تو سلام می</span>‌<span dir="rtl">کند، پاسخ دهی و به جای پایین مجلس رضایت دهى و]شنیدن[ستایش و تعریف را دوست نداشته باشی.</span>

<span dir="rtl">13.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مِنَ التَّوَاضُعِ أَن تَرضیٰ بِالمَجلِسِ دونَ المَجلِسِ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج ۲ ص ۱۲۲ ح۶ عن السكوني‏، معاني الأخبار: ص۳۸۱ ح۹ عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، تحف العقول: ص۴۸۷ عن الإمام العسکري علیه السلام و کلاهما نحوه، بحار الأنوار:ج۷۵ ص۱۲۹ ح۲۸.</span></ref>

<span dir="rtl">13.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">از فروتنى است كه به نشستن در پايين مجلس در عوض بالای مجلس رضايت دهى.</span>

<span dir="rtl">14.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ مِنَ التَّواضُعِ أن يَجلِسَ الرَّجُلُ دونَ شَرَفِهِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۲ ص ۱۲۳ ح ۹ عن هارون بن خارجة، تحف العقول: ص۲۹۶ عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج‏۷۵ ص۱۳۲ ح۳۱؛ شعب الإيمان: ج ۶ ص ۳۰۰ ح ۸۲۳۹ عن رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">14.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">از فروتنى است كه انسان در جايى از مجلس كه پايين</span>‌<span dir="rtl">تر از شأن اوست، بنشيند.</span>

<span dir="rtl">راجع: سیرة خاتم النبیّین صلی الله علیه و آله: ج ۳ ص ۳۳ (سیرة النبيّ صلی الله علیه و آله في المجالس / القعود في أدنى المجلس إليه).</span>

<span dir="rtl">ر. ک: سیرۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۴ ص ۴۳۵</span>

<span dir="rtl">(سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله در حضور در مجالس / نشستن در نزدیک</span>‌<span dir="rtl">ترین جا).</span>

<span id="الجلوس-تجاه-القبلة"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۱ - ۴: الجُلوسُ تُجاهَ القِبلَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۱ - ۴: رو به قبله نشستن</span>

<span dir="rtl">15.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ لِكُلِّ شَي</span>‌<span dir="rtl">ءٍ شَرَفاً، و إنَّ أشرَفَ المَجالِسِ مَا استُقبِلَ بِهِ القِبلَةُ.</span><ref><span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين: ج۴ ص۳۰۰ ح۷۷۰۶ عن ابن عبّاس، المعجم الكبير: ج ۱۰ ص ۳۲۰ ح ۱۰۷۸۱؛ تحف العقول: ص ۲۶ نحوه، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۴۶۹ ح۴.</span></ref>

<span dir="rtl">15.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر چيزى، شرافتى دارد و شريف</span>‌<span dir="rtl">ترينِ نشستن</span>‌<span dir="rtl">ها، آن است كه رو به قبله باشد.</span>

<span dir="rtl">16.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">أكرَمُ المَجالِسِ مَا استُقبِلَ بِهِ القِبلَةُ.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الأوسط: ج ۸ ص ۱۸۹ ح۸۳۶۱ عن ابن عمر، المطالب العالية: ج۱ ص۸۹ ح۳۱۳، نصب الراية: ج۳ ص ۶۳.</span></ref>

<span dir="rtl">16.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">گرامی</span>‌<span dir="rtl">ترينِ نشستن</span>‌<span dir="rtl">ها، رو به قبله نشستن است.</span>

<span dir="rtl">راجع: سیرة خاتم النبیّین صلی الله علیه و آله: ج ۲ ص ۹۵ (سيرة النبيّ صلی الله علیه و آله في الجلوس و القيام/ الجلوس تجاه القبلة).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: سیرۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۳ ص ۱۱۱</span>

<span dir="rtl">(سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله در نشستن و برخاستن / رو به قبله نشستن).</span>

<span id="الفصل-بين-الجلساء-في-الصيف"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۱ - ۵: الفَصلُ بَينَ الجُلَساءِ فِي الصَّيفِ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۱ - ۵: رعایت فاصله با هم</span>‌<span dir="rtl">نشین در هوای گرم</span>

<span dir="rtl">17.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>

<span dir="rtl">17.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">براى هم</span>‌<span dir="rtl">نشینان، شايسته است كه در تابستان، ميان هر دو نفر به اندازۀ استخوانِ ذراع فاصله باشد تا در گرما هیچ یک از آنان، ديگرى را اذيّت نكند.</span>

<span id="قبول-الكرامة"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۱ - ۶: قَبولُ الكَرامَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۱ - ۶: پذیرش جای پیشنهادی</span>

<span dir="rtl">18.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إِذا أَخَذَ القَومُ مَجالِسَهُم، فَإِن دَعا رَجُلٌ أَخاهُ و أَوسَعَ لَهُ في مَجلِسِهِ فَليَأتِهِ؛ فَإِنَّما هِيَ كَرامَةٌ أَكرَمَهُ بِها أَخوهُ، و إِن لَم يوسِع لَهُ أَحَدٌ فَليَنظُر أَوسَعَ مَكانٍ يَجِدُهُ فَليَجلِس فيهِ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للطوسي: ص۳۹۳ ح۸۶۷ عن مصعب بن شيبة، مشكاة الأنوار: ص۳۶۰ ح ۱۱۷۱، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۴۶۵ ح۳؛ التاريخ الكبير: ج۷ ص۳۵۲ الرقم۱۵۲۰ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">18.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر گاه افراد [در مجلسى] در جاى خود نشستند [و كسى وارد شد]، اگر در آن ميان، فردى برادرِ [تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد] خود را فرا خوانْد و براى او در كنار خود، جا باز كرد، [اين تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد] بايد [دعوتش را بپذيرد و] نزد او برود؛ زيرا اين كار، بزرگداشتی است که برادرش با آن به او احترام گذاشته است؛ ولى اگر كسى برايش جايى باز نكرد، نگاه كند هر كجا بيشتر جا بود، همان جا بنشيند.</span>

<span dir="rtl">19.</span> <span dir="rtl">معاني الأخبار عن أحمد بن محمّد البَزَنطيّ</span>: <span dir="rtl">قالَ أبُو الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام: قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام: «لا يَأبَى الكَرامَةَ إِلّا حِمارٌ».</span>

<span dir="rtl">قُلتُ: و ما مَعنی ذٰلِكَ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: ذٰلِكَ فِي الطّيبِ يُعرَضُ عَلَيهِ، وَ التَّوسِعَةِ فِي المَجلِسِ؛ مَن أَباهُما كانَ كَما قالَ.</span><ref><span dir="rtl">معاني الأخبار: ص ۱۶۳ ح ۱، عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج ۱ ص۳۱۱ ح ۷۷ نحوه، مشكاة الأنوار: ص۳۱۰ ح۹۷۰، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۱۴۱ ح۵ و راجع الكافي: ج‏۶ ص ۵۱۳ ح ۳.</span></ref>

<span dir="rtl">19.</span> <span dir="rtl">معانی الأخبار</span> - <span dir="rtl">به نقل از احمد بن محمّد بَزَنطی</span> -<span dir="rtl">: ابو الحسن امام رضا علیه السلام فرمود: «امير مؤمنان علیه السلام فرمود: از پذيرفتن احترام خوددارى نمی</span>‌<span dir="rtl">ورزد، مگر الاغ».</span>

<span dir="rtl">گفتم: مقصود از احترام چيست؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «احترام، در عطری است كه به او تعارف می</span>‌<span dir="rtl">شود و جایی که در مجلس برایش گشوده می</span>‌<span dir="rtl">شود. هر کس این دو را نپذیرد، همان گونه است که [علی علیه السلام] فرمود».</span>

<span id="الإنصات-عند-تکلم-الآخرين"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۱ - ۷: الإنصاتُ عِندَ تَکَلُّمِ الآخَرينَ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۱ - ۷: گوش سپردن به سخن یکدیگر</span>

<span dir="rtl">20.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ما تَجالَسَ قَومٌ مَجلِساً فَلَم يُنصِت بَعضُهُم لِبَعضٍ، إلّا نُزِعَ مِن ذٰلِكَ المَجلِسِ البَرَكَةُ.</span><ref><span dir="rtl">تاريخ دمشق: ج۳۳ ص۳۶۱ ح۶۸۹۱ عن محمّد بن كعب القرظي، کنز العمّال: ج ۹ ص ۱۵۱ ح ۲۵۴۷۱.</span></ref>

<span dir="rtl">20.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">گروهی در مجلسی ننشستند و به سخن یکدیگر گوش نسپردند، جز آن که برکت از آن مجلس رفت.</span>

<span id="الآداب-السلبية"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۲: الآدابُ السَّلبِيَّةُ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۲: ناشایست</span>‌<span dir="rtl">ها</span>

<span id="تخطي-رقاب-الناس"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۲ - ۱: تَخَطّي رِقابِ النّاسِ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۲ - ۱: گذشتن از روی شانۀ مردم</span>

<span dir="rtl">21.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن تَخَطّیٰ حَلقَةَ قَومٍ بِغَيرِ إذنِهِم فَهُوَ عاصٍ.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الكبير: ج۸ ص۲۴۶ ح۷۹۶۳ عن أبي أُمامة، الجامع لأخلاق الراوي: ج۱ ص۱۷۴ ح۲۶۱، الفردوس: ج۳ ص۵۵۵ ح۵۷۴۳.</span></ref>

<span dir="rtl">21.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر کس بدون اجازۀ کسانی که گرد هم آمده</span>‌<span dir="rtl">اند، از روی شانه</span>‌<span dir="rtl">شان بگذرد، گنهکار است.</span>

<span dir="rtl">22.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لَأَن أجلِسَ عَنِ الجُمُعَةِ أَحَبُّ إلَيَّ مِن أَن أَقعُدَ حَتّیٰ إِذا جَلَسَ الإمامُ جِئتُ أتَخَطّیٰ رِقابَ النّاسِ.</span><ref><span dir="rtl">دعائم الإسلام: ج ۱ ص ۱۸۲، بحار الأنوار: ج۸۹ ص۲۵۶ ح۷۱.</span></ref>

<span dir="rtl">22.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">باز ماندن از نماز جمعه را بیشتر می</span>‌<span dir="rtl">پسندم از تأخیر کردنی که هنگام [پایان یافتن خطبه و] نشستن امام بیایم و از روی شانۀ مردم بگذرم.</span>

<span dir="rtl">23.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا يَنبَغي لِلمُؤمِنِ أَن يَجلِسَ الّا حَيثُ يَنتَهي بِهِ الجُلوسُ، فَإنَّ تَخَطِّيَ أعناقِ الرِّجالِ سَخافَةٌ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للطوسي: ص۳۰۴ ح۶۰۶ عن أبی قتادة، مشكاة الأنوار: ص ۳۵۹ ح ۱۱۷۰، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۴۶۴ ح۲.</span></ref>

<span dir="rtl">23.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">سزاوارِ مؤمن نیست که جز در انتهای مجلس بنشیند؛ چرا که از روی شانه مردم گذشتن، سبک</span>‌<span dir="rtl">سری است.</span>

<span id="الجلوس-في-مكان-غیر-لائق"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۲ - ۲: الجُلوسُ في مَكانٍ غَیرِ لائِقٍ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۲ - ۲: نشستن در جای ناشایست</span>

<span dir="rtl">24.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">في وَصِيَّتِهِ لِعَلِيٍّ علیه السلام</span> -<span dir="rtl">: يا عَلِيُّ، ثَمانِيَةٌ إِن أُهينوا فَلا يَلوموا إلّا أنفُسَهُم:</span>‌<span dir="rtl">... وَ الجالِسُ في مَجلِسٍ لَيسَ لَهُ بِأَهلٍ، وَ المُقبِلُ بِالحَديثِ عَلیٰ مَن لا يَسمَعُ مِنهُ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">کتاب من لا يحضره الفقيه: ج ۴ ص ۳۵۵ ح ۵۷۶۲ عن حمّاد بن عمرو و أنس بن محمّد عن أبيه جميعاً عن الإمام الصادق عن أبیه عن الإمام زین العابدین عن الإمام عليّ علیهم السلام، الخصال: ص۴۱۰ ح۱۲، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۳۷۱ ح۱۲؛ تاريخ دمشق: ج ۶۴ ص ۹۴.</span></ref>

<span dir="rtl">24.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">در سفارش خود به على علیه السلام</span> -<span dir="rtl">: اى على! هشت كس هستند كه اگر خوار شدند، نبايد جز خود را سرزنش كنند:... و]از جملۀ آنهاست:[حضور يابنده در مجلسى كه اهل آن مجلس نيست، و سخنْ گوینده با کسی که به سخن او گوش نمی</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">25.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">صاحِبُ المَجلِسِ أحَقُّ بِصَدرِ مَجلِسِهِ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۴ ص۳۸۰ ح۵۸۲۲، المحاسن: ج۲ ص۲۳۹ ح۱۷۳۶ عن الإمام الکاظم علیه السلام نحوه، بحار الأنوار: ج۶۶ ص۴۰۷ ح۱؛ مروج الذهب: ج۲ ص۳۰۲ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">25.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">صاحب مجلس به نشستن در بالای مجلسش شایسته</span>‌<span dir="rtl">تر است.</span>

<span dir="rtl">26.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ذُو السُّلطانِ و ذُو العِلمِ أحَقُّ بِشَرَفِ المَجلِسِ.</span><ref><span dir="rtl">الفردوس: ج۲ ص۲۴۶ ح۳۱۵۷.</span></ref>

<span dir="rtl">26.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">حاکم و عالِم، به بالای مجلس سزاوارترند.</span>

<span dir="rtl">27.</span> <span dir="rtl">الإمام الكاظم علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لِهِشامِ بنِ الحَکَمِ</span> -<span dir="rtl">: یا هِشامُ، إنّ أمیرَ المُؤمِنینَ کانَ یَقولُ: إنَّ مِن عَلامَةِ العاقِلِ أن يَكونَ فيهِ ثَلاثُ خِصالٍ: يُجيبُ إذا سُئِلَ، و يَنطِقُ إذا عَجَزَ القَومُ عَنِ الكَلامِ، و يُشيرُ بِالرَّأْيِ الَّذي يَكونُ فيهِ صَلاحُ أهلِهِ؛ فَمَن لَم يَكُن فيهِ مِن هٰذِهِ الخِصالِ الثَّلاثِ شَي</span>‌<span dir="rtl">ءٌ فَهُوَ أحمَقُ.</span>

<span dir="rtl">إنَّ أَميرَ المُؤمِنينَ علیه السلام قالَ: لا يَجلِسُ</span>‌ <span dir="rtl">في</span>‌ <span dir="rtl">صَدرِ المَجلِسِ</span>‌ <span dir="rtl">إلّا رَجُلٌ فيهِ هٰذِهِ الخِصالُ الثَّلاثُ أَو وَاحِدَةٌ مِنهُنَّ، فَمَن لَم يَكُن فيهِ شَي</span>‌<span dir="rtl">ءٌ مِنهُنَّ فَجَلَسَ فَهُوَ أحمَقُ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۱ ص ۱۹ ح ۱۲ عن هشام بن الحكم؛ تحف العقول: ص۳۸۹ نحوه، بحار الأنوار: ج۷۸ ص۳۰۴ ح۱.</span></ref>

<span dir="rtl">27.</span> <span dir="rtl">امام کاظم علیه السلام</span> - <span dir="rtl">به هشام بن حَکَم</span> -<span dir="rtl">: اى هشام! امير مؤمنان علیه السلام مى</span>‌<span dir="rtl">فرمود: «از نشانه</span>‌<span dir="rtl">هاى خردمند، اين است كه سه ويژگى در او باشد: وقتی پاسخ دهد که از او بپرسند؛ هر گاه ديگران در سخن فرو مانند، او زبان گشايد؛ و نظرى پيشنهاد دهد كه خير و صلاح كسانش در آن باشد. پس كسى كه چيزى از اين سه ويژگى در او نباشد، او نابخرد است».</span>

<span dir="rtl">همانا امير مؤمنان علیه السلام فرمود: «كسى نبايد در بالاى مجلس بنشيند، مگر آن كه اين سه خصلت يا يكى از آنها در او باشد. پس كسى كه چيزى از اينها در او نباشد و [در بالاى مجلس] نشيند، نابخرد است».</span>

<span dir="rtl">28.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خَمسَةٌ يَنبَغي أن يُهانوا:... وَ الجالِسُ فِي المَجالِسِ الَّتي لا يَستَحِقُّها.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‏۳ ص۴۵۶ ح۵۰۷۹، عيون الحكم و المواعظ: ص۲۴۳ ح۴۶۳۶.</span></ref>

<span dir="rtl">28.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پنج نفر، سزامند خوار شدن اند:... و]از آنهاست[کسی که در جاهایی بنشیند که شایستگی آنها را ندارد.</span>

<span dir="rtl">29.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا تُسرِع إلیٰ أرفَعِ مَوضِعٍ فِي المَجلِسِ؛ فَالمَوضِعُ الَّذي تُرفَعُ إلَيهِ خَيرٌ مِنَ المَوضِعِ الَّذي تُحَطُّ عَنهُ.</span><ref><span dir="rtl">نثر الدرّ: ج۳ ص۱۵۱، غرر الحكم: ج‏۶ ص۲۸۸ ح۱۰۲۸۳، عيون الحكم و المواعظ: ص۵۲۲ ح۹۵۱۳.</span></ref>

<span dir="rtl">29.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">به سوى بالاترين جاى مجلس مشتاب. جايى كه بالايت بكشند، بهتر است از جايى كه پايينت آورند.</span>

<span dir="rtl">30.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">فِي الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ</span> -<span dir="rtl">: إيّاكَ و صَدرَ المَجلِسِ؛ فَإنَّهُ مَجلِسُ قُلعَةٍ.</span><ref><span dir="rtl">شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد: ج۲۰ ص۲۸۵ ح۲۶۴، عيون الأخبار لابن قتيبة: ج۱ ص۳۰۷ من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام؛ نثر الدرّ: ج۴ ص۱۹۹ من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">30.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در حکمت</span>‌<span dir="rtl">های منسوب به ایشان</span> -<span dir="rtl">: مبادا در بالای مجلس بنشینی؛ چون]تنها جایی است که[نشسته را از آن جا بلند می</span>‌<span dir="rtl">کنند.</span>

<span dir="rtl">31.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">فِي الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ</span> -<span dir="rtl">: عادَةُ النَّوكَی</span><ref><span dir="rtl">النَّوکی : أي الحمقیٰ، جمع أنوَك (النهایة: ج ۵ ص ۱۲۹ «نوك»).</span></ref> <span dir="rtl">الجُلوسُ فَوقَ القَدرِ، وَ المَجي</span>‌<span dir="rtl">ءُ في غَيرِ الوَقتِ.</span><ref><span dir="rtl">شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد: ج۲۰ ص۲۸۷ ح۲۸۳، البیان و التبیین: ج۱ ص۲۵۳ من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام نحوه؛ نثر الدرّ: ج۴ ص۱۵۲ من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">31.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در حکمت</span>‌<span dir="rtl">های منسوب به ایشان</span> -<span dir="rtl">: عادت کم</span>‌<span dir="rtl">خردان، نشستن در جای بالاتر از شأن است و آمدن بی</span>‌<span dir="rtl">موقع.</span>

<span id="إقامة-شخص-و-الجلوس-مقامه"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۲ - ۳: إقامَةُ شَخصٍ وَ الجُلوسُ مَقامَهُ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۲ - ۳: بلند کردن کسی و نشستن به جای او</span>

<span dir="rtl">32.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لا يُقِيمُ الرَّجُلُ الرَّجُلَ مِن مَجلِسِهِ ثُمَّ يَجلِسُ فيهِ.</span><ref><span dir="rtl">صحيح البخاري: ج۵ ص۲۳۱۳ ح۵۹۱۴ عن ابن عمر، صحيح مسلم: ج۴ ص۱۷۱۴ ح۲۷ نحوه؛ مشكاة الأنوار: ص۳۵۸ ح۱۱۶۳ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">32.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">کسی کس دیگری را از جایش بلند نکند که سپس به جایش بنشیند!</span>

<span dir="rtl">33.</span> <span dir="rtl">صحيح البخاري عن ابن عمر عن رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">أنَّهُ نَهیٰ أَن يُقامَ الرَّجُلُ مِن مَجلِسِهِ و يجلِسَ فيهِ آخَرُ، و لٰكِن تَفَسَّحوا و تَوَسَّعوا.</span><ref><span dir="rtl"></span>.<span dir="rtl">صحيح البخاري: ج۵ ص۲۳۱۳ ح۵۹۱۵، صحيح مسلم: ج۴ ص۱۷۱۴ ح۲۸ نحوه؛ منية المريد: ص۲۷۰، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۴۶۷ ح۱۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">33.</span> <span dir="rtl">صحیح البخاری</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عمر</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نهی فرمود که کسی را از جایش بلند کنند و دیگری را به جایش بنشانند؛ امّا جا دهید و مجلس را بگشایید.</span>

<span id="الجلوس-في-مكان-من-خرج-لحاجته"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۲ - ۴: ‌الجُلوسُ في مَكانِ مَن خَرَجَ لِحاجَتِهِ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۲ - ۴: نشستن در جای کسی که برای کاری بیرون رفته</span>

<span dir="rtl">34.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">الرَّجُلُ أحَقُّ بِمَجلِسِهِ، و إِن خَرَجَ لِحاجَتِهِ ثُمَّ عادَ فَهُوَ أحَقُّ بِمَجلِسِهِ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۵ ص۸۹ ح۲۷۵۱ عن وهب بن حذيفة، صحیح مسلم: ج۴ ص۱۷۱۵ ح۳۱ نحوه؛ مكارم الأخلاق: ج۱ ص۶۶ ح۷۵ نحوه، بحار الأنوار: ج‏۱۶ ص۲۴۱.</span></ref>

<span dir="rtl">34.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">انسان به جایی که نشسته، سزاوارتر است و اگر برای رفع نیازش بیرون رفت و سپس باز گشت، نسبت به جایش بر دیگران اولویّت دارد.</span>

<span dir="rtl">35.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل عن ابن عمر</span>: <span dir="rtl">نَهَىٰ رَسولُ اللّٰه صلی الله علیه و آله أن يَخلُفَ</span>‌ <span dir="rtl">الرَّجُلُ الرَّجُلَ في مَجلِسِهِ. و قالَ: إذا رَجَعَ فَهُوَ أحَقُّ بِهِ.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج ۲ ص۲۶۹ ح۴۸۷۴، الأموال: ج۱ ص۹۴ ح۲۲۹، مسند البزّار: ج۱۲ ص۲۲۴ ح۵۹۳۴.</span></ref>

<span dir="rtl">35.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عمر</span> -<span dir="rtl">: پیامبر صلی الله علیه و آله نهی فرمود که کسی جای کسی دیگر را در مجلس بگیرد و فرمود: «هنگامی که باز گشت، به آن جا اولویّت دارد».</span>

<span id="الجلوس-في-مكان-من-قام-له"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۲ - ۵: الجُلوسُ في مَكانِ مَن قامَ لَهُ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۲ - ۵: نشستن در جای کسی که برای انسان بر خاسته</span>

<span dir="rtl">36.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا قامَ لَكَ رَجُلٌ مِن مَجلِسِهِ فَلا تَجلِس فيهِ.</span><ref><span dir="rtl">السنن الكبرى: ج۳ ص ۳۳۰ ح۵۹۰۱ عن أبي بکرة، مسند الطيالسي: ص۱۱۷ ح۸۷۱، تهذيب الكمال: ج ۳۴ ص۳۴ الرقم۷۴۷۹.</span></ref>

<span dir="rtl">36.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هنگامی که کسی برای تو از جایش بر می</span>‌<span dir="rtl">خیزد، در جایش منشین.</span>

<span id="التفريق-بین-الجلیسین"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۲ - ۶: التَّفريقُ بَینَ الجَلیسَینِ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۲ - ۶: جدایی انداختن میان دو هم</span>‌<span dir="rtl">نشین</span>

<span dir="rtl">37.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لا يَحِلُّ لِرَجُلٍ أن يُفَرِّقَ بَينَ اثنَينِ إلّا بِإِذنِهِما.</span><ref><span dir="rtl">سنن أبي داود: ج ۴ ص ۲۶۲ ح ۴۸۴۵ عن عبداللّه‏ بن عمرو، سنن الترمذي: ج ۵ ص۸۹ ح۲۷۵۲؛ منية المريد: ص۲۷۱ نحوه، بحار الأنوار: ج‏۷۵ ص۴۶۸ ح ۱۹.</span></ref>

<span dir="rtl">37.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">روا نیست کسی میان دو هم</span>‌<span dir="rtl">نشین جدایی اندازد، مگر با اجازۀ خودشان.</span>

<span dir="rtl">38.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا تَناجَى اثنانِ فَلا تَجلِس إلَيهِما حَتّیٰ تَستَأذِنَهُما.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۲ ص۴۵۳ ح۵۹۵۶ عن ابن عمر.</span></ref>

<span dir="rtl">38.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هنگامی که دو نفر با هم نجوا می</span>‌<span dir="rtl">کنند، کنارشان منشین، مگر آن که از هر دو اجازه بگیری.</span>

<span dir="rtl">39.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن فَرَّقَ بَينَ اثنَينِ في مَجلِسٍ تَكَبُّراً عَلَيهِما، فَليَتَبَّوأ مَقعَدَهُ مِنَ النّارِ.</span><ref><span dir="rtl">المصنّف لعبد الرزّاق: ج۱۱ ص۲۳ ح۱۹۷۹۴ عن أبان، حلية الأولياء: ج۸ ص۱۶۱ الرقم۴۰۶، أدب الإملاء و الاستملاء: ص ۱۴۸.</span></ref>

<span dir="rtl">39.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر کس از روی تکبّر به دو هم</span>‌<span dir="rtl">نشین، میان آن دو [بنشیند و] جدایی اندازد، جایی را در دوزخ، برای خود، آماده بشمارد.</span>

<span id="التربع-في-موضع-الضیق"></span>
=== <span dir="rtl">۱ / ۲ - ۷: التَّرَبُّعُ في مَوضِعِ الضّیقِ</span> ===

<span dir="rtl">۱ / ۲ - ۷: چهارزانو نشستن در جای تنگ</span>

<span dir="rtl">40.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق</span>‌ <span dir="rtl">علیه السلام - حینَ سُئِلَ: أ تَریٰ هٰذَا الخَلقَ كُلَّهُ مِنَ النّاسِ؟ -: ألقِ مِنهُمُ التّارِكَ لِلسِّواكِ، وَ المُتَرَبِّعَ في مَوضِعِ الضّيقِ، وَ الدّاخِلَ في ما لا يَعنيهِ.</span><ref><span dir="rtl">الخصال: ص ۴۰۹ ح ۹، المحاسن: ج ۱ ص ۷۵ ح۳۵، بحار الأنوار: ج‏۲ ص۱۲۹ ح ۱۲؛ ربیع الأبرار: ج۲ ص۱۱۳ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">40.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در پاسخ مردى كه گفت: آيا اين خلايق همه در شمار آدميان اند؟</span> -<span dir="rtl">: از شمار آنان بیرون بيفكن كسى را كه مسواک نمى</span>‌<span dir="rtl">زند و كسى را كه در جاى تنگ چهارزانو مى</span>‌<span dir="rtl">نشيند و كسى را كه به چيزهاى بی</span>‌<span dir="rtl">ارتباط با خویش مى</span>‌<span dir="rtl">پردازد.</span>

<span id="الفصل-الثاني-آداب-الحضور-في-المجلس"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الثّاني: آدابُ الحُضورِ فِي المَجلِسِ</span> =

<span dir="rtl">فصل دوم: آداب حضور در مجلس</span>

<span id="الآداب-الإیجابیة-1"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۱: الآدابُ الإیجابِیَّةُ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۱: شایسته</span>‌<span dir="rtl">ها</span>

<span id="التزحزح-للقادم-و-التوسعة-له"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۱ - ۱: التَّزَحزُحُ لِلقادِمِ وَ التَّوسِعَةُ لَهُ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۱ - ۱: جا گشودن و جا به جا شدن برای تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(يَا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنَوُا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِی المْجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللهُ لَكُمْ وَ إِذَا قِيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللهُ الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذين أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ وَ اللهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبيرٌ).</span><ref><span dir="rtl">المجادلة: ۱۱.</span></ref>

<span dir="rtl">(ای کسانی که ایمان آورده</span>‌<span dir="rtl">اید! هنگامی که به شما گفته می</span>‌<span dir="rtl">شود: «در مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها [برای تازه</span>‌<span dir="rtl">واردها] جای باز کنید»، جای باز کنید تا خداوند [بهشت را] برای شما وسعت بخشد؛ و هنگامی که گفته می</span>‌<span dir="rtl">شود: «برخیزید»، برخیزید. خداوند، کسانی از شما را که ایمان آورده</span>‌<span dir="rtl">اند و کسانی را که به آنان علم داده شده، درجات بلند می</span>‌<span dir="rtl">بخشد، و البتّه خداوند به آنچه انجام می</span>‌<span dir="rtl">دهید، آگاه است).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">41.</span> <span dir="rtl">مجمع البیان عن المُقاتِلَین</span><ref><span dir="rtl">أي مقاتل بن سليمان و مقاتل بن حيّان.</span></ref><span dir="rtl">- في قَولِهِ تَعالی: (إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا) -: كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله فِي الصُّفَّةِ</span><ref><span dir="rtl">الصُّفُّة: الظُّلَّة، و هو موضع مظلّل من المسجد کان یأوي إلیه المساکین. و أهل الصُّفّة: هم فقراء المهاجرین و من لم یکن له منهم منزل یسکنه، فکانوا یأوون إلی موضع مظلّل فی مسجد المدینة یسکنونه (اُنظر لسان العرب: ج ۹ ص ۱۹۶ «صفف»).</span></ref><span dir="rtl">، و فِي المَكانِ ضيقٌ، و ذٰلِكَ يَومَ الجُمُعَةِ، و كانَ صلی الله علیه و آله يُكرِمُ أهلَ بَدرٍ مِنَ المُهاجِرينَ وَ الأنصارِ، فَجاءَ أُناسٌ مِن أهلِ بَدرٍ و فيهِم ثابِتُ بنُ قَيسِ بنِ شَمّاسٍ و قد سُبِقوا فِي المَجلِسِ، فَقاموا حِيالَ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله فَقالوا: السَّلامُ عَلَيكَ أيُّهَا النَّبِيُّ و رَحمَةُ اللّٰهِ و بَرَكاتُهُ، فَرَدَّ عَلَيهِمُ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله، ثُمَّ سَلَّموا عَلَى القَومِ بَعدَ ذٰلِكَ فَرَدّوا عَلَيهِم، فَقاموا عَلیٰ أرجُلِهِم يَنتَظِرونَ أن يوسَعَ لَهُم، فَلَم يَفسَحوا لَهُم!</span>

<span dir="rtl">فَشَقَّ ذٰلِكَ عَلَى النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله، فَقالَ لِمَن حَولَهُ مِنَ المُهاجِرينَ وَ الأنصارِ مِن غَيرِ أهلِ بَدرٍ: قُم يا فُلانُ! قُم يا فُلانُ! بِقَدرِ النَّفَرِ الَّذينَ كانوا بَينَ يَدَيهِ مِن أهلِ بَدرٍ.</span>

<span dir="rtl">فَشَقَّ ذٰلِكَ عَلی مَن أُقيمَ مِن مَجلِسِهِ، و عُرِفَ الكَراهِيَةُ في وُجوهِهِم. و قالَ المُنافِقونَ لِلمُسلِمينَ: أ لَستُم تَزعُمونَ أنَّ صاحِبَكُم يَعدِلُ بَينَ النّاسِ؟ فَوَ اللّٰهِ ما عَدَلَ عَلیٰ هٰؤُلاءِ! إنَّ قَوماً أخَذوا مَجالِسَهُم و أحَبُّوا القُربَ مِن نَبِيِّهِم، فَأقامَهُم و جَلَسَ مَن أبطَأَ عَنهُم مَقامَهُم!</span>

<span dir="rtl">فَنَزَلَتِ الآيَةُ.</span><ref><span dir="rtl">مجمع البيان: ج۹ ص۳۷۸، بحار الأنوار: ج۱۷ ص۲۴؛ أسباب النزول: ص۴۳۱ ح۷۹۵، تفسير الفخر الرازي: ج۲۹ ص۲۶۹ کلاهما نحوه.</span></ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">41.</span> <span dir="rtl">مجمع البیان</span> - <span dir="rtl">به نقل از دو مُقاتل (مقاتل بن سلیمان و مقاتل بن حیّان) در بارۀ این سخن خدای متعال: (هنگامی که به شما گفته می</span>‌<span dir="rtl">شود: در مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها جای باز کنید)</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در صُفّۀ</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">صُفّه: ایوان یا سکّویی سایه‏بان‏دار در مسجد پیامبر علیه السلام که اقامتگاه مسلمانان بی‏خانمان بود. به فقیران مهاجر (از مکّه) که بی‏خانمان بودند و در این قسمت از مسجد مدینه سکونت داشتند، «اصحاب صُفّه» گفته می‏شد</span>.</ref> <span dir="rtl">مسجد نشسته بود. جا تنگ و روزِ جمعه بود. ایشان مهاجران و انصار شرکت کننده در جنگ بدر را بزرگ می</span>‌<span dir="rtl">داشت. برخی از بدریان و از جمله ثابت بن قیس بن شمّاس آمدند؛ ولی پیش از آنان، افرادی مجلس را پر کرده بودند. بدریان رو به روی پیامبر صلی الله علیه و آله ایستادند و گفتند: سلام و رحمت و برکات خدا بر تو، ای پیامبر! پیامبر صلی الله علیه و آله جواب سلامشان را داد. آنان بر مردم نیز سلام کردند و مردم نیز پاسخ سلامشان را دادند. بدریان، سر پا ایستادند و منتظر شدند تا جایی برایشان گشوده شود؛ امّا مردم جایی نگشودند. این، بر پیامبر صلی الله علیه و آله گران آمد و به مهاجران و انصارِ گرداگردش که در جنگ بدر شرکت نداشتند، فرمود: «ای فلان! برخیز. ای فلان! برخیز» و این را به اندازۀ بدریان ایستاده در پیش رویش تکرار فرمود.</span>

<span dir="rtl">این کار، بر افراد بلند کرده شده از مجلس گران آمد و پیامبر صلی الله علیه و آله این ناخوش داشتن را از چهره</span>‌<span dir="rtl">شان فهمید. منافقان نیز به مسلمانان گفتند: آیا شما ادّعا نمی</span>‌<span dir="rtl">کنید که رفیقتان (محمّد) میان مردم به عدالت رفتار می</span>‌<span dir="rtl">کند؟! به خدا سوگند، در بارۀ اینان عدالت نورزید. کسانی جایگیر شده بودند و دوست داشتند نزدیک پیامبرشان باشند؛ امّا او آنان را بلند کرد و کسانی را در جایشان نشاند که دیرتر آمده بودند! پس آیه نازل شد.</span>

<span dir="rtl">42.</span> <span dir="rtl">مجمع البیان عن قَتادة</span> - <span dir="rtl">في قَولِهِ تَعالیٰ:‌ (إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا) الآيَة</span> -<span dir="rtl">: كانوا يَتَنافَسونَ في مَجلِسِ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله، فَإذا رَأَوا مَن جاءَهُم مُقبِلاً ضَنّوا</span><ref><span dir="rtl">ضنّ: أصل صحيح يدلّ على بخل بالشي‏ء ... الفرق بين البخل و بين الضنّ: أنّ الضنّ أصله أن يكون بالعواري، و البخل بالهِبات، و لهذا تقول: هو ضنين بعلمه، و لا يقال: بخيل بعلمه (التحقيق في كلمات القرآن الكريم‏: ج ۷ ص ۴۵ «ضنّ»)</span></ref> <span dir="rtl">بِمَجلِسِهم عِندَ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله، فَأمَرَهُمُ اللّٰهُ أن يَفسَحَ بَعضُهُم لِبَعضٍ.</span><ref><span dir="rtl">مجمع البيان: ج۹ ص ۳۷۸، بحار الأنوار: ج۱۷ ص۲۴؛ تفسير الطبري: ج۱۴ الجزء۲۸ ص۱۷، تفسير ابن كثير: ج۸ ص۷۱ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">42.</span> <span dir="rtl">مجمع البیان</span> - <span dir="rtl">به نقل از قَتاده، در بارۀ این سخن خدای متعال: (هنگامی که به شما گفته می</span>‌<span dir="rtl">شود: «در مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها جایْ باز کنید</span>...») -<span dir="rtl">: برای جا گرفتن در مجلسِ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله با یکدیگر رقابت می</span>‌<span dir="rtl">کردند و چون کسی را می</span>‌<span dir="rtl">دیدند که پیش می</span>‌<span dir="rtl">آید، جای خود را در مجلس پیامبر خدا سخت نگاه می</span>‌<span dir="rtl">داشتند. پس خداوند به ایشان فرمان داد که برای یکدیگر جا بگشایند.</span>

<span dir="rtl">43.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">المُؤمِنُ مِرآةٌ لِأَخيهِ المُؤمِنِ؛ يَنصَحُهُ إِذا غابَ عَنهُ، و يُميطُ عَنهُ ما يَكرَهُ إِذا شَهِدَ، و يوسِعُ لَهُ فِي المَجلِسِ.</span><ref><span dir="rtl">الجعفريّات: ص۱۹۷‏ عن الإمام الكاظم عن آبائه علیهم السلام، النوادر للراوندي: ص۹۹ ح۵۶، بحار الأنوار: ج‏۷۴ ص۲۳۳ ح۲۹.</span></ref>

<span dir="rtl">43.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مسلمان، آيینۀ برادر مسلمان خويش است. در غيابش براى او خيرخواهى مى</span>‌<span dir="rtl">كند و در حضورش آنچه را ناخوش مى</span>‌<span dir="rtl">دارد، از او دور مى</span>‌<span dir="rtl">گردانَد و در مجلس، برايش جا باز مى</span>‌<span dir="rtl">كند.</span>

<span dir="rtl">44.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ثَلاثٌ يُصفينَ وُدَّ المَرءِ لِأَخيهِ المُسلِمِ: يَلقاهُ بِالبِشرِ إِذا لَقِيَهُ، و يوسِعُ لَهُ فِي المَجلِسِ إِذا جَلَسَ إِلَيهِ، و يَدعوهُ بِأَحَبِّ الأَسماءِ إلَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۲ ص ۶۴۳ ح ۳ عن السكوني عن الإمام الصادق علیه السلام، مشكاة الأنوار: ص۳۵۸ ح۱۱۶۱؛ المستدرك علی الصحیحین: ج۳ ص۴۸۵ ح۵۸۱۵ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">44.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">سه كار، دوستى انسان را با برادرش خالص مى</span>‌<span dir="rtl">كند: هر گاه او را ديد، با خوش</span>‌<span dir="rtl">رويى رفتار كند؛ هر گاه كنارش نشست، براى او جا باز كند؛ و او را با آن نامش كه بيشتر دوست دارد، صدا بزند.</span>

<span dir="rtl">45.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ما مِن رَجُلٍ يَأتي قَوماً و يوسِعونَ لَهُ حَتّیٰ يَرضىٰ، إلّا كانَ حَقّاً عَلَى اللّهِ</span>‌ <span dir="rtl">رِضاهُم.</span><ref><span dir="rtl">مجمع الزوائد: ج ۸ ص ۱۱۵ ح۱۲۹۲۱ نقلاً عن الطبراني.</span></ref>

<span dir="rtl">45.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هیچ کس بر گروهی وارد نمی</span>‌<span dir="rtl">شود و آنان برایش جا نمی</span>‌<span dir="rtl">گشایند - به گونه</span>‌<span dir="rtl">ای که راضی شود -، مگر آن که خداوند، خشنود ساختن آنان را به گردن می</span>‌<span dir="rtl">گیرد.</span>

<span dir="rtl">46.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في قَولِهِ تَعالیٰ: (إِنَّا نَرَاكَ مِنَ ٱلْمُحْسِنِينَ)</span><ref><span dir="rtl">یوسف: ۳۶.</span></ref> -<span dir="rtl">: كانَ يوسِعُ المَجلِسَ، و يَستَقرِضُ لِلمُحتاجِ، و يُعينُ الضَّعيفَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۶۳۷ ح۳، مشكاة الأنوار: ص۳۳۳ ح۱۰۵۶ نحوه؛ تفسیر الطبري: ج۷ الجزء۱۲ ص۲۱۶ من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">46.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بارۀ اين سخن خداى عزّ و جلّ [به يوسف علیه السلام]: (ما تو را از نيكوكاران مى</span>‌<span dir="rtl">بينيم</span>) -<span dir="rtl">: براى نشستن ديگران، جا باز مى</span>‌<span dir="rtl">كرد و به نيازمندان، وام مى</span>‌<span dir="rtl">داد و به ناتوانان كمک مى</span>‌<span dir="rtl">كرد.</span>

<span dir="rtl">47.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لا يوسَعُ المَجلِسُ إلّا لِثَلاثٍ: لِذي سِنٍّ لِسِنَّهِ، و لِذي عِلمٍ لِعِلمِهِ، و لِذي سُلطانٍ لِسُلطانِهِ.</span><ref><span dir="rtl">مشکاه الأنوار: ص۳۶۰ ح۱۱۷۳، نزهة الناظر: ص۵۲ ح۱۰۳؛ شعب الإيمان: ج۷ ص۴۶۱ ح۱۰۹۹۰.</span></ref>

<span dir="rtl">47.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مجلس، جز براى سه نفر، گشوده نمی</span>‌<span dir="rtl">شود: سالمند به خاطر سنّش، دانشمند به خاطر علمش، و قدرتمند به خاطر قدرتش.</span>

<span dir="rtl">48.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">و قَد تَزَحزَحَ لِرَجُلٍ دَخَلَ المَسجِدَ و هُوَ جالِسٌ</span> -<span dir="rtl">: إنَّ لِلمُسلِمِ حَقّاً إذا رَآهُ أخوهُ أن يَتَزَحزَحَ لَهُ.</span><ref><span dir="rtl">شعب الإيمان: ج۶ ص۴۶۸ ح۸۹۳۳ عن واثلة بن الخطّاب، الزهد لهنّاد: ج۲ ص۴۹۸ ح۱۰۲۵ نحوه؛ مکارم الأخلاق: ج۱ ص۶۶ ح۶۹ نحوه، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۴۰.</span></ref>

<span dir="rtl">48.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">در حالی که نشسته بود و برای مردی تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد به مسجد جا باز کرد</span> -<span dir="rtl">: حقّ مسلمان است که چون برادر دینی</span>‌<span dir="rtl">اش او را دید، برایش جا به جا شود.</span>

<span dir="rtl">49.</span> <span dir="rtl">المطالب العالیة عن شيخ من كندة</span>: <span dir="rtl">كُنّا جُلوساً عِندَ عَلِيٍّ علیه السلام فَأَتاهُ سَیّدُ نَجران فَأَوسَعُ لَهُ، فَقالَ رَجُلٌ: أ توسِعُ لِهٰذَا النَّصرانِيِّ يا أميرَ المُؤمِنينَ؟! فَقالَ: إنَّهُم كانوا إذا أتَوا رَسولَ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله أوسَعَ لَهُم.</span><ref><span dir="rtl">المطالب العالية: ج۲ ص۴۲۱ ح۲۶۳۵، كنز العمّال: ج۱ ص۳۷۶ ح۱۶۳۷ نقلاً عن ابن عمران العدني.</span></ref>

<span dir="rtl">49.</span> <span dir="rtl">المطالب العالیة</span> - <span dir="rtl">به نقل از پیرمردی از قبیلۀ کِنده</span> -<span dir="rtl">: نزد علی علیه السلام نشسته بودیم که اسقف نجران آمد و ایشان برایش جا گشود. مردی گفت: برای این مسیحی جا می</span>‌<span dir="rtl">گشایی - ای امیر مؤمنان - ؟ فرمود: «آنان چون نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می</span>‌<span dir="rtl">آمدند، برایشان جا می</span>‌<span dir="rtl">گشود».</span>

<span dir="rtl">راجع: سیرة خاتم النبیّین صلی الله علیه و آله: ج ۳ ص ۳۴ (سيرة النبيّ صلی الله علیه و آله في المجالس / إكرام الوارد).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: سيرۀ پيامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۴ ص ۴۳۷</span>

<span dir="rtl">(سيرۀ پيامبر صلی الله علیه و آله</span>‌ <span dir="rtl">در حضور در مجالس / احترام به تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد).</span>

<span id="القيام-و-التعظيم-لمن-يستحقه"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۱ - ۲: القِيامُ وَ التَّعظيمُ لِمَن يَستَحِقُّهُ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۱ - ۲: برخاستن و احترام نهادن به کسی که شایستۀ احترام است</span>

<span dir="rtl">50.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">قُم عَن مَجلِسِكَ لِأَبيكَ و مُعَلِّمِكَ و إن كُنتَ أميراً.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‏۲ ص۱۹۱ ح۲۳۴۱ و راجع منیة المرید: ص۲۶۱.</span></ref>

<span dir="rtl">50.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">براى [احترام به] پدر و آموزگارت، از جاى خود بلند شو، گر چه امير باشى.</span>

<span dir="rtl">51.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ثَلاثٌ لا يُستَحيىٰ</span>‌ <span dir="rtl">مِنهُنَّ: خِدمَةُ الرَّجُلِ ضَيفَهُ، و قِيامُهُ عَن مَجلِسِهِ لِأَبيهِ و مُعَلِّمِهِ، و طَلَبُ الحَقِّ و إن قَلَّ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج‏۳ ص۳۳۸ ح۴۶۶۶، عيون الحكم و المواعظ: ص۲۱۲ ح۴۲۳۰.</span></ref>

<span dir="rtl">51.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">از سه چيز خجالت كشيده نمى</span>‌<span dir="rtl">شود: خدمت كردن مرد به ميهمانش، از جا برخاستن مرد براى پدر و آموزگارش، و مطالبۀ حق، هر چند كم باشد.</span>

<span id="رد-الغیبة"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۱ - ۳: ‌رَدُّ الغیبَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۱ - ۳: برگرداندن غیبت</span>

<span dir="rtl">52.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ألا و مَن تَطَوَّلَ عَلیٰ أخيهِ في غيبَةٍ سَمِعَها فيهِ في مَجلِسٍ فَرَدَّها عَنهُ، رَدَّ اللّهُ عَنهُ ألفَ بابٍ مِنَ الشَّرِّ فِي الدُّنيا وَ الآخِرَةِ، فَإِن هُوَ لَم يَرُدَّها و هُوَ قادِرٌ عَلیٰ رَدِّها، كانَ عَلَيهِ كَوِزرِ مَنِ اغتابَهُ سَبعينَ مَرَّةً.</span><ref><span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه: ج۴ ص۱۵ ح۴۹۶۸ عن الحسين بن زيد عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام‏، ثواب الأعمال: ص۳۳۵ ح۱ نحوه، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۲۲۶؛ المطالب العالية: ج۲ ص۳۶۲ ح۲۴۸۰ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">52.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هان! هر كس به برادر [دينىِ] خود در برابر غيبتى كه از او در مجلسى مى</span>‌<span dir="rtl">شود، خیرخواهی نمايد و آن]غیبت[را از او دور كند، خداوند، هزار نوع بدى را در دنيا و آخرت از او باز مى</span>‌<span dir="rtl">گرداند؛ ولى اگر او در حالى كه مى</span>‌<span dir="rtl">تواند از آن [غیبت] جلوگيرى نمايد، چنین نكند، همانند گناه كسى كه هفتاد مرتبه از برادرش غيبت كند، بر ذمّۀ اوست.</span>

<span id="رعایة-حق-الجلیس"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۱ - ۴: رِعایَةُ حَقِّ الجَلیسِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۱ - ۴: رعایت حقّ هم</span>‌<span dir="rtl">نشین</span>

<span dir="rtl">53.</span> <span dir="rtl">الإمام زین العابدین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في رِسالَتِهِ المَعروفَةِ بِرِسالَةِ الحُقوقِ</span> -<span dir="rtl">: و أمّا حَقُّ الجَليسِ: فَأَن تُلينَ لَه كَنَفَكَ، و تُطيبَ لَهُ جانِبَكَ، و تُنصِفَهُ في مُجاراةِ اللَّفظِ، و لا تُغرِقَ في نَزع اللَّحظِ إذا لَحَظتَ، و تَقصِدَ فِي اللَّفظِ إلیٰ إفهامِهِ إذا لَفَظتَ، و إن كُنتَ الجَليسَ إلَيهِ كُنتَ فِي القِيامِ عَنهُ بِالخِيارِ، و إن كانَ الجالِسَ إلَيكَ كانَ بِالخِيارِ، و لا تَقومَ إلّا بِإذنِهِ، و لا قُوَّةَ إلّا بِاللّٰهِ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص ۲۶۶، بحار الأنوار: ج۷۴ ص ۱۷ ح۲.</span></ref>

<span dir="rtl">53.</span> <span dir="rtl">امام زين العابدين علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در رسالۀ معروف به رسالۀ حقوق</span> -<span dir="rtl">: حقّ هم</span>‌<span dir="rtl">نشین، اين است كه: با او نرمى و فروتنی كنى و با او به خوشی رفتار نمایی و در بگومگو کردن با او، انصاف بورزی و به گاه نگریستن، نگاهت را به مدّت طولانی از او بر نگیری و به گاه سخن گفتن، فهماندن به او را قصد کنی و اگر تو نزد او رفته و نشسته</span>‌<span dir="rtl">ای، تو اختیاردار برخاستن [و به پایان بردن مجلس] هستی و اگر او نزد تو آمده و نشسته است، اختیار در دست اوست و جز با اجازۀ او از جايت بر نمی</span>‌<span dir="rtl">خيزى، و]البتّه[نیرویی نیست جز از سوی خدا.</span>

<span dir="rtl">54.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في بَیانِ الحُقوقِ</span> -<span dir="rtl">: أمّا حَقُّ جَليسِكَ: فَأَن تُلينَ لَهُ جانِبَكَ، و تُنصِفَهُ في مُجازاةِ اللَّفظِ، و لا تَقومَ مِن مَجلِسِكَ إِلّا بِإِذنِهِ، و مَن تَجلِسُ إِلَيهِ يَجوزُ لَهُ القِيامُ عَنكَ بِغَيرِ إذنِكَ، و تَنسیٰ زَلّاتِهِ، و تَحفَظَ خَيراتِهِ، و لا تُسمِعَهُ إِلّا خَيراً.</span><ref><span dir="rtl">کتاب من لا يحضره الفقيه: ج۲ ص۶۲۳ ح۳۲۱۴ عن أبي حمزة الثمالي، الخصال: ص۵۶۹ ح۱، مكارم الأخلاق: ج۲ ص۳۰۳ ح۲۶۵۴، بحار الأنوار: ج۷۴ ص۷ ح۱.</span></ref>

<span dir="rtl">54.</span> <span dir="rtl">امام زين العابدين علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بیان حقوق</span> -<span dir="rtl">: حقّ هم</span>‌<span dir="rtl">نشین تو، اين است كه: با او نرمى كنى و در توبيخ لفظى، انصاف را رعايت كنى و جز با اجازۀ او از جايت بر نخيزى - در حالی که هر کس که در کنارش نشستی می</span>‌<span dir="rtl">تواند بدون اجازۀ تو برخيزد - و لغزش</span>‌<span dir="rtl">هايش را فراموش كنى و خوبى</span>‌<span dir="rtl">هايش را به ياد داشته باشى و جز نيكى، به گوشش نرسانى.</span>

<span dir="rtl">55.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لإسحاقَ بنِ عَمّارٍ</span> -<span dir="rtl">: يا إسحاقُ، صانِعِ المُنافِقَ بِلِسانِكَ، و أخلِص وُدَّكَ لِلمُؤمِنِ، و إن جالَسَكَ يَهودِيٌّ فَأَحسِن مُجالَسَتَهُ.</span><ref><span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه: ج۴ ص۴۰۴ ح۵۸۷۲ عن إسحاق بن عمار الصیرفي، الأمالي للمفيد: ص۱۸۵ ح۱۰، الزهد للحسين بن سعيد: ص۸۳ ح۵۰ كلاهما عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج۷۴ ص۱۵۲ ح۱۱.</span></ref>

<span dir="rtl">55.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">به اسحاق بن عمّار</span> -<span dir="rtl">: ای اسحاق! با منافق، به زبانت سازگارى كن و دوستى</span>‌<span dir="rtl">ات را براى مسلمان، خالص گردان و [حتّی] اگر يهودی</span>‌<span dir="rtl">اى [هم] با تو هم</span>‌<span dir="rtl">نشین شد، با او به شایستگی هم</span>‌<span dir="rtl">نشینى كن.</span>

<span id="تکرمة-الجلیس"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۱ - ۵: تَکرِمَةُ الجَلیسِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۱ - ۵: گرامی داشتن هم</span>‌<span dir="rtl">نشین</span>

<span dir="rtl">56.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن أكرَمَ أَخاهُ المُسلِمَ بِكَلِمَةٍ يُلطِفُهُ بِها أو مَجلِسٍ يُكرِمُهُ، لَم يَزَل في ظِلٍّ مِنَ اللّٰهِ</span><ref><span dir="rtl">في المصدر:‌«في ظِلّ اللّٰهِ مِنَ اللّٰهِ»، ‌و التصویب من مستدرك الوسائل (ج ۱۲ ص ۴۱۹ ح ۱۴۴۸۷) نقلاً عن المصدر.</span></ref> <span dir="rtl">تَعالیٰ مَمدودٍ عَلَيهِ الرَّحمَةُ ما كانَ في ذٰلِكَ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الجعفریّات: ص۱۹۴عن الإمام الكاظم عن آبائه علیهم السلام، المؤمن: ص۵۲ ح۱۲۸ نحوه، بحار الأنوار: ج ۷۴ ص ۳۱۶ ح۷۳؛ الجامع لأخلاق الراوي و آداب السامع: ج۱ ص۴۰۳ و راجع الكافي: ج‏۲ ص ۲۰۶ ح۵.</span></ref>

<span dir="rtl">56.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر كه برای اکرام برادر مسلمان خود، با وی سخنى مؤدّبانه و مهرآميز بگويد يا او را در جاى محترمانه</span>‌<span dir="rtl">اى از مجلس بنشاند، تا زمانى كه در این كار باشد، پيوسته سایۀ رحمت خداوند عزّ و جلّ بر سر او گسترده است.</span>

<span dir="rtl">57.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أكرِمُوا الجَليسَ، تُعمَر</span><ref><span dir="rtl">في ربیع الأبرار: «یعمر».</span></ref> <span dir="rtl">ناديكُم</span><ref><span dir="rtl">النادي: مجلس القوم و متَحَدَّثُهم (المصباح المنیر: ص ۵۹۸ «ندا»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص۲۱۵، بحار الأنوار: ج‏۷۵ ص۵۳ ح۸۹؛ ربیع الأبرار: ج۲ ص۳۰۰ من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام.</span></ref>

<span dir="rtl">57.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هم</span>‌<span dir="rtl">نشین را گرامی بدارید، مجلستان رونق می</span>‌<span dir="rtl">یابد.</span>

<span dir="rtl">58.</span> <span dir="rtl">الإمام العسکري علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لَقَد وَرَدَ عَلی أمیرِالمُؤمِنینَ علیه السلام أخَوانِ لَهُ مُؤمِنانِ: أبٌ وَ ابنٌ، فَقامَ إلَیهِما و أکرَمَهُما و أجلَسَهُما في صَدرِ مَجلِسِهِ، و جَلَسَ بَینَ أیدیهِما.</span><ref><span dir="rtl">الاحتجاج: ج ۲ ص۵۱۸ ح۳۴۰ عن یوسف بن محمّد بن زیاد و عليّ بن محمّد بن سیّار، التفسير المنسوب إلى الإمام العسكري علیه السلام: ص۳۲۵ ح۱۷۳، تنبیه الخواطر: ج‏۲ ص۱۰۷، بحار الأنوار: ج‏۴۱ ص۵۶ ح۵.</span></ref>

<span dir="rtl">58.</span> <span dir="rtl">امام عسكرى علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پدر و پسرى از برادرانِ دینیِ امير مؤمنان علیه السلام خدمت ايشان رسيدند. امام علیه السلام برايشان بلند شد و با احترام، آن دو را در بالاى مجلس نشاند و خود، مقابل آنها نشست.</span>

<span dir="rtl">59.</span> <span dir="rtl">الکافي عن المفضّل بن عمر الجُعفي عن الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إِنَّ المُؤمِنَ لَيُتحِفُ أخاهُ التُّحفَةَ. قُلتُ: و أَيُّ شَي</span>‌<span dir="rtl">ءٍ التُّحفَةُ؟ قالَ: مِن مَجلِسٍ، و مُتَّكَإٍ، و طَعامٍ، و كِسوَةٍ، و سَلامٍ</span>‌<span dir="rtl">.…</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج ۲ ص ۲۰۷ ح ۷، بحار الأنوار: ج۸ ص۱۵۶ ح۹۷.</span></ref>

<span dir="rtl">59.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از مفضّل بن عمر جُعفی</span> -<span dir="rtl">: امام صادق علیه السلام فرمود: «مؤمن به برادرش ارمغانى تقديم مى</span>‌<span dir="rtl">كند». گفتم: چه ارمغانى؟ فرمود: «جايى براى نشستن در مجلسى، متكايى، غذايى، لباسى، سلامى…».</span>

<span dir="rtl">راجع: سيرة خاتم النبیّین صلی الله علیه و آله: ج ۳ ص ۳۴ (سیرة النبيّ صلی الله علیه و آله في المجالس / إکرام الوارد).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: سيرۀ پيامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۴ ص ۴۳۷</span>

<span dir="rtl">(سيرۀ پيامبر صلی الله علیه و آله در حضور در مجالس / احترام به تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد).</span>

<span id="هذه-الأمور"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۱ - ۶: هذِهِ الأُمورُ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۱ - ۶: این کارها</span>

<span dir="rtl">60.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">فِي الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ</span> -<span dir="rtl">: إذا كُنتَ في مَجلِسٍ و لَم تَكُنِ المُحَدِّثَ و لَا المُحَدَّثَ فَقُم.</span><ref><span dir="rtl">شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد: ج۲۰ ص۳۱۲ ح۵۷۷؛ نثر الدرّ: ج ۴ ص ۲۰۴ من دون إسناد إلی رسول اللّه صلی الله علیه و آله أو أحد من أهل البیت علیهم السلام.</span></ref>

<span dir="rtl">60.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در حکمت</span>‌<span dir="rtl">های منسوب به ایشان</span> -<span dir="rtl">: اگر در مجلسی، نه سخنران بودی و نه شنونده، از جا برخیز.</span>

<span dir="rtl">61.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ مِن حَقِّ العالِمِ أن... لا تُسارَّهُ في مَجلِسِهِ... و أن... تَجلِسَ بَينَ يَدَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">الخصال: ص۵۰۴ ح۱ عن عبداللّه بن الحسن بن الحسن بن عليّ عن أبيه عن جدّه‏، أعلام الدين: ص۹۱.</span></ref>

<span dir="rtl">61.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">از حقوق دانشمند، آن است كه... در مجلس وى، درِ گوشى سخن نگويى… و جلوى او بنشينى.</span>

<span dir="rtl">62.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ مِن حَقِّ المُعَلِّمِ عَلَى المُتَعَلِّم أن... لا يُشاوِرَ في مَجلِسِهِ... و أن... يَجلِسَ بَينَ يَدَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">عدّة الداعي: ص۷۱، إرشاد القلوب: ج‏۱ ص۱۶۴، بحار الأنوار: ج‏۲ ص۴۵ ح۱۹.</span></ref>

<span dir="rtl">62.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">از حقوق آموزگار بر فراگیر، آن است که... در مجلس او [با دیگری] مشورت نکند و رو به رویش بنشیند.</span>

<span dir="rtl">63.</span> <span dir="rtl">الإمام زین العابدین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في حُقوقِ المُعَلِّمِ</span> -<span dir="rtl">: و حَقُّ سائِسِكَ بِالعِلمِ التَّعظيمُ لَهُ، وَ التَّوقيرُ لِمَجلِسِهِ... و أن... لا تُحَدِّثَ في مَجلِسِهِ أحَداً... و لا تُجالِسَ لَهُ عَدُوّاً.</span><ref><span dir="rtl">کتاب من لا يحضره الفقيه: ج‏۲ ص۶۲۰ ح۳۲۱۴ عن أبی حمزة الثماليّ، الخصال: ص۵۶۷ ح۱، مكارم الأخلاق: ج۲ ص۳۰۰ ح۲۶۵۴، بحار الأنوار: ج۷۴ ص۵ ح۱.</span></ref>

<span dir="rtl">63.</span> <span dir="rtl">امام زين العابدين علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بیان حقوق آموزگار</span> -<span dir="rtl">: حقّ مربّى</span>‌<span dir="rtl">ات آن است كه وى را بزرگ بشمارى و مجلسش را محترم بدارى... و این که... در مجلس وى با كسى سخن نگويى... و با دشمنش ننشينى.</span>

<span dir="rtl">64.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">في حَقِّ الوالِدِ عَلی وَلَدِهِ</span> -<span dir="rtl">: لا يَجلِسُ قَبلَهُ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۲ ص۱۵۹ ح۵ عن درست بن أبي منصور عن الإمام الکاظم علیه السلام، مشكاة الأنوار: ص۲۷۷ ح۸۳۳، بحار الأنوار: ج‏۷۴ ص۴۵ ح۶؛ الأدب المفرد: ص۲۷ ح۴۴ عن أبی هریرة من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام.</span></ref>

<span dir="rtl">64.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">در بارۀ حقّ پدر بر فرزندش</span> -<span dir="rtl">: پيش از او ننشيند.</span>

<span dir="rtl">65.</span> <span dir="rtl">تحف العقول علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في ما عَهِدَ أمیرُ المؤمنینَ علیه السلام إلیٰ مُحَمَّدِ بنِ أبي بَكرٍ حينَ وَلّاهُ مِصرَ</span> -<span dir="rtl">: أمَرَهُ... أن يُساوِيَ بَينَهُم في مَجلِسِهِ و وَجهِهِ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص۱۷۶، الغارات: ج‏۱ ص۲۲۵، بحار الأنوار: ج‏۳۳ ص۵۴۰ ح۷۲۰؛ أنساب الأشراف: ج۳ ص۱۶۴ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">65.</span> <span dir="rtl">تحف العقول علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در گزارش سفارش</span>‌<span dir="rtl">نامه</span>‌<span dir="rtl">ای که امیر مؤمنان علیه السلام برای محمّد بن ابی بکر نوشت، هنگامی که او را به فرمانداری مصر گمارد</span> -<span dir="rtl">: به او فرمان داد... در نشست و برخاست با مردم و نگاه کردن به ایشان، یکسان رفتار کند.</span>

<span dir="rtl">66.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لابنِ عَبّاسٍ عِندَ استِخلافِهِ إيّاه عَلَى البَصرَةِ</span> -<span dir="rtl">: سَعِ النّاسَ بِوَجهِكَ و مَجلِسِكَ و حُكمِكَ.</span><ref><span dir="rtl">نهج البلاغه: الکتاب ۷۶، بحار الأنوار،: ج‏۳۳ ص۴۹۸ ح۷۰۴.</span></ref>

<span dir="rtl">66.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">از سفارش ایشان به ابن عبّاس، هنگامى كه او را در بصره به جاى خود گمارد</span> -<span dir="rtl">: در نگاهت و مَجلست و فرمانت، همۀ مردم را جای بده.</span>

<span dir="rtl">67.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَنِ ابتُلِيَ بِالقَضاءِ فَليُواسِ بَينَهُم فِي الإِشارَةِ، و فِي النَّظَرِ، و فِي المَجلِسِ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۷ ص۴۱۳ ح۳ عن السكوني عن الإمام الصادق علیه السلام‏، تهذيب الأحكام: ج۶ ص۲۲۶ ح۵۴۳؛ نصب الراية: ج ۴ ص ۷۳ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">67.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر كس گرفتار مسند قضا مى</span>‌<span dir="rtl">شود، بايد در اشاره، در نگاه و در نشستن، ميان آنان (اطراف دعوا) يكسان عمل كند.</span>

<span dir="rtl">68.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لِشُرَيحٍ القاضي</span> -<span dir="rtl">: واسِ بَينَ المُسلِمينَ بِوَجهِكَ و مَنطِقِكَ و مَجلِسِكَ؛ حَتّیٰ لا يَطمَعَ قَريبُكَ في حَيفِكَ، و لا يَيأَسَ عَدُوُّكَ مِن عَدلِكَ... و لا تَقعُدَنَّ في مَجلِسِ القَضاءِ حَتّیٰ تَطعَمَ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۷ ص۴۱۳ ح۱ عن سلمة بن كهيل‏، تهذيب الأحكام: ج‏۶ ص۲۲۶ ح۵۴۱، کتاب من لا يحضره الفقيه: ج۳ ص۱۵ ح۳۲۴۳ و راجع السنن الكبرى: ج۱۰ ص۲۵۳ ح۲۰۵۳۷.</span></ref>

<span dir="rtl">68.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">به شُرَيح قاضی</span> -<span dir="rtl">: ميان مسلمانان در نگاه کردن و سخن گفتن و نشستن خود، به برابرى رفتار كن تا نزديكت، در ستمگری</span>‌<span dir="rtl">ات طمع نورزد و دشمنت، از عدالتت نااميد نگردد... و در مجلسِ داورى منشين، مگر آن كه غذا خورده باشى.</span>

<span id="الآداب-السلبیة"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۲: الآداب السّلبیّة</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۲: ناشایست</span>‌<span dir="rtl">ها</span>

<span id="الغیبة"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۲ - ۱: الغیبَةُ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۲ - ۱: غیبت کردن</span>

<span dir="rtl">69.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ما عُمِرَ مَجلِسٌ بِالغيبَةِ إلّا خَرِبَ مِنَ الدّينِ، فَنَزِّهوا أسماعَكُم مِنِ استِماعِ الغيبَةِ؛ فَإنَّ القائِلَ وَ المُستَمِعَ لَها شَريكانِ فِي الإثمِ.</span><ref><span dir="rtl">جامع الأخبار: ص۴۱۳ ح ۱۱۴۶، روضة الواعظین: ج۲ ص۴۶۶ ح۱۶۳۰ عن الإمام عليّ علیه السلام، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۲۵۹ ح۵۳.</span></ref>

<span dir="rtl">69.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هیچ مجلسی با غیبت آباد نشد، مگر آن که دین [اهل آن مجلس] ویران شد. پس گوش</span>‌<span dir="rtl">هایتان را از شنیدن غیبت دور بدارید که گوینده و گوش دهندۀ غیبت، هر دو در گناهش شریک اند.</span>

<span dir="rtl">70.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام عن رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله: الجُلوسُ فِي المَسجِدِ انتِظارَ الصَّلاةِ عِبادَةٌ، ما لَم يُحدِث. قيلَ: يا رَسولَ اللَّهِ! و ما يُحدِثُ؟ قالَ: الِاغتِيابَ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۲ ص۳۵۷ ح۱ عن السكوني، الأمالي للصدوق: ص۵۰۶ ح۶۹۸، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۲۲۰ ح۱؛ الفردوس: ج۲ ص۱۲۴ ح۲۶۴۵ نحوه و راجع صحيح ابن خزيمة: ج۲ ص۳۸۰ ح۱۵۰۴.</span></ref>

<span dir="rtl">70.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام پيامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «نشستن در مسجد به انتظارِ نماز، عبادت است، به شرط آن كه كارى از او سر نزند». گفتند: اى پیامبر خدا! چه کاری از او سر می</span>‌<span dir="rtl">زند]که نباید[؟ فرمود: «غيبت كردن».</span>

<span id="التفاخر"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۲ - ۲: التَّفاخُرُ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۲ - ۲: فخرفروشی</span>

<span dir="rtl">71.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لا تَعَلَّمُوا العِلمَ لِتُباهوا بِهِ العُلَماءَ، و لا لِتُماروا بِهِ السُّفَهاءَ، و لا تَخَيَّروا بِهِ المَجالِسَ، فَمَن فَعَلَ ذٰلِكَ فَالنّارُ النَّارُ.</span><ref><span dir="rtl">سنن ابن ماجة: ج۱ ص۹۳ ح۲۵۴ عن جابر بن عبداللّٰه، المستدرك على الصحيحين: ج ۱ ص ۱۶۱ ح ۲۹۰ نحوه؛ الإرشاد: ج۱ ص۲۳۰ عن الإمام عليّ علیه السلام نحوه، بحار الأنوار: ج۱۳ ص۴۱۷ح۱۰.</span></ref>

<span dir="rtl">71.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">دانش را فرا نگيريد تا بِدان با دانشمندان رقابت كنيد و با نادانان بستيزيد و مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها را به چنگ آوريد، كه هر كس چنين كند، در آتش است، آتش!</span>

<span id="رفع-الصوت"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۲ - ۳: رَفعُ الصَّوتِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۲ - ۳: بلند کردن صدا</span>

<span dir="rtl">72.</span> <span dir="rtl">الإمام الحسن علیه السلام</span> - <span dir="rtl">عَن خالِهِ هِندِ بنِ أبي هالَةَ في وَصفِ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: مَجلِسُهُ مَجلِسُ حِلمٍ و حَياءٍ و صِدقٍ و أمانَةٍ، لا تُرفَعُ فيهِ الأصواتُ.</span><ref><span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۳۱۸ ح۱ عن إسماعيل بن محمّد بن إسحاق عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام‏، معاني الأخبار: ص ۸۲ ح۱، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۵۲ ح۴؛ المعجم الكبير: ج۲۲ ص۱۵۸ ح۴۱۴.</span></ref>

<span dir="rtl">72.</span> <span dir="rtl">امام حسن علیه السلام</span> - <span dir="rtl">به نقل از دایی</span>‌ <span dir="rtl">خود، هند بن ابی هاله، در توصیف پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: مجلس ايشان، مجلس بردبارى و شرم و راستی و امانتدارى بود و در آن، صدايى بلند نمى</span>‌<span dir="rtl">شد.</span>

<span id="کثرة-الکلام"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۲ - ۴: کَثرَةُ الکَلامِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۲ - ۴: پُرگویی</span>

<span dir="rtl">73.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ موسىٰ</span>‌ <span dir="rtl">علیه السلام لَقِيَ الخَضِرَ علیه السلام فَقالَ: أوصِني، فَقالَ الخَضِرُ: يا طالِبَ العِلمِ، إنَّ القائِلَ أقَلُّ مَلالَةً مِنَ المُستَمِعِ، فَلا تُمِلَّ جُلَساءَكَ إذا حَدَّثتَهُم.</span><ref><span dir="rtl">منية المريد: ص۱۴۰، بحار الأنوار: ج۱ ص۲۲۶ ح۱۸؛ المعجم الأوسط: ج۷ ص۷۸ ح۶۹۰۸، البدایة و النهایة: ج۱ ص۳۲۹.</span></ref>

<span dir="rtl">73.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">موسى علیه السلام خضر علیه السلام را ملاقات كرد و به او گفت: مرا اندرز ده. خضر علیه السلام گفت: «اى خواهانِ علم! خستگىِ گوينده، كمتر از شنونده است. پس هنگام سخن گفتن، هم</span>‌<span dir="rtl">نشینانت را خسته مكن».</span>

<span id="المسارة-مع-الآخرین"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۲ - ۵: المُسارَّةُ مَعَ الآخَرینَ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۲ - ۵: درِ گوشی سخن گفتن با دیگری</span>

<span dir="rtl">74.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لا یَتَناجَی اثنانِ</span><ref><span dir="rtl">لا یَتَناجی اثنان: أي لایتسارّان منفردَین (النهایة: ج ۵ ص ۲۵ «نجا»).</span></ref> <span dir="rtl">دونَ واحِدٍ؛ فَإِنَّ ذٰلِكَ یُؤذِی المُؤمِنَ، وَ اللّهُ عزّ و جلّ یَکرَهُ أذَی المُؤمِنِ.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج ۵ ص ۱۲۸ ح ۲۸۲۵، المعجم الأوسط: ج ۲ ص ۲۸۱ ح ۱۹۸۶ نحوه؛ المناقب لابن شهرآشوب: ج ۲ ص ۲۲۴ نحوه، بحار الأنوار: ج ۳۸ ص ۳۰۰ ح ۴.</span></ref>

<span dir="rtl">74.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هیچ دو نفری نباید با هم درِ گوشی حرف بزنند که یک</span>‌<span dir="rtl">نفر دیگرشان (نفر سوم) تنها بماند؛ چرا که این کار، مؤمن را آزار می</span>‌<span dir="rtl">دهد و خداوند عزّ و جلّ آزار رساندن به مؤمن را ناخوش می</span>‌<span dir="rtl">دارد.</span>

<span dir="rtl">75.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لا تُفحِش في مَجلسِكَ لِکَي یَحذَروكَ بِسُوءِ خُلقِكَ، و لا تَناجَ مَعَ رجُلٍ و أنتَ مَعَ آخَرَ.</span><ref><span dir="rtl">عدّة الداعي: ص ۲۲۹ عن معاذ بن جبل، فلاح السائل: ص ۲۳۱ نحوه، بحار الأنوار: ج ۸۴ ص ۳۵۴ ح ۲.</span></ref>

<span dir="rtl">75.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">در مَجلست، وِقاحت به خرج نده که مردم به دلیل اخلاق بدت، از تو حذر کنند و وقتی کسی کنار تو نشسته است، با دیگری درِ گوشی سخن مگو.</span>

<span dir="rtl">76.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لِشُرَیحٍ القاضي</span> -<span dir="rtl">: لا تُسارَّ أَحَداً في مَجلِسِكَ، و إن غَضِبتَ فَقُم؛ فلا تَقضِيَنَّ و أَنتَ غَضبَانُ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۷ ص۴۱۳ ح۵، تهذيب الأحكام: ج‏۶ ص۲۲۷ ح۵۴۶، کتاب من لا يحضره الفقيه: ج۳ ص۱۴ ح۳۲۳۹.</span></ref>

<span dir="rtl">76.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">به شُرَیح قاضی</span> -<span dir="rtl">: در مجلس داورى، با كسى درِ گوشى صحبت مكن و اگر خشمگين شدى، به پا خيز. پس در حال خشم، داورى مكن.</span>

<span dir="rtl">77.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إذا کانَ القَومُ ثَلاثَةً فلا یَتَناجیٰ مِنهُمُ اثنانِ دُونَ صاحِبِهِما؛ فَإنَّ ذٰلِكَ مِمّا یَحزُنُهُ و یُؤذیهِ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج ۲ ص ۶۶۰ ح ۱ عن أبي بصیر، مشکاة الأنوار: ص ۱۸۹ ح ۵۰۰ و ص ۳۳۴ ح ۱۰۶۰ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">77.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر گاه جمع سه</span>‌<span dir="rtl">نفره</span>‌<span dir="rtl">ای بود، نباید دو نفرشان جدا از هم</span>‌<span dir="rtl">نشینشان، با هم درِ گوشی صحبت کنند؛ زیرا این کار، مایۀ ناراحتی و آزار او می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">78.</span> <span dir="rtl">الإمام الکاظم علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إِذا کانَ ثَلاَثَةٌ فی بَیتٍ فَلاَ یَتَناجَی اثنانِ دونَ صاحِبِهِما؛ فَإنَّ ذٰلِكَ مِمّا یَغُمُّهُ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج ۲ ص ۶۶۰ ح ۲ عن یونس بن یعقوب البجلي.</span></ref>

<span dir="rtl">78.</span> <span dir="rtl">امام کاظم علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر گاه سه نفر در کنار هم بودند، نباید دو نفرشان جدا از هم</span>‌<span dir="rtl">نشینشان، با هم درِگوشی صحبت کنند؛ زیرا این کار، او را ناراحت می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span id="قطع-کلام-الآخرین"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۲ - ۶: قَطعُ کَلامِ الآخَرینَ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۲ - ۶: قطع کردن سخن دیگران</span>

<span dir="rtl">79.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إذا جَلَستَ</span>‌ <span dir="rtl">إِلىٰ</span>‌ <span dir="rtl">عالِمٍ</span>‌ <span dir="rtl">فَكُن عَلیٰ أَن تَسمَعَ أحرَصَ مِنكَ عَلیٰ أن تَقولَ، و تَعَلَّم حُسنَ الِاستِماعِ كَما تَعَلَّمُ حُسنَ القَولِ، و لا تَقطَع عَلیٰ أَحَدٍ حَديثَهُ.</span><ref><span dir="rtl">المحاسن: ج۱ ص۳۶۴ ح۷۸۷، الاختصاص: ص۲۴۵، بحار الأنوار: ج۲ ص۴۳ ح۱۱؛ جامع بيان العلم: ج۱ ص۱۳۰ عن الإمام الحسن علیه السلام نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">79.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هنگامى كه نزد دانایى مى</span>‌<span dir="rtl">نشينى، براى شنيدن، حريص</span>‌<span dir="rtl">تر از گفتن باش و خوب گوش دادن را ياد بگير، همان گونه که خوب گفتن را یاد می</span>‌<span dir="rtl">گیری، و سخن كسى را قطع مكن.</span>

<span id="إیذاء-الجلیس"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۲ - ۷: إیذاءُ الجَلیسِ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۲ - ۷: آزار دادن هم</span>‌<span dir="rtl">نشین</span>

<span dir="rtl">80.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">كَفیٰ بِالمَرءِ عَيباً أن يُبصِرَ مِنَ النّاسِ ما يَعمیٰ عَلَيهِ مِن نَفسِهِ، و أَن يُؤذِيَ جَليسَهُ بِما لا يَعنيهِ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۲ ص۴۶۰ ح۲ عن أبي حمزة الثمالي عن الإمام زین العابدین علیه السلام، الأمالي للمفيد: ص۲۷۸ ح۴، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۲۱۵ ح۱۵؛ صفة الصفوة: ج۲ص۱۱۱ الرقم ۱۷۱عن الإمام الباقر علیه السلام.</span></ref>

<span dir="rtl">80.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">آدمى را همين عيب بس كه بيناى عيب مردمان و غافل از عيب خويش باشد و نيز هم</span>‌<span dir="rtl">نشین خود را با سخنان نامربوط بيازارد.</span>

<span id="مضغ-الکندر-و-ما-شابهه"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۲ - ۸: مَضغُ الکُندُرِ و ما شابَهَهُ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۲ - ۸: جویدن کُندُر و امثال آن</span>

<span dir="rtl">81.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ... مَضغَ الكُندُرِ فِي المَجالِسِ و عَلیٰ ظَهرِ الطَّريقِ مِن عَمَلِ قَومِ لوطٍ.</span><ref><span dir="rtl">تهذیب الأحکام: ج۲ ص۳۷۱ ح۱۵۴۲ عن زياد بن المنذر، کتاب من لا يحضره الفقيه: ج۱ ص۲۶۰ ح۷۹۹.</span></ref>

<span dir="rtl">81.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">کُندر جویدن در مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها و میان راه، از کارهای قوم لوط است.</span>

<span id="هذه-الأمور-1"></span>
=== <span dir="rtl">۲ / ۲ - ۹: هذهِ الأُمورُ</span> ===

<span dir="rtl">۲ / ۲ - ۹: این کارها</span>

<span dir="rtl">82.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">يا مُعاذُ،... لا تَفَحَّش في مَجلِسِكَ لِكَيلا يَحذَروكَ بِسوءِ خُلقِكَ، و لا تُناجِ مَعَ رَجُلٍ و عِندَكَ آخَرُ، و لا تَتَعَظَّم عَلَى النّاسِ فَيُقطَعَ عَنكَ خَيراتُ الدُّنيا.</span><ref><span dir="rtl">فلاح السائل: ص۲۳۱ ح۱۲۸ عن معاذ بن جبل‏، عدّة الداعي: ص۲۲۹، بحار الأنوار: ج۶۷ ص۲۴۸ ح۲۰؛ إحياء العلوم: ج۳ ص۴۳۲ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">82.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ای مُعاذ!... در مجلست دشنام مده تا به سبب بدخویی</span>‌<span dir="rtl">ات از تو نپرهیزند، و هنگامی که کسی نزد تو هست، با دیگری درِ گوشی سخن مگو، و با مردم تکبّر نکن که خیر و برکت دنیا از تو بریده می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">راجع: ص ۸۴ (المجالس الممدوحة و المجالس الذمومة / المجالس المذمومة).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: ص ۸۵ (مجلس</span>‌<span dir="rtl">های ستوده و نکوهیده / مجلس</span>‌<span dir="rtl">های نکوهیده).</span>

<span dir="rtl">83.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ الرَّجُلَ لَيَتَكَلَّمُ بِالكَلِمَةِ يُضحِكُ بِها جُلَساءَهُ، يَهوي بِها مِن أبعَدِ مِنَ الثُّرَيّا.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج ۳ ص ۳۶۶ ح ۹۲۳۱ عن أبي هريرة، صحيح ابن حبّان: ج۱۳ ص۲۴ ح۵۷۱۶؛ تنبیه الخواطر: ج۱ ص۱۱۱، بحار الأنوار: ج۷۲ ص۲۵۷ ذیل ح۲۰.</span></ref>

<span dir="rtl">83.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">گاه مردی سخنی می</span>‌<span dir="rtl">گوید و هم</span>‌<span dir="rtl">نشینان خود را می</span>‌<span dir="rtl">خنداند؛ امّا به سبب آن، بیشتر از فاصلۀ]این جا تا[ستارۀ ثریّا سقوط می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">84.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ الرَّجُلَ لَيَتَكَلَّمُ بِالكَلِمَةِ فِي</span>‌ <span dir="rtl">المَجلِسِ</span>‌ <span dir="rtl">لِيُضحِكَهُم بِها، فَيَهوي في</span>‌ <span dir="rtl">جَهَنَّمَ ما بَينَ السَّماءِ وَ الأَرضِ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للطوسي: ص۵۳۶ ح۱۱۶۲ عن أبي ذرّ، مكارم الأخلاق: ج۲ ص۳۷۸ ح۲۶۶۱ نحوه، أعلام الدين: ص۲۰۱، بحار الأنوار: ج۷۷ ص۸۸ ح۳.</span></ref>

<span dir="rtl">84.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">آدمى گاه در جمعى براى خنداندن آنان، سخنى مى</span>‌<span dir="rtl">گويد و [به سبب آن] به اندازۀ فاصلۀ آسمان تا زمين، در دوزخ فرو مى</span>‌<span dir="rtl">رود.</span>

<span dir="rtl">85.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إذا تَلاعَنَ اثنانِ فَتَباعَد مِنهُما؛ فَإنَّ ذٰلِكَ مَجلِسٌ تَنفِرُ عَنهُ المَلائِكَةُ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للطوسي: ص۷۰۰ ح۱۴۹۷ عن رزيق، تنبيه الخواطر: ج۲ ص۸۷، بحار الأنوار: ج۹۵ ص۳۴۹ ح۱.</span></ref>

<span dir="rtl">85.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هنگامی که دو نفر همدیگر را لعنت می</span>‌<span dir="rtl">کنند، از آنها دور شو؛ چون مجلسی است که فرشتگان از آن بیزارند.</span>

<span id="الفصل-الثالث-آداب-الجلوس"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الثالث: آدابُ الجُلوسِ</span> =

<span dir="rtl">فصل سوم: آداب نشستن</span>

<span id="ما-ینبغي-في-الجلوس"></span>
== <span dir="rtl">۳ / ۱: ما یَنبَغي فِي الجُلوس</span> ==

<span dir="rtl">۳ / ۱: شایسته</span>‌<span dir="rtl">های نشستن</span>

<span id="التواضع"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۱ - ۱: التَّواضُعُ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۱ - ۱: فروتنی</span>

<span dir="rtl">86.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">في وَصیَّتِهِ لِأبي ذَرٍّ</span> -<span dir="rtl">: يا أبا ذَرٍّ، إنّي ألبَسُ</span>‌ <span dir="rtl">الغَليظَ، و أجلِسُ علَى الأرضِ، و أركَبُ الحِمارَ بغَيرِ سَرجٍ، و اُردِفُ خَلفي، فمَن رَغِبَ عَن سُنَّتي فلَيس مِنّي.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للطوسي: ص ۵۳۱ ح۱۱۶۲ عن أبی ذرّ، مکارم الأخلاق: ج۱ ص۲۵۱ ح۷۴۷ نحوه، بحار الأنوار: ج ۷۷ ص ۸۰ ح ۳؛ السنن الکبری: ج۱۰ ص۱۷۴ ح۲۰۲۵۸ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">86.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">در سفارش ايشان به ابو ذر</span> -<span dir="rtl">: اى ابو ذر! من جامۀ خشن به تن مى</span>‌<span dir="rtl">كنم و روى زمين مى</span>‌<span dir="rtl">نشينم و بر الاغِ بدون پالان سوار مى</span>‌<span dir="rtl">شوم و كسى را هم [بر مَرکب] پشت سرم مى</span>‌<span dir="rtl">نشانم. پس هر كس از سنّت من روى بگرداند، از من نيست.</span>

<span dir="rtl">87.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في صِفَة رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: يَجلِسُ جِلسَةَ العَبدِ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۶ ص۲۷۰ ح۱ عن زيد الشحّام‏، نهج البلاغة: الخطبة۱۶۰، بحار الأنوار: ج ۱۶ ص ۲۷۸ ح ۱۱۷؛ شعب الإيمان: ج۵ ص۶۱ ح۵۷۸۰ من دون إسناد إلی الإمام الصادق علیه السلام.</span></ref>

<span dir="rtl">87.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در ذکر اوصاف پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: مانند بندگان مى</span>‌<span dir="rtl">نشست.</span>

<span dir="rtl">88.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله يَأكُلُ أكلَ العَبدِ، و يَجلِسُ جِلسَةَ العَبدِ، و يَعلَمُ أنَّهُ عَبدٌ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۶ ص ۲۷۱ ح ۳ عن هارون بن خارجة، تهذيب الأحكام: ج ۹ ص ۹۳ ح ۴۰۰، المحاسن: ج ۲ص ۴۵۶ ح ۳۸۶ نحوه، بحار الأنوار: ج ۱۶ ص ۲۶۲ ح ۵۲.</span></ref>

<span dir="rtl">88.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله مانند بندگان غذا مى</span>‌<span dir="rtl">خورد و مانند بندگان مى</span>‌<span dir="rtl">نشست و مى</span>‌<span dir="rtl">دانست كه يک بنده است.</span>

<span dir="rtl">89.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَرَّتِ امرَأَةٌ بَذِيَّةٌ بِرَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و هُوَ يَأكُلُ، و هُوَ جالِسٌ عَلَى الحَضيضِ</span><ref><span dir="rtl">علی الحضیض: أي علی الأرض (اُنظر: لسان العرب: ج ۷ ص ۱۳۷ «حضض»).</span></ref><span dir="rtl">، فَقالَت: يا مُحَمَّدُ! إنَّكَ لَتَأكُلُ أكلَ العَبدِ، و تَجلِسُ جُلوسَهُ!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لَها رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله: إنّي عَبدٌ، و أيُّ عَبدٍ أعبَدُ مِنّي؟!</span>

<span dir="rtl">قالَت: فَناوِلني لُقمَةً مِن طَعامِكَ. فَناوَلَها، فَقالَت: لا وَ اللّٰهِ إلَّا الَّذي في فيكَ!</span>

<span dir="rtl">فَأَخرَجَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله اللُّقمَةَ مِن فيهِ فَناوَلَها، فَأَكَلَتها... فَما أصابَها بَذاءٌ</span><ref><span dir="rtl">في الزهد و المحاسن: «داء» بدل «بذاء».</span></ref> <span dir="rtl">حَتّیٰ فارَقَتِ الدُّنيا.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۶ ص۲۷۱ ح۲ عن الحسن الصيقل، الزهد للحسين بن سعيد: ص ۷۱ ح ۲۲، المحاسن: ج۲ ص۲۴۵ ح۱۷۶۰ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج ۶۶ ص ۴۲۰ ح ۳۳ و راجع الطبقات الکبری: ج۱ ص۳۸۸.</span></ref>

<span dir="rtl">89.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">روزى، پيامبر خدا صلی الله علیه و آله روى زمين نشسته بود و غذا مى</span>‌<span dir="rtl">خورد كه زنی بدزبان بر ايشان گذشت و گفت: اى محمّد! تو مانند بندگان غذا مى</span>‌<span dir="rtl">خورى و چون بندگان مى</span>‌<span dir="rtl">نشينى!</span>

<span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: «من، يک بنده هستم. كدام بنده، بنده</span>‌<span dir="rtl">تر از من است؟».</span>

<span dir="rtl">زن گفت: پس لقمه</span>‌<span dir="rtl">اى از غذايت را به من بده.</span>

<span dir="rtl">پيامبر صلی الله علیه و آله لقمه</span>‌<span dir="rtl">اى به او داد. زن گفت: نه به خدا سوگند! لقمه</span>‌<span dir="rtl">اى را كه در دهانت هست، به من بده.</span>

<span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله لقمه را از دهانش بيرون آورد و به او داد. زن، آن را خورد... و از آن پس، تا زمانى كه از دنيا رفت، ديگر بدزبانى</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">در برخی نسخه‏ها به جای «بدزبانی (بذاء)»، «بیماری (داء)» آمده است</span>.</ref> <span dir="rtl">به سراغش نيامد.</span>

<span id="الجلوس-جلسة-الواثب"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۱ - ۲: الجُلوسُ جِلسَةَ الواثِبِ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۱ - ۲: نیم</span>‌<span dir="rtl">خیز نشستن</span>

<span dir="rtl">90.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في عَلاماتِ المُؤمِن</span> ‌-<span dir="rtl">: قُعودُهُ كَقُعودِ الواثِبِ</span><ref><span dir="rtl">الوثوب: النهوض و القیام. و فی النسخة التی بأیدینا «المواثب»، و صحّحناه من جامع الأخبار.</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">صفات الشیعة: ص۱۰۵ ح۴۲ عن مسعدة بن صدقه، جامع الأخبار: ص۲۱۵ ح۵۳۱ عن الإمام عليّ علیه السلام.</span></ref>

<span dir="rtl">90.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بیان نشانه</span>‌<span dir="rtl">های مؤمن</span> -<span dir="rtl">: چونان کسی می</span>‌<span dir="rtl">نشیند که می</span>‌<span dir="rtl">خواهد برخیزد.</span>

<span id="الجلوس-حيث-يأمره-صاحب-البيت"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۱ - ۳: الجُلوس حَيثُ يَأمُرُهُ صاحِبُ البَيتِ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۱ - ۳: نشستن در جایی که صاحب</span>‌<span dir="rtl">خانه می</span>‌<span dir="rtl">گوید</span>

<span dir="rtl">91.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إذا دَخَلَ أحَدُكُم عَلیٰ أخيهِ في رَحلِهِ فَليَقعُد حَيثُ يَأمُرُهُ صاحِبُ الرَّحلِ؛ فَإِنَّ صاحِبَ الرَّحلِ أعرَفُ بِعَورَةِ بَيتِهِ مِنَ الدّاخِلِ عَلَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">قرب الإسناد: ص۶۹ ح۲۲۲ عن مسعدة بن صدقه عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۴۵۱ ح۲.</span></ref>

<span dir="rtl">91.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر گاه يكى از شما به خانۀ برادرش وارد شد، هر جايى كه صاحب</span>‌<span dir="rtl">خانه مى</span>‌<span dir="rtl">گويد، همان جا بايد بنشيند؛ زيرا صاحب</span>‌<span dir="rtl">خانه، به عیب</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">در متن عربی حدیث، «عورة» آمده است که به معنای: عیب، دشواری و هر چیز پوشاندنی است</span>.</ref> <span dir="rtl">خانه</span>‌<span dir="rtl">اش نسبت به مهمان، آشناتر است.</span>

<span id="تخفيف-الجلوس-عند-المريض"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۱ - ۴: تَخفيفُ الجُلوسِ عِندَ المَريضِ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۱ - ۴: کوتاه نشستن نزد بیمار</span>

<span dir="rtl">92.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">أعظَمُ العِيادَةِ أجراً أخَفُّها.</span><ref><span dir="rtl">شعب الإيمان ج ۶ ص ۵۴۲ ح ۹۲۱۹ عن عمر بن عليّ عن الإمام عليّ علیه السلام، مسند البزّار: ج۲ ص۲۵۵ ح۶۶۳؛مكارم الأخلاق: ج۲ ص۱۷۸ ح۲۴۵۵عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">92.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">پُرپاداش</span>‌<span dir="rtl">ترين عيادت، كوتاه</span>‌<span dir="rtl">ترينِ آن است.</span>

<span dir="rtl">93.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ مِن أعظَمِ العُوّادِ أجراً عندَ اللّٰهِ عزّ و جلّ لَمَن إذا عادَ أخاهُ خَفَّفَ الجُلوسَ، إلّا أن يَكونَ المَريضُ يُحِبُّ ذٰلكَ و يُريدُهُ و يَسألُهُ ذٰلكَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۳ ص۱۱۸ ح۶ عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق علیه السلام، مکارم الأخلاق: ج۲ ص ۱۷۵ ح۲۴۴۴، قرب الإسناد: ص۱۳ ح۳۹ عن الإمام الصادق عن أبیه عنه علیهم السلام و کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۸۱ ص۲۱۴ ح۱.</span></ref>

<span dir="rtl">93.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">از پُرپاداش</span>‌<span dir="rtl">ترين عيادت كنندگان نزد خداوند عزّ و جلّ، كسى است كه چون برادر خويش را عيادت كند، سبُک بنشيند، مگر آن كه خود بيمار، نشستن نزد وى را دوست داشته باشد، و آن را بخواهد و آن را از وى خواستار شود.</span>

<span id="ما-لا-ینبغي-في-الجلوس"></span>
== <span dir="rtl">۳ / ۲: ما لا یَنبَغي فِي الجُلوس</span> ==

<span dir="rtl">۳ / ۲: ناشایست</span>‌<span dir="rtl">های نشستن</span>

<span id="الجلوس-قبال-الشمس"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۲ - ۱: الجُلوسُ قِبالَ الشَّمسِ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۲ - ۱: نشستن در آفتاب</span>

<span dir="rtl">94.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إذا جَلَسَ أحَدُكُم فِي الشَّمسِ فَليَستَدبِرها بِظَهرِهِ؛ فَإِنَّها تُظهِرُ الدّاءَ الدَّفينَ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الخصال: ص۶۱۷ ح۱۰ عن أبي بصير و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، تحف العقول: ص۱۰۷، عیون الحکم و المواعظ: ص۱۳۸ ح۳۱۳۳ نحوه، بحار الأنوار: ج۷۶، ص۱۸۳ ح۳.</span></ref>

<span dir="rtl">94.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر گاه كسى از شما در زير آفتاب مى</span>‌<span dir="rtl">نشيند، پشت به خورشيد قرار گيرد؛ چرا كه آفتاب، بيمارى</span>‌<span dir="rtl">هاى نهفته را آشكار مى</span>‌<span dir="rtl">سازد.</span>

<span dir="rtl">95.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إيّاكُم وَ الجُلوسَ فِي الشَّمسِ؛ فَإِنَّها تُبلِي الثَّوبَ، و تُنتِنُ الرّيحَ، و تُظهِرُ الدّاءَ الدَّفينَ.</span><ref><span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين: ج۴ ص۴۱۱ عن ابن عبّاس، دستور معالم الحکم: ص۱۰۱ عن الإمام عليّ علیه السلام نحوه؛ الخصال: ص۹۷ ح۴۴ عن الإمام عليّ علیه السلام نحوه، بحار الأنوار: ج‏۷۶ ص۱۸۳ ح۱.</span></ref>

<span dir="rtl">95.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">از نشستن در آفتاب، حذر كنيد؛ چرا كه جامه را كهنه، بوى [بدن] را بد و درد نهفته را آشكار مى</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span id="الجلوس-علی-النداوة"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۲ - ۲: الجُلوس عَلَی النَّداوَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۲ - ۲: نشستن بر جای نمناک</span>

<span dir="rtl">96.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أربَعَةٌ تُهرِمُ قَبلَ أوانِ الهَرَمِ:... وَ القُعودُ عَلَى النَّداوَةِ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص ۳۱۷، بحار الأنوار: ج ۷۸ ص۲۳۰ ح۱۵.</span></ref>

<span dir="rtl">96.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">چهار چیز، پیری زودرس می</span>‌<span dir="rtl">آورند:... و [از آنهاست] نشستن بر نم.</span>

<span id="طول-الجلوس-علی-الخلاء"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۲ - ۳: طولُ الجُلوسِ عَلَی الخَلاءِ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۲ - ۳: نشستن طولانی در دستشویی</span>

<span dir="rtl">97.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">قالَ لُقمانُ لِابنِهِ: طولُ الجُلوسِ عَلَى الخَلاءِ يورِثُ الباسورَ.</span><ref><span dir="rtl">تهذيب الأحكام: ج ۱ ص ۳۵۲ ح ۱۰۴۱ عن محمّد بن مسلم‏، کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۱ ص۲۸ ح۵۶ من دون إسناد إلی لقمان علیه السلام، بحار الأنوار: ج۸۰ ص۱۸۶ ح۴۱؛ عيون الأخبار لابن قتيبة: ج۳ ص۲۷۵ عن لقمان علیه السلام نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">97.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لقمان به پسرش گفت: «طولانى نشستن در دستشویی، موجب بواسير مى</span>‌<span dir="rtl">گردد».</span>

<span id="الجلوس-على-القبور"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۲ - ۴: الجُلوسُ عَلَى القُبورِ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۲ - ۴: نشستن روی قبر</span>

<span dir="rtl">98.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لا تَجلِسوا عَلَى القُبورِ و لا تُصَلّوا عَلَيها.</span><ref><span dir="rtl">صحيح مسلم: ج ۲ ص۶۶۸ ح۹۷ عن أبي مرثد الغنوي، سنن أبي داود: ج ۳ ص ۲۱۷ ح۳۲۲۹‏ نحوه؛ منتهى المطلب: ج۴ ص۳۱۷.</span></ref>

<span dir="rtl">98.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">روی قبرها ننشینید و بر روی آنها نماز نخوانید.</span>

<span id="الجلوس-في-مكان-المرأة-قبل-أن-يبرد"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۲ - ۵: الجُلوسُ في مَكانِ المَرأَةِ قَبلَ أن يَبرُدَ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۲ - ۵: نشستن در جای زن، پیش از سرد شدن آن</span>

<span dir="rtl">99.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إِذَا جَلَسَتِ المَرأَةُ مَجلِساً فَقامَت عَنهُ، فَلا يَجلِس في مَجلِسِها رَجُلٌ حَتّیٰ يَبرُدَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۵ ص ۵۶۴ ح ۳۸ عن السكوني عن الإمام الصادق علیه السلام، کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۳ ص۴۶۷ ح۴۶۱۹ عن الإمام الصادق علیه السلام، الخصال: ص۵۸۶ ح۱۲ عن الإمام الباقر علیه السلام و کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۱۰۳ ص۲۵۵ ح۱.</span></ref>

<span dir="rtl">99.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هنگامی که زنی در جایی نشست و از آن جا برخاست، تا آن گاه که آن جا سرد نشده است، مردی در آن جا ننشیند.</span>

<span id="جلسة-المغضوب-علیه"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۲ - ۶: جِلسَةُ المَغضوبِ عَلَیه</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۲ - ۶: نشستن مانند کسی که بر او خشم گرفته</span>‌<span dir="rtl">اند</span>

<span dir="rtl">100.</span> <span dir="rtl">سنن أبی داود عن الشريد بن سويد</span>: <span dir="rtl">مَرَّ بِي رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و أنا جالِسٌ هٰكَذا؛ و قَد وَضَعتُ يَدِيَ اليُسریٰ خَلفَ ظَهري وَ اتَّكَأتُ عَلیٰ أَليَةِ يَدي، فَقالَ: أ تَقعُدُ قِعدَةَ المَغضوبِ عَلَيهِم؟!</span><ref><span dir="rtl">سنن أبی داود: ج ‏۴ ص۲۶۳ ح۴۸۴۸، مسند ابن حنبل: ج۷ ص۱۱۷ ح ۱۹۴۷۱، المستدرك علی الصحیحین: ج۴ ص۲۹۹ ح۷۷۰۳ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">100.</span> <span dir="rtl">سنن أبی داوود</span> - <span dir="rtl">به نقل از شرید بن سوید</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بر من گذشت. من این گونه نشسته بودم: دست چپم را پشتم نهاده بودم و به گوشت برآمده در بُن شست دستم تکیه داده بودم. به من فرمود: «آیا مانند کسانی می</span>‌<span dir="rtl">نشینی که بر آنها خشم گرفته</span>‌<span dir="rtl">اند؟!».</span>

<span id="الاستیفاز"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۲ - ۷: الاِستیفازُ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۲ - ۷: نیم</span>‌<span dir="rtl">خیز نشستن</span>

<span dir="rtl">101.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل عن سَمُرة</span>: <span dir="rtl">أمَرَنا رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله أن نَعتَدِلَ فِي الجُلوسِ، و أن لا نَستَوفِزَ</span><ref><span dir="rtl">اِستَوفَز في قِعدَته: إذا قعد قعوداً منتصباً غیر مطمئنّ (لسان العرب: ج ۵ ص ۴۳۰ «وفز»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج ۷ ص ۲۵۴ ح ۲۰۱۳۱، المعجم الکبیر: ج۷ ص۲۱۳ ح۶۸۸۴، تاریخ دمشق: ج۲۳ ص۲۹۰ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">101.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل</span> - <span dir="rtl">به نقل از سَمُره</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به ما فرمان داد که معتدل (راست) بنشینیم و نیم</span>‌<span dir="rtl">خیز ننشینیم.</span>

<span id="جلوس-الحائض-عند-المحتضر"></span>
=== <span dir="rtl">۳ / ۲ - ۸: جُلوسُ الحائِضِ عِندَ المُحتَضِرِ</span> ===

<span dir="rtl">۳ / ۲ - ۸: نشستن حائض نزد محتضر</span>

<span dir="rtl">102.</span> <span dir="rtl">الإمام الکاظم علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لَمّا سُئِلَ عَنِ الحائِضِ تَقعُدُ عِندَ رَأْسِ المَريضِ في حَدِّ المَوتِ</span> -<span dir="rtl">: لا بَأْسَ أن تُمَرِّضَهُ، فَإذا خافوا عَلَيهِ و قَرُبَ ذٰلِكَ فَلتَتَنَحَّ عَنه و عَن قُربِهِ؛ فَإِنَّ المَلائِكَةَ تَتَأَذّیٰ بِذٰلِكَ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۳ ص ۱۳۸ ح۱ عن عليّ بن أبي حمزة البطائني، تهذیب الأحکام: ج۱ ص۴۲۸ ح۱۳۶۱، قرب الإسناد: ص۳۱۲ ح۱۲۱۴ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۸۱ ص۲۳۰ ح۱.</span></ref>

<span dir="rtl">102.</span> <span dir="rtl">امام کاظم علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در پاسخ سؤال از نشستن زن حائض در بالای سر بیمارِ در حال جان دادن</span> -<span dir="rtl">: اشکالی ندارد که پرستاری</span>‌<span dir="rtl">اش کند؛ ولی هنگامی که هراسانِ بیمار شدند و اَجَلش نزدیک شد، از بیمار دور شود و نزدیکش نباشد که فرشتگان از آن اذیّت می</span>‌<span dir="rtl">شوند.</span>

<span id="الفصل-الرابع-آداب-الخروج-من-المجلس"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الرّابع: آدابُ الخُروجِ مِنَ المَجلِسِ</span> =

<span dir="rtl">فصل چهارم: آداب بیرون رفتن از مجلس</span>

<span id="الاستئذان-من-الجليس"></span>
== <span dir="rtl">۴ / ۱: الاِستِئذانُ مِنَ الجَليسِ</span> ==

<span dir="rtl">۴ / ۱: اجازه خواستن از هم</span>‌<span dir="rtl">نشین</span>

<span dir="rtl">103.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا زارَ أحَدُكُم أخاهُ فَلا يَقومَ حَتّیٰ يَستَأذِنَهُ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للشجري: ج۲ ص۱۴۱ عن ابن عمر؛ الفردوس: ج۱ ص۳۰۴ ح۱۲۰۰، طبقات المحدّثين: ج۲ ص۲۰۶ ح۱۹۹ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">103.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هنگامی که یکی از شما به دیدار برادرش می</span>‌<span dir="rtl">رود، بر نخیزد تا اجازه بگیرد.</span>

<span id="ذكر-الله-عند-القيام"></span>
== <span dir="rtl">۴ / ۲: ذِكرُ اللهِ</span>‌ <span dir="rtl">عِندَ القِيامِ</span> ==

<span dir="rtl">۴ / ۲: ذکر خدا هنگام برخاستن</span>

<span dir="rtl">104.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">كَلِماتٌ لا يَتَكَلَّمُ بِهِنَّ أحَدٌ في مَجلِسِهِ عِندَ قِيامِهِ ثَلاثَ مَرّاتٍ إلّا كُفِّرَ بِهِنَّ عَنهُ، و لا يَقولُهُنَّ في مَجلِسِ خَيرٍ و ذِكرٍ إلّا خُتِمَ لَهُ بِهِنَّ عَلَيهِ كَما يُختَمُ بِخاتَمٍ عَلَى الصَّحيفَةِ: «سُبحانَكَ اللّٰهُمَّ و بِحَمدِكَ، لا إلٰهَ إلّا أنتَ، أستَغفِرُكَ و أتوبُ إلَيكَ».</span><ref><span dir="rtl">تفسير الآلوسي: ج۲۳ ص۱۵۹ عن ابن عمر، سنن أبي داود: ج۴ ص۲۶۴ ح۴۸۵۷، صحيح ابن حبّان: ج۲ ص۳۵۳ ح۵۹۳ کلاهما عن عبد اللّٰه بن عمرو بن العاص من دون إسناد إلی النبيّ صلی الله علیه و آله أو أحد من أهل البیت علیهم السلام نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">104.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">چند کلمه اند که کسی هنگام برخاستن از مجلسش سه بار آنها را نمی</span>‌<span dir="rtl">گوید، مگر آن که خطاهایش جبران می</span>‌<span dir="rtl">شود، و آنها را در مجلس خیر و ذکر نمی</span>‌<span dir="rtl">گوید، جز آن که با این کلمات، بر آن[مجلس]، مُهر تأیید زده می</span>‌<span dir="rtl">شود، آن گونه که بر نوشته مُهر می</span>‌<span dir="rtl">زنند. [آن کلمات، اینهایند]: «پاکا تو - ای خداوند - و ستایش، تو را! جز تو معبودی نیست. از تو آمرزش می</span>‌<span dir="rtl">خواهم و به سوی تو باز می</span>‌<span dir="rtl">گردم».</span>

<span dir="rtl">105.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن سَرَّهُ أن يَكتالَ بِالمِكيالِ الأوفیٰ مِنَ الأجرِ يَومَ القِيامَةِ، فَليَقُل آخِرَ مَجلِسِهِ حينَ يُريدُ أن يَقومَ: (سُبْحانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ</span> ‌<span dir="rtl">* وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ</span> ‌<span dir="rtl">* وَ الْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعالَمِينَ)</span><ref><span dir="rtl">الصافّات: ۱۸۰ - ۱۸۲.</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">تفسير القرطبي: ج ۱۵ ص ۱۴۱ عن الشعبي؛ الكافي: ج۲ ص۴۹۶ ح۳ عن الامام الباقر علیه السلام، عدّة الداعي: ص ۲۴۱ عن الإمام الصادق علیه السلام کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۴۶۸ ح۲۰ و راجع مجمع البيان: ج۸ ص۷۲۲.</span></ref>

<span dir="rtl">105.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر کس را خوش می</span>‌<span dir="rtl">آید که اجرش را روز قیامت با پیمانۀ پر بدهند، در پایان مجلسش هنگامی که بر می</span>‌<span dir="rtl">خیزد، بگوید: (پاک است پروردگار تو، خداوند عزّت، از آنچه [او را بِدان</span>‌<span dir="rtl">] وصف مى</span>‌<span dir="rtl">كنند * و سلام بر فرستادگان * و ستايش، خداى راست، پروردگار جهانيان).</span>

<span dir="rtl">106.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">كَفّارَةُ المَجالسِ أن يَقولَ العَبدُ: «سُبحانَكَ اللّٰهُمَّ و بِحَمدِكَ، أستَغفِرُكَ و أتوبُ إلَيكَ».</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۳ ص۳۰۰ ح۸۸۲۶ عن أبي هريرة.</span></ref>

<span dir="rtl">106.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">کفّارۀ مجلس، این است که بنده بگوید:«پاکا تو - ای خداوند - و ستایش، تو را! از تو آمرزش می</span>‌<span dir="rtl">خواهم و به سوی تو باز می</span>‌<span dir="rtl">گردم».</span>

<span dir="rtl">107.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن جَلَسَ في مَجلِسٍ فَكَثُرَ فيهِ لَغطُهُ</span><ref><span dir="rtl">اللَّغْطُ - و يحرّك - : الصوت و الجَلَبَةُ، و أصواتٌ مبهمة لا تُفهم. و فيه: «لَهُم لَغطٌ في أسواقِهم»: ما لا طائل تحته من الكلام (مجمع البحرين: ج ۳ ص ۱۶۳۵ «لغط»).</span></ref><span dir="rtl">، فَقالَ قَبلَ أن يَقومَ مِن مَجلِسِهِ ذٰلِكَ: «سُبحانَكَ اللّٰهُمَّ و بِحَمدِكَ، أشهَدُ أن لا إلٰهَ إلّا أنتَ، أستَغفِرُكَ و أتوبُ إلَيكَ»، إلّا غُفِرَ لَهُ ما كانَ في مَجلِسِهِ ذٰلِكَ.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۵ ص۴۹۴ ح۳۴۳۳ عن أبي هريرة، السنن الكبرى للنسائي: ج۶ ص۱۰۵ ح۱۰۲۳۰، مسند ابن حنبل: ج۳ ص۵۵۴ ح۱۰۴۲۰.</span></ref>

<span dir="rtl">107.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر كس در مجلسى بنشيند كه در آن بيهوده</span>‌<span dir="rtl">گويى</span>‌<span dir="rtl">اش بسيار شود، چنانچه پيش از آن كه از آن مجلس برخيزد، بگويد: «پاكا تو - اى خداوند - و ستايش، تو را! گواهى مى</span>‌<span dir="rtl">دهم كه معبودى جز تو نيست. از تو آمرزش مى</span>‌<span dir="rtl">طلبم و به درگاهت توبه مى</span>‌<span dir="rtl">كنم»، آنچه]لغزش[از او در آن مجلس سر زده است، آمرزيده مى</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">108.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">كَفّارَةُ المَجلِسِ</span>‌ <span dir="rtl">أن يَقولَ العَبدُ بَعدَ أن يَقومَ: «سُبحانَكَ اللّٰهُمَّ و بِحَمدِكَ، لا إلٰهَ إلّا أنتَ، أستَغفِرُكَ و أتوبُ إلَيكَ».</span><ref><span dir="rtl">المعجم الأوسط: ج۲ ص۵۴ ح۱۲۲۷ عن ابن مسعود، المعجم الكبير: ج۱۰ ص۱۶۴ ح۱۰۳۳۳ نحوه؛ عوالي اللآلي‏: ج۲ ص۲۶ ح۶۰ نحوه، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۴۶۷ ح۱۷ نقلاً عن خطّ الشهيد رحمه الله.</span></ref>

<span dir="rtl">108.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">كفّارۀ]لغزش</span>‌<span dir="rtl">های[هر مجلسى، اين است كه بنده، سپس از بلند شدن از آن بگويد: «پاكا تو - اى خداوند - و ستايش، تو را! معبودى جز تو نيست. از تو آمرزش مى</span>‌<span dir="rtl">طلبم و به درگاهت توبه مى</span>‌<span dir="rtl">كنم».</span>

<span dir="rtl">109.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا جَلَسَ أحَدُكُم في مَجلِسٍ فَلا يَبرَحَنَّ مِنهُ حَتّیٰ يَقولَ ثَلاثَ مَرّاتٍ: «سُبحانَكَ و بِحَمدِكَ، لا إلٰهَ إلّا أنتَ، اِغفِر لي و تُب عَلَيَّ»، فَإن كانَ في خَيرٍ فَكانَ كَالطّابِعِ عَلَيهِ، و إن كانَ مَجلِسَ الوَعظِ كانَ كَفّارَةً لِما كانَ في ذٰلِكَ المَجلِسِ.</span><ref><span dir="rtl">مشکاة الأنوار: ص۳۵۹ ح۱۱۶۶؛ المعجم الکبیر: ج۲ ص۱۳۹ ح۱۵۸۷، الفردوس: ج۱ ص۲۹۸ ح۱۱۷۷ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">109.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هنگامی که یکی از شما در مجلسی می</span>‌<span dir="rtl">نشیند، از آن جا بر نخیزد تا این که سه بار بگوید: «پاکا تو و ستایش، تو را! معبودی جز تو نیست. مرا بیامرز و به سوی من باز گرد». پس اگر آن مجلس در نیکی بوده، [این ذکر،] همچون مُهر، آن را می</span>‌<span dir="rtl">بندد [و ختم به خیرش می</span>‌<span dir="rtl">کند] و اگر مجلس پند و اندرز بوده، جبران کنندۀ]لغزش</span>‌<span dir="rtl">های[آن مجلس است.</span>

<span dir="rtl">راجع: سیرة خاتم النبیّین صلی الله علیه و آله: ج ۲ ص ۹۹ (سیرة النبيّ صلی الله علیه و آله فی الجلوس و القیام / ذکر اللّه عند الجلوس و القیام) و ص ۱۰۰ (دعاؤُهُ عند القیام).</span>

<span dir="rtl">ر. ک: سیرۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۳ ص ۱۱۹ (سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله در نشستن و برخاستن / ذکر خدا هنگام نشستن و برخاستن) و ص ۱۲۱ (دعای پیامبر صلی الله علیه و آله هنگام برخاستن).</span>

<span id="سلام-الوداع"></span>
== <span dir="rtl">۴ / ۳: سَلامُ الوَداعِ</span> ==

<span dir="rtl">۴ / ۳: خداحافظی</span>

<span dir="rtl">110.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا قامَ أحَدُكُم مِن مَجلِسِهِ فَليُوَدِّعهُم بِالسَّلامِ.</span><ref><span dir="rtl">الجعفریّات: ص ۲۲۹ عن الإمام الكاظم عن آبائه علیهم السلام،‏ مشكاة الأنوار: ص۳۴۷ ح۱۱۱۴، جامع الأخبار: ص ۲۳۰ ح۵۸۸، بحار الأنوار: ج ۷۶ ص۱۱ ح۴۶.</span></ref>

<span dir="rtl">110.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر گاه یکی از شما از جایش برخاست، با اهل مجلس خداحافظی کند.</span>

<span dir="rtl">111.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا قامَ الرَّجُلُ مِن مَجلِسِهِ فَليُوَدِّع إخوانَهُ بِالسَّلامِ، فَإن أفاضوا في خَيرٍ كانَ شَريكَهُم، و إن أفاضوا في باطِلٍ كانَ عَلَيهِم دونَهُ.</span><ref><span dir="rtl">قرب الإسناد: ص۴۶ ح۱۵۲ عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق عن أبیه علیهما السلام و ص۶۶ ح۲۰۹، بحار الأنوار: ج ۷۶ ص ۹ ح۳۶.</span></ref>

<span dir="rtl">111.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر گاه انسان از جایش برخاست، با برادرانش خداحافظی کند. اگر آنان به خیر و نیکی سخن گفتند، شریک آنان است و اگر به باطل</span>‌<span dir="rtl">گویی پرداختند، بر گردن خودشان است و نه این فرد.</span>

<span dir="rtl">راجع: ص ۱۶ (آداب دخول المجلس / التسلیم).</span>

<span dir="rtl">ر. ک: ص ۱۷ (آداب ورود به مجلس / سلام کردن).</span>

<span dir="rtl">112.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا حُیّیتُم فَسَلِّموا، و إذا قُمتُم فَسَلِّموا.</span><ref><span dir="rtl">لبّ اللباب للراوندي: ج۱ ص۳۳۷.</span></ref>

<span dir="rtl">112.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هنگامی که [به مجلسی] وارد شدید، سلام دهید و هنگامی که برخاستید خداحافظی کنید.</span>

<span id="حفظ-الأسرار"></span>
== <span dir="rtl">۴ / ۴: حِفظُ الأَسرارِ</span> ==

<span dir="rtl">۴ / ۴: رازداری</span>

<span dir="rtl">113.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">المَجالسُ بِالأَمانَةِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج‏۲ ص۶۶۰ ح۲ عن زرارة عن الإمام الباقر علیه السلام، کتاب من لا یحضره الفقيه: ج۴ ص۳۷۸ ح۵۷۹۰؛ مسند الشهاب: ج۱ ص۳۸ ح۳.</span></ref>

<span dir="rtl">113.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها امانت اند.</span>

<span dir="rtl">114.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">في وَصِيَّتِهِ لِأبي ذَرٍّ</span> -<span dir="rtl">: يا أبا ذَرٍّ، المَجالسُ بِالأمانَةِ، و إفشاءُ سِرِّ أخيكَ خِيانَةٌ؛ فَاجتَنِب ذٰلِكَ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالى للطوسي: ص۵۳۷ ح۱۱۶۲ عن أبي ذرّ، مكارم الأخلاق: ج۲ ص۳۷۹ ح۲۶۶۱، تنبیه الخواطر: ج۲ ص۶۵، بحار الأنوار: ج۷۷ ص۸۹ ح۳.</span></ref>

<span dir="rtl">114.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">در سفارش ایشان به ابو ذر</span> -<span dir="rtl">: ای ابو ذر! مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها امانت اند و فاش كردن راز برادرت خيانت است. از اين كار، دورى كن.</span>

<span dir="rtl">115.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّما يَتَجالَسُ المُتَجالِسانِ بِأَمانَةِ اللّٰهِ،</span>‌ <span dir="rtl">فَلا يَحِلُّ لِأَحَدِهِما أن يُفشِيَ عَلیٰ صاحِبِهِ ما يَكرَهُ.</span><ref><span dir="rtl">الزهد لابن المبارك: ص۲۴۰ ح۶۹۱، المصنّف لعبد الرزّاق: ج ۱۱ ص ۲۲ ح۱۹۷۹۱ نحوه؛ تنبيه الخواطر: ج۱ ص۹۸ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">115.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">دو كس که با هم انجمن مى</span>‌<span dir="rtl">كنند، آنچه ميانشان مى</span>‌<span dir="rtl">گذرد، امانت خداست و روا نيست كه يكى از آنها، چيزى را كه برادرش دوست ندارد، به زيان او فاش سازد.</span>

<span dir="rtl">116.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام عن رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله: المَجالِسُ بِالأَمانَةِ، و لا يَحِلُّ لِمُؤمِنٍ أن يَأثُرَ</span><ref><span dir="rtl">أثرتُ الحدیثَ أثراً: نقلتُه (المصباح المنیر: ص ۴ «أثر»).</span></ref> <span dir="rtl">عَلیٰ مُؤمِنٍ - أو قالَ: عَن أخيهِ المُؤمِنِ - قَبيحاً.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للطوسي: ص۵۷۲ ح۱۱۸۵ عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، تنبیه الخواطر: ج۲ ص۷۰ نحوه، بحار الأنوار: ج۷۵ ص ۴۶۷ ح۱۶؛ تاريخ بغداد: ج ۱۴ ص ۲۳ الرقم ۷۳۵۴.</span></ref>

<span dir="rtl">116.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پيامبر خدا فرمود: «مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها امانت اند و روا نيست كه مسلمانى از مسلمان ديگر» يا فرمود: «از برادر مسلمان خود كار ناپسندى را بازگو كند».</span>

<span dir="rtl">117.</span> <span dir="rtl">رسول الله صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن حَدَّثَ في مَجلِسٍ بِحَديثٍ فَالتَفَتَ، فَهِيَ أمانَةٌ.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۵ ص۷۱ ح۱۴۴۸۱ عن جابر بن عبداللّٰه‏، سنن الترمذي: ج۴ ص۳۴۱ ح۱۹۵۹، تهذیب الکمال: ج۱۷ ص۲۸۷ الرقم۳۹۰۶ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">117.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر کس در مجلسی سخنی گفت و سپس به سویی رفت، آن سخن، امانت است.</span>

<span dir="rtl">118.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">المَجالِسُ بِالأَمانَةِ، و لَيسَ لِأَحَدٍ أن يُحَدِّثَ بِحَديثٍ يَكتُمُهُ صاحِبُهُ إلّا بِإذنِهِ، إلّا أن يَكونَ فِقهاً</span><ref><span dir="rtl">في الطبعة المعتمدة: «ثقة» بدل «فقهاً»، و التصویب من طبعة دار الحدیث.</span></ref> <span dir="rtl">أو ذكراً لَهُ بِخَيرٍ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۲ ص ۶۶۰ ح ۳، مجمع البحرين: ج۱ ص۸۲.</span></ref>

<span dir="rtl">118.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها امانت اند و هيچ كس نبايد سخنى را كه گوينده</span>‌<span dir="rtl">اش آن را پنهان مى</span>‌<span dir="rtl">دارد، جز با اجازۀ خود او بازگو كند، مگر اين كه [مطلبِ] علمی باشد يا ذكر خيرى از او باشد.</span>

<span dir="rtl">119.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">المَجالِسُ بِالأَمانَةِ إلّا ثَلاثَةَ مَجالِسٍ: مَجلِسٌ يُسفَكُ فيهِ دَمٌ حَرامٌ، و مَجلِسٌ يُستَحَلُّ فيه فَرجٌ حَرامٌ، و مَجلِسٌ يُستَحَلُّ فيهِ مالٌ مِن غَيرِ حَقٍّ.</span><ref><span dir="rtl">‏مسند ابن حنبل: ج۵ ص۱۰۸ ح۱۴۶۹۹عن جابر بن عبداللّٰه؛ الأمالي للطوسي: ص۵۳ ح۷۱، معدن الجواهر: ص۱۱۰ ح۱۱۲ نحوه، بحار الأنوار: ج ۷۵ ص ۴۶۵ ح۷.</span></ref>

<span dir="rtl">119.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها امانت اند، مگر سه مجلس: مجلسى كه در آن، خونى به ناروا ريخته شود، و مجلسى كه در آن، زِنا شود و مجلسى كه در آن، مال حرام به ناروا حلال گردد.</span>

<span dir="rtl">120.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">حَديثُ كُلِّ مَجلِسٍ يُطویٰ مَعَ بِساطِهِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۳ ص۴۱۴ ح ۴۹۳۷، عيون الحكم و المواعظ: ص۲۳۴ ح۴۴۸۹.</span></ref>

<span dir="rtl">120.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">سخن هر مجلس، با همان سفره</span>‌<span dir="rtl">اش پیچیده می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span id="الفصل-الخامس-المجالس-الممدوحة-و-المجالس-المذمومة"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الخامس: المَجالِسُ المَمدوحَةُ وَ المَجالِسُ المَذمومَةُ</span> =

<span dir="rtl">فصل پنجم: مجلس</span>‌<span dir="rtl">های ستوده و نکوهیده</span>

<span id="أصناف-المجالس"></span>
== <span dir="rtl">۵ / ۱: أصنافُ المَجالِسِ</span> ==

<span dir="rtl">۵ / ۱: گونه</span>‌<span dir="rtl">های مجلس</span>

<span dir="rtl">121.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">المَجالِسُ ثَلاثَةٌ: غانِمٌ، و سالِمٌ، وَ شاحِبٌ</span><ref><span dir="rtl">و لعلّ الصواب: «شاجب» بالجیم. اُنظر الحدیث اللاحق و تعلیق الشریف الرضي علی هذه الکلمة.</span></ref><span dir="rtl">؛ فَأمَّا الغانِمُ فَالَّذي يَذكُرُ اللّٰهَ تَعالیٰ فيهِ، و أمَّا السّالِمُ فَالسّاكِتُ، و أمَّا الشّاحِبُ فَالَّذي يَخوضُ فِي الباطِلِ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">أعلام الدين: ص۲۹۳، نزهة الناظر: ص۳۸ ح۴۸ نحوه، بحار الأنوار: ج۷۴ ص ۱۸۹ ح۱۸؛ المطالب العالیة: ج۳ ص۲۴۳ ح۳۳۸۸ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">121.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها، سه گونه اند: سودمند، سالم، و پژمرده. [مجلس] سودمند، مجلسى است كه در آن، یاد خدا کنند. [مجلسِ] سالم، محفل خاموش است و [مجلس] پژمرده، آن است كه در آن، به باطل پرداخته شود.</span>

<span dir="rtl">122.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">المَجالِسُ ثَلاثَةٌ: سالِمٌ، و غانِمٌ، و شاجِبٌ</span><ref><span dir="rtl">قال الشريف الرضيّ قدس سره: و هذا القول مجاز، و المراد أنّ أهل هذه المجالس الثلاثة سالمون، و غانمون، و شاجبون، و الشاجب: الهالك، و الشجب: الهلاك، فجعل عليه الصلاة و السلام هذه الصفات للمجالس و هي على التحقيق لأصحاب المجالس (المجازات النبويّة: ص ۳۴۶ ح ۳۰۰).</span></ref><span dir="rtl">. فَالسّالِمُ الصّامِتُ، وَ الغانِمُ الذّاكِرُ لِلهِ، وَ الشّاجِبُ الَّذي يَلفِظُ و يَقَعُ فِي النّاسِ.</span><ref><span dir="rtl">مشکاة الأنوار: ص۱۱۱ ح۲۵۵، الأمالي للشجري: ج۱ ص۶۲ عن رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله نحوه، بحار الأنوار: ج‏۹۳ ص۱۶۳ ح۴۳؛ كنز العمّال: ج ۹ ص ۱۴۸ ح۲۵۴۵۲ نقلاً عن الأمثال للعسکري عن رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">122.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَجلس</span>‌<span dir="rtl">ها، سه گونه اند: سالم و بهره</span>‌<span dir="rtl">مند و به هلاكت افتاده. سالم، آن است كه]اهلش[خاموش باشد، و بهره</span>‌<span dir="rtl">مند، آن است كه]اهلش[ذكر خدا گويد و به هلاكت افتاده، آن است كه]اهلش[زبان به بدگويى مردم گشايد.</span>

<span id="المجالس-الممدوحة"></span>
== <span dir="rtl">۵ / ۲: المَجالِسُ المَمدوحَةُ</span> ==

<span dir="rtl">۵ / ۲: مجلس</span>‌<span dir="rtl">های ستوده</span>

<span id="الجلوس-في-المساجد"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۲ - ۱: الجُلوسُ فِي المَساجِدِ</span> ===

<span dir="rtl">۵ / ۲ - ۱: نشستن در مسجد</span>

<span dir="rtl">123.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">جَليسُ المَسجِدِ عَلیٰ ثَلاثِ خِصالٍ: أخٍ مُستَفادٍ، أو كَلِمَةٍ مُحكَمَةٍ، أو رَحمَةٍ مُنتَظَرَةٍ.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۳ ص۳۹۹ ح۹۴۲۵ عن أبی هریرة، تفسير الثعلبي: ج۷ ص۱۱۰، الفردوس: ج۱ ص۲۰۶ ح۷۸۷ و راجع کتاب من لا يحضره الفقيه: ج‏۱ ص۲۳۷ ح۷۱۳.</span></ref>

<span dir="rtl">123.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هم</span>‌<span dir="rtl">نشین مسجد، دنبال سه چیز است: برادرِ قابل استفاده، سخنی حکیمانه، یا رحمتی قابل انتظار.</span>

<span dir="rtl">124.</span> <span dir="rtl">سنن الدارمي عن عبد اللّٰه بن عمرو</span>: <span dir="rtl">إنَّ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله مَرَّ بِمَجلِسَينِ في مَسجِدِهِ فَقالَ: كِلاهُما عَلیٰ خَيرٍ، و أحَدُهُما أفضَلُ مِن صاحِبِهِ: أمّا هٰؤُلاءِ فَيَدعونَ اللّٰهَ و يَرغَبونَ إلَيهِ؛ فَإن شاءَ أعطاهُم و إن شاءَ مَنَعَهُم، و أمّا هٰؤُلاءِ فَيَتَعَلَّمون الفِقهَ وَ العِلمَ و يُعَلِّمونَ الجاهِلَ، فَهُم أفضَلُ؛ و إنَّما بُعِثتُ مُعَلِّما. قالَ: ثُمَّ جَلَسَ فيهِم.</span><ref><span dir="rtl">سنن الدارمي: ج۱ ص۱۰۵ ح۳۵۵؛ منية المريد: ص۱۰۶ من دون إسناد إلی عبد اللّٰه بن عمرو، الأمالي للشجري: ج۱ ص۴۳ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۱ ص ۲۰۶ ح۳۵.</span></ref>

<span dir="rtl">124.</span> <span dir="rtl">سنن الدارمى</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">بن عمرو</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله در مسجدش بر دو گروه گذشت و فرمود: «هر دو در كار خيرند؛ ولى يكى بر ديگرى برترى دارد. اينان خدا را مى</span>‌<span dir="rtl">خوانند و به او رغبت مى</span>‌<span dir="rtl">ورزند. پس اگر خدا بخواهد، به آنان عطا مى</span>‌<span dir="rtl">كند و اگر بخواهد، از آنان باز مى</span>‌<span dir="rtl">دارد؛ ولى گروه ديگر، دین و دانش فرا مى</span>‌<span dir="rtl">گيرند و به كسى كه نمى</span>‌<span dir="rtl">داند، مى</span>‌<span dir="rtl">آموزند. پس اينان برترند و من، آموزگار بر انگيخته شده</span>‌<span dir="rtl">ام». سپس در ميان آنان نشست.</span>

<span dir="rtl">125.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ تَرَهُّبَ أُمَّتِي القُعودُ فِي المَساجِدِ، وَ انتِظارُ الصَّلاةِ بَعدَ الصَّلَاةِ.</span><ref><span dir="rtl">تهذیب الأحکام: ج ۴ ص ۱۹۱ ح۵۴۱ عن عثمان بن مظعون، بحار الأنوار: ج‏۸۳ ص۳۸۱ ح۴۹؛ التمهيد لابن عبد البرّ: ج ۲۱ ص ۲۲۶، الزهد و الرقائق: ص۲۹۰ ح۸۴۵ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">125.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">همانا رهبانيت امّت من، نشستن در مسجدها و انتظار كشيدن نماز پس از نماز است.</span>

<span dir="rtl">126.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ المُؤمِنَ مَجلِسُهُ مَسجِدُهُ، و صَومَعَتُهُ بَيتُهُ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۶۶۲ ح۱ عن السكوني عن الإمام الصادق علیه السلام، تهذيب الأحكام: ج۳ ص۲۴۹ ح۶۸۴، بحار الأنوار: ج۸۳ ص۳۸۰ ح۴۹؛ أدب الإملاء و الاستملاء: ص۵۴.</span></ref>

<span dir="rtl">126.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">همانا نشستنگاه مؤمن، مسجد او، و استراحتگاهش خانۀ اوست.</span>

<span dir="rtl">127.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ما قَعَدَ قَومٌ في مَسجِدٍ يَتلونَ كِتابَ اللّٰهِ و يَتَدارَسونَهُ بَينَهُم، إلّا نَزَلَت عَلَيهِمُ السَّكينَةُ، و غَشِيَتهُمُ الرَّحمَةُ، و حَفَّتهُمُ المَلائِكَةُ، و مَن أبطَأَ بِهِ عَمَلُهُ لَم يُسرِع بِهِ نَسَبُهُ.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۵ ص۱۹۵ ح۲۹۴۵ عن أبي هريرة، صحيح ابن حبّان: ج۳ ص۴۵ ح۷۶۸ نحوه؛ الرسالة السعدية: ص۱۶۳، عوالي اللآلي: ج۱ ص۳۷۵ ح۹۷ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">127.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هیچ گروهی در مسجد ننشستند و کتاب خدا را تلاوت نکردند و در بارۀ آن بحث نکردند، مگر آن که آرامش]الهی[بر آنان نازل شد و رحمت]الهی[آنان را فرا گرفت و فرشتگان، دورشان را گرفتند، و هر كس عملش او را عقب بيندازد، نَسَبش (اسم و رسمش) او را پیش نمی</span>‌<span dir="rtl">برد.</span>

<span id="مجلس-العلم"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۲ - ۲: مَجلِسُ العِلمِ</span> ===

<span dir="rtl">۵ / ۲ - ۲: مجلس علم</span>

<span dir="rtl">128.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">بَينَما أنَا جالِسٌ في مَسجِدِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله إذ دَخَلَ أبو ذَرٍّ فَقالَ: يا رَسولَ اللّٰهِ! جَنازَةُ العابِدِ أحَبُّ إلَيكَ أم مَجلِسُ العِلمِ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله: يا أبا ذَرٍّ، الجُلوسُ ساعَةً عِندَ مُذاكَرَةِ العِلمِ أحَبُّ إلَى اللّٰهِ مِن ألفِ جَنازَةٍ مِن جَنائِزِ الشُّهَداءِ، وَ الجُلوسُ سَاعَةً عِندَ مُذاكَرَةِ العِلمِ أحَبُّ إلَى اللّٰهِ مِن قِيامِ ألفِ لَيلَةٍ يُصَلّیٰ في كُلِّ لَيلَةٍ ألفُ رَكعَةٍ، وَ الجُلوسُ ساعَةً عِندَ مُذاكَرَةِ العِلمِ أحَبُّ إلَى اللّٰهِ مِن ألفِ غَزوَةٍ و قِراءَةِ القُرآنِ كُلِّهِ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: يا رَسولَ اللّٰهِ، مُذاكَرَةُ العِلمِ خَيرٌ مِن قِراءَةِ القُرآنِ كُلِّهِ؟!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله: يا أبا ذَرٍّ، الجُلوسُ ساعَةً عِندَ مُذاكَرَةِ العِلمِ أحَبُّ إلَى اللّٰهِ مِن قِراءَةِ القُرآنِ كُلِّهِ اثنَي عَشَرَ ألفَ مَرَّةٍ. عَلَيكُم بِمُذاكَرَةِ العِلمِ؛ فَإِنَّ بِالعِلمِ تَعرِفونَ الحَلالَ مِنَ الحَرامِ….</span>

<span dir="rtl">يا أبا ذَرٍّ، الجُلوسُ ساعَةً عِندَ مُذاكَرَةِ العِلمِ خَيرٌ لَكَ مِن عِبادَةِ سَنَةٍ، صِيامِ نَهارِها و قِيامِ لَيلِها. وَ النَّظَرُ إلیٰ وَجهِ العالِمِ خَيرٌ لَكَ مِن عِتقِ ألفِ رَقَبَةٍ.</span><ref><span dir="rtl">جامع الأخبار: ص ۱۰۹ ح ۱۹۵، بحار الأنوار: ج ۱ ص ۲۰۳ ح ۲۱.</span></ref>

<span dir="rtl">128.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">در مسجد پيامبر صلی الله علیه و آله نشسته بودم كه ابو ذر وارد شد و گفت: اى پيامبر خدا! نزد شما شركت در تشييع جنازۀ عابد، محبوب</span>‌<span dir="rtl">تر است يا حضور در مجلس علم؟</span>

<span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «اى ابو ذر! نزد خدا، ساعتى در مجلس علم نشستن، محبوب</span>‌<span dir="rtl">تر از هزار تشييع جنازۀ شهيد است و نزد خدا، ساعتى در مجلس علم نشستن، محبوب</span>‌<span dir="rtl">تر از هزار شب شب</span>‌<span dir="rtl">زنده</span>‌<span dir="rtl">دارى است كه در هر شب، هزار ركعت نماز خوانده شود، و نزد خدا، ساعتى در مجلس علم نشستن، محبوب</span>‌<span dir="rtl">تر از شركت در هزار غزوه</span>‌ <span dir="rtl">و خواندن همۀ قرآن است».</span>

<span dir="rtl">ابو ذر گفت: اى پيامبر خدا! آيا گفت و شنود علمى، از خواندن همۀ قرآن بهتر است؟</span>

<span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «نزد خدا - اى ابو ذر - ساعتى در مجلس علم نشستن، محبوب</span>‌<span dir="rtl">تر از دوازده هزار بار خواندن همۀ قرآن است. همواره گفت و شنود علمى داشته باشيد كه با علم، حلال را از حرام، باز مى</span>‌<span dir="rtl">شناسيد.…</span>

<span dir="rtl">اى ابو ذر! ساعتى در مجلس علم نشستن، براى تو از عبادت يک سال، كه روزهايش را روزه و شب</span>‌<span dir="rtl">هايش را زنده بدارى، بهتر است و نگریستن به صورت عالِم برای تو از آزاد کردن هزار برده بهتر است».</span>

<span dir="rtl">129.</span> <span dir="rtl">روضة الواعظين</span>: <span dir="rtl">رَویٰ بَعضُ الصَّحابَةِ: جاءَ رَجُلٌ مِنَ الأَنصارِ إلَى النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله، فَقالَ: يا رَسولَ اللّٰهِ، إذا حَضَرَت جَنازَةٌ أو حَضَرَ مَجلِسُ عالِمٍ، أيُّهُما أحَبُّ</span>‌ <span dir="rtl">إلَيكَ</span>‌ <span dir="rtl">أن</span>‌ <span dir="rtl">أشهَدَ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله: إن كانَ لِلجَنازَةِ مَن يَتبَعُها و يَدفِنُها فَإِنَّ حُضورَ مَجلِسِ العالِمِ أفضَلُ مِن حُضورِ ألفِ جَنازَةٍ، و مِن عِيادَةِ ألفِ مَريضٍ، و مِن قِيامِ ألفِ لَيلَةٍ، و مِن</span>‌ <span dir="rtl">صِيامِ ألفِ يَومٍ، و مِن ألفِ دِرهَمٍ يُتَصَدَّقُ بِها عَلَى المَساكينِ، و مِن ألفِ حَجَّةٍ سِوَى الفَريضَةِ، و مِن ألفِ غَزوَةٍ سِوَى الواجِبِ تَغزوها في سَبيلِ اللّٰهِ بِمالِكَ و نَفسِكَ.</span>

<span dir="rtl">و أينَ تَقَعُ هٰذِهِ المَشاهِدُ مِن مَشهَدِ عالِمٍ! أما عَلِمتَ أنَّ اللّٰهَ يُطاعُ بِالعِلمِ، و يُعبَدُ بِالعِلمِ، و خَيرُ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ مَعَ العِلمِ، و شَرُّ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ مَعَ الجَهلِ؟!</span><ref><span dir="rtl">روضة الواعظين: ج۱ ص۵۴ ح۶۶، مشكاة الأنوار: ص۲۳۹ ح۶۹۱، بحار الأنوار: ج ۱ ص ۲۰۴ ح ۲۳؛ ربیع الأبرار: ج۳ ص۲۲۲ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">129.</span> <span dir="rtl">روضة الواعظين</span>: <span dir="rtl">برخى از صحابيان روايت كرده</span>‌<span dir="rtl">اند كه مردى از انصار، نزد پيامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! هنگامى كه تشييع جنازه و حضور در مجلس علمى با هم پيش آمد، حضورم را در كدام يک بيشتر دوست دارى؟</span>

<span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «اگر براى جنازه، كسى هست كه آن را تشييع كند و به خاک بسپارد، حضور در مجلس دانشمند، برتر از شركت در هزار تشييع جنازه و عيادت هزار بيمار و هزار شب</span>‌<span dir="rtl">زنده</span>‌<span dir="rtl">دارى و هزار روز روزه</span>‌<span dir="rtl">دارى و هزار درهم صدقه دادن به فقيران و هزار حجّ مستحبّى و هزار بار با مال و جان جهاد كردن در راه خدا - جز جهاد واجب - است. اين حضورها كجا و حضور در محضر دانشمند، كجا ؟ آيا نمى</span>‌<span dir="rtl">دانى كه خداوند، با دانش، اطاعت و عبادت مى</span>‌<span dir="rtl">شود و نيكى دنيا و آخرت با دانش است و بدى دنيا و آخرت با نادانى؟».</span>

<span dir="rtl">130.</span> <span dir="rtl">مستدرك الوسائل عن ابن عبّاس</span>: <span dir="rtl">سَمِعتُ رَسولَ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله يَقولُ و قَد سَألَهُ رَجُلٌ فَقالَ: أيُّ العَمَلِ أفضَلُ؟ قالَ: ذِكرُ اللّٰهِ. فَأَعادَها عَلَيهِ ثَلاثاً، ثُمَّ قالَ:</span>

<span dir="rtl">ما جَلَسَ قَومٌ في بَيتٍ مِن بُيوتِ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">يَدرُسونَ كِتابَ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">و يَتَعاطَونَهُ بَينَهُم إلّا كانوا أضيافَ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">تَعالىٰ، و أظَلَّت عَلَيهِمُ المَلائِكَةُ بِأجنِحَتِها ما داموا فيهِ حَتّی يَخوضوا في حَديثٍ غَيرِهِ.</span><ref><span dir="rtl">مستدرك الوسائل: ج ۳ ص ۳۶۳ ح۳۷۸۹ نقلاً عن درر اللآلي‏؛ شعب الإيمان: ج ۱ ص ۴۴۸ ح۶۷۱ من دون إسناد إلی رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">130.</span> <span dir="rtl">مستدرک الوسائل</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عبّاس</span> -<span dir="rtl">: شنیدم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله [در پاسخ] مردی که از ایشان پرسید: «چه کاری برتر است؟»، فرمود: «ذکر خدا» و این را سه بار باز ‌گفت. سپس فرمود: «هیچ گروهی در خانه</span>‌<span dir="rtl">ای از خانه</span>‌<span dir="rtl">های خدا به بحث و درس در بارۀ کتاب خدا ننشستند و آن را میان خود دست به دست نکردند، جز آن که مهمانان خدای متعال به شمار آمدند و تا هنگامی که به آن مشغول و به سخن دیگری نپرداخته بودند، فرشتگان با بال</span>‌<span dir="rtl">هایشان بر آنان سایه افکندند».</span>

<span dir="rtl">131.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَجالِسُ العِلمِ غَنيمَةٌ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۶ ص۱۲۶ح ۹۷۶۵.</span></ref>

<span dir="rtl">131.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مجلس</span>‌<span dir="rtl">های دانش، غنیمت اند.</span>

<span dir="rtl">132.</span> <span dir="rtl">عيسى علیه السلام</span>‌ - <span dir="rtl">لِلحَوارِيّينَ</span> -<span dir="rtl">: يا بَني إسرائيلَ! زاحِمُوا العُلَماءَ في مَجالِسِهِم و لَو جُثُوّاً</span><ref><span dir="rtl">أي على الرُكَب و أطراف الأصابع (مجمع البحرين: ج ۱ ص ۲۷۱ «جثا»).</span></ref> <span dir="rtl">عَلَى الرُّكَبِ؛ فَإِنَّ اللّٰهَ يُحيِي القُلوبَ المَيتَةَ بِنورِ الحِكمَةِ كَما يُحيِي الأَرضَ المَيتَةَ بِوابِلِ</span>‌<ref><span dir="rtl">الوابل: المطر الشديد (مجمع البحرين: ج ۳ ص ۱۹۰۱ «وبل»).</span></ref> <span dir="rtl">المَطَرِ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص ۳۹۳ عن الإمام الكاظم علیه السلام، بحار الأنوار: ج ۱ ص ۱۴۶ ح ۳۰.</span></ref>

<span dir="rtl">132.</span> <span dir="rtl">عيسى علیه السلام</span> - <span dir="rtl">به حواريان</span> -<span dir="rtl">: اى بنى اسرائيل! در مجلس دانشمندان، ازدحام كنيد، حتّى اگر از كمىِ جا بر روى زانوان بنشينيد؛ زیرا خداوند، دل</span>‌<span dir="rtl">هاى مرده را با نور حكمت، زنده مى</span>‌<span dir="rtl">كند، همان گونه كه زمين مرده را با رگبار باران، زنده مى</span>‌<span dir="rtl">سازد.</span>

<span dir="rtl">راجع: سیرة خاتم النبیّین صلی الله علیه و آله: ج ۳ ص ۴۹ (سیرة النبيّ صلی الله علیه و آله في المجالس / اهتمامه بمجالس العلم).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: سیرۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۴ ص ۴۶۳</span>

<span dir="rtl">(</span>‌<span dir="rtl">سيرۀ پيامبر صلی الله علیه و آله در حضور در مجالس / اهتمام به برپایی جلسۀ آموزش).</span>

<span id="مجلس-ذكر-الله"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۲ - ۳: مَجلِسُ ذِكرِ اللّهِ</span>‌ ===

<span dir="rtl">۵ / ۲ - ۳: مجلس یاد خدا</span>

<span dir="rtl">133.</span> <span dir="rtl">لقمان علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لاِبنِهِ</span> -<span dir="rtl">: يا بُنَيَّ، اِختَرِ المَجالِسَ عَلیٰ عَينِكَ؛ فَإِن رَأَيتَ قَوماً يَذكُرونَ اللّٰهَ جَلَّ و عَزَّ فَاجلِس مَعَهُم؛ فَإِن تَكُن عالِماً نَفَعَكَ عِلمُكَ، و إِن تَكُن جاهِلًا عَلَّموكَ، و لَعَلَّ اللّٰهَ أن يُظِلَّهُم بِرَحمَتِهِ فَيَعُمَّكَ مَعَهُم. و إِذا رَأَيتَ قَوماً لا يَذكُرونَ اللّٰهَ فَلا تَجلِس مَعَهُم؛ فَإن تَكُن عَالِماً لَم يَنفَعكَ عِلمُكَ، و إن كُنتَ جاهِلًا يَزيدوكَ جَهلاً، و لَعَلَّ اللّٰهَ أن يُظِلَّهُم بِعُقوبَةٍ فَيَعُمَّكَ مَعَهُم.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۱ ص ۳۹ ح ۱، علل الشرائع: ص۳۹۴ ح۹ نحوه، بحار الأنوار: ج‏۱ ص۲۰۱ ح۱۱؛ سنن الدارمي: ج۱ ص۱۱۱ ح۳۸۳ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">133.</span> <span dir="rtl">لقمان</span> - <span dir="rtl">به فرزندش</span> -<span dir="rtl">: «پسر دلبندم! به مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها نيک در نگر. اگر گروهى را ديدى كه از خدا عزّ و جلّ ياد مى</span>‌<span dir="rtl">كنند، با آنان بنشين، که اگر اهل دانش باشى، دانشت تو را سود مى</span>‌<span dir="rtl">بخشد و اگر نادان باشى، آنان به تو مى</span>‌<span dir="rtl">آموزند، و اى بسا كه خدا سایۀ رحمتش را بر آنان بگستراند و تو را نيز فرا گيرد، و اگر گروهى را ديدى كه ياد خدا عزّ و جلّ نمى</span>‌<span dir="rtl">كنند، با آنان منشين، که اگر اهل دانش باشى، دانشت تو را سود نمی</span>‌<span dir="rtl">رساند و اگر نادان باشى، بر نادانى</span>‌<span dir="rtl">ات مى</span>‌<span dir="rtl">افزايند، و اى بسا كه خدا كيفرى بر آنان بفرستد و تو را هم در بر گيرد».</span>

<span dir="rtl">134.</span> <span dir="rtl">لقمان علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لاِبنِهِ</span> -<span dir="rtl">: يا بُنَيَّ، إذا أتَيتَ مَجلِسَ قَومٍ فَارمِهِم بِسَهمِ الإسلامِ</span><ref><span dir="rtl">هکذا في المصدر، و في تفسیر ابن کثیر: «فارمهِم بسهم الإسلام - یعني السلام ـ»، و في تنبیه الخواطر: «السلام» بدل «الإسلام».</span></ref><span dir="rtl">، و لا تَنطِق حَتّیٰ تَراهُم قَد نَطَقوا؛ فَإن أفاضوا في ذِكرِ اللّٰهِ فَامضِ مَعَهُم، و إن أفاضوا في غَيرِ ذٰلِكَ فَتَحَوَّل مِنهُم إلیٰ غَيرِهِم.</span><ref><span dir="rtl">شعب الإيمان: ج ۷ ص ۵۸ ح۹۴۴۹، تفسیر ابن کثیر: ج ۶ ص ۳۴۳ نحوه و کلاهما عن عون بن عبد اللّٰه؛ نثر الدرّ: ج۷ ص۳۸، تنبيه الخواطر: ج ۱ ص ۳۱ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">134.</span> <span dir="rtl">لقمان</span> - <span dir="rtl">به فرزندش</span> -<span dir="rtl">: پسر دلبندم! چون به مجلس قومی وارد شدی، بر آنان سلام کن - که سلام (آشتی)، سلاح اسلام است - و سخن مگو تا ببینی چه می</span>‌<span dir="rtl">گویند. اگر در ذکر خدا بودند، با آنان همراه شو و اگر در چیزهای دیگر بودند، از آنان جدا شو و نزد دیگران برو.</span>

<span dir="rtl">135.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل عن أبي سعید الخدريّ عن رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">یقَولُ الرَّبُّ عزّ و جلّ يَومَ القِيامَةِ: سَيَعلَمُ أهلُ الجَمعِ مَن أهلُ الكَرَمِ. فَقيلَ: و مَن أهلُ الكَرَمِ، يا رَسولَ اللّٰهِ؟ قالَ: مَجالِسُ الذِّكرِ فِي المَساجِدِ.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۴ ص۱۳۷ ح۱۱۶۵۲، صحيح ابن حبّان: ج۳ ص۹۸ ح۸۱۶ نحوه، شعب الإيمان: ج ۱ص ۴۰۱ ح۵۳۵.</span></ref>

<span dir="rtl">135.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو سعيد خُدْرى</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «[در روز قيامت] خداوند عزّ و جلّ مى</span>‌<span dir="rtl">فرمايد: &quot;امروز، به زودى، اهل محشر خواهند دانست كه اهل كَرَم، كيان اند&quot;». گفته شد: اهل كَرَم كيان اند، اى پيامبر خدا؟ فرمود: «حاضران در مجالس ذکر]خدا[در مسجدها».</span>

<span dir="rtl">136.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">حینَ سُئِلَ: أينَ</span>‌ <span dir="rtl">رِياضُ</span>‌ <span dir="rtl">الجَنَّةِ؟</span> -<span dir="rtl">: مَجالِسُ الذِّكرِ، فَاغدوا و روحوا في ذِكرِ اللّهِ، و ذَكِّروهُ أنفُسَكُم.</span><ref><span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين: ج۱ ص۶۷۲ ح۱۸۲۰ عن جابر بن عبداللّٰه؛ مكارم الأخلاق: ج۲ ص۷۸ ح۲۱۹۴، عدّة الداعي: ص۲۳۸ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۹۳ ص۱۶۳ ح۴۲.</span></ref>

<span dir="rtl">136.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله - هنگامی كه از ایشان پرسیده شد: بوستان</span>‌<span dir="rtl">های بهشت کجایند؟ـ: مجالس ذکر [خدا]. پس هر صبح و شام در ذکر خدا باشید و او را به یاد خود بیاورید.</span>

<span dir="rtl">137.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ما جَلَسَ قَومٌ مَجلِساً لا يَذكُرونَ اللّٰهَ</span>‌ <span dir="rtl">فيهِ إلّا كانَ عَلَيهِم حَسرَةً يَومَ القِيامَةِ، و إن كانوا مِن أهلِ الجَنَّةِ يَرَونَ ثَوابَ كُلِّ مَجلِسٍ ذَكَرُوا اللّٰهَ</span>‌ <span dir="rtl">فيهِ و لا يَرَونَ ثَوابَ ذٰلِكَ المَجلِسِ؛ فَيَكونُ عَلَيهِم حَسرَةً.</span><ref><span dir="rtl">الدرّ المنثور: ج۷ ص۲۴۱ نقلا عن ابن مردويه عن أبي هريرة.</span></ref>

<span dir="rtl">137.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر گاه گروهى در مجلسى بنشينند و در آن، خدا را ياد نكنند، آن مجلس در روز قيامت، برايشان مايۀ افسوس است، اگر چه اهل بهشت باشند. ثواب هر مجلسى را كه در آن ياد خدا كرده</span>‌<span dir="rtl">اند،]در نامۀ عملشان[خواهند ديد؛ ولى ثواب آن مجلس را نمى</span>‌<span dir="rtl">بينند و از اين رو، مايۀ افسوس آنان مى</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">138.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مجالِسُ الذِّكرِ تَنزِلُ عَلَيهِمُ السَّكينَةُ، و تَحُفُّ بِهِمُ المَلائِكَةُ، و تَغشاهُمُ الرَّحمَةُ، و يَذكُرُهُمُ الرَّبُّ تَعالیٰ عَلیٰ عَرشِهِ.</span><ref><span dir="rtl">تاريخ بغداد: ج۳ ص۱۲۸ الرقم ۱۱۴۶ عن أبی هریرة و أبي سعيد الخدري، حلية الأولياء: ج۵ ص۱۱۸ الرقم۳۰۸ و راجع تنبیه الخواطر: ج۲ ص۲۳۴.</span></ref>

<span dir="rtl">138.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">بر مجلس</span>‌<span dir="rtl">های ذکر]خدا[، آرامش فرود مى</span>‌<span dir="rtl">آید و فرشتگان، آنها را در میان مى</span>‌<span dir="rtl">گیرند و رحمت، آنها را فرو مى</span>‌<span dir="rtl">پوشانَد و پروردگار متعال، در عرش خود، از آنها یاد مى</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">139.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ما مِن مَجلِسٍ يَجتَمِعُ فيهِ أَبرارٌ و فُجّارٌ فَيَقومونَ عَلیٰ غَيرِ ذِكرِ اللّٰهِ عزّ و جلّ، إِلّا كانَ حَسرَةً عَلَيهِم يَومَ القِيامةِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۴۹۶ ح۱ عن فضيل بن يسار، الاُصول الستّة عشر (کتاب جعفر بن محمد الحضرمي): ص۲۲۳ ح۲۳۶ نحوه، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۴۶۸ ح۲۰؛ مسند ابن حنبل: ج۲ ص۶۹۳ ۷۱۱۵ عن رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">139.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هيچ مجلسى نيست كه در آن، نيكان و بدان، گِرد هم آيند و بى ياد خداوند عزّ و جلّ از آن برخيزند، مگر آن كه در روز قيامت، آن مجلس، مايۀ افسوس آنان مى</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span id="مجلس-ذكر-النبي-صلی-الله-علیه-و-آله-و-أهل-بیته-علیهم-السلام"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۲ - ۴: مَجلِسُ ذِكرِ النَّبي صلی الله علیه و آله و أهلِ بَیتِهِ علیهم السلام</span> ===

<span dir="rtl">۵ / ۲ - ۴: مجلس یادکردِ پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیتش علیهم السلام</span>

<span dir="rtl">140.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ما مِن قَومٍ اجتَمَعوا في مَجلِسٍ فَلَم يَذكُرُوا اسمَ اللّٰهِ عزّ و جلّ و لَم يُصَلُّوا عَلیٰ نَبِيِّهِم، إِلّا كانَ ذٰلِكَ المَجلِسُ حَسرَةً و وَبَالًا عَلَيهِم.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۲ ص ۴۹۷ ح ۵ عن حسين بن زيد عن الإمام الصادق علیه السلام، مكارم الأخلاق: ج۱ ص۱۹ ح۲۰۴۱، بحار الأنوار: ج۹۳ ص۱۶۱ ح۴۲؛ المستدرك على الصحيحين: ج۱ ص۷۳۵ ح۲۰۱۷ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">140.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر گاه گروهى در مجلسى جمع شوند و از خداى عزّ و جلّ ياد نكنند و بر پيامبرشان صلوات نفرستند، [روز قيامت] آن مجلس برايشان مايۀ افسوس و رنج خواهد شد.</span>

<span dir="rtl">141.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ما قَعَدَ قَومٌ مَقعَداً لا يَذكُرونَ اللّٰهَ عزّ و جلّ و يُصَلّونَ عَلَى النَّبِيِّ، إلّا كانَ عَلَيهِم حَسرَةً يَومَ القِيامَةِ و إن دَخَلُوا الجَنَّةَ؛ لِلثَّوابِ.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۳ ص۴۸۹ ح۹۹۷۲ عن أبي هريرة، صحيح ابن حبّان: ج۲ ص۳۵۲ ح۵۹۱، موارد الظمآن: ص۵۷۷ ح۲۳۲۲ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">141.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هیچ گروهى نیستند که در جایی بنشینند و خدا را یاد نکنند و بر پیامبر درود نفرستند، جز آن که روز قيامت، آن مجلس به خاطر پاداش از دست رفته</span>‌<span dir="rtl">اش مايۀ افسوسشان است، هر چند به بهشت راه یابند.</span>

<span dir="rtl">142.</span> <span dir="rtl">الکافي عن أبي بصير عن الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَا اجتَمَعَ في مَجلِسٍ قَومٌ لَم يَذكُرُوا اللّٰهَ عزّ و جلّ و لَم يَذكُرونا، إِلّا كانَ ذٰلِكَ المَجلِسُ حَسرَةً عَلَيهِم يَومَ القِيامَةِ.</span>

<span dir="rtl">ثُمَّ قالَ: قَالَ أَبو جَعفَرٍ علیه السلام: إنَّ ذِكرَنَا مِنِ ذِكرِ اللّٰهِ، و ذِكرَ عَدُوِّنا مِن ذِكرِ الشَّيطانِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۴۹۶ ح۲، عدّة الداعي: ص۲۴۱، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۴۶۸ ح۲۰.</span></ref>

<span dir="rtl">142.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو بصير</span> -<span dir="rtl">: امام صادق علیه السلام فرمود: «هر گروهى در مجلسى جمع شوند و در آن مجلس از خدا عزّ و جلّ و از ما ياد نكنند، روز قيامت، آن مجلس برايشان مايۀ افسوس است».</span>

<span dir="rtl">سپس فرمود: «ابو جعفر]امام باقر علیه السلام [فرمود: &quot;يادکرد ما، جزئی از يادکرد خداست و يادکرد دشمن ما، جزئی از يادکرد شيطان است&quot;».</span>

<span dir="rtl">143.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">أيُّما قَومٍ جَلَسوا فَأطالُوا الجُلوسَ ثُمَّ تَفَرَّقوا قبلَ أن يَذكُرُوا اللّٰهَ و يُصَلّوا عَلی نَبِيِّهِ، إلّا كانَت عَلَيهِم مِنَ اللّٰهِ تِرَةٌ</span><ref><span dir="rtl">وَتَرتُ زیداً حَقّه أتِرُهُ : نَقَصتُهُ (المصباح المنیر: ص ۶۴۷ «وتر»).</span></ref><span dir="rtl">؛ إن شاءَ اللّٰهُ عَذَّبَهُم و إن شاءَ غَفَرَ لَهُم.</span><ref><span dir="rtl">المستدرك علی الصحیحین: ج۱ ص۶۷۴ ح۱۸۲۶ عن أبی هریرة، شعب الإيمان: ج۲ ص۲۱۴ ح۱۵۶۹، الدعاء للطبراني: ص ۵۳۸ ح۱۹۲۴ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">143.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر گروهی که گرد هم بنشینند و مجلسشان را طول دهند و پیش از آن که خدا را یاد کنند و بر پیامبرش درود بفرستند، از هم جدا شوند، این، برای آنان از جانب خدا کاستی به شمار می</span>‌<span dir="rtl">آید. اگر خواست، عذابشان می</span>‌<span dir="rtl">کند و اگر خواست، آنها را می</span>‌<span dir="rtl">آمرزد.</span>

<span dir="rtl">144.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">زَيِّنوا مَجالِسَكُم بِذِكرِ عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ.</span><ref><span dir="rtl">بشارة المصطفى صلی الله علیه و آله: ص۶۱ عن إبراهيم بن موسى عن أبيه الإمام الكاظم عن آبائه عن الإمام الحسين علیهم السلام عن جابر بن عبد اللّٰه، العمدة: ص۳۶۹ ح۷۲۴، بحار الأنوار: ج۳۸ ص۱۹۹ ح۸؛ المناقب لابن المغازلي: ص۲۱۱ ح۲۵۴.</span></ref>

<span dir="rtl">144.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مجلس</span>‌<span dir="rtl">های خود را با ياد على بن ابی طالب بياراييد.</span>

<span dir="rtl">145.</span> <span dir="rtl">ثواب الأعمال عن بكر بن محمّد الأزديّ عن الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">تَجلِسونَ و تَتَحَدَّثونَ؟</span>

<span dir="rtl">قالَ: قُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ، نَعَم!</span>

<span dir="rtl">قالَ: إِنّ تِلكَ المَجالِسَ أُحِبُّها، فَأَحیوا أَمرَنا، إِنَّهُ مَن ذَكَرَنا و ذُكِرنا عِندَهُ فَخَرَجَ مِن عَينِهِ مِثلُ جَناحِ الذُّبابَةِ غَفَرَ اللّٰهُ ذُنوبَهُ و لَو كانَت أَكثَرَ مِن زَبَدِ البَحرِ.</span><ref><span dir="rtl">ثواب الأعمال: ص۲۲۳ ح۱، مصادقة الإخوان: ص۱۳۴ ح۱، قرب الإسناد: ص۳۶ ح۱۱۷ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۴۴ ص۲۸۲ ح۱۴.</span></ref>

<span dir="rtl">145.</span> <span dir="rtl">ثواب الأعمال</span> - <span dir="rtl">به نقل از بكر بن محمّد اَزدى</span> -<span dir="rtl">: امام صادق علیه السلام فرمود: «آيا با هم مى</span>‌<span dir="rtl">نشينيد و گفتگو مى</span>‌<span dir="rtl">كنيد؟».</span>

<span dir="rtl">گفتم: آرى، فدايت شوم!</span>

<span dir="rtl">فرمود: «من اين گونه مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها را دوست دارم. پس ياد ما را زنده كنيد، كه هر كس از ما ياد كند يا در حضور او از ما ياد شود و به اندازۀ بال مگسى اشک از ديدگانش بيرون آيد، خداوند، گناهان او را مى</span>‌<span dir="rtl">آمرزد، حتّى اگر بيشتر از كف</span>‌<span dir="rtl">های دريا باشند».</span>

<span dir="rtl">146.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ لِلهِ</span>‌ <span dir="rtl">مَلائِكَةً سَيّاحينَ سِوَی الكِرامِ الكاتِبينَ، فَإذا مَرّوا بِقَومٍ يَذكُرونَ مُحَمَّداً و آلَ مُحَمَّدٍ قالوا: قِفوا، فَقَد أصَبتُم حاجَتَكُم، فَيَجلِسونَ فَيَتَفَقَّهونَ مَعَهُم. فَإذا قاموا، عادوا مَرضاهُم و شَهِدوا جَنائِزَهُم و تَعاهَدوا غائِبَهُم. فَذٰلِكَ المَجلِسُ الَّذي لا يَشقیٰ بِهِ جَليسٌ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۱۸۶ ح۳ عن عبّاد بن کثیر، بحار الأنوار: ج۷۴ ص۲۵۹ ح۵۷.</span></ref>

<span dir="rtl">146.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند، علاوه بر فرشتگانِ مكرّمِ ثبت كنندۀ اعمال، فرشتگانى سيّار دارد. اين فرشتگان هر گاه بر جماعتى بگذرند كه از محمّد و خاندان محمّد ياد مى</span>‌<span dir="rtl">كنند، مى</span>‌<span dir="rtl">گويند: «بِايستيد، كه به هدف و مقصود خود رسيديد». آن گاه مى</span>‌<span dir="rtl">نشينند و با آنها دين و دانش مى</span>‌<span dir="rtl">آموزند و چون برخاستند، به عيادت بيماران آنان مى</span>‌<span dir="rtl">روند، در تشييع جنازه</span>‌<span dir="rtl">های آنان شركت مى</span>‌<span dir="rtl">كنند و از مسافر آنان خبر مى</span>‌<span dir="rtl">گيرند. اين، همان مجلسى است كه کسی از نشستن در آن، فرجام بدی نخواهد یافت.</span>

<span dir="rtl">147.</span> <span dir="rtl">الإمام الرضا علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن جَلَسَ مَجلِساً يُحيیٰ فيهِ أمرُنا، لَم يَمُت قَلبُهُ يَومَ تَموتُ القُلوبُ.</span><ref><span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۲۹۴ ح ۴۸ عن الحسن بن عليّ بن فضّال، الأمالي للصدوق: ص ۱۳۱ ح ۱۱۹، مشکاة الأنوار: ص۴۴۸ ح۱۵۰۴ نحوه، بحار الأنوار: ج۱ ص۲۰۰ ح ۶.</span></ref>

<span dir="rtl">147.</span> <span dir="rtl">امام رضا علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر كس در مجلسى بنشيند كه ياد و نام ما در آن زنده شود، در آن روزى كه دل</span>‌<span dir="rtl">ها مى</span>‌<span dir="rtl">ميرند، دل او نمى</span>‌<span dir="rtl">ميرد.</span>

<span dir="rtl">148.</span> <span dir="rtl">بحار الأنوار عن دعبل الخزاعي عن الإمام الرضا علیه السلام</span>: <span dir="rtl">يا دِعبِلُ، مَن بَكیٰ عَلیٰ مُصابِ جَدِّيَ الحُسَينِ علیه السلام غَفَرَ اللّٰهُ لَهُ ذُنوبَهُ البَتَّة.</span>

<span dir="rtl">ثُمَّ إنَّهُ علیه السلام نَهَضَ و ضَرَبَ سِتراً بَينَنا و بَينَ حَرَمِهِ، و أجلَسَ أهلَ بَيتِهِ مِن وَراءِ السِّترِ لِيَبكوا عَلیٰ مُصابِ جَدِّهِمُ الحُسَينِ علیه السلام.</span><ref><span dir="rtl">بحار الأنوار: ج ۴۵ ص ۲۵۷ ح ۱۵ نقلاً عن بعض مؤلّفات المتأخّرين، الدمعة الساكبة: ج ۴ ص ۱۷۳ نقلاً عن كتاب المنتخب في جمع المراثي و الخطب.</span></ref>

<span dir="rtl">148.</span> <span dir="rtl">بحار الأنوار</span> - <span dir="rtl">به نقل از دِعبِل خُزاعى</span> -<span dir="rtl">: امام رضا علیه السلام فرمود: «اى دعبل! هر كس بر مصيبت جدّم حسين گريه كند، خداوند قطعاً گناهان او را مى</span>‌<span dir="rtl">آمرزد».</span>

<span dir="rtl">آن گاه برخاست و پرده</span>‌<span dir="rtl">ای بین ما و خانواده</span>‌<span dir="rtl">اش کشید و اهل خانه</span>‌<span dir="rtl">اش را پشت پرده جای داد تا بر مصیبت</span>‌<span dir="rtl">های جدّشان حسین علیه السلام گریه کنند.</span>

<span id="مجلس-شيعة-أهل-البيت-علیهم-السلام"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۲ - ۵: مَجلِسُ شيعَةِ أهلِ البَيتِ علیهم السلام</span> ===

<span dir="rtl">۵ / ۲ - ۵: مجلس شیعیان اهل بیت علیهم السلام</span>

<span dir="rtl">149.</span> <span dir="rtl">الکافي عن إسماعيل البصري عن الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">تَقعُدونَ فِي المَكانِ فَتَحَدَّثونَ وَ تَقولونَ ما شِئتُم و تَتَبَرَّؤونَ مِمَّن شِئتُم و تَوَلَّونَ مَن شِئتُم؟</span>

<span dir="rtl">قُلتُ: نَعَم.</span>

<span dir="rtl">قالَ: و هَلِ العَيشُ إِلّا هٰكَذا.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج ۸ ص ۲۲۹ ح۲۹۲.</span></ref>

<span dir="rtl">149.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از اسماعیل بصری</span> -<span dir="rtl">: امام صادق علیه السلام فرمود: «در جایی می</span>‌<span dir="rtl">نشینید و به گفتگو مى</span>‌<span dir="rtl">پردازيد و هر چه بخواهيد، [از فضائل و معارف اهل بيت علیهم السلام] مى</span>‌<span dir="rtl">گوييد و از هر کس خواستید، بیزاری می</span>‌<span dir="rtl">جویید و ولایت هر کس را خواستید، بر می</span>‌<span dir="rtl">گیرید؟».</span>

<span dir="rtl">گفتم: آرى.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «و مگر زندگی، جز این است؟!».</span>

<span dir="rtl">150.</span> <span dir="rtl">الکافي عن ميسّر عن الإمام الباقر علیه السلام، قالَ: قالَ لي: أ تَخلونَ و تَتَحَدَّثونَ و تَقولونَ ما شِئتُم؟</span>

<span dir="rtl">فَقُلتُ: إي وَ اللّٰهِ، إِنّا لَنَخلو و نَتَحَدَّثُ و نَقولُ ما شِئنا.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: أما وَ اللّٰهِ لَوَدِدتُ أنّي مَعَكُم في بَعضِ تِلكَ المَواطِنِ، أما وَ اللّٰهِ إنّي لَأُحِبُّ ريحَكُم و أَرواحَكُم، و إنَّكُم عَلیٰ دينِ اللّٰهِ و دينِ مَلائِكَتِهِ، فَأَعينوا بِوَرَعٍ وَ اجتِهادٍ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۱۸۷ ح۵، مصادقة الإخوان: ص۱۳۵ ح۲، الاُصول الستّة عشر: ص ۳۲۳ ح ۵۱۹ (کتاب حسین بن عثمان) نحوه، بحار الأنوار: ج ۷۴ ص۲۶۰ ح۵۹.</span></ref>

<span dir="rtl">150.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از مُيسِّر</span> -<span dir="rtl">: امام باقر علیه السلام به من فرمود: «آيا گاه خلوت مى</span>‌<span dir="rtl">كنيد و به گفتگو مى</span>‌<span dir="rtl">پردازيد و هر چه بخواهيد، [از فضائل و معارف اهل بيت علیهم السلام] مى</span>‌<span dir="rtl">گوييد؟».</span>

<span dir="rtl">گفتم: آرى به خدا! با يكديگر خلوت و گفتگو مى</span>‌<span dir="rtl">كنيم و آنچه بخواهيم، مى</span>‌<span dir="rtl">گوييم.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «بِدان که به خدا سوگند، دوست داشتم من هم در يكى از آن مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها با شما مى</span>‌<span dir="rtl">بودم. بدان که به خدا سوگند، من بوى شما و جان</span>‌<span dir="rtl">هاى شما را دوست دارم. شما پيرو دين خدا و دين فرشتگان او هستيد. پس با پارسايى و كوشش [در عمل، به ما] كمک كنيد».</span>

<span dir="rtl">151.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خَرَجتُ أنا و أبي، حَتّیٰ إذا كُنّا بَينَ القَبرِ و المِنبَرِ إذا هُوَ بِأُناسٍ مِنَ الشّيعَةِ، فَسَلَّمَ عَلَيهِم ثُمَّ قالَ: إنّي وَ اللّٰهِ لَأُحِبُّ رِياحَكُم و أرواحَكُم، فَأَعينوني عَلیٰ ذٰلِكَ بِوَرَعٍ وَ اجتِهادٍ، وَ اعلَموا أنَّ وَلايَتَنا لا تُنالُ إلّا بِالوَرَعِ وَ الاِجتِهادِ، و مَنِ ائتَمَّ مِنكُم بِعَبدٍ فَليَعمَل بِعَمَلِهِ... ألا و إنَّ لِكُلِّ شَيءٍ سَيِّداً، و سَيِّدُ المَجالِسِ مَجالسُ الشّيعَةِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۸ ص ۲۱۲ و ۲۱۳ ح۲۵۹ عن عمرو بن أبي المقدام، فضائل الشيعة: ص ۵۱ ح۸، الأمالي للصدوق: ص۷۲۵ ح۹۹۲ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج‏۶۸ ص۸۰ ح۱۴۱.</span></ref>

<span dir="rtl">151.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">من و پدرم بيرون آمديم، تا اين كه وقتی به ميان قبر و منبر [پيامبر خدا صلی الله علیه و آله] رسيديم، با جمعى از شيعيان رو به رو شدیم. پدرم [بلافاصله] به آنها سلام كرد و آن گاه فرمود: «به خدا سوگند كه من بوى شما و روح شما را دوست دارم. پس با پارسايى و كوشيدن [در عمل خود]، مرا در اين محبّت يارى رسانيد و بدانيد كه ولايت ما جز با پارسايى و كوشش به دست نمى آيد. هر كدام از شما بنده</span>‌<span dir="rtl">اى را به امامت گيرد، بايد به كردار او عمل كند.… آگاه باشید که هر چیزی سَروری دارد و سَرور مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها، مجالس شیعیان است».</span>

<span dir="rtl">152.</span> <span dir="rtl">مصادقة الإخوان عن فُضَيل بن يسار</span>: <span dir="rtl">قالَ لي أبو جَعفَرٍ علیه السلام: أ تَتَجالَسونَ؟ قُلتُ: نَعَم. قال: واهاً لِتِلكَ المَجالِسِ!</span><ref><span dir="rtl">مصادقة الإخوان: ص۱۳۶ ح۵.</span></ref>

<span dir="rtl">152.</span> <span dir="rtl">مصادقة الإخوان</span> - <span dir="rtl">به نقل از فُضَیل بن یسار</span> -<span dir="rtl">: امام باقر علیه السلام به من فرمود: «آیا با هم می</span>‌<span dir="rtl">نشینید؟». گفتم: آری. فرمود: «به به! چه مجالسی!».</span>

<span dir="rtl">153.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام قالَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: إذا رَأيتُم رَوضَةً مِن رِياضِ الجَنَّةِ فَارتَعوا فيها. قيل: يا رَسولَ اللّٰهِ! و مَا الرَّوضَةُ؟ فَقالَ: مَجالسُ المُؤمِنينَ.</span><ref><span dir="rtl">مستطرفات السرائر (کتاب أبي القاسم بن قولویه): ص۱۴۳ ح۷، بحار الأنوار: ج‏۷۴ ص ۱۸۸ ح۱۳.</span></ref>

<span dir="rtl">153.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هر گاه باغى از باغ</span>‌<span dir="rtl">هاى بهشت را ديديد، در آن گردش كنيد». گفته شد: اى پيامبر خدا! باغ بهشت چيست؟ فرمود: «مجالس مؤمنان».</span>

<span dir="rtl">154.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">قالَ اللّٰهُ تَبارَكَ و تَعالىٰ: وَجَبَت مَحَبَّتي لِلمُتَحابّينَ فِيَّ، وَ المُتَجالِسينَ فِيَّ، وَ المُتَزاوِرينَ فِيَّ، وَ المُتَباذِلينَ فِيَّ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الموطّأ: ص۹۵۴ ح۱۶ عن معاذ بن جبل، مسند ابن حنبل: ج۸ ص۲۳۹ ح۲۲۰۹۱؛ مشکاة الأنوار: ص۳۶۴ ح۱۱۹۰ نحوه، بحار الأنوار: ج۶۹ ص۲۵۲ ح۳۲.</span></ref>

<span dir="rtl">154.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خداوند - تبارک و تعالی - مى</span>‌<span dir="rtl">فرمايد: «دوست داشتنِ آنانی كه در راه من يكديگر را دوست مى</span>‌<span dir="rtl">دارند و در راه من با يكديگر هم</span>‌<span dir="rtl">نشینى مى</span>‌<span dir="rtl">كنند و در راه من به ديدار يكديگر مى</span>‌<span dir="rtl">روند و در راه من به يكديگر مى</span>‌<span dir="rtl">بخشند، بر من واجب است».</span>

<span dir="rtl">155.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لَمّا نَزَلَت عَلی رَسولِ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله (طُوبی لَهُمْ وحُسْنُ مَآبٍ)</span><ref><span dir="rtl">الرعد: ۲۹.</span></ref><span dir="rtl">، قام المِقدادُ بنُ الأسوَدِ الكِندِيُّ الیٰ رَسولِ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله فَقالَ: يا رَسولَ اللّٰهِ، و ما طوبىٰ؟</span>

<span dir="rtl">قالَ: شَجَرَةٌ فِي الجَنَّةِ... و ظِلُّها مَجلِسٌ مِن مَجالِسِ شيعَةِ عَلِيِّ بنِ أَبي طالِبٍ تجمَعُهُم</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">سعد السعود: ص۱۰۹ عن أبی هريرة العماري من ولد عمّار بن ياسر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، شرح الأخبار: ج۳ ص۴۹۶ ح۱۴۲۷، تفسیر فرات: ص۲۱۲ ح۲۸۷کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۶۸ ص۷۲ ح۱۳۱.</span></ref>

<span dir="rtl">155.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هنگامی که آیۀ (طوبیٰ، از آنِ آنان است و بازگشتی نیک دارند) نازل شد، مقداد بن اسود کِندی نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمد و گفت: ای پیامبر خدا! طوبی چیست؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «درختی در بهشت است... و سایه</span>‌<span dir="rtl">اش مجلسی از مجالس پیروان علی بن ابی طالب است که آنان را گرد می</span>‌<span dir="rtl">آورد».</span>

<span dir="rtl">156.</span> <span dir="rtl">الإمام زين العابدين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مُجالَسَةُ الصّالِحينَ داعِيَةٌ إِلَى الصَّلاحِ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۱ ص۲۰ ح۱۲عن هشام بن الحکم عن الإمام الکاظم علیه السلام، تحف العقول: ص۲۸۳، تنبیه الخواطر: ج۲ ص۳۵ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج ۷۸ ص۱۴۱ ح۳۵.</span></ref>

<span dir="rtl">156.</span> <span dir="rtl">امام زين العابدين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هم</span>‌<span dir="rtl">نشینى با نيكان، فرا خواننده به نيكى است.</span>

<span dir="rtl">157.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في دُعائِهِ في طَلَبِ السّترِ وَ الوِقايَةِ</span> -<span dir="rtl">: وَ اعْمُر بي مَجالِسَ الصّالِحينَ.</span><ref><span dir="rtl">الصحیفة السجّادیة: ص۱۵۶ الدعاء ۴۱.</span></ref>

<span dir="rtl">157.</span> <span dir="rtl">امام زین العابدین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در دعای خود برای درخواست خویشتنداری و پرهیزگاری</span> -<span dir="rtl">: و مجالس صالحان را با من آباد کن.</span>

<span id="مجالس-الفقراء-و-المستضعفین"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۲ - ۶: مَجالِسُ الفُقَراءِ وَ المُستَضعَفینَ</span> ===

<span dir="rtl">۵ / ۲ - ۶: مجلس فقیران و ناتوانان</span>

<span dir="rtl">158.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">يا مَعشَرَ الفُقَراءِ! إنَّ اللّٰهَ</span>‌ <span dir="rtl">رَضِيَ لي أن أتَأَسّیٰ بِمَجالِسِكُم، و إنّ اللّٰهَ مَعَنا، فَقالَ: (وَ اصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِيّ)</span><ref><span dir="rtl">الکهف: ۲۸.</span></ref><span dir="rtl">، فَإنَّها مَجالِسُ الأَنبِياءِ قَبلَكُم وَ الصّالِحينَ.</span><ref><span dir="rtl">تفسير الثعلبي: ج۴ ص۱۵۲ عن أنس، الفردوس: ج۵ ص۲۹۰ ح۸۲۱۳.</span></ref>

<span dir="rtl">158.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اى گروه فقيران! خداوند براى من، [این گونه] پسنديده است كه به مجلس</span>‌<span dir="rtl">هاى شما تأسّى جويم و خداوند با ماست؛ زيرا فرموده است: (و با كسانى كه پروردگارشان را صبح و شام مى</span>‌<span dir="rtl">خوانند، شكيبايى پيشه كن)؛ چرا كه آنها (مجلس</span>‌<span dir="rtl">های شما)، مجلس پيامبرانِ پيش از روزگار شما هستند.</span>

<span dir="rtl">159.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">عَلَيكُم بِمَجالِسِ الغُرَباءِ، مِن كُلِّ قَبيلَةٍ رَجُلٌ أو رَجُلانِ.</span><ref><span dir="rtl">كنز العمّال: ج۶ ص۴۹۴ ح۱۶۶۹۱ نقلاً عن أبی نعيم عن أنس.</span></ref>

<span dir="rtl">159.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">در مجلس</span>‌<span dir="rtl">های غریبان - که از هر قبیله</span>‌<span dir="rtl">ای یکی دو تن بیش نیستند - شرکت کنید.</span>

<span dir="rtl">160.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في حَدیثِ مِعراجِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: فَقالَ اللّٰهُ تَعالی:... يا أحمدُ، مَحَبَّتي مَحَبَّةُ الفُقَراءِ، فَأَدنِ الفُقَراءَ و قَرِّب مَجلِسَهُم مِنكَ، و أبعِدِ الأَغنِياءَ و أَبعِد مَجلِسَهُم عَنكَ؛ فَإنَّ الفُقَراءَ أحِبّائي.</span><ref><span dir="rtl">إرشاد القلوب: ص ۱۹۹ - ۲۰۱، بحار الأنوار: ج۷۷ ص۲۳ ح۶؛ حلیة الأولیاء: ج۶ ص۵ الرقم۳۳۳ في الحدیث القدسي خطاباً لموسی علیه السلام نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">160.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بیان حدیث معراج پيامبر صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: خداوند متعال فرمود: «... اى احمد! دوستى من، دوستى فقيران است. پس فقيران را نزديک ساز و مجلس آنان را به خود نزديک كن و ثروتمندان را دور ساز و مجلس آنان را از خود دور كن؛ زيرا فقيران، دوستان من هستند».</span>

<span dir="rtl">161.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">مِن عَهدِهِ إلَى الأشتَرِ حينَ وَلّاهُ مِصرَ</span> -<span dir="rtl">: وَ اجعل لِذَوِي الحاجاتِ مِنكَ قِسماً تُفَرِّغُ لَهُم فيهِ شَخصَكَ و ذِهنَكَ مِن كُلِّ شُغلٍ، ثُمَّ تَأذَنُ لَهُم عَلَيكَ و تَجلِسُ لَهُم مَجلِساً تَتَواضَعُ فيهِ لِلهِ الَّذي رَفَعَكَ... تَخفِضُ لَهُم في مَجلِسِكَ ذٰلِكَ جَناحَكَ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص ۱۴۲، نهج البلاغة: الکتاب ۵۳ نحوه، بحار الأنوار: ج۷۷ ص۲۵۸ ح۱.</span></ref>

<span dir="rtl">161.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">آن گاه كه مالک اَشتر را به استاندارى مصر گماشت، در عهدنامه</span>‌<span dir="rtl">اى خطاب به وى</span> -<span dir="rtl">: بخشى از وقت خويش را به نيازمندان اختصاص بده. خود را و فكر خود را از هر كار ديگر فارغ می</span>‌<span dir="rtl">سازی و سپس خود را در اختيارشان قرار می</span>‌<span dir="rtl">دهی و اجازه می</span>‌<span dir="rtl">دهی كه به حضورت برسند و با آنان در يک مجلس می</span>‌<span dir="rtl">نشینی، در حالى كه براى خدايى كه تو را رفعت بخشيده است، تواضع می</span>‌<span dir="rtl">كنى... و در مجلس خود، بال تواضع برايشان می</span>‌<span dir="rtl">گسترى.</span>

<span id="المجالس-المذمومة"></span>
== <span dir="rtl">۵ / ۳: المجالِسُ المَذمومَةُ</span> ==

<span dir="rtl">۵ / ۳: مجلس</span>‌<span dir="rtl">های نکوهیده</span>

<span id="مجلس-الكفر-بآيات-الله-و-الاستهزاء-بها"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۳ - ۱: مَجلِسُ الكُفرِ بِآياتِ اللّهِ</span>‌ <span dir="rtl">وَ الاِستِهزاءِ بِها</span> ===

<span dir="rtl">۵ / ۳ - ۱: مجلس کفرگویی و تمسخر آیات الهی</span>

<span dir="rtl">الکتاب</span>

<span dir="rtl">(وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِی الْكِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آيَاتِ اللّٰهِ يُكْفَرُ بِهَا وَ يُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلاَ تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّی يَخُوضُوا فِی حَدِيثٍ غَيْرِه إِنَّكُمْ إِذًا مِّثْلُهُمْ إِنَّ اللّٰهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِينَ وَ الْكَافِرِينَ فِی جَهَنَّمَ جَمِيعاً).</span><ref><span dir="rtl">النساء: ۱۴۰.</span></ref>

<span dir="rtl">(و البتّه [خدا] در کتاب (قرآن) بر شما فرو فرستاده است که: هر گاه شنیدید آیات خدا انکار و استهزا می</span>‌<span dir="rtl">شوند، با آنان ننشینید تا به سخن دیگری بپردازند، و گرنه شما هم مثل آنان خواهید بود. خداوند، منافقان و کافران را، همگی</span>‌<span dir="rtl">شان را، در دوزخ گرد خواهد آورد).</span>

<span dir="rtl">(وَ إِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِی آيَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّی يَخُوضُوا فِی حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَ إِمَّا يُنسِيَنَّكَ الشَّيْطَانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرَی مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ).</span><ref><span dir="rtl">الأنعام: ۶۸.</span></ref>

<span dir="rtl">(هر گاه کسانی را دیدی که آیات ما را استهزا می</span>‌<span dir="rtl">کنند، از آنان روی بگردان تا به سخن دیگری بپردازند، و اگر شیطان [آن را] از یاد تو برد، پس از یاد آوردن، با قوم ستمگر منشین).</span>

<span dir="rtl">الحدیث</span>

<span dir="rtl">162.</span> <span dir="rtl">الإمام زین العابدین علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لَيسَ لَكَ أن تَقعُدَ مَعَ مَن شِئتَ؛ لِأَنَّ اللّٰهَ تَبارَكَ</span>‌ <span dir="rtl">و تَعالَى يَقولُ: (إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِى آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِى حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَ إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى</span>‌ <span dir="rtl">مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِين).</span><ref><span dir="rtl">علل الشرائع: ص۶۰۵ ح۸۰ عن عليّ بن جعفر عن الإمام الکاظم عن أبیه علیهما السلام، بحار الأنوار: ج۲ ص۱۱۶ ح۱۳.</span></ref>

<span dir="rtl">162.</span> <span dir="rtl">امام زين العابدين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جايز نيست با هر كس هم</span>‌<span dir="rtl">نشینى كنى؛ زيرا خداوند - تبارک و تعالى - فرموده است: (هر گاه كسانى را ديدى كه آيات ما را استهزا مى</span>‌<span dir="rtl">كنند، از آنها روی بگردان تا به سخن دیگری بپردازند، و اگر شيطان [آن را] از یاد تو برد، پس از ياد آوردن، با قوم ستمگر منشين).</span>

<span dir="rtl">163.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لَمّا سُئِلَ عَن قَولِ اللَّهِ عزّ و جلّ: (وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِى الْكِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آياتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِها وَ يُسْتَهْزَأُ بِها</span>...) -<span dir="rtl">: إِنَّما عَنیٰ بِهٰذا: إِذا سَمِعتُمُ الرَّجُلَ الَّذي يَجحَدُ الحَقَّ و يُكَذِّبُ بِهِ و يَقَعُ فِي الأَئِمَّةِ، فَقُم مِن عِندِهِ و لا تُقاعِدهُ كائِناً مَن كانَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص ۳۷۷ ح۸ عن شعيب العقرقوفي، تفسير العيّاشي: ج۱ ص۴۵۱ ح۱۱۳۶، بحار الأنوار: ج۷۴ ص۲۱۲ ح۴۵.</span></ref>

<span dir="rtl">163.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">هنگامی که از ایشان در بارۀ اين سخن خداى عزّ و جلّ: (و البتّه [خدا] در كتاب (قرآن) بر شما فرو فرستاده است كه: هر گاه شنيديد آيات خدا انكار و استهزا می</span>‌<span dir="rtl">شوند...) پرسیده شد</span> -<span dir="rtl">: مقصودش اين است كه هر گاه شنيديد مردى حق را انكار و آن را تكذيب مى</span>‌<span dir="rtl">كند و از امامان علیهم السلام بد مى</span>‌<span dir="rtl">گويد، از نزدش برخيز و با او منشين، هر كه مى</span>‌<span dir="rtl">خواهد باشد.</span>

<span dir="rtl">164.</span> <span dir="rtl">الإِمام الرضا علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في قَولِهِ تَعالیٰ: (وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِى الْكِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آياتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِها وَ يُسْتَهْزَأُ بِها</span>...) -<span dir="rtl">: إذا سَمِعتَ الرَّجُلَ يَجحَدُ الحَقَّ و يُكَذِّبُ بِهِ و يَقَعُ في أهلِهِ، فَقُم</span> ‌<span dir="rtl">مِن عِندِهِ و لا تُقاعِدهُ.</span><ref><span dir="rtl">تفسير العيّاشي: ج۱ ص۴۵۱ ح۱۱۳۵ عن محمّد بن الفضيل، مجمع البیان: ج۳ ص۱۹۵، بحار الأنوار: ج۱۰۰ ص۹۶ ح۱.</span></ref>

<span dir="rtl">164.</span> <span dir="rtl">امام رضا علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بارۀ این سخن خداى متعال: (و البتّه]خدا[در كتاب (قرآن) بر شما فرو فرستاده است كه: هر گاه شنيديد آيات خدا انکار و استهزا مى</span>‌<span dir="rtl">شوند</span>...) -<span dir="rtl">: هر گاه شنيدى كسى حق را انكار و تكذيب مى</span>‌<span dir="rtl">كند و زبان به بدگويى از اهل حق گشوده است، از پيش او برخيز و با وى هم</span>‌<span dir="rtl">نشینى مكن.</span>

<span id="مجلس-یسب-فيه-إمام-أو-يغتاب-فيه-مسلم"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۳ - ۲: مَجلِسٌ یُسَبُّ فيهِ إمامٌ أو يُغتابُ فيهِ مُسلِمٌ</span> ===

<span dir="rtl">۵ / ۳ - ۲: مجلس دشنام</span>‌<span dir="rtl">گویی به امام مسلمانان یا غیبت مسلمان</span>

<span dir="rtl">165.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>:‌ <span dir="rtl">مَن كانَ يُؤْمِنُ بِاللّٰهِ وَ اليَومِ الآخِرِ فَلا يَجلِس في مَجلِسٍ يُسَبُّ فيهِ إِمامٌ أو يُغتابُ فيهِ مُسلِمٌ، إنَّ اللّٰهَ عزّ و جلّ يَقولُ: (وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِى آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِى حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَ إِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرى</span>‌ <span dir="rtl">مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ)</span><ref><span dir="rtl">الأنعام: ۶۸.</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">المؤمن: ص۷۰ ح۱۹۲عن الإمام الصادق علیه السلام، تفسير القمّي: ج۱ ص۲۰۴، مستطرفات السرائر(کتاب أبي القاسم بن قولويه‏): ص۱۴۷ ح۲۲، بحار الأنوار: ج۷۴ ص۱۹۵ ح۲۴.</span></ref>

<span dir="rtl">165.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر كه به خدا و روز واپسين ايمان دارد، نبايد در مجلسى بنشيند كه در آن، امامی</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">مقصود از امام، ممکن است اوصیای پیامبر صلی الله علیه و آله (امامان اهل بیت) و یا حاکمی که مسلمانان با او بیعت کرده‏اند و یا هر دو باشد؛ چرا که به هر حال، دشنام (سَبّ)، جای امر به معروف و نهی از منکر و تذکّر و نصیحت و گفتگو (جدال احسن) را نمی‏گیرد و در اخلاق اسلامی، ناپسند شمرده شده است</span>.</ref> <span dir="rtl">را دشنام می</span>‌<span dir="rtl">دهند يا از مسلمانى غيبت مى شود. خداوند عزّ و جلّ، در كتاب خود مى</span>‌<span dir="rtl">فرمايد: (و هر گاه ديدى كسانى [به قصد تخطئه] در آيات ما گفتگو مى</span>‌<span dir="rtl">كنند، از آنان، روى برتاب تا در سخنى غير از آن در آيند، و اگر شيطان، تو را [در اين باره] به فراموشى انداخت، چون به يادت آمد، با آن مردم ستمكار، منشين).</span>

<span dir="rtl">166.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن كانَ يُؤمِنُ بِاللّٰهِ وَ اليَومِ الآخِرِ فَلا يَقعُدَنَّ في مَجلِسٍ يُعابُ فيهِ إِمامٌ أو يُنتَقَصُ فيهِ مُؤمِنٌ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۳۷۸ ح۱۱ عن عبد الأعلى بن أعين و ص۳۷۷ ح۹، تنبیه الخواطر: ج۲ ص۲۱۰ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۷۴ ص۲۱۵ ح۴۸.</span></ref>

<span dir="rtl">166.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كسى كه به خدا و روز واپسين ايمان دارد، هرگز نبايد در مجلسى بنشيند كه در آن از امامى عيبجويى، يا از مسلمانى بدگويى مى</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">167.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن قَعَدَ في مَجلِسٍ يُسَبُّ فيهِ إِمامٌ مِنَ الأَئِمَّةِ يَقدِرُ عَلَى الِانتِصافِ فَلَم يَفعَل، ألبَسَهُ اللّٰهُ الذُّلَّ فِي الدُّنيا و عَذَّبَهُ فِي الآخِرَةِ، و سَلَبَهُ صالِحَ ما مَنَّ بِهِ عَلَيهِ مِن مَعرِفَتِنا.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۳۷۹ ح۱۵ عن زرارة و ج۸ ص۲۳۶ ح۳۱۵، بحار الأنوار: ج۷۴ ص۲۱۹ ح۵۲.</span></ref>

<span dir="rtl">167.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر كس در مجلسى كه در آن به يكى از امامان]معصوم[ناسزا گفته مى</span>‌<span dir="rtl">شود، بنشيند و قدرت جلوگیری داشته باشد امّا چنین نکند، خداوند در دنيا بر او جامۀ خوارى می</span>‌<span dir="rtl">پوشاند و در آخرت عذابش می</span>‌<span dir="rtl">كند و نعمت شناخت ما را - كه به او عطا فرموده است - از او می</span>‌<span dir="rtl">گيرد.</span>

<span dir="rtl">168.</span> <span dir="rtl">الأمالي للصدوق عن سعيد عن ابن عبّاس</span>:‌ <span dir="rtl">أنَّهُ مَرَّ بِمَجلِسٍ مِن مَجالِسِ قُرَيشٍ و هُم يَسُبّونَ عَلِيَّ بنَ أبي طالِبٍ علیه السلام، فَقالَ لِقائِدِهِ: ما يَقولُ هٰؤُلاءِ؟ قالَ: يَسُبّونَ عَلِيّاً. قالَ: قَرِّبني إلَيهِم.</span>

<span dir="rtl">فَلَمّا أَن اُوقفَ عَلَيهِم قالَ: أيُّكُمُ السّابُّ اللّٰهَ؟ قالوا: سُبحانَ اللّٰهِ، و مَن يَسُبُّ</span>‌ <span dir="rtl">اللّٰهَ فَقَد أَشرَكَ بِاللّٰهِ!</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَأَيُّكُمُ السّابُّ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله؟ قَالوا: مَن يَسُبُّ</span>‌ <span dir="rtl">رَسولَ اللّٰهِ فَقَد كَفَرَ!</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَأَيُّكُمُ السّابُّ عَلِيَّ بنَ أَبي طالِبٍ؟ قالوا: قَد كانَ ذٰلِكَ.</span>

<span dir="rtl">قَالَ: فَأَشهَدُ بِاللّٰهِ و أَشهَدُ لِلهِ، لَقَد سَمِعتُ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله يَقولُ: «مَن سَبَّ عَلِيّاً فَقَد سَبَّني، و مَن سَبَّني فَقَد سَبَّ اللّٰهَ عزّ و جلّ»، ثُمَّ مَضىٰ، فَقالَ لِقائِدِهِ: فَهَل قالوا شَيئاً حينَ قُلتُ لَهُم ما قُلتُ؟ قالَ: ما قالوا شَيئاً: قالَ: كَيفَ رَأَيتَ وُجوهَهُم؟ قالَ:</span>

<span dir="rtl">نَظَروا إِلَيكَ بِأَعيُنٍ مُحمَرَّةٍ نَظَرَ التُّيُوسِ إِلىٰ شِفارِ الجازِرِ</span>

<span dir="rtl">قالَ: زِدني فِداكَ أَبوكَ. قالَ:</span>

<span dir="rtl">خُزرُ الحَواجِبِ ناكِسو أذقانِهِم نَظَرَ الذَّليلِ إِلَى العَزيزِ القاهِرِ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للصدوق: ص۱۵۷ ح۱۵۱، بشارة المصطفی صلی الله</span>

<span dir="rtl">علیه و آله: ص۲۰۲ نحوه، بحار الأنوار: ج۳۹ ص۳۱۱ ح۱؛ مروج الذهب: ج۲ ص۴۳۵ نحوه.</span></ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">168.</span> <span dir="rtl">الأمالی، صدوق</span> - <span dir="rtl">به نقل از سعید</span> -<span dir="rtl">: ابن عبّاس [در روزگار پیری و نابینایی</span>‌<span dir="rtl">اش] بر مجلسی از مجالس قریش گذشت که علی بن ابی طالب علیه السلام را دشنام می</span>‌<span dir="rtl">دادند. به عصاکش خود گفت: اینها چه می</span>‌<span dir="rtl">گویند؟ گفت: علی را دشنام می</span>‌<span dir="rtl">دهند. گفت: مرا نزدیک آنها ببر.</span>

<span dir="rtl">هنگامی که بالای سرشان ایستاد، گفت: کدام یک از شما خدا را دشنام می</span>‌<span dir="rtl">دهد؟ گفتند: خدا منزّه است. هر کس خدا را دشنام دهد، به خداوند مشرک شده است!</span>

<span dir="rtl">گفت: کدام یک از شما پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را دشنام می</span>‌<span dir="rtl">دهد؟ گفتند: هر کس پیامبر خدا را دشنام دهد، کافر شده است!</span>

<span dir="rtl">گفت: کدام یک از شما علی بن ابی طالب را دشنام می</span>‌<span dir="rtl">دهد؟ گفتند: چنین است (ما دشنام می</span>‌<span dir="rtl">دهیم).</span>

<span dir="rtl">گفت: خدا را گواه می</span>‌<span dir="rtl">گیرم و برای همو گواهی می</span>‌<span dir="rtl">دهم که شنیدم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: «هر کس علی را دشنام دهد، مرا دشنام داده و هر کس مرا دشنام دهد، خداوند عزّ و جلّ را دشنام داده است».</span>

<span dir="rtl">ابن عبّاس این حدیث را نقل کرد و رفت و به عصاکش خود گفت: آیا آنها هنگامی که من این سخن را برایشان گفتم، چیزی گفتند؟ عصاکش گفت: هیچ نگفتند. گفت: چهره</span>‌<span dir="rtl">هایشان را چگونه دیدی؟ گفت:</span>

<span dir="rtl">به تو با چشمانی خون گرفته نگریستند / همچون نگاه بُزان به چاقوی قصّاب</span>

<span dir="rtl">ابن عبّاس گفت: برایم بیشتر بگو، پدرت به فدایت!</span>

<span dir="rtl">گفت:</span>

<span dir="rtl">گره افکنده بر ابروان، چانه</span>‌<span dir="rtl">ها به زیر / نگاه ذلیل به عزیزی قاهر.</span>

<span id="مجلس-المنكر-و-المعصية"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۳ - ۳: مَجلِسُ المُنكَرِ وَ المَعصِيَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۵ / ۳ - ۳: مجلس زشتکاری و گناه</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(وَ لُوطاً إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَكُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّنَ الْعَالَمِينَ * أَئِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ وَ تَقْطَعُونَ السَّبِيلِ وَ تَأْتُونَ فِی نَادِيكُمُ الْمُنكَرَ فَمَا كَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا ائتِنَا بِعَذاَبِ اللّٰهِ إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ).</span><ref><span dir="rtl">العنكبوت: ۲۸ - ۲۹.</span></ref>

<span dir="rtl">(و [یاد کن] لوط را هنگامی که به قوم خود گفت: «شما عمل بسیار زشتی انجام می</span>‌<span dir="rtl">دهید که هیچ یک از مردم جهان، پیش از شما آن را انجام نداده است! * آیا شما به سراغ مردان می</span>‌<span dir="rtl">روید و راه [تداوم نسل انسان] را قطع می</span>‌<span dir="rtl">کنید و در مجلستان اعمال ناپسند انجام می</span>‌<span dir="rtl">دهید؟!» و پاسخ قومش جز این نبود که گفتند: اگر راست می</span>‌<span dir="rtl">گویی، عذاب خدا را برای ما بیاور).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">169.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لَمّا وَقَعَت بَنو إِسرائيلَ فِي المَعاصي، نَهَتهُم عُلَماؤُهُم فَلَم يَنتَهوا، فَجالَسوهُم في مَجالِسِهِم و آكَلوهُم و شارَبوهُم، فَضَرَبَ اللّٰهُ قُلوبَ بَعضِهِم بِبَعضٍ و لَعَنَهُم عَلىٰ</span>‌ <span dir="rtl">لِسانِ داوُدَ و عيسَى ابنِ مَريَمَ، ذٰلِكَ بِما عَصَوا و كانوا يَعتَدونَ</span><ref><span dir="rtl">اُنظر الآیة ۷۸ من سورة المائدة.</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۵ ص۲۵۲ ح۳۰۴۷ عن ابن مسعود، مسند ابن حنبل: ج۲ ص۴۲ ح۳۷۱۳ نحوه؛ المجازات النبویّة: ص۳۲۸ ح۲۸۱ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">169.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هنگامی که بنی اسرائیل در گناهان فرو غلتیدند، عالمانشان آنها را باز داشتند؛ امّا آنان باز نَایستادند. سپس عالمان در مجالسشان با آنها هم</span>‌<span dir="rtl">نشینی کردند و هم</span>‌<span dir="rtl">غذا گشتند و با هم نوشیدنی خوردند. پس خداوند، آنان را به جان هم انداخت و بر زبان داوود و عیسی بن مریم لعنتشان کرد. این به خاطر نافرمانی و تجاوزگری</span>‌<span dir="rtl">شان بود.</span>

<span dir="rtl">170.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في وَصِیَّتِهِ لابنِهِ الحُسَینِ علیه السلام</span> -<span dir="rtl">: أي بُنَيَّ، العافِيَةُ عَشَرَةُ أجزاءٍ: تِسعَةٌ مِنها فِي الصَّمتِ إلّا بِذِكرِ اللّٰهِ، و واحِدٌ في تَركِ مُجالَسَةِ السُّفَهاءِ.</span>

<span dir="rtl">أي بُنَيَّ، مَن تَزَيّا بِمَعاصِي اللّٰهِ فِي المَجالِسِ أورَثَهُ اللّٰهُ ذُلّاً، و مَن طَلَبَ العِلمَ عَلِمَ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص۸۹، الدرّة الباهرة: ص۲۰ و لیس فیه ذیله من «أي بنيّ» نحوه، بحار الأنوار: ج۷۷ ص۲۳۷ ح۱؛ تفسیر الثعالبي: ج۲ ص۳۱۱ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">170.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در سفارش خود به فرزندش حسين علیه السلام</span> -<span dir="rtl">: اى پسر عزيزم! عافيت، ده بخش است كه نُه بخش آن، خاموشى در غیر ذكر خداست و يک بخش هم ترک هم</span>‌<span dir="rtl">نشینى با بى</span>‌<span dir="rtl">خردان است.</span>

<span dir="rtl">اى پسر عزيزم! هر كه در مجالس به نافرمانى از خدا خودنمايى كند، خداوند، زبونش مى</span>‌<span dir="rtl">سازد و هر كه دانش بجويد، دانا مى</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">171.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إيّاكَ و مَحاضِرَ الفُسوقِ؛ فَإِنَّها مُسخِطَةٌ لِلرَّحمٰنِ، مُصلِيَةٌ لِلنّيرانِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۲ ص۳۰۵ ح۲۶۹۸، عيون الحكم و المواعظ: ص ۹۸ ح ۲۲۶۱.</span></ref>

<span dir="rtl">171.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">از مجالس فساد، دورى كن؛ زيرا آنها موجب خشم [خداى] رحمان و بر افروخته شدن آتش اند.</span>

<span dir="rtl">172.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا يَنبَغي لِلمُؤمِنِ أن يَجلِسَ مَجلِساً يُعصَى اللّٰهُ فيهِ و لا يَقدِرُ عَلیٰ تَغييرِهِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۳۷۴ ح۱ عن عبداللّه‏ بن صالح، تنبیه الخواطر: ج۲ ص ۲۱۰، بحار الأنوار: ج۷۴ ص۱۹۹ ح۳۸.</span></ref>

<span dir="rtl">172.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">براى مؤمن، سزاوار نيست در مجلسى بنشيند كه در آن، معصيت خداوند مى</span>‌<span dir="rtl">شود و او نمى</span>‌<span dir="rtl">تواند آن را تغيير دهد.</span>

<span dir="rtl">173.</span> <span dir="rtl">الکافي عن عليّ بن أسباط عنهم علیهم السلام: فیما وَعَظَ اللّٰهُ عزّ و جلّ بِهِ عیسی علیه السلام: یا عیسی،... و نافِس فِي العَمَلِ الصّالِحِ؛ فَكَم مِن مَجلِسٍ قَد نَهَضَ أَهلُهُ و هُم مُجارونَ مِنَ النّارِ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۸ ص ۱۳۱ - ۱۳۴ ح۱۰۳، الأمالي للصدوق: ص۶۰۹ ح۸۴۱، تنبیه الخواطر: ج۲ ص۱۴۱ کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج۱۴ ص۲۹۲ ح۱۴.</span></ref>

<span dir="rtl">173.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از علی بن اسباط، از امامان معصوم علیهم السلام</span> -<span dir="rtl">:</span>‌ <span dir="rtl">در مناجات خداوند با عیسی علیه السلام این بود که: «اى عيسى!... در كار نیک از دیگران پیشی بگیر؛ زيرا بسا مجلسى كه اهلش در حالى از آن برخيزند كه از آتش دوزخ، پناه داده شده باشند».</span>

<span id="مجلس-شرب-الخمر"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۳ - ۴: مَجلِسُ شُربِ الخَمرِ</span> ===

<span dir="rtl">۵ / ۳ - ۴: مجلس باده</span>‌<span dir="rtl">نوشی</span>

<span dir="rtl">174.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَلعونٌ مَلعونٌ مَن جَلَسَ طائِعاً عَلیٰ مائِدَةٍ يُشرَبُ عَلَيهَا الخَمرُ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج ۶ ص ۲۶۸ ح ۱ عن هارون بن الجهم عن الإمام الصادق علیه السلام، تهذیب الأحکام: ج ۹ ص ۹۷ ح ۴۲۲، المحاسن: ج ۲ ص ۴۱۴ ح ۲۴۵۴ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۴۷ ص۳۹ ح۴۴.</span></ref>

<span dir="rtl">174.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">ملعون است، ملعون: كسى كه با ميل خود بر سر سفره</span>‌<span dir="rtl">اى بنشیند كه در آن شراب نوشيده مى</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span dir="rtl">175.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مَن كانَ يُؤمِنُ بِاللّٰهِ وَ اليَومِ الآخِرِ فَلا يَجلِس عَلیٰ مائِدَةٍ يُدارُ عَلَيها بِالخَمرِ.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۴ ص ۱۱۳ ح ۲۸۰۱ عن جابر بن عبد اللّٰه؛ الکافي: ج۶ ص۲۶۸ ح۲ عن‏ الإمام الصادق علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله، الخصال: ص۱۶۴ ح۲۱۵ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج ۷۹ ص۱۲۹ ح۱۶.</span></ref>

<span dir="rtl">175.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هر کس به خدا و روز واپسین ایمان دارد، بر سر سفره</span>‌<span dir="rtl">ای که شراب در آن می</span>‌<span dir="rtl">چرخانند، ننشیند.</span>

<span dir="rtl">176.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا تُجالِسوا شُرّابَ الخَمرِ؛ فَإِنَّ اللَّعنَةَ إِذا نَزَلَت عَمَّت مَن فِي المَجلِسِ.</span><ref><span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه: ج۴ ص۵۷ ح۵۰۹۰، المقنع للصدوق: ص۴۵۲ من دون إسناد إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام، فقه الرضا علیه السلام: ص۲۸۱ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۶۶ ص۴۹۹ ح۳.</span></ref>

<span dir="rtl">176.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">با باده</span>‌<span dir="rtl">نوشان هم</span>‌<span dir="rtl">نشینی نکنید، که لعنت [الهی] چون فرود آید، همۀ اهل مجلس را فرا می</span>‌<span dir="rtl">گیرد.</span>

<span dir="rtl">177.</span> <span dir="rtl">الإمام الرضا علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لَمّا حُمِلَ رَأسُ الحُسَينِ علیه السلام إلَى الشّامِ، أمَرَ يَزيدُ - لَعَنَهُ اللّٰهُ - فَوُضِعَ و نُصِبَ عَلَيهِ مائِدَةٌ، فَأَقبَلَ هُوَ و أصحابُهُ يَأكُلونَ و يَشرَبونَ الفُقّاعَ، فَلَمّا فَرَغوا أمَرَ بِالرَّأسِ فَوُضِعَ في طَستٍ تَحتَ سَريرِهِ، و بُسِطَ عَلَيهِ رُقعَةُ الشِّطرَنجِ، و جَلَسَ يَزيدُ - لَعَنَهُ اللّٰهُ - يَلعَبُ بِالشِّطرَنجِ و يَذكُرُ الحُسَينَ بنَ عَلِيٍّ و أباهُ و جَدَّهُ علیهم السلام و يَستَهزِئُ بِذِكرِهِم، فَمَتىٰ</span>‌ <span dir="rtl">قامَرَ صاحِبَهُ تَناوَلَ الفُقّاعَ فَشَرِبَهُ ثَلاثَ مَرّات، ثُمَّ صَبَّ فَضلَتَهُ عَلىٰ</span>‌ <span dir="rtl">ما يَلِي الطَّستَ مِنَ الأَرضِ.</span>

<span dir="rtl">فَمَن كانَ مِن شيعَتِنا فَليَتَوَرَّع عَن شُربِ الفُقّاعِ، وَ اللَّعِبِ بِالشِّطرَنجِ، و مَن نَظَرَ إلَى الفُقّاعِ أو إلَى الشِّطرَنجِ فَليَذكُرِ الحُسَينَ علیه السلام، وَ ليَلعَن يَزيدَ و آلَ زِيادٍ؛ يَمحُو اللّٰهُ عزّ و جلّ بِذٰلِكَ ذُنوبَهُ و لَو كانَت بِعَدَدِ النُّجومِ.</span><ref><span dir="rtl">کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۴ ص۴۱۹ ح۵۹۱۵ عن الفضل بن شاذان‏، عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج۲ ص ۲۲ ح۵۰، جامع الأخبار: ص۴۳۲ ح۱۲۰۸ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۴۵ ص۱۷۶ ح۲۳.</span></ref>

<span dir="rtl">177.</span> <span dir="rtl">امام رضا علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هنگامى كه سر حسين علیه السلام را به شام بردند، يزيد - كه خدا لعنتش كند - فرمان داد آن را بر زمين بگذارند. آن گاه روى آن، سفره انداختند و او و همراهانش به خوردن و نوشيدن آب</span>‌<span dir="rtl">جو پرداختند و چون فارغ شدند، فرمان داد سر را در تَشتى پاى تخت او بگذارند و صفحۀ شطرنج را بر آن گشود. يزيد - كه خدا لعنتش كند - به شطرنج</span>‌<span dir="rtl">بازى نشست و حسين بن على و پدر و پدربزرگش را ياد مى</span>‌<span dir="rtl">كرد و مسخره</span>‌<span dir="rtl">شان مى</span>‌<span dir="rtl">نمود و هر گاه همبازى</span>‌<span dir="rtl">اش را در قمار مى</span>‌<span dir="rtl">بُرد، آب</span>‌<span dir="rtl">جو می</span>‌<span dir="rtl">نوشید و سه بار آن را نوشید و سپس ته مانده</span>‌<span dir="rtl">اش را نزديک تشت بر زمين ريخت.</span>

<span dir="rtl">پس هر كه شيعۀ ماست، بايد از نوشيدن آب</span>‌<span dir="rtl">جو و بازى با شطرنج بپرهيزد. هر كس چشمش به آب</span>‌<span dir="rtl">جو يا شطرنج افتاد، حسين علیه السلام را به ياد آوَرَد و يزيد و خاندانِ زياد را لعنت كند. با اين كار، خداى عزّ و جلّ گناهانش را محو مى</span>‌<span dir="rtl">كند، حتّى اگر به تعداد ستارگان باشند.</span>

<span dir="rtl">178.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أوَّلُ مَنِ اتُّخِذَ لَهُ الفُقّاعُ فِي الإسلامِ بِالشّامِ يَزيدُ بنُ مُعاوِيَةَ لَعَنَهُ اللّٰهُ، فَأُحضِرَ و هُوَ عَلَى المائِدَةِ و قَد نَصَبَها عَلیٰ رَأسِ الحُسَينِ علیه السلام، فَجَعَلَ يَشرَبُهُ و يَسقي أصحابَهُ و یَقولُ لَعَنَهُ اللّٰهُ: «اِشرَبوا، فَهٰذا شَرابٌ مُبارَكٌ، و لَو لَم يَكُن مِن بَرَكَتِهِ إلّا أنّا أوَّلُ ما تَناوَلناهُ و رَأسُ عَدُوِّنا بَينَ أيدينا و مائِدَتُنا مَنصوبَةٌ عَلَيهِ، و نَحنُ نَأكُلُ</span><ref><span dir="rtl">في الطبعة المعتمدة للمصدر: «نأکله»، و التصویب من بحار الأنوار.</span></ref> <span dir="rtl">و نُفوسُنا ساكِنَةٌ و قُلوبُنا مُطمَئِنَّةٌ!».</span>

<span dir="rtl">فَمَن كانَ مِن شيعَتِنا فَليَتَوَرَّع عَن شُربِ الفُقّاعِ؛ فَإنَّهُ مِن شَرابِ أعدائِنا.</span><ref><span dir="rtl">عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج۲ ص ۲۳ ح۵۱ عن عبد السلام بن صالح الهروي، بحار الأنوار: ج۴۵ ص۱۷۶ ح۲۴.</span></ref>

<span dir="rtl">178.</span> <span dir="rtl">امام رضا علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نخستين كسى كه در روزگارِ اسلام برايش آب</span>‌<span dir="rtl">جو گرفتند، يزيد بن معاويه - كه خدا لعنتش كند - در شام بود. آن را براى او و در سفره</span>‌<span dir="rtl">اى كه در کنار سر حسين علیه السلام بر پا كرده بودند، حاضر كردند و او آن را مى</span>‌<span dir="rtl">نوشيد و به همراهانش مى</span>‌<span dir="rtl">نوشاند و - خدا لعنتش كند - مى</span>‌<span dir="rtl">گفت: بنوشيد! اين، شرابى مبارک است و اگر تنها بركتش همين بود كه ما نخستين كسانى هستيم كه آن را به دست گرفته</span>‌<span dir="rtl">ايم و در حالى كه سرِ بريدۀ دشمنمان پيش روى ما و سفره</span>‌<span dir="rtl">مان بر آن بر پاست و با جان</span>‌<span dir="rtl">هايى آرام و دل</span>‌<span dir="rtl">هايى بى</span>‌<span dir="rtl">اضطراب مى</span>‌<span dir="rtl">خوريم، كافى بود.</span>

<span dir="rtl">پس هر كس پيرو ما (اهل بیت) است، بايد از نوشيدن آب</span>‌<span dir="rtl">جو بپرهيزد؛ چرا كه از نوشیدنی</span>‌<span dir="rtl">هاى دشمنان ماست.</span>

<span id="مجلس-الغناء-و-اللهو"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۳ - ۵: مَجلِسُ الغِناءِ وَ اللَّهوِ</span> ===

<span dir="rtl">۵ / ۳ - ۵: مجلس غنا و لهو</span>

<span dir="rtl">179.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الغِناءُ مَجلِسٌ لا يَنظُرُ اللّٰهُ إِلیٰ أَهلِهِ، و هُوَ مِمّا قالَ اللّٰهُ عزّ و جلّ: (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ)</span><ref><span dir="rtl">لقمان: ۶.</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۶ ص۴۳۳ ح۱۶ عن الحسن بن هارون، دعائم الإسلام: ج۲ ص۲۰۷ ح۷۵۶ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">179.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">[مجلس] غنا، مجلسی است که خداوند به اهل آن نگاه نمی</span>‌<span dir="rtl">کند و از مصداق</span>‌<span dir="rtl">های این سخن خداوند عزّ و جلّ است: (و برخی از مردم، سخنان لهو و بيهوده را مى</span>‌<span dir="rtl">خرند تا [دیگران] از راه خداوند، گم</span>‌<span dir="rtl">راه سازند).</span>

<span dir="rtl">180.</span> <span dir="rtl">تفسير القمّي</span> - <span dir="rtl">في قَولِهِ تَعالی (وَ الَّذينَ لا يَشْهَدُونَ الزُّور)</span><ref><span dir="rtl">الفرقان: ۷۲.</span></ref> -<span dir="rtl">: الغِناءُ و مَجالِسُ اللَّهوِ.</span><ref><span dir="rtl">تفسير القمّي: ج ۲ ص ۱۱۷، بحار الأنوار: ج ۶۹ ص۲۶۲.</span></ref>

<span dir="rtl">180.</span> <span dir="rtl">تفسیر القمی</span> - <span dir="rtl">در بارۀ این سخن خدای متعال: (و آنان كه در مجالس باطل، حضور نمى</span>‌<span dir="rtl">يابند</span>) -<span dir="rtl">: یعنی مجالس غنا (آواز حرام</span>‌<span dir="rtl">آلود) و لهو (خوش</span>‌<span dir="rtl">گذرانی به بطالت).</span>

<span dir="rtl">181.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا تَجوزُ شَهادَةُ المُتَّهَمِ، و لا وَلَدِ الزِّناءِ، و لَا الأَبرَصِ، و لا شارِبِ المُسكِرِ، و لَا الَّذينَ يَجلِسونَ مَعَ البَطّالينَ وَ المُغَنّينَ و أَهلِ المُنكَرِ في مَجالِسِ المُنكَرِ مَعَ العَواهِر.</span><ref><span dir="rtl">دعائم الإسلام: ج۲ص۵۱۲ ح۱۸۳۶.</span></ref>

<span dir="rtl">181.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">گواهی دادنِ متّهم، پذیرفته نیست و نیز [گواهیِ] زنازاده و پیس</span>‌<span dir="rtl">اندام و شرابخوار و کسانی که با اهل بطالت و اهل ساز و آواز و اهل زشتکاری در مجالس زشتکاری - که زنان هرزه حاضرند - هم</span>‌<span dir="rtl">نشین می</span>‌<span dir="rtl">شوند.</span>

<span dir="rtl">182.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في ذَمِّ الشِّطرَنجِ</span> -<span dir="rtl">: مَن جَلَسَ عَلَى اللَّعِبِ بِها فَقَد تَبَوَّأَ مَقعَدَهُ مِنَ النّارِ، و كانَ عَيشُهُ ذٰلِكَ حَسرَةً عَلَيهِ فِي القِيامَةِ. و إيّاكَ و مُجالَسَةَ اللّاهي المَغرورِ بِلَعِبِها؛ فَإنَّهُ مِنَ المَجالِسِ الَّتي قَد باءَ أهلُها بِسَخَطٍ مِنَ اللّٰهِ يَتَوَقَّعونَهُ كُلَّ ساعَةٍ فَيَعُمُّكَ مَعَهُم.</span><ref><span dir="rtl">مستطرفات السرائر(جامع البزنطي): ص۶۰ ح۲۹ عن أبي بصير، بحار الأنوار: ج۷۹ ص۲۳۵ ح۱۳.</span></ref>

<span dir="rtl">182.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بیان مذمّت شطرنج</span> -<span dir="rtl">: کسی که برای بازی با شطرنج بنشیند، جایگاه او پر از آتش خواهد بود و در قیامت بر آن زندگی حسرت خواهد خورد. از هم</span>‌<span dir="rtl">نشینی با بازیگری که به بازی با آن مغرور است، بر حذر باشید؛ زیرا مجلس بازی با شطرنج، از مجالسی است که خشم خدا اهلش را فرا می</span>‌<span dir="rtl">گیرد و هر لحظه انتظار عذاب خدا را می</span>‌<span dir="rtl">کشد. پس عذاب، تو را هم با آنها می</span>‌<span dir="rtl">گیرد.</span>

<span dir="rtl">183.</span> <span dir="rtl">الکافي عن جهم بن حُميد</span>: <span dir="rtl">قالَ لي أبو عَبدِ اللّٰهِ علیه السلام: أَنّیٰ كُنتَ؟ فَظَنَنتُ أنَّهُ قَد عَرَفَ المَوضِعَ، فَقُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ، إِنّي كُنتُ مَرَرتُ بِفُلانٍ فَاحتَبَسَني، فَدَخَلتُ إِلیٰ دارِهِ و نَظَرتُ إِلی جَواريهِ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لي: ذٰلِكَ مَجلِسٌ لا يَنظُرُ اللّٰهُ عزّ و جلّ إلیٰ أَهلِهِ. أَمِنتَ اللّٰهَ عزّ و جلّ عَلیٰ أَهلِكَ و مالِكَ؟!</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۶ص۴۳۴ ح۲۲ و راجع دعائم الإسلام: ج۲ ص۲۰۸.</span></ref>

<span dir="rtl">183.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از جهم بن حُمَید</span> -<span dir="rtl">: امام صادق علیه السلام به من فرمود: «کجا بودی؟». من گمان بردم که امام فهمیده کجا بوده</span>‌<span dir="rtl">ام. گفتم: فدایت شوم! من بر فلانی گذشتم. او مرا نگه داشت و من هم به خانه</span>‌<span dir="rtl">اش رفتم و به کنیزکان [آوازه</span>‌<span dir="rtl">خوان] وی نگاهی انداختم. به من فرمود: «چنین مجلسی همان است که خداوند به اهلش نگاه نمی</span>‌<span dir="rtl">کند. از [فرود آمدن بلای] خدا بر خانواده و دارایی</span>‌<span dir="rtl">ات ایمن گشتی؟!».</span>

<span dir="rtl">184.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَجالِسُ اللَّهوِ تُفسِدُ الإيمانَ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۶ ص۱۳۴ ح۹۸۱۵، عیون الحکم و المواعظ: ص۴۸۹ ح۹۰۶۹.</span></ref>

<span dir="rtl">184.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مجالس سرگرم شدن به باطل، ايمان را تباه مى</span>‌<span dir="rtl">كنند.</span>

<span dir="rtl">185.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مُجَالَسَةُ أهلِ اللَّهوِ يُنسِي القُرآنَ، و يُحضِرُ الشَّيطانَ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص۱۵۱، نثر الدرّ: ج۱ ص۳۱۷، المعیار و الموازنة: ص۲۸۲ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج ۷۷ ص۲۹۱ ح۲.</span></ref>

<span dir="rtl">185.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هم</span>‌<span dir="rtl">نشینى با اهل سرگرمى</span>‌<span dir="rtl">های باطل، قرآن را از خاطر]انسان[می</span>‌<span dir="rtl">بَرد و شيطان را حاضر مى</span>‌<span dir="rtl">كند.</span>

<span dir="rtl">186.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ أصحابُ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله يَجلِسونَ فَيَلهَونَ و يَتَحَدَّثونَ و يَضحَكونَ، حَتّیٰ أَنزَلَ اللّٰهُ عزّ و جلّ: (أَ لَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللهِ)</span><ref><span dir="rtl">الحدید: ۱۶.</span></ref><span dir="rtl">، فَلَمّا قَرَأَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله عَلَيهِم هٰذِهِ الآیَةَ تَرَكُوا الحَديثَ وَ اللَّهوَ وَ المِزاحَ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">مشکاة الأنوار: ص۳۳۵ ح۱۰۶۹.</span></ref>

<span dir="rtl">186.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">یاران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به سرگرمی و خنده و گفتگو می</span>‌<span dir="rtl">نشستند تا آن که خداوند عزّ و جلّ این آیه را نازل کرد: (آيا هنگام آن نرسيده است كه دل</span>‌<span dir="rtl">هاى مؤمنان از ياد خداوند، نرم شود؟). هنگامی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله این آیه را برایشان خواند، گفتگو و سرگرمی و شوخی را رها کردند.</span>

<span id="هذه-المجالس"></span>
=== <span dir="rtl">۵ / ۳ - ۶: هٰذِهِ المَجالِسُ</span> ===

<span dir="rtl">۵ / ۳ - ۶: این مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها</span>

<span dir="rtl">187.</span> <span dir="rtl">الکافي عن إسحاق بن موسى</span>: <span dir="rtl">حَدَّثَني أخي و عَمّي عن أبي عَبدِ اللّهِ علیه السلام، قالَ: ثَلاثَةُ مَجالِسَ يَمقُتُهَا اللّٰهُ و يُرسِلُ نَقِمَتَهُ عَلیٰ أَهلِها فَلا تُقاعِدوهُم و لا تُجالِسوهُم: مَجلِساً فيهِ مَن يَصِفُ لِسانُهُ كَذِباً في فُتياهُ، و مَجلِساً ذِكرُ أعدائِنا فيهِ جَديدٌ و ذِكرُنا فيهِ رَثٌّ، و مَجلِساً فيهِ مَن يَصُدُّ عَنّا و أنتَ تَعلَمُ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: ثُمَّ تَلا أبو عَبدِ اللّٰهِ علیه السلام ثَلاثَ آياتٍ مِن كِتابِ اللّٰهِ كَأَنَّما كُنَّ في فيهِ - أو قالَ:‌ في كَفِّهِ -: (وَ لا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ فَيَسُبُّوا اللّٰهَ عَدْواً بِغَيْرِ عِلْمٍ)</span><ref><span dir="rtl">الأنعام: ۱۰۸.</span></ref><span dir="rtl">، (وَ إِذا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِی آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِی حَدِيثٍ غَيْرِهِ)</span><ref><span dir="rtl">الأنعام: ۶۸.</span></ref><span dir="rtl">، (وَ لا تَقُولُوا لِما تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِبَ هذا حَلالٌ وَ هذا حَرامٌ لِتَفْتَرُوا عَلَى اللّٰهِ الْكَذِبَ)</span><ref><span dir="rtl">النحل: ۱۱۶.</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۳۷۸ ح۱۲، بحار الأنوار: ج۷۴ ص۲۱۵ ح۴۹.</span></ref>

<span dir="rtl">187.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از اسحاق بن موسى</span> -<span dir="rtl">: برادر و عمويم از امام صادق علیه السلام برايم نقل كردند كه فرمود: «سه مجلس است كه خداوند، آنها را دشمن مى</span>‌<span dir="rtl">دارد و عذابش را بر اهل آنها مى</span>‌<span dir="rtl">فرستد. بنا بر اين، در آن جاها ننشينيد و با آنها هم</span>‌<span dir="rtl">نشین نشويد: مجلسى كه در آن، كسى باشد كه در فتوايش زبان به دروغ می</span>‌<span dir="rtl">گشايد، و مجلسى كه در آن، ياد دشمنان ما تازه و ياد ما كهنه باشد، و مجلسى كه در آن، كسى حضور داشته باشد كه از [راهِ] ما باز مى</span>‌<span dir="rtl">دارد و تو مى</span>‌<span dir="rtl">دانى».</span>

<span dir="rtl">ایشان سپس سه آيه از كتاب خدا را تلاوت كرد كه گويى در دهان او بودند - يا گفتند: گویی در مُشت او بودند -: (و به آنهايى كه جز خدا را مى</span>‌<span dir="rtl">خوانند، دشنام مدهيد، كه آنان هم از روى دشمنى [و] به نادانى، خدا را دشنام خواهند داد)،</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">انعام: آيه ۱۰۸</span>.</ref><span dir="rtl">(و هر گاه كسانى را ديدى که آیات ما را استهزا می</span>‌<span dir="rtl">کنند، از آنان روی بگردان تا به سخن دیگری بپردازند)،</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">انعام: آيه ۶۸</span>.</ref><span dir="rtl">(و براى آنچه زبان شما به دروغ مى</span>‌<span dir="rtl">پردازد، مگوييد: «اين، حلال [خداوند] است و آن، حرام [خداوند]» تا مبادا بر خدا دروغ ببنديد)</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">نحل: آيه ۱۱۶</span>.</ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">ترتيب آيات، برطبق ترتيب مطالب نیست؛زيرا آيۀ سوم براى دروغ گفتن در فتواست. آيۀ اوّل براى مطلب دوم است؛ زيرا در اخبار آمده است كه مراد از دشنام دادن به خدا، دشنام دادن به اولياى خداست و آیۀ دوم براى مطلب سوم است؛ چون در اخبار آمده است كه مراد از «آيات» در</span> <span dir="rtl">این آیه، ائمّه علیهم السلام اند</span>.</ref>

<span id="الفصل-السادس-سيرة-النبي-صلی-الله-علیه-و-آله-في-المجالس"></span>
= <span dir="rtl">الفصل السادس: سيرَةُ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله فِي المَجالِسِ</span> =

<span dir="rtl">فصل ششم: سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله در مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها</span>

<span id="الف.-سیرته-صلی-الله-علیه-و-آله-الاجتماعیة"></span>
== <span dir="rtl">الف. سیرته صلی الله علیه و آله الاجتماعیة</span> ==

<span dir="rtl">الف. سیرۀ اجتماعی ایشان</span>

<span id="القعود-في-أدنى-المجلس-إليه"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۱: القُعودُ في أدنَى المَجلِسِ إلَيهِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۱: نشستن در نزدیک</span>‌<span dir="rtl">ترین جا به محلّ ورودش</span>

<span dir="rtl">188.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لَمّا سُئِلَ عَن صِفَةِ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله في مَجلِسِهِ</span> -<span dir="rtl">:... و إذَا انتَهیٰ إلیٰ قَومٍ جَلَسَ حَيثُ يَنتَهي بِهِ المَجلِسُ، و يَأمُرُ بِذٰلِكَ.</span><ref><span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۳۱۸ ح ۱ عن إسماعيل بن محمّد عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، معاني الأخبار: ص۸۲ ح۱، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۵۲ ح۴؛ المعجم الكبير: ج۲۲ ص۱۵۸ ح۴۱۴.</span></ref>

<span dir="rtl">188.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">هنگامى كه در بارۀ چگونگى نشستن پيامبر خدا صلی الله علیه و آله از ايشان سؤال شد</span> -<span dir="rtl">: هر گاه به گروهى مى</span>‌<span dir="rtl">پيوست، در جايى مى</span>‌<span dir="rtl">نشست كه مجلس به او تمام مى</span>‌<span dir="rtl">شد (نخستين جاى خالى در آخر مجلس) و به ديگران نيز دستور مى</span>‌<span dir="rtl">داد چنين كنند.</span>

<span dir="rtl">189.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله إذا دَخَلَ مَنزِلاً قَعَدَ في أدنَى المَجلِسِ إلَيهِ حينَ يَدخُلُ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۶۶۲ ح۶، مكارم الأخلاق: ج۱ ص۶۶ ح۷۱، مشكاة الأنوار: ص۳۵۷ ح۱۱۵۶، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۴۰ ح۳۵.</span></ref>

<span dir="rtl">189.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله هر گاه وارد منزلى مى</span>‌<span dir="rtl">شد، در نزديک</span>‌<span dir="rtl">ترين جاى مجلس به محلّ ورودش، مى</span>‌<span dir="rtl">نشست.</span>

<span dir="rtl">راجع: ص ۱۸ (آداب دخول المجلس / الآداب الإیجابیّة / الجلوس في منتهى المجلس و فیما اتّسع من مکان).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: ص 19 (آداب ورود به مجلس / شایسته</span>‌<span dir="rtl">ها / نشستن در انتها و در جای خالی مجلس).</span>

<span id="عدم-تميزه-عن-أصحابه"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۲: عَدَمُ تَمَيُّزِهِ عَن أصحابِهِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۲: متمایز نبودن از یارانش</span>

<span dir="rtl">190.</span> <span dir="rtl">سنن أبي داود عن أبي ذرٍّ</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله يَجلِسُ بَينَ ظَهري</span><ref><span dir="rtl">في المصادر الاُخری: «ظَهرانَي» بدل «ظهري»، و هو الأنسب.</span></ref> <span dir="rtl">أصحابِهِ، فَيَجيءُ الغَريبُ فَلا يَدري أيَّهُم هُوَ حَتّیٰ يَسأَلَ، فَطَلَبنا إلیٰ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله أن نَجعَلَ لَهُ مَجلِساً يَعرِفُهُ الغَريبُ إذا أتاهُ. قالَ: فَبَنَينا لَهُ دُكّاناً</span><ref><span dir="rtl">الدُّکّان: الدَّکَّة المبنیّة للجلوس علیها (النهایة: ج ۲ ص ۱۲۸ «دکن»).</span></ref> <span dir="rtl">مِن طينٍ فَجَلَسَ عَلَيهِ، و كُنّا نَجلِسُ بِجَنبَتَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">سنن أبي داود: ج۴ ص۲۲۵ ح ۴۶۹۸، سنن النسائي: ج۸ ص۱۰۱ نحوه؛ مكارم الأخلاق: ج۱ ص۴۸ ح۸ نحوه، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۲۹ ح۳۵.</span></ref>

<span dir="rtl">190.</span> <span dir="rtl">سنن أبى داوود</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو ذر</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله در ميان يارانش مى</span>‌<span dir="rtl">نشست. از این رو هر گاه ناآشنایی مى</span>‌<span dir="rtl">آمد، نمى</span>‌<span dir="rtl">فهميد كدام پيامبر است، تا اين كه مى</span>‌<span dir="rtl">پرسيد. از پيامبر صلی الله علیه و آله خواستيم كه جايگاهى برايش درست كنيم تا اگر ناآشنایی آمد، او را بشناسد. بدين ترتيب، سكّويى از گِل براى او ساختيم، كه بر آن نشست و ما هم در دو طرف ایشان می</span>‌<span dir="rtl">نشستیم.</span>

<span id="إكرام-الوارد"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۳: إكرامُ الوارِدِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۳: گرامی داشتن تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(يَٰأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِى ٱلْمَجَٰلِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ ٱللَّهُ لَكُمْ).</span><ref><span dir="rtl">المجادلة: ۱۱.</span></ref>

<span dir="rtl">(ای کسانی که ایمان آورده</span>‌<span dir="rtl">اید! هنگامی که به شما گفته می</span>‌<span dir="rtl">شود: «در مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها [برای تازه</span>‌<span dir="rtl">واردها] جای باز کنید»، جای باز کنید تا خداوند برای شما گشایش فراهم کند).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">191.</span> <span dir="rtl">تفسير القمّي</span> - <span dir="rtl">في تَفسيرِ قَولِهِ تَعالیٰ: (يَٰأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِى ٱلْمَجَٰلِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ ٱللَّهُ لَكُمْ</span>) -<span dir="rtl">: كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله إذا دَخَلَ المَسجِدَ يَقومُ لَهُ النّاسُ، فَنَهاهُمُ اللّٰهُ أن يَقوموا لَهُ فَقالَ: (تَفَسَّحُوا)؛ أي وَسِّعوا لَهُ فِي المَجلِسِ.</span><ref><span dir="rtl">تفسير القميّ: ج۲ ص۳۵۶، بحار الأنوار: ج۱۷ ص۲۸ ح۴.</span></ref>

<span dir="rtl">191.</span> <span dir="rtl">تفسير القمى</span> - <span dir="rtl">در تفسير سخن خداى متعال: (اى كسانى كه ايمان آورده</span>‌<span dir="rtl">ايد! هنگامى كه به شما گفته می</span>‌<span dir="rtl">شود: «در مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها جا باز كنيد»، جای باز كنيد تا خداوند برای شما گشايش فراهم کند</span>) -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله چون داخل مسجد مى</span>‌<span dir="rtl">شد، مردم جلويش بر مى</span>‌<span dir="rtl">خاستند. خداوند، آنها را از برخاستن براى او نهى كرد و فرمود: (تفسَّحوا)؛ يعنى در مجلس برايش جا باز كنيد.</span>

<span dir="rtl">192.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله خَرَجَ ذاتَ يَومٍ مِن بَعضِ حُجُراتِهِ، إذا قَومٌ مِن أصحابِهِ مُجتَمِعونَ، فَلَمّا بَصُروا بِرَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله قاموا، قالَ لَهُم رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله: اُقعُدوا و لا تَفعَلوا كَما يَفعَلُ الأَعاجِمُ تَعظيماً، و لٰكِنِ اجلِسوا و تَفَسَّحوا في مَجلِسِكُم و تَوَقَّروا، أجلِسُ إلَيكُم إن شاءَ اللّٰهُ.</span><ref><span dir="rtl">الاُصول الستّة عشر (کتاب زید الزرّاد): ص۱۳۰ ح۲۱.</span></ref>

<span dir="rtl">192.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله روزى از يكى از اتاق</span>‌<span dir="rtl">هاى همسرانش بيرون آمد. چند تن از يارانش گرد هم آمده بودند و هنگامى كه پيامبر خدا صلی الله علیه و آله را ديدند، برخاستند. پيامبر خدا صلی الله علیه و آله به آنها فرمود: «بنشينيد و كارى را كه عجم</span>‌<span dir="rtl">ها برای تکریم مى</span>‌<span dir="rtl">كنند، نكنيد؛ بلكه بنشينيد و در مجلستان جا باز كنيد و سنگين (باوقار) باشيد. من هم - إن شاء اللّٰه - نزد شما مى</span>‌<span dir="rtl">نشينم».</span>

<span dir="rtl">193.</span> <span dir="rtl">مكارم الأخلاق</span>: <span dir="rtl">دَخَلَ عَلَيهِ صلی الله علیه و آله رَجُلٌ المَسجِدَ و هُوَ صلی الله علیه و آله جالِسٌ وَحدَهُ، فَتَزَحزَحَ صلی الله علیه و آله لَهُ، فَقالَ الرَّجُلُ: فِي المَكانِ سَعَةٌ يا رَسولَ اللّٰهِ!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ صلی الله علیه و آله: إنَّ حَقَّ المُسلِمِ عَلَى المُسلِمِ إذا رَآهُ يُريدُ الجُلوسَ إلَيهِ أن يَتَزَحزَحَ لَهُ.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج۱ ص۶۵ ح۶۹، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۴۰ ح۳۵؛ المعجم الكبير: ج۲۲ ص۹۵ ح۲۲۸نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">193.</span> <span dir="rtl">مكارم الأخلاق</span>: <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله در مسجد، تنها نشسته بود، که مردى وارد شد. پيامبر صلی الله علیه و آله به خاطر او خود را كنار كشيد. آن مرد گفت: اى پيامبر خدا! جا كه هست! فرمود: «حقّ مسلمان بر مسلمان است كه چون ديد او مى</span>‌<span dir="rtl">خواهد كنارش بنشيند، به خاطر او خود را كنار بكشد».</span>

<span dir="rtl">194.</span> <span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين عن سلمان</span>: <span dir="rtl">دَخَلتُ عَلیٰ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و هُوَ مُتَّكِئٌ عَلیٰ وِسادَةٍ، فَأَلقاها إلَيَّ، ثُمَّ قالَ لي: يا سَلمانُ، ما مِن مُسلِمٍ يَدخُلُ عَلیٰ أخيهِ المُسلِمِ فَيُلقي لَهُ وِسادَةً إكراماً لَهُ، إلّا غَفَرَ اللّٰهُ لَهُ.</span><ref><span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين: ج۳ ص۶۹۲ ح۶۵۴۲، المعجم الأوسط: ج۲ ص۱۶۰ ح ۱۵۷۶ نحوه؛ مكارم الأخلاق: ج۱ ص۵۷ ح۴۱، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۳۵ ح۳۵.</span></ref>

<span dir="rtl">194.</span> <span dir="rtl">المستدرک على الصحيحين</span> - <span dir="rtl">به نقل از سلمان</span> -<span dir="rtl">: بر پيامبر خدا صلی الله علیه و آله وارد شدم، در حالى كه به متكايى تكيه داده بود. آن متكا را به من داد و سپس به من فرمود: «اى سلمان! هيچ مسلمانى نيست كه بر برادر مسلمانش وارد شود و او به احترام وى، متكايى به وى بدهد، مگر اين كه خداوند، او را مى</span>‌<span dir="rtl">آمرزد».</span>

<span dir="rtl">195.</span> <span dir="rtl">مکارم الأخلاق عن جرير بن عبد اللّٰه</span>: <span dir="rtl">أنَّ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله دَخَلَ بَعضَ بُيوتِهِ فَامتَلَأَ البَيتُ، و دَخَلَ جَريرٌ فَقَعَدَ خارِجَ البَيتِ، فَأَبصَرَهُ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله فَأَخَذَ ثَوبَهُ فَلَفَّهُ و رَمی بِهِ إلَيهِ و قالَ: اِجلِس عَلیٰ هٰذا. فَأَخَذَهُ جَريرٌ فَوَضَعَهُ عَلیٰ وَجهِهِ و قَبَّلَهُ.</span><ref><span dir="rtl">مکارم الأخلاق: ج۱ ص۵۷ ح۴۰، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۳۵ ح۳۵؛ سبل الهدىٰ و الرشاد: ج۹ ص۳۸۸، أخلاق النبيّ صلی الله علیه و آله و آدابه: ج۱ ص۸۷.</span></ref>

<span dir="rtl">195.</span> <span dir="rtl">مکارم الأخلاق</span> - <span dir="rtl">به نقل از جریر بن عبد اللّٰه</span> -<span dir="rtl">: پیامبر صلی الله علیه و آله به یکی از اتاق</span>‌‌<span dir="rtl">هایش رفت. اتاق از جمعیت پر شد و جریر که آمد، بیرون اتاق نشست. پیامبر صلی الله علیه و آله او را دید، جامۀ خود را گرفت و تا کرد و برای جریر انداخت و فرمود: «روی این بنشین». جریر، آن را گرفت و بر صورتش نهاد و بوسید.</span>

<span id="إظهار-الرحمة-و-المحبة"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۴: إظهارُ الرَّحمَةِ وَ المَحَبَّةِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۴: ابراز مهربانی و محبّت</span>

<span dir="rtl">196.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لَمّا سُئِلَ عَن صِفَةِ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله في مَجلِسِهِ</span> -<span dir="rtl">: قَد وَسِعَ النّاسَ مِنهُ خُلُقُهُ، و صارَ لَهُم أباً رَحيماً.</span><ref><span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۳۱۸ ح۱ عن إسماعيل بن محمّد عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، معاني الأخبار: ص۸۲ ح۱ نحوه، بحار الأنوار: ج‏۱۶ ص۱۵۲ ح۴؛ المعجم الكبير: ج۲۲ ص۱۵۸ ح۴۱۴نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">196.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">هنگامى كه در بارۀ مجلس پيامبر خدا صلی الله علیه و آله از ايشان سؤال شد</span> -<span dir="rtl">: خوى نيكش شامل همه[ی اهل مجلس] بود و براى مردم، همچون پدرى مهربان بود.</span>

<span id="الموافقة-علی-ما-ليس-فيه-سخط-الله"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۵: المُوافَقَةُ عَلیٰ ما لَيسَ فيهِ سَخَطُ اللهِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۵: همراهی در آنچه خدا را ناخشنود نمی</span>‌<span dir="rtl">کرد</span>

<span dir="rtl">197.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في سيرَتِهِ صلی الله علیه و آله مَعَ جُلَسائِهِ</span> -<span dir="rtl">: يَضحَكُ مِمّا يَضحَكونَ مِنهُ، و يَتَعَجَّبُ مِمّا يَتَعَجَّبونَ مِنهُ.</span><ref><span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۳۱۹ ح۱ عن إسماعيل بن محمّد عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، معاني الأخبار: ص۸۳ ح۱، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۵۳ ح۴؛ المعجم الكبير: ج۲۲ ص۱۵۸ ح۴۱۴.</span></ref>

<span dir="rtl">197.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بارۀ سيرۀ پيامبر صلی الله علیه و آله با هم</span>‌<span dir="rtl">نشینانش</span> -<span dir="rtl">: از آنچه مى</span>‌<span dir="rtl">خنديدند، او هم مى</span>‌<span dir="rtl">خنديد و از آنچه تعجّب مى</span>‌<span dir="rtl">كردند، او هم تعجّب مى</span>‌<span dir="rtl">كرد.</span>

<span dir="rtl">198.</span> <span dir="rtl">مكارم الأخلاق عن زيد بن ثابت</span>: <span dir="rtl">كُنّا إذا جَلَسنا إلَيهِ صلی الله علیه و آله إن أخَذنا في حَديثٍ في ذِكرِ الآخِرَةِ أخَذَ مَعَنا، و إن أخَذنا في ذِكرِ الدُّنيا أخَذَ مَعَنا، و إن أخَذنا في ذِكرِ الطَّعامِ وَ الشَّرابِ أخَذَ مَعَنا، فَكُلُّ هٰذا اُحَدِّثُكُم عَن رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج۱ ص۵۷ ح۳۸، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۳۵ ح۳۵؛ السنن الکبری: ج۷ ص۸۳ ح۱۳۳۴۰ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">198.</span> <span dir="rtl">مكارم الأخلاق</span> - <span dir="rtl">به نقل از زيد بن ثابت</span> -<span dir="rtl">: ما چون كنار او مى</span>‌<span dir="rtl">نشستيم، اگر به گفتگو از آخرت مى</span>‌<span dir="rtl">پرداختيم، او نيز با ما همراهى مى</span>‌<span dir="rtl">كرد و اگر از دنيا مى</span>‌<span dir="rtl">گفتيم، او نيز با ما همراه مى</span>‌<span dir="rtl">شد و اگر از خوردنى و آشاميدنى سخن مى</span>‌<span dir="rtl">گفتيم، با ما از همانها سخن مى</span>‌<span dir="rtl">گفت. همۀ این احادیثی كه [از دنیا و آخرت و...] برايتان مى</span>‌<span dir="rtl">گويم، از پيامبر خدا صلی الله علیه و آله است.</span>

<span dir="rtl">199.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذي عن جابر بن سَمُرة</span>: <span dir="rtl">جالَستُ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله أكَثَرَ مِن مِئَةِ مَرَّةٍ، فَكانَ أصحابُهُ يَتَناشَدونَ الشِّعرَ و يَتَذاكَرونَ أشياءَ مِن أمرِ الجاهِلِيِّةِ و هُوَ ساكِتٌ، فَرُبَّما تَبَسَّمَ مَعَهُم.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۵ ص۱۴۰ ح۲۸۵۰، مسند ابن حنبل: ج۷ ص۴۴۳ ح۲۱۰۶۶ نحوه، صحيح ابن حبّان: ج۱۳ ص۹۷ ح۵۷۸۱.</span></ref>

<span dir="rtl">199.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذى</span> - <span dir="rtl">به نقل از جابر بن سَمُره</span> -<span dir="rtl">: بيش از صد بار با پيامبر صلی الله علیه و آله هم</span>‌<span dir="rtl">نشین شدم. يارانش شعر مى</span>‌<span dir="rtl">خواندند و در بارۀ چيزهايى از روزگار جاهليت گفتگو مى</span>‌<span dir="rtl">كردند و پيامبر صلی الله علیه و آله ساكت مى</span>‌<span dir="rtl">ماند و بَسا که با ايشان لبخند مى</span>‌<span dir="rtl">زد.</span>

<span id="كراهته-القيام-له"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۶: كَراهَتُهُ القِيامَ لَهُ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۶: نا خُشنودی از برخاستن پیش پایش</span>

<span dir="rtl">200.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لا يُقامُ لي، إنَّما يُقامُ لِلهِ</span>‌ <span dir="rtl">تَبارَكَ و تَعالیٰ.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۸ ص۴۰۱ ح۲۲۷۶۹ عن عبادة بن الصامت، الطبقات الكبرى: ج۱ ص۳۸۷، تفسیر ابن کثیر: ج۵ ص۳۲۶.</span></ref>

<span dir="rtl">200.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">نبايد براى من از جا بلند شد. فقط براى خداوند - تبارک و تعالى - بايد برخاست.</span>

<span dir="rtl">201.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذي عن أنس</span>: <span dir="rtl">لَم يَكُن شَخصٌ أحَبَّ إلَيهِم مِن رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله، و كانوا إذا رَأَوهُ لَم يَقوموا؛ لِما يَعلَمونَ مِن كَراهِيَتِهِ لِذٰلِكَ.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۵ ص۹۰ ح۲۷۵۴، الأدب المفرد: ص۲۷۸ ح۹۴۶ نحوه؛ مكارم الأخلاق: ج۱ ص۴۷ ح۳ نحوه، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۲۹ ح۳۵.</span></ref>

<span dir="rtl">201.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذى</span> - <span dir="rtl">به نقل از اَنَس</span> -<span dir="rtl">: هيچ كس نزد آنان (اصحاب) محبوب</span>‌<span dir="rtl">تر از پيامبر خدا صلی الله علیه و آله نبود؛ ولى هنگامى كه او را مى</span>‌<span dir="rtl">ديدند، بر نمى</span>‌<span dir="rtl">خاستند؛ زيرا مى</span>‌<span dir="rtl">دانستند كه خوشش نمى</span>‌<span dir="rtl">آيد.</span>

<span dir="rtl">202.</span> <span dir="rtl">عوالي اللآلي</span>: <span dir="rtl">عَنهُ صلی الله علیه و آله أنَّهُ كانَ يَكرَهُ أن يُقامَ لَهُ، فَكانوا إذا قَدِمَ لا يَقومونَ؛ لِعِلمِهِم كَراهَتَهُ ذٰلِكَ، فَإِذا قامَ قاموا مَعَهُ حَتّیٰ يَدخُلَ مَنزِلَهُ.</span><ref><span dir="rtl">عوالي اللآلي: ج ۱ ص ۴۳۵ ح ۱۴۱، بحار الأنوار: ج۷۶ ص۳۸ ذيل ح۳۵ و راجع طبقات المحدّثين: ج۳ ص۲۹۴ الرقم۴۹۷.</span></ref>

<span dir="rtl">202.</span> <span dir="rtl">عوالى اللآلى</span>: <span dir="rtl">پيامبر صلی الله علیه و آله ناپسند مى</span>‌<span dir="rtl">داشت كه برايش برخيزند. از اين رو هنگامى كه مى</span>‌<span dir="rtl">آمد، يارانش بر نمى</span>‌<span dir="rtl">خاستند؛ چون مى</span>‌<span dir="rtl">دانستند كه خوشش نمى</span>‌<span dir="rtl">آيد؛ ولى چون پيامبر صلی الله علیه و آله بر مى</span>‌<span dir="rtl">خاست، همراهش بر مى</span>‌<span dir="rtl">خاستند تا آن كه به درون منزلش برود.</span>

<span dir="rtl">راجع: ص ۱۰۰ (سیرة النبیّ صلی الله علیه و آله فی المجالس / إكرام الوارد).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: ص ۱۰۱ (سیرۀ پیامبر علیه السلام در مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها / گرامی داشتن تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد).</span>

<span id="توضيحى-در-بارۀ-برخاستن-پيش-پاى-ديگران"></span>
=== <span dir="rtl">توضيحى در بارۀ برخاستن پيش پاى ديگران</span> ===

<span dir="rtl">ظاهر احاديثِ ياد شده، نشان می</span>‌<span dir="rtl">دهند که پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله برخاستن و ايستادن يارانش براى ايشان را ناپسند می</span>‌<span dir="rtl">شمرده است. اين حالت مى</span>‌<span dir="rtl">تواند از فروتنى و خاكسارى ايشان سرچشمه گرفته باشد و از اين رو نمى</span>‌<span dir="rtl">توان برخاستن به قصد تكريم و احترام ديگران را به گونۀ مطلق، ناروا دانست. بر اين پايه، گزارش</span>‌<span dir="rtl">هاى حکایت کننده از برخاستن پيامبر صلی الله علیه و آله پيش پاى جعفر بن ابى طالب در بازگشتش از حبشه</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">عوالى اللآلى: ج ۱ ص ۴۳۴ ح ۱۳۹</span>.</ref> <span dir="rtl">و عكرمة بن ابى جهل در بازگشت از يمن،</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">ر.ک: المستدرک على الصحيحين: ج ۳ ص ۲۶۹ ح ۵۰۵۰</span>.</ref> <span dir="rtl">به آسانى پذيرفته مى</span>‌<span dir="rtl">شوند، چنان كه فرمان پيامبر صلی الله علیه و آله به انصار براى برخاستن هنگام ورود سعد بن معاذ نيز پذيرفتنى مى</span>‌<span dir="rtl">نمايد، آن جا كه او براى داورى در بارۀ بنى قريظه - كه در جنگ احزاب، خيانت كرده بودند -، به مجلسى با حضور پيامبر خدا صلی الله علیه و آله فرا خوانده شد و پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود:</span>

<span dir="rtl">قوموا إلى سَيَّدكُم.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">صحيح البخارى: ج ۳ ص ۱۱۰۷ ح ۲۸۷۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">پيش پاى سَرورتان برخيزيد.</span>

<span dir="rtl">بر اين پايه، نمى</span>‌<span dir="rtl">توان برخاستن پيش پاى بزرگان را در روزگار كنونى - كه گونه</span>‌<span dir="rtl">اى احترام و اكرام آنان است - ناپسند دانست؛ امرى كه در جوامع متعدّد به صورت يک ادب اجتماعى در آمده و در نگاه كلّى، كارى نيک و پسنديده مى</span>‌<span dir="rtl">نمايد، بويژه آن كه برخى احاديث به اين ادب، توصيه كرده</span>‌<span dir="rtl">اند، مانند آنچه آمِدى از امير مؤمنان علیه السلام نقل كرده است:</span>

<span dir="rtl">قُم عَن مَجلِسِكَ لأبيكَ و مُعَلَّمِكَ و لَو كُنتَ أميراً.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">غرر الحکم: ج ۲ ص ۱۹۱ ح ۲۳۴۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">براى پدر و آموزگارت از جا برخيز، حتّى اگر فرمان</span>‌<span dir="rtl">روا باشى.</span>

<span dir="rtl">از اين رو، برخى عالمان مانند شهيد اوّل، احتمال داده</span>‌<span dir="rtl">اند كه برخى از احاديثِ نهى كننده از قيام، ناظر به ايستادن درازمدّت نزد پادشاهان باشد و نه برخاستن به هنگام ورود شخصى بزرگوار.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">ر.ک: القواعد و الفوائد: ج ۲ ص ۱۵۹ ج ۱۶۲. نيز، ر.ک: بحار الأنوار: ج ۷۶ ص ۳۸ ذيل ح ۳۵</span>.</ref> <span dir="rtl">شهيد اوّل، خود، متن اين حديث را چنين آورده است:</span>

<span dir="rtl">مَن أحَبَّ أن يَتَمَثَّلَ لَهُ الرَّجالُ بَينَ يَدَيهِ قِياماً، فَليَتَبَوَّأْ مَقعَدَهُ مِنَ النّارِ.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">ر.ک: المعجم الأوسط: ج ۴ ص ۲۸۲ ح ۴۲۰۸؛ الأمالى، طوسى: ص ۵۳۸ ح ۱۱۶۲، مشکاة الأنوار: ص ۳۵۸ ح ۱۱۶۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">هر كه دوست داشته باشد مردان در برابر او دست به سينه بِایستند، جايگاهش آتش است.</span>

<span dir="rtl">البتّه شهيد اوّل بر اين احتمال، پافشارى نكرده و احتمال ديگرى را مطرح كرده است. او حديثِ ياد شده را بر كسى حمل كرده كه با گردن</span>‌<span dir="rtl">كشى و زورگويى، خواهان برخاستن ديگران پيش پاى خود است و هر كس را كه بر نخيزد، مؤاخذه مى</span>‌<span dir="rtl">نمايد. از اين رو، حديث را ناظر به كسى ندانسته كه با اين كار، در صدد دور كردن اهانت و تحقير از خود است.</span>

<span dir="rtl">به نظر مى</span>‌<span dir="rtl">رسد كه نمى</span>‌<span dir="rtl">توان مستندات در خور اعتمادى براى اثبات اين احتمال</span>‌<span dir="rtl">ها ارائه نمود. از اين رو مى</span>‌<span dir="rtl">توان دليل نهى را تشابه اين كار با شيوۀ احترام نهادن به پادشاهان و زورمداران متكبّر آن روزگار دانست؛ امرى كه پيامبر صلی الله علیه و آله ياران خويش را از آن بر حذر مى</span>‌<span dir="rtl">داشت و حديثِ دومِ عنوان «گرامی داشتن تازه</span>‌<span dir="rtl">وارد» در همين فصل،</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">ر.ک: ص ۱۰۱ ح ۱۹۲</span>.</ref> <span dir="rtl">آن را تأييد مى</span>‌<span dir="rtl">نمايد. نیزمى</span>‌<span dir="rtl">توان روحيّۀ فروتنى و خاكسارى پيامبر صلی الله علیه و آله را افزود، البتّه بايد توجّه داشت كه بر نخاستن پيش پاى كسى، در آن روزگار، اهانت و تحقير به شمار نمى</span>‌<span dir="rtl">آمده است، و گر نه در چنين فرضى، پيامبر صلی الله علیه و آله اجازۀ انجام آن را نمى</span>‌<span dir="rtl">دادند. مؤيّد اين معنا، جانشين كردن ادب گشودنِ جا، به جاى برخاستن است.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">ر.ک: ص ۱۰۱ (گرامی داشتن تازه وارد</span>).</ref>

<span id="نتيجۀ-سخن"></span>
==== <span dir="rtl">نتيجۀ سخن</span> ====

<span dir="rtl">بر پايۀ پذيرش و تقويت وجه جمع اخير، مى</span>‌<span dir="rtl">توان گفت كه برخاستن براى پيامبر صلی الله علیه و آله در روزگار صدر اسلام، شيوۀ درستى براى احترام نهادن نبوده است؛ زيرا به دليل جايگاه حكمرانى و امارت پيامبر صلی الله علیه و آله و وجود آيين برخاستن و ايستادن نزد پادشاهان و جبّاران آن روزگار، از شباهت ظاهرى اين دو، گريزى نبوده است؛ امرى كه پيامبر صلی الله علیه و آله با آن و ديگر جلوه</span>‌<span dir="rtl">هاى رفتارهاى طاغوتى مبارزه مى</span>‌<span dir="rtl">نمودند. البتّه در بارۀ افرادى كه اين جايگاه را ندارند يا در روزگار يا جايى كه زورمداران، چنين رسمى ندارند، اين شباهت پديد نمى</span>‌<span dir="rtl">آيد و مى</span>‌<span dir="rtl">توان از اين عمل براى احترام نهادن به افراد بزرگ استفاده نمود.</span>

<span dir="rtl">به سخن ديگر، ملاک اصلى در رعايت اين گونه آداب و رسوم، مطابقت آنها با ارزش</span>‌<span dir="rtl">هاى اصلى و اصيل دين است و در جا و روزگارى كه عرف عمومى جامعه، «برخاستن» را گونه</span>‌<span dir="rtl">اى حرمت نهادن مى</span>‌<span dir="rtl">بيند و برنخاستن را مصداق اهانت مى</span>‌<span dir="rtl">شمرد، رعايت آن، الزامى به نظر مى</span>‌<span dir="rtl">رسد.</span>

<span dir="rtl">سخن پايانى، آن كه: توجّه داشته باشيم كه «برخاستن»، وظيفۀ اخلاقى افراد نشسته در مجلس است؛ امّا تازه</span>‌<span dir="rtl">واردان نمى</span>‌<span dir="rtl">توانند آن را به عنوان يک حق مطالبه كنند. ما بايد همچون پيامبر صلی الله علیه و آله فروتنى را ترجيح دهيم تا چنين توقّعى در ما جان نگيرد. اين، مانند مهمانى و گستراندن و جمع كردن سفره است كه از يک سو به مهمان توصيه شده در آنها كمک كند و از سويى ديگر، ميزبان از به خدمت گرفتن مهمان، نهى گرديده است، یا همچون سلام كردن است كه پيش</span>‌<span dir="rtl">دستى در آن را هم به بزرگان و هم به كوچک</span>‌<span dir="rtl">ترها سفارش كرده</span>‌<span dir="rtl">اند. اين توصيه</span>‌<span dir="rtl">هاى دوسويه مى</span>‌<span dir="rtl">توانند به كم كردن سطح انتظار هر يک از دو طرف ارتباط بينجامند و زمينۀ تلطيف روابط ميان</span>‌<span dir="rtl">فردى را فراهم آورند.</span>

<span id="التغافل-عما-لا-يرغب"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۷: التَّغافُلُ عَمّا لا يَرغَبُ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۷: تغافل از آنچه دوست نداشت</span>

<span dir="rtl">203.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في سیرَةِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله مَعَ جُلَسائِهِ</span> -<span dir="rtl">: يَتَغافَلُ عَمّا لا يَشتَهي.</span><ref><span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۳۱۸ ح۱ عن إسماعيل بن محمّد عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، معاني الأخبار: ص۸۳ ح۱، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۵۲ ح۴؛ المعجم الكبير: ج۲۲ ص۱۵۸ ح۴۱۴.</span></ref>

<span dir="rtl">203.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بارۀ سيرۀ پيامبر صلی الله علیه و آله با هم</span>‌<span dir="rtl">نشینانش</span> -<span dir="rtl">: از آنچه دوست نمى</span>‌<span dir="rtl">داشت، خود را به غفلت مى</span>‌<span dir="rtl">زد [و به روى خود نمى</span>‌<span dir="rtl">آورد].</span>

<span id="تغطية-الوجه-و-خفض-الصوت-عند-العطاس"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۸: تَغطِيَةُ الوَجهِ و خَفضُ الصَّوتِ عِندَ العُطاسِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۸: پوشاندن چهره و پایین آوردن صدا هنگام عطسه</span>

<span dir="rtl">204.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذي عن أبي هريرة</span>: <span dir="rtl">إنَّ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله كانَ إذا عَطَسَ غَطّیٰ وَجهَهُ بِيَدِهِ أو بِثَوبِهِ، و غَضَّ بِها صَوتَهُ.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۵ ص۸۶ ح۲۷۴۵، سنن أبي داود: ج۴ ص۳۰۷ ح۵۰۲۹، مسند ابن حنبل: ج۳ ص۴۳۹ ح۹۶۶۸ کلاهما نحوه و راجع منیة المرید: ص۲۵۴.</span></ref>

<span dir="rtl">204.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذى</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو هريره</span> -<span dir="rtl">: پيامبر صلی الله علیه و آله هنگامى كه عطسه مى</span>‌<span dir="rtl">كرد، صورتش را با دستش يا لباسش مى</span>‌<span dir="rtl">پوشاند و با اين كار، صداى عطسه</span>‌<span dir="rtl">اش را پايين مى</span>‌<span dir="rtl">آورد.</span>

<span dir="rtl">205.</span> <span dir="rtl">السنن الكبرى عن أبي هريرة</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله إذا عَطَسَ غَضَّ صَوتَهُ و خَمَّرَ</span><ref><span dir="rtl">خمّر: غطّیٰ. و التخمير: التغطية (اُنظر: النهاية: ج ۲ ص ۷۷ «خمر»).</span></ref> <span dir="rtl">وَجهَهُ.</span><ref><span dir="rtl">السنن الكبرى: ج۲ ص۴۱۱ ح۳۵۷۹، المعجم الأوسط: ج۷ ص۲۶۲ ح۷۴۵۲ عن ابن عمر، مسند أبي یعلی: ج۶ ص۱۲۶ ح۶۶۳۳ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">205.</span> <span dir="rtl">السنن الكبرى</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو هريره</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله چون عطسه مى</span>‌<span dir="rtl">كرد، صدايش را پايين مى</span>‌<span dir="rtl">آورد و صورتش را مى</span>‌<span dir="rtl">پوشاند.</span>

<span id="تسميت-العاطس-إذا-حمد-الله-عز-و-جل"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۹: تَسميتُ العاطِسِ إذا حَمِدَ اللهَ عزّ و جلّ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۹: دعا کردن برای عطسه زننده هنگامی که ستایش خدای عزّ و جلّ کند</span>

<span dir="rtl">206.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">عَطَسَ غُلامٌ لَم يَبلُغِ الحُلُمَ عِندَ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ: «الحَمدُ لِلهِ</span>‌<span dir="rtl">»، فَقالَ لَهُ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله: بارَكَ اللّٰهُ فيكَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۶۵۵ ح۱۲ عن السكوني.</span></ref>

<span dir="rtl">206.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نوجوانى بالغ نشده، نزد پيامبر خدا صلی الله علیه و آله عطسه كرد و گفت: «ستايش، از آنِ خداست». پيامبر صلی الله علیه و آله هم به او فرمود: «خداوند، به تو برکت دهد!».</span>

<span dir="rtl">207.</span> <span dir="rtl">المعجم الكبير عن ابن مسعود</span>‌: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله يُعَلِّمُنا إذا عَطَسَ أحَدُنا أن نُشَمِّتَهُ</span><ref><span dir="rtl">التشميتُ - بالشین و السین - : الدعاء بالخير و البركة (النهاية: ج ۲ ص ۴۹۹ «شمت»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الكبير: ج۱۰ ص۷۵ ح۹۹۹۸ و راجع الدعاء للطبراني: ص۵۵۲ ح۱۹۸۳.</span></ref>

<span dir="rtl">207.</span> <span dir="rtl">المعجم الكبير</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد اللّٰه</span>‌ -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله به ما مى</span>‌<span dir="rtl">آموخت كه چون يكى از ما عطسه مى</span>‌<span dir="rtl">زند، برايش دعا كنيم.</span>

<span dir="rtl">208.</span> <span dir="rtl">صحيح البخاري عن أنس</span>: <span dir="rtl">عَطَسَ رَجُلانِ عِندَ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله، فَشَمَّتَ أحَدَهُما و لَم يُشَمِّتِ الآخَرَ، فَقالَ الرَّجُلُ: يا رَسولَ اللّٰهِ، شَمَّتَّ هٰذا و لَم تُشَمِّتني! قالَ: إنَّ هٰذا حَمِدَ اللّٰهَ و لَم تَحمَدِ اللّٰهَ.</span><ref><span dir="rtl">صحيح البخاري: ج۵ ص۲۲۹۸ ح۵۸۷۱، صحیح مسلم: ج۴ ص۲۲۹۲ ح۵۳، سنن أبي داود: ج۴ ص۳۰۹ ح۵۰۳۹ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">208.</span> <span dir="rtl">صحيح البخارى</span> - <span dir="rtl">به نقل از اَنَس</span> -<span dir="rtl">: دو مرد نزد پيامبر صلی الله علیه و آله عطسه كردند. پيامبر صلی الله علیه و آله براى يكى دعا كرد و براى ديگرى دعا نكرد. آن مرد گفت: اى پيامبر خدا! براى اين، دعا كردى و براى من دعا نكردى! فرمود: «اين [بعد از عطسه</span>‌<span dir="rtl">اش] خدا را حمد گفت و تو خدا را حمد نگفتی».</span>

<span dir="rtl">209.</span> <span dir="rtl">الأدب المفرد عن أبي هريرة</span>: <span dir="rtl">جَلَسَ رَجُلانِ عِندَ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله، أحَدُهُما أشرَفُ مِنَ الآخَرِ، فَعَطَسَ الشَّريفُ مِنهُما فَلَم يَحمَدِ اللّٰهَ و لَم يُشَمِّتهُ، و عَطَسَ الآخَرُ فَحَمِدَ اللّٰهَ فَشَمَّتَّهُ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله، فَقالَ الشَّريفُ: عَطَستُ عِندَكَ فَلَم تُشَمِّتني، و عَطَسَ هٰذَا الآخَرُ فَشَمَّتَّهُ!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: إنَّ هٰذا ذَكَرَ اللّٰهَ فَذَكَرتُهُ، و أنتَ نَسيتَ اللّٰهَ فَنَسيتُكَ.</span><ref><span dir="rtl">الأدب المفرد: ص۲۷۴ ح۹۳۲، مسند ابن حنبل: ج۳ ص۲۱۹ ح۸۳۵۴، المستدرك على الصحيحين: ج۴ ص۲۹۴ ح۷۶۸۹ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">209.</span> <span dir="rtl">الأدب المفرد</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو هريره</span> -<span dir="rtl">: دو مرد در حضور پيامبر صلی الله علیه و آله عطسه كردند كه يكى از آن دو، شريف</span>‌<span dir="rtl">تر از ديگرى بود. آن شريف چون عطسه كرد، حمد خدا نگفت و پيامبر صلی الله علیه و آله هم در جوابش دعا نكرد و ديگرى چون عطسه كرد، حمد خدا گفت و پيامبر صلی الله علیه و آله هم برايش دعا كرد.</span>

<span dir="rtl">آن شريف گفت: من در حضور شما عطسه كردم و دعايم نكرديد؛ ولى اين مرد عطسه كرد و دعايش كرديد!</span>

<span dir="rtl">فرمود: «اين، خدا را ياد كرد و من هم از او ياد كردم؛ ولى تو خدا را فراموش كردى و من هم تو را فراموش كردم».</span>

<span dir="rtl">210.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل عن عبداللّه</span>‌ <span dir="rtl">بن جعفر</span>: <span dir="rtl">إنَّ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله كانَ إذا عَطَسَ حَمِدَ اللّٰهَ، فَيُقالُ لَهُ: «يَرحَمُكَ اللّٰهُ»، فَيَقولُ: «يَهديكُمُ اللّٰهُ و يُصلِحُ بالَكُم».</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۱ ص۴۳۷ ح۱۷۴۸، المعجم الكبير: ج۱۲ ص۳۱۴ ح۱۳۵۱۶، شعب الإیمان: ج۷ ص۲۸ ح۹۳۴۰ و راجع الكافي: ج۲ ص۶۵۳ ح۱.</span></ref>

<span dir="rtl">210.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">بن جعفر</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله هر گاه عطسه مى</span>‌<span dir="rtl">كرد، خدا را حمد مى</span>‌<span dir="rtl">گفت. پس به او گفته مى</span>‌<span dir="rtl">شد: «خداوند، تو را رحمت كند!» و او مى</span>‌<span dir="rtl">فرمود: «خداوند، هدايتتان كند و خاطرتان را شاد گردانَد!».</span>

<span dir="rtl">211.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذي عن سالم بن عُبَيد</span>: <span dir="rtl">عَطَسَ رَجُلٌ عِندَ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ: «السَّلامُ عَلَيكُم»، فَقالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله: عَلَيكَ و عَلیٰ اُمِّكَ! إذا عَطَسَ أحَدُكُم فَليَقُل: «الحَمدُ للّٰه</span>‌ <span dir="rtl">رَبِّ العالَمينَ»، وَ ليَقُل لَهُ مَن يَرُدُّ عَلَيهِ: «يَرحَمُكَ اللّٰهُ»، وَ ليَقُل: «يَغفِرُ اللّٰهُ لَنا و لَكُم».</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۵ ص۸۲ ح۲۷۴۰، سنن أبي داود: ج۴ ص۳۰۷ ح ۵۰۳۱، السنن الكبرى للنسائي: ج۶ ص۶۵ ح۱۰۰۵۳ كلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">211.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذى</span> - <span dir="rtl">به نقل از سالم بن عُبَيد</span> -<span dir="rtl">: مردى نزد پيامبر صلی الله علیه و آله عطسه كرد و گفت: سلام بر شما! پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «]سلام[بر تو و بر مادرت! هنگامى كه يكى از شما عطسه مى</span>‌<span dir="rtl">كند، بگويد: &quot;ستايش، ويژۀ خداوند جهانیان است&quot;، و كسى هم كه براى او دعا مى</span>‌<span dir="rtl">كند، بگويد: &quot;خداوند، رحمتت كند!&quot; و فرد عطسه كننده هم بگويد: &quot;خداوند، ما و شما را بيامرزد!&quot;».</span>

<span dir="rtl">212.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إذا عَطَسَ أحَدُكُم فَليَقُل: «الحَمدُ لِلهِ»، وَ ليَقُل لَهُ أخوهُ أو صاحِبُهُ: «يَرحَمُكَ اللّٰهُ». فَإِذا قالَ لَهُ: «يَرحَمُكَ اللّٰهُ»، فَليَقُل: «يَهديكُمُ اللّٰهُ و يُصلِحُ بالَكُم».</span><ref><span dir="rtl">صحيح البخاري: ج۵ ص۲۲۹۸ ح۵۸۷۰ عن أبي هریرة، سنن أبي داود: ج۴ ص۳۰۸ ح۵۰۳۳، سنن الترمذي: ج۵ ص۸۳ ح۲۷۴۱کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">212.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">هنگامى كه يكى از شما عطسه مى</span>‌<span dir="rtl">كند، بگويد: «ستایش، از آنِ خداست» و برادر يا همراهِ عطسه كننده بگويد: «خداوند، رحمتت كند!»، و وقتی به او گفت: «خداوند، رحمتت کند!»، او در جواب بگويد: «خداوند، هدايتتان كند و خاطرتان را شاد گرداند!».</span>

<span id="إكثار-النظر-إلى-السماء"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۱۰: إكثارُ النَّظَرِ إلَى السَّماءِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۱۰: نگریستن فراوان به آسمان</span>

<span dir="rtl">213.</span> <span dir="rtl">سنن أبي داود عن عبداللّه</span>‌ <span dir="rtl">بن سلام</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله إذا جَلَسَ يَتَحَدَّثُ، يُكثِرُ أن يَرفَعَ طَرفَهُ إلَى السَّماءِ.</span><ref><span dir="rtl">سنن أبي داود: ج۴ ص۲۶۰ ح۴۸۳۷، تاريخ بغداد: ج۲ ص۸۲ الرقم۴۶۲، دلائل النبوّة للبیهقي: ج۱ ص۳۲۱.</span></ref>

<span dir="rtl">213.</span> <span dir="rtl">سنن أبى داوود</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">بن سلام</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله چون به گفتگو مى</span>‌<span dir="rtl">نشست، فراوان سرش را به سوى آسمان، بلند مى</span>‌<span dir="rtl">كرد.</span>

<span id="الاستغفار-و-الدعاء-عند-القيام"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۱۱: الاِستِغفارُ وَ الدُّعاءُ عِندَ القِيامِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۱۱: آمرزش</span>‌<span dir="rtl">خواهی و دعا هنگام برخاستن</span>

<span dir="rtl">214.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله كانَ لا يَقومُ مِن مَجلِسٍ - و إن خَفَّ - حَتّیٰ يَستَغفِرَ اللّٰهَ عزّ و جلّ خَمساً و عِشرينَ مَرَّةً.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۵۰۴ ح۴ عن طلحة بن زيد، مکارم الأخلاق: ج۲ ص۹۰ ح۲۲۵۲، عدّة الدّاعي: ص۲۵۰ عن الإمام الرضا علیه السلام، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۵۸ ح۴۰.</span></ref>

<span dir="rtl">214.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله از هيچ مجلسى، هر چند كوتاه، بر نمى</span>‌<span dir="rtl">خاست، مگر آن كه بيست و پنج بار از خداوند عزّ و جلّ آمرزش مى</span>‌<span dir="rtl">طلبيد.</span>

<span dir="rtl">215.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذي عن ابن عمر</span>: <span dir="rtl">كانَ يُعَدُّ لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله فِي المَجلِسِ الواحِدِ مِئَةَ مَرَّةٍ مِن قَبلِ أن يَقومَ: «رَبِّ اغفِر لي و تُب عَلَيَّ، إنَّكَ أنتَ التَّوّابُ الغَفورُ».</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۵ ص۴۹۴ ح۳۴۳۴، تفسير القرطبي: ج۱۷ ص۷۹ و راجع سنن أبي داود: ج۲ ص۸۵ ح۱۵۱۶.</span></ref>

<span dir="rtl">215.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذى</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عمر</span> -<span dir="rtl">: بارها شمرده شد که پيامبر خدا صلی الله علیه و آله در يک مجلس، پيش از آن كه برخيزد، صد بار گفته بود: «خدايا! مرا بيامرز و توبه</span>‌<span dir="rtl">ام را بپذير، كه تو، توبه</span>‌<span dir="rtl">پذيرِ آمرزگارى».</span>

<span dir="rtl">216.</span> <span dir="rtl">عمل الیوم و اللیلة لابن السُّنّي عن عبداللّه</span>‌ <span dir="rtl">الحَضرَمي</span>: <span dir="rtl">كانَ النبيّ صلی الله علیه و آله إذا قامَ مِنَ المَجلِسِ استَغفَرَ عِشرينَ مَرَّةً فَأَعلَنَ</span><ref><span dir="rtl"></span>«<span dir="rtl">فأعلَنَ» بالاستغفار؛ أي نطق به جهراً لا سرّاً؛ ليسمعه القوم فيقتدون به (فيض القدير: ج ۵ ص ۱۹۷</span>).</ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">عمل الیوم و اللیلة لابن السنّي: ص۱۶۱ ح۴۵۳.</span></ref>

<span dir="rtl">216.</span> <span dir="rtl">عمل اليوم و الليلة، ابن سُنّی</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد اللّٰه حَضرَمى</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله چون از مجلس بر مى</span>‌<span dir="rtl">خاست، بيست مرتبه آشكارا استغفار مى</span>‌<span dir="rtl">كرد.</span>

<span dir="rtl">217.</span> <span dir="rtl">مسند ابن الجعد عن أبي اُمامة</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله إذا جَلَسَ مَجلِساً فَأَرادَ أن يَقومَ، استَغفَرَ اللّٰهَ عَشراً إلیٰ خَمسَ عَشرَةَ.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن الجعد: ص۲۹۲ ح۱۹۷۹، عمل الیوم و اللیلة لابن السنّي: ص۱۶۰ ح۴۵۲ نحوه، أدب الإملاء و الاستملاء: ص ۹۰.</span></ref>

<span dir="rtl">217.</span> <span dir="rtl">مسند ابن الجعد</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو اُمامه</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله وقتى در مجلسى مى</span>‌<span dir="rtl">نشست و مى</span>‌<span dir="rtl">خواست برخيزد، ده تا پانزده مرتبه استغفار مى</span>‌<span dir="rtl">كرد.</span>

<span dir="rtl">218.</span> <span dir="rtl">مُنيَة المُريد</span>: <span dir="rtl">قَد وَرَدَ أنَّ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله كانَ يَختِمُ مَجلِسَهُ بِالدُّعاءِ.</span> <ref><span dir="rtl">منية المريد: ص ۲۱۹.</span></ref>

<span dir="rtl">218.</span> <span dir="rtl">منية المريد</span>: <span dir="rtl">روايت شده كه پيامبر صلی الله علیه و آله مجلسش را با دعا كردن به پايان مى</span>‌<span dir="rtl">بُرد.</span>

<span dir="rtl">راجع: سیرة خاتم النبیّین صلی الله علیه و آله: ج ۲ ص ۹۹ (سيرة النبيّ صلی الله علیه و آله في الجلوس و القيام / ذكر اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">عند الجلوس و القيام).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: سیرۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۳ ص ۱۱۹</span>

<span dir="rtl">(سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله در نشستن و برخاستن / ذکر خدا گفتن، هنگام نشستن و برخاستن).</span>

<span id="ما-يجتنبه-في-المجالس"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۱۲: ما يَجتَنِبُهُ فِي المَجالِسِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۱۲: پرهیزهای پیامبر صلی الله علیه و آله در مجلس</span>‌<span dir="rtl">ها</span>

<span id="تقديم-رجله-بين-الجلساء"></span>
==== <span dir="rtl">۶ / ۱۲ - ۱: تَقديمُ رِجلِهِ بَينَ الجُلَساءِ</span> ====

<span dir="rtl">۶ / ۱۲ - ۱: دراز کردن پا میان هم</span>‌<span dir="rtl">نشینان</span>

<span dir="rtl">219.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في صِفَةِ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: ما رُئِيَ مُقَدِّماً رِجلَهُ</span><ref><span dir="rtl">في المصدر «رجل»، و التصويب من بحار الأنوار .</span></ref> <span dir="rtl">بَينَ يَدَي جَليسٍ لَهُ قَطُّ.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج۱ ص۶۱ ح۵۵، بحار الأنوار: ج ۱۶ ص ۲۳۶ ح ۳۵؛ سنن الترمذي: ج۴ ص۶۵۵ ح۲۴۹۰ عن أنس نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">219.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بيان اوصاف پيامبر صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: هرگز ديده نشد كه در حضور هم</span>‌<span dir="rtl">نشین خود، پايش را دراز كند.</span>

<span dir="rtl">220.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في صِفَةِ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: لَم يَبسُط رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله رِجلَيهِ بَينَ أصحابِهِ قَطُّ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۲ ص ۶۷۱ ح ۱ عن جميل بن درّاج، بحار الأنوار: ج ۱۶ ص ۲۶۰ ح ۴۷.</span></ref>

<span dir="rtl">220.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بيان اوصاف پيامبر صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: پيامبر صلی الله علیه و آله هيچ گاه پاهايش را ميان يارانش دراز نكرد.</span>

<span dir="rtl">221.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في صِفَةِ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: مَا رَأی</span><ref><span dir="rtl">قال المجلسيّ رضی الله عنه: «و ما رأى ركبتيه» أي إن احتاج لعلّة إلى كشف ركبتيه ليراه لم يفعل ذلك عند جليسه، حياءً منه. و في بعض النسخ: «أرى» أي لم يكشفها عند جليسه، وهذا أصحّ، لأنه کان من سنّة العرب کشف الرکبتین عند الجلوس للراحة (مرآة العقول: ج ۲۶ ص ۳۰). و في بعض نسخ المصدر و تنبيه الخواطر: «ما زوى» بدل «ما رأى».</span></ref> <span dir="rtl">رُكبَتَيهِ أمامَ جَليسِهِ في مَجلِسٍ قَطُّ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۸ ص ۱۶۴ ح ۱۷۵ عن معاوية بن وهب، تنبيه الخواطر: ج ۲ ص ۱۴۸ نحوه، بحار الأنوار: ج۴۱ ص۱۳۰ ح۴۱؛ تاریخ دمشق: ج۳ ص۳۶۹ من دون إسناد إلی الإمام الصادق علیه السلام نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">221.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در توصيف پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: در هيچ مجلسى، دو زانوى خود را در برابر هم</span>‌<span dir="rtl">نشینش نشان نداد.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">علّامه مجلسى مى‏گويد: «يعنى اگر [برای نشستن] نياز به كنار زدن جامه و بیرون گذاشتن زانوها بود، از سر حيامندى، از اين كار خوددارى مى‏كرد</span>».</ref>

<span dir="rtl">222.</span> <span dir="rtl">الطبقات الكبرى عن أنس</span>: <span dir="rtl">خَدَمتُ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله عَشرَ سِنينَ، فَما رَأَيتُهُ قَطُّ أدنی رُكبَتَيهِ</span><ref><span dir="rtl">و في النسخة التي بأیدنا: «ركبتين»، و ما أثبتناه من المصادر الأُخرى.</span></ref> <span dir="rtl">مِن رُكبَةِ جَليسِهِ.</span><ref><span dir="rtl">الطبقات الكبرى: ج۱ ص۳۸۲، المعجم الأوسط: ج۸ ص۲۹۸ ح۸۶۸۸ نحوه؛ مکارم الأخلاق: ج۱ ص۴۹ ح۱۳ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">222.</span> <span dir="rtl">الطبقات الكبرى</span> - <span dir="rtl">به نقل از اَ نَس</span> -<span dir="rtl">: ده سال به پيامبر صلی الله علیه و آله خدمت كردم و هيچ گاه نديدم كه زانوانش را به زانوان هم</span>‌<span dir="rtl">نشینش نزدیک كند.</span>

<span id="قطع-كلام-الجليس"></span>
==== <span dir="rtl">۶ / ۱۲ - ۲: قَطعُ كَلامِ الجَليسِ</span> ====

<span dir="rtl">۶ / ۱۲ - ۲: بریدن سخن هم</span>‌<span dir="rtl">نشین</span>

<span dir="rtl">223.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في سیرَةِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله مَعَ جُلَسائِهِ</span> -<span dir="rtl">: لا يَقطَعُ عَلیٰ أحَدٍ كَلامَهُ حَتّیٰ يَجوزَهُ</span><ref><span dir="rtl">قال العلّامة المجلسيّ قدس سره: قوله: «حتی یجوزه» أي یتجاوز عن ذلك الکلام و یُتمّه و یرید إنشاء کلام آخر، فیقطعه النبيّ صلی الله علیه و آله بنهي أو قیام. و في بعض النسخ و روایاتهم: «بانتهاء» فیحتمل أن یکون المعنی: فیقطع السائل بانتهاء أو قیام. و لیس في أکثر النسخ الضمیر في &quot;یجوزه&quot; فیحتمل أن یکون بالراء المهمله، أي: إلّا أن یجور و یتکلّم بباطل - کفحش أو غیبة - فیقطعه صلی الله علیه و آله بنهي أو بقیام» (بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۷۱).</span></ref><span dir="rtl">، فَيَقطَعَهُ بِنَهيٍ أو قِيامٍ.</span><ref><span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۳۱۹ ح۱ عن إسماعيل بن محمّد عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، معاني الأخبار: ص۸۳ ح۱، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۵۳؛ المعجم الكبير: ج۲۲ ص۱۵۸ ح۴۱۴ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">223.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بيان سيرۀ پيامبر صلی الله علیه و آله با هم</span>‌<span dir="rtl">نشینانش</span> -<span dir="rtl">: پيامبر صلی الله علیه و آله سخن كسى را قطع نمى</span>‌<span dir="rtl">كرد، مگر آن كه از حد مى</span>‌<span dir="rtl">گذراند (/ ناروا مى</span>‌<span dir="rtl">گفت)</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">در برخى نسخه‏های متن عربی، «يجور» به جای «یجوز» آمده که از ریشۀ «جور» به معناى تجاوز از حد یا حق و نیز سخن ناروا (مانند غيبت و تهمت) است</span>.</ref> <span dir="rtl">كه در اين صورت، سخن او را با نهى كردن يا برخاستن قطع مى</span>‌<span dir="rtl">كرد.</span>

<span id="قبول-الثناء"></span>
==== <span dir="rtl">۶ / ۱۲ - ۳: قَبولُ الثَّناءِ</span> ====

<span dir="rtl">۶ / ۱۲ - ۳: پذیرش ستایش</span>

<span dir="rtl">224.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في سيرَةِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله مَعَ جُلَسائِهِ</span> -<span dir="rtl">: لا يَقبَلُ الثَّناءَ إلّا مِن مُكافِئٍ.</span><ref><span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۳۱۹ ح۱ عن إسماعيل بن محمّد عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، معاني الأخبار: ص۸۳ ح۱، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۵۳ ح۴؛ المعجم الكبير: ج۲۲ ص۱۵۸ ح۴۱۴.</span></ref>

<span dir="rtl">224.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بيان سيرۀ پيامبر خدا صلی الله علیه و آله با هم</span>‌<span dir="rtl">نشینانش</span> -<span dir="rtl">: مدح را نمى</span>‌<span dir="rtl">پذيرفت، مگر از كسى كه مى</span>‌<span dir="rtl">خواست [لطفی را] جبران كند.</span>

<span dir="rtl">225.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أتی النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله أعرابِيٌّ فَقالَ لَهُ: أ لَستَ خَيرَنا أباً و اُمّاً، و أكرَمَنا عَقِباً، و رئيسَنا فِي الجاهِلِيَّةِ وَ الإسلامِ؟</span>

<span dir="rtl">فَغَضِبَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله و قالَ: يا أعرابِيُّ! كَم دونَ لِسانِكَ مِن حِجابٍ؟</span>

<span dir="rtl">قالَ: اثنانِ: شَفَتانِ و أسنانٌ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله: فَما كانَ في أحَدِ هٰذَينِ ما يَرُدُّ عَنّا غَربَ</span><ref><span dir="rtl">غَربُ كلّ شيء: حَدّه، يقال: في لسانه غَرب؛ أي حِدَّة (الصحاح: ج ۱ ص ۱۹۲ «غرب»).</span></ref> <span dir="rtl">لِسانِكَ هٰذا؟! أما إنَّهُ لَم یُعطَ أحَدٌ في دُنياهُ شَيئاً هُوَ أضَرُّ لَهُ في آخِرَتِهِ مِن طَلاقَةِ لِسانِهِ. يا عَلِيُّ! قُم فَاقطَع لِسانَهُ!</span>

<span dir="rtl">فَظَنَّ النّاسُ أنَّهُ يَقطَعُ لِسانَهُ، فَأَعطاهُ دَراهِمَ.</span><ref><span dir="rtl">معاني الأخبار: ص ۱۷۱ ح ۱، بحار الأنوار: ج ۲۲ ص ۸۶ ح ۳۸ و راجع أعلام الدين: ص۲۷۵.</span></ref>

<span dir="rtl">225.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">عربى بيابان</span>‌<span dir="rtl">نشين نزد پيامبر صلی الله علیه و آله آمد و به ايشان گفت: آيا تو بهترينِ ما از نظر پدر و مادر، و بزرگوارترين فرزند [بازمانده] از ما، و سَرور ما در جاهليت و اسلام نيستى؟]پس چرا از تو چیزی به ما نمی</span>‌[رسد؟!<span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">پيامبر صلی الله علیه و آله خشمگين شد و فرمود: «اى اعرابى! بر زبانت چند پرده است؟».</span>

<span dir="rtl">گفت: دو پرده: لب</span>‌<span dir="rtl">ها و دندان</span>‌<span dir="rtl">ها.</span>

<span dir="rtl">پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «در هيچ كدام از اين دو، چيزى (مانع محکمی) نبود كه جلوی تيزى زبانت را بگيرد؟ بِدان كه در دنيا به كسى چيزى داده نشد كه براى آخرت وی زيانبارتر از گشادگی زبانش باشد! اى على! برخيز و زبانش را ببر».</span>

<span dir="rtl">مردم، گمان بردند كه على علیه السلام زبانش را مى</span>‌<span dir="rtl">بُرد؛ امّا او]چنین نکرد و بلکه[چند درهم به وی داد.</span>

<span dir="rtl">226.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">لَمّا قالَ لَهُ الأَسوَدُ بنُ سَريعٍ: قُلتُ شِعراً ثَنَيتُ فيهِ عَلَى اللّٰهِ تَبارَكَ و تَعالیٰ و مَدَحتُكَ</span> -<span dir="rtl">: أمّا ما أثنَيتَ عَلَى اللّهِ</span>‌ <span dir="rtl">تَعالیٰ فَهاتِهِ، و ما مَدَحتَني بِهِ فَدَعهُ.</span><ref><span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين: ج۳ ص۷۱۲ ح۶۵۷۶، مسند ابن حنبل: ج۵ ص۴۹۵ ح۱۶۳۰۰ نحوه، المعجم الكبير: ج۱ ص۲۸۸ ح۸۴۴.</span></ref>

<span dir="rtl">226.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">هنگامى كه اسود بن سريع به ايشان گفت: شعرى سروده</span>‌<span dir="rtl">ام كه در آن، خداى متعال را ستوده</span>‌<span dir="rtl">ام و تو را نيز مدح گفته</span>‌<span dir="rtl">ام</span> -<span dir="rtl">: آنچه را که در آن، خدا را ستوده</span>‌<span dir="rtl">اى، بياور و آنچه را که در آن، مرا مدح كرده</span>‌<span dir="rtl">اى، وا گذار.</span>

<span id="المجادلة"></span>
==== <span dir="rtl">۶ / ۱۲ - ۴: المُجادَلَةُ</span> ====

<span dir="rtl">۶ / ۱۲ - ۴: کشمکش لفظی</span>

<span dir="rtl">227.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في صِفَةِ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: ما نازَعَهُ أحَدٌ الحَديثَ فَيَسكُتَ، حَتّیٰ يَكونَ هُوَ الَّذي يَسكُتُ.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج۱ ص۶۱ ح۵۵، بحار الأنوار: ج ۱۶ ص ۲۳۶ ح ۳۵.</span></ref>

<span dir="rtl">227.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در توصيف پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: هيچ كس با او به ستيز لفظى نپرداخت و ساكت نشد، مگر آن كه پيامبر صلی الله علیه و آله ابتدا ساكت شد.</span>

<span dir="rtl">228.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ أوَّلَ ما نَهاني عَنهُ رَبّي عزّ و جلّ عَن... و مُلاحاةِ</span><ref><span dir="rtl">ملاحاة الرجال: أي مقاولتهم و مخاصمتهم (النهاية: ج ۴ ص ۲۴۳ «لحا»).</span></ref> <span dir="rtl">الرِّجالِ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للصدوق: ص۵۰۲ ح۶۸۸ عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام، الكافي: ج۲ ص۳۰۱ ح۶ عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه، بحار الأنوار: ج۲ ص۱۲۷ ح۴؛ المصنّف لابن أبي شیبة: ج۵ ص۵۰۹ ح۷.</span></ref>

<span dir="rtl">228.</span> <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">نخستين چيزى كه خدايم مرا از آن باز داشت،... و دهان به دهان شدن با مردم بود.</span>

<span dir="rtl">229.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في صِفَةِ مَجلِسِ رَسولِ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: و لا يَتَنازَعونَ عِندَهُ الحَديثَ.</span><ref><span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۳۱۹ ح۱ عن إسماعيل بن محمّد عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، معاني الأخبار: ص۸۳ ح۱، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۵۳ ح۴؛ المعجم الكبير: ج۲۲ ص۱۵۸ ح۴۱۴ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">229.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در توصیف چگونگی مجلس پيامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: نزد پيامبر صلی الله علیه و آله، ستيز لفظى نمى</span>‌<span dir="rtl">كردند.</span>

<span id="صفة-جلوس-أصحاب-النبي-صلی-الله-علیه-و-آله"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۱۳: صِفَةُ جُلوسِ أصحابِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۱۳: چگونگی نشستن یاران پیامبر صلی الله علیه و آله</span>

<span dir="rtl">230.</span> <span dir="rtl">مكارم الأخلاق عن أنس</span>: <span dir="rtl">كُنّا إذا أتَينَا النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله جَلَسنا حَلقَةً.</span><ref><span dir="rtl">مكارم الأخلاق: ج۱ ص۶۰ ح۵۳، بحار الأنوار: ج ۱۶ ص ۲۳۶ ح ۳۵.</span></ref>

<span dir="rtl">230.</span> <span dir="rtl">مكارم الأخلاق</span> - <span dir="rtl">به نقل از اَ نَس</span> -<span dir="rtl">: هنگامى كه نزد پيامبر صلی الله علیه و آله مى</span>‌<span dir="rtl">آمديم، حلقه</span>‌<span dir="rtl">وار مى</span>‌<span dir="rtl">نشستيم.</span>

<span dir="rtl">231.</span> <span dir="rtl">مسند البزّار عن قرّة</span>: <span dir="rtl">إنَّ رَسولَ اللّهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله كانَ إذا جَلَسَ، جَلَسَ إلَيهِ أصحابُهُ حَلَقاً حَلَقاً.</span><ref><span dir="rtl">مسند البزّار: ج۸ ص۲۴۸ ح۳۳۱۱ و راجع السنن الكبرى: ج۳ ص۳۳۲ ح۵۹۰۶.</span></ref>

<span dir="rtl">231.</span> <span dir="rtl">مسند البزّار</span> - <span dir="rtl">به نقل از قرّه</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله چون مى</span>‌<span dir="rtl">نشست، يارانش به گِردش حلقه حلقه مى</span>‌<span dir="rtl">نشستند.</span>

<span dir="rtl">232.</span> <span dir="rtl">سنن أبي داود عن جابر بن سَمُرة</span>: <span dir="rtl">كُنّا إِذا أتَينَا النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله، جَلَسَ أحَدُنا حَيثُ يَنتَهي.</span><ref><span dir="rtl">سنن أبي داود: ج۴ ص۲۵۸ ح۴۸۲۵، سنن الترمذي: ج۵ ص۷۳ ح۲۷۲۵، مسند ابن حنبل: ج۷ ص۴۲۸ ح۲۰۹۸۳.</span></ref>

<span dir="rtl">232.</span> <span dir="rtl">سنن أبی داوود</span> - <span dir="rtl">به نقل از جابر بن سَمُره</span> -<span dir="rtl">: هنگامی که نزد پیامبر صلی الله علیه و آله می</span>‌<span dir="rtl">آمدیم، در انتهای مجلس می</span>‌<span dir="rtl">نشستیم.</span>

<span id="اهتمامه-صلی-الله-علیه-و-آله-بمجالس-العلم"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۱۴: اِهتِمامُهُ صلی الله علیه و آله بِمَجالِسِ العِلمِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۱۴: اهتمام پیامبر صلی الله علیه و آله به مجالس علمی</span>

<span dir="rtl">233.</span> <span dir="rtl">سنن الدارمي عن عبداللّٰه بن عمرو</span>: <span dir="rtl">إنَّ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله مَرَّ بِمَجلِسَينِ في مَسجِدِهِ، فَقالَ صلی الله علیه و آله: كِلاهُما عَلیٰ خَيرٍ، و أحَدُهُما أفضَلُ مِن صاحِبِهِ: أمّا هٰؤُلاءِ فَيَدعونَ اللّٰهَ و يَرغَبونَ إلَيهِ؛ فَإِن شاءَ أعطاهُم و إن شاءَ مَنَعَهُم، و أمّا هٰؤُلاءِ فَيَتَعَلَّمونَ الفِقهَ وَ العِلمَ، و يُعَلِّمونَ الجاهِلَ، فَهُم أفضَلُ، و إنَّما بُعِثتُ مُعَلِّماً. ثُمَّ جَلَسَ فيهِم.</span><ref><span dir="rtl">سنن الدارمي: ج۱ ص۱۰۵ ح۳۵۵، سنن ابن ماجة: ج۱ ص۸۳ ح۲۲۹ نحوه؛ الأمالي للشجري: ج۱ص۴۳ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">233.</span> <span dir="rtl">سنن الدارمى</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">بن عمرو</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله در مسجدش بر دو گروه گذشت و فرمود: «هر دو در كار خيرند؛ ولى يكى بر ديگرى برترى دارد. اينان خدا را مى</span>‌<span dir="rtl">خوانند و به او رغبت مى</span>‌<span dir="rtl">ورزند. پس اگر خدا بخواهد، به آنان عطا مى</span>‌<span dir="rtl">كند و اگر بخواهد، از آنان باز مى</span>‌<span dir="rtl">دارد؛ ولى گروه ديگر، دین و دانش فرا مى</span>‌<span dir="rtl">گيرند و به كسى كه نمى</span>‌<span dir="rtl">داند، مى</span>‌<span dir="rtl">آموزند. پس اينان برترند و من، آموزگار بر انگيخته شده</span>‌<span dir="rtl">ام». پس در ميان آنان نشست.</span>

<span dir="rtl">234.</span> <span dir="rtl">الإصابة عن أبي القمراء</span>: <span dir="rtl">كُنّا في مَسجِدِ رَسولِ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله حَلَقاً نَتَحَدَّثُ، إذ خَرَجَ عَلَينا رَسولُ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله مِن بَعضِ حُجَرِهِ فَنَظَرَ إلَى الحَلَقِ، ثُمَّ جَلَسَ إلیٰ أصحابِ القُرآنِ فَقالَ: بِهٰذَا المَجلِسِ اُمِرتُ.</span><ref><span dir="rtl">الإصابة: ج۷ ص۲۷۶ الرقم۱۰۴۲۷، الاستيعاب: ج۴ ص۲۹۷ الرقم۳۱۶۷، اُسد الغابة: ج۶ ص۲۴۹ الرقم۶۱۸۳ كلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">234.</span> <span dir="rtl">الإصابة</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو قمرا</span> -<span dir="rtl">: در مسجد پيامبر خدا، حلقه حلقه نشسته بوديم و گفتگو مى</span>‌<span dir="rtl">كرديم كه پيامبر خدا صلی الله علیه و آله از يكى از اتاق</span>‌<span dir="rtl">هايش بيرون آمد و به حلقه</span>‌<span dir="rtl">ها نگاه كرد و در حلقۀ قرآنيان نشست و فرمود: «به نشستن در اين مجلس، امر شدم».</span>

<span dir="rtl">راجع: ص ۷۰ (المجالس الممدوحة و المجالس المذمومة / مجلس العلم).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: ص ۷۱ (مجلس</span>‌<span dir="rtl">های ستوده و نکوهیده / مجلس علم).</span>

<span id="جوامع-خصائص-مجلس-النبي-صلی-الله-علیه-و-آله"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۱۵: جَوامِعُ خَصائِصِ مَجلِسِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۱۵: ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های گوناگون مجلس پیامبر صلی الله علیه و آله</span>

<span dir="rtl">235.</span> <span dir="rtl">الإمام الحسين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">سَألتُ أبي علیه السلام عَن... مَجلِسِهِ [أيِ النّبِيِّ] صلی الله علیه و آله، فَقالَ:</span>

<span dir="rtl">كانَ صلی الله علیه و آله لا يَجلِسُ و لا يَقومُ إلّا عَلیٰ ذِكرٍ، و لا يوطِنُ الأماكِنَ</span><ref><span dir="rtl">لا يوطن الأماكن: أي لا يتّخذ لنفسه مجلساً يُعرف به (النهاية: ج ۵ ص ۲۰۴ «وطن»).</span></ref> <span dir="rtl">و يَنهیٰ عَن إيطانِها، و إذَا انتَهیٰ إلیٰ قَومٍ جَلَسَ حَيثُ يَنتَهي بِهِ المَجلِسُ، و يَأمُرُ بِذٰلِكَ، و يُعطي كُلَّ جُلَسائِهِ نَصيبَهُ حَتّیٰ لا يَحسَبُ أحَدٌ مِن جُلَسائِهِ أنّ أحَداً أكرَمُ عَلَيهِ مِنهُ. مَن جالَسَهُ صابَرَهُ حَتّیٰ يَكونَ هُوَ المُنصَرِفَ عَنهُ. مَن سَألَهُ حاجَةً لَم يَرجِع إلّا بِها أو بِمَيسورٍ مِنَ القَولِ. قَد وَسِعَ النّاسَ مِنهُ خُلُقُهُ، و صارَ لَهُم أباً رَحيماً، و صاروا عِندَهُ فِي الحَقٍّ سَواءً. مَجلِسُهُ مَجلِسُ حِلمٍ و حَياءٍ و صِدقٍ و أمانَةٍ، لا تُرفَعُ فيهِ الأصواتُ، و لا تُؤبَنُ</span><ref><span dir="rtl">لا تؤبَن فيه الحُرَم: أي لا يُذكرن بقبيح (النهاية: ج ۱ ص ۱۷ «أبن»).</span></ref> <span dir="rtl">فيهِ الحُرَمُ، و لا تُثَنّیٰ فَلَتاتُهُ</span><ref><span dir="rtl">في معاني الأخبار: «لا تنثىٰ فَلَتاتُه»، و لعلّه هو الأصحّ. قال ابن الأثیر: «لا تُنثیٰ فَلَتاتُه» أي لا تُشاع و لا تُذاع. والفلَتات: جمع فَلْتة؛ و هي الزلَّة. أراد: أنّه لم یکن لمجلسه فلتات فتُنثیٰ (النهایة: ج ۵ ص ۱۶ «نثا»).</span></ref><span dir="rtl">. مُتَعادِلينَ مُتَواصِلينَ فيهِ بِالتَّقویٰ، مُتَواضِعينَ، يُوَقِّرونَ الكَبيرَ و يَرحَمونَ الصَّغيرَ، و يُؤثِرونَ ذَا الحاجَةِ، و يَحفَظونَ الغَريبَ.</span>

<span dir="rtl">فَقُلتُ: كَيفَ كانَ سيرَتُهُ في جُلَسائِهِ؟ فَقالَ:</span>

<span dir="rtl">كانَ دائِمَ البِشرِ، سَهلَ الخُلُقِ، لَيِّنَ الجانِبِ، لَيسَ بِفَظٍّ، و لا غَليظٍ، و لا صَخّابٍ، و لا فَحّاشٍ، و لا عَيّابٍ، و لا مَزّاحٍ، و لا مَدّاحٍ. يَتَغافَلُ عَمّا لا يَشتَهي، فَلا يُؤيِسُ مِنهُ و لا يُخَيِّبُ فيهِ مُؤَمِّليهِ. قَد تَرَكَ نَفسَهُ مِن ثَلاثٍ: المِراءِ</span><ref><span dir="rtl">المراء: الجدال (النهاية: ج ۴ ص ۳۲۲ «مرا»).</span></ref><span dir="rtl">، وَ الإكثارِ، و ما لا يَعنيهِ. و تَرَكَ النّاسَ مِن ثَلاثٍ: كانَ لا يَذُمُّ أحَداً، و لا يُعَيِّرُهُ، و لا يَطلُبُ عَثَراتِهِ و لا عَورَتَهُ. و لا يَتَكَلَّمُ إلّا فيما رَجا ثَوابَهُ، إذا تَكَلَّمَ أطرَقَ جُلَساؤُهُ، كَأَنَّما عَلیٰ رُؤوسِهِمِ الطَّيرُ، و إذا سَكَتَ تَكَلَّموا، و لا يَتَنازَعونَ عِندَهُ الحَديثَ، و إذا تَكَلَّمَ عِندَهُ أحَدٌ أنصَتوا لَهُ حَتّیٰ يَفرُغَ مِن حَديثِهِ. يَضحَكُ مِمّا يَضحَكونَ مِنهُ، و يَتَعَجَّبُ مِمّا يَتَعَجَّبونَ مِنهُ. و يَصبِرُ لِلغَريبِ عَلَى الجَفوَةِ فِي المَسأَلَةِ وَ المَنطِقِ، حَتّیٰ إن كانَ أصحابُهُ لَيَستَجلِبونَهُم، و يَقولُ: إذا رَأيتُم طالِبَ حاجَةٍ يَطلُبُها فَأَرفِدوهُ. و لا يَقبَلُ الثَّناءَ إلّا مِن مُكافِئٍ. و لا يَقطَعُ عَلیٰ أحَدٍ كَلامَهُ حَتّیٰ يَجوزَهُ، فيَقطَعَهُ بِنَهيٍ أو قِيامٍ.</span><ref><span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۳۱۸ ح۱ عن إسماعيل بن محمّد عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، معاني الأخبار: ص۸۲ ح۱ نحوه، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۵۲ ح۴؛ المعجم الكبير: ج۲۲ ص۱۵۸ ح۴۱۴ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">235.</span> <span dir="rtl">امام حسين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">از پدرم صلی الله علیه و آله در بارۀ... نشستن او (پيامبر صلی الله علیه و آله) پرسیدم. فرمود: «پيامبر خدا صلی الله علیه و آله نمى</span>‌<span dir="rtl">نشست و بر نمى</span>‌<span dir="rtl">خاست، مگر آن كه ذكر بر لب داشت و جايى را به خود اختصاص نمى</span>‌<span dir="rtl">داد و از اين كار باز مى</span>‌<span dir="rtl">داشت و هر گاه نزد جماعتى مى</span>‌<span dir="rtl">رفت، در جايى مى</span>‌<span dir="rtl">نشست كه مجلس به او تمام مى</span>‌<span dir="rtl">شد و به اين كار فرمان مى</span>‌<span dir="rtl">داد. بهرۀ هر يک از هم</span>‌<span dir="rtl">نشینانش را ادا مى</span>‌<span dir="rtl">كرد، تا آن جا كه هم</span>‌<span dir="rtl">نشین او فكر نمى</span>‌<span dir="rtl">كرد كسى نزد پيامبر خدا صلی الله علیه و آله از وى ارجمندتر است. هر كه با او هم</span>‌<span dir="rtl">نشین مى</span>‌<span dir="rtl">شد، او آن قدر شكيب مى</span>‌<span dir="rtl">ورزيد تا اين كه وى خود، قصد رفتن می</span>‌<span dir="rtl">کرد. هر كس حاجتى از او مى</span>‌<span dir="rtl">خواست، او يا نياز وى را بر مى</span>‌<span dir="rtl">آورْد و يا سخنى خوش به وى مى</span>‌<span dir="rtl">گفت. خوى نيكويش همۀ مردم را در بر مى</span>‌<span dir="rtl">گرفت و گويى پدر مهربان آنها گشته بود و آنها در [دادن و گرفتن] حق، نزد او يكسان بودند. مجلس ايشان، مجلس بردبارى، شرم، راستى و امانتدارى بود و در آن، نه صدايى بلند مى</span>‌<span dir="rtl">گرديد و نه سخن زشتى بر زبان رانده مى</span>‌<span dir="rtl">شد و نه خطاهاى آن مجلس، بازگو [و فاش] مى</span>‌<span dir="rtl">شدند. همه [در مجلس او] برابر و با تقوا به هم پيوسته بودند و فروتن بودند و بزرگ را احترام مى</span>‌<span dir="rtl">كردند و بر كوچک، رحم مى</span>‌<span dir="rtl">آوردند و نيازمند را بر خود ترجيح مى</span>‌<span dir="rtl">دادند و غریب را پاس مى</span>‌<span dir="rtl">داشتند».</span>

<span dir="rtl">[به پدرم] گفتم: شيوۀ پيامبر صلی الله علیه و آله با هم</span>‌<span dir="rtl">نشینانش چگونه بود؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «پيامبر خدا صلی الله علیه و آله همواره گشاده</span>‌<span dir="rtl">رو و آسان</span>‌<span dir="rtl">خو و نرم</span>‌<span dir="rtl">خو بود، نه خشن و نه زُمخت و نه فرياد زننده و نه ناسزاگو و نه عيبجو و نه بسيار شوخ و نه فراوان ستایش کننده. در بارۀ آنچه دوست نمى</span>‌<span dir="rtl">داشت، خود را به غفلت مى</span>‌<span dir="rtl">زد و ديگران را نه از آن نوميد مى</span>‌<span dir="rtl">ساخت و نه بِدان ترغيب مى</span>‌<span dir="rtl">كرد. سه چيز را از خود، دور كرده بود: كشمكش، پرگويى و آنچه به او مربوط نبود، و سه چيز را از مردم، كنار نهاده بود: هيچ كس را نه مى</span>‌<span dir="rtl">نكوهيد و نه از او عيبجويى مى</span>‌<span dir="rtl">كرد و در پى جستن لغزش</span>‌<span dir="rtl">ها و زشتى</span>‌<span dir="rtl">هاى كسى نبود، و سخنى نمى</span>‌<span dir="rtl">گفت، مگر در آنچه اميد ثوابش را مى</span>‌<span dir="rtl">بُرد.</span>

<span dir="rtl">هر گاه سخن مى</span>‌<span dir="rtl">گفت، هم</span>‌<span dir="rtl">نشینانش خاموشى مى</span>‌<span dir="rtl">گزيدند، تا آن جا كه گويى پرنده بر سر ايشان نشسته است، و هر گاه سكوت مى</span>‌<span dir="rtl">كرد، آنها سخن مى</span>‌<span dir="rtl">گفتند، و نزد او كشمكش لفظى نمى</span>‌<span dir="rtl">كردند و اگر كسى سخن مى</span>‌<span dir="rtl">گفت، به او گوش مى</span>‌<span dir="rtl">دادند تا از سخنش فارغ شود. از آنچه مى</span>‌<span dir="rtl">خنديدند، او هم مى</span>‌<span dir="rtl">خنديد و از آنچه تعجّب مى</span>‌<span dir="rtl">كردند، او هم تعجّب مى</span>‌<span dir="rtl">كرد.</span>

<span dir="rtl">پيامبر صلی الله علیه و آله بر درشتى و بى</span>‌<span dir="rtl">ادبىِ غريبه در سخن گفتن و درخواست كردن از وى، شكيبايى مى</span>‌<span dir="rtl">كرد تا آن جا كه اصحابش آنها (غریبه</span>‌<span dir="rtl">ها) را با خود مى</span>‌<span dir="rtl">آوردند و مى</span>‌<span dir="rtl">فرمود: &quot;هر گاه كسى را ديديد كه حاجتى مى</span>‌<span dir="rtl">طلبد، او را يارى رسانيد&quot;. ستايش را از كسى جز جبران كننده نمى</span>‌<span dir="rtl">پذيرفت و سخن كسى را قطع نمى</span>‌<span dir="rtl">كرد، مگر آن كه از حد مى</span>‌<span dir="rtl">گذراند (/ ناروا مى</span>‌<span dir="rtl">گفت) كه در اين صورت، كلامش را با نهى يا برخاستن، قطع مى</span>‌<span dir="rtl">كرد».</span>

<span dir="rtl">236.</span> <span dir="rtl">سنن أبي داود عن أبي الدرداء</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله إِذا جَلَسَ و جَلَسنا حَولَهُ، فَقامَ فَأَرادَ الرُّجوعَ، نَزَعَ نَعلَيهِ أَو بَعضَ ما يَكونُ عَلَيهِ، فَيَعرِفُ ذٰلِكَ أَصحابُهُ فَيَثبُتونَ.</span><ref><span dir="rtl">سنن أبي داود: ج۴ ص۲۶۴ ح۴۸۵۴، السنن الكبرى: ج۶ ص۲۵۰ ح۱۱۸۴۰.</span></ref>

<span dir="rtl">236.</span> <span dir="rtl">سنن أبى داوود</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو دردا</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله چون مى</span>‌<span dir="rtl">نشست و ما گِردش مى</span>‌<span dir="rtl">نشستيم، آن گاه که برمى</span>‌<span dir="rtl">خاست]و برای کاری می</span>‌<span dir="rtl">رفت[و مى</span>‌<span dir="rtl">خواست باز گردد، كفش</span>‌<span dir="rtl">ها يا چيزهاى ديگرش را در مى</span>‌<span dir="rtl">آورد و بدين گونه يارانش مى</span>‌<span dir="rtl">فهميدند]قصد بازگشت دارد[و ماندگار مى</span>‌<span dir="rtl">شدند.</span>

<span dir="rtl">237.</span> <span dir="rtl">شعب الإیمان عن ثابت البناني</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله إذا جَلَسَ تَحَدَّثَ فَخَلَعَ نَعلَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">شعب الإیمان: ج۲ ص۲۰۲ ح۱۵۳۷، أنساب الأشراف: ج۱۱ ص۲۱۷، تاريخ المدينة: ج۱ ص۳۰۳ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">237.</span> <span dir="rtl">شعب الإیمان</span> - <span dir="rtl">به نقل از ثابت بنانی</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله هنگامی که می</span>‌<span dir="rtl">نشست تا سخن بگوید، کفش</span>‌<span dir="rtl">هایش را در می</span>‌<span dir="rtl">آورد.</span>

<span dir="rtl">238.</span> <span dir="rtl">سنن أبي داود عن ابن عبّاس</span>: <span dir="rtl">مِنَ السُّنَّةِ إِذا جَلَسَ الرَّجُلُ أن يَخلَعَ نَعلَيهِ فَيَضَعَهُما بِجَنبِهِ.</span><ref><span dir="rtl">سنن أبي داود: ج۴ ص۷۰ ح۴۱۳۸، الأدب المفرد: ص۳۴۷ ح۱۱۹۰، المعجم الكبير: ج۱۲ ص۱۶۲ ح۱۲۹۱۷.</span></ref>

<span dir="rtl">238.</span> <span dir="rtl">سنن أبى داوود</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عبّاس</span> -<span dir="rtl">: از سنّت است كه چون مرد مى</span>‌<span dir="rtl">نشيند، كفش</span>‌<span dir="rtl">هايش را از پا در آورد و آنها را كنارش بگذارد.</span>

<span dir="rtl">239.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إذا جَلَسَ [رَسولُ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله] لَم يُحلِل حِبوَتَهُ</span><ref><span dir="rtl">احتبى الرجل: جمع ظهره و ساقيه بثوب أو غيره، و قد يحتبي بيديه. و الاسم: الحِبوة (المصباح المنير: ص ۱۲۰ «حبا»).</span></ref> <span dir="rtl">حَتّیٰ يَقومَ جَليسُهُ.</span><ref><span dir="rtl">تفسير العيّاشي: ج۱ ص۲۰۴ ح۱۶۴ عن صفوان الجمّال و بسند آخر عن سعد الإسكاف عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۱۸۵ ح۲۱.</span></ref>

<span dir="rtl">239.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">[پیامبر خدا علیه السلام] هنگامی که می</span>‌<span dir="rtl">نشست، دستاری را که گرد پاها و کمرش بسته بود، نمی</span>‌<span dir="rtl">گشود [و از جا بر نمی</span>‌<span dir="rtl">خاست] تا هم</span>‌<span dir="rtl">نشینش برخیزد.</span>

<span dir="rtl">راجع: سیرة خاتم النبیّین صلی الله علیه و آله: ج ۲ ص ۹۵ (سیرة النبيّ صلی الله علیه و آله في الجلوس والقیام / صفة جلوسه) و ص ۴۴۵ (سیرة النبیّ صلی الله علیه و آله مع أصحابه).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: سیرۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۳ ص ۱۱۱</span>

<span dir="rtl">(سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله در نشستن و برخاستن / چگونگی نشستن پیامبر صلی الله علیه و آله) و ج ۴ ص۲۷۷ (سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله در رفتار با یارانش).</span>

<span id="ب.-سیرته-صلی-الله-علیه-و-آله-الشخصیة"></span>
== <span dir="rtl">ب. سیرته صلی الله علیه و آله الشخصیّة</span> ==

<span dir="rtl">ب. سیرۀ شخصی ایشان</span>

<span id="الجلوس-تجاه-القبلة-1"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۱۶: الجُلوسُ تُجاهَ القِبلَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۱۶: رو به قبله نشستن</span>

<span dir="rtl">240.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله أكثَرَ ما يَجلِسُ تُجاهَ القِبلَةِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۶۶۱ ح۴ عن طلحة بن زيد، مكارم الأخلاق: ج۱ ص۶۶ ح۷۲، مشکاة الأنوار: ص۳۵۷ ح۱۱۵۵، بحار الأنوار: ج ۱۶ ص ۲۴۰ ح ۳۵.</span></ref>

<span dir="rtl">240.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله بيشتر وقت</span>‌<span dir="rtl">ها، رو به قبله مى</span>‌<span dir="rtl">نشست.</span>

<span id="صفة-جلوسه-صلی-الله-علیه-و-آله"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۱۷: صِفَةُ جُلوسِهِ صلی الله علیه و آله</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۱۷: ویژگی نشستن پیامبر صلی الله علیه و آله</span>

<span dir="rtl">241.</span> <span dir="rtl">الکافي عن عبد العَظيم الحسني رفعه</span>: <span dir="rtl">كانَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله يَجلِسُ ثَلاثاً: القُرفُصا؛ و هُوَ أن يُقيمَ ساقَيهِ و يَستَقبِلَهُما بِيَدَيهِ و يَشُدَّ يَدَهُ في ذِراعِهِ، و كانَ يَجثو عَلیٰ رُكبَتَيهِ، و كانَ يَثني رِجلًا واحِدَةً و يَبسُطُ عَلَيها الأُخرىٰ. و لَم يُرَ صلی الله علیه و آله مُتَرَبِّعاً</span><ref><span dir="rtl">التربّع: هو أن يقعد على وركيه و يمدّ ركبته اليمنى إلى جانب يمينه، و قدمه إلى جانب يسارِه، و اليسرى بالعكس (مجمع البحرين: ج ۲ ص ۶۶۸ «ربع»). و جدیر بالذکر أنّ العرب کان یکره التربّع عند الناس.</span></ref> <span dir="rtl">قَطُّ.</span><ref><span dir="rtl">الکافي: ج۲ ص۶۶۱ ح۱، مشکاة الأنوار: ص۳۵۷ ح۱۱۵۶‏ عن الإمام الصادق علیه السلام، مکارم الأخلاق: ج۱ ص۶۷ ح۷۸، بحار الأنوار: ۱۶ ص۲۵۹ ح۴۴.</span></ref>

<span dir="rtl">241.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد العظيم حسنى كه سند حديث را به معصوم علیه السلام رسانده است</span> -<span dir="rtl">: پيامبر صلی الله علیه و آله سه گونه مى</span>‌<span dir="rtl">نشست: چُمباتمه - به اين صورت كه انسان [بر سُرين خود بنشيند و] دو ساق پايش را راست نگه دارد و آنها را بغل كند و با دست خود، ساعد دست ديگرش را بگيرد - ، دو.زانو، و [سوم بدين گونه كه] يک پا را خم مى</span>‌<span dir="rtl">كرد و پاى ديگرش را روى آن مى</span>‌<span dir="rtl">انداخت، و هرگز ديده نشد كه [نزد مردمْ] چهارزانو بنشيند.</span><ref><span dir="rtl"></span>. <span dir="rtl">عرب‏ها، چهار زانو نشستن در حضور جمع را خلاف ادب می‏شمردند</span>.</ref>

<span dir="rtl">242.</span> <span dir="rtl">سنن أبي داود عن قَيلَةَ بنت مَخرَمَة</span>: <span dir="rtl">أنَّها رَأَتِ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله و هُوَ قاعِدٌ القُرفُصاءَ، [قالت:]</span><ref><span dir="rtl">أضفناها کي یستقیم السیاق.</span></ref> <span dir="rtl">فَلَمّا رَأيتُ رَسولَ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله المُختَشِعَ فِي الجِلسَةِ اُرعِدتُ مِنَ الفَرَقِ</span><ref><span dir="rtl">فَرِقَ فَرَقاً: خاف (المصباح المنیر: ص ۴۷۱ «فرق»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">سنن أبي داود: ج۴ ص۲۶۲ ح۴۸۴۷، الأدب المفرد: ص۳۴۳ ح۱۱۷۸، السنن الكبرى: ج۳ ص۳۳۴ ح۵۹۱۵ نحوه؛ بحار الأنوار: ج۲۹ ص۵۳۹.</span></ref>

<span dir="rtl">242.</span> <span dir="rtl">سنن أبى داوود</span>: <span dir="rtl">قَيلَه دختر مَخرَمه، پيامبر صلی الله علیه و آله را ديد كه به شكل چُمباتمه نشسته است.]گفت:[هنگامى كه پيامبر خدا صلی الله علیه و آله را زانو در بغل گرفته (مثل غُصّه</span>‌<span dir="rtl">دارها) ديدم، از ترس لرزيدم.</span>

<span dir="rtl">243.</span> <span dir="rtl">المناقب لابن شهرآشوب</span> - <span dir="rtl">في صِفَةِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: کانَ أكثَرُ جُلوسِهِ أن يَنصِبَ ساقَيهِ جَميعاً.</span><ref><span dir="rtl">المناقب لابن شهرآشوب: ج ۱ ص ۱۴۵ و ۱۴۷، بحار الأنوار: ج ۱۶ ص ۲۲۸ ح ۳۴؛ إحیاء العلوم: ج۲ ص۵۲۷.</span></ref>

<span dir="rtl">243.</span> <span dir="rtl">المناقب، ابن شهرآشوب</span> - <span dir="rtl">در بیان اوصاف پیامبر صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: بيشتر نشستن پيامبر صلی الله علیه و آله اين گونه بود كه هر دو ساق پايش را راست مى</span>‌<span dir="rtl">كرد (چُمباتمه مى</span>‌<span dir="rtl">نشست).</span>

<span dir="rtl">244.</span> <span dir="rtl">سنن أبي داود عن جابر بن سليم</span>: <span dir="rtl">أتيتُ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله و هُوَ مُحتَبٍ</span><ref><span dir="rtl">الاحتباء: هو أن يضمّ الإنسان رجليه إلى بطنه إذا جلس، و يجمعهما بثوب إلى ظهره، و يشدّه عليه، و قد يكون الاحتباء باليدين عوض الثوب (النهاية: ج ۱ ص ۳۳۵ «حبا»).</span></ref> <span dir="rtl">بِشَملَةٍ</span><ref><span dir="rtl">الشَّملة: هو كساء يُتغطّى به و يُتلفّف فيه (النهاية: ج ۴ ص ۵۰۱ «شمل»).</span></ref> <span dir="rtl">و قد وَقَعَ هُدبُها</span><ref><span dir="rtl">هدب الثياب: طرفه ممّا يلي طرفه الّذي لم ينسج (مجمع البحرين: ج ۳ ص ۱۸۶۳ «هدب»).</span></ref> <span dir="rtl">عَلیٰ قَدَمَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">سنن أبي داود: ج۴ ص۵۴ ح ۴۰۷۵، الأدب المفرد: ص۳۴۴ ح۱۱۸۲، مسند ابن حنبل: ج۷ ص۳۵۹ ح۲۰۶۶۰ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">244.</span> <span dir="rtl">سنن أبى داوود</span> - <span dir="rtl">به نقل از جابر بن سليم</span> -<span dir="rtl">: نزد پيامبر صلی الله علیه و آله آمدم، در حالى كه چمباتمه نشسته و ردايى را به گِرد پاها و كمرش بسته و سرِ ندوختۀ آن را روى پاهايش انداخته بود.</span>

<span dir="rtl">245.</span> <span dir="rtl">صحيح البخاري عن ابن عمر</span>: <span dir="rtl">رَأَيتُ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله بِفِناءِ الكَعبَةِ مُحتَبِياً بِيَدِهِ هٰكَذٰا</span><ref><span dir="rtl">أي: الاحتباء باليد و هو القرفصاء.</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">صحيح البخاري: ج۵ ص۲۳۱۴ ح ۵۹۱۷، السنن الكبرى: ج۳ ص۳۳۳ ح۵۹۱۴ نحوه، المعجم الأوسط: ج ۱ ص ۲۱۴ ح۶۹۲ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">245.</span> <span dir="rtl">صحيح البخارى</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عُمَر</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله را در صحن مسجد الحرام ديدم كه اين گونه، پاها را راست و دستش را به گرد آنها حلقه كرده [و چمباتمه نشسته] است.</span>

<span dir="rtl">246.</span> <span dir="rtl">سنن أبي داود عن أبي سعيد الخُدْري</span>: <span dir="rtl">إنَّ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله</span> ‌<span dir="rtl">كانَ إِذا جَلَسَ احتَبیٰ بِيَدِهِ.</span><ref><span dir="rtl">سنن أبي داود: ج۴ ص۲۶۲ ح۴۸۴۶، السنن الکبری: ج۳ ص۳۳۴ ح۵۹۱۶، تهذيب الكمال: ج۲ ص۴۷۴ الرقم۳۸۲ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">246.</span> <span dir="rtl">سنن أبى داوود</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو سعيد خُدرى</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله چون مى</span>‌<span dir="rtl">نشست، دستش را به گرد پاهايش حلقه مى</span>‌<span dir="rtl">كرد.</span>

<span dir="rtl">247.</span> <span dir="rtl">الأدب المفرد عن أبي هريرة</span>: <span dir="rtl">إنَّ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله خَرَجَ يَوماً فَوَجَدَني فِي المَسجِدِ، فَأَخَذَ بِيَدي فَانطَلَقتُ مَعَهُ، فَما كَلَّمَني حَتّیٰ جِئنا سوقَ بَني قَينُقاعَ، فَطافَ فيهِ و نَظَرَ، ثُمَّ انصَرَفَ و أنا مَعَهُ، حَتّیٰ جِئنَا المَسجِدَ فَجَلَسَ فَاحتَبىٰ.</span><ref><span dir="rtl">الأدب المفرد: ص۳۴۵ ح۱۱۸۳، مسند ابن حنبل: ج۳ ص۶۳۲ ح۱۰۸۹۳ نحوه؛ كشف الغمّة: ج۲ ص۳۰۷ نحوه، بحار الأنوار: ج ۴۳ ص ۳۰۱ ح ۶۴.</span></ref>

<span dir="rtl">247.</span> <span dir="rtl">الأدب المفرد</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو هريره</span> -<span dir="rtl">: روزى، پيامبر صلی الله علیه و آله از خانه</span>‌<span dir="rtl">اش بيرون آمد و مرا در مسجد يافت. دستم را گرفت و همراهش رفتم. با من سخن نگفت تا به بازار [يهوديانِ] بنى قينقاع رسيديم. در آن جا چرخى زد و نگاهى انداخت و سپس باز گشت و من همچنان همراهش بودم، تا اين كه به مسجد آمديم و نشست و پاهايش را راست كرد (کف پاهایش را بر زمین گذاشت) و دستانش را به گرد آنها حلقه نمود (چمباتمه نشست).</span>

<span dir="rtl">248.</span> <span dir="rtl">صحيح البخاري عن خَبّاب بن الأرَتّ</span>: <span dir="rtl">شَكَونا إلیٰ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله و هُو مُتَوَسِّدٌ بُردَةً لَهُ في ظِلِّ الكَعبَةِ.</span><ref><span dir="rtl">صحيح البخاري: ج۳ ص۱۳۲۲ ح ۳۴۱۶، سنن أبي داود: ج۳ ص۴۷ ح۲۶۴۹ نحوه؛ إعلام الوری: ج۱ ص۱۲۱ عن خبّاب نحوه، بحار الأنوار: ج ۱۸ ص ۲۱۰ ح۳۸.</span></ref>

<span dir="rtl">248.</span> <span dir="rtl">صحيح البخارى</span> - <span dir="rtl">به نقل از خبّاب بن اَرَت</span> -<span dir="rtl">: به پيامبر خدا صلی الله علیه و آله كه در سايۀ كعبه بر رداى خويش تکیه داده بود، شكايت كرديم.</span>

<span dir="rtl">249.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذي عن جابر بن سمرة</span>: <span dir="rtl">رَأَيتُ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله مُتَّكِئاً عَلیٰ وِسادَةٍ عَلیٰ يَسارِهِ.</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج ۵ ص ۹۸ ح ۲۷۷۰، سنن أبي داود: ج ۴ ص ۷۱ ح ۴۱۴۳، مسند ابن حنبل: ج ۷ ص ۴۰۳ ح ۲۰۸۲۹ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">249.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذی</span> - <span dir="rtl">به نقل از جابر بن سمره</span> -<span dir="rtl">: پيامبر صلی الله علیه و آله را ديدم كه با سمت چپش به پشتى</span>‌<span dir="rtl">اى تكيه داده است.</span>

<span dir="rtl">250.</span> <span dir="rtl">الطبقات الكبرى عن زِرّ بن حُبَيش</span>: <span dir="rtl">جاءَ رَجُلٌ مِن مُرادٍ - يُقالُ لَهُ صَفوانُ بنُ غسّالٍ - إلیٰ رَسولِ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله، و هُوَ مُتَّكِئٌ عَلیٰ بُردٍ لَهُ أحمَرَ.</span><ref><span dir="rtl">الطبقات الكبرى: ج ۱ ص ۴۵۱، المعجم الکبیر: ج۸ ص۵۴ ح۷۳۴۷ نحوه؛ منیة المرید: ص۱۰۶ نحوه، بحار الأنوار: ج۱ ص۱۸۵ ح۱۰۶.</span></ref>

<span dir="rtl">250.</span> <span dir="rtl">الطبقات الكبرى</span> - <span dir="rtl">به نقل از زِرّ بن حُبَيش</span> -<span dir="rtl">: مردى از قبيلۀ مراد به نام صفوان بن غسّال نزد پيامبر خدا صلی الله علیه و آله آمد، در حالى كه ايشان به جامۀ سرخ</span>‌<span dir="rtl">رنگ و راه راه خود، تكيه داده بود.</span>

<span dir="rtl">251.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل عن عائشة: قَدِمَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله مِن سَفَرٍ و قَدِ اشتَرَيتُ نَمَطاً</span><ref><span dir="rtl">النَّمَط: ضَرب من البُسط له خَمل رقیق (النهایة: ج ۵ ص ۱۱۹ «نمط»).</span></ref> <span dir="rtl">فيهِ صورَةٌ، فَسَتَرتُهُ عَلیٰ سَهوَةِ</span><ref><span dir="rtl">السَّهوَة: بیت صغیر منحدر في الأرض قلیلاً، شبیه بالمخدَع و الخزانة. و قیل: هو کالصفّة تکون بین یدي البیت. و قیل شبیه بالرفّ أو الطاق یوضع فیه الشيء (النهایة: ج ۲ ص ۴۳۰ «سها»).</span></ref> <span dir="rtl">بَيتي، فَلَمّا دخل كَرِهَ ما صَنَعتُ، و قالَ: أَتَستُرينَ الجُدُرَ يا عائِشَةُ؟!</span>

<span dir="rtl">فَطَرَحتُهُ فَقَطَعتُهُ مِرفَقَتَينِ، فَقَد رَأَيتُهُ مُتَّكِئاً عَلیٰ إِحداهُما، و فيها صورَةٌ.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۱۰ ص۹۶ ح ۲۶۱۶۳، سنن ابن ماجة: ج۲ ص۱۲۰۴ ح۳۶۵۳، المصنّف لابن أبي شیبة: ج۶ ص۸۴ ح۱ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">251.</span> <span dir="rtl">مسند ابن حنبل</span> - <span dir="rtl">به نقل از عایشه</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از سفر آمد. من نمدی نقشدار خریده و با آن، تاقچۀ اتاقم را پوشانده بودم. هنگامی که ایشان به درون آمد، کارم را نپسندید و فرمود: «آیا دیوارها را می</span>‌<span dir="rtl">پوشانی، ای عایشه؟».</span>

<span dir="rtl">من هم آن را برداشتم و دو پشتی از آن درست کردم و دیدم که پیامبر به یکی از آنها - که نقش انسان داشت - تکیه داده بود.</span>

<span dir="rtl">252.</span> <span dir="rtl">سنن أبي داود عن جابر بن سمرة</span>: <span dir="rtl">كانَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله إذا صَلَّى الفَجرَ تَرَبَّعَ في مَجلِسِهِ حَتّیٰ تَطلُعَ الشَّمسُ حَسناءَ.</span><ref><span dir="rtl">سنن أبي داود: ج۴ ص۲۶۳ ح۴۸۵۰، صحيح ابن حبّان: ج ۵ ص ۳۷۵ ح۲۰۲۸، المعجم الكبير: ج۲ ص۲۲۴ ح۱۹۲۷ کلاهما نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">252.</span> <span dir="rtl">سنن أبى داوود</span> - <span dir="rtl">به نقل از جابر بن سمره</span> -<span dir="rtl">: پيامبر صلی الله علیه و آله چون نماز صبح را مى</span>‌<span dir="rtl">خواند، چهارزانو در جايش مى</span>‌<span dir="rtl">نشست تا آن كه خورشيد، خوب بر مى</span>‌<span dir="rtl">آمد.</span>

<span dir="rtl">253.</span> <span dir="rtl">الأدب المفرد عن ذيال بن عبيد</span>: <span dir="rtl">أتَيتُ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله فَرَأَيتُهُ جالِساً مُتَرَبِّعاً.</span><ref><span dir="rtl">الأدب المفرد: ص۳۴۴ ح۱۱۷۹، المعجم الكبير: ج ۴ ص ۱۳ ح۳۴۹۸؛ المسترشد: ص۵۳۸ ح۲۱۴ عن أم عمارة نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">253.</span> <span dir="rtl">الأدب المفرد</span> - <span dir="rtl">به نقل از ذيال بن عبيد</span> -<span dir="rtl">: نزد پيامبر صلی الله علیه و آله آمدم و او را ديدم كه [برای خودش] چهارزانو نشسته بود.</span>

<span dir="rtl">راجع: سیرة خاتم النبیّین صلی الله علیه و آله: ج ۱ ص ۲۷۵ (سيرة النبيّ صلی الله علیه و آله الأخلاقيّة / التواضع / تواضعه في الجلوس).</span>

<span dir="rtl">ر. ک: سیرۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۱ ص ۴۲۶ (سیرۀ اخلاقی پیامبر صلی الله علیه و آله / فروتنی پیامبر / فروتنی در نشستن).</span>

<span id="أدب-جلوسه-صلی-الله-علیه-و-آله"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۱۸: أدَبُ جُلوسِهِ صلی الله علیه و آله</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۱۸: ادب پیامبر صلی الله علیه و آله در نشستن</span>

<span dir="rtl">254.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لَم يَبسُط رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله رِجلَيهِ بَينَ أصحابِهِ قَطُّ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج ۲ ص ۶۷۱ ح ۱ عن جميل بن درّاج، بحار الأنوار: ج ۱۶ ص ۲۶۰ ح ۴۷.</span></ref>

<span dir="rtl">254.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله هرگز پاهايش را ميان اصحابش دراز نكرد.</span>

<span dir="rtl">255.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في أوصافِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: و ما رُؤِيَ مُقَدِّماً رِجلَهُ بَينَ يَدَي جَليسٍ لَهُ قَطُّ.</span><ref><span dir="rtl">مکارم الأخلاق: ج۱ ص۶۱ ح۵۵، بحار الأنوار: ج۱۶ ص۲۳۶ نقلا عن کتاب النبوّة؛ سنن الترمذي: ج۴ ص۶۵۵ ح۲۴۹۰، السنن الكبری: ج۱۰ ص۳۲۴ ح ۲۰۷۹۰ نحوه.</span></ref>

<span dir="rtl">255.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بيان اوصاف پيامبر صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">: هرگز ديده نشد كه در حضور هم</span>‌<span dir="rtl">نشین خود، پايش را دراز كند.</span>

<span dir="rtl">راجع: سیرة خاتم النبییّن صلی الله علیه و آله: ج ۳ ص ۳۳ (سیرة النبيّ صلی الله علیه و آله في المجالس / القعود في أدنی المجلس إلیه).</span>

<span dir="rtl">ر. ک: سیرۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۴ ص ۴۳۵ (سیرۀ پیامبر در حضور در مجالس / نشستن در نزدیک</span>‌<span dir="rtl">ترین جا).</span>

<span id="صفة-قيامه-صلی-الله-علیه-و-آله"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۱۹: صِفةُ قِيامِهِ صلی الله علیه و آله</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۱۹: چگونگی برخاستن پیامبر صلی الله علیه و آله</span>

<span dir="rtl">256.</span> <span dir="rtl">المعجم الكبير عن وائل بن حجر</span>: <span dir="rtl">رَأَيتُ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله إذا قامَ اتَّكَأَ عَلیٰ إحدی يَدَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الكبير: ج ۲۲ ص ۳۹ ح۹۵.</span></ref>

<span dir="rtl">256.</span> <span dir="rtl">المعجم الكبير</span> - <span dir="rtl">به نقل از وائل بن حجر</span> -<span dir="rtl">: ديدم كه پيامبر صلی الله علیه و آله به هنگام برخاستن، بر يكى از دستانش تكيه کرد.</span>

<span dir="rtl">257.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله... إذا قامَ كَأَنَّما يَنقَلِعُ</span><ref><span dir="rtl">في صفته صلی الله علیه و آله «إذا مشى تقلّع» أراد قوّة المشية... و التقلّع من الأرض قريب بعضه من بعض، أراد أنّه كان يستعمل التثبّت، و لا يبين منه في هذه الحالة استعجال و مبادرة شديدة (النهاية: ج ۴ ص ۱۰۱ «قلع»).</span></ref> <span dir="rtl">مِن صَخرٍ.</span><ref><span dir="rtl">الطبقات الكبرى: ج ۱ ص۴۱۰ و راجع تاريخ الطبري: ج۳ ص۱۷۹ و الأمالي للطوسي: ص۳۴۱ ح۶۹۵.</span></ref>

<span dir="rtl">257.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله... چون بر مى</span>‌<span dir="rtl">خاست، گويى از صخره</span>‌<span dir="rtl">اى كنده مى</span>‌<span dir="rtl">شد.</span>

<span id="ذكر-الله-عند-الجلوس-و-القيام"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / 20: ذِكرُ اللهِ عِندَ الجُلوسِ وَ القِيامِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / 20: ذکر خدا هنگام نشستن و برخاستن</span>

<span dir="rtl">258.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله لا يَجلِسُ و لا يَقومُ إِلّا عَلیٰ ذِكرِ اللّٰهِ جَلَّ اسمُهُ.</span><ref><span dir="rtl">مکارم الأخلاق: ج۱ ص۴۵ ح۱ عن الإمام الحسین علیه السلام، عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۳۱۸ ح۱ نحوه، بحار الأنوار: ج ۱۶ ص ۱۵۲ ح ۱؛ المعجم الكبير: ج۲۲ ص۱۵۸ ح۴۱۴.</span></ref>

<span dir="rtl">258.</span> <span dir="rtl">امام على علیه السلام</span>: <span dir="rtl">پيامبر خدا صلی الله علیه و آله نمى</span>‌<span dir="rtl">نشست و بر نمى</span>‌<span dir="rtl">خاست، مگر با ياد كردن خداوند - که نامش بِشْکوه باد ـ.</span>

<span dir="rtl">راجع: سیرة خاتم النبیین صلی الله علیه و آله: ج ۳ ص ۴۴ (سيرة النبيّ في المجالس / الاستغفار و الدعاء عند القيام).</span>

<span dir="rtl">ر. ک: سیرۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۴ ص ۴۵۵ (سیرۀ پیامبر در حضور در مجالس / استغفار و دعا هنگام برخاستن).</span>

<span id="دعاؤه-صلی-الله-علیه-و-آله-عند-القيام"></span>
=== <span dir="rtl">۶ / ۲۱: دُعاؤُهُ صلی الله علیه و آله عِندَ القِيامِ</span> ===

<span dir="rtl">۶ / ۲۱: دعای پیامبر صلی الله علیه و آله هنگام برخاستن</span>

<span dir="rtl">259.</span> <span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين عن عائشة</span>: <span dir="rtl">ما كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله يَقومُ مِن مَجلِسٍ إلّا قالَ: «سُبحانَكَ اللّٰهُمَّ رَبّي و بِحَمدِكَ، لا إلٰهَ إلّا أنتَ، أستَغفِرُكَ و أَتوبُ إلَيكَ»، فَقُلتُ لَهُ: يارَسولَ اللّٰهِ، ما أكثَرَ ما تَقولُ هٰؤُلاءِ الكَلِماتِ إذا قُمتَ؟!</span>

<span dir="rtl">قالَ: لا يَقولُهُنَّ مِن أحَدٍ حينَ يَقومُ مِن مَجلِسِهِ، إلّا غُفِرَ لَهُ ما كانَ مِنهُ في ذٰلِكَ المَجلِسِ.</span><ref><span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين: ج۱ ص۶۷۴ ح۱۸۲۷، سنن أبي داود: ج۴ ص۲۶۵ ح۴۸۵۹ نحوه؛ الأمالي للشجري: ج۱ ص۲۴۵ عن أبي برزة الأسلمي نحوه و راجع مشكاة الأنوار: ص۳۵۹ ح۱۱۶۶.</span></ref>

<span dir="rtl">259.</span> <span dir="rtl">المستدرک على الصحيحين</span> - <span dir="rtl">به نقل از عايشه</span> -<span dir="rtl">: پيامبر خدا صلی الله علیه و آله از هيچ مجلسى بر نمى</span>‌<span dir="rtl">خاست، مگر آن كه مى</span>‌<span dir="rtl">گفت: «خدايا! تو را - اى پروردگارم - منزّه مى</span>‌<span dir="rtl">دارم و مى</span>‌<span dir="rtl">ستايم. معبودى جز تو نيست. از تو آمرزش مى</span>‌<span dir="rtl">طلبم و به سوى تو باز مى</span>‌<span dir="rtl">گردم».</span>

<span dir="rtl">به ايشان گفتم: اى پيامبر خدا! چه قدر اين كلمات را هنگام برخاستن، فراوان مى</span>‌<span dir="rtl">گويى!</span>

<span dir="rtl">فرمود: «هيچ كس اين كلمات را هنگام برخاستن نمى</span>‌<span dir="rtl">گويد، جز آن كه هر چه]لغزش[از او در آن مجلس سر زده است، برايش آمرزيده مى</span>‌<span dir="rtl">شود».</span>

<span dir="rtl">260.</span> <span dir="rtl">منية المريد</span>: <span dir="rtl">إنَّهُ صلی الله علیه و آله كانَ إذا فَرَغَ مِن حَديثِهِ و أَرادَ أن يَقومَ مِن مَجلِسِهِ يَقولُ:</span>

<span dir="rtl">«اللّٰهُمَّ اغفِر لَنا ما أخطَأْنا و ما تَعَمَّدنا، و ما أسرَرنا و ما أعلَنّا، و ما أنتَ أعلَمُ بِهِ مِنّا، أنتَ المُقَدِّمُ و أَنتَ المُؤَخِّرُ، لا إلٰهَ إلّا أنتَ».</span><ref><span dir="rtl">منية المريد: ص ۲۲۰، بحار الأنوار: ج ۲ ص ۶۳ ح ۱۳.</span></ref>

<span dir="rtl">260.</span> <span dir="rtl">منية المريد</span>: <span dir="rtl">پيامبر صلی الله علیه و آله هر گاه سخنش را به پايان مى</span>‌<span dir="rtl">برد و مى</span>‌<span dir="rtl">خواست از جايش برخيزد، مى</span>‌<span dir="rtl">گفت: «بار خدايا! آنچه را كه به خطا و آنچه را که به عمد، و آنچه در نهان و آنچه در آشکار از ما سر زده است و تو بِدانها از ما داناترى، بر ما ببخشاى. تويى كه مقدّم مى</span>‌<span dir="rtl">دارى و تويى كه وا پس مى</span>‌<span dir="rtl">نهى. معبودى جز تو نيست».</span>

<span dir="rtl">261.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذي عن ابن عمر</span>: <span dir="rtl">قَلَّما كانَ رَسولُ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله يَقومُ مِن مَجلِسٍ حَتّیٰ يَدعُوَ بِهٰؤُلاءِ الدعوات لِأَصحابِهِ:</span>

<span dir="rtl">«اللّٰهُمَّ اقسِم لَنا مِن خَشيَتِكَ ما يَحولُ بَينَنا و بَينَ مَعاصيكَ، و مِن طاعَتِكَ ما تُبَلِّغُنا بِهِ جَنَّتَكَ، و مِنَ اليَقينِ ما تُهَوِّنُ بِهِ عَلَينا مُصيباتِ الدُّنيا، و مَتِّعنا بِأَسماعِنا و أَبصارِنا و قُوَّتِنا ما أحيَيتَنا، وَ اجعَلهُ الوارِثَ مِنّا، وَ اجعَل ثَأْرَنا عَلیٰ مَن ظَلَمَنا، وَ انصُرنا عَلیٰ مَن عادانا، و لا تَجعَل مُصيبَتَنا في دينِنا، و لا تَجعَلِ الدُّنيا أكبَرَ هَمِّنا و لا مَبلَغَ عِلمِنا، و لا تُسَلِّط عَلَينا مَن لا يَرحَمُنا».</span><ref><span dir="rtl">سنن الترمذي: ج۵ ص۵۲۸ ح ۳۵۰۲، عیون الأخبار لابن قتیبة: ج۲ ص۲۷۹، طبقات المحدّثین: ج۴ ص۲۰۰ الرقم ۶۱۶ کلاهما نحوه و راجع تهذیب الأحکام: ج۳ ص۹۲ ح۲۵۲ و السنن الكبرى للنسائي: ج۶ ص۱۰۶ ح۱۰۲۳۴.</span></ref>

<span dir="rtl">261.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذى</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عمر</span> -<span dir="rtl">: كمتر پيش مى</span>‌<span dir="rtl">آمد كه پيامبر خدا صلی الله علیه و آله از مجلسى برخيزد و اين دعاها را براى اصحابش نخواند: «بار خدايا! چنان ترسى از خودت نصيب ما كن كه مانعى ميان ما و نافرمانى از تو گردد، و چنان اطاعتى از خودت كه با آن، ما را به بهشتت برسانى، و چنان يقينى كه به سبب آن، [تحمّل] گرفتارى</span>‌<span dir="rtl">هاى دنيا را بر ما آسان گردانى. تا زنده</span>‌<span dir="rtl">ايم، ما را از گوش</span>‌<span dir="rtl">هايمان و چشم</span>‌<span dir="rtl">هايمان و نيرويمان بهره</span>‌<span dir="rtl">مند گردان و آنها را وارث ما قرار ده و خونخواهى ما را از كسى قرار ده كه به ما ستم مى</span>‌<span dir="rtl">كند و ما را بر هر كه با ما دشمنى مى</span>‌<span dir="rtl">كند، یاری کن. گرفتاری ما را در دينمان قرار مده و دنيا را بزرگ</span>‌<span dir="rtl">ترين نگرانی و دغدغۀ ما و نهايت دانش [و شناخت] ما قرار مده و كسى را كه به ما رحم نمى</span>‌<span dir="rtl">كند، بر ما چيره مگردان».</span>

<span dir="rtl">راجع: سیرة خاتم النبيیّن صلی الله علیه و آله: ج ۳ ص ۴۴ (سيرة النبيّ في المجالس / الاستغفار و الدعاء عند القيام).</span>

<span dir="rtl">ر. ک: سیرۀ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله: ج ۴ ص ۴۵۵ (سیرۀ پیامبر در حضور در مجالس / استغفار و دعا هنگام برخاستن).</span>

<references />
[[رده:ج]]