نمایش مبدأ برای ج ن ن / الجنّ

<span id="الجن-نسخه-آزمایشی"></span>
= <span dir="rtl">الجِنُّ (نسخه آزمایشی)</span> =

<span dir="rtl">جن (دیو و پَری)</span>

<span id="درآمد1"></span>
= <span dir="rtl">درآمد</span><ref><span dir="rtl">.</span> <span dir="rtl">به قلم پژوهشگران ارجمند، حجّة الإسلام والمسلمین سیّد محمّدکاظم طباطبایی و جناب آقای محمّدهادی خالقی</span>.</ref> =

<span id="واژهشناسی-جن"></span>
== <span dir="rtl">واژه</span>‌<span dir="rtl">شناسی «جن»</span> ==

<span dir="rtl">واژۀ «جِنّ»</span><ref><span dir="rtl">.</span> <span dir="rtl">پری و دیو در زبان فارسی</span>.</ref> <span dir="rtl">برگرفته از ریشۀ «ج ن ن» و معنای اصلی آن «پوشاندن» و «پوشیده شدن» است و با جنون و جَنّت، هم</span>‌<span dir="rtl">ریشه است.</span>

<span dir="rtl">ابن فارس در بیان ریشه و گوهر معنایی «جنن» نوشته است:</span>

<span dir="rtl">الجیم و النون، أصل واحد و هو السَّتر و التستّر... و الجِنُّ سُمّوا بذلک لأنّهم مستترون عن أعین الخلق.</span><ref>. <span dir="rtl">معجم مقاییس اللّغة: ج۱ ص۴۲۲. نیز، ر.ک: ترتیب کتاب العین: ص۱۵۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">جیم و نون، تنها یک ریشه [و گوهر] معنایی دارد و آن، پوشاندن و پوشیدگی است... و جنّیان به این دلیل «جن» نامیده شده</span>‌<span dir="rtl">اند که از دیدۀ مردم، پنهان اند.</span>

<span dir="rtl">راغب اصفهانی نیز معنایی نزدیک به همین را گفته است:</span>

<span dir="rtl">أصل الجنّ: سَتر الشیء عن الحاسّة. یقال: جَنّهُ اللیل و أجَنَّهُ و جَنَّ علیه، فجَنَّهُ: سَتَرَهُ.</span><ref>. <span dir="rtl">مفردات ألفاظ القرآن: ص۲۰۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">معنای اصلی «جنَن»، پوشیدن چیزی از حواس [پنجگانۀ انسانی] است. در هر سه گونه کاربرد (ثلاثی مجرّد و باب افعال و نیز همراه حرف جر) معنای این مادّه متعدّی و یکسان است، و «جَنَّهُ» یعنی: آن را پوشاند.</span>

<span dir="rtl">آیۀ (فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ ٱلَّيْلُ رَءَا كَوْكَبًا؛</span><ref><span dir="rtl">.</span> <span dir="rtl">انعام: آیۀ ۷۶</span>.</ref> <span dir="rtl">آن گاه که [تیرگیِ] شب، او را در بر گرفت، ستاره</span>‌<span dir="rtl">ای دید) مطابق با این گوهر معنایی است. گوهر معنایی «ستر» در نگاشته</span>‌<span dir="rtl">های دیگر واژه</span>‌<span dir="rtl">پژوهان نیز به صراحت یا اشاره، برای «جنن» بیان شده</span><ref><span dir="rtl">.</span> <span dir="rtl">ر.ک: ترتیب کتاب العین: ص۱۵۴، المحیط فی اللغة: ج۶ ص۴۰۹، الصحاح: ج۵ ص۲۰۹۴، النهایة: ج۱ ص۳۰۷</span>.</ref> <span dir="rtl">و در مشتقّات برگرفته از این ریشه جریان دارد؛ مشتقّاتی مثل: «جَنَّة (باغ سرسبز و پردرخت)» به سبب پوشیدگی خاک آن از دیدگان، «جَنّة (بهشت)» به سبب پوشیدگی زمین آن،</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: مفردات ألفاظ القرآن: ص۲۰۳، معجم مقاییس اللّغة: ج۱ ص۴۲۱</span>.</ref> <span dir="rtl">«جَنین» به جهت مستور بودن در شکم مادر، «مِجَنّ (سپر)» به سبب پوشاندن و محافظت بدن رزمنده از آسیب، و «جنون» به سبب پوشانده شدن عقل مجنون.</span><ref>. <span dir="rtl">معجم مقاییس اللّغة: ج۱ ص۴۲۲</span>.</ref>

<span id="جن-در-قرآن-و-حدیث"></span>
== <span dir="rtl">جن در قرآن و حدیث</span> ==

<span dir="rtl">وجود پدیده</span>‌<span dir="rtl">ای به نام «جن» در هستی، از اصول مسلّم قرآنی است و آیات متعدّدی به صراحت بر آن دلالت دارند.</span>

<span dir="rtl">مشتقّات ریشۀ «جنن» در قرآن، ۲۰۱ بار به کار رفته</span>‌<span dir="rtl">اند که ۳۵ بار آن، به جن (موجود نامرئی)</span><ref>. <span dir="rtl">برای نمونه، ر.ک: انعام‏: آیۀ ۱۲۸و۱۳۰ و اعراف‏: آیۀ ۳۸ و ۱۷۹</span>.</ref> <span dir="rtl">اشاره دارند.</span><ref>. <span dir="rtl">موارد دیگر کاربرد «جنن» در قرآن، این گونه اند: بهشت الهی (۱۲۷ مورد، برای نمونه، ر.ک: بقره: آیۀ ۳۵ و نساء: آیۀ ۱۲۴ و توبه: آیۀ ۱۱۱ و عنکبوت‏: آیۀ ۵۸)، باغ و بستان دنیایی (بیست مرتبه، برای نمونه، ر.ک: سبأ: آیۀ ۱۵ و کهف‏: آیۀ ۳۵ و ۴۰)، جنون (شانزده بار، برای نمونه، ر.ک: مؤمنون‏: آیۀ ۲۵ و ۷۰)، سپر (دو بار:‏ مجادله: آیۀ ۱۶ و منافقون‏: آیۀ ۲) و جنین (یک بار: نجم‏: آیۀ ۳۲). این واژه یک بار نیز در معنای اصلی لغوی خود - یعنی پوشاندن ـ به کار رفته است (ر.ک: انعام‏: آیۀ ۷۶)</span></ref> <span dir="rtl">در موارد فراوانی نیز با الفاظ دیگر به جنّیان اشاره شده است، از جمله اشاره به جن در کنار انسان با تعبیر «الإنس و الجنّ»</span><ref>. <span dir="rtl">انعام: آیۀ ۱۱۲، جن: آیۀ ۵ - ۶</span>.</ref> <span dir="rtl">یا «الجنّ و الإنس»</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: ذاریات: آیۀ ۵۶، الرحمن: آیۀ ۳۳</span>.</ref> <span dir="rtl">یا با لفظ «ثَقَلان»</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: الرحمن: آیۀ ۳۱</span>.</ref> <span dir="rtl">یا با ضمیری که به جن یا به جن و انس (هر دو)</span><ref>. <span dir="rtl">الرحمن: آیۀ ۱۳، ۱۶، ۱۸، ۲۱ و ... . گفتنی است «الجِنّة» در سورۀ ناس، عمدتاً به «جِن (دیو و پَری)» و گاه نیز به «پنهان، درون، قلب، نَفْس، قوّۀ واهمه، غرایز پنهان، صفات مستور انسانی و...» تفسیر شده است (ر.ک: الفرقان فی تفسیر القرآن: ج ۳۰ ص ۵۴۸، آدم در قرآن، غروی: ج۲ ص۱۹۱، امام موسی صدر - عالِمِ تراز:ص ۳۴ و ۱۱۳</span>.</ref> <span dir="rtl">باز می</span>‌<span dir="rtl">گردد.</span>

<span dir="rtl">روایات مرتبط با جنّیان نیز فراوان و از جهت اثبات وجود جن، دارای تواتر معنوی</span>‌ <span dir="rtl">اند. آیات قرآن و روایات معتبر، برخی ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های جنّیان را بیان کرده</span>‌ <span dir="rtl">و بسیاری از نکات و ویژگی</span>‌<span dir="rtl">ها را نیز فرو هشته</span>‌<span dir="rtl">اند. افزون بر آیاتی که در سوره</span>‌<span dir="rtl">های گوناگون به جنّیان و ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های آنان اشاره دارند، یکی از سوره</span>‌<span dir="rtl">های قرآن به نام «جن» نام</span>‌<span dir="rtl">گذاری شده و به داستان آگاهی یافتن جنّیان از دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله و شنیدن آیات قرآن و ابراز شگفتی آنان از آن، اشاره دارد.</span>

<span dir="rtl">در بارۀ جن و ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های جنّیان از منظر قرآن و حدیث، نکاتی را یادآور می</span>‌<span dir="rtl">شویم:</span>

<span dir="rtl">حقیقت جن: حقیقت جن، مانند حقیقت انسان، به</span> ‌<span dir="rtl">گونۀ کامل و دقیق برای ما شناخته نیست؛ ولی به اجمال می</span>‌<span dir="rtl">توان گفت: به تصریح قرآن، جنّیان از «زبانۀ آتش» یا «آتش سوزان نفوذگر» آفریده شده</span>‌<span dir="rtl">اند:</span>

<span dir="rtl">(وَ خَلَقَ ٱلْجَانَّ مِن مَّارِجٍ مِّن نَّارٍ.</span><ref>. <span dir="rtl">الرحمن: آیۀ ۱۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">و جن را از زبانه</span>‌<span dir="rtl">اى از آتش پدید آورد).</span>

<span dir="rtl">(وَ ٱلْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِن قَبْلُ مِن نَّارِ ٱلسَّمُومِ.</span><ref>. <span dir="rtl">حجر: آیۀ‏ ۲۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">و جنّیان را پیش از آن، از آتش پرحرارت نفوذ کننده آفریدیم).</span>

<span dir="rtl">سَموم را به باد داغ و سوزان،</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: الصحاح: ج۵ ص۱۹۵۴، مفردات ألفاظ القرآن: ص۴۲۴</span>.</ref> <span dir="rtl">یا حرارت و جرقه، یا رعد و برق،</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: عالم الجن فی ضوء الکتاب و السنة، نوفان: ص۱۵</span>.</ref> <span dir="rtl">معنا کرده</span>‌<span dir="rtl">اند، که برخی گفته</span>‌<span dir="rtl">اند می</span>‌<span dir="rtl">تواند تعبیری از «انرژی» باشد.</span><ref>. <span dir="rtl">عالم الجنّ و الشیاطین، اشقر: ص ۲۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">محقّقان در برداشت از این آیات و تحلیل دقیق ماهیت جن، سخنان متفاوتی گفته</span>‌<span dir="rtl">اند. گروهی آن را موجودی مجرّد</span><ref>. <span dir="rtl">از جمله میرداماد (ر.ک: القبسات: ص ۴۰۳).</span></ref> <span dir="rtl">دانسته</span>‌<span dir="rtl">اند. گروه دیگر، آن را دارای جسم لطیف یا عِلْوی، برخی او را دارای جسم کثیف یا سِفْلی و برخی دیگر، جن را از جنس هوا و دارای جِرم شفاف برشمرده</span>‌<span dir="rtl">اند که به شکل</span>‌<span dir="rtl">های گوناگون در می</span>‌<span dir="rtl">آید.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: دانش‏نامۀ جهان اسلام: ج ۱۰، مدخل «جن»، به قلم علیرضا بهاردوست، جن در قرآن، احمد شماع‏زاده: ص ۱۹ ـ ۲۶، دایرة المعارف بزرگ اسلامی: ج ۱۸ (مدخل «جن»، به قلم نیّره افتخاری).</span></ref>

<span dir="rtl">ملّاصدرا در بارۀ جنّیان نوشته است:</span>

<span dir="rtl">بدن</span>‌<span dir="rtl">های لطیف آنها در لطافت و نرمی</span>‌<span dir="rtl">متوسّط است و از این رو، آمادۀ جدایی، یا گرد آمدن هستند، و چون گرد هم آیند، قوام آنها بهتر شده،</span>‌ <span dir="rtl">مشاهده می</span>‌<span dir="rtl">گردند و چون جدا گردند، قوامشان اندک و جسمشان لطیف می</span>‌<span dir="rtl">شود و از دیده پنهان می</span>‌<span dir="rtl">مانند، مانند هوا که وقتی ذرّاتش گرد هم می</span>‌<span dir="rtl">آیند، غلیظ می</span>‌<span dir="rtl">شود و به صورت ابر درمی</span>‌<span dir="rtl">آید و وقتی ذرات آن از هم جدا می</span>‌<span dir="rtl">شوند، لطیف می</span>‌<span dir="rtl">گردد و دیده نمی</span>‌<span dir="rtl">شود.</span><ref>. <span dir="rtl">مفاتیح الغیب: ص۲۲۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">این گفته</span>‌<span dir="rtl">ها، اگر چه بر زبان بزرگ</span>‌<span dir="rtl">ترین متفکّران مسلمان جاری شده</span>‌<span dir="rtl">اند، ولی دارای پشتوانۀ استدلال علمی</span> ‌<span dir="rtl">قابل قبول نیستند. تنها می</span>‌<span dir="rtl">توان گفت: جنّیان، جسمی</span> ‌<span dir="rtl">ویژه و لطیف دارند که ویژگی</span>‌<span dir="rtl">هایی متمایز از جسم انسانی - که دارای جرم است - دارد. شاید خلقت جن از آتش (انرژی) و پیدایش انسان از خاک (مادّه)، ناظر به همین تفاوت باشد.</span><ref>. <span dir="rtl">ر ک: ص31 (شناخت جن).</span></ref>

<span dir="rtl">در مجموع، می</span>‌<span dir="rtl">توان گفت در مطالعات جهانی معاصر، جن، در شمار موجودات غیر اُرگانیک (غیر آلی) طبقه</span>‌<span dir="rtl">بندی می</span>‌<span dir="rtl">گردد و گاه نیز از جنّیان با عنوان موجودات عنصری (تک عنصری) یاد می</span>‌<span dir="rtl">شود. فیزیکدانان، عمدتاً آنها را به عوالم متافیزیک، نسبت می</span>‌<span dir="rtl">دهند و برخی نیز</span><ref>. <span dir="rtl">مانند سیّد عباس معارف در رسالۀ (تکثیری): ماترژن یا موج - ذرّۀ نهایی</span>.</ref> <span dir="rtl">در مطالعات فیزیک ذرّات بنیادی، آنها را در زمرۀ پدیده</span>‌<span dir="rtl">های «ضدّ مادّه» بر می</span>‌<span dir="rtl">شمارند.</span>

<span dir="rtl">درک و آگاهی: جنّیان همانند انسان</span>‌<span dir="rtl">ها، دارای عقل، علم، تشخیصِ حق از باطل و قدرت استدلال اند و توانایی درک و فهم و ابزار آن را دارند. قرآن در این باره می</span>‌<span dir="rtl">فرماید:</span>

<span dir="rtl">(وَ لَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِیرًا مِّنَ ٱلْجِنِّ وَ ٱلْإِنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَّا یَفْقَهُونَ بِهَا وَ لَهُمْ أَعْینٌ لَّایبْصِرُونَ بِهَا وَ لَهُمْ ءَاذَانٌ لَّایسْمَعُونَ بِهَا.</span><ref>. <span dir="rtl">اعراف: آیۀ ۱۷۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">و حقّا که ما بسیارى از جن و انس را [گویى] براى دوزخ آفریده</span>‌<span dir="rtl">ایم. دل</span>‌<span dir="rtl">هایی دارند؛ ولى با آنها فهم نمی</span>‌<span dir="rtl">کنند و چشم</span>‌<span dir="rtl">هایی دارند؛ ولى با آنها نمى</span>‌<span dir="rtl">نگرند و گوش</span>‌<span dir="rtl">هایی دارند؛ ولى با آنها نمى</span>‌<span dir="rtl">شنوند).</span>

<span dir="rtl">آیات ابتدایی سورۀ جن نیز بر شنیدن قرآن و فهم و درک آن و تشخیص زیبایی آن از سوی جنّیان و اظهار تعجّب آنان از این ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های قرآن دلالت دارد:</span>

<span dir="rtl">(قُلْ أُوحِی إِلَی أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقالُوا إِنَّا سَمِعْنا قرآناً عَجَباً * یهْدی إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَ لَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنا أَحَداً * وَ أَنَّهُ تَعالى</span>‌ <span dir="rtl">جَدُّ رَبِّنا مَا اتَّخَذَ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً.</span><ref>. <span dir="rtl">جن: آیۀ ۱ - ۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">بگو: به من وحى شده است که دسته</span>‌<span dir="rtl">اى از جنّیان [به قرآن] گوش فرا داده</span>‌<span dir="rtl">اند و آن گاه</span>‌ <span dir="rtl">گفته</span>‌<span dir="rtl">اند: ما قرآنى شگفت</span>‌<span dir="rtl">انگیز را شنیده</span>‌<span dir="rtl">ایم * به سوى هدایت، ره</span>‌<span dir="rtl">نمون مى</span>‌<span dir="rtl">گردد. بنا بر این به آن، ایمان آورده</span>‌<span dir="rtl">ایم و هیچ</span>‌ <span dir="rtl">گاه کسى</span> ‌<span dir="rtl">را شریک پروردگارمان نخواهیم کرد * و ایمان آوردیم که منزلت پروردگارمان والاست و هرگز همسر و فرزندى نگزیده است).</span>

<span dir="rtl">همچنین آیۀ ۳۱ از سورۀ احقاف به ارشاد جنّیان از سوی دیگران اشاره کرده و دعوت آنان را به حق، همراه با استدلال و تذکّر، یادآوری کرده است که بر وجود دو عنصر «فهم» و «انتخاب» در وجود جنّیان اشاره دارد.</span>

<span dir="rtl">جنّیان، اگر چه به سبب ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های آفرینشی، آگاهی بیشتری نسبت به انسان دارند، ولی از علم غیب بی</span>‌<span dir="rtl">بهره</span> ‌<span dir="rtl">اند</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: نمل: آیۀ ۶۵ و سبأ: آیۀ ۱۴ و جن: آیۀ ۱۰ و ۲۶</span>.</ref> <span dir="rtl">و تنها به سبب سرعت حرکت، امکان حضور در مکان</span>‌<span dir="rtl">های خاص و عبور از موانع، قدرت خبرگیری بیشتری نسبت به انسان دارند.</span>

<span dir="rtl">مطابق آیات قرآن، جنّیان در ابتدا امکان حضور در آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها و قدرت خبرگیری و استراق سمع از امور ماورایی را داشته</span>‌<span dir="rtl">اند و سپس از اینها ممنوع شده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر. ک: جن: آیۀ ۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">جنّیان نیز همانند انسان</span>‌<span dir="rtl">ها دارای اختلاف فهم و میزان متفاوتی از عقل و درک هستند. در سورۀ جن، کسانی از جنّیان که کلام خدا را قبول نمی</span>‌<span dir="rtl">کنند، «سفیه» نامیده شده</span>‌<span dir="rtl">اند:</span>

<span dir="rtl">(وَ أَنَّهُ كَانَ یقُولُ سَفِیهُنَا عَلَى ٱللَّهِ شَطَطًا.</span><ref>. <span dir="rtl">جن: آیۀ ۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">و این که نادانِ ما در بارۀ خداوند، سخنانى پریشان مى</span>‌<span dir="rtl">گفت).</span>

<span dir="rtl">روایتی از کتاب الکافی نیز به بازی سفیهانِ جن در خانۀ انسان</span>‌<span dir="rtl">ها اشاره کرده و نگهداری کبوتر در خانه را سبب مشغول شدن آنها و زیان نرساندن آنها به دیگران شمرده است.</span><ref>. <span dir="rtl">الکافی: ج۶ ص۵۴۶ ح ۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">تکلیف و جزا: داشتن فهم، شعور و اراده، اقتضا می</span>‌<span dir="rtl">کند که جنّیان، قدرت انتخاب و نیز تکلیف و مسئولیت داشته باشند و نظام جزا (ثواب و عقاب) نیز بر آنان جاری باشد. افزون بر آیاتی که بر فهم و درک آنها دلالت داشتند،</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: جن: آیۀ ۱ - ۱۵ و احقاف: آیۀ ۲۹</span>.</ref> <span dir="rtl">آیات دیگری نیز بر نظام تکلیف و جزا در میان جنّیان دلالت دارند:</span>

<span dir="rtl">(وَ مَا خَلَقْتُ ٱلْجِنَّ وَ ٱلْإِِنسَ إِلَّا لِیعْبُدُونِ.</span><ref>. <span dir="rtl">ذاریات: آیۀ ۵۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">و جِن و اِنس را نیافریدم، مگر براى آن که مرا پرستش کنند).</span>

<span dir="rtl">(یا مَعْشَرَ ٱلْجِنِّ وَ ٱلْإِِنسِ أَ لَمْ یأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ یَقُصُّونَ عَلَیكُمْ آیاتی</span>‌ <span dir="rtl">وَ ینْذِرُونَكُمْ لِقاءَ یوْمِكُمْ هذا قالُوا شَهِدْنا عَلى</span>‌ <span dir="rtl">أَنْفُسِنا.</span><ref>. <span dir="rtl">انعام: آیۀ ۱۳۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">[در روز قیامت از جانب خدا خطاب می</span>‌<span dir="rtl">شود که:] اى گروه جن و انس! آیا براى شما فرستادگانى از خودتان نیامدند که آیات مرا برای شما بازگو مى</span>‌<span dir="rtl">کردند و شما را از دیدار امروزتان بیم مى</span>‌<span dir="rtl">دادند؟ می</span>‌<span dir="rtl">گویند: ما به زیان خود، گواهى مى</span>‌<span dir="rtl">دهیم [که: آرى! فرستادگان آمدند و بیم دادند]).</span>

<span dir="rtl">(سَنَفْرُغُ لَكمْ أَیُّهَ ٱلثَّقَلَانِ.</span><ref>. <span dir="rtl">الرحمن: آیۀ ۳۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">به زودى به [حساب] شما رسیدگی می</span>‌<span dir="rtl">کنیم، اى دو گروه [انس و جن]).</span>

<span dir="rtl">(وَ امّا ٱلْقَاسِطُونَ فَكانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا.</span><ref>. <span dir="rtl">جن: آیۀ ۱۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">و امّا منحرفانِ از حق [چه اِنس باشند و چه جن]، مسلّماً هیزم جهنّم خواهند بود).</span>

<span dir="rtl">(وَ أَن لَّوِ ٱسْتَقَامُوا عَلَى ٱلطَّرِیقَةِ لَأَسْقَینَاهُم مَّاءً غَدَقًا.</span><ref>. <span dir="rtl">جن: آیۀ ۱۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">و [به من وحى شده که] بى</span> ‌<span dir="rtl">تردید اگر [انس و جن] بر راه [راست] استقامت ورزند، حتماً آنها را از آب فراوان [و برکات مادّى و معنوى] سیراب می</span>‌<span dir="rtl">سازیم).</span>

<span dir="rtl">این آیات و آیات دیگر، بر تکلیف، بازخواست و ثواب و عقاب داشتن جنّیان در آخرت دلالت دارند. از این رو، باید گفت: آنان همانند انسان</span>‌<span dir="rtl">ها، مکلّف به فروع نیز هستند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: الإحتجاج: ج۱ ص۵۲۸</span>.</ref> <span dir="rtl">مکلّف بودن جنّیان به تعبیر علّامه مجلسی رحمه الله، مخالف جدّی در میان علمای امامیّه ندارد.</span><ref>. <span dir="rtl">ر. ک: بحار الأنوار: ج۶۳ ص۵۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">برخی در بارۀ عذاب شدن جنّیان با آتش، اشکال کرده</span>‌<span dir="rtl">اند که: جن از آتش آفریده شده و عذاب او با آتش ممکن نیست. در جواب گفته شده است: انسان نیز از خاک است؛ ولی از خاک، کلوخ و آجر، آسیب می</span>‌<span dir="rtl">بیند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: تفسیر المنار: ج۹ ص۴۱۸ - ۴۱۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">ایمان: جنّیان همچون آدمیان، به پیروی از شریعت</span>‌ <span dir="rtl">و پیامبران الهی مکلّف اند و به دو گروه مؤمن و کافر تقسیم می</span>‌<span dir="rtl">شوند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر. ک: جن: آیۀ ۱۱ و ۱۴</span>.</ref> <span dir="rtl">بر اساس آیات قرآن، جنّیان مؤمن، به خدای یگانه، ایمان دارند و کسی را شریک او قرار نمی</span>‌<span dir="rtl">دهند،</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: جن: آیۀ ۲ - ۳ و المیزان فی تفسیر القرآن: ج۲۰ ص۳۹</span>.</ref> <span dir="rtl">قرآن را کتاب هدایت می</span>‌<span dir="rtl">دانند،</span><ref>. <span dir="rtl">ر. ک: جن: آیۀ ۱۳</span>.</ref> <span dir="rtl">به معاد و پاداش و دوزخ اعتقاد دارند،</span><ref>. <span dir="rtl">ر. ک: جن: آیۀ ۱۳ - ۱۴</span>.</ref> <span dir="rtl">مشرکانِ خود را سفیه می</span>‌<span dir="rtl">خوانند،</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: جن: آیۀ ۴</span>.</ref> <span dir="rtl">به بعثت انبیا عقیده دارند</span><ref>. <span dir="rtl">جن: آیۀ ۷</span>.</ref> <span dir="rtl">و نبوّت پیامبرانی چون: موسی، عیسی و محمّد علیهم السلام را پذیرفته</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر. ک: احقاف: آیۀ ۳۰ - ۳۱، جن: آیۀ ۳. نیز، ر ک: ص ۵۷ (ایمان آوردن طایفه‏ای از جنّیان به قرآن).</span></ref> <span dir="rtl">در برخی روایات، فرقه</span>‌<span dir="rtl">های مختلف مسلمان از جمله: شیعه، سُنّی، قَدَری، مُرجئی و رافضی برای آنان تصویر شده است.</span><ref>. <span dir="rtl">بحار الأنوار: ج۶۳ ص۵۶</span>.</ref> <span dir="rtl">روایات دیگری به حضور یافتن برخی از آنان نزد ائمّه علیهم السلام و پرسش از آن بزرگواران، تصریح کرده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: ص۶۵ (فتوا پرسیدن جنّیان از اهل بیت علیهم السلام).</span></ref> <span dir="rtl">مسجد جن در مکّه در نزدیکی مسجد الحرام، جایی است که گفته شده است جنّیان در این مکان به پیامبر صلی الله علیه و آله ایمان آورده و با ایشان بیعت کرده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: أخبار مکّة، ازرقی: ج۲ ص۲۰۰ - ۲۰۲</span>.</ref> <span dir="rtl">برخی وجود جنّ سُنّی را نفی کرده</span>‌<span dir="rtl">اند؛ چون آنان در غدیر خم حاضر بوده و آن رویداد را دیده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: هزار و یک کلمه: ج۳ ص۳۰۰ و ۳۰۱ (به نقل از [آیة اللّٰه] سیّد علی قاضی طباطبایی).</span></ref> <span dir="rtl">این سخن البته قابل خدشه است؛ چون به تصریح قرآن، جنّ کافر نیز وجود دارد، با آن که لا بُد، جنّیانی در تمام ایّام رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله، حاضر و ناظر بوده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span>

<span dir="rtl">پیامبران: بر اساس آیات قرآن، برخی جنّیان، از پیامبران بزرگ همچون موسی علیه السلام</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: احقاف: آیۀ ۳۰</span>.</ref> <span dir="rtl">و محمد صلی الله علیه و آله</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: آیات ابتدایی سورۀ جن</span>.</ref> <span dir="rtl">اطاعت کرده و به آنها ایمان داشته</span>‌<span dir="rtl">اند؛ یعنی پیامبرانِ مبعوث شده برای انسان</span>‌<span dir="rtl">ها، هدایتگر آنان نیز بوده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">در بارۀ پیامبری انسان‏ها برای جنّیان، ر.ک: المصنّف، ابن ابی شیبه: ج۷ ص۴۵۶ ح۳، المقنع، صدوق: ص ۲۰۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">برخی با استناد به آیات و روایاتی، ادّعا کرده</span>‌<span dir="rtl">اند که: افزون بر پیامبرانِ صاحب شریعت - که مشترک بین اِنس و جن اند ـ، جنّیان، پیامبرانی از خود نیز داشته</span>‌<span dir="rtl">اند. آیۀ (یا مَعْشَرَ ٱلْجِنِّ وَٱلانسِ أَلَمْ یأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ...؛</span><ref>. <span dir="rtl">انعام: آیۀ ۱۳۰</span>.</ref> <span dir="rtl">اى گروه جن و انس! آیا براى شما فرستادگانى از خودتان نیامدند؟) به این مطلب اشاره دارد؛ زیرا (رُسُلٌ مِنکُم) اقتضا می</span>‌<span dir="rtl">کند که پیامبرِ انسان</span>‌<span dir="rtl">ها از جنس انسان و پیامبر جنّیان، از جنس جن باشد.</span><ref>. <span dir="rtl">در بارۀ پیامبر جنّیان و آیۀ (أَلَمْ یأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ)، ر.ک: تفسیر الطبری: ذیل آیه، مجمع البیان: ذیل آیه</span>.</ref>

<span dir="rtl">آیۀ (وَ إِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِیهَا نَذِیرٌ؛</span><ref>. <span dir="rtl">فاطر: آیۀ ۲۴</span>.</ref> <span dir="rtl">هیچ امتى نیست مگر این که میان آنان</span> ‌<span dir="rtl">بیم</span>‌<span dir="rtl">دهنده</span>‌<span dir="rtl">اى بوده است) نیز به همگونی پیامبران و امتِ پیرو آنان اشاره دارد. با استناد به این آیه نیز می</span>‌<span dir="rtl">توان پیامبری از جنس جنّیان را برای آنان ادّعا کرد.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: تفسیر الفخر الرازی: ج۱۳ ص۲۰۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">در برخی روایات ضعیف نیز از مبعوث شدن پیامبری از جنّیان به نام یوسف، یاد شده است.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج۱ ص۲۴۲ ح۱، علل الشرائع: ص۵۹۳ ح۴۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">در تحلیل این نظر می</span>‌<span dir="rtl">توان گفت: ادلّۀ مطرح شده، وجود پیامبرانی از جنّیان را اثبات نمی</span>‌<span dir="rtl">کنند؛ زیرا اوّلاً روایت مربوط به «یوسفِ جنّی» ضعیف است و قابل استناد نیست؛</span>

<span dir="rtl">ثانیاً واژۀ نذیر در آیۀ (وَ إِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ) به مبلّغان و انذار کنندگان نیز اطلاق می</span>‌<span dir="rtl">شود و در صدد بیان اتمام حجّت است، نه همگونی پیامبر و پیرو.</span>

<span dir="rtl">ثالثاً، آیۀ (یا مَعْشَرَ ٱلْجِنِّ وَٱلْإِنسِ أَ لَمْ یأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ...) نیز به پیامبرانی همجنس با جن و انس دلالت ندارد؛ بلکه به گونۀ تغلیب، به پیامبری از مجموعۀ جن و انس اشاره دارد و تنها نافی وجود پیامبری از جنس فرشته است؛ ولی پیامبر خاص از جنّیان را اثبات نمی</span>‌<span dir="rtl">کند.</span><ref>. <span dir="rtl">در بارۀ تغلیب در (رُسُلٌ مِّنكُمْ)، ر.ک: مجمع البیان: ذیل آیه، تفسیر ابن کثیر: ذیل آیه</span>.</ref> <span dir="rtl">برخی «رسول» را در این جا به معنای «مبلّغ» دانسته</span>‌<span dir="rtl">اند که پیام پیامبر را به مردم می</span>‌<span dir="rtl">رساند.</span>

<span dir="rtl">گفتنی است اگر چه دلایل مطرح شده تمام نیستند، ولی امکان ردّ این نظریّه نیز وجود ندارد.</span>

<span dir="rtl">آغاز خلقت: آغاز پیدایش جنّیان، قبل از خلقت انسان</span>‌ <span dir="rtl">بوده است. آنان دیرزمانی بود که پدید آمده و همراه با ملائکه در آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها زیسته و خدای عزّ و جلّ را عبادت کرده بودند. پس از این دوره، انسان پدید آمده است:</span>

<span dir="rtl">(وَ الْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُوم.</span><ref>. <span dir="rtl">حجر:‏ آیۀ ۲۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">و جنّیان را پیش از آن، از آتش پرحرارت نفوذکننده آفریدیم).</span>

<span dir="rtl">به تصریح آیات قرآن، خلقت ابلیس (فردی از جنّیان)، قبل از خلقت انسان بوده است. اعتراض ابلیس به دستور سجده کردن بر آدم علیه السلام، به تقدّم پیدایش وی و ماهیت جنّیان اشاره دارد:</span>

<span dir="rtl">(قَالَ مَا مَنَعَكَ أ لّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَیرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِی مِنْ نَارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ.</span><ref>. <span dir="rtl">اعراف:‏ آیۀ ۱۲. نیز، ر. ک: ص: آیۀ ۷۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">[خدا] فرمود: چه چیزی مانع سجده کردن تو شد، وقتی به تو فرمان دادم [که سجده کنی]؟ گفت: من از او بهترم. مرا از آتش آفریده</span>‌<span dir="rtl">ای و او را از گِل).</span>

<span dir="rtl">با توجّه به این دلایل، خلقت جن، بر خلقت انسان، مقدّم بوده است.</span>

<span dir="rtl">برخی مفسّران گفته</span>‌<span dir="rtl">اند: جنّیان، قبل از انسان، روی زمین زندگی کرده و فساد فراوان ایجاد کرده بودند. سخن فرشتگان در بارۀ فسادآفرینی انسان بر روی زمین که گفتند: (أَ تَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَ یَسْفِكُ ٱلدِّمَاءَ؛</span><ref>. <span dir="rtl">بقره: آیۀ ۳۰</span>.</ref> <span dir="rtl">آیا موجودی را در این زمین قرار می</span>‌<span dir="rtl">دهی که در آن، فساد می</span>‌<span dir="rtl">کند و خون می</span>‌<span dir="rtl">ریزد؟) نیز اشاره به آگاهی آنان از خلقت جنّیان در روی زمین و فسادآفرینی آنهاست.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: التبیان فی تفسیر القرآن: ج۱ ص۱۳۱</span>.</ref> <span dir="rtl">البتّه این سخن دلایل نقلی تام ندارد، خصوصاً که ظاهر آیه، فساد را به انسان (البتّه انسان</span>‌<span dir="rtl">های پیش از آدم علیه السلام)</span><ref>. <span dir="rtl">در بارۀ وجود «بشر» قبل از «انسان» در زمین و نیز وجود «انسان» قبل از «آدم علیه السلام» و «بنی آدم» در زمین، پژوهش‏هایی منتشر شده است که معتقدند بشر، جنس (جنس منطقی) ‏است برای نوع (نوع منطقیِ) انسان و انسان نیز جنس است برای نوع آدمی. برخی از این پژوهش‏ها،</span> <span dir="rtl">با اندکی تفاوت دیدگاه، عبارت اند از: تکامل در قرآن، [آیة اللّٰه] علی مشکینی، خلقت انسان در بیان قرآن، یداللّٰه سحابی، قرآن و مکتب تکامل، عبّاس محمود عقّاد، تبیین جهان و انسان، مرتضی رضوی، «آدم، بشر و انسان در قرآن کریم»، مهدی عصاره (فصل‏نامۀ بیّنات: ش ۴۶).</span></ref> <span dir="rtl">نسبت داده است.</span>

<span dir="rtl">ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های جنسیتی: جنّیان همانند انسان</span>‌<span dir="rtl">ها به صورت دو جنس نر و ماده خلق شده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span>

<span dir="rtl">(وَ أَنَّهُ كَانَ رِجَالٌ مِنَ الْإِنْسِ یعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزَادُوهُمْ رَهَقاً.</span><ref>. <span dir="rtl">جن: آیۀ ۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">و این که مردانى از آدمیان به مردانى از جنّیان پناه مى</span>‌<span dir="rtl">بردند و چنین بود که [جنّیان] بر تباهکارى</span> ‌<span dir="rtl">آنان افزودند).</span>

<span dir="rtl">این آیه بر جنسیت دوگانۀ جنّیان دلالت دارد. برخی روایات، این موضوع را اثبات می</span>‌<span dir="rtl">کنند و مشاهدات افراد نیز آن را تأیید می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">جنّیان، امکان باروری، تولید نسل و استمرار نسل در میان خود را دار</span>‌<span dir="rtl">ند. در متون حدیثی از زادگان جن سخن رفته است. برخی افرادِ مدّعی رابطه با جن گفته</span>‌<span dir="rtl">اند: زاد و ولد جنّیان، بسیار اندک است و آنان در سراسر عمر طولانی دو تا سه هزار سالۀ خود، تنها یک یا دو فرزند به دنیا می</span>‌<span dir="rtl">آورند.</span><ref>. <span dir="rtl">دایرة المعارف بزرگ اسلامی: ج ۱۸ (مدخل «جن»)، جهان نامرئی جن: ص ۱۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">برخی از امکان آمیزش و ارتباط جنسی انسان</span>‌<span dir="rtl">ها و جنّیان سخن گفته</span><ref>. <span dir="rtl">بحار الأنوار: ج ۶۰ ص ۳۱۲</span>.</ref> <span dir="rtl">و گاه به روایات ازدواج پسران آدم علیه السلام با جنّیان</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: الکافی: ج۵ ص۵۶۹ ح۵۸، کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۳ ص۳۸۲ ح ۴۳۳۸</span>.</ref> <span dir="rtl">استناد کرده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: رسائل آل طوق القطیفی: ج۳ ص۴۷۳</span>.</ref> <span dir="rtl">همچنین برخی دیگر به آیۀ شراکت شیطان در زاد و ولد انسان</span>‌<span dir="rtl">ها: (وَ شَارِكْهُمْ فِی الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلاَدِ؛ و با آنها در اموال و فرزندان شرکت نما)</span><ref>. <span dir="rtl">اسرا: آیۀ ۶۴</span>.</ref> <span dir="rtl">استناد کرده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: تفسیر الفخر الرازی: ذیل آیۀ ۵۶ از سورۀ الرحمن</span>.</ref>

<span dir="rtl">در تحلیل این ادعا می</span>‌<span dir="rtl">گوییم: روایات ازدواج پسران آدم علیه السلام با جنّیان، اسناد شایسته</span>‌<span dir="rtl">ای ندارد و نمی</span>‌<span dir="rtl">توان با چنین روایات ضعیفی،</span><ref>. <span dir="rtl">مگر آن که بپذیریم مقصود از جن در این روایات، همان «نَسناسِ» یادشده در دیگر روایات و نیز در مطالعات جدید (برای نمونه: نگاهی از نزدیک، ماری روبن، ص ۱۰۹) است که بر «بشرِ پیش از آدم علیه السلام» تطبیقداده شده است. گفتنی است پژوهشگران دیرینْ‌مردم‌شناسی، مثل</span> <span dir="rtl">فیلیپ توبیاس، پس از بررسی ژنوم انسان امروزو گونه‌یابی اجساد باستانی بشر از هر سه دورۀ: بشر هوشمند (پس از آدم و حوّا)، بشر نئاندرتال (پیش از آدم و حوّا) و بشرماهر (پیش از نئاندرتال)، به این جمع‌بندی رسیده‌اند که برخی انسان‌های امروزی، دارای ژن‌های مشترک بابشر نئاندرتال اند و اساساً تکاملِ گونۀ «فرزندان آدم و حوّا»، نتیجۀ آمیزش آنها با بشر نئاندرتال بوده است(ر. ک: باستان‌شناسی کتاب مقدّس / نگاهی نو به تاریخ...، فینکلشتاین و سیلبرمن: ص ۱۹۷، انسان خردمند / تاریخ مختصربشر، یووال هراری: ص ۲۱۸). نیز گفتنی است برخی پژوهش‌ها (مانند: «آدم، بشر و انسان در قرآن»، مهدی عصاره،بیّنات: ش ۴۶ ص ۲۴) بشر را جنس منطقی برای نوع آدم (بنی آدم) می‏دانند و معتقدند چنین بشرهایی، پیش از آدم علیه السلامو پس از وی، در زمین وجود داشته‏اند و ازدواج فرزندان آدم با آنها کاملاً طبیعی بوده</span> <span dir="rtl">است. این دیدگاه، مورد قبول برخیعالمان شیعه نیز قرار گرفته است (ر.ک: پرسش‏ها و پاسخ‏ها، ناصر مکارم و جعفر سبحانی: ج ۲ ص ۱۴۴، پرتوی از قرآن:ج ۲ ص ۳۸</span>).</ref> <span dir="rtl">موضوعی غیر عادی و غیر متعارف را اثبات کرد.</span>

<span dir="rtl">آیۀ بیان کنندۀ شراکت شیطان در زاد و ولد آدمیان نیز ارتباط جنسی میان انسان و جن را اثبات نمی</span>‌<span dir="rtl">کند؛ زیرا این شراکت به معنای برقراری رابطۀ جنسی نیست؛ بلکه به دست درازی شیطان به حریم احکام و تکالیف الهی اشاره دارد. در بارۀ ازدواج انسان</span>‌<span dir="rtl">ها با جنّیان یا روابط عاشقانه با آنان، قصّه</span>‌<span dir="rtl">پردازی</span>‌<span dir="rtl">های فراوانی شده و در مصادر تاریخی و داستانی نقل شده است.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: آکام المرجان فی أحکام الجان: ص۱۰۶ - ۱۱۰، بحار الأنوار: ج۶۳ ص۳۱۲؛ تفسیر القرطبی: ج۱۰ ص۱۴۲. نیز، ر.ک: مشارکت (اسرار)، وایتلی استریبر، حوار صحفی مع الجنّی المسلم، محمّد عیسی (دو داستان واقع‏نمای معاصر).</span></ref>

<span dir="rtl">توان فوق العاده: آیات قرآن به نیروی فرابشری جنّیان اشاره و کارهای بزرگ آنان، در ساماندهی نظام تمدّنی دورۀ سلیمان علیه السلام را بیان می</span>‌<span dir="rtl">کند:</span>

<span dir="rtl">(یعْمَلُونَ لَهُ مَا یشَاءُ مِن مَّحَارِیبَ وَ تَمَاثِیلَ وَ جِفانٍ كَالْجَوابِ وَ قُدُورٍ راسِیات؛</span><ref>. <span dir="rtl">سبأ: آیۀ ۱۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">آنها برای او هرچه می</span>‌<span dir="rtl">خواست از قصرهای محکم (با عبادتگاه</span>‌<span dir="rtl">ها و محراب</span>‌<span dir="rtl">های عبادت) و مجسمه</span>‌<span dir="rtl">ها و کاسه</span>‌<span dir="rtl">هایی همانند حوض</span>‌<span dir="rtl">های بزرگ ودیگ</span>‌<span dir="rtl">های ثابت (غیر منقول) می</span>‌<span dir="rtl">ساختند).</span>

<span dir="rtl">همچنین یکی از جنّیان به سلیمان علیه السلام گفت: من تخت ملکۀ سبا را پیش از آن</span> ‌<span dir="rtl">که از جای خود برخیزی، از سرزمین او به این</span> ‌<span dir="rtl">جا می</span>‌<span dir="rtl">آورم.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: نمل: آیۀ ۳۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">در متون تفسیری، کارهای بزرگ دیگری در این دوره به جنّیان نسبت داده شده که بیانگر توان فوق العادۀ آنان در حمل سنگ</span>‌<span dir="rtl">های بزرگی است که حرکت دادن آنها فراتر از توان بشر است.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: مجمع البیان: ج۸ ص۵۹۸؛ التحریر و التنویر: ج۲۳ ص۲۶۶</span>.</ref> <span dir="rtl">از این رو، ادّعای قدرت فراوان داشتنِ برخی جنّیان یا همۀ آنان، پذیرفته است.</span>

<span dir="rtl">در فرهنگ عربی و برخی فرهنگ</span>‌<span dir="rtl">های دیگر، ساختمان</span>‌<span dir="rtl">های بزرگ و شگفت</span>‌<span dir="rtl">انگیز همچون: تخت جمشید، اهرام مصر، دیوار چین، بودای بامیان، بنای کهن شهر تَدمُر، کاخ بعلبک و...، به جنّیان نسبت داده شده است.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: عجائب المخلوقات: ص۴۹۸. گفتنی است برخی (مثل تیموتی گود و ریموند فاولر، پژوهشگران حیات فرازمینی) نیز سرنشینان بشقاب پرنده‏ها را همان جنّیان یاد شده در قرآن می‏دانند. در این باره، ر.ک: پیام‏آوران کیهان، ص ۱۲۹ و ۵۸۹. دربارۀ نقش این موجودات در پدید آوردن بناهای عظیم نیز، ر.ک: أرّابۀ خدایان و طلای خدایان (دیدگاه اِریک فان دنیکن). همچنین کارل ساگان و یوزف شلکوفسکی در پژوهش مشترک خود (کتاب حیات هوشمند کیهانی) به نقش این موجودات در شکوفایی تمدّن‏های سومر و بابِل پرداخته‏اند</span>.</ref>

<span dir="rtl">ساخت قصر شیشه</span>‌<span dir="rtl">ای سلیمان که تعجّب بلقیس را بر انگیخت</span><ref>. <span dir="rtl">نمل: آیۀ ۴۴</span>.</ref> <span dir="rtl">نیز به جنّیان نسبت داده شده است.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: مجمع البیان: ج۷ ص۳۵۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">توان حرکت سریع: جنّیان، دارای توانایی حرکت و انتقال سریع (طیُّ الأرض) هستند. این خصوصیت می</span>‌<span dir="rtl">تواند به جهت ویژگی جسمانی آنان (پیدایش از آتش یا انرژی) باشد. قرآن، ادّعای عفریتی از جن را برای انتقال تخت بلقیس، از سبا (یمن) به فلسطین، قبل از پایان جلسۀ او با سلیمان علیه السلام ذکر کرده</span><ref>. <span dir="rtl">نمل: آیۀ ۳۹.</span></ref> <span dir="rtl">که نشان دهندۀ حرکت سریع رفت و برگشت جنّیان است. همچنین در روایتی، جنّیان به عنوان پیک سریع امامان علیهم السلام برای نامه</span>‌<span dir="rtl">رسانی به اشخاص، مطرح شده</span>‌<span dir="rtl">اند که نامۀ امام باقر علیه السلام را قبل از آن که مرکّب آن خشک شود، به مخاطب رسانده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: ص۶۵ (فتوا پرسیدن جنّیان از اهل بیت علیهم السلام).</span></ref>

<span dir="rtl">تعامل جن و انسان: از آنچه گفته شد، معلوم می</span>‌<span dir="rtl">شود که انسان</span>‌<span dir="rtl">ها و جنّیان، امکان برقراری رابطه و تعامل با یکدیگر را دارند و همان</span> ‌<span dir="rtl">گونه که برخی انسان</span>‌<span dir="rtl">ها می</span>‌<span dir="rtl">توانند بر جنّیان مسلّط شوند، برخی جنّیان نیز قدرت تسلّط بر انسان</span>‌<span dir="rtl">ها را دارند.</span>

<span dir="rtl">وسوسه و اغواگری برخی جنّیان نسبت به برخی انسان</span>‌<span dir="rtl">ها و اثرگذاری بر آنان، در سورۀ ناس بیان شده است:</span>

<span dir="rtl">(مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاس</span>‌ <span dir="rtl">ٱلَّذِى یوَسْوِسُ فِى صُدُورِ ٱلنَّاسِ * مِنَ ٱلْجِنَّةِ وَ ٱلنَّاسِ.</span><ref>. <span dir="rtl">ناس: آیۀ ۵ ـ ۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">از شرّ آن وسوسه</span>‌<span dir="rtl">گر واپس</span>‌<span dir="rtl">گریز، که در دل</span>‌<span dir="rtl">هاى آدمیان وسوسه مى</span>‌<span dir="rtl">افکند، از جنّیان</span> ‌<span dir="rtl">و آدمیان</span>‌<span dir="rtl">).</span>

<span dir="rtl">برخی گونه</span>‌<span dir="rtl">های دیوانگی و بیماری نیز به رابطۀ جنّیان با انسان نسبت داده شده است. از این رو، در زبان عربی، از فرد دیوانه با واژۀ «مجنون» یاد می</span>‌<span dir="rtl">شود که به معنای «جن</span>‌<span dir="rtl">زده» است. واژۀ «دیوانه» در زبان فارسی نیز به «دیو (جن) زدگی» اشاره دارد.</span><ref>. <span dir="rtl">در بارۀ رابطۀ جن و جنون در منابع و فرهنگ مسلمانان، ر.ک: تاریخ جنون در جامعۀ اسلامی دورۀ میانه: ص ۳۸ - ۴۱ و ۳۳۵ - ۳۶۱. گفتنی است چنین مطالعه‏ای در زمینۀ دیدگاه‏های کهن در بارۀ رابطه جن و جنون، نخست در جهان غرب انجام شده است (ر.ک: تاریخ جنون، میشل فوکو).</span></ref>

<span dir="rtl">عرب</span>‌<span dir="rtl">ها، در دورۀ جاهلیت، معتقد بودند که هر شاعر، کاهن یا فرد فراتر از آدمیان عادی، با جن ارتباط دارد و از او الهام می</span>‌<span dir="rtl">گیرد.</span><ref>. <span dir="rtl">خدا و انسان در قرآن، ایزوتسو: ص۱۶۹ - ۱۷۰</span>.</ref> <span dir="rtl">به همین دلیل، مشرکان قریش، در رویارویی با کلام خارق العاده و وحیانی پیامبر صلی الله علیه و آله، ایشان را «مجنون» می</span>‌<span dir="rtl">خواندند. مراد از مجنون در این جا، دیوانه نیست؛ بلکه کسی است که کلام فرابشری را از جنّیان آموخته است.</span>

<span dir="rtl">تسخیر جن: امکان تسخیر جن از سوی انسان</span>‌<span dir="rtl">های خاص وجود دارد. به تصریح آیات قرآن، برخی جنّیان، تحت سلطۀ سلیمان علیه السلام بودند و کارهای او را انجام می</span>‌<span dir="rtl">دادند. (گروهی از جن پیشِ روی سلیمان به اذن پروردگار کار می</span>‌<span dir="rtl">کردند، و برای او معبدها، تمثال</span>‌‌<span dir="rtl">ها و ظروف بزرگِ غذا می</span>‌<span dir="rtl">ساختند).</span><ref>. <span dir="rtl">سبأ: آیۀ ۱۲ ـ ۱۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">افزون بر پیامبران علیهم السلام و اولیای آنان، ممکن است افراد عادی نیز برخی جنّیان را تسخیر کرده، تحت سلطۀ خود در آورند. در متون روایی شیعه و اهل سنّت، اذکار و اورادی برای این کار بیان شده</span>‌<span dir="rtl">اند که معمولاً اسناد ضعیفی دارند.</span>

<span dir="rtl">فقیهان شیعه در بارۀ حکم شرعی تسخیر جن، اختلاف نظر دارند. برخی آن را نامشروع دانسته</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: إیضاح الفوائد: ج۱ ص۴۰۵</span>.</ref> <span dir="rtl">و برخی دیگر، اصل آن را مشروع می</span>‌<span dir="rtl">شمارند، به شرط آن که ملازم با امر نامشروع دیگری (همچون مقدمات حرام یا احتمال تلف و جنون) نباشد؛</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: منهاج الصالحین (المحشّی للحکیم): ج۲ ص۱۱، مصباح الفقاهة: ج۱ ص۲۹۰</span>.</ref> <span dir="rtl">ولی ظاهراً در این امر، اختلافی نیست که تسخیر جن از سوی مردمان عادی امری پسندیده نیست. فتاوای فقیهان در بارۀ جواز یا عدم جواز تسخیر جن، به تفصیل در مصادر فقهی مطرح شده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر. ک: جواهر الکلام: ج۲۲ ص۷۹ - ۸۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">گفته شده است که جنّیان در مقابل سلطه</span>‌<span dir="rtl">جویی انسان بر آنان، مقاومت می</span>‌<span dir="rtl">کنند و گاه به این سبب به انسان</span>‌<span dir="rtl">ها ضربه می</span>‌<span dir="rtl">زنند و حتّی آنها را هلاک می</span>‌<span dir="rtl">کنند. بر اساس این نظریه، تسلط جنّیان بر انسان، ساده</span>‌<span dir="rtl">تر از تسلط انسان</span>‌<span dir="rtl">ها بر جنّیان است.</span>

<span dir="rtl">جن بودن ابلیس: ابلیس از گروه جنّیان است</span><ref>. <span dir="rtl">کهف: آیۀ ۵۰</span>.</ref> <span dir="rtl">و از افراد سرشناس و شاخص آنان به شمار می</span>‌<span dir="rtl">رود؛ ولی رئیس آنان شمرده نمی</span>‌<span dir="rtl">شود؛ چون در میان جنّیان نیز افراد صالح و متدیّن وجود دارند.</span>

<span dir="rtl">غذای جن: جنّیان نیز همانند انسان</span>‌<span dir="rtl">ها، با خوردن و آشامیدن رشد می</span>‌<span dir="rtl">کنند. در روایاتی از استخوان، باقی</span>‌<span dir="rtl">ماندۀ غذاهای انسان، یا مغز استخوان، به عنوان خوراک جنّیان، یاد شده است.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: تهذیب الأحکام: ج۱ ص۳۵۴ ح۱۰۵۳، وسائل الشیعة: ج۱ ص۲۵۲ ح۹۴۷</span>.</ref> <span dir="rtl">برخی کسانی که ادعای ارتباط با جنّیان را دارند از سیر شدن آنان با بو کشیدن غذا یاد کرده</span>‌<span dir="rtl">اند. در روایات اهل سنّت آمده است که جنّیان مسلمان، غذاهای ذبح شدۀ شرعی می</span>‌<span dir="rtl">خورند و کافران آنان از مردار، یا حیوانات با ذبح غیر شرعی</span><ref>. <span dir="rtl">ر. ک: صحیح البخاری: ج۳ ص۱۴۰۱ ح۳۶۴۷، مسند ابن حنبل: ج۲ ص ۱۳۴ ح۴۱۴۹</span>.</ref> <span dir="rtl">استفاده می</span>‌<span dir="rtl">کنند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: مجموع الفتاوی، ابن تیمیّه: ج۴ ص۲۳۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">محافظت در برابر جنّیان: اگر چه در عرف مردم از جنّیان به عنوان دشمن و آزار دهندۀ انسان</span>‌<span dir="rtl">ها یاد می</span>‌<span dir="rtl">شود، ولی سند قابل قبول یا علّت موجّهی برای آسیب زدن بدون دلیل جنّیان به انسان وجود ندارد. البتّه در میان مردم بویژه در دورۀ کهن، از آسیب دیدن انسان</span>‌<span dir="rtl">ها به وسیلۀ جنّیان، فراوان یاد شده و راه</span>‌<span dir="rtl">های پیشگیری از آن مطرح شده است. علّامۀ مجلسی نیز دعاهایی را برای در امان ماندن از آسیب جن، نقل کرده است</span><ref>. <span dir="rtl">بحار الأنوار: ج۹۵ ص۱۴۸ (باب الدعاء لدفع الجنّ و المخاوف).</span></ref> <span dir="rtl">که بیشتر آنها از کتاب طبّ الأئمة است و استناد معتبری ندارد.</span>

<span dir="rtl">در فرهنگ ایرانیان، جن از قرآن و آیات آن و خصوصاً از آیۀ (بِسْمِ ٱللهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ) فراری است و برخی اذکار و آیات، سبب مصون ماندن از آزار او می</span>‌<span dir="rtl">شود. اصطلاح «جن و بسم اللّٰه» بیانگر گریزان بودن جن از این آیۀ شریف است که مسلّماً ناظر به جنّیان غیر مسلمان است.</span>

<span dir="rtl">دیدن جن: در روزگار سلیمان علیه السلام و در دربار ایشان، جنّیان، حضور رسمی</span>‌ <span dir="rtl">داشته</span>‌<span dir="rtl">اند و مردمان، آنها را می</span>‌<span dir="rtl">دیده</span>‌<span dir="rtl">اند. درخواست انتقال تخت بلقیس از سوی یک جن در حضور سلیمان علیه السلام پس از شنیدن سخن هدهد و پاسخگویی فردی از آدمیان با طرح ادّعایی دشوارتر، نشانۀ تجسّد جنّیان در آن مجلس و مشاهده شدن آنها از سوی آدمیان است.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: نمل: آیۀ ۳۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">حضور آنان در سپاه سلیمان علیه السلام و انجام دادن برخی کارهای بزرگ برای ایشان نیز مؤیّد این سخن است؛</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: سبأ: آیۀ ۱۳</span>.</ref> <span dir="rtl">ولی در دوره</span>‌<span dir="rtl">های دیگر، تجسّد و تجسّم جنّیان در حضور آدمیان گزارش نشده و تنها در موارد خاص، آنان خود را به برخی از افراد نمایانده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: دانش‏نامۀ جهان اسلام، ج ۱۰ (مدخل «جن»).</span></ref>

<span dir="rtl">زندگی جمعی: جنّیان نیز همانند انسان، زندگی جمعی و نظام اجتماعی دارند. آیات زیر، به قومی</span> ‌<span dir="rtl">از جن اشاره کرده است که مورد خطاب جنّیان فهیم قرار گرفته</span>‌<span dir="rtl">اند:</span>

<span dir="rtl">(قَالُوا یا قَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا كِتَابًا أُنزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَى مُصَدِّقًا لِّمَا بَینَ یدَیهِ یَهْدِى إِلَى ٱلْحَقِّ وَ إِلَى طَرِیقٍ مُّسْتَقِیمٍ * یا قَوْمَنَا أَجِیبُوا دَاعِىَ ٱللهِ وَ ءَامِنُوا بِهِ یغْفِرْ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَ یُجِرْكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ * وَ مَن لَّا يُجِبْ دَاعِىَ ٱللَّهِ فَلَيْسَ بِمُعْجِزٍ فِى ٱلْأَرْضِ وَ لَيْسَ لَهُ مِن دُونِهِ أَوْلِيَاءُ أُولٰئِكَ فِى ضَلَالٍ مُّبِينٍ).</span><ref>. <span dir="rtl">احقاف: آیۀ ۳۰ - ۳۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">گفتند: اى قوم! ما [آیات] کتابى را شنیدیم که پس از موسى فرو فرستاده شده است و آنچه را [از کتاب</span>‌<span dir="rtl">هاى الهی] که پیش از آن بوده، راست مى</span>‌<span dir="rtl">شمارد [و] به سوى حق</span> ‌<span dir="rtl">و به راهى راست راه</span>‌<span dir="rtl">نمایى مى</span>‌<span dir="rtl">کند * اى قوم! پاسخ فرا خواننده به خداوند را بدهید و به او ایمان آورید تا [خداوند] پاره</span>‌<span dir="rtl">اى</span>‌ <span dir="rtl">از گناهانتان را بیامرزد و شما را از عذابى دردناک پناه دهد * و هر که دعوت</span>‌ <span dir="rtl">کنندۀ خدا را اجابت نکند، هرگز در روی زمین عاجز کننده[ی خدا] نخواهد بود [که از مُلک خدا فرار کند یا به قدرت برتری پناهنده شود] و او را جز خدا هیچ سرپرست و یاوری نیست. چنین کسانی در گم</span>‌<span dir="rtl">راهی آشکارند).</span>

<span dir="rtl">خدمت به سلیمان علیه السلام: در آیات حکایتگر حوادث مربوط به سلیمان علیه السلام جنّیان، حضور پررنگی در دربار و سپاه ایشان دارند و تحت تسلّط سلیمان اند. جنّیان، کارهای بزرگی برای ایشان انجام می</span>‌<span dir="rtl">دادند که انسان</span>‌<span dir="rtl">ها از انجام دادن آنها عاجز بودند. به برخی از این موارد پیش</span>‌<span dir="rtl">تر اشاره شد.</span>

<span dir="rtl">شکل و ظاهر جن: بر اساس برخی روایات، جنّیان می</span>‌<span dir="rtl">توانند به صورت حیواناتی همچون مار، سگ، گربه، یا انسان در آیند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: ص 39 (گونه‏های جن).</span></ref>

<span dir="rtl">نزاع جنّیان: برخی از روایات بر وقوع درگیری میان جنّیان اشاره دارند که با توجّه به ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های آنان، امری پذیرفته است. در روایتی ذکر شده که آنان از پیامبر صلی الله علیه و آله تقاضای داوری کردند و ایشان نیز امام علی علیه السلام را برای داوری فرستاد؛ ولی میان آنان صلح بر قرار نشد و امیر مؤمنان با گروه متمرّد جنگید.</span><ref>. <span dir="rtl">الیقین، ابن طاووس: ص۲۶۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">انکار یا تأویل جن: افسانه</span>‌<span dir="rtl">پردازی، داستان</span>‌<span dir="rtl">سرایی و خرافه</span>‌<span dir="rtl">گویی در بارۀ جنّیان و نیز سوء استفاده، کاسبی و شیّادی</span>‌<span dir="rtl">های مدّعیان جن</span>‌<span dir="rtl">گیری، سبب بی</span>‌<span dir="rtl">اعتمادی برخی افراد به وجود یا ماهیت جن شده است، چنان که در دورۀ معاصر، گسترش علوم تجربی، ارتقای سطح بهداشت، استفاده از روشنایی در شب و کاهش اعتماد به افسانه</span>‌<span dir="rtl">ها، سبب تشکیک در اصل وجود جن گردیده است. از این رو، برخی اصلاحگران دورۀ معاصر برای توجیه آیات قرآنیِ اشاره کننده به جن و همگون</span>‌<span dir="rtl">سازی آن با علوم تجربی، به تأویل و توجیه آیات مرتبط با جن پرداخته</span>‌<span dir="rtl">اند. این گروه از متجدّدان که می</span>‌<span dir="rtl">کوشند همۀ امور را با علوم تجربی توجیه کنند، جن را به معنای میکروب دانسته</span>‌<span dir="rtl">اند. برخی از آنان برای اثبات ادّعای خود به روایت امیر مؤمنان علیه السلام استناد می</span>‌<span dir="rtl">کنند که فرمود:</span>

<span dir="rtl">لا تَشرَبوا الماءَ مِن ثُلمَةِ الإناءِ وَ لا مِن عُروَتِهِ؛ فَإنَّ الشَّیطان یَقعُدُ عَلَی العُروَةَ والثُّلمَةِ.</span><ref>. <span dir="rtl">وسائل الشیعة: ج ۳ ص ۳۱۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">آب خوردن از محلّ شکستگی ظرف یا سَمت دستۀ آن، روا نیست؛ زیرا شیطان، بر همان جای دسته و سمت شکستگی می</span>‌<span dir="rtl">نشیند.</span>

<span dir="rtl">آنان با مشابه</span>‌<span dir="rtl">سازی ظرف شکستۀ آلوده به میکروب و ظرف شکستۀ مورد استفادۀ جنّیان، همسانی میکروب و جن را نتیجه گرفته</span>‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">تفسیر المنار: ج۳ ص۹۶ و ج ۶ ص ۳۱۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">این استدلال، تمام نیست؛ زیرا بسیاری از ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های قرآنی و غیر قرآنی قابل اعتماد در بارۀ جنّیان، با میکروب، قابل جمع نیستند.</span>

<span id="گفتههای-دیگر-در-بارۀ-جن"></span>
== <span dir="rtl">گفته</span>‌<span dir="rtl">های دیگر در بارۀ جن</span> ==

<span dir="rtl">جن، موجودی نامرئی، اسرارآمیز و پر راز و رمز است که جایگاهی ویژه و تأثیرگذار در فرهنگ کهن اعراب، ایرانیان و هندیان داشته است و داستان</span>‌<span dir="rtl">ها و افسانه</span>‌‌<span dir="rtl">های فراوانی در باره</span>‌<span dir="rtl">اش در این فرهنگ</span>‌<span dir="rtl">ها وجود دارد.</span>

<span dir="rtl">جن را در ایران، دیو (جنّ مذکّر)، پَری (جنّ مؤنّث)، عِفریت، غول، نَسناس، همزاد، آل، زار، باد و بَختک نیز می</span>‌<span dir="rtl">نامند.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: فرهنگ تطبیقی عربی با زبان‏های سامی و ایرانی: ج ۱ ص ۱۵۳ (ذیل «جن»)، روح‏های تسخیر شده: ص ۹ ـ ۱۳ (مقدمۀ مترجم)، زار و باد و بلوچ، ریاحی: ص ۶ - ۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">وجود جنّیان، اگر چه در قرآن به صراحت، بیان و به برخی از ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های آنان نیز اشاره شده، ولی به جهت پوشیدگی از دید آدمیان، در همۀ فرهنگ</span>‌<span dir="rtl">ها آمیخته با خرافات و اطّلاعات غیر مستند، اغراق</span>‌<span dir="rtl">آمیز و اثبات ناشدنی است. در نتیجه، هر پدیده یا رویداد خارق</span>‌<span dir="rtl">العاده یا باورناپذیر را به جنّیان، مستند می</span>‌<span dir="rtl">کنند و با داستان</span>‌<span dir="rtl">سرایی و قصّه</span>‌<span dir="rtl">پردازی، مطالبی را در بارۀ آنان ساخته، یا به آنان نسبت می</span>‌<span dir="rtl">دهند. به سخن دیگر، مجموعۀ اطّلاعات غیر موثّق، گفته</span>‌<span dir="rtl">های واهی، توهّمات و داستان</span>‌<span dir="rtl">پردازی</span>‌<span dir="rtl">ها در بارۀ جنّیان و ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های آنان چندان فراوان، گوناگون و متعارض است که دستیابی به آگاهی</span>‌<span dir="rtl">های دقیق، قابل اعتماد و جامع را در بارۀ آنان، دشوار می</span>‌<span dir="rtl">سازد.</span>

<span dir="rtl">اختلاط و در هم شدنِ آگاهی</span>‌<span dir="rtl">های موثّق و غیر موثّق، سبب بی</span>‌<span dir="rtl">اعتمادی بسیاری از معاصران متجدّد به این اطّلاعات و حتّی انکار این موجود شده است، بویژه آن که اثبات این موجود و ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های آن، امری فَراحِسّی است و در حیطۀ علوم تجربی نمی</span>‌<span dir="rtl">گنجد. از این رو، افرادی که تنها به علوم تجربی تکیه می</span>‌<span dir="rtl">کنند، به اصل وجود و ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های این موجود، بی</span>‌<span dir="rtl">اعتمادند.</span>

<span dir="rtl">نظام اجتماعی عرفی: در فرهنگ</span>‌<span dir="rtl">های ایرانی، هندی و عربی، جنّیان، دارای مراسم عروسی و عزا هستند. در این نظام اجتماعی، حاکم یا پادشاه وجود دارد و بقیّه، ملزم به اطاعت از اویند. گفته</span>‌<span dir="rtl">اند: زَعفَر، پادشاه جنّیان بود که همراه با سپاهیان خود در واقعۀ کربلا قصد کمک به امام حسین علیه السلام را داشت که این کمک، از جانب امام علیه السلام پذیرفته نشد.</span><ref>. <span dir="rtl">روضة الشهداء، واعظ کاشفی: ص ۴۳۱. گفتنی است در روایتی در بحار الأنوار (ج ۴۴ ص ۳۳۰) به نقل از شیخ مفید، از گروهی از جنّیان که هنگام خروج امام حسین علیه السلام از مدینه چنین گفتگویی با ایشان داشتند، بدون ذکر نامی خاص، سخن به میان آمده است</span>.</ref> <span dir="rtl">ادّعا شده که زعفرِ جنّی در قرن چهاردهم قمری از دنیا رفت و پسرش کاظم به جای او نشسته است.</span><ref>. <span dir="rtl">ر.ک: دانش‏نامۀ ایرانیکا: ج ۱۰ جزوۀ ۴ ص ۴۲۰ (مدخل «جنّی</span> / Genni»<span dir="rtl">، به قلم محمود امیدسالار).</span></ref>

<span dir="rtl">مکان زندگی: در فرهنگ عربی و ایرانی، جنّیان در: کوه، بیابان، چاه، حمّام، گورستان، آب</span>‌<span dir="rtl">انبار، طویله و محیط</span>‌<span dir="rtl">های مرطوب زندگی می</span>‌<span dir="rtl">کنند.</span>

<span dir="rtl">برخی ادّعا کرده</span>‌<span dir="rtl">اند که جنّیان از فناوری</span>‌<span dir="rtl">های جدید استفاده نمی</span>‌<span dir="rtl">کنند و به روش کهن، روزگار می</span>‌<span dir="rtl">گذرانند.</span><ref>. <span dir="rtl">در این باره، ر.ک: آیین نگارش متون علمی، فرامرز حاج منوچهری: ص ۱۸۰ ـ ۱۸۴ (نقل شواهد تاریخی). گفتنی است برخی دیگر، مثل: تیموتی گود، پژوهشگر حیات فرازمینی، به عکس، معتقدند: موجوداتی فرازمینی که با بشقاب پرنده‏ها شناخته می‏شوند و شبیه انسان اند و اِریک فان</span> <span dir="rtl">دنیکن و دیگرانْ شواهد حضور آنها را در تمدّن‏های پیشین و در آثار باستانی و متون کهن جهان نشان داده‏اند، همان «جنّ» یاد شده در قرآن و البتّه بسیار پیش‏رفته‏تر از انسان اند (ر.ک: پیام آوران کیهان: ص ۱۲۹</span>).</ref>

<span dir="rtl">همزاد: در عقاید عامیانۀ ایران، جنّیان به زنان زائو و نوزاد آنان آسیب می</span>‌<span dir="rtl">رسانند. از این رو، پس از زایمان و در ایّام نفاس زن، او را تنها نمی</span>‌<span dir="rtl">گذارند.</span>

<span dir="rtl">در فرهنگ عامیانۀ ایرانیان، همراه با تولّد هر کودک، همزادی از جن نیز با او متولّد می</span>‌<span dir="rtl">شود. این باور که مستندی ندارد، با مخالفت برخی مدّعیان رابطه با جن رو به</span> ‌<span dir="rtl">رو شده است؛ چرا که آنها مجموع جنّیان موجود در کرۀ زمین را حدود دوازده میلیون نفر می</span>‌<span dir="rtl">دانند که در عمر طولانی سه هزار سالۀ خود، یک یا دو فرزند از آنان پدید می</span>‌<span dir="rtl">آید.</span><ref><span dir="rtl">.ک: دانش‏نامۀ ایرانیکا:</span> ([http://www.iranicaonline.org www.iranicaonline.org]) <span dir="rtl">ج۷ جزوۀ ۴ ص۴۲۹ (مدخل «دیو</span> <span dir="rtl">/</span> Div<span dir="rtl">»، به قلم محمود امید سالار).</span></ref>

<span dir="rtl">موضوعات و مباحث مطرح شدۀ موثّق و غیر موثّق دیگری نیز در باره جنّیان مطرح است که از مجال این مجموعه بیرون است. البته بخشی از این مباحث، در مَدخل «جنون» در همین دانش</span>‌<span dir="rtl">نامه آمده است.</span>

<span id="در-بارۀ-این-مدخل"></span>
== <span dir="rtl">در بارۀ این مَدخل</span> ==

<span dir="rtl">آیات و روایات مرتبط با جنّیان در این مجموعه (مدخل «جن») در سه فصل فراهم آمده</span>‌<span dir="rtl">اند:</span>

<span dir="rtl">در فصل اوّل، افزون بر شناخت حقیقت جن، به خلقت جن و آغاز زمان خلقت جن پرداخته شده و سپس گونه</span>‌<span dir="rtl">های آن برشمرده شده</span>‌<span dir="rtl">اند و به برخی از ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های آنان، از جمله صعود به آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها و محروم بودنشان از علم غیب نیز اشاره شده است.</span>

<span dir="rtl">در فصل دوم، تکلیف</span>‌<span dir="rtl">پذیری جن بر اساس حکمت خلقت او و تبعیت جنّیان از پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام تبیین شده است. تمایل جنّیان به همراهی با امام حسین علیه السلام، عزاداری آنان برای ایشان و وضعیت آنان در قیامت در ادامه آمده است.</span>

<span dir="rtl">در فصل سوم به تسخیر جن از سوی برخی همچون سلیمان پیامبر علیه السلام و پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام اشاره شده و روایاتی از یاری</span>‌<span dir="rtl">رسانی آنان به افراد گم</span>‌<span dir="rtl">شده، به عنوان گونه</span>‌<span dir="rtl">ای از یاری</span>‌<span dir="rtl">های آنان به انسان، گزارش شده</span>‌<span dir="rtl">اند.</span>

<span id="الفصل-الأول-التعرف-على-الجن"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الأوّل: التَّعَرُّفُ عَلَى الجِنِّ</span> =

<span dir="rtl">فصل یکم: شناخت جن</span>

<span id="خلق-الجن"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۱: خَلقُ الجِنَّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۱: آفرینش جن</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(وَ ٱلْجَانَّ خَلَقْنَٰهُ مِن قَبْلُ مِن نَّارِ ٱلسَّمُومِ).</span><ref>. <span dir="rtl">الحِجر: ۲۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">(و جن را پیش از آن، از آتشی گرم و سوزان خلق کردیم).</span>

<span dir="rtl">(وَ خَلَقَ ٱلْجَانَّ مِن مَّارِجٍ مِّن نَّارٍ).</span><ref><span dir="rtl">ا رحمٰن: ۱۵.</span></ref>

<span dir="rtl">(و جن را از شعله</span>‌<span dir="rtl">های مختلط و متحرّک آتش خلق کرد).</span>

<span dir="rtl">(قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِى مِن نَّارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِن طِينٍ).</span><ref>. <span dir="rtl">الأعراف: ۱۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">([خداوند به شیطان] فرمود: «در آن هنگام که به تو فرمان دادم، چه چیزی مانع تو شد که سجده نکنی؟». گفت: «من از او بهترم. مرا از آتش آفریده</span>‌<span dir="rtl">ای و او را از گِل»).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">1.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خُلِقَتِ المَلائِكَةُ مِن نورٍ، و خُلِقَ الجانُّ مِن مارِجٍ مِن نارٍ، و خُلِقَ آدَمُ مِمّا وُصِفَ لَكُم.</span><ref>. <span dir="rtl">صحيح مسلم: ج‌۴ ص‌۲۲۹۴ ح‌۶۰، مسند ابن حنبل: ج‌۹ ص‌۵۲۱ ح‌۲۵۴۰۹، صحيح ابن حبّان: ج‌۱۴ ص‌۲۵ ح‌۶۱۵۵ وليس فيه «من مارج»، المصنّف لعبد الرزّاق: ج‌۱۱ ص‌۴۲۵ ح‌۲۰۹۰۴، مسند إسحاق بن راهويه: ج‌۲ ص‌۲۷۷ ح‌۷۸۶ كلّها عن عائشة، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۱۳۶ ح‌۱۵۱۵۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">1.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">فرشتگان از نور، آفریده شدند و جنّیان از شراره</span>‌<span dir="rtl">ای از آتش و آدم از همان چیزی که [در قرآن] برایتان وصف شده است.</span>

<span dir="rtl">2.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ عزّ و جلّ خَلَقَ المَلائِكَةَ مِنَ النّورِ، و خَلَقَ الجانَّ مِنَ النّارِ، و خَلَقَ الجِنَّ صِنفاً مِنَ الجانَّ مِنَ الرّيحِ، و خَلَقَ صِنفاً مِنَ الجِنَّ مِنَ الماءِ.</span><ref>. <span dir="rtl">الاختصاص: ص‌۱۰۹، بحار الأنوار: ج‌۱۱ ص‌۱۰۲ ح‌۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">2.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند عزّ و جلّ فرشتگان را از نور آفرید، جان (الجانّ) را از آتش، و جن را که گونه</span>‌<span dir="rtl">ای از جان هستند، از باد آفرید، و گونه</span>‌<span dir="rtl">ای دیگر از جن را از آب.</span>

<span id="خلق-الجن-و-الملائكة-قبل-آدم-علیه-السلام"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۲: خَلقُ الجِنَّ وَ المَلائِكَةِ قَبلَ آدَمَ علیه السلام</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۲: آفرینش جن و فرشتگان، پیش از آدم علیه السلام</span>

<span dir="rtl">3.</span> <span dir="rtl">الاختصاص عن ابن عبّاس عن رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">في جَوابِ أسئِلَةِ عَبدِ اللهِ بنِ سَلامٍ مَبعوثِ اليَهودِ إلَيهِ صلی الله علیه و آله</span> -<span dir="rtl">:... قالَ [عَبدُ اللهِ]: مَن سَكَنَ الْأَرضَ قَبلَ آدَمَ؟ قالَ: الجِنُّ. قالَ: و قَبلَ الجِنَّ؟ قالَ: المَلائِكَةُ. قالَ: و قَبلَ المَلائِكَةِ؟ قالَ: آدَمُ</span><ref>. <span dir="rtl">الظاهر أنّ المقصود من آدم هنا مخلوق آخر غیر أبینا آدم علیه السلام، و لعلّه «الإنسان» أو «البشر» - کما بیَّنا في المقدّمة ما بینهم من الفرق -، و یفهم هذا المبنی من القرآن و من روایات اُخری أیضاً</span>.</ref><span dir="rtl">.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَكَم كانَ بَينَ الجِنَّ و بَينَ المَلائِكَةِ؟ قالَ: سَبعَةُ آلافِ سَنَةٍ. [قالَ:] فَبَينَ المَلائِكَةِ و بَينَ آدَمَ؟ قالَ: ألفَي ألفِ سَنَةٍ. قالَ: صَدَقتَ يا مُحَمَّدُ.</span><ref>. <span dir="rtl">الاختصاص: ص‌۵۰، بحار الأنوار: ج‌۹ ص‌۳۴۳ ح‌۲۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">3.</span> <span dir="rtl">الاختصاص</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عبّاس از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، در پاسخ پرسش</span>‌<span dir="rtl">های فرستادۀ یهودیان، عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">بن سلام</span> -<span dir="rtl">: [عبد اللّٰه] گفت: پیش از آدم، چه کسی در زمین ساکن بود؟ [پیامبر صلی الله علیه و آله] فرمود: «جن». پرسید: پیش از جن؟ فرمود: «فرشتگان». پرسید: پیش از فرشتگان؟ فرمود: «آدم».</span>

<span dir="rtl">پرسید: فاصله زمانی جنّیان تا فرشتگان چه قدر بود؟ فرمود: «هفت هزار سال». پرسید: میان فرشتگان تا آدم؟ فرمود: «دو هزار هزار سال». گفت: راست گفتی، ای محمّد!</span>

<span dir="rtl">4.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ تَبارَكَ و تَعالیٰ لَمّا أحَبَّ أن يَخلُقَ خَلقاً بِيَدِهِ، و ذٰلِكَ بَعدَما مَضیٰ مِنَ الجِنَّ وَ النِّسناسِ</span><ref>. <span dir="rtl">النِّسناسُ: خَلقٌ على صورة الناس، أشبهوهم في شيء و خالفوهم في شيء. و قيل: هم يأجوج و مأجوج (النهاية: ج‌۵ ص‌۵۰ «نسنس</span>»).</ref> <span dir="rtl">فِي الْأَرضِ سَبعَةُ آلافِ سَنَةٍ... قالَ جَلَّ جَلالُهُ: يا مَلائِكَتي! إنّي أعلَمُ ما لا تَعلَمونَ، إنّي اُريدُ أن أخلُقَ خَلقاً بِيَدي، أجعَلُ ذُرِّيَّتَهُ أنبِياءَ مُرسَلينَ و عِباداً صالِحينَ و أئِمَّةً مُهتَدينَ، أجعَلُهُم خُلَفائي عَلیٰ خَلقي في أرضي... و اُبينُ النِّسناسَ مِن أرضي فَاُطَهِّرُها مِنهُم، و أَنقُلُ مَرَدَةَ الجِنَّ العُصاةَ عَن بَرِيَّتي و خَلقي و خِيَرَتي، و اُسكِنُهُم فِي الهَواءِ و في أقطارِ الْأَرضِ، لا يُجاوِرونَ نَسلَ خَلقي، و أَجعَلُ بَينَ الجِنَّ و بَينَ خَلقي حِجاباً، و لا يَری نَسلُ خَلقِيَ الجِنَّ و لا يُؤانِسونَهُم و لا يُخالِطونَهُم.</span><ref>. <span dir="rtl">علل الشرائع: ص‌۱۰۴ ح‌۱ عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۲۷۳ ح‌۱۶۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">4.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند - تبارک و تعالی - هفت هزار سال پس از سکونت جن و نسناس (موجودات انسان</span>‌<span dir="rtl">نما) در زمین، چون دوست داشت با دست [قدرت] خود آفریده</span>‌<span dir="rtl">ای را بیافریند... فرمود: ای فرشتگان من! من چیزی می</span>‌<span dir="rtl">دانم که شما نمی</span>‌<span dir="rtl">دانید. من می</span>‌<span dir="rtl">خواهم مخلوقی با دست خودم بیافرینم که نسل او را پیامبرانی مرسل و بندگانی شایسته و رهبرانی ره</span>‌<span dir="rtl">یافته قرار دهم و آنها را در زمین به جانشینی خود در میان آفریدگانم بگمارم... و نسناس را از زمینم بردارم و آن را از وجودشان پاک سازم. جنّیان سرکش و نافرمان را از ساخته و آفریده و برگزیده</span>‌<span dir="rtl">ام [آدم] دور سازم و آنها را در هوا و در کرانه</span>‌<span dir="rtl">های زمین اسکان دهم تا در مجاورت نسل آفریده</span>‌<span dir="rtl">ام نباشند و میان جنّیان و آفریده</span>‌<span dir="rtl">ام پرده</span>‌<span dir="rtl">ای قرار دهم تا فرزندان آفریده</span>‌<span dir="rtl">ام جنّیان را نبینند و با آنها هم</span>‌<span dir="rtl">نشینی و معاشرت نکنند.</span>

<span dir="rtl">5.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">سُئِلَ أميرُ المُؤمِنينَ علیه السلام: هَل كانَ فِي الْأَرضِ خَلقٌ مِن خَلقِ اللهِ تَعالی يَعبُدونَ اللهَ قَبلَ آدَمَ علیه السلام و ذُرِّيَّتِةِ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: نَعَم، قَد كانَ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرضِ خَلقٌ مِن خَلقِ اللهِ، يُقَدَّسونَ اللهَ و يُسَبَّحونَهُ و يُعَظَّمونَهُ بِاللَّيلِ وَ النَّهارِ لا يَفتُرونَ، فَإِنَّ اللهَ عزّ و جلّ لَمّا خَلَقَ الأَرَضينَ خَلَقَها قَبلَ السَّماواتِ، ثُمَّ خَلَقَ المَلائِكَةَ روحانِيّينَ، لَهُم أجنِحَةٌ يَطيرونَ بِها حَيثُ يَشاءُ اللهُ، فَأَسكَنَهُم فيما بَينَ أطباقِ السَّماواتِ يُقَدَّسونَهُ فِي اللَّيلِ وَ النَّهارِ، وَ اصطَفیٰ مِنهُم إسرافيلَ و ميكائيلَ و جَبرائيلَ.</span>

<span dir="rtl">ثُمَّ خَلَقَ عزّ و جلّ فِي الْأَرضِ الجِنَّ روحانِيّينَ لَهُم أجنِحَةٌ، فَخَلَقَهُم دونَ خَلقِ المَلائِكَةِ، و خَفَضَهُم أن يَبلُغوا مَبلَغَ المَلائِكَةِ فِي الطَّيَرانِ و غَيرِ ذٰلِكَ، فَأَسكَنَهُم فيما بَينَ أطباقِ الْأَرَضينَ السَّبعِ و فَوقَهُنَّ، يُقَدَّسونَ اللهَ اللَّيلَ وَ النَّهارَ لا يَفتُرونَ.</span>

<span dir="rtl">ثُمَّ خَلَقَ خَلقاً دونَهُم، لَهُم أبدانٌ و أَرواحٌ بِغَيرِ أجنِحَةٍ، يَأكُلونَ و يَشرَبونَ، (نِسناسٌ) أشباهُ خَلقِهِم، و لَيسوا بِإِنسٍ، و أَسكَنَهُم أوساطَ الْأَرضِ عَلیٰ ظَهرِ الْأَرضِ مَعَ الجِنَّ، يُقَدَّسونَ اللهَ اللَّيلَ وَ النَّهارَ لا يَفتُرونَ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: و كانَ الجِنُّ تَطيرُ فِي السَّماءِ فَتَلقَى المَلائِكَةَ فِي السَّماواتِ، فَيُسَلَّمونَ عَلَيهِم و يَزورونَهُم و يَستَريحونَ إلَيهِم و يَتَعَلَّمونَ مِنهُمُ الخَيرَ. ثُمَّ إنَّ طائِفَةً مِنَ الجِنَّ وَ النِّسناسِ الَّذينَ خَلَقَهُمُ اللهُ و أَسكَنَهُم أوساطَ الأَرضِ مَعَ الجِنَّ، تَمَرَّدوا و عَتَوا عَن أمرِ اللهِ، فَمَرِحوا و بَغَوا فِي الْأَرضِ بِغَيرِ الحَقِّ، و عَلا بَعضُهُم عَلیٰ بَعضٍ فِي العُتُوِّ عَلَى اللهِ تَعالیٰ، حَتّیٰ سَفَكُوا الدِّماءَ فيما بَينَهُم، و أَظهَرُوا الفَسادَ، و جَحَدوا رُبوبِيَّةَ اللهِ تَعالیٰ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: و أَقامَتِ الطّائِفَةُ المُطيعونَ مِنَ الجِنَّ عَلیٰ رِضوانِ اللهِ تَعالیٰ و طاعَتِهِ، و بايَنُوا الطّائِفَتَينِ مِنَ الجِنَّ وَ النِّسناسِ الَّذينَ عَتَوا عَن أمرِ اللهِ تَعالیٰ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَحَطَّ اللهُ أجنِحَةَ الطّائِفَةِ مِنَ الجِنَّ الَّذينَ عَتَوا عَن أمرِ اللهِ و تَمَرَّدوا، فَكانوا لا يَقدِرونَ عَلَى الطَّيَرانِ إلَى السَّماءِ و إلیٰ مُلاقاةِ المَلائِكَةِ؛ لِمَا ارتَكَبوا مِنَ الذُّنوبِ وَ المَعاصي.</span>

<span dir="rtl">قالَ: و كانَتِ الطّائِفَةُ المُطيعَةُ لَأَمرِ اللهِ مِنَ الجِنَّ تَطيرُ إلَى السَّماءِ اللَّيلَ وَ النَّهارَ عَلیٰ ما كانَت عَلَيهِ، و كانَ إبليسُ - وَ اسمُهُ «الحارِثُ» - يُظهِرُ لِلمَلائِكَةِ أنَّهُ مِنَ الطّائِفَةِ المُطيعَةِ.</span>

<span dir="rtl">ثُمَّ خَلَقَ اللهُ تَعالیٰ خَلقاً عَلی خِلافِ خَلقِ المَلائِكَةِ و عَلیٰ خِلافِ خَلقِ الجِنَّ و عَلیٰ خِلافِ خَلقِ النَّسناسِ، يَدِبّونَ كَما يَدِبُّ الهَوامُّ فِي الأَرضِ.…</span>

<span dir="rtl">إنَّ اللهَ أحَبَّ أن يَخلُقَ خَلقاً، و ذٰلِكَ بَعدَما مَضی لِلجِنَّ وَ النِّسناسِ سَبعَةُ آلافِ سَنَةٍ، فَلَمّا كانَ مِن خَلقِ اللهِ أن يَخلُقَ آدَمَ لِلَّذي أرادَ مِنَ التَّدبيرِ وَ التَّقديرِ فيما هُوَ مُكَوَّنُهُ مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرَضينَ، كَشَفَ عَن أطباقِ السَّماواتِ، ثُمَّ قالَ لِلمَلائِكَةِ: اُنظُروا إلیٰ أهلِ الْأَرضِ مِن خَلقي مِنَ الجِنَّ وَ النِّسناسِ، هَل تَرضَونَ أعمالَهُم و طاعَتَهُم لي؟ فَاطَّلَعَتِ المَلائِكَةُ و رَأَوا ما يَعمَلونَ فيها مِنَ المَعاصي و سَفكِ الدِّماءِ وَ الفَسادِ فِي الْأَرضِ بِغَيرِ الحَقِّ، أعظَموا ذٰلِكَ و غَضِبوا لِلهِ و أَسِفوا عَلیٰ أهلِ الْأَرضِ و لَم يَملِكوا غَضَبَهُم، و قالوا: رَبَّنا، أنتَ العَزيزُ الجَبّارُ الظّاهِرُ العَظيمُ الشَّأنِ، و هٰؤُلاءِ كُلُّهُم خَلقُكَ الضَّعيفُ الذَّليلُ في أرضِكَ، كُلُّهُم يَتَقَلَّبونَ في قَبضَتِكَ، و يَعيشونَ بِرِزقِكَ، و يَتَمَتَّعونَ بِعافِيَتِكَ، و هُم يَعصونَكَ بِمِثلِ هٰذِهِ الذُّنوبِ العِظامِ، لا تَغضَبُ و لا تَنتَقِمُ مِنهُم لِنَفسِكَ بِما تَسمَعُ مِنهُم و تَریٰ، و قَد عَظُمَ ذٰلِكَ عَلَينا و أَكبَرناهُ فيكَ!</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَلَمّا سَمِعَ اللهُ تَعالیٰ مَقالَةَ المَلائِكَةِ قالَ: (إِنِّى جَاعِلٌ فِى ٱلْأَرْضِ خَلِيفَةً)، فَيَكونُ حُجَّتي عَلیٰ خَلقي فِي الْأَرضِ. فَقالَتِ المَلائِكَةُ: سُبحانَكَ رَبَّنا (أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَ يَسْفِكُ ٱلدِّمَاءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَ نُقَدِّسُ لَكَ)؟!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ اللهُ تَعالیٰ: يا مَلائِكَتي، (إِنِّى أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ)</span><ref>. <span dir="rtl">البقرة: ۳۰</span>.</ref><span dir="rtl">، إنّي أخلُقُ خَلقاً بِيَدي، أجعَلُهُم خُلَفائي عَلیٰ خَلقي في أرضي، يَنهَونَهُم عَن مَعصِيَتي، و يُنذِرونَهُم و يَهدونَهُم إلیٰ طاعَتي، و يَسلُكونَ بِهِم طَريقَ سَبيلي، أجعَلُهُم حُجَّةً لي عُذراً و نُذراً، و أَنفِي الشَّياطينَ مِن أرضي، و اُطَهِّرُها مِنهُم، فَأُسكِنُهُم فِي الهَواءِ مِن أقطارِ الأَرضِ و فِي الفَيافي، فَلا يَراهُم خَلقٌ، و لا يَرَونَ شَخصَهُم، و لا يُجالِسونَهُم و لا يُخالِطونَهُم، و لا يُؤاكِلونَهُم و لا يُشارِبونَهُم، و اُنَفِّرُ مَرَدَةَ الجِنَّ العُصاةَ عَن نَسلِ بَرِيَّتي و خَلقي و خِيَرَتي؛ فَلا يُجاوِرونَ خَلقي، و أَجعَلُ بَينَ خَلقي و بَينَ الجانَّ حِجاباً؛ فَلا يَریٰ خَلقي شَخصَ الجِنَّ، و لا يُجالِسونَهُم و لا يُشارِبونَهُم، و لا يَتَهَجَّمونَ تَهَجُّمَهُم، و مَن عَصاني مِن نَسلِ خَلقِيَ الَّذي عَظَّمتُهُ وَ اصطَفَيتُهُ لِغَيبي، اُسكِنُهُم مَساكِنَ العُصاةِ، و اُورِدُهُم مَورِدَهُم و لا اُبالي.</span>

<span dir="rtl">فَقالَتِ المَلائِكَةُ: (لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنتَ ٱلْعَلِيمُ ٱلْحَكِيمُ)</span><ref>. <span dir="rtl">البقرة: ۳۲</span>.</ref><span dir="rtl">.</span><ref>. <span dir="rtl">قصص الأنبياء للراوندي: ص‌۳۵ ح‌۱ عن جابر، بحار الأنوار: ج‌۵۷ ص‌۳۲۲ ح‌۵ و راجع علل الشرائع:ص‌۱۰۴ ح‌۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">5.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">از امیرمؤمنان علیه السلام سؤال شد: آیا پیش از آدم علیه السلام و نسل او، خداوند متعال در روی زمین مخلوقاتی داشته است که خدا را بپرستند؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «آری، در آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها و زمین، مخلوقاتی از آفریدگان خدا بودند که شب و روز، بی</span>‌<span dir="rtl">وقفه، او را تقدیس و تسبیح می</span>‌<span dir="rtl">کردند و افترا نمی</span>‌<span dir="rtl">زدند؛ زیرا خداوند عزّ و جلّ پیش از آفریدن آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها، زمین</span>‌<span dir="rtl">ها را آفرید. سپس فرشتگان را از جنس روح آفرید که بال دارند و با آن بال</span>‌<span dir="rtl">ها هر جا که خدا خواهد، پرواز می</span>‌<span dir="rtl">کنند. سپس خداوند، آنها را در میان طبقات آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها اسکان داد. آنها شبانه</span>‌<span dir="rtl">روز او را تقدیس می</span>‌<span dir="rtl">کنند. از میان آنها اسرافیل و میکائیل وجبرائیل را برگزید.</span>

<span dir="rtl">سپس خدای عزّ و جلّ در زمین، جنّیان را آفرید که آنها نیز موجوداتی از جنس روح بودند و بالدار. آنها را فروتر از فرشتگان آفرید، چنان که نتوانند در پرواز و جز آن به حدّ فرشتگان برسند و آنها را در [فاصلۀ] میان طبقات هفتگانۀ زمین و بالای آنها اسکان داد. آنها شب و روز، بی</span>‌<span dir="rtl">وقفه خدا را تقدیس می</span>‌<span dir="rtl">کنند.</span>

<span dir="rtl">سپس مخلوقات دیگری فروتر از آنها (اجنه) خلق کرد که بدن و روح دارند؛ ولی بال ندارند و می</span>‌<span dir="rtl">خورند و می</span>‌<span dir="rtl">آشامند. موجوداتی انسان</span>‌<span dir="rtl">نما (نَسناس) هم هستند؛ امّا انسان نیستند. اینها را در میانه</span>‌<span dir="rtl">های پهنۀ زمین همراه جنّیان اسکان داد. اینها نیز شب و روز، بی</span>‌<span dir="rtl">وقفه خدا را تقدیس می</span>‌<span dir="rtl">کنند.</span>

<span dir="rtl">جنّیان به آسمان پرواز می</span>‌<span dir="rtl">کنند و در آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها به فرشتگان بر می</span>‌<span dir="rtl">خورند و به آنها سلام می</span>‌<span dir="rtl">کنند و به دیدارشان می</span>‌<span dir="rtl">روند و نزد آنها استراحت می</span>‌<span dir="rtl">کنند و از آنها خوبی می</span>‌<span dir="rtl">آموزند. سپس گروهی از جنّیان و نسناس که خداوند آنها را آفرید و در وسط</span>‌<span dir="rtl">های زمین جایشان داد، از فرمان خدا سرکشی و سرپیچی کردند و به ناحق در روی زمین به عیّاشی و ستم پرداختند و در سرکشی از فرمان خداوند متعال بر یکدیگر پیشی گرفتند تا جایی که به ریختن خون یکدیگر پرداختند و تبهکاری نمودند و ربوبیت خداوند متعال را انکار کردند.</span>

<span dir="rtl">امّا جنّیان فرمان</span>‌<span dir="rtl">بردار، همچنان بر خشنودی خدای متعال و فرمانبری از او پا بر جا ماندند و از دو طایفۀ جن و نسناسی که از فرمان خداوند متعال سر پیچیدند، جدا گشتند. پس خداوند، بال</span>‌<span dir="rtl">های جنّیان نافرمان از خدا و سرکش را ریخت و از آن پس، به سبب انجام گناهان و معاصی، دیگر قادر به پر کشیدن به آسمان و ملاقات با فرشتگان نبودند؛ ولی جنّیان فرمان</span>‌<span dir="rtl">بردار از دستور خداوند، همچون گذشته، شب و روز به آسمان پر می</span>‌<span dir="rtl">کشیدند. ابلیس که نامش &quot;حارث&quot; است، به فرشتگان وانمود می</span>‌<span dir="rtl">کرد که از طایفۀ فرمان</span>‌<span dir="rtl">برداران است.</span>

<span dir="rtl">سپس خداوند متعال، مخلوقاتی که [نوع] خلقتشان متفاوت با خلقت فرشتگان و جن و نسناس بود، آفرید. اینان بر روی زمین همانند خزندگان، می</span>‌<span dir="rtl">خزیدند.…</span>

<span dir="rtl">هفت هزار سال پس از خلقت جنّیان و نَسناس، خداوند خواست مخلوقاتی دیگر بیافریند، و چون از [برنامۀ] آفرینش خدا این بود که بر اساس همان تدبیر و تقدیری که آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها و زمین را آفرید، آدم را بیافریند، پردۀ طبقات آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها را کنار زد و سپس به فرشتگان فرمود: به آفریدگان من، از جن و نَسناس، در روی زمین بنگرید. آیا اعمال و رفتار آنها و اطاعتشان از مرا می</span>‌<span dir="rtl">پسندید؟ فرشتگان نگریستند و دیدند که آنها در زمین سر به نافرمانی برداشته</span>‌<span dir="rtl">اند و به ناحق، خون می</span>‌<span dir="rtl">ریزند و تبهکاری می</span>‌<span dir="rtl">کنند. این کارها بر فرشتگان گران آمد و به خاطر خدا خشمگین شدند و بر زمینیان افسوس خوردند و نتوانستند خشم خویش را در اختیار گیرند و گفتند: پروردگارا! تویی آن عزّتمند مقتدر و چیره و پرشُکوه، و اینان همگی آفریدگان ناتوان و خوار تو در زمین تو و همۀ آنها در قبضۀ قدرت تو هستند و با رزق و روزی تو زندگی می</span>‌<span dir="rtl">کنند و از عافیت تو بهره</span>‌<span dir="rtl">مندند؛ امّا با چنین گناهان بزرگی، تو را نافرمانی می</span>‌<span dir="rtl">کنند، و با این چیزهایی که از آنها می</span>‌<span dir="rtl">شنوی و می</span>‌<span dir="rtl">بینی، باز برایشان خشم نمی</span>‌<span dir="rtl">گیری و انتقامت را از آنان نمی</span>‌<span dir="rtl">گیری. راستی که تو چه بزرگوار و بردباری!</span>

<span dir="rtl">خداوند متعال چون گفتار فرشتگان را شنید، فرمود: (من در زمین جانشینی خواهم گماشت) و او بر آفریدگان من در زمین حجّت خواهد بود. فرشتگان گفتند: منزّهی تو، ای پروردگار ما! (آیا در زمین کسی را می</span>‌<span dir="rtl">گماری که در آن فساد انگیزد و خون</span>‌<span dir="rtl">ها بریزد، حال آن که ما تو را تسبیح و ستایش و تقدیس می</span>‌<span dir="rtl">کنیم؟).</span>

<span dir="rtl">خداوند متعال فرمود: ای فرشتگان من! (من چیزی می</span>‌<span dir="rtl">دانم که شما نمی</span>‌<span dir="rtl">دانید). من با دست خویش مخلوقاتی می</span>‌<span dir="rtl">آفرینم و آنها را جانشینان خود بر مخلوقات در زمین قرار می</span>‌<span dir="rtl">دهم که ایشان را از نافرمانی من نهی می</span>‌<span dir="rtl">کنند و هشدارشان می</span>‌<span dir="rtl">دهند و به اطاعت از من ره</span>‌<span dir="rtl">نمونشان می</span>‌<span dir="rtl">شوند و آنها را به راه من می</span>‌<span dir="rtl">برند. ایشان را حجّت خود قرار می</span>‌<span dir="rtl">دهم که راه هر گونه عذری را بر آنها می</span>‌<span dir="rtl">بندند و هشدار می</span>‌<span dir="rtl">دهند. شیطان</span>‌<span dir="rtl">ها را هم از زمین خود طرد می</span>‌<span dir="rtl">کنم و زمین را از وجودشان پاک می</span>‌<span dir="rtl">سازم. آنها را در هوا - یعنی در کرانه</span>‌<span dir="rtl">های زمین و در بیابان</span>‌<span dir="rtl">ها - اسکان می</span>‌<span dir="rtl">دهم که هیچ خلقی ایشان را نبیند و شخصِ آنها را مشاهده نکند و با ایشان هم</span>‌<span dir="rtl">نشینی و مجالست ننماید و با آنها هم</span>‌<span dir="rtl">خورد و همنوش نشود. جنّیان سرکش و نافرمان را نیز از نسلِ آفریده</span>‌<span dir="rtl">ام و مخلوقم و برگزیده</span>‌<span dir="rtl">ام [آدم علیه السلام] دور می</span>‌<span dir="rtl">سازم تا در جوار آفریدگان من نباشند و میان آفریدگانم (آدمیان) و جان (جنّیان) حجابی قرار می</span>‌<span dir="rtl">دهم تا آفریدگانم شخص جنّیان را نبینند و با آنها هم</span>‌<span dir="rtl">نشین و همنوش نشوند و همچون آنان به یکدیگر حمله نکنند؛ امّا اگر فرزندان آفریده</span>‌<span dir="rtl">ام [آدم علیه السلام] که او را بزرگ داشته</span>‌<span dir="rtl">ام و برای غیب خویش برگزیده</span>‌<span dir="rtl">ام، مرا نافرمانی کنند، آنها را نیز در جایگاه</span>‌<span dir="rtl">های نافرمانان اسکان می</span>‌<span dir="rtl">دهم و همچون ایشان به هلاکتشان می</span>‌<span dir="rtl">افکنم و [از این کار] باک ندارم.</span>

<span dir="rtl">فرشتگان گفتند: (ما را جز آنچه [خود] به ما آموخته</span>‌<span dir="rtl">ای، هیچ دانشی نیست. تویی دانای حکیم)».</span>

<span dir="rtl">6.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في قَولِ اللهِ عزّ و جلّ (وَ إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّى جَاعِلٌ فِى ٱلْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَ يَسْفِكُ ٱلدِّمَاءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَ نُقَدِّسُ لَكَ</span>) -<span dir="rtl">: كانَ في قَولِهِم هٰذا مِنَّةٌ مِنهُم عَلَى اللهِ بِعِبادَتِهِم، و إنَّما قالَ ذٰلِكَ بَعضُ المَلائِكَةِ لِما عَرَفوا مِن حالِ مَن كانَ فِي الْأَرضِ مِنَ الجِنَّ قَبلَ آدَمَ.</span><ref>. <span dir="rtl">دعائم الإسلام: ج‌۱ ص‌۲۹۱، بحار الأنوار: ج‌۹۹ ص‌۴۶ ح‌۳۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">6.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بارۀ سخن خداوند عزّ و جلّ: (آن گاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمین، جانشین خواهم گمارد. فرشتگان گفتند: آیا در آن، کسی را می</span>‌<span dir="rtl">گماری که در آن تباهی کند و خون بریزد، در حالی که ما تو را تسبیح و ستایش و تقدیس می</span>‌<span dir="rtl">کنیم؟</span>!) -<span dir="rtl">: این سخن فرشتگان، متضمّن منّتی است که با عبادت خود بر خداوند نهادند. این سخن را برخی فرشتگان گفتند؛ چون از کارهایی که جنّیان، پیش از آدم، در زمین کرده بودند، خبر داشتند.</span>

<span id="أصناف-الجن"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۳: أصنافُ الجِنَّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۳: گونه</span>‌<span dir="rtl">های جن</span>

<span dir="rtl">7.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خَلَقَ اللهُ الجِنَّ خَمسَةَ أصنافٍ: صِنفٌ كَالرّيحِ فِي الهَواءِ، و صِنفٌ حَيّاتٌ، و صِنفٌ عَقارِبُ، و صِنفٌ حَشَراتُ الْأَرضِ، و صِنفٌ كَبَني آدَمَ عَلَيهِمُ الحِسابُ وَ العِقابُ.</span><ref>. <span dir="rtl">بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۲۶۷ ذيل ح‌۱۵۱ و ج ۹۰ ص‌۲۲۴ ذيل ح‌۴۱، مجمع البحرين: ج‌۱ ص‌۳۲۸ نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">7.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خداوند، جنّیان را پنج</span> ‌<span dir="rtl">گونه آفرید: گونه</span>‌<span dir="rtl">ای مانند باد در هوا هستند، گونه</span>‌<span dir="rtl">ای مارهایند، گونه</span>‌<span dir="rtl">ای کژدم</span>‌<span dir="rtl">هایند، گونه</span>‌<span dir="rtl">ای حشرات زمین</span> ‌<span dir="rtl">اند، و گونه</span>‌<span dir="rtl">ای همانند آدمیان هستند که دارای حسابرسی و کیفرند.</span>

<span dir="rtl">8.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">الجِنُّ ثَلاثَةُ أصنافٍ: صِنفٌ لَهُم أجنِحَةٌ يَطيرونَ فِي الهَواءِ، و صِنفٌ حَيّاتٌ و كِلابٌ، و صِنفٌ يَحُلّونَ و يَظعَنونَ</span><ref>. <span dir="rtl">ظَعَنَ: ذَهبَ و سارَ (لسان العرب: ج‌۱۳ ص‌۲۷۰ «ظعن»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref>. <span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين: ج‌۲ ص‌۴۹۵ ح‌۳۷۰۲، صحيح ابن حبّان: ج‌۱۴ ص‌۲۶ ح‌۶۱۵۶، موارد الظمآن: ص‌۴۹۲ ح‌۲۰۰۷ وليس فيهما «لهم أجنحة»، المعجم الكبير: ج‌۲۲ ص‌۲۱۵ ح‌۵۷۳ و ليس فيه «و كلاب»، حلية الأولياء: ج‌۵ ص‌۱۳۷ الرقم ۳۱۳ كلّها عن أبي ثعلبة الخشني، كنز العمّال</span>: <span dir="rtl">ج‌۶ ص‌۱۴۳ ح‌۱۵۱۷۸؛ بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۱۱۴ ح‌۸۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">8.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">جنّیان، سه گونه</span>‌ <span dir="rtl">اند: گونه</span>‌<span dir="rtl">ای بال دارند و در هوا می</span>‌<span dir="rtl">پرند، گونه</span>‌<span dir="rtl">ای مار و سگ</span>‌ <span dir="rtl">اند، و گونه</span>‌<span dir="rtl">ای اهل کوچ و اقامت اند.</span>

<span dir="rtl">9.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خَلَقَ اللهُ الجِنَّ ثَلاثَةَ أصنافٍ: صِنفٌ حَيّاتٌ و عَقارِبُ و خَشاشُ</span><ref>. <span dir="rtl">خَشاشُ الأرضِ: أي هوامّها و حشراتها (النهاية: ج‌۲ ص‌۳۳ «خشش»).</span></ref> <span dir="rtl">الْأَرضِ، و صِنفٌ كَالرّيحِ فِي الهَواءِ، و صِنفٌ عَلَيهِمُ الحِسابُ وَ العِقابُ.</span><ref>. <span dir="rtl">المطالب العالية: ج‌۳ ص‌۲۶۷ ح‌۳۴۵۰، تفسیر القرطبي: ج‌۱ ص‌۳۱۸ نحوه، إحياء العلوم: ج‌۳ ص‌۶۱ و فيه «الثواب» بدل «الحساب»، الفردوس: ج‌۲ ص‌۱۸۹ ح‌۲۹۴۲ كلّها عن أبي الدرداء، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۱۴۳ ح‌۱۵۱۷۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">9.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خداوند، جنّیان را سه گونه آفرید: گونه</span>‌<span dir="rtl">ای مار و کژدم و حشرات زمین</span> ‌<span dir="rtl">اند، گونه</span>‌<span dir="rtl">ای مانند باد در هوایند، و گونه</span>‌<span dir="rtl">ای حسابرسی و کیفر (تکلیف و مسئولیت) دارند.</span>

<span dir="rtl">10.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الجِنُّ عَلیٰ ثَلاثَةِ أجزاءٍ: فَجُزءٌ مَعَ المَلائِكَةِ، و جُزءٌ يَطيرونَ فِي الهَواءِ، و جُزءٌ كِلابٌ و حَيّاتٌ.</span><ref>. <span dir="rtl">الخصال: ص‌۱۵۴ ح‌۱۹۲، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۷۸ ح‌۳۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">10.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جنّیان، سه دسته</span> ‌<span dir="rtl">اند: دسته</span>‌<span dir="rtl">ای با فرشتگان</span> ‌<span dir="rtl">اند. دسته</span>‌<span dir="rtl">ای در هوا می</span>‌<span dir="rtl">پرند، و دسته</span>‌<span dir="rtl">ای سگان و مارهایند.</span>

<span dir="rtl">11.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ الهَوامَّ مِنَ الجِنَّ، فَمَن رَأی في بَيتِهِ شَيئاً فَليُحرِج</span><ref>. <span dir="rtl">يُحرجُ عليه: أي يُضيّقُ عليه إن عاد، بالتتبّع و الطرد (اُنظر النهاية: ج‌۱ ص‌۳۶۱ «حرج»).</span></ref> <span dir="rtl">عَلَيهِ ثَلاثَ مَرّاتٍ، فَإِن عادَ فَليَقتُلهُ فَإِنَّهُ شَيطانٌ.</span><ref>. <span dir="rtl">سنن أبي داود: ج‌۴ ص‌۳۶۵ ح‌۵۲۵۶، صحيح مسلم: ج‌۴ ص‌۱۷۵۷ ح‌۱۴۱ نحوه و كلاهما عن أبي سعيد الخدري، كنز العمّال: ج‌۱۵ ص‌۴۱ ح‌۳۹۹۹۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">11.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">حشرات از جنّیان اند. پس هر کس در خانه</span>‌<span dir="rtl">اش حشره</span>‌<span dir="rtl">ای [موذی] دید، تا سه بار، آن را دنبال کند و بیرون اندازد. پس از آن اگر بر گشت، آن را بکشد؛ چون یک شیطان است.</span><ref>. <span dir="rtl">این روایات، از آن اعتبار برخوردار نیستند که بتوان به آنها استناد و عمل کرد</span>.</ref>

<span dir="rtl">12.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">الحَيّاتُ مَسخُ الجِنَّ، كَما مُسِخَتِ القِرَدَةُ وَ الخَنازيرُ مِن بَني إسرائيلَ.</span><ref>. <span dir="rtl">المعجم الكبير: ج‌۱۱ ص‌۲۷۰ ح‌۱۱۹۴۶، المعجم الأوسط: ج‌۴ ص‌۳۰۴ ح‌۴۲۶۹، موارد الظمآن: ص‌۲۶۵ ح‌۱۰۸۰، تفسير ابن كثير: ج‌۳ ص‌۱۳۵ و ليس فيهما «من بني إسرائيل» و كلّها عن ابن عبّاس، المصنّف لعبد الرزّاق: ج‌۱۰ ص‌۴۳۴ ذيل ح‌۱۹۶۱۷ عن ابن عبّاس من دون إسنادٍ إليه صلی</span> <span dir="rtl">الله علیه و آله وليس فيه «و الخنازير»، كنز العمّال: ج‌۱۵ ص‌۴۱ ح‌۳۹۹۹۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">12.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">مارها مسخ شدۀ جنّیان اند، چنان که بوزینگان و خوکان، مسخ شده</span>‌<span dir="rtl">هایی از بنی</span> ‌<span dir="rtl">اسرائیل</span> ‌<span dir="rtl">اند.</span><ref>. <span dir="rtl">در روایات دیگری آمده است که مُسوخ (حیوانات حاصل از مَسخ)، زاد و ولد ندارند (برای نمونه، ر.ک: عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج ۱ ص ۲۷۱). برای مطالعۀ بیشتر، ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن: ج ۶ ص ۲۳۹، تفسیر القرآن الکریم، ملاصدرا: ج ۳ ص ۴۶۸).</span></ref>

<span dir="rtl">13.</span> <span dir="rtl">المعجم الصغير عن ابن عمر</span>: <span dir="rtl">إنَّ رَجُلاً كانَ حَديثَ عَهدٍ بِعُرسٍ، فَبَعَثَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله بَعثاً و بَعَثَ فيهِم ذٰلِكَ الرَّجُلَ، فَلَمّا جاءَ القَومُ تَعَجَّلَ إلیٰ أهلِهِ، فَإِذا هُوَ بِامرَأَتِهِ قائِمَةٌ عَلی بابِها، فَدَخَلَتهُ غَيرَةٌ فَهَيَّأَ الرُّمحَ لِيَطعُنَها بِهِ، فَقالَت: لا تَعجَل وَ انظُر ما فِي البَيتِ، فَدَخَلَ البَيتَ فَإِذا هُوَ بِحَيَّةٍ مُنطَوِيَةٍ عَلیٰ فِراشِها، فَطَعَنَ الحَيَّةَ فَماتَت، و ماتَ الرَّجُلُ.</span>

<span dir="rtl">فَبَلَغَ ذٰلِكَ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله، فَقالَ: «إنَّ لِهٰذِهِ البُيوتِ عَوامِرَ مِنَ الجِنَّ»، و نَهیٰ عَن قَتلِ الجِنّانِ.</span><ref>. <span dir="rtl">المعجم الصغير: ج‌۲ ص‌۱۳۴، صحيح مسلم: ج‌۴ ص‌۱۷۵۶ ح‌۱۳۹، المعجم الأوسط: ج‌۵ ص‌۱۰ ح‌۴۵۲۸ كلاهما نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">13.</span> <span dir="rtl">المعجم الصغیر</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عمر</span> -<span dir="rtl">: مردی بود تازه</span>‌<span dir="rtl">داماد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله گُردانی را روانه کرد و آن مرد را هم با آن فرستاد. چون بازگشتند، آن تازه</span>‌<span dir="rtl">داماد، زودتر به طرف خانه</span>‌<span dir="rtl">اش رفت. دید زنش جلو در خانه ایستاده است. غیرتی شد و نیزه کشید که او را بکشد. زن گفت: دست نگه دار. برو ببین در اتاق چیست. مرد، داخل اتاق شد. دید ماری روی بستر زن، چنبر زده است. مرد، مار را با نیزه زد و مار مُرد و مرد هم مُرد. این خبر به پیامبر صلی الله علیه و آله رسید. فرمود: «در این اتاق</span>‌<span dir="rtl">ها ساکنانی از جنّیان هستند» و از کشتن جنّیان، نهی فرمود.</span>

<span dir="rtl">14.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لَمّا ذَهَبَ لِقِتالِ الجِنَّ</span> -<span dir="rtl">: فَلَمّا وَرَدتُ الجِنَّ، افتَرَقَتِ الجِنُّ ثَلاثَ فِرَقٍ: فِرقَةً طارَت بِالهَواءِ فَاحتَجَبَت مِنّي، و فِرقَةً آمَنَت بي؛ و هِيَ الفِرقَةُ الَّتي نَزَلَت فيهَا الآيَةُ مِن: (قُلْ أُوحِىَ)</span><ref>. <span dir="rtl">الجنّ: ۱</span>.</ref><span dir="rtl">، و فِرقَةً جَحَدَتني حَقّي.</span><ref>. <span dir="rtl">تفسير فرات: ص‌۵۰۹ ح‌۲ عن جابر بن عبداللّٰه‏ الأنصاري، بحار الأنوار: ج‌۳۹ ص‌۱۴۸ ح‌۱۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">14.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">آن گاه که به جنگ جنّیان رفت</span> -<span dir="rtl">: چون به جنّیان رسیدم، آنها سه دسته شدند: دسته</span>‌<span dir="rtl">ای به هوا پریدند و از نظرم پنهان شدند، دسته</span>‌<span dir="rtl">ای به من ایمان آوردند - این دسته همان</span>‌<span dir="rtl">هایی هستند که آیۀ (بگو: به من وحی شده است) در بارۀ آنها نازل شده بود -، و دسته</span>‌<span dir="rtl">ای هم حقّانیت مرا انکار کردند.</span>

<span dir="rtl">15.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لَولا أنَّ الكِلابَ اُمَّةٌ مِنَ الاُمَمِ، لَأَمَرتُ بِقَتلِ كُلِّ أسوَدَ بَهيمٍ</span><ref>. <span dir="rtl">البَهيمُ: الذي لا يخالط لونَهُ لونٌ سواه (النهاية: ج‌۱ ص‌۱۶۷ «بهم»).</span></ref><span dir="rtl">، فَاقتُلُوا المعينَةَ مِنَ الكِلابِ؛ فَإِنَّهَا المَلعونَةُ مِنَ الجِنَّ.</span><ref>. <span dir="rtl">المعجم الكبير: ج‌۱۱ ص‌۲۷۷ ح‌۱۱۹۷۹، المعجم الأوسط: ج‌۳ ص‌۱۳۶ ح‌۲۷۱۹، مسند أبي يعلیٰ: ج‌۳ ص‌۴۴ ح‌۲۴۳۶ كلّها عن ابن عبّاس، المنتخب من مسند عبد بن حميد: ص‌۴۲۶ ح‌۱۴۶۳ عن أبي هريرة و ليس فيه ذيله، كنز العمّال: ج‌۱۵ ص‌۵۰ ح‌۴۰۰۴۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">15.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">اگر نبود که سگان نیز دسته</span>‌<span dir="rtl">ای از جانوران هستند [و دوست ندارم آنها را نابود کنم]، دستور می</span>‌<span dir="rtl">دادم هر [سگ] سیاه یکدستی را بکشید؛ امّا سگانی را که میان چشمانشان خال سیاه است، بکشید؛ زیرا چنین سگ</span>‌<span dir="rtl">هایی از جنّیانِ لعنت شده هستند.</span>

<span dir="rtl">16.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">الكِلابُ مِن ضَعَفَةِ الجِنَّ، فَإِذا أكَلَ أحَدُكُمُ الطَّعامَ و شَيءٌ مِنها بَينَ يَدَيهِ فَليُطعِمهُ أو لِيَطرُدهُ؛ فَإِنَّ لَها أنفُسَ سَوءٍ.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۵۵۳ ح‌۹، عوالي اللآلي: ج‌۳ ص‌۶۶۰ ح‌۱۴۳ كلاهما عن مسمع عن الإمام الصادق علیه السلام، الجعفريّات: ص‌۱۱۷ عن الإمام الكاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه و ليس فيه ذيله، النهاية: ج‌۱ ص‌۴۵۳ عن ابن عبّاس نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">16.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">سگان، از جنّیانِ ضعیف هستند. بنا بر این، هر گاه یکی از شما غذا می</span>‌<span dir="rtl">خورد و سگی در برابر اوست، لقمه</span>‌<span dir="rtl">ای هم به آن بدهد یا آن را از برابر خود براند؛ زیرا سگان، روح</span>‌<span dir="rtl">های بدی دارند (بدجنس اند).</span>

<span dir="rtl">17.</span> <span dir="rtl">الكافي عن سالم بن أبي سلمة عن الإمام الصادق علیه السلام، قال</span> : <span dir="rtl">سُئِلَ عَنِ الكِلابِ، فَقالَ: كُلُّ أسوَدَ بَهيمٍ و كُلُّ أحمَرَ بَهيمٍ و كُلُّ أبيَضَ بَهيمٍ؛ فَذٰلِكَ خَلقٌ مِنَ الكِلابِ مِنَ الجِنَّ، و ما كانَ أبلَقَ</span><ref>. <span dir="rtl">البَلَقُ: سواد و بياض، و الأبلَقُ: ارتفاع التحجيل إلى الفخذين (لسان العرب: ج‌۱۰ ص‌۲۵ «بلق»).</span></ref> <span dir="rtl">فَهُوَ مَسخٌ مِنَ الجِنَّ وَ الإِنسِ.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۵۵۳ ح‌۱۰، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۹۴ ح‌۴۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">17.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل</span>‌<span dir="rtl">از سالم بن ابی سلمه</span> -<span dir="rtl">: از امام صادق علیه السلام در بارۀ سگ</span>‌<span dir="rtl">ها سؤال شد. فرمود: «همۀ سگ</span>‌<span dir="rtl">های کاملاً سیاه و کاملاً قرمز و کاملاً سفید، طایفه</span>‌<span dir="rtl">ای از جنّیان هستند. سگ</span>‌<span dir="rtl">های اَبلق (دورنگ)، مسخ شده از جن و انس</span>‌ <span dir="rtl">اند».</span>

<span dir="rtl">18.</span> <span dir="rtl">الكافي عن زرارة عن أحدهما علیهما السلام: الكِلابُ السّودُ البَهيمُ مِنَ الجِنَّ.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۵۵۲ ح‌۷، عوالي اللآلي: ج‌۳ ص‌۶۵۹ ح‌۱۴۱، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۹۳ ح‌۴۷ و راجع المنتخب من مسند عبد بن حميد: ص‌۴۲۶ ذيل ح‌۱۴۶۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">18.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از زُراره</span> -<span dir="rtl">: امام باقر یا امام صادق علیهما السلام فرمود: «سگ</span>‌<span dir="rtl">های یکپارچۀ سیاه، از جنّیان هستند».</span>

<span dir="rtl">19.</span> <span dir="rtl">الكافي عن أبي حمزة الثمالي</span>: <span dir="rtl">كُنتُ مَعَ أبي عَبدِ اللهِ علیه السلام فيما بَينَ مَكَّةَ وَ المَدينَةِ، إذَا التَفَتَ عَن يَسارِهِ فَإِذا كَلبٌ أسوَدُ بَهيمٌ، فَقالَ: ما لَكَ - قَبَّحَكَ اللهُ - ؟ ما أشَدَّ مُسارَعَتَكَ؟! و إذا هُوَ شَبيهٌ بِالطّائِرِ، فَقُلتُ: ما هٰذا - جُعِلتُ فِداكَ - ؟! فَقالَ: هٰذا غُثَيمٌ بَريدُ الجِنَّ، ماتَ هِشامٌ السّاعَةَ، و هُوَ يَطيرُ يَنعاهُ في كُلِّ بَلدَةٍ.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۵۵۳ ح‌۸، بصائر الدرجات: ص‌۹۶ ح‌۴ و فيه «عتم» بدل «غثيم»، دلائل الإمامة: ص‌۲۷۹ ح‌۲۱۶ و فيه «عثم» بدل «غثيم»، عوالي اللآلي: ج‌۳ ص‌۶۵۹ ح‌۱۴۲، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۸۴ ح‌۴۰؛ الفصول المهمّة: ص‌۲۲۶ نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">19.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل</span>‌<span dir="rtl">از ابو حمزۀ ثُمالی</span> -<span dir="rtl">: با امام صادق علیه السلام در میان راه مکّه و مدینه بودم که ایشان به سمت چپ خود باز گشت و سگ کاملاً سیاهی را دید. فرمود: «چه شده است - ای بدریخت - ؟ چرا چنین با عجله؟». در این هنگام، شبیه پرنده شد.</span>

<span dir="rtl">گفتم: این چیست - قربانت شوم - ؟ فرمود: «او غثیم، قاصد جنّیان است». هشام، همین لحظه مرده است و او به شهرهای مختلف پرواز می</span>‌<span dir="rtl">کند و خبر مرگش را می</span>‌<span dir="rtl">برد.</span>

<span dir="rtl">20.</span> <span dir="rtl">الاُصول الستّة عشر عن زيد الزرّاد عن الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الغولُ نَوعٌ مِنَ الجِنَّ يَغتالُ الإِنسانَ، فَإِذا رَأَيتَ الشَّخصَ الواحِدَ فَلا تَستَرشِدهُ، و إن أرشَدَكُم فَخالِفوهُ، و إذا رَأَيتَهُ في خَرابٍ و قَد خَرَجَ عَلَيكَ أو في فَلاةٍ مِنَ الْأَرضِ، فَأَذَّن في وَجهِهِ وَ ارفَع صَوتَكَ.</span>

<span dir="rtl">ثُمَّ ذَكَرَ دُعاءً، ثُمَّ قالَ: فَإِذا ضَلَلتَ الطَّريقَ فَأَذَّن بِأَعلیٰ صَوتِكَ. ثُمَّ ذَكَرَ دُعاءً، و قالَ: وَ ارفَع صَوتَكَ بِالأَذانِ؛ تُرشَد و تُصِبِ الطَّريقَ إن شاءَ اللهُ.</span><ref>. <span dir="rtl">الاُصول الستّة عشر: ص‌۱۳۵ ح‌۳۱، بحار الأنوار: ج‌۸۴ ص‌۱۱۹ ح‌۱۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">20.</span> <span dir="rtl">الاُصول الستّة عشر</span> - <span dir="rtl">به نقل از زید زرّاد</span> - <span dir="rtl">: امام صادق علیه السلام فرمود: «غول، گونه</span>‌<span dir="rtl">ای از جن است که انسان را فریب می</span>‌<span dir="rtl">دهد و می</span>‌<span dir="rtl">کشد. بنا بر این هر گاه شخص تنهایی را دیدی، از او راه</span>‌<span dir="rtl">نمایی مخواه، و اگر شما را راه</span>‌<span dir="rtl">نمایی کرد، بر خلاف آن عمل کنید، و هر گاه در خرابه</span>‌<span dir="rtl">ای یا در بیابانی در برابرت نمایان شد، در صورتش اذان بگو و صدایت را بلند کن».</span>

<span dir="rtl">امام علیه السلام سپس دعایی را ذکر کرد و فرمود: «هر گاه راه را گم کردی، با بلندترین صدایت اذان بگو». سپس دعایی را ذکر کرد و فرمود: «صدایت را به اذان بلند کن. به خواست خدا، به مقصدت ره</span>‌<span dir="rtl">نمون می</span>‌<span dir="rtl">شوی و راه را پیدا می</span>‌<span dir="rtl">کنی».</span>

<span id="صعود-الجن-إلى-السماء-لاستراق-السمع"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۴: صُعودُ الجِنَّ إلَى السَّماءِ لاِستِراقِ السَّمعِ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۴: بالا رفتن جنّیان به آسمان برای شنود</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(وَ أَنَّا لَمَسْنَا ٱلسَّمَاءَ فَوَجَدْنَٰهَا مُلِئَتْ حَرَساً شَدِيدًا وَ شُهُباً * وَ أَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَٰعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَن يَسْتَمِعِ ٱلآنَ يَجِدْ لَهُ شِهَاباً رَّصَدًا).</span><ref>. <span dir="rtl">الجنّ: ۸ و ۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">(و این که ما آسمان را جستجو کردیم و همه را پر از محافظان قوی و تیرهای شهاب یافتیم * و این که ما پیش از این به استراق سمع در آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها می</span>‌<span dir="rtl">نشستیم؛ امّا اکنون هر کس بخواهد استراق سمع کند، شهابی را در کمین خود می</span>‌<span dir="rtl">یابد).</span>

<span dir="rtl">(وَ لَقَدْ جَعَلْنَا فِى ٱلسَّمَاءِ بُرُوجاً وَ زَيَّنَّٰهَا لِلنَّٰظِرِينَ * وَ حَفِظْنَٰهَا مِن كُلِّ شَيْطَٰنٍ رَّجِيمٍ * إِلَّا مَنِ ٱسْتَرَقَ ٱلسَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ مُّبِينٌ).</span><ref>. <span dir="rtl">الحِجر: ۱۶ ـ ۱۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">(ما در آسمان، برج</span>‌<span dir="rtl">هایی قرار دادیم و آن را برای بینندگان آراستیم * و آن را از هر شیطان رانده شده</span>‌<span dir="rtl">ای حفظ کردیم * مگر آن کس که استراق سمع کند [و دزدانه گوش فرا دهد] که «شهاب مبین» او را تعقیب می</span>‌<span dir="rtl">کند [و می</span>‌<span dir="rtl">راند]).</span>

<span dir="rtl">(إِنَّا زَيَّنَّا ٱلسَّمَاءَ ٱلدُّنْيَا بِزِينَةٍ ٱلْكَوَاكِبِ * وَ حِفْظاً مِّن كُلِّ شَيْطَٰنٍ مَّارِدٍ * لَا يَسَّمَّعُونَ إِلَى ٱلْمَلأِ ٱلَاعْلی وَ يُقْذَفُونَ مِن كُلِّ جَانِبٍ * دُحُورًا وَ لَهُمْ عَذَابٌ وَاصِبٌ * إِلَّا مَنْ خَطِفَ ٱلْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ).</span><ref>. <span dir="rtl">الصافّات: ۶ ـ ۱۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">(ما آسمان نزدیک [پایین] را با ستارگان آراستیم * تا آن را از هر شیطان خبیثی حفظ کنیم * آنها نمی</span>‌<span dir="rtl">توانند به [سخنان] فرشتگان عالم بالا گوش فرا دهند [و هر گاه چنین کنند]، از هر سو هدف قرار می</span>‌<span dir="rtl">گیرند * آنها به شدّت به عقب رانده می</span>‌<span dir="rtl">شوند و برای آنان مجازاتی پیوسته است * مگر آنها که در لحظه</span>‌<span dir="rtl">ای کوتاه [برای استراق سمع] به آسمان نزدیک شوند، که «شهاب ثاقب» آنها را تعقیب می</span>‌<span dir="rtl">کند!).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">21.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ إبليسُ لَعَنَهُ اللهُ يَختَرِقُ السَّماواتِ السَّبعَ، فَلَمّا وُلِدَ عيسی علیه السلام حُجِبَ عَن ثَلاثِ سَماواتٍ، و كانَ يَختَرِقُ أربَعَ سَماواتٍ، فَلَمّا وُلِدَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله حُجِبَ عَنِ السَّبعِ كُلِّها، و رُمِيَتِ الشَّياطينُ بِالنُّجومِ.</span><ref>. <span dir="rtl">الأمالي للصدوق: ص‌۳۶۰ ح‌۴۴۴ عن أبان بن عثمان، روضة الواعظين: ص‌۷۶، المناقب لابن شهرآشوب: ج‌۱ ص‌۳۱، بحار الأنوار: ج‌۱۵ ص‌۲۵۷ ح‌۹؛ تاريخ دمشق: ج‌۳ ص‌۷۰ عن معروف بن خربوذ من دون إسناد إلی أحد من أهل البيت علیهم السلام، تفسير الآلوسي: ج‌۲۳ ص‌۷۴ من دون إسنادٍ إلی أحد من أهل البيت علیهم السلام نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">21.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ابلیس - که لعنت خدا بر او باد - در هفت آسمان، آمد و شد داشت. چون عیسی علیه السلام زاده شد، از سه آسمان ممنوع شد و تا چهار آسمان دیگر را می</span>‌<span dir="rtl">رفت. چون پیامبر خدا صلی الله علیه و آله متولّد شد، از هر هفت آسمان ممنوع گشت و شیطان</span>‌<span dir="rtl">ها با ستارگان، تیرباران می</span>‌<span dir="rtl">شدند.</span>

<span dir="rtl">22.</span> <span dir="rtl">الإمام الكاظم علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ الجِنَّ كانوا يَستَرِقونَ السَّمعَ قَبلَ مَبعَثِهِ [النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله]، فَمُنِعَت في أوانِ رِسالَتِهِ بِالرُّجومِ، وَ انقِضاضِ النُّجومِ، و بُطلانِ الكَهَنَةِ وَ السَّحَرَةِ.</span><ref>. <span dir="rtl">قرب الإسناد: ص‌۳۱۸ ح‌۱۲۲۸، قصص الأنبياء للراوندي: ص‌۳۱۳ ح‌۳۸۹ نحوه و كلاهما عن معمر عن الإمام الرضا علیه السلام، الخرائج و الجرائح: ج‌۲ ص‌۵۰۸ ح‌۲۲ عن الإمام الرضا عنه علیهما السلام و ليس فيه «و انقضاض النجوم»، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۷۳ ح‌۲۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">22.</span> <span dir="rtl">امام کاظم علیه السلام</span>: <span dir="rtl">تا پیش از مبعث پیامبر صلی الله علیه و آله جنّیان، شنود (استراق سمع) می</span>‌<span dir="rtl">کردند. با مبعوث شدن او، آنها به وسیلۀ نیزک</span>‌<span dir="rtl">ها و بارش ستارگان و باطل شدن پیشگویان و جادوگران، [از شنود کردن] باز داشته شدند.</span>

<span dir="rtl">23.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذي عن ابن عبّاس</span>: <span dir="rtl">كانَ الجِنُّ يَصعَدونَ إلَى السَّماءِ يَسمَعونَ الوَحيَ، فَإِذا سَمِعُوا الكَلِمَةَ زادوا فيها تِسعاً، فَأَمَّا الكَلِمَةُ فَتَكونُ حَقّاً و أمّا ما زادَ فَيَكونُ باطِلاً.</span>

<span dir="rtl">فَلَمّا بُعِثَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله مُنِعوا مَقاعِدَهُم، فَذَكَروا ذٰلِكَ لِإِبليسَ و لَم تَكُنِ النُّجومُ يُرمیٰ بِها قَبلَ ذٰلِكَ، فَقالَ لَهُم إبليسُ: ما هٰذا إلّا مِن أمرٍ قَد حَدَثَ في أرضٍ! فَبَعَثَ جُنودَهُ، فَوَجَدوا رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله قائِماً يُصَلّي بَينَ جَبَلَينِ - أراهُ قالَ: - بِمَكَّةَ، فَأَتَوهُ فَأَخبَروهُ، فَقالَ: هٰذَا الَّذي حَدَثَ فِي الْأَرضِ.</span><ref>. <span dir="rtl">سنن الترمذي: ج‌۵ ص‌۴۲۷ ح‌۳۳۲۴، السنن الكبری للنسائي: ج‌۶ ص‌۵۰۰ ح‌۱۱۶۲۶، مسند أبي يعلیٰ: ج‌۳ ص‌۶۵ ح‌۲۴۹۷، تفسير الطبري: ج‌۱۲ الجزء ۲۳ ص‌۳۶ و فيهما «الشياطين» بدل «الجنّ» و كلاهما نحوه، المعجم الكبير: ج‌۱۲ ص‌۳۷ ح‌۱۲۴۳۱؛ بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۱۲۱ ح‌۱۰۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">23.</span> <span dir="rtl">سنن الترمذی</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عبّاس</span> -<span dir="rtl">: جنّیان به آسمان، بالا می</span>‌<span dir="rtl">رفتند و وحی را می</span>‌<span dir="rtl">شنیدند و هر گاه سخن [وحی] را می</span>‌<span dir="rtl">شنیدند، نُه تا به آن می</span>‌<span dir="rtl">افزودند. اصل کلمه راست بود؛ امّا آنچه می</span>‌<span dir="rtl">افزودند، باطل بود. چون پیامبر خدا صلی الله علیه و آله مبعوث شد، جنّیان از [دسترس به] جایگاه</span>‌<span dir="rtl">های نشستنشان [در آسمان] باز داشته شدند. پس موضوع را به ابلیس گفتند. تا پیش از مبعث، با ستارگان، تیرباران نمی</span>‌<span dir="rtl">شدند. ابلیس به آنها گفت: حتماً در زمین، حادثه</span>‌<span dir="rtl">ای رخ داده است. پس لشکریانش را فرستاد و آنها پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را دیدند که در میان دو کوه - فکر می</span>‌<span dir="rtl">کنم گفت: در مکه - به نماز ایستاده است. آنها نزد ابلیس آمدند و به او گزارش دادند. ابلیس گفت: این است آن حادثه</span>‌<span dir="rtl">ای که در زمین رخ داده است!</span>

<span dir="rtl">راجع: ص ۵۰ ح ۲۸.</span>

<span dir="rtl">ر. ک: ص ۵۱ ح ۲۸.</span>

<span id="الجن-لا-يعلمون-الغيب"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۵: الجِنُّ لا يَعلَمونَ الغَيبَ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۵: جنّیان غیب نمی</span>‌<span dir="rtl">دانند</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ ٱلْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ ٱلْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِى ٱلْعَذَابِ ٱلْمُهِينِ).</span><ref>. <span dir="rtl">سبأ: ۱۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">(هنگامی</span>‌<span dir="rtl">که [پیکر سلیمان] فرو افتاد، جنّیان فهمیدند که اگر از غیب آگاه بودند، در عذاب خوار کننده باقی نمی</span>‌<span dir="rtl">ماندند).</span>

<span dir="rtl">(وَ أَنَّا لَا نَدْرِى أَشَرٌّ أُرِيدَ بِمَن فِى ٱلْأَرْضِ أَمْ أرَادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَدًا).</span><ref>. <span dir="rtl">الجنّ: ۱۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">(و این که ما نمی</span>‌<span dir="rtl">دانیم آیا ارادۀ شرّی در بارۀ اهل زمین شده یا پروردگارشان خواسته است آنان را هدایت کند!).</span>

<span dir="rtl">(عَٰلِمُ ٱلْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلی غَيْبِهِ أَحَدًا * إِلَّا مَنِ ٱرْتَضَی مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ</span>‌<span dir="rtl">يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا).</span><ref>. <span dir="rtl">الجن: ۲۶ و ۲۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">(دانای غیب، اوست و هیچ کس را بر اسرار غیبش آگاه نمی</span>‌<span dir="rtl">سازد * مگر رسولی که آنان را برگزیده و مراقبانی از پیش و پشت او می</span>‌<span dir="rtl">گمارد).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">24.</span> <span dir="rtl">رسول اللّه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">كانَ سُلَيمانُ بنُ داودَ - عَلَيهِ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ - إذا قامَ في رَمَضانَ رَأیٰ شَجَرَةً نابِتَةً بَينَ يَدَيهِ، قالَ: مَا اسمُكِ؟ فَتَقولُ: كَذا و كَذا؛ فَيَقولُ: لِأَيَّ شَيءٍ أنتِ؟ فَتَقولُ: لِكَذا و كَذا، فَإِن كانَت لِدَواءٍ كُتِبَ، و إن كانَت لِغَرسٍ غُرِسَت. فَبَينَما هُوَ يُصَلّي ذاتَ يَومٍ إذا شَجَرَةٌ نابِتَةٌ بَينَ يَدَيهِ، فَقالَ لَها: مَا اسمُكِ؟ قالَت: الخُرنوبُ، قالَ: لَأَيِّ شَيءٍ أنتِ؟ قالَت: لِخَرابِ أهلِ هٰذَا البَيتِ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ سُلَيمانُ عَلَيهِ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ: اللّٰهُمَّ غُمَّ عَلَى الجِنَّ مَوتي حَتّی يَعلَمَ الإِنسُ أنَّ الجِنَّ لا تَعلَمُ الغَيبَ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَنَحَتَها عَصاً، فَتَوَكَّأَ عَلَيها حَولاً مَيِّتاً وَ الجِنُّ تَعمَلُ، فَأَكَلَتهَا الْأَرَضَةُ فَسَقَطَ، فَلَمّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الإِنسُ أنَّ الجِنَّ لا يَعلَمونَ الغَيبَ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَشَكَرَتِ الجِنُّ الْأَرَضَةَ فَكانَت تَأتيها بِالماءِ.</span><ref>. <span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين: ج‌۴ ص‌۲۱۹ ح‌۷۴۲۸، المعجم الكبير: ج‌۱۱ ص‌۳۵۷ ح‌۱۲۲۸۱، تاريخ الطبري: ج‌۱ ص‌۵۰۱ كلّها عن ابن عبّاس، تفسير الثعلبي: ج‌۸ ص‌۷۹، الكامل في التاريخ: ج‌۱ ص‌۱۶۶ كلاهما من دون إسنادٍ إليه صلی الله علیه و آله و كلّها نحوه، كنز العمّال: ج‌۲ ص‌۳۶</span> <span dir="rtl">ح‌۳۰۲۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">24.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">سلیمان بن داوود - که درود و سلام بر او باد - هر گاه به نماز می</span>‌<span dir="rtl">ایستاد، درختی روییده در برابر خود می</span>‌<span dir="rtl">دید. می</span>‌<span dir="rtl">پرسید: نامت چیست؟ درخت می</span>‌<span dir="rtl">گفت: فلان و بهمان. می</span>‌<span dir="rtl">پرسید: تو برای چه منظوری هستی؟ می</span>‌<span dir="rtl">گفت: برای فلان و بهمان منظور. اگر برای دارو و درمان بود، نوشته می</span>‌<span dir="rtl">شد، و اگر برای کاشتن بود، کاشته می</span>‌<span dir="rtl">شد. یک روز که نماز می</span>‌<span dir="rtl">خواند، دید درختی در برابرش رویید. به او گفت: نامت چیست؟ گفت: خُرنوب. گفت: تو برای چه منظوری هستی؟ گفت: برای خراب کردن اهل این خانه.</span>

<span dir="rtl">پس، سلیمان - که درود و سلام بر او باد - گفت: بار خدایا! مرگ مرا از جنّیان پوشیده بدار تا انسان</span>‌<span dir="rtl">ها بدانند که جنّیان غیب نمی</span>‌<span dir="rtl">دانند.</span>

<span dir="rtl">سلیمان از آن درخت، عصایی تراشید و بر آن تکیه داد و مُرد و یک سال در همان حال بود و جنّیان همچنان کار می</span>‌<span dir="rtl">کردند، تا آن که موریانه آن عصا را خورد و سلیمان بر زمین افتاد. چون افتاد، انسان</span>‌<span dir="rtl">ها فهمیدند که جنّیان غیب نمی</span>‌<span dir="rtl">دانند. جنّیان از موریانه تشکّر کردند و از آن پس برای آنها آب می</span>‌<span dir="rtl">آوردند.</span>

<span dir="rtl">25.</span> <span dir="rtl">علل الشرائع عن أبي بصير عن الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">أمَرَ سُلَيمانُ بنُ داودَ الجِنَّ فَصَنَعوا لَهُ قُبَّةً مِن قَواريرَ، فَبَينَما هُوَ مُتَّكِئٌ عَلیٰ عَصاهُ فِي القُبَّةِ يَنظُرُ إلَى الجِنَّ كَيفَ يَعمَلونَ و هُم يَنظُرونَ إلَيهِ، إذ حانَت مِنهُ التِفاتَةٌ فَإِذا رَجُلٌ مَعَهُ فِي القُبَّةِ، قالَ: مَن أنتَ؟ قالَ: أنَا الَّذي لا أقبَلُ الرُّشا و لا أهابُ المُلوكَ، أنَا مَلَكُ المَوتِ. فَقَبَضَهُ و هُوَ قائِمٌ مُتَّكِئٌ عَلیٰ عَصاهُ فِي القُبَّةِ وَ الجِنُّ يَنظُرونَ إلَيهِ.</span>

<span dir="rtl">... فَمَكَثوا سَنَةً يَدأَبونَ لَهُ، حَتّیٰ بَعَثَ اللهُ عزّ و جلّ الأَرَضَةَ فَأَكَلَت مِنسَأَتَهُ - و هِيَ العَصا -، (فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ ٱلْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ ٱلْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِى ٱلْعَذَابِ ٱلْمُهِينِ).</span>

<span dir="rtl">... إنَّ الجِنَّ يَشكُرونَ الأَرَضَةَ ما صَنَعَت بِعَصاةِ سُلَيمانَ علیه السلام، فَما تَكادُ تَراها في مَكانٍ إلّا و عِندَها ماءٌ و طينٌ.</span><ref>. <span dir="rtl">علل الشرائع: ص‌۷۴ ح‌۳، تفسير القمّي: ج‌۱ ص‌۵۴، مجمع البحرين: ج‌۱ ص‌۵۰۲ و ليس فيه ذيله من «قال أبو جعفر علیه السلام»، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۲۷۹ ح‌۱۶۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">25.</span> <span dir="rtl">علل الشرائع</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابوبصیر، از امام باقر علیه السلام</span> -<span dir="rtl">: سلیمان بن داوود به جنّیان دستور داد برایش سرسرایی از آبگینه بسازند. یک روز که در آن سرسرا بر عصایش تکیه داده بود و به جنّیان می</span>‌<span dir="rtl">نگریست که چگونه کار می</span>‌<span dir="rtl">کنند و آنها هم او را می</span>‌<span dir="rtl">دیدند، ناگهان برگشت و دید یک نفر دیگر هم با او درسرسرا هست. پرسید: تو کیستی؟ گفت: من کسی هستم که نه رشوه می</span>‌<span dir="rtl">پذیرم و نه از شاهان می</span>‌<span dir="rtl">ترسم. من فرشته مرگ هستم.</span>

<span dir="rtl">و در همان حال که سلیمان علیه السلام در سرسرا به عصایش تکیه داده بود و جنّیان هم او را می</span>‌<span dir="rtl">دیدند، جان او را ستاند.</span>

<span dir="rtl">جنّیان یک سال برایش کار می</span>‌<span dir="rtl">کردند تا آن که خداوند عزّ و جلّ موریانه</span>‌<span dir="rtl">ای را فرستاد و عصایش را خورد (و چون سلیمان [بر زمین] افتاد جنّیان دریافتند که اگر غیب می</span>‌<span dir="rtl">دانستند، در آن عذاب خفّت</span>‌<span dir="rtl">بار باقی نمی</span>‌<span dir="rtl">ماندند).</span>

<span dir="rtl">... جنّیان از کاری که موریانه با عصای سلیمان علیه السلام کرد، تشکّر کردند. این است که هر جا موریانه</span>‌<span dir="rtl">ای می</span>‌<span dir="rtl">بینی، آب و گِل هم نزدش هست.</span>

<span dir="rtl">26.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ عزّ و جلّ أوحی إلیٰ سُلَيمانَ بنِ داودَ علیهما السلام: إنَّ آيَةَ مَوتِكَ أنَّ شَجَرَةً تَخرُجُ مِن بَيتِ المَقدِسِ يُقالُ لَها: الخُرنوبَةُ. قالَ: فَنَظَرَ سُلَيمانُ يَوماً فَإِذا الشَّجَرَةُ الخُرنوبَةُ قَد طَلَعَت مِن بَيتِ المَقدِسِ، فَقالَ لَها: مَا اسمُكِ؟ قالَت: الخُرنوبَةُ... فَوَلّی سُلَيمانُ مُدبِراً إلیٰ مِحرابِهِ، فَقامَ فيهِ مُتَّكِئاً عَلیٰ عَصاهُ، فَقُبِضَ روحُهُ مِن ساعَتِهِ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَجَعَلَتِ الجِنُّ وَ الإِنسُ يَخدِمونَهُ و يَسعَونَ في أمرِهِ كَما كانوا، و هُم يَظُنّونَ أنَّهُ حَيٌّ لَم يَمُت، يَغدونَ و يَروحونَ و هُوَ قائِمٌ ثابِتٌ، حَتّیٰ دَبَّتِ الأَرَضَةُ مِن عَصاهُ فَأَكَلَت مِنسَأَتَهُ، فَانكَسَرَت و خَرَّ سُلَيمانُ إلَى الْأَرضِ. أفَلا تَسمَعُ لِقَولِهِ عزّ و جلّ: (فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ ٱلْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ ٱلْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِى ٱلْعَذَابِ ٱلْمُهِينِ).</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۸ ص‌۱۴۴ ح‌۱۱۴، قصص الأنبياء للراوندي: ص‌۲۰۹ ح‌۲۷۳ نحوه و ليس فيه ذيله من «أ فلا تسمع لقوله عزّ و جلّ» و كلاهما عن الوليد بن صبيح، بحار الأنوار: ج‌۱۴ ص‌۱۴۰ ح‌۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">26.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خدای عزّ و جلّ به سلیمان بن داوود علیه السلام وحی فرمود که: «نشانۀ فرا رسیدن مرگت این است که در بیت المَقدِس درختی می</span>‌<span dir="rtl">روید که به آن خُرنوبه می</span>‌<span dir="rtl">گویند». یک روز سلیمان نگریست و دید درخت خُرنوبه از بیت المَقدِس سر بر آورده است. از او پرسید: نامت چیست؟ گفت: خُرنوبه.… سلیمان علیه السلام به محراب خود باز گشت و به عصایش تکیه داد و ایستاد و در دم، قبض روح شد.</span>

<span dir="rtl">جنّیان و انسان</span>‌<span dir="rtl">ها همچون گذشته به او خدمت و برایش کار می</span>‌<span dir="rtl">کردند و می</span>‌<span dir="rtl">پنداشتند که او زنده است و نمرده. آنان صبح و شام می</span>‌<span dir="rtl">گذراندند و سلیمان همچنان ثابت سر پا ایستاده بود تا آن که موریانه داخل عصای او رفت و آن را خورد و عصا شکست و سلیمان بر زمین افتاد. آیا نمی</span>‌<span dir="rtl">شنوی سخن خداوند را که می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: (چون افتاد، جنّیان دریافتند که اگر غیب می</span>‌<span dir="rtl">دانستند، در این عذاب خفّت</span>‌<span dir="rtl">بار باقی نمی</span>‌<span dir="rtl">ماندند)؟</span>

<span dir="rtl">27.</span> <span dir="rtl">صحيح البخاري عن عائشة</span>: <span dir="rtl">سَأَلَ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله ناسٌ عَنِ الكُهّانِ، فَقالَ: لَيسَ بِشَيءٍ. فَقالوا: يا رَسولَ اللهِ، إنَّهُم يُحَدِّثونَنا أحياناً بِشَيءٍ فَيَكونُ حَقّاً! فَقالَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: تِلكَ الكَلِمَةُ مِنَ الحَقِّ يَخطَفُهَا الجِنَّيُّ فَيُقِرُّها في اُذُنِ وَلِيِّهِ، فَيَخلِطونَ مَعَها مِئَةَ كِذبَةٍ.</span><ref>. <span dir="rtl">صحيح البخاري: ج‌۵ ص‌۲۱۷۳ ح‌۵۴۲۹، صحيح مسلم: ج‌۴ ص‌۱۷۵۰ ح‌۱۲۳، مسند ابن حنبل: ج‌۹ ص‌۳۷۳ ح‌۲۴۶۲۴، المعجم الأوسط: ج‌۱ ص‌۲۰۷ ح‌۶۶۶ كلّها بزيادة «قرّ الدجاجة» بعد «وليّه»، السنن الكبرى: ج‌۸ ص‌۲۳۸ ح‌۱۶۵۱۱ نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">27.</span> <span dir="rtl">صحیح البخاری</span> - <span dir="rtl">به نقل از عایشه</span> -<span dir="rtl">: عدّه</span>‌<span dir="rtl">ای از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در بارۀ [پیشگویی] پیشگویان پرسیدند. فرمود: «واقعیت ندارد».</span>

<span dir="rtl">گفتند: ای پیامبر خدا! آنان گاهی چیزی برای ما می</span>‌<span dir="rtl">گویند که حقیقت دارد.</span>

<span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «آن سخن را جن از حق می</span>‌<span dir="rtl">رباید و در گوش ارباب جای می</span>‌<span dir="rtl">دهد، و پیشگویان، آن را با صد دروغ، در هم می</span>‌<span dir="rtl">آمیزند».</span>

<span dir="rtl">28.</span> <span dir="rtl">صحيح مسلم عن ابن عبّاس</span>: <span dir="rtl">أخبَرَني رَجُلٌ مِن أصحابِ النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله مِنَ الْأَنصارِ، أنَّهُم بَينَما هُم جُلوسٌ لَيلَةً مَعَ رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله رُمِيَ بِنَجمٍ فَاستَنارَ، فَقالَ لَهُم رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: ماذا كُنتُم تَقولونَ فِي الجاهِلِيَّةِ إذا رُمِيَ بِمِثلِ هٰذا؟ قالوا: اللهُ و رَسولُهُ أعلَمُ؛ كُنّا نَقولُ: وُلِدَ اللَّيلَةَ رَجُلٌ عَظيمٌ، و ماتَ رَجُلٌ عَظيمٌ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله: فَإِنَّها لا يُرمیٰ بِها لِمَوتِ أحَدٍ و لا لِحَياتِهِ، و لٰكِن رَبُّنا تَبارَكَ و تَعالَى اسمُهُ إذا قَضیٰ أمراً سَبَّحَ حَمَلَةُ العَرشِ، ثُمَّ سَبَّحَ أهلُ السَّماءِ الَّذينَ يَلونَهُم، حَتّی يَبلُغَ التَّسبيحُ أهلَ هٰذِهِ السَّماءِ الدُّنيا، ثُمَّ قالَ الَّذينَ يَلونَ حَمَلَةَ العَرشِ لِحَمَلَةِ العَرشِ: ماذا قالَ رَبُّكُم؟ فَيُخبِرونَهُم ماذا قالَ. قالَ: فَيَستَخبِرُ بَعضُ أهلِ السَّماواتِ بَعضاً حَتّیٰ يَبلُغَ الخَبَرُ هٰذِهِ السَّماءَ الدُّنيا، فَتَخطَفُ الجِنُّ السَّمعَ فَيَقذِفونَ إلیٰ أولِيائِهِم، و يُرمَونَ بِهِ، فَما جاؤوا بِهِ عَلیٰ وَجهِهِ فَهُوَ حَقٌّ، و لٰكِنَّهُم يَقرِفونَ</span><ref>. <span dir="rtl">هذه اللفظة ضبطوها من رواية صالح على وجهين: أحدهما بالراء، و الثاني بالذال، و وقع في رواية الأوزاعي و ابن معقل الراء باتّفاق النسخ، و معناه: يخلطون فيه الكذب، و هو بمعنى يقذفون (شرح صحیح مسلم للنووي: ج‌۱۴ ص‌۲۲۶).</span></ref> <span dir="rtl">فيهِ و يَزيدونَ.</span><ref>. <span dir="rtl">صحيح مسلم: ج‌۴ ص‌۱۷۵۰ ح‌۱۲۴، السنن الكبری للنسائي: ج‌۶ ص‌۳۷۴ ح‌۱۱۲۷۲، مسند ابن حنبل: ج‌۱ ص‌۴۶۸ ح‌۱۸۸۲، صحيح ابن حبّان: ج‌۱۳ ص‌۴۹۹ ح‌۶۱۲۹ كلاهما نحوه، السنن الكبرى: ج‌۸ ص‌۲۳۸ ح‌۱۶۵۱۲، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۷۴۸ ح‌۱۷۶۷۴؛ بحار الأنوار: ج‌۵۹ ص‌۳۸۸ ح‌۴۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">28.</span> <span dir="rtl">صحیح مسلم</span> - <span dir="rtl">به نقل</span>‌ <span dir="rtl">از ابن عبّاس</span> -<span dir="rtl">: مردی از یاران انصاری پیامبر صلی الله علیه و آله به من گفت: شبی با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نشسته بودند که ستاره</span>‌<span dir="rtl">ای پرتاب شد و درخشید. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به آنها فرمود: «شما در جاهلیت، وقتی چنین چیزی پرتاب می</span>‌<span dir="rtl">شد، چه می</span>‌<span dir="rtl">گفتید؟». حاضران گفتند: خدا و پیامبرش بهتر می</span>‌<span dir="rtl">دانند. ما می</span>‌<span dir="rtl">گفتیم: امشب یک شخصیت بزرگ به دنیا آمد و شخصیت بزرگی مُرد.</span>

<span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «ستاره به خاطر مرگ یا زندگی کسی پرتاب نمی</span>‌<span dir="rtl">شود؛ بلکه پروردگار بلندمرتبه و والای ما هر گاه دستوری صادر کند، حاملان عرش، &quot;سبحان اللّٰه</span>‌<span dir="rtl">&quot; می</span>‌<span dir="rtl">گویند. سپس اهل آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها که پایین</span>‌<span dir="rtl">تر از حاملان عرش</span>‌ <span dir="rtl">اند، &quot;سبحان اللّٰه&quot;</span>‌ <span dir="rtl">می</span>‌<span dir="rtl">گویند تا این که آن تسبیح به اهل این آسمان پایین می</span>‌<span dir="rtl">رسد. آنها که پایین</span>‌<span dir="rtl">تر از حاملان عرش هستند، به حاملان عرش می</span>‌<span dir="rtl">گویند: پروردگارتان چه فرمود؟ و آنها به ایشان خبر می</span>‌<span dir="rtl">دهند که چه فرمود. پس اهل آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها از یکدیگر کسب خبر می</span>‌<span dir="rtl">کنند تا آن که خبر به این آسمان پایین می</span>‌<span dir="rtl">رسد. در این هنگام، جنّیان، شنود (استراق سمع) می</span>‌<span dir="rtl">کنند و خبر را به طرف دوستان خود می</span>‌<span dir="rtl">افکنند و پرتابش می</span>‌<span dir="rtl">کنند. پس، اصل آنچه درآورده</span>‌<span dir="rtl">اند، راست است؛ امّا در آن، دستکاری می</span>‌<span dir="rtl">کنند و به آن می</span>‌<span dir="rtl">افزایند.</span>

<span id="الفصل-الثاني-تكليف-الجن"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الثّاني: تَكليفُ الجِنِّ</span> =

<span dir="rtl">فصل دوم: مکلّف بودن جنّیان</span>

<span id="حكمة-خلق-الجن"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۱: حِكمَةُ خَلقِ الجِنِّ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۱: حکمت آفرینش جن</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(وَ مَا خَلَقْتُ ٱلْجِنَّ وَ ٱلْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ).</span><ref>. <span dir="rtl">الذاريات: ۵۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">(جن و انس را نیافریدم، جز برای این که عبادتم کنند [و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند]).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">29.</span> <span dir="rtl">علل الشرائع عن جميل بن درّاج عن الإمام الصادق علیه السلام، قال</span> : <span dir="rtl">سَأَلتُهُ عَن قَولِ اللّه</span>‌ <span dir="rtl">عزّ و جلّ: (وَ مَا خَلَقْتُ ٱلْجِنَّ وَ ٱلْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ)، قالَ: خَلَقَهُم لِلعِبادَةِ.</span>

<span dir="rtl">قُلتُ: خاصَّةً أم عامَّةً؟</span>

<span dir="rtl">قالَ: لا، بَل عامَّةً.</span><ref>. <span dir="rtl">علل الشرائع: ص‌۱۴ ح‌۱۲ و ۱۱، تفسير العياشي: ج‌۲ ص‌۱۶۴ ح‌۸۳ عن يعقوب بن سعيد و ليس فيه ذيله من «قلت خاصّة»، بحار الأنوار: ج‌۵ ص‌۳۱۴ ح‌۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">29.</span> <span dir="rtl">علل الشرائع</span> - <span dir="rtl">به نقل از جمیل بن درّاج</span> -<span dir="rtl">: از امام صادق علیه السلام در بارۀ این سخن خداوند عزّ و جلّ (جن و انس را نیافریدم، مگر برای این که مرا عبادت کنند) پرسیدم.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «آنها را برای عبادت کردن آفرید».</span>

<span dir="rtl">گفتم: خاص [و برای مؤمنان] است یا عام؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «نه؛ عام است [و شامل مؤمن و غیر مؤمن می</span>‌<span dir="rtl">شود]».</span>

<span id="إرسال-الرسل-إلى-الجن"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۲: إرسالُ الرُّسُلِ إلَى الجِنَّ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۲: فرستادن پیامبران به سوی جنّیان</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(يَٰمَعْشَرَ ٱلْجِنِّ وَ ٱلْإِنسِ أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِّنكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ ءَايَٰتِى).</span><ref>. <span dir="rtl">الأنعام: ۱۳۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">([در آن روز به آنها می</span>‌<span dir="rtl">گوید:] ای گروه جن و انس! آیا رسولانی از شما به سوی شما نیامدند که آیات مرا برایتان بازگو کنند؟).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">30.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الحَمدُ لِلهِ المَعروفِ مِن غَيرِ رُؤيَةٍ، وَ الخالِقِ مِن غَيرِ مَنصَبَةٍ، خَلَقَ الخَلائِقَ بِقُدرَتِهِ، وَ استَعبَدَ الأَربابَ بِعِزَّتِهِ، و سادَ العُظَماءَ بِجودِهِ، و هُوَ الَّذي أسكَنَ الدُّنيا خَلقَهُ، و بَعَثَ إلَى الجِنَّ وَ الْإِنسِ رُسُلَهُ، لِيَكشِفوا لَهُم عَن غِطائِها، و لِيُحَذِّروهُم مِن ضَرّائِها، و لِيَضرِبوا لَهُم أمثالَها، و لِيُبَصِّروهمُ عُيوبَها، و لِيَهجُموا عَلَيهِم بِمُعتَبَرٍ مِن تَصَرُّفِ مَصاحِّها و أَسقامِها و حَلالِها و حَرامِها، و ما أعَدَّ اللهُ لِلمُطيعينَ مِنهُم وَ العُصاةِ مِن جَنَّةٍ و نارٍ و كَرامَةٍ و هَوانٍ.</span><ref>. <span dir="rtl">نهج البلاغة، الخطبة ۱۸۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">30.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ستایش، خدایی راست که بی دیده شدن، شناخته می</span>‌<span dir="rtl">شود، و بی رنج و زحمت می</span>‌<span dir="rtl">آفریند. آفریدگان را به قدرت خویش آفرید، و مدّعیانِ خدایی را به عزّت خود به بندگی کشید، و با بخشش خویش، بر بزرگان، سَروری کرد. و اوست آن که آفریده</span>‌<span dir="rtl">هایش را در دنیا ساکن کرد و فرستادگانش را به سوی جن و انس فرستاد تا پردۀ این جهان را برای آنان کنار زنند و آنها را از بدی</span>‌<span dir="rtl">هایش بر حذر دارند و برایشان از دنیا مَثَل</span>‌<span dir="rtl">ها بزنند و ایشان را به عیب</span>‌<span dir="rtl">های آن، بینا گردانند و آنچه را که مایۀ عبرت است، از دگرگونی احوال، همچون تنْ</span>‌<span dir="rtl">درستی</span>‌<span dir="rtl">ها و بیماری</span>‌<span dir="rtl">های دنیا، و حلال و حرام آن و آنچه خداوند از بهشت و دوزخ و عزّت و خواری، برای فرمان</span>‌<span dir="rtl">برداران و نافرمانان از خود، فراهم آورده است، به گوش آنان بخوانند.</span>

<span dir="rtl">31.</span> <span dir="rtl">الإمام الحسين علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ عَلِيُّ بنُ أبي طالِبٍ علیه السلام بِالكوفَةِ فِي الجامِعِ، إذ قامَ إلَيهِ رَجُلٌ مِن أهلِ الشّامِ فَقالَ: يا أميرَ المُؤمِنينَ، إنّي أسأَ لُكَ عَن أشياءَ، فَقالَ: سَل تَفَقُّهاً و لا تَسأَل تَعَنُّتاً. فَأَحدَقَ النّاسُ بِأَبصارِهِم.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: أخبِرني عَن... اسمِ أبِي الجِنَّ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: شومانُ، و هُوَ الَّذي خُلِقَ مِن مارِجٍ مِن نارٍ.</span>

<span dir="rtl">و سَأَلَهُ: هَل بَعَثَ اللهُ عزّ و جلّ نَبِيّا إلَى الجِنَّ؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ علیه السلام: نَعَم، بَعَثَ إلَيهِم نَبِيّاً يُقالُ لَهُ: يوسُفُ، فَدَعاهُم إلَى اللهِ عزّ و جلّ فَقَتَلوهُ.</span>

<span dir="rtl">و سَأَلَهُ عَنِ اسمِ إبليسَ ما كانَ فِي السَّماءِ؟</span>

<span dir="rtl">قالَ: كانَ اسمُهُ الحارِثَ.</span><ref>. <span dir="rtl">عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج‌۱ ص‌۲۴۱ و ۲۴۲ ح‌۱ عن أحمد بن عامر الطائي عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، علل الشرائع: ص‌۵۹۳ ح‌۴۴ عن عبد اللّٰه‏ بن أحمد بن عامر الطائي عن الإمام الرضا عن آبائه عنه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۷۸ ح‌۳۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">31.</span> <span dir="rtl">امام حسین علیه السلام</span>: <span dir="rtl">علی بن ابی طالب علیه السلام در مسجد جامع کوفه بود که مردی از اهالی شام برخاست و گفت: ای امیر مٶمنان! در بارۀ چند چیز از تو سٶال دارم.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «برای دانستن، بپرس، نه برای به رنج افکندن».</span>

<span dir="rtl">نگاه</span>‌<span dir="rtl">های مردم، جلب شد. مرد شامی</span>‌<span dir="rtl">گفت: خبر ده مرا... از نام پدر جنّیان؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «شومان، و همو بود که از تشعشعی از آتش آفریده شد».</span>

<span dir="rtl">همچنین پرسید: آیا خداوند عزّ و جلّ به سوی جنّیان هم پیامبری فرستاد؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «آری، پیامبری به نام یوسف به سویشان فرستاد و او آنها را به خدای عزّ و جلّ فرا خواند؛ ولی او را کشتند».</span>

<span dir="rtl">همچنین پرسید: نام ابلیس در آسمان چه بود؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «نامش حارث بود».</span>

<span dir="rtl">32.</span> <span dir="rtl">الإمام زین العابدین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في مَعنی اُولِي العَزمِ</span> -<span dir="rtl">: بُعِثوا إلی شَرقِ الَارضِ و غَربِها، جِنَّها و  إنسِها.</span><ref>. <span dir="rtl">کامل الزیارات: ص۳۳۴ ح۵۵۸، الاقبال: ج۳ ص۳۳۸ نحوه و کلاهما عن أبي حمزة الثمالي، المزار للمفید: ص۴۲ ح۱ عن أبي بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج۱۱ ص۳۳ ح۲۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">32.</span> <span dir="rtl">امام زین العابدین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بارۀ معنای اولو العزم</span> -<span dir="rtl">: [یعنی پیامبرانی که] به سوی شرق و غرب زمین، و جن و انس آن، فرستاده شدند.</span>

<span dir="rtl">33.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ أرسَلَ مُحَمّداً صلی الله علیه و آله إلَى الجِنَّ وَ الإِنسِ، و جَعَلَ مِن بَعدِهِ اثنَي عَشَرَ وَصِيّاً، مِنهُم مَن سَبَقَ و مِنهُم مَن بَقِيَ، و كُلُّ وَصِيٍّ جَرَت بِهِ سُنَّةٌ، وَ الأَوصِياءُ الَّذينَ مِن بَعدِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله عَلیٰ سُنَّةِ أوصِياءِ عيسیٰ علیه السلام، و كانُوا اثنَي عَشَرَ، و كانَ أميرُ المُؤمِنينَ علیه السلام عَلیٰ سُنَّةِ المَسيحِ.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۱ ص‌۵۳۲ ح‌۱۰، الإرشاد: ج‌۲ ص‌۳۴۵، الخصال: ص‌۴۷۸ ح‌۴۳، عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج‌۱ ص‌۵۶ ح‌۲۱، الغيبة للطوسي: ص‌۱۴۱ ح‌۵ وكلّها عن أبي حمزة، بحار الأنوار: ج‌۳۶ ص‌۳۹۲ ح‌۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">33.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند، محمّد صلی الله علیه و آله را به سوی جِن و اِنس فرستاد و پس از او، دوازده وصی قرار داد که برخی از ایشان، رفته</span>‌<span dir="rtl">اند و برخی دیگر، باقی مانده</span>‌<span dir="rtl">اند. هر وصی</span>‌<span dir="rtl">ای بر شیوه</span>‌<span dir="rtl">ای است و اوصیای پس از محمّد صلی الله علیه و آله، بر شیوۀ اوصیای عیسی علیه السلام هستند - که دوازده تن بودند - و امیر مٶمنان علیه السلام بر شیوۀ مسیح بود.</span>

<span dir="rtl">34.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللهَ تَبارَكَ و تَعالیٰ أعطیٰ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله شَرائِعَ نوحٍ و إبراهيمَ و موسیٰ و عيسی علیهم السلام... و أَرسَلَهُ كافَّةً إلَى الأَبيَضِ وَ الأَسوَدِ وَ الجِنَّ وَ الإِنسِ.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۲ ص‌۱۷ ح‌۱، المحاسن: ج‌۱ ص‌۴۴۸ ح‌۱۰۳۵، بحار الأنوار: ج‌۱۶ ص‌۳۳۰ ح‌۲۶ و راجع: المعجم الكبير: ج‌۱۸ ص‌۹۰ ح‌۱۶۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">34.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند - تبارک و تعالی - شریعت</span>‌<span dir="rtl">های نوح و ابراهیم و موسی و عیسی علیهم السلام را به محمّد داد... و او را به سوی همگان، از سفید و سیاه و جن و اِنس فرستاد.</span>

<span id="إيمان-طائفة-من-الجن-بالقرآن"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۳: إيمانُ طائِفَةٍ مِنَ الجِنَّ بِالقُرآنِ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۳: ایمان آوردن طایفه</span>‌<span dir="rtl">ای از جنّیان به قرآن</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(قُلْ أُوحِىَ إِلَىَّ أَنَّهُ ٱسْتَمَعَ نَفَرٌ مِّنَ ٱلْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْءَاناً عَجَباً * يَهْدِى إِلَى ٱلرُّشْدِ فَٔامَنَّا بِهِ وَ لَن نُّشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا * وَ أَنَّهُ تَعَٰلی جَدُّ رَبِّنَا مَا ٱتَّخَذَ صَٰحِبَةً وَ لَا وَلَدًا * وَ أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ سَفِيهُنَا عَلَى ٱللَّهِ شَطَطاً * وَ أَنَّا ظَنَنَّا أَن لَّن تَقُولَ ٱلْإِنسُ وَ ٱلْجِنُّ عَلَى ٱللَّهِ كَذِباً * وَ أَنَّهُ كَانَ رِجَالٌ مِّنَ ٱلْإِنسِ يَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِّنَ ٱلْجِنِّ فَزَادُوهُمْ رَهَقاً * وَ أَنَّهُمْ ظَنُّوا كَمَا ظَنَنتُمْ أَن لَّن يَبْعَثَ ٱللَّهُ أَحَدًا * وَ أَنَّا لَمَسْنَا ٱلسَّمَاءَ فَوَجَدْنَٰهَا مُلِئَتْ حَرَساً شَدِيدًا وَ شُهُباً * وَ أَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَٰعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَن يَسْتَمِعِ ٱلْآنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابا رَّصَدًا * وَ أَنَّا لَا نَدْرِى أَ شَرٌّ أُرِيدَ بِمَن فِى ٱلَارْضِ أَمْ أَرَادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَدًا * وَ أَنَّا مِنَّا ٱلصَّٰلِحُونَ وَ مِنَّا دُونَ ذَٰلِكَ كُنَّا طَرَائِقَ قِدَدًا * وَ أَنَّا ظَنَنَّا أَن لَّن نُّعْجِزَ ٱللهَ فِى ٱلْأَرْضِ وَ لَن نُّعْجِزَهُ</span>‌ <span dir="rtl">هَرَباً * وَ أَنَّا لَمَّا سَمِعْنَا ٱلْهُدَی ءَامَنَّا بِهِ فَمَن يُؤْمِنْ بِرَبِّهِ فَلَا يَخَافُ بَخْساً وَ لَا رَهَقاً * وَ أَنَّا مِنَّا ٱلْمُسْلِمُونَ وَ مِنَّا ٱلْقَٰسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُوْلٰئِكَ تَحَرَّوْا رَشَدًا * وَ أَمَّا ٱلْقَٰسِطُونَ فَكَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَبًا).</span><ref>. <span dir="rtl">الجنّ: ۱ ـ ۱۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">(بگو: به من وحی شده است که گروهی از جنّیان [به سخنانم] گوش فرا دادند و سپس گفته</span>‌<span dir="rtl">اند: ما قرآن عجیبی شنیده</span>‌<span dir="rtl">ایم * که به راه راست هدایت می</span>‌<span dir="rtl">کند. پس ما به آن ایمان آورده</span>‌<span dir="rtl">ایم و هرگز کسی را شریک پروردگارمان قرار نمی</span>‌<span dir="rtl">دهیم * و این که بلند است مقام باعظمت پروردگار ما، و او هرگز برای خود، همسر و فرزندی انتخاب نکرده است * و این که سفیه ما (ابلیس) در بارۀ خداوند، سخنان ناروا می</span>‌<span dir="rtl">گفت * و این که ما گمان می</span>‌<span dir="rtl">کردیم که انس و جن هرگز بر خدا دروغ نمی</span>‌<span dir="rtl">بندند * و این که مردانی از بشر به مردانی از جن پناه می</span>‌<span dir="rtl">بردند، و آنها سبب افزایش گم</span>‌<span dir="rtl">راهی و طغیانشان می</span>‌<span dir="rtl">شدند * و این که آنها گمان کردند - همان گونه که شما گمان می</span>‌<span dir="rtl">کردید - که خداوند هرگز کسی را مبعوث نمی</span>‌<span dir="rtl">کند * و این که ما آسمان را جستجو کردیم و همه را پر از محافظان قوی و تیرهای شهاب یافتیم * و این که ما پیش از این به استراق سمع در آسمان</span>‌<span dir="rtl">ها می</span>‌<span dir="rtl">نشستیم؛ امّا اکنون هر کس بخواهد استراق سمع کند، شهابی را در کمین خود می</span>‌<span dir="rtl">یابد * و این که ما نمی</span>‌<span dir="rtl">دانیم آیا ارادۀ شرّی در بارۀ اهل زمین شده یا پروردگارشان خواسته است آنان را هدایت کند! * و این که در میان ما، افرادی صالح و افرادی غیر صالح اند و ما گروه</span>‌<span dir="rtl">های متفاوتی هستیم * و این که ما یقین داریم هرگز نمی</span>‌<span dir="rtl">توانیم بر ارادۀ خداوند در زمین غالب شویم و نمی</span>‌<span dir="rtl">توانیم از او بگریزیم * و این که ما هنگامی</span>‌<span dir="rtl">که هدایت قرآن را شنیدیم، به آن ایمان آوردیم و هر کس به پروردگارش ایمان بیاورد، نه از نقصان می</span>‌<span dir="rtl">ترسد و نه از ظلم * و این که گروهی از ما مسلمان و گروهی ظالم</span>‌ <span dir="rtl">اند. هر کس اسلام را اختیار کند، راه راست را برگزیده است * و امّا ظالمان، آتشگیره و هیزم دوزخ اند).</span>

<span dir="rtl">(وَ إِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَرًا مِّنَ ٱلْجِنِّ يَسْتَمِعُونَ ٱلْقُرْءَانَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُوا أَنصِتُوا فَلَمَّا قُضِىَ وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِم مُّنذِرِينَ * قَالُوا يَٰقَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا كِتَابًا أُنزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَىٰ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ يَهْدِى إِلَى ٱلْحَقِّ وَ إِلَىٰ طَرِيقٍ مُّسْتَقِيمٍ * يَٰقَوْمَنَا أَجِيبُوا دَاعِىَ ٱللَّهِ وَ ءَامِنُوا بِهِ يَغْفِرْ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَ يُجِرْكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ * وَ مَن لَّا يُجِبْ دَاعِىَ ٱللَّهِ فَلَيْسَ بِمُعْجِزٍ فِى ٱلْأَرْضِ وَ لَيْسَ لَهُ مِن دُونِهِ أَوْلِيَاءُ أُولٰئِكَ فِى ضَلَالٍ مُّبِينٍ).</span><ref>. <span dir="rtl">الأحقاف: ۲۹ ـ ۳۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">(و [به یاد آور] هنگامی</span>‌<span dir="rtl">که گروهی از جن را به سوی تو روانه ساختیم که قرآن را بشنوند. پس چون بر آن حاضر شدند، [به یکدیگر] گفتند: «خاموش باشید و گوش فرا دهید!» و هنگامی</span>‌<span dir="rtl">که به پایان رسید، هشدا دهنده به سوی قوم خود باز گشته بودند. گفتند: ای قوم ما! همانا کتابی را شنیدیم که پس از موسی نازل شده، در حالی که تصدیق کننده است آنچه را که پیش از خود بوده است [از پیامبران و کتاب</span>‌<span dir="rtl">های آسمانی آنان]، به سوی حق و به سوی راهی راست، هدایت می</span>‌<span dir="rtl">کند. * ای قوم ما! دعوت</span>‌ <span dir="rtl">کنندۀ خدا (پیامبر اسلام) را پاسخ [مثبت] دهید و به او ایمان آورید تا [خداوند] برخی از گناهانتان را بر شما ببخشاید و از عذابی دردناک [در آخرت] پناهتان دهد * و هر که دعوت</span>‌<span dir="rtl">کنندۀ خدا را اجابت نکند، در زمین، درمانده</span>‌<span dir="rtl">کننده [ی خدا] نخواهد بود [که از ملکش فرار کند یا به قدرت برتری پناهنده شود] و او را جز خداوند، سرپرستان و یاورانی نیست. آنان در گم</span>‌<span dir="rtl">راهی آشکاری هستند).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">35.</span> <span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين عن عبد اللّه</span>‌ <span dir="rtl">بن مسعود</span>: <span dir="rtl">هَبَطوا [أيِ الجِنُّ] عَلَى النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله و هُوَ يَقرَأُ القُرآنَ بِبَطنِ نَخلَةَ</span><ref>. <span dir="rtl">نَخَلَة: موضع بین مکَّة و الطّائِفِ و یقال له بطن نَخلَة (تاج العروس: ج ۱۵ ص ۷۲۴ ذیل «نخل</span>»).</ref><span dir="rtl">، فَلَمّا سَمِعوهُ قالوا: أنصِتوا، قالوا: صَه! و كانوا تِسعَةً؛ أحَدُهُم زوبَعَةُ. فَأَنزَلَ اللهُ عزّ و جلّ: (وَ إِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَرًا مِّنَ ٱلْجِنِّ يَسْتَمِعُونَ ٱلْقُرْءَانَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُوا) الآيَةَ إلیٰ (ضَلَٰلٍ مُّبِينٍ)</span><ref>. <span dir="rtl">الأحقاف: ۲۹ ـ ۳۲</span>.</ref><span dir="rtl">.</span><ref>. <span dir="rtl">المستدرك على الصحيحين: ج‌۲ ص‌۴۹۵ ح‌۳۷۰۱، تفسير ابن كثير: ج‌۷ ص‌۲۷۳، تفسیر القرطبي: ج‌۱۶ ص‌۲۱۵، دلائل النبوّة للبيهقي: ج‌۲ ص‌۲۲۸، تاريخ الإسلام للذهبي: ج‌۱ ص‌۱۹۹ و في الثلاثة الأخيرة «سبعة» بدل «تسعة»؛ بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۱۱۵ ح‌۸۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">35.</span> <span dir="rtl">المستدرک علی الصحیحین</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">بن مسعود</span> -<span dir="rtl">: پیامبر صلی الله علیه و آله در بطن نخله، قرآن تلاوت می</span>‌<span dir="rtl">کرد که جنّیان نزدش فرو آمدند و چون قرآن را شنیدند، [به یکدیگر] گفتند: ساکت باشید! گفتند: هیس! آنها نُه نفر بودند و یکی از آن نُه نفر، زوبعه بود. پس خداوند عزّ و جلّ [این آیات را] فروفرستاد: (و هنگامی که گروهی از جنّیان را به سوی تو روانه ساختیم که قرآن را بشنوند. پس بر آن حاضر شدند، [به یکدیگر] گفتند) تا [این آیه] (در گم</span>‌<span dir="rtl">راهی آشکاری هستند).</span>

<span dir="rtl">36.</span> <span dir="rtl">الدرّ المنثور عن عبد الملك</span>: <span dir="rtl">لَم تُحرَسِ الجِنُّ فِي الفَترَةِ بَينَ عيسیٰ علیه السلام و مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله، فَلَمّا بَعَثَ اللهُ مُحَمّداً صلی الله علیه و آله حُرِسَتِ السَّماءُ الدُّنيا و رُمِيَتِ الجِنُّ بِالشُّهُبِ، فَاجتَمَعَت إلیٰ إبليسَ فَقالَ: لَقَد حَدَثَ فِي الْأَرضِ حَدَثٌ، فَتَعَرَّفوا فَأَخبِرونا ما هٰذَا الحَدَثُ.</span>

<span dir="rtl">فَبَعَثَ هٰؤُلاءِ النَّفَرَ إلیٰ تِهامَةَ و إلیٰ جانِبِ اليَمَنِ و هُم أشرافُ الجِنَّ و سادَتُهُم، فَوَجَدُوا النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله يُصَلّي صَلاةَ الغَداةِ بِنَخلَةَ، فَسَمِعوهُ يَتلُو القُرآنَ. (فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُوا أَنصِتُوا فَلَمَّا قُضِىَ) يَعني بِذٰلِكَ أنَّهُ فَرَغَ مِن صَلاةِ الصُّبحِ (وَ لَّوْا إِلی قَوْمِهِم مُّنذِرِينَ) مُؤمِنينَ، لَم يَشعُر بِهِم حَتّیٰ نَزَلَ: (قُلْ أُوحِىَ إِلَىَّ أَنَّهُ ٱسْتَمَعَ نَفَرٌ مِّنَ ٱلْجِنِّ)، يُقالُ: سَبعَةٌ مِن أهلِ نَصيبينَ.</span><ref>. <span dir="rtl">الدرّ المنثور: ج‌۸ ص‌۲۹۷ نقلاً عن ابن المنذر، تفسير الطبري: ج‌۱۴ الجزء ۲۹ ص‌۱۰۳ عن الضحّاك وج ۱۳ الجزء ۲۶ ص‌۳۰، دلائل النبوّة للبيهقي: ج‌۲ ص‌۲۴۱، إمتاع الأسماع: ج‌۵ ص‌۱۳ كلّها عن ابن عبّاس نحوه؛ بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۱۱۷ ح‌۹۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">36.</span> <span dir="rtl">الدرّ المنثور</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد الملک</span> -<span dir="rtl">: در فاصلۀ میان عیسی و محمّد، جنّیان به آسمان دسترس داشتند؛ امّا چون خداوند محمّد صلی الله علیه و آله را مبعوث کرد، آسمان زیرین محافظت شد و جنّیان را با شهاب می</span>‌<span dir="rtl">زدند. آنها نزد ابلیس جمع شدند. ابلیس گفت: حتماً در زمین حادثه</span>‌<span dir="rtl">ای رخ داده است. بروید و شناسایی کنید و به ما گزارش دهید که آن حادثه چیست.</span>

<span dir="rtl">او چند نفر را که از بزرگان و سران جنّیان بودند، به سوی تهامه و یمن فرستاد. آن عدّه پیامبر صلی الله علیه و آله را دیدند که در نخله نماز صبح می</span>‌<span dir="rtl">خواند و صدای تلاوت قرآنش را شنیدند. (چون آن حاضر شدند، [به یکدیگر] گفتند: «خاموش باشید و گوش فرا دهید» و هنگامی که به پایان رسید)، یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله نماز صبحش را تمام کرد، (هشدار دهنده به سوی قوم خود بازگشتند) یعنی ایمان آورده بودند. پیامبر صلی الله علیه و آله از [آمدن و رفتن] آنها آگاه نشد تا آن که این آیه فرود آمد: (بگو: به من وحی شده است که گروهی از جنّیان، گوش فرا دادند). گفته می</span>‌<span dir="rtl">شود تعداد آنها هفت نفر بود و اهل نصیبین بودند.</span>

<span dir="rtl">37.</span> <span dir="rtl">صحيح البخاري عن ابن عبّاس</span>: <span dir="rtl">اِنطَلَقَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله في طائِفَةٍ مِن أصحابِهِ عامِدينَ إلیٰ سوقِ عُكاظٍ، و قَد حيلَ بَينَ الشَّياطينِ و بَينَ خَبَرِ السَّماءِ، و اُرسِلَت عَلَيهِمُ الشُّهُبُ، فَرَجَعَتِ الشَّياطينُ إلیٰ قَومِهِم، فَقالوا: ما لَكُم؟ فَقالوا: حِيلَ بَينَنا و بَينَ خَبَرِ السَّماءِ، و اُرسِلَت عَلَينَا الشُّهُبُ! قالوا: ما حالَ بَينَكُم و بَينَ خَبَرِ السَّماءِ إلّا شَيءٌ حَدَثَ، فَاضرِبوا مَشارِقَ الَارضِ و مَغارِبَها فَانظُروا ما هٰذَا الَّذي حالَ بَينَكُم و بَينَ خَبَرِ السَّماءِ.</span>

<span dir="rtl">فَانصَرَفَ اُولٰئِكَ الَّذينَ تَوَجَّهوا نَحوَ تِهامَةَ إلَى النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله و هُوَ بِنَخلَةَ عامِدينَ إلیٰ سوقِ عُكاظٍ، و هُوَ يُصَلّي بِأَصحابِهِ صَلاةَ الفَجرِ، فَلَمّا سَمِعُوا القُرآنَ استَمَعوا لَهُ، فَقالوا: هٰذا وَ اللهِ الَّذي حالَ بَينَكُم و بَينَ خَبَرِ السَّماءِ!</span>

<span dir="rtl">فَهُنالِكَ حينَ رَجَعوا إلی قَومِهِم (فَقالوا) يا قَومَنا (إِنَّا سَمِعْنَا قُرْءَانا عَجَبا * يَهْدِى إِلَى ٱلرُّشْدِ فَٔامَنَّا بِهِ وَ لَن نُّشْرِكَ بِرَبِّنَا أَحَدًا)، فَأَنزَلَ اللهُ عَلی نَبِيِّهِ: (قُلْ أُوحِىَ إِلَىَّ)، و إنَّما اُوحِيَ إلَيهِ قَولُ الجِنَّ.</span><ref>. <span dir="rtl">صحيح البخاري: ج‌۱ ص‌۲۶۷ ح‌۷۳۹، صحيح مسلم: ج‌۱ ص‌۳۳۱ ح‌۱۴۹، سنن الترمذي: ج‌۵ ص‌۴۲۶ ح‌۳۳۲۳، السنن الكبری للنسائي: ج‌۶ ص‌۴۹۹ ح‌۱۱۶۲۴، مسند ابن حنبل: ج‌۱ ص‌۵۴۲ ح‌۲۲۷۱ كلّها نحوه؛ بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۲۹۶ ح‌۱۷۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">37.</span> <span dir="rtl">صحیح البخاری</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عبّاس</span> -<span dir="rtl">: پیامبر صلی الله علیه و آله با گروهی از یارانش به قصد بازار عُکاظ روانه شد</span>‌<span dir="rtl">، در حالی که [در آن زمان] میان شیطان</span>‌<span dir="rtl">ها و اخبار آسمان مانع ایجاد شده بود و با شهاب زده می</span>‌<span dir="rtl">شدند. از این رو، شیطان</span>‌<span dir="rtl">ها نزد قوم خود باز گشتند و گفتند: برای شما چه رخ داده است؟ گفتند: از اخبار آسمان محروم شده</span>‌<span dir="rtl">ایم و ما را با شهاب می</span>‌<span dir="rtl">زنند. گفتند: حتماً حادثه</span>‌<span dir="rtl">ای رخ داده است که از اخبار آسمان محروم شده</span>‌<span dir="rtl">اید. پس به شرق و غرب عالم بروید و ببینید این چه حادثه</span>‌<span dir="rtl">ای است که شما را از اخبار آسمان محروم ساخته است.</span>

<span dir="rtl">پس، آن چند نفری که به سوی تهامه حرکت کرده بودند، نزد پیامبر صلی الله علیه و آله رفتند که در نخله بود. ایشان با یارانش مشغول خواندن نماز صبح بود و قصد رفتن به بازار عُکاظ را داشت. چون [صدای] قرآن [خواندن پیامبر] را شنیدند، بدان گوش فرا دادند و گفتند: به خدا سوگند، این همان چیزی است که میان شما و اخبار آسمان مانع شده است.</span>

<span dir="rtl">این جا بود که چون نزد قوم خود باز گشتند، (گفتند:) ای قوم ما! (به راستی، ما قرآنی شگفت</span>‌<span dir="rtl">آور شنیدیم</span> * <span dir="rtl">که به راه راست هدایت می</span>‌<span dir="rtl">کند. پس به آن ایمان آوردیم و هرگز کسی را شریک پروردگارمان قرار نخواهیم داد). پس خداوند بر پیامبرش [این آیه را] فرو فرستاد: (بگو: به من وحی شده است) و همانا آنچه بر او وحی شد، [همان] سخن جنّیان بود.</span>

<span dir="rtl">38.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ذَكَرَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله الفِتنَةَ يَوماً، فَقُلنا: يا رَسولَ اللهِ، كَيفَ الخَلاصُ مِنها؟ فَقالَ: بِكِتابِ اللهِ، فيهِ نَبَأُ مَن كانَ قَبلَكُم، و نَبَأُ مَن كانَ بَعدَكُم، و حُكمُ ما كانَ بَينَكُم، و هُوَ الفَصلُ... و هُوَ الَّذي لَمّا سَمِعَهُ الجِنُّ فَقالوا: (إِنَّا سَمِعْنَا قُرْءَانا عَجَبًا).</span><ref>. <span dir="rtl">مستدرك الوسائل: ج‌۴ ص‌۲۳۹ ح‌۴۵۹۵ نقلاً عن أبي الفتوح الرازي في تفسيره، المناقب للكوفي: ج‌۲ ص‌۳۰ ح‌۵۱۶ نحوه و كلاهما عن الحارث الأعور؛ سنن الترمذي: ج‌۵ ص‌۱۷۲ ح‌۲۹۶۰، سنن الدارمي: ج‌۲ ص‌۸۹۳ ح‌۳۲۱۱، تهذيب الكمال: ج‌۵ ص‌۲۵۰ الرقم ۱۰۲۵ كلّها عن الحارث نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">38.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">روزی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از فتنه سخن گفت. گفتیم: ای پیامبر خدا! راه نجات از آن چیست؟ فرمود: «با کتاب خدا؛ [زیرا] خبر پیشینیان شما و خبرِ آیندگان شما، و حکم آنچه میان شما واقع می</span>‌<span dir="rtl">شود، در آن هست. آن، فیصله دهنده است... و همان چیزی است که وقتی جنّیان آن را شنیدند، گفتند: (به راستی، ما قرآنی شگفت</span>‌<span dir="rtl">آور شنیدیم)».</span>

<span dir="rtl">39.</span> <span dir="rtl">تفسير القمّي</span>: <span dir="rtl">قَولُهُ: (وَ إِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَرًا مِّنَ ٱلْجِنِّ يَسْتَمِعُونَ ٱلْقُرْءَانَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُواْ أَنصِتُواْ فَلَمَّا قُضِىَ وَ لَّوْاْ إِلی قَوْمِهِم مُّنذِرِينَ * قَالُواْ يَٰقَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا كِتَٰباً أُنزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَی مُصَدِّقاً لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ يَهْدِى إِلَى ٱلْحَقِّ وَ إِلی طَرِيقٍ مُّسْتَقِيمٍ * يَٰقَوْمَنَا أَجِيبُواْ دَاعِىَ ٱللهِ وَ ءَامِنُواْ بِهِ يَغْفِرْ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَ يُجِرْكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ * وَ مَن لَا يُجِبْ دَاعِىَ ٱللَّهِ فَلَيْسَ بِمُعْجِزٍ فِى ٱلْأَرْضِ وَ لَيْسَ لَهُ مِن دُونِهِ أَوْلِيَاءُ أُوْلٰئِكَ فِى ضَلَٰلٍ مُّبِينٍ)، فَهٰذٰا كُلُّهُ حِكايَةٌ عَنِ الجِنَّ.</span>

<span dir="rtl">و كانَ سَبَبُ نُزولِ هٰذِهِ الآيَةِ أنَّ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آلهخَرَجَ مِن مَكَّةَ إلیٰ سوقِ عُكاظٍ و مَعَهُ يَزيدُ بنُ حارِثَةَ يَدعُو النّاسَ إلَى الإِسلامِ، فَلَم يُجِبهُ أحَدٌ و لَم يَجِد مَن يَقبَلُهُ، ثُمَّ رَجَعَ إلی مَكَّةَ، فَلَمّا بَلَغَ مَوضِعاً يُقالُ لَهُ وادي مَجَنَّةٍ، تَهَجَّدَ بِالقُرآنِ في جَوفِ اللَّيلِ، فَمَرَّ بِهِ نَفَرٌ مِنَ الجِنَّ، فَلَمّا سَمِعوا قِراءَةَ رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله استَمَعوا لَهُ، فَلَمّا سَمِعوا قِراءَتَهُ قالَ بَعضُهُم لِبَعضٍ: (أَنصِتُوا)؛ يعني: اُسكُتوا، (فَلَمَّا قُضِىَ) أي فَرَغَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آلهمِنَ القِراءَةِ (وَ لَّوْا إِلی قَوْمِهِم مُّنذِرِينَ * قَالُوا يَٰقَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا كِتَٰباً أُنزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَی مُصَدِّقاً لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ يَهْدِى إِلَى ٱلْحَقِّ وَ إِلی طَرِيقٍ مُّسْتَقِيمٍ * يَٰقَوْمَنَا أَجِيبُوا دَاعِىَ ٱللَّهِ وَ ءَامِنُوا بِهِ) إلی قَولِهِ: (أُوْلٰئِكَ فِى ضَلَٰلٍ مُّبِينٍ).</span>

<span dir="rtl">فَجاؤوا إلیٰ رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله فَأَسلَموا و آمَنوا، و عَلَّمَهُم رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله شَرائِعَ الإِسلامِ. فَأَنزَلَ اللهُ عَلی نَبِيِّهِ: (قُلْ أُوحِىَ إِلَىَّ أَنَّهُ ٱسْتَمَعَ نَفَرٌ مِّنَ ٱلْجِنِّ) السّورَةَ كُلَّها، فَحَكَى اللهُ قَولَهُم، و وَلّیٰ عَلَيهِم رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله مِنهُم.</span>

<span dir="rtl">و كانوا يَعودونَ إلی رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله في كُلِّ وَقتٍ، فَأَمَرَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله أميرَ المُؤمِنينَ علیه السلام أن يُعَلِّمَهُم و يُفَقِّهَهُم، فَمِنهُم مُؤمِنونَ، و مِنهُم كافِرونَ، و ناصِبونَ، و يَهودُ، و نَصاریٰ، و مَجوسٌ، و هُم وُلدُ الجانَّ.</span><ref>. <span dir="rtl">تفسير القمّي: ج‌۲ ص‌۲۹۹، بحار الأنوار: ج‌۱۸ ص‌۸۹ ح‌۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">39.</span> <span dir="rtl">تفسیر القمی</span>: <span dir="rtl">این سخن خدا: (و [به یاد آور] هنگامی که گروهی از جن را به سوی تو روانه ساختیم که قرآن را بشنوند. پس چون بر آن حاضر شدند [به یکدیگر] گفتند: «خاموش باشید و گوش فرا دهید» و هنگامی که به پایان رسید، هشدار دهنده به سوی قوم خود بازگشتند.</span> * <span dir="rtl">گفتند: ای قوم ما! همانا ما کتابی را شنیدیم که پس از موسی نازل شده، در حالی که تصدیق کننده است آنچه را که پیش از آن بوده است، به سوی حق و به سوی راهی راست هدایت می</span>‌<span dir="rtl">کند</span>. * <span dir="rtl">ای قوم ما! دعوت کنندۀ خدا را پاسخ [مثبت] دهید و به او ایمان آورید تا [خداوند] برخی از گناهانتان را بر شما ببخشاید و از عذابی دردناک پناهتان دهد</span> * <span dir="rtl">و هر که دعوت کنندۀ خدا را اجابت نکند، در زمین، درمانده کننده[ی خدا] نخواهد بود و او را جز خداوند، سرپرستان و یاورانی نیست. آنان در گم</span>‌<span dir="rtl">راهی آشکاری هستند). همۀ این آیات، نقل قول جنّیان است.</span>

<span dir="rtl">سبب نزول این آیه آن بود که [روزی] پیامبر خدا صلی الله علیه و آله همراه یزید بن حارثه از مکّه به قصد بازار عُکاظ روانه شد تا مردم را به اسلام دعوت کند؛ امّا هیچ کس به دعوت ایشان پاسخ نداد و کسی را نیافت که آن را بپذیرد. سپس به سوی مکّه باز گشت. چون به محلّی که آن را وادی مَجَنّه گویند، رسید، در دل شب به [عبادت و] تلاوت قرآن پرداخت. شماری از جنّیان بر او گذشتند. چون قرائت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را شنیدند، به آن گوش فرا دادند و با شنیدن قرائت ایشان به یکدیگر گفتند: (انصتوا) یعنی خاموش باشید، (و هنگامی که به پایان رسید) یعنی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از قرائت قرآن فراغت یافت، (هشدار دهنده به سوی قوم خود باز گشتند [و] گفتند: ای قوم ما! همانا ما کتابی را شنیدیم که پس از موسی نازل شده، در حالی که تصدیق کننده است آنچه را که پیش از خود بوده است، به سوی حق و به سوی راهی راست، هدایت می</span>‌<span dir="rtl">کند. ای قوم ما! دعوت کنندۀ خدا را پاسخ [مثبت] دهید و به او ایمان آورید) تا این آیه: (آنان در گم</span>‌<span dir="rtl">راهی آشکاری هستند).</span>

<span dir="rtl">پس آنان نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمدند و اسلام و ایمان آوردند و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله احکام اسلام را به آنان آموخت. آن گاه خداوند بر پیامبرش فرو فرستاد: (بگو: به من وحی شده است که گروهی از جنّیان شنیدند) تا پایان سوره. پس، خداوند، سخنان جنّیان را بازگو کرد و پیامبر خدا صلی الله علیه و آله یکی از خودشان را بر آنان حاکم ساخت.</span>

<span dir="rtl">آنها هر از چند گاه، نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می</span>‌<span dir="rtl">آمدند. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام دستور داد به ایشان علم و احکام بیاموزد. پس، برخی از ایشان مؤمن، برخی کافر، و برخی ناصبی و یهودی و مسیحی و مجوس هستند. آنها فرزندان جان [سَر سلسلۀ جن] هستند.</span>

<span dir="rtl">40.</span> <span dir="rtl">دلائل النبوّة للبيهقي عن أبي المليح</span>: <span dir="rtl">أنَّهُ كَتَبَ إلیٰ أبي عُبَيدَةَ بنِ عَبدِ اللهِ بنِ مَسعودٍ: أينَ قَرَأَ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آلهعَلَى الجِنَّ؟</span>

<span dir="rtl">فَكَتَبَ إلَيهِ أنَّهُ قَرَأَ عَلَيهِم بِشِعبٍ يُقالُ لَهُ: الحَجونُ.</span><ref>. <span dir="rtl">دلائل النبوّة للبيهقي: ج‌۲ ص‌۲۳۳، إمتاع الأسماع: ج‌۹ ص‌۷۹ نحوه، تفسير مجاهد: ج‌۲ ص‌۶۹۷، الدرّ المنثور: ج‌۷ ص‌۴۵۳ نقلاً عن ابن مردويه عن ابن مسعود؛ بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۱۱۶ ح‌۹۰ و راجع تفسیر القرطبي: ج‌۱۹ ص۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">40.</span> <span dir="rtl">دلائل النبوّة، بیهقی</span> - <span dir="rtl">در بارۀ ابو الملیح</span> -<span dir="rtl">: به او ابو عبیدة بن عبد اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">بن مسعود نوشت: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در کجا برای جنّیان قرآن خواند؟</span>

<span dir="rtl">ابو عبیده به او نوشت: در درّه</span>‌<span dir="rtl">ای به نام حَجون برایشان قرائت کرد.</span>

<span dir="rtl">41.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ امرَأَةً مِنَ الجِنَّ كانَ يُقالُ لَها: عَفراءُ، و كانَت تَأتِي النَّبِيَّ صلی الله علیه و آله فَتَسمَعُ مِن كَلامِهِ، فَتَأتي صالِحِي الجِنَّ فَيُسلِمونَ عَلیٰ يَدَيها.</span><ref>. <span dir="rtl">الخصال: ص‌۶۳۹ ح‌۱۳ عن سهيل بن غزوان البصري، كشف الغمّة: ج‌۲ ص‌۹۱ و فيه «تنتاب» بدل «تأتي»، بحار الأنوار: ج‌۱۸ ص‌۸۳ ح‌۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">41.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">زنی از جنّیان به نام عَفراء همواره نزد پیامبر صلی الله علیه و آله می</span>‌<span dir="rtl">آمد و به سخنان ایشان گوش می</span>‌<span dir="rtl">سپرد. سپس نزد جنّیان صالح می</span>‌<span dir="rtl">رفت [و بازگو می</span>‌<span dir="rtl">کرد] و آنها به دست او اسلام می</span>‌<span dir="rtl">آوردند.</span>

<span id="قضاء-النبي-صلی-الله-علیه-و-آله-لطائفة-من-الجن"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۴: قَضاءُ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله لِطائِفَةٍ مِنَ الجِنَّ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۴: داوری پیامبر صلی الله علیه و آله برای گروهی از جنّیان</span>

<span dir="rtl">42.</span> <span dir="rtl">المعجم الكبير عن بلال بن الحارث</span>: <span dir="rtl">خَرَجنا مَعَ رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله في بَعضِ أسفارِهِ، فَخَرَجَ لِحاجَتِهِ، و كانَ إذا خَرَجَ لِحاجَتِهِ يُبعِدُ، فَأَتَيتُهُ بِإِداوَةٍ</span><ref>. <span dir="rtl">الإداوَة: المطهَرَة؛ وهي إناء صغیر من جلد یُتَّخذ للماء (تاج العروس: ج ۱۹ ص ۱۴۵ «أدو»).</span></ref> <span dir="rtl">مِن ماءٍ، فَانطَلَقَ فَسَمِعتُ عِندَهُ خُصومَةَ رِجالٍ و لَغَطاً لَم أسمَع مِثلَها، فَجاءَ فَقالَ: بِلالٌ؟ فَقُلتُ: بِلالٌ، قالَ: أ مَعَكَ ماءٌ؟ قُلتُ: نَعَم، قالَ: أصَبتَ. فَأَخَذَهُ مِنّي فَتَوَضَّأَ.</span>

<span dir="rtl">قُلتُ: يا رَسولَ اللهِ، سَمِعتُ عِندَكَ خُصومَةَ رِجالٍ و لَغَطاً ما سَمِعتُ أحَدَّ مِن ألسِنَتِهِم!</span>

<span dir="rtl">قالَ: اِختَصَمَ عِندِيَ الجِنُّ المُسلِمونَ وَ الجِنُّ المُشرِكونَ، سَأَلوني أن اُسكِنَهُم، فَأَسكَنتُ المُسلِمينَ الجَلَسَ</span><ref>. <span dir="rtl">الجَلَسُ: كلّ مرتفع من الأرض، ويقال لنجد: «جَلَس» أيضاً ( النهاية: ج‌۱ ص‌۲۸۶ «جلس»).</span></ref><span dir="rtl">، و أَسكَنتُ المُشرِكينَ الغَورَ</span><ref>. <span dir="rtl">الغَورُ: ما انخفض من الأرض (النهاية: ج‌۳ ص‌۳۹۳ «غور»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref>. <span dir="rtl">المعجم الكبير: ج‌۱ ص‌۳۷۱ ح‌۱۱۴۳، معجم البلدان: ج‌۲ ص‌۱۵۳، مجمع الزوائد: ج‌۱ ص‌۴۸۱ ح‌۹۹۵، كنز العمّال: ج‌۶ ص‌۱۶۷ ح‌۱۵۲۳۲؛ بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۲۹۵ نقلاً عن كتاب خبر البشر بخير البشر لمحمّد بن مظفّر</span>.</ref>

<span dir="rtl">42.</span> <span dir="rtl">المعجم الکبیر</span> - <span dir="rtl">به نقل از بلال بن حارث</span> -<span dir="rtl">: در یکی از سفرهای پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، با ایشان همراه شدیم. ایشان برای قضای حاجت رفت. او هر گاه برای قضای حاجت می</span>‌<span dir="rtl">رفت، دور می</span>‌<span dir="rtl">شد. من مشک آبی [برای طهارت] برایش بردم. ایشان رفت [تا آن که ناپدید شد]. من شنیدم که عدّه</span>‌<span dir="rtl">ای نزدش دعوا و هیاهو می</span>‌<span dir="rtl">کنند که مانند آن را نشنیده بودم. پیامبر صلی الله علیه و آله باز آمد و فرمود: «بلال»! گفتم: بله. فرمود: «آیا آبی با خودت داری؟». گفتم: بله. فرمود: «خوب است». آن را از من گرفت و وضو ساخت.</span>

<span dir="rtl">گفتم: ای پیامبر خدا! نزدتان دعوا و هیاهوی مردانی را شنیدم که تیزتر از زبان آنها نشنیده</span>‌<span dir="rtl">ام.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «جنّیان مسلمان و جنّیان مشرک، نزد من برای طرح دعوا آمدند و از من خواستند که آنها را اسکان دهم، و من مسلمانان را در جاهای بلند اسکان دادم و مشرکان را در مناطق پست اسکان دادم».</span>

<span id="استفتاء-الجن-من-أهل-البيت-علیهم-السلام"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۵: اِستِفتاءُ الجِنَّ مِن أهلِ البَيتِ علیهم السلام</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۵: فتوا پرسیدن جنّیان از اهل بیت علیهم السلام</span>

<span dir="rtl">43.</span> <span dir="rtl">الكافي عن سعد الإسكاف</span>: <span dir="rtl">أتَيتُ أبا جَعفَرٍ علیه السلام اُريدُ الإِذنَ عَلَيهِ، فَإِذا رِحالُ إبِلٍ عَلَى البابِ مَصفوفَةٌ، و إذَا الأَصواتُ قَدِ ارتَفَعَت، ثُمَّ خَرَجَ قَومٌ مُعتَمّينَ بِالعَمائِمِ يُشبِهونَ الزُّطَّ</span><ref>. <span dir="rtl">الزّطّ: جنس من السودان و الهنود (النهاية: ج‌۲ ص‌۳۰۲ «زطا»).</span></ref><span dir="rtl">.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَدَخَلتُ عَلیٰ أبي جَعفَرٍ علیه السلام، فَقُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ، أبطَأَ إذنُكَ عَلَيَّ اليَومَ، و رَأَيتُ قَوماً خَرَجوا عَلَيَّ مُعتَمّينَ بِالعَمائِمِ فَأَنكَرتُهُم!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: أ وَ تَدري مَن اُولٰئِكَ - يا سَعدُ - ؟</span>

<span dir="rtl">قالَ: قُلتُ: لا.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَقالَ: اُولٰئِكَ إخوانُكُم مِنَ الجِنَّ، يَأتونَنا فَيَسأَلونَنا عَن حَلالِهِم و حَرامِهِم و مَعالِمِ دينِهِم.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۱ ص‌۳۹۵ ح‌۳، بصائر الدرجات: ص‌۹۷ ح‌۶ نحوه، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۱۰۲ ح‌۶۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">43.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از سعد اِسکاف</span> -<span dir="rtl">: نزد امام باقر علیه السلام رفتم تا از ایشان اجازۀ شرفیابی بخواهم. دیدم بارهای شترانی بر در خانۀ ایشان چیده شده و سر و صدا [از درون خانه] بلند است. سپس عدّه</span>‌<span dir="rtl">ای دستار به سر، شبیه زُطّی</span>‌<span dir="rtl">ها</span><ref>. <span dir="rtl">زُطّی، زُط: از نژاد سیاهان حبشه یا هند</span>.</ref> <span dir="rtl">بیرون آمدند. نزد امام باقر علیه السلام رفتم و گفتم: فدایت شوم! امروز دیرتر به من اجازۀ شرفیابی دادید، و من عدّه</span>‌<span dir="rtl">ای دستار به سر دیدم که خارج شدند و آنها را نشناختم.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «ای سعد! می</span>‌<span dir="rtl">دانی آنها چه کسانی</span>‌ <span dir="rtl">اند؟».</span>

<span dir="rtl">گفتم: خیر.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «آنها برادران جنّی شما هستند. نزد ما می</span>‌<span dir="rtl">آیند و احکام حلال و حرام و تعالیم دینشان را از ما می</span>‌<span dir="rtl">پرسند».</span>

<span dir="rtl">44.</span> <span dir="rtl">بصائر الدرجات عن سعد الإسكاف</span>: <span dir="rtl">أتَيتُ بابَ أبي جَعفَرٍ علیه السلام مَعَ أصحابٍ لَنا لِنَدخُلَ عَلَيهِ، فَإِذا ثَمانِيَةُ نَفَرٍ كَأَنَّهُم مِن أبٍ و اُمٍّ، عَلَيهِم ثِيابٌ زَرابِيُّ</span><ref>. <span dir="rtl">زَرابيّ: ضربٌ من الثياب مُحَبَّرٌ منسوب إلى موضع الزرب (مفردات ألفاظ القرآن: ص‌۳۷۹ «زرب»).</span></ref> <span dir="rtl">و أَقبِيَةُ طاقَ طاقَ و عَمائِمُ صُفرٌ، دَخَلوا فَمَا احتَبَسوا حَتّی خَرَجوا.</span>

<span dir="rtl">قالَ لي: يا سَعدُ</span><ref>. <span dir="rtl">في المصدر: «يا أبا سعد»، و ما أثبتناه من المصادر الاُخرى</span>.</ref><span dir="rtl">، رَأَيتَهُم؟ قُلتُ: نَعَم جُعِلتُ فِداكَ!</span>

<span dir="rtl">قالَ: اُولٰئِكَ إخوانُكُم مِنَ الجِنَّ أتَونا يَستَفتونَنا في حَلالِهِم و حَرامِهِم، كَما تَأتونَنا و تَستَفتونَنا في حَلالِكُم و حَرامِكُم.</span><ref>. <span dir="rtl">بصائر الدرجات: ص‌۹۷ ح‌۵، دلائل الإمامة: ص‌۲۲۸ ح‌۱۵۵ نحوه، بحار الأنوار: ج‌۲۷ ص‌۱۹ ح‌۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">44.</span> <span dir="rtl">بصائر الدرجات</span> - <span dir="rtl">به نقل از سعد اِسکاف</span> -<span dir="rtl">: با عدّه</span>‌<span dir="rtl">ای از یارانمان رفتیم تا خدمت امام باقر علیه السلام شرفیاب شویم. دیدیم هشت نفر که گویی از یک پدر و مادرند، در حالی که پیراهن</span>‌<span dir="rtl">های گلیم و قباهای طاق (بدون آستر) و عمامه</span>‌<span dir="rtl">های زرد پوشیده بودند، داخل منزل شدند و طولی نکشید که بیرون آمدند. [با بیرون آمدن آنها ما داخل شدیم].</span>

<span dir="rtl">امام علیه السلام به من فرمود: «ای سعد! آنها را دیدی؟». گفتم: بله، فدایت شوم!</span>

<span dir="rtl">فرمود: «آنها برادران جنّی شما هستند. نزد ما می</span>‌<span dir="rtl">آیند و از ما در بارۀ [احکام] حلال و حرامشان استفتا می</span>‌<span dir="rtl">کنند، چنان که شما نزد ما می</span>‌<span dir="rtl">آیید و در بارۀ حلال و حرامتان از ما استفتا می</span>‌<span dir="rtl">کنید».</span>

<span dir="rtl">45.</span> <span dir="rtl">الكافي عن سعد الإسكاف</span>: <span dir="rtl">أتَيتُ أبا جَعفَرٍ علیه السلام في بَعضِ ما أتَيتُهُ، فَجَعَلَ يَقولُ: لا تَعجَل. حَتّیٰ حَمِيَتِ الشَّمسُ عَلَيَّ و جَعَلتُ أ تَتَبَّعُ الأَفياءَ، فَما لَبِثَ أن خَرَجَ عَلَيَّ قَومٌ كَأَنَّهُمُ الجَرادُ الصُّفرُ، عَلَيهِمُ البُتوتُ</span><ref>. <span dir="rtl">البَتُّ: كساءٌ غَليظٌ مربّع، و يجمع على بتوت (النهاية: ج‌۱ ص‌۹۲ «بت»).</span></ref><span dir="rtl">، قَدِ انتَهَكَتهُمُ العِبادَةُ. قالَ: فَوَاللهِ،لِأَنساني ما كُنتُ فيهِ مِن حُسنِ هَيئَةِ القَومِ!</span>

<span dir="rtl">فَلَمّا دَخَلتُ عَلَيهِ قالَ لي: أراني قَد شَقَقتُ عَلَيكَ.</span>

<span dir="rtl">قُلتُ: أجَل وَ اللهِ، لَقَد أنساني ما كُنتُ فيهِ قَومٌ مَرّوا بي لَم أرَ قَوماً أحسَنَ هَيئَةً مِنهُم في زِيِّ رَجُلٍ واحِدٍ، كَأَنَّ ألوانَهُمُ الجَرادُ الصُّفرُ، قَدِ انتَهَكَتهُمُ العِبادَةُ!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: يا سَعدُ، رَأَيتَهُم؟ قُلتُ: نَعَم.</span>

<span dir="rtl">قالَ اُولٰئِكَ إخوانُكَ مِنَ الجِنَّ. فَقُلتُ: يَأتونَكَ؟ قالَ: نَعَم، يَأتُونَنا يَسأَلونَنا عَن مَعالِمِ دينِهِم و حَلالِهِم و حَرامِهِم.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۱ ص‌۳۹۴ ح‌۱ و راجع بصائر الدرجات: ص‌۱۰۰ ح‌۱۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">45.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از سعد اِسکاف</span> -<span dir="rtl">: طبق معمول، نزد امام باقر علیه السلام رفتم [و اجازۀ ورود خواستم]. ایشان صدا زد: «عجله نکن» [و من صبر کردم] تا آن که گرما بر من شدّت گرفت و هر جا سایه می</span>‌<span dir="rtl">رفت، می</span>‌<span dir="rtl">رفتم. چیزی نگذشت که عدّه</span>‌<span dir="rtl">ای [زردچهره] مانند ملخ</span>‌<span dir="rtl">های زرد به سوی من آمدند. همگی بَت</span><ref>. <span dir="rtl">بَتّ: طیلسان خز و پشم و مانند آن؛ گلیم ستبر چارگوش. بَتّات: بت‏باف، بتّ‏فروش</span>.</ref> <span dir="rtl">پوشیده و از شدّت عبادت تکیده شده بودند. به خدا سوگند که با مشاهدۀ زیبایی سر و وضع آنها حال خود را فراموش کردم.</span>

<span dir="rtl">چون نزد امام علیه السلام رفتم، به من فرمود: «گویا تو را به زحمت انداخته</span>‌<span dir="rtl">ام».</span>

<span dir="rtl">گفتم: آری. به خدا سوگند، جماعتی بر من گذشتند که وضع خود را فراموش کردم. جماعتی خوش سر و وضع</span>‌<span dir="rtl">تر از آنها ندیده</span>‌<span dir="rtl">ام. همه جامۀ یک</span>‌<span dir="rtl">نواخت داشتند. رنگشان مانند ملخ</span>‌<span dir="rtl">های زرد بود و از عبادت، تکیده گشته بودند.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «ای سعد! آنها را دیدی؟». گفتم: بله.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «آنها برادران جنّی تو هستند».</span>

<span dir="rtl">گفتم: نزد شما می</span>‌<span dir="rtl">آیند؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «بله. نزد ما می</span>‌<span dir="rtl">آیند و مسائل دینی و احکام حلال و حرامشان را از ما می</span>‌<span dir="rtl">پرسند».</span>

<span dir="rtl">46.</span> <span dir="rtl">الكافي عن ابن جبل عن الإمام الصادق علیه السلام، قالَ: كُنّا بِبابِهِ فَخَرَجَ عَلَينا قَومٌ أشباهُ الزُّطِّ، عَلَيهِم اُزُرٌ و أَكسِيَةٌ، فَسَأَلنا أبا عَبدِ اللهِ علیه السلام عَنهُم، فَقالَ: هٰؤُلاءِ إخوانُكُم مِنَ الجِنَّ.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۱ ص‌۳۹۴ ح‌۲، بحار الأنوار: ج‌۴۷ ص‌۱۵۸ ح‌۲۲۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">46.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن جبل</span> -<span dir="rtl">: بر دَرِ سرای امام صادق علیه السلام ایستاده بودیم که جماعتی شبیه طایفۀ زُط به سوی ما آمدند که اِزار و گلیم پوشیده بودند. از امام صادق علیه السلام در بارۀ آنها پرسیدیم. فرمود: «آنها برادران جنّی شما هستند».</span>

<span dir="rtl">47.</span> <span dir="rtl">بصائر الدرجات عن عمّار السجستاني</span>: <span dir="rtl">كُنتُ لَأَستَأذِنُ</span><ref>. <span dir="rtl">في بحار الأنوار: «لا أستَأذِنُ».</span></ref> <span dir="rtl">عَلَيهِ - يَعني أبا عَبدِ اللهِ علیه السلام - فَجِئتُ ذاتَ يَومٍ أو لَيلَةٍ و جَلَستُ في فُسطاطِهِ بِمِنىً. قالَ: فَاستُؤذِنَ بِشَبابٍ كَأَنَّهُم رِجالُ الزُّطِّ. فَخَرَجَ عيسیٰ شَلَقانُ، فَذَكَرَنا لَهُ فَأَذِنَ لي.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَقالَ لي: يا أبا عاصِمٍ، مَتیٰ جِئتَ؟</span>

<span dir="rtl">قُلتُ: قُبَيلَ اُولٰئِكَ الَّذينَ دَخَلوا عَلَيكَ و ما رَأَيتُهُم خَرَجوا!</span>

<span dir="rtl">قالَ: اُولٰئِكَ قَومٌ مِنَ الجِنَّ، فَسَأَلوا عَن مَسائِلِهِم ثُمَّ ذَهَبوا.</span><ref>. <span dir="rtl">بصائر الدرجات: ص‌۱۰۰ ح‌۱۱، كشف الغمّة: ج‌۲ ص‌۴۱۱، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۱۰۲ ح‌۶۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">47.</span> <span dir="rtl">بصائر الدرجات</span> - <span dir="rtl">به نقل از عمّار سِجِستانی</span> -<span dir="rtl">: من در صدد بودم که خدمت ایشان - یعنی امام صادق علیه السلام - شرفیاب شوم. روزی یا شبی، آمدم و در خیمۀ ایشان در مِنا نشستم. به عدّه</span>‌<span dir="rtl">ای جوان که شبیه مردان زُط بودند، اجازۀ شرفیابی داده شد. عیسی شَلَقان بیرون آمد، رفت و حضور ما را به امام علیه السلام رساند. ایشان [اجازۀ ورود داد و] به من فرمود: «ای ابو عاصم! کی آمدی؟».</span>

<span dir="rtl">گفتم: اندکی پیش از این کسانی که نزد شما آمدند و ندیدم که خارج شوند.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «آنها گروهی از جنّیان بودند. مسائل خود را پرسیدند و رفتند».</span>

<span dir="rtl">48.</span> <span dir="rtl">دلائل الإمامة عن الهيثم بن واقد</span>: <span dir="rtl">كُنتُ عِندَ الرِّضا علیه السلام بِخُراسانَ، و كانَ العَبّاسُ يَحجُبُهُ، فَدَعاني و إذا عِندَهُ شَيخٌ أعوَرُ يَسأَلُهُ، فَخَرَجَ الشَّيخُ فَقالَ لي: رُدَّ عَلَيَّ الشَّيخَ. فَخَرَجتُ إلَى الحاجِبِ فَسَأَلتُهُ، فَقالَ: لَم يَخرُج عَلَيَّ أحَدٌ!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ الرِّضا علیه السلام: أتَعرِفُ الشَّيخَ؟</span>

<span dir="rtl">فَقُلتُ: لا.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: هٰذا رَجُلٌ مِنَ الجِنَّ سَأَلَني عَن مَسائِلَ، و كانَ فيما سَأَلَني عَنهُ مَولودانِ وُلِدا في بَطنٍ مُلتَزِقَينِ، ماتَ أحَدُهُما، كَيفَ يُصنَعُ بِهِ؟ قُلتُ: يُنشَرُ المَيِّتُ عَنِ الحَيِّ.</span><ref>. <span dir="rtl">دلائل الإمامة: ص‌۳۷۵ ح‌۳۳۸، بحار الأنوار: ج‌۸۱ ص‌۳۱۰ ح‌۳۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">48.</span> <span dir="rtl">دلائل الإمامة</span> - <span dir="rtl">به نقل از هیثم بن واقد</span> -<span dir="rtl">: نزد امام رضا علیه السلام در خراسان بودم. عبّاس، حاجب ایشان بود. امام علیه السلام مرا احضار کرد. دیدم پیرمردی که یک چشمش نابیناست، نزد ایشان است و سؤال می</span>‌<span dir="rtl">پرسد. پیرمرد خارج شد. ایشان به من فرمود: «پیرمرد را نزدم برگردان». نزد حاجب رفتم و از او پرسیدم[: پیرمرد کجا رفت؟] گفت: کسی خارج نشد.</span>

<span dir="rtl">امام رضا علیه السلام فرمود: «آیا آن پیرمرد را می</span>‌<span dir="rtl">شناسی؟».</span>

<span dir="rtl">گفتم: خیر.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «او مردی از جن است و مسائلی را از من پرسید. یکی از سؤالاتی که از من کرد، این بود که اگر یکی از دوقلوهای به هم چسبیده بمیرد، با او چه باید کرد؟ و من گفتم: باید مرده را از زنده جدا کرد».</span>

<span dir="rtl">49.</span> <span dir="rtl">الكافي عن حكيمة بنت موسىٰ</span>: <span dir="rtl">رَأَيتُ الرِّضا علیه السلام واقِفاً عَلیٰ بابِ بَيتِ الحَطَبِ و هُوَ يناجي، و لَستُ أریٰ أحَداً، فَقُلتُ: يا سَيِّدي لِمَن تُناجي؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: هٰذا عامِرٌ الزَّهرائِيُّ، أتاني يَسأَ لُني و يَشكو إلَيَّ.</span>

<span dir="rtl">فَقُلتُ: يا سَيِّدي، اُحِبُّ أن أسمَعَ كَلامَهُ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لي: إنَّكِ إن سَمِعتِ بِهِ حُمِمتِ سَنَةً، فَقُلتُ: يا سَيِّدي اُحِبُّ أن أسمَعَهُ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لي: اِسمَعي. فَاستَمَعتُ، فَسَمِعتُ شِبهَ الصَّفيرِ، و رَكِبَتنِي الحُمّیٰ فَحُمِمتُ سَنَةً.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۱ ص‌۳۹۵ ح‌۵، المناقب لابن شهر آشوب: ج‌۴ ص‌۳۴۴ نحوه، بحار الأنوار: ج‌۲۷ ص‌۲۴ ح‌۱۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">49.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از حکیمه دختر موسی</span> -<span dir="rtl">: امام رضا علیه السلام را دیدم که بر دَرِ هیمه</span>‌<span dir="rtl">خانه ایستاده است و نجوا می</span>‌<span dir="rtl">کند. من کسی را ندیدم. از این رو گفتم: سَرورم! با چه کسی نجوا می</span>‌<span dir="rtl">کنید؟ فرمود: «این عامر زهرائی است که نزدم آمده و از من می</span>‌<span dir="rtl">پرسد و به من شکایت می</span>‌<span dir="rtl">کند». گفتم: سَرورم! دوست دارم سخنش را بشنوم. فرمود: «اگر آن را بشنوی، یک سال تب می</span>‌<span dir="rtl">کنی». گفتم: سَرورم! دوست دارم بشنوم. فرمود: «بشنو». گوش کردم. صدایی شبیه سوت شنیدم. بعد از آن، دچار تب شدم و یک سال تب داشتم.</span>

<span id="مجيء-طائفة-من-الجن-لنصرة-الإمام-الحسين-علیه-السلام"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۶: مَجيءُ طائِفَةٍ مِنَ الجِنَّ لِنُصرَةِ الإِمامِ الحُسَينِ علیه السلام</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۶: آمدن طایفه</span>‌<span dir="rtl">ای از جنّیان برای یاری رساندن به امام حسین علیه السلام</span>

<span dir="rtl">50.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لَمّا سارَ أبو عَبدِ اللهِ الحسین بن عليّ ـ صَلَواتُ اللهِ عَلَیهِ - مِن مَکَّةَ لِیَدخُلَ المَدينَةَ، لَقِيَهُ أفواجٌ مِنَ المَلائِكَةِ... و أَتَتهُ أفواجُ مِن مُؤمِني الجِنَّ، فَقالوا: يا مَولانا، نَحنُ شيعَتُكَ و أَنصارُكَ، فَمُرنا بِأَمرِكَ بِما تَشاءُ، فَلَو أمَرتَنا بِقَتلِ كُلِّ عَدُوٍّ لَكَ و أَنتَ بِمَكانِكَ لَكَفَيناكَ ذٰلِكَ.</span>

<span dir="rtl">فَجَزاهُمُ خَيراً و قالَ لَهُم: أما قَرَأتُم كِتابَ اللهِ المُنزَلَ عَلیٰ جَدّي رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله في قَولِهِ: (قُل لَّوْ كُنتُمْ فِى بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ ٱلَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ ٱلْقَتْلُ إِلی مَضَاجِعِهِمْ)</span><ref>. <span dir="rtl">آل عمران: ۱۵۴</span>.</ref><span dir="rtl">؟ فإذا أقَمتُ في مَكاني فَبِما یُمْتَحَنُ هٰذَا الخَلقُ المَتعوسُ</span><ref>. <span dir="rtl">التعس: الشرّ، وقيل: البُعد، وقال بعضهم: هو الانحطاط (تاج العروس: ج‌۸ ص‌۲۱۷ «تعس»).</span></ref><span dir="rtl">؟ و بِماذا يُختَبَرونَ؟ و مَن ذا يَكونُ ساكِنُ حُفرَتي و قَدِ اختارَهَا اللهُ تَعالیٰ يَومَ دَحَا</span><ref>. <span dir="rtl">دَحا الأرضَ یدحوها دَحواً: بَسَطها (المصباح المنیر: ص ۱۹۰ «دحو»).</span></ref> <span dir="rtl">الأَرضَ، و جَعَلَها مَعقِلاً لِشيعَتِنا و مُحِبَّینا؛ تُقبَلُ أعمالُهُم و صَلَواتُهُم و یُجابُ دُعاؤهُم، و تَسکُنُ شیعتُنا فَتَکونُ لَهُم أماناً فِي الدُّنيا وَ الآخِرَةِ؟! و لٰكِن تَحضُرونَ يَومَ السَّبتِ، و هُوَ يَومُ عاشوراءَ... الَّذي في آخِرِهِ اُقتَلُ، و لا يَبقیٰ بَعدي مَطلوبٌ مِن أهلي و نَسَبي و إخوَاني و أَهلِ بَيتي، و يُسارُ رَأْسي إلیٰ يَزيدَ بنِ مُعاوِیَةَ لَعَنَهُمَا اللهُ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَتِ الجِنُّ: نَحنُ - وَ اللهِ - يا حَبيبَ اللهِ وَ ابنَ حَبيبِهِ، لَولا أنَّ أمرَكَ طاعَةٌ و أَنَّهُ لا يَجوزُ لَنا مُخالَفَتُكَ، لَخالَفناكَ و قَتَلنا جَميعَ أعدائِكَ قَبلَ أن يَصِلوا إلَيكَ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لَهُم علیه السلام: و نَحنُ - وَ اللهِ - أقدَرُ عَلَيهِم مِنكُم، و لٰكِن لِيَهلِكَ مَن هَلَكَ عَن بَيِّنَةٍ وَ يَحْيَیٰ مَنْ حَیَّ عَن بَيِّنَةٍ</span><ref>. <span dir="rtl">إشارة الی الآیة ۴۲ من سورة الأنفال</span>.</ref><span dir="rtl">.</span><ref>. <span dir="rtl">الملهوف (طبع جهان): ص۶۶، تسلية المجالس و زينة المجالس: ج‌۲ ص‌۲۳۱، الهدایة الکبری: ص۲۰۶ کلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج‌۴۴ ص‌۳۳۰ ذيل ح‌۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">50.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">چون ابا عبداللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">[الحسین] علیه السلام از مدینه حرکت کرد، گروه</span>‌<span dir="rtl">هایی از فرشتگان ملاقاتش کردند... و گروه</span>‌<span dir="rtl">هایی از جنّیان مسلمان خدمتش رسیدند و گفتند: ای سَرور ما! ما شیعیان و یاران تو هستیم. پس هر امری که می</span>‌<span dir="rtl">خواهید، بفرمایید. اگر دستور دهید همۀ دشمنانتان را بکشیم و شما در جای خود بمانید، این کار را می</span>‌<span dir="rtl">کنیم.</span>

<span dir="rtl">حسین برایشان [از خداوند] جزای خیر خواست و به آنها فرمود: «آیا کتاب خدا را که بر جدّم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نازل شده است، نخوانده</span>‌<span dir="rtl">اید: (هر جا باشید، مرگ شما را در می</span>‌<span dir="rtl">یابد، هر</span>

<span dir="rtl">چند در برج</span>‌<span dir="rtl">های استوار باشید) و این سخن خدای سبحان را که: (کسانی که کشته شدن بر آنها نوشته شده است، قطعاً [با پای خود] به سوی قتلگاه</span>‌<span dir="rtl">های خویش می</span>‌<span dir="rtl">روند</span>)<span dir="rtl">؟</span>

<span dir="rtl">اگر من در جای خود بمانم، پس این مردم نگون</span>‌<span dir="rtl">بخت با چه آزموده و به چه وسیله امتحان شوند؟ و چه کسی در قبر من در کربلا آرام گیرد؟ خداوند متعال، همان روز دحو الأرض [که زمین را گستراند]، آن قبر را برای من برگزید و آن جا را پناهگاه شیعیانمان قرار داد که در دنیا و آخرت، مایۀ امان آنهاست. امّا روز شنبه - که روز عاشوراست - حاضر شوید. در پایان آن روز، من کشته می</span>‌<span dir="rtl">شوم و پس از من از خانواده و خویشاوندان و برادران و اهل بیتم کسی باقی نمی</span>‌<span dir="rtl">ماند که [دشمنان] در طلب او بر آیند، و سرم را نزد یزید - که خدایش لعنت کند -</span>‌ <span dir="rtl">می</span>‌<span dir="rtl">برند».</span>

<span dir="rtl">جنّیان گفتند: ای محبوب خدا و پسر محبوب او! به خدا سوگند، اگر نبود که فرمانتان مطاع است و مخالفت با شما بر ما جایز نیست، همۀ دشمنانتان را پیش از آن که به شما برسند، می</span>‌<span dir="rtl">کشتیم.</span>

<span dir="rtl">امام علیه السلام به آنها فرمود: «به خدا سوگند که ما خود از شما بر آنها تواناتریم؛ امّا (آن که هلاک می</span>‌<span dir="rtl">شود، باید با دلیلی روشن هلاک گردد و آن که زنده می</span>‌<span dir="rtl">ماند، باید با دلیلی روشن زنده بماند)».</span>

<span id="نياحة-الجن-على-الإمام-الحسين-علیه-السلام"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۷: نِياحَةُ الجِنَّ عَلَى الإِمامِ الحُسَينِ علیه السلام</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۷: عزاداری جنّیان برای امام حسین علیه السلام</span>

<span dir="rtl">51.</span> <span dir="rtl">المعجم الكبير عن عمرو بن ثابت</span>: <span dir="rtl">قالَت اُمُّ سَلَمَةَ: ما سَمِعتُ نَوحَ الجِنَّ مُنذُ قُبِضَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله إلَّا اللَّيلَةَ، و ما أرَى ابني إلّا قَد قُتِلَ - تَعنِي الحُسَينَ علیه السلام -. فَقالَت لِجارِيَتِها: اُخرُجي فَسَلي. فَأُخبِرَت أنَّهُ قَد قُتِلَ، و إذا جِنَّيَّةٌ تَنوحُ:</span>

<span dir="rtl">ألا يا عَينُ فَاحتَفِلي بِجَهدِ و مَن يَبكي عَلَى الشُّهَداءِ بَعدي</span>

<span dir="rtl">عَلیٰ رَهطٍ تَقودُهُمُ المَنايا إلیٰ مُتَحَيِّرٍ</span><ref>. <span dir="rtl">كذا في المصدر، و الظاهر أنّ الصواب: «مُتَجَبِّرٍ»، كما في بعض نسخ المصدر الخطّية و كثير من المصادر</span>.</ref> <span dir="rtl">في مُلكِ عَبدِ</span><ref>. <span dir="rtl">المعجم الكبير: ج‌۳ ص‌۱۲۲ ح‌۲۸۶۹. تهذيب الكمال: ج‌۶ ص‌۴۴۱ الرقم ۱۳۲۳، تاريخ دمشق: ج‌۱۴ ص‌۲۴۱ كلاهما عن حبيب بن أبي ثابت؛ كامل الزيارات: ص‌۱۸۹ ح‌۲۶۸ عن حبيب بن أبي ثابت، مثير الأحزان: ص‌۱۰۸ عن اُمّ سلمة كلاهما نحوه</span>.</ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">51.</span> <span dir="rtl">المعجم الکبیر</span> - <span dir="rtl">به نقل از عمرو بن ثابت</span> -<span dir="rtl">: اُمّ سلمه [در شبانگاه شهادت حسین علیه السلام] گفت: از هنگام وفات پیامبر صلی الله علیه و آله، جز امشب، صدای نوحۀ جنّیان را نشنیده بودم و فکر می</span>‌<span dir="rtl">کنم فرزندم - مقصودش حسین علیه السلام بود - کشته شده است. سپس به کنیزش گفت: بیرون برو و پُرس و جو کن.</span>

<span dir="rtl">او خبر آورد که حسین علیه السلام کشته شده است. در آن هنگام، زنی از جنّیان، چنین نوحه می</span>‌<span dir="rtl">خوانْد:</span>

<span dir="rtl">ای دیده! با سعی تمام، پُر از اشک شو!</span>

<span dir="rtl">پس از من، چه کسی بر شهیدان می</span>‌<span dir="rtl">گرید؛</span>

<span dir="rtl">بر همان گروهی که مرگ، آنها را می</span>‌<span dir="rtl">بُرد</span>

<span dir="rtl">به سوی فرومایه</span>‌<span dir="rtl">ای متکبّر در سلطنت؟</span><ref>. <span dir="rtl">این مصرع در منابع تاریخی، به گونه‏های متفاوت نقل شده است. ما در ترجمه، حاصل مجموع نقل‏ها را آوردیم</span>.</ref>

<span dir="rtl">52.</span> <span dir="rtl">تاريخ دمشق عن اُمّ سلمة</span>: <span dir="rtl">سَمِعتُ الجِنَّ تَنوحُ عَلَى الحُسينِ علیه السلام يَومَ قُتِلَ و هُنَّ يَقُلنَ:</span>

<span dir="rtl">أيُّهَا القاتِلونَ ظُلماً حُسَيناً أبشِروا بِالعَذابِ وَ التَّنكيلِ</span>

<span dir="rtl">كُلُّ أهلِ السَّماءِ يَدعو عَلَيكُم مِن نَبِيٍّ و مُرسَلٍ و قَتيلِ</span>

<span dir="rtl">قَد لُعِنتُم عَلیٰ لِسانِ ابنِ داودَ و موسیٰ و صاحِبِ الإِنجيلِ</span><ref>. <span dir="rtl">تاريخ دمشق: ج‌۱ ص‌۲۴۰، البداية والنهاية: ج‌۸ ص‌۲۰۱، سبل الهدى و الرشاد: ج‌۱۱ ص‌۷۶ كلاهما نحوه، المعجم الكبير: ج‌۳ ص‌۱۲۱ ح‌۲۸۶۲ و ص ۱۲۲ ح‌۲۸۶۸ عن ميمونة و فيها صدره إلیٰ «الحسين» و راجع الإرشاد: ج‌۲ ص‌۱۲۴ و تاريخ الطبري: ج‌۵ ص‌۴۶۷</span>.</ref> <span dir="rtl">52.</span> <span dir="rtl">تاریخ دمشق</span> - <span dir="rtl">به نقل از اُمّ سلمه</span> -<span dir="rtl">: روزی که حسین علیه السلام کشته شد، شنیدم جنّیان بر او نوحه می</span>‌<span dir="rtl">کنند و می</span>‌<span dir="rtl">گویند:</span>

<span dir="rtl">ای کسانی که حسین را به ستم کشتید!</span>

<span dir="rtl">مژده</span>‌<span dir="rtl">تان باد به مجازات خدا و عذاب او!</span>

<span dir="rtl">همۀ آسمانیان، شما را نفرین می</span>‌<span dir="rtl">کنند</span>

<span dir="rtl">از پیامبر و رسول و هر کشته</span>‌<span dir="rtl">ای</span>

<span dir="rtl">شما، بر زبان پسر داوود و موسی</span>

<span dir="rtl">و صاحب انجیل، نفرین شده</span>‌<span dir="rtl">اید.</span>

<span dir="rtl">53.</span> <span dir="rtl">كامل الزيارات عن صفوان الجمّال</span>: <span dir="rtl">سَأَلتُ أبا عَبدِ اللهِ علیه السلام و نَحنُ في طَريقِ المَدينَةِ نُريدُ مَكَّةَ، فَقُلتُ لَهُ: يَابنَ رَسولِ اللهِ! ما لي أراكَ كَئيباً حَزيناً مُنكَسِراً؟</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لي: لَو تَسمَعُ ما أسمَعُ لَشَغَلَكَ عَن مُساءَلَتي.</span>

<span dir="rtl">قُلتُ: و مَا الَّذي تَسمَعُ؟ قالَ: اِبتِهالُ المَلائِكَةِ إلَى اللهِ عَلیٰ‌ قَتَلَةِ أميرِ المُؤمِنينَ علیه السلام، و عَلیٰ قَتَلَةِ الحُسَينِ علیه السلام، و نَوحُ الجِنَّ عَلَيهِما.</span><ref>. <span dir="rtl">كامل الزيارات: ص‌۴۹۵ ح‌۷۶۷ و ص ۱۸۷ ح‌۲۶۳، الدروع الواقية: ص‌۷۴، بحار الأنوار: ج‌۱۰۱ ص‌۱۴ ح‌۱۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">53.</span> <span dir="rtl">کامل الزیارات</span> - <span dir="rtl">به نقل از صفوان جمّال</span> -<span dir="rtl">: با امام صادق علیه السلام از مدینه به سوی مکّه می</span>‌<span dir="rtl">رفتیم که من پرسیدم: ای فرزند پیامبر خدا! چه شده است که شما را گرفته و اندوهگین و دل</span>‌<span dir="rtl">شکسته می</span>‌<span dir="rtl">بینم؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «اگر تو هم آنچه را من می</span>‌<span dir="rtl">شنوم، می</span>‌<span dir="rtl">شنیدی، دیگر از من سٶال نمی</span>‌<span dir="rtl">کردی».</span>

<span dir="rtl">گفتم: چه چیزی می</span>‌<span dir="rtl">شنوید؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «نفرین کردن فرشتگان به درگاه خدا بر قاتلان امیر مٶمنان علیه السلام و بر قاتلان حسین علیه السلام، و نوحه</span>‌<span dir="rtl">خوانی جنّیان بر آن دو را».</span>

<span dir="rtl">54.</span> <span dir="rtl">الامام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لَمّا هَمَّ الحُسَینُ علیه السلام بالشُّخوصِِ عَنِ المَدینَةِ، أقبَلَت نِساءُ بَني عَبدِ المُطَّلِبِ فَاجتَمَعنَ لِلنَّیاحَةِ، حَتّیٰ مَشیٰ فیهِنَّ الحُسَینُ علیه السلام، فَقالَ: أنشُدُکُنَّ اللّهَ أن تُبدینَ هذَا الأمرَ مَعصِیَةً للهِ و لِرَسولِهِ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَت لَهُ نِساءُ بَني عَبدِ المُطلَّبِ:‌ فَلِمَن نَستَبقِي النَّیاحَةَ وَ‌ البُکاءَ؟! فَهُوَ عِندَنا کَیَومٍ ماتَ فیهِ رَسولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و عَلِيٌّ و فاطِمَةُ و رُقَیَّةُ و زَینَبُ و امُّ کُلثومٍ. فَنَنشُدُكَ اللهَ - جَعَلَنَا اللهُ فِداكَ - مِنَ المَوتِ یا حَبیبَ الأَبرارِ مِن أهلِ القُبورِ!</span>

<span dir="rtl">و أقبَلَت بَعضُ عَمّاتِهِ تَبکي و تَقولُ: أشهَدُ یا حُسَینُ، لَقَد سَمِعتُ الجِنَّ ناحَت بِنَوحِكَ و هُم یَقولونَ:</span>

<span dir="rtl">فَإِنَّ قَتیلَ الطَّفَّ مِن آلِ هاشِمٍ أذَلَّ رِقاباً مِن قُرَیشٍ فَذَلَّتِ</span>

<span dir="rtl">حَبیبُ رَسولِ الله لَم یَكُ فاحِشاً أبانَت مُصیبَتُكَ الأُنوفَ و جَلَّتِ</span>

<span dir="rtl">و قُلنَ أیضاً:</span>

<span dir="rtl">أبکي حُسَیناً سَیَّداً و لِقَتلِهِ شابَ الشَّعَرْ</span>

<span dir="rtl">و لِقَتلِهِ زُلزِلتُمُ و لِقَتلِهِ انکَسَفَ القَمَرْ</span>

<span dir="rtl">وَ احمَرَّت آفاقُ‌ السَّماءِ مِنَ العَشِیَّةِ وَ السَّحَرْ</span>

<span dir="rtl">و تَغَبَّرَت شَمسُ البِلادِ بِهِم و أظلَمَتِ الکُوَرْ</span><ref>. <span dir="rtl">الکُورة: المدینة و الصُقع، الجمع کُوَر (القاموس المحیط: ج۲ ص۱۳۰ «کور»).</span></ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">ذاكَ ابنُ فاطِمَةَ‌ المُصابُ بِهِ الخَلایِقُ وَ البَشَرْ</span>

<span dir="rtl">أورَثتَنا ذُلّاً بِهِ جَدعُ الأُنوفِ مَعَ الغُرَرْ</span><ref>. <span dir="rtl">کامل الزیارات: ص۱۹۵ ح۲۷۵ عن جابر الجعفی، بحار الأنوار: ج۴۵ ص۸۸ ح۲۶</span>.</ref> <span dir="rtl"></span>

<span dir="rtl">54.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">چون حسین علیه السلام تصمیم گرفت از مدینه بیرون رود، زنان خاندان عبد المطّلب آمدند تا به نوحه</span>‌<span dir="rtl">سرایی بپردازند. حسین علیه السلام نزد آنان رفت و فرمود: «شما را به خدا، مبادا این کار را فاش کنید که [افشای خروج من] معصیت خدا و پیامبر اوست».</span>

<span dir="rtl">زنان خاندان عبد المطّلب گفتند: پس نوحه</span>‌<span dir="rtl">سرایی و گریه را برای که نگه داریم؟ این روز برای ما، مانند روزی است که پیامبر خدا و علی و فاطمه و رقیّه و زینب و امّ کلثوم [دختران پیامبر صلی الله علیه و آله] از دنیا رفتند. خدا، ما را پیش</span>‌<span dir="rtl">مرگ تو قرار دهد، ای محبوب خوبانِ درگذشته!</span>

<span dir="rtl">یکی از عمّه</span>‌<span dir="rtl">های ایشان با حالت گریان آمد و گفت: گواهی می</span>‌<span dir="rtl">دهم - ای حسین - که شنیدم پریان هم برای تو نوحه</span>‌<span dir="rtl">سرایی می</span>‌<span dir="rtl">کنند و می</span>‌<span dir="rtl">گویند:</span>

<span dir="rtl">کشتۀ طَف که از خاندان هاشم است</span>

<span dir="rtl">مردمانی از قریش را خوار کرد و آنان خوار شدند.</span>

<span dir="rtl">حبیب پیامبر خدا که جرمی مرتکب نشد.</span>

<span dir="rtl">مصیبت تو، بزرگ بود و بینی</span>‌<span dir="rtl">ها را برید.</span>

<span dir="rtl">زنان [خاندان عبد المطّلب] نیز چنین نوحه</span>‌<span dir="rtl">سرایی کردند:</span>

<span dir="rtl">گریه می</span>‌<span dir="rtl">کنم برای حسینِ سَرور که شهادت او، موها را سپید کرد.</span>

<span dir="rtl">برای کشته شدنش زلزله به پا شد و ماه گرفت.</span>

<span dir="rtl">آفاق آسمان در شب و سحر، گلگون گشت</span>

<span dir="rtl">و خورشیدِ شهرها را غبار گرفت و شهرها تاریک شدند.</span>

<span dir="rtl">این، فرزند فاطمه است که تمام موجودات و انسان</span>‌<span dir="rtl">ها عزادار اویند.</span>

<span dir="rtl">شهادت او، ما را خوار ساخت و بینی</span>‌<span dir="rtl">ها را قطع کرد و به خسارت انداخت.</span>

<span dir="rtl">55.</span> <span dir="rtl">الأمالي للمفید عن محفوظ بن المنذر</span>: <span dir="rtl">حَدَّثَني شَیخٌ مِن بَني تَمیمٍ کانَ یَسکُنُ الرّابِیَةَ، قالَ: سَمِعتُ أبي یَقولُ: ما شَعَرنا بِقَتلِ الحُسَینِ علیه السلام حَتّیٰ کانَ مَساءُ لَیلَةِ عاشوراءَ، فَإِنّي لَجالِسٌ بِالرّابِیَةِ و مَعي رَجُلُ مِنَ الحَيَّ، فَسَمِعنا هاتِفاً یَقولُ:</span>

<span dir="rtl">وَ اللهِ ما جِئتُکُم حَتّیٰ بَصُرتُ بِهِ بِالطَّفَّ مُنعَفِرَ الخَدَّینِ مَنحورا</span>

<span dir="rtl">و حَولَهُ فِتیَةٌ تَدمیٰ نُخورُهُم مِثلَ المصابیحِ یَعلونَ الدُّجیٰ نورا</span>

<span dir="rtl">و قَد حَثَثتُ قَلوصي کَي اُصادِفَهُم مِن قَبلِ أن یُلاقُوا الخُرَّدَ الحورا</span>

<span dir="rtl">فَعاقَني قَدَرٌ وَ اللهُ بِالِغُهُ و کانَ أمراً قَضاهُ اللهُ مَقدورا</span>

<span dir="rtl">کانَ الحُسَینُ سِراجاً یُستَضاءٌ بِهِ اللهُ یَعلَمُ أنّي لَم أقُل زورا</span>

<span dir="rtl">صَلَّی الإِلٰهُ عَلیٰ جِسمِ تَضَمَّنَهُ قَبرُ  الحُسَینَ حَلیفِ الخَیرِ مَقبورا</span>

<span dir="rtl">مُجاوِراً لِرَسولِ اللهِ في غُرَفٍ و لِلوَصِيَّ و لِلطَّیّارِ مَسرورا</span>

<span dir="rtl">فَقُلنا لَهُ: مَن أنتَ یَرحَمُكَ اللهُ؟ قالَ: أنَا و أبي مِن جِنَّ نَصیبینَ، أرَدنا مُؤازَرَةَ الحُسَینِ علیه السلام و مُؤاساتَهُ بِأنفُسِنا، فَانصَرَفنا مِن الحَجَّ فَأَصَبناهُ قَتیلاً.</span><ref>. <span dir="rtl">الأمالي للمفید: ص۳۲۰ ح۷، الأمالي للطوسي: ص۹۰ ح۱۴۱ و فیه «یطفون» بذل «یعلون»، کامل الزیارات: ص ۱۹۰ ح۲۶۹ نحوه، بحار الأنوار: ج۴۵ ص۲۳۹ ح۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">55.</span> <span dir="rtl">الأمالی، مفید - به نقل از محفوظ بن مُنذر</span> -<span dir="rtl">: پیرمردی از بنی تمیم که در رابیه</span><ref>. <span dir="rtl">رابیه، به معنای زمین بلند است؛ ولی سیاق این حدیث، دلالت دارد که اسم جای خاصّی است</span>.</ref> <span dir="rtl">می</span>‌<span dir="rtl">نشست، به من گفت: از پدرم شنیدم که می</span>‌<span dir="rtl">گفت: ما از کشته شدن امام حسین علیه السلام آگاه نشدیم، تا غروب روز عاشورا شد. آن هنگام، من در رابیه نشسته بودم و مردی از همان محلّه نیز کنار من بود که شنیدم کسی ندا می</span>‌<span dir="rtl">دهد:</span>

<span dir="rtl">به خدا سوگند، نزد شما نیامدم تا این</span>‌<span dir="rtl">که</span>

<span dir="rtl">در صحرای طف، گونه</span>‌<span dir="rtl">های خاک</span>‌<span dir="rtl">آلود و سرِ بریده را دیدم</span>

<span dir="rtl">که به گرد او، جوانانی بودند که از گلویشان خون می</span>‌<span dir="rtl">ریخت</span>

<span dir="rtl">به سان چراغ</span>‌<span dir="rtl">های فروزان بر فراز تاریکی.</span>

<span dir="rtl">ماده</span>‌<span dir="rtl">شتر جوانم را تاختم تا پیش از آن که [در بهشت،]</span>

<span dir="rtl">حوریان باکره را دیدار کنند، به آنان برسم؛</span>

<span dir="rtl">ولی سرنوشت، محرومم کرد و خدا کارش را به سرانجام می</span>‌<span dir="rtl">رساند</span>

<span dir="rtl">و [آن رخداد،] کاری بود که خداوند، آن را مقدّر کرده بود.</span>

<span dir="rtl">حسینِ، چراغ فروزانی بود که از او نور می</span>‌<span dir="rtl">گرفتند.</span>

<span dir="rtl">خدا می</span>‌<span dir="rtl">داند که من دروغ نمی</span>‌<span dir="rtl">گویم.</span>

<span dir="rtl">خداوند بر پیکری درود فرستد که</span>

<span dir="rtl">قبر حسین، آن را در بر گرفته و همراهِ نیکی است</span>

<span dir="rtl">و در کنار پیامبر خدا در غرفه</span>‌<span dir="rtl">های بهشت</span>

<span dir="rtl">با [علیِ] وصی و [جعفرِ] طیّار، همدم است.</span>

<span dir="rtl">ما به او گفتیم: تو کیستی - خدا تو را رحمت کند - ؟</span>

<span dir="rtl">گفت: من و پدرم، از جنّیان نَصیبین</span><ref>. <span dir="rtl">نصیبین: شهری در شمال عراق قدیم که اکنون در جنوب ترکیه واقع است (ر.ک: دانش‏نامۀ امام حسین علیه السلام بر پایۀ قرآن، حدیث و تاریخ: ج ۸ / نقشه شماره ۵ در پایان کتاب).</span></ref> <span dir="rtl">هستیم که قصد یاری حسین علیه السلام و جانبازی در راه او را داشتیم؛ ولی از حج که باز گشتیم، هنگامی به او رسیدیم که کشته شده بود.</span>

<span id="حشر-الجن"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۸: حَشرُ الجِنَّ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۸: محشور شدن جنّیان در قیامت</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعاً يَٰمَعْشَرَ ٱلْجِنِّ قَدِ ٱسْتَكْثَرْتُم مِّنَ ٱلْإِنسِ وَ قَالَ أَوْلِيَاؤُهُم مِّنَ ٱلْإِنسِ رَبَّنَا ٱسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ وَ بَلَغْنَا أَجَلَنَا ٱلَّذِى أَجَّلْتَ لَنَا قَالَ ٱلنَّارُ مَثْوَاكُمْ خَٰلِدِينَ فِيهَا إِلَّا مَا شَاءَ ٱللَّهُ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ).</span><ref>. <span dir="rtl">الأنعام: ۱۲۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">(در آن روز که [خدا] همۀ آنها را محشور می</span>‌<span dir="rtl">سازد، [می</span>‌<span dir="rtl">گوید:] ای جماعت جن! شما بسیاری از انسان</span>‌<span dir="rtl">ها را گم</span>‌<span dir="rtl">راه ساختید! دوستان و پیروان آنها از میان انسان</span>‌<span dir="rtl">ها می</span>‌<span dir="rtl">گویند: «پروردگارا! هر یک از ما دو گروه (پیشوایان و پیروان گم</span>‌<span dir="rtl">راه) از دیگری استفاده کردیم و به اجلی که برای ما مقرّر داشته بودی، رسیدیم». [خداوند] می</span>‌<span dir="rtl">گوید: «آتش، جایگاه شماست. جاودانه در آن خواهید ماند، مگر آن</span>‌<span dir="rtl">که خدا [چیز دیگری] بخواهد». پروردگار تو حکیمِ داناست).</span>

<span dir="rtl">(إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّكَ وَ لِذٰلِكَ خَلَقَهُمْ وَ تَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ ٱلْجِنَّةِ وَ ٱلنَّاسِ أَجْمَعِينَ).</span><ref>. <span dir="rtl">هود: ۱۱۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">([و همۀ مردمان در اختلاف خواهند بود] مگر کسی را که پروردگارت به او رحم کند و آنها را برای همین آفرید و فرمان پروردگارت قطعی شده که: جهنّم را از همۀ [سرکشان] جن و انس پر خواهم کرد).</span>

<span dir="rtl">(وَ لَوْ شِئْنَا لَآتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَٰهَا وَ لَٰكِنْ حَقَّ ٱلْقَوْلُ مِنِّى لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ ٱلْجِنَّةِ وَ ٱلنَّاسِ أَجْمَعِينَ).</span><ref>. <span dir="rtl">السجدة: ۱۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">(و اگر می</span>‌<span dir="rtl">خواستیم به هر انسانی هدایت لازمش را [از روی اجبار بدهیم] می</span>‌<span dir="rtl">دادیم؛ ولی [من آنها را آزاد گذارده</span>‌<span dir="rtl">ام و] وعده</span>‌<span dir="rtl">ام حق است که دوزخ را از [افراد بی</span>‌<span dir="rtl">ایمان و ناصالحِ] جن و انس، همگی، پر کنم).</span>

<span dir="rtl">(وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا يَسْمَعُونَ بِهَا أُولَئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ).</span><ref>. <span dir="rtl">الأعراف: ۱۷۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">(به یقین، گروه بسیاری از جن و انس را برای دوزخ آفریدیم. آنها دل</span>‌<span dir="rtl">هایی (عقل</span>‌<span dir="rtl">هایی) دارند که با آنها اندیشه نمی</span>‌<span dir="rtl">کنند. و چشمانی که با آنها نمی</span>‌<span dir="rtl">بینند و گوش</span>‌<span dir="rtl">هایی که با آنها نمی</span>‌<span dir="rtl">شنوند. اینها همچون چارپایان اند؛ بلکه گم</span>‌<span dir="rtl">راه</span>‌<span dir="rtl">تر. اینان همان غافلان</span>‌ <span dir="rtl">اند).</span>

<span dir="rtl">(قَالَ ٱدْخُلُوا فِى أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِكُم مِّنَ ٱلْجِنِّ وَ ٱلإِنسِ فِى ٱلنَّارِ).</span><ref>. <span dir="rtl">الأعراف: ۳۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">( [خداوند به آنها] می</span>‌<span dir="rtl">گوید: «در صف گروه</span>‌<span dir="rtl">های مشابه خود از جن و انس، وارد آتش شوید»).</span>

<span dir="rtl">(حَقَّ عَلَيْهِمُ ٱلْقَوْلُ فِى أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ ٱلْجِنِّ وَ ٱلْإِنسِ إِنَّهُمْ كَانُوا خَٰسِرِينَ).</span><ref>. <span dir="rtl">فصّلت: ۲۵ و الأحقاف: ۱۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">(فرمان الهی در بارۀ آنان تحقّق یافت و به سرنوشت اقوام گم</span>‌<span dir="rtl">راهی از جن و انس که قبل از آنها بودند، گرفتار شدند. آنها مسلّماً زیانکار بودند).</span>

<span dir="rtl">(وَ قَالَ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا رَبَّنَا أَرِنَا ٱلَّذَيْنِ أَضَلَّانَا مِنَ ٱلْجِنِّ وَ ٱلْإِنسِ نَجْعَلْهُمَا تَحْتَ أَقْدَامِنَا لِيَكُونَا مِنَ ٱلْأَسْفَلِينَ).</span><ref>. <span dir="rtl">فصّلت: ۲۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">(کافران گفتند: «پروردگارا! آنهایی که از جن و انس، ما را گم</span>‌<span dir="rtl">راه کردند، به ما نشان ده تا زیر پای خود نهیم [و لگدمالشان کنیم] تا از پست</span>‌<span dir="rtl">ترین مردم باشند»).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">56.</span> <span dir="rtl">تفسير ابن كثير عن أنس عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ مُؤمِنِي الجِنَّ لَهُم ثَوابٌ و عَلَيهِم عِقابٌ. فَسَأَلناهُ عَن ثَوابِهِم، فَقالَ: عَلَى الْأَعرافِ، و لَيسوا فِي الجَنَّةِ مَعَ اُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله.</span>

<span dir="rtl">فَسَأَلناهُ: و مَا الأَعرافُ؟ فَقالَ: حائِطُ الجَنَّةِ تَجري فيهِ الأَنهارُ، و تَنبُتُ فيهِ الأَشجارُ وَ الثِّمارُ.</span><ref>. <span dir="rtl">تفسير ابن كثير: ج‌۳ ص‌۴۱۶، تاريخ دمشق: ج‌۶۳ ص‌۲۹۹، سير أعلام النبلاء: ج‌۱۷ ص‌۸ الرقم ۲، كنز العمّال: ج‌۱۴ ص‌۴۹۴ ح‌۳۹۴۰۱ نقلاً عن البيهقي في البعث و كلاهما نحوه و كلّها عن أنس</span>.</ref>

<span dir="rtl">56.</span> <span dir="rtl">تفسیر ابن کثیر - به نقل از اَ نَس: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «جنّیانِ مؤمن هم دارای پاداش و کیفر [اخروی] هستند».</span>

<span dir="rtl">از ایشان (پیامبر صلی الله علیه و آله) در بارۀ پاداش آنها پرسیدیم. فرمود: «در اعراف و نه در بهشت، با امّت محمّد هستند».</span>

<span dir="rtl">پرسیدیم: اعراف چیست؟ فرمود: «باغِ دیوارکشی شده</span>‌<span dir="rtl">ای در بهشت که در آن جویبارها روان</span>‌ <span dir="rtl">اند و درختان و میوه</span>‌<span dir="rtl">ها در آن می</span>‌<span dir="rtl">رویند».</span>

<span dir="rtl">57.</span> <span dir="rtl">تفسير القمّي</span>: <span dir="rtl">سُئِلَ العالِمُ علیه السلام عَن مُؤمِنِي الجِنَّ، أ يَدخُلونَ الجَنَّةَ؟ فَقالَ: لا، و لٰكِنَّ لِلهِ حَظائِرَ بَينَ الجَنَّةِ وَ النّارِ يَكونُ فيها مُؤمِنُو الجِنَّ و فُسّاقُ الشّيعَةِ.</span><ref>. <span dir="rtl">تفسير القمّي: ج‌۲ ص‌۳۰۰، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۹۵ ح‌۵۱ نقلاً عن العلل لمحمّد بن عليّ بن إبراهيم</span>.</ref>

<span dir="rtl">57.</span> <span dir="rtl">تفسیر القمی</span>: <span dir="rtl">از عالِم علیه السلام سؤال شد: آیا جنّیانِ مؤمن به بهشت می</span>‌<span dir="rtl">روند؟ فرمود: «نه؛ بلکه خداوند، میان بهشت و دوزخ، محوّطه</span>‌<span dir="rtl">هایی دارد که جنّیان مؤمن و شیعیان فاسد در آنها جای می</span>‌<span dir="rtl">گیرند.</span>

<span id="الفصل-الثالث-تسخير-الجن"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الثّالث: تَسخيرُ الجِنَّ</span> =

<span dir="rtl">فصل سوم: تسخیر جن</span>

<span id="تسخير-الجن-لسليمان-بن-داود-علیهما-السلام"></span>
== <span dir="rtl">۳ / ۱: تَسخيرُ الجِنَّ لِسُلَيمانَ بنِ داودَ علیهما السلام</span> ==

<span dir="rtl">۳ / ۱: مسخّر شدن جنّیان برای سلیمان بن داوود علیه السلام</span>

<span dir="rtl">الكتاب</span>

<span dir="rtl">(وَ حُشِرَ لِسُلَيْمَٰنَ جُنُودُهُ مِنَ ٱلْجِنِّ وَ ٱلْإِنسِ وَ ٱلطَّيْرِ فَهُمْ يُوزَعُونَ).</span><ref>. <span dir="rtl">النمل: ۱۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">(برای سلیمان، لشکریانش از جن و انس و پرندگان، گردآوری شدند و از پراکندگی و بی</span>‌<span dir="rtl">نظمی باز داشته شدند).</span>

<span dir="rtl">(قَالَ عِفْرِيتٌ مِّنَ ٱلْجِنِّ أَنَا ءَاتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِكَ وَ إِنِّى عَلَيْهِ لَقَوِىٌّ أَمِينٌ).</span><ref>. <span dir="rtl">النمل: ۳۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">(عفریتی از جن گفت: «من آن [تخت] را نزد تو می</span>‌<span dir="rtl">آورم، پیش از آن که از جایت برخیزی و من در این کار، توانا و امینم»)</span>

<span dir="rtl">(وَ لِسُلَيْمَٰنَ ٱلرِّيحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَ رَوَاحُهَا شَهْرٌ وَ أَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ ٱلْقِطْرِ وَ مِنَ ٱلْجِنِّ مَن يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ مَن يَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ ٱلسَّعِيرِ * يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَاءُ مِن مَّحَٰرِيبَ وَ تَمَٰثِيلَ وَ جِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَ قُدُورٍ رَّاسِيَٰتٍ ٱعْمَلُوا ءَالَ دَاوُدَ شُكْرًا وَ قَلِيلٌ مِّنْ عِبَادِىَ ٱلشَّكُورُ).</span><ref>. <span dir="rtl">سبأ: ۱۲ - ۱۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">(و برای سلیمان، باد را مسخّر ساختیم که صبحگاهان، مسیر یک ماه را می</span>‌<span dir="rtl">پیمود و عصرگاهان، مسیر یک ماه را و چشمۀ مس را برای او روان ساختیم و گروهی از جن، پیش روی او به اذن پروردگارش کار می</span>‌<span dir="rtl">کردند و هر کدام از آنها که از فرمان ما سرپیچی می</span>‌<span dir="rtl">کرد، او را عذاب آتش سوزان می</span>‌<span dir="rtl">چشاندیم. * هر چه [سلیمان] می</span>‌<span dir="rtl">خواست، برایش درست می</span>‌<span dir="rtl">کردند از: معبدها، و تمثال</span>‌<span dir="rtl">ها و ظروف بزرگ غذا همانند حوض</span>‌<span dir="rtl">، و دیگ</span>‌<span dir="rtl">های ثابت [و به آنان گفتیم:] «ای آل داوود! شکر به جا آورید»؛ ولی شمار کمی</span>‌ <span dir="rtl">از بندگان من شکرگزارند).</span>

<span dir="rtl">(وَ مِنَ ٱلشَّيَٰطِينِ مَن يَغُوصُونَ لَهُ وَ يَعْمَلُونَ عَمَلاً دُونَ ذٰلِكَ وَ كُنَّا لَهُمْ حَٰفِظِينَ).</span><ref>. <span dir="rtl">الأنبياء: ۸۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">(و گروهی از شیاطین [را نیز مسخّر او قرار دادیم، که] برایش غوّاصی می</span>‌<span dir="rtl">کردند و کارهایی غیر از این [نیز] برای او انجام می</span>‌<span dir="rtl">دادند و ما آنها را [از سرکشی] حفظ می</span>‌<span dir="rtl">کردیم).</span>

<span dir="rtl">(وَ ٱلشَّيَٰطِينَ كُلَّ بَنَّاءٍ وَ غَوَّاصٍ * وَ ءَاخَرِينَ مُقَرَّنِينَ فِى ٱلْأَصْفَادِ).</span><ref>. <span dir="rtl">ص: ۳۷ - ۳۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">(و شیاطین را مسخّر او کردیم، هر بنّا و غوّاصی از آنها را * و گروه دیگری [از شیاطین] را در غُل و زنجیر [تحت سلطۀ او قرار دادیم]).</span>

<span dir="rtl">الحديث</span>

<span dir="rtl">58.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>  - <span dir="rtl">في خُطبَةٍ لَهُ</span> - <span dir="rtl">لَو أنَّ أحَداً يَجِدُ إلَى البَقاءِ سُلَّماً أو لِدَفعِ المَوتِ سَبيلاً، لَكانَ ذٰلِكَ سُلَيمانُ بنُ داودَ علیهما السلام، الَّذي سُخِّرَ لَهُ مُلكُ الجِنَّ وَ الإِنسِ، مَعَ النُّبُوَّةِ و عَظيمِ الزُّلفَةِ</span><ref>. <span dir="rtl">الزُّلفةُ: القُربَةُ (المصباح المنير: ص‌۲۵۴ «زلف»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref>. <span dir="rtl">نهج البلاغة: الخطبة ۱۸۲، بحار الأنوار: ج‌۱۴ ص‌۷۱ ح‌۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">58.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در خطبه</span>‌<span dir="rtl">ای</span> -<span dir="rtl">: اگر بنا بود کسی برای ماندن [در این دنیا] نردبانی بیابد، یا برای دور کردن مرگ [از خود] راهی پیدا کند، آن کس بی گمان، سلیمان بن داوود علیه السلام بود که بر جن و انس، پادشاهی می</span>‌<span dir="rtl">کرد و مقام نبوّت و قرب بسیار [به خدا] داشت.</span>

<span dir="rtl">59.</span> <span dir="rtl">الإمام الكاظم علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ نَقشُ خاتَمِ سُلَيمانَ بنِ داودَ علیهما السلام: «سُبحانَ مَن ألجَمَ الجِنَّ بِكَلِماتِهِ».</span><ref>. <span dir="rtl">الخصال: ص‌۳۳۵ ح‌۳۶ عن الحسين بن خالد، عيون أخبار الرضا علیه السلام: ج‌۲ ص‌۵۵ ح‌۲۰۶، الأمالي للصدوق: ص‌۵۴۲ ح‌۷۲۶، مكارم الأخلاق: ج‌۱ ص‌۲۰۶ ح‌۶۱۴ كلّها عن الحسين بن خالد الصيرفي عن الإمام الرضا علیه السلام، بحار الأنوار: ج‌۱۱ ص‌۶۳ ح‌۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">59.</span> <span dir="rtl">امام کاظم علیه السلام</span>: <span dir="rtl">نقش نگین انگشتری سلیمان بن داوود علیه السلام این بود: «منزّه است آن که جن را با کلمات خود، لگام زد».</span>

<span dir="rtl">60.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ سُلَيمانَ بنَ داودَ علیهما السلام حَجَّ البَيتَ فِي الجِنَّ وَ الإِنسِ وَ الطَّيرِ وَ الرِّياحِ، و كَسَا البَيتَ القَباطِيَّ</span><ref>. <span dir="rtl">القُبطيّ: ثوبٌ من كَتّان رقيق يُعمل بمصر نسبة إلى القبط، و الجمع قباطيّ (المصباح المنير: ص‌۴۸۸ «قبط»).</span></ref><span dir="rtl">.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۴ ص‌۲۱۳ ح‌۶، كتاب من لا يحضره الفقيه: ج‌۲ ص‌۲۳۵ ح‌۲۲۸۵، منتقى الجمان: ج‌۳ ص‌۴۷۵ كلّها عن زرارة، بحار الأنوار: ج‌۱۴ ص‌۷۵ ح‌۱۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">60.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">سلیمان بن داوود علیه السلام همراه جن و انس و پرندگان و بادها، خانۀ خدا را حج نمود و بر [تن] کعبه، قَباطی</span><ref>. <span dir="rtl">قَباطی (جمع قِبطی و منسوب به قِبط): پارچه‏های کتان نازک که از مصر می‏آوردند</span>.</ref> <span dir="rtl">پوشاند.</span>

<span id="گفتاری-در-بارۀ-ویژگیهای-جنیان-مسخر-سلیمان-پیامبر-علیه-السلام229"></span>
=== <span dir="rtl">گفتاری در بارۀ ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های جنّیانِ مسخّر سلیمان پیامبر علیه السلام</span><ref>. <span dir="rtl">برگرفته از: الجن فی القرآن و السنّة، عبد الأمیر علی مهنّا: ص۷۶</span>.</ref> ===

<span dir="rtl">مؤلف کتاب عجائب المخلوقات نوشته است: در اخبار آمده است که چون خداوند متعال جنّیان را به تسخیر سلیمان علیه السلام درآورد، جبرئیل علیه السلام بانگ زد: «ای جنّیان و شیاطین! به اذن خداوند از پیامبرش سلیمان بن داوود فرمان برید». جنّیان و شیاطین از غارها و کوه</span>‌<span dir="rtl">ها و تپّه</span>‌<span dir="rtl">ها و وادی</span>‌<span dir="rtl">ها و بیابان</span>‌<span dir="rtl">ها و بیشه</span>‌<span dir="rtl">ها بیرون آمدند و لبّیک لبّیک می</span>‌<span dir="rtl">گفتند، و فرشتگان، آنها را مانند چوپانی که گوسفندانش را می</span>‌<span dir="rtl">راند، می</span>‌<span dir="rtl">راندند، تا آن که همگی رام و فرمان</span>‌<span dir="rtl">بردار در نزد سلیمان جمع شدند. در آن روز، آنها ۴۲۰ گروه بودند که همگی در برابر سلیمان ایستادند. سلیمان به قیافه</span>‌<span dir="rtl">ها و چهره</span>‌<span dir="rtl">های عجیب آنها می</span>‌<span dir="rtl">نگریست، که سفید و سیاه و زرد و سرخ و ابلق و به شکل اسب و استر و درندگان بودند؛ و خرطوم و دم و سم و شاخ داشتند. آن گاه برای خداوند، سجدۀ شکر به جای آورد و گفت: «بار خدایا! بر من چنان قدرت و هیبتی بپوشان که بتوانم به اینها بنگرم». جبرئیل علیه السلام نزدش آمد و گفت: «خداوند متعال، تو را بر آنها قدرت بخشید. سر از سجده بردار». سلیمان برخاست و انگشتر در انگشت او بود. جنّیان و شیاطین به سجده افتادند. سپس سر برداشتند و گفتند: ای پسر داوود! ما نزد تو گرد آمده</span>‌<span dir="rtl">ایم و مأمور به اطاعت از تو هستیم. سلیمان علیه السلام شروع به سؤال کردن از ادیان و قبائل و محل سکونت و خوراک و پوشاک آنها کرد و آنها پاسخ می</span>‌<span dir="rtl">دادند.</span>

<span dir="rtl">به آنها گفت: «با آن که پدرتان یکی است، چرا به شکل</span>‌<span dir="rtl">های گوناگون هستید؟». گفتند: اختلاف شکل ما به سبب اختلاف گناهانمان و در هم آمیختن نَسَب و ازدواج</span>‌<span dir="rtl">های ماست.</span>

<span dir="rtl">سلیمان علیه السلام متوجّه شد که این سرکشان، به تبهکاری می</span>‌<span dir="rtl">پردازند و فرشتگان با چوب</span>‌<span dir="rtl">دستی مانع آنها می</span>‌<span dir="rtl">شوند. پس، سرکشان را به زنجیر کشید و آنها را به کارهای مختلف: آهنگری و مسگری و کندن سنگ</span>‌<span dir="rtl">ها و کوه</span>‌<span dir="rtl">ها و ساختمان</span>‌<span dir="rtl">های دژها، وا داشت و به زنانشان هم دستور داد با ابریشم و پنبه نخ بریسند و کرباس و بالش ببافند. به بعضی از آنها دستور داد عبادتگاه و مجسّمه و ظرف</span>‌<span dir="rtl">های بزرگی مانند حوض و دیگ</span>‌<span dir="rtl">های چسبیده به زمین بسازند و آنها برایش دیگ</span>‌<span dir="rtl">های سنگی ساختند که از هر دیگ، هزار نفر غذا می</span>‌<span dir="rtl">خوردند. گروهی از آنها را به آسیابانی، گروهی را به نانوایی، گروهی را به قصّابی و پوست کندن حیوانات، گروهی را به غوّاصی در دریا برای استخراج جواهر و مروارید، گروهی را به حفر چاه و قنات و جوی</span>‌<span dir="rtl">کشی، گروهی را به استخراج گنج از زیر زمین و گروهی را به استخراج معادن گماشت و بدین ترتیب، هر گروهی از آنها را به کاری سخت مشغول ساخت تا از تباهکاری آنها جلوگیری کند و قدرتی برای سلطنتش باشند.</span>

<span id="تسخير-الجن-لخاتم-الأنبیاء-صلی-الله-علیه-و-آله"></span>
== <span dir="rtl">۳ / ۲: تَسخيرُ الجِنَّ لِخاتِمِ الأَنبِیاءِ صلی الله علیه و آله</span> ==

<span dir="rtl">۳ / ۲: تسخیر جن برای پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله</span>

<span dir="rtl">61.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ الشَّياطينَ سُخَّرَت لِسُلَيمانَ و هِيَ مُقيمَةٌ عَلیٰ كُفرِها، و لَقَد سُخَّرَت لِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله الشَّياطينُ بِالإِيمانِ، فَأَقبَلَ إلَيهِ مِنَ الجِنَّةِ التِّسعَةُ مِن أشرافِهِم، واحِدٌ مِن جِنَّ نَصيبينَ، وَ الثَّمانُ مِن بَني عَمرِو بنِ عامِرٍ مِنَ الأَحِجَّةِ</span><ref>. <span dir="rtl">قال المجلسي قدس سره: قوله علیه السلام: «من الأحجّة» جمع حجيج؛ بمعنى مقيم الحُجَّة على مذهبه. و في بعض النسخ: «من الأجنحة»؛ أي الرؤساﺀ، أو اسم قبیلة منهم (بحار الأنوار: ج‌۱۰ ص‌۵۱).</span></ref><span dir="rtl">، مِنهُم شضاه، و مضاه، وَ الهملكان، وَ المرزبان، وَ المازمان، و نضاه، و هاضب، و هضب، و عمرٌو؛ و هُمُ الَّذينَ يَقولُ اللهُ تَبارَكَ اسمُهُ فيهِم: (وَ إِذْ صَرَفْنَا إِلَيْكَ نَفَرًا مِّنَ ٱلْجِنِّ) و هُمُ التِّسعَةُ (يَسْتَمِعُونَ ٱلْقُرْءَانَ).</span><ref>. <span dir="rtl">الأحقاف: ۲۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">فَأَقبَلَ إلَيهِ الجِنُّ وَ النَّبِيُّ صلی الله علیه و آله بِبَطنِ النَّخلِ، فَاعتَذَروا (أَنَّهُم ظَنّوا كَما ظَنَنتُم أن لَن يَبعَثَ اللهُ أحَداً)، و لَقَد أقبَلَ إلَيهِ أحَدٌ و سَبعونَ ألفاً مِنهُم، فَبايَعوهُ عَلَى الصَّومِ وَ الصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ وَ الحَجِّ وَ الجِهادِ و نُصحِ المُسلِمينَ، وَ اعتَذَروا بِأَنَّهُم قالوا عَلَى اللهِ شَطَطاً</span><ref>. <span dir="rtl">إشارة إلی الآیة ۴ من سورة الجنّ: (وَ أَنَّهُ كَانَ یقُولُ سَفِیهُنَا عَلَى ٱللهِ شَطَطًا).</span></ref><span dir="rtl">، و هٰذا أفضَلُ مِمّا اُعطِيَ سُلَيمانُ، فَسُبحانَ منَ سَخَّرَها لِنُبُوَّةِ مُحَمّدٍ صلی الله علیه و آله بَعدَ أن كانَت تَتَمَرَّدُ و تَزعُمُ أنَّ لِلهِ وَلَداً، فَلَقَد شَمِلَ مَبعَثُهُ مِنَ الجِنَّ وَ الإِنسِ ما لا يُحصیٰ.</span><ref>. <span dir="rtl">الاحتجاج: ج‌۱ ص‌۵۲۷ ح‌۱۲۷ عن الإمام الكاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج‌۱۷ ص‌۲۹۲ ح‌۷ و راجع المناقب لابن شهرآشوب: ج‌۱ ص‌۲۲۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">61.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">شیاطینی که به تسخیر سلیمان علیه السلام در آمدند، بر کفر خود باقی بودند؛ امّا شیاطینی که در برابر پیامبری محمّد صلی الله علیه و آله سر تسلیم فرود آوردند، ایمان آوردند. نُه تن از بزرگان جن، نزد ایشان آمدند: یک نفرشان از جنّیان نصیبین بود و هشت نفر دیگر از بنی</span>‌<span dir="rtl">عمرو بن عامر از [طایفۀ] احجّه، به نام</span>‌<span dir="rtl">های: شضاه، مضاه، هَملَکان، مَرزُبان، مازمان، نضاه، هاضب، هضب و عمرو. اینها همانان</span> ‌<span dir="rtl">اند که خداوندِ خجسته</span>‌<span dir="rtl">نام، در باره</span>‌<span dir="rtl">شان می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: (و آن گاه که گروهی از جن را به سوی تو روانه ساختیم) یعنی همین نُه نفر را (که قرآن را بشنوند).</span>

<span dir="rtl">این جنّیان نزد پیامبر صلی الله علیه و آله در بطن النخل آمدند و عذرخواهی کردند که (آنها [نیز] آن گونه که [شما] پنداشته</span>‌<span dir="rtl">اید، گمان بردند که خدا هرگز کسی را بر نمی</span>‌<span dir="rtl">انگیزد). هفتاد و یک هزار تن از آنها نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند و با ایشان بیعت کردند که روزه بگیرند و نماز بخوانند و زکات بدهند و حج بگزارند و جهاد کنند و خیرخواه مسلمانان باشند، و پوزش خواستند از این که در بارۀ خدا سخنانی یاوه می</span>‌<span dir="rtl">گفتند</span><ref>. <span dir="rtl">اشاره است به آیۀ: (وَ أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ سَفِيهُنَا عَلَى ٱللهِ شَطَطًا؛ و این که بی‏خِردان ما دربارۀ خدا، سخنانی یاوه می‏گفتند) (جن: آیۀ ۴).</span></ref> <span dir="rtl">و این، بالاتر از آن چیزی بود که به سلیمان داده شد. پس، منزّه است خدایی که جنّیان را که سرکش بودند و خدا را صاحب فرزند می</span>‌<span dir="rtl">دانستند، مسخّر پیامبریِ محمّد صلی الله علیه و آله کرد. پس بعثت او تعداد بی</span>‌<span dir="rtl">شماری از جن و انس را در بر گرفته است.</span>

<span id="تسخير-الجن-لأهل-البيت-علیهم-السلام"></span>
== <span dir="rtl">۳ / ۳: تَسخيرُ الجِنَّ لِأَهلِ البَيتِ علیهم السلام</span> ==

<span dir="rtl">۳ / ۳: تسخیر جن برای اهل بیت علیهم السلام</span>

<span dir="rtl">62.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ لَنا خُدّاماً مِنَ الجِنَّ، فَإِذا أرَدنَا السُّرعَةَ بَعَثناهُم.</span><ref>. <span dir="rtl">الخرائج و الجرائح: ج‌۲ ص‌۸۵۳ ح‌۶۸ عن سدير الصيرفي، بحار الأنوار: ج‌۲۷ ص‌۲۳ ح‌۱۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">62.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ما خدمتکارانی از جنّیان داریم که هر گاه بخواهیم کاری سریع انجام شود، آنها را می</span>‌<span dir="rtl">فرستیم.</span>

<span dir="rtl">63.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنّا أهلَ البَيتِ اُعطينا أعواناً مِنَ الجِنَّ، إذا عَجَّلَت بِنَا الحاجَةُ بَعَثناهُم فيها.</span><ref>. <span dir="rtl">دلائل الإمامة: ص‌۲۳۲ ح‌۱۵۹ عن أبي بكر الحضرمي، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۱۰۳ ح‌۶۶ نقلاً عن بصائر الدرجات عن سدير الصيرفي</span>.</ref>

<span dir="rtl">63.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">به ما خاندان، یارانی از جن داده شده است و هر گاه کاری سریع و فوری داشته باشیم، آنها را برای آن [کار] می</span>‌<span dir="rtl">فرستیم.</span>

<span dir="rtl">64.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خَرَجَ أبو مُحَمَّدٍ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ علیهما السلام إلیٰ مَكَّةَ في جَماعَةٍ مِن مَواليهِ و ناسٌ مِن سِواهُم، فَلَمّا بَلَغَ عُسفانَ</span><ref>. <span dir="rtl">عُسفان: موضع علی مرحَلَتین من مکّة حَرَسَها اللّٰه تعالی لمَن قَصَدَ المدینة علی ساکنها السلام (تاج العروس:ج ۱۲ ص ۳۸۶ «عسف»).</span></ref> <span dir="rtl">ضَرَبَ مَواليهِ فُسطاطَهُ في مَوضِعٍ مِنها، فَلَمّا دَنا عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ علیهما السلام مِن ذٰلِكَ المَوضِعِ، قالَ لِمَواليهِ: كَيفَ ضَرَبتُم في هٰذَا المَوضِعِ؟ هٰذا مَوضِعُ قَومٍ مِنَ الجِنَّ هُم لَنا أولِياءُ و لَنا شيعَةٌ، و ذٰلِكَ يَضُرُّ بِهِم و يُضَيِّقُ عَلَيهِم!</span>

<span dir="rtl">فَقالوا: ما عَلِمنا ذٰلِكَ! و عَزَموا عَلیٰ قَلعِ الفَساطيطِ، و إذا هاتِفٌ يُسمَعُ صَوتُهُ، و لا يُریٰ شَخصُهُ و هُوَ يَقولُ: يَابنَ رَسولِ اللهِ! لا تُحَوِّل فُسطاطَكَ مِن مَوضِعِهِ، فَإِنّا نَحتَمِلُ ذٰلِكَ لَكَ، و هٰذَا الطَّبَقُ قَد أهدَيناهُ إلَيكَ، نُحِبُّ أن تَنالَ مِنهُ لِنَتَشَرَّفَ بِذٰلِكَ.</span>

<span dir="rtl">فَنَظَرنا فَإِذا بِجانِبِ الفُسطاطِ طَبَقٌ عَظيمٌ، و أَطباقٌ مَعَهُ فيها عِنَبٌ و رُمّانٌ و مَوزٌ و فاكِهَةٌ كَثيرَةٌ، فَدَعا أبو مُحَمَّدٍ علیه السلام مَن كانَ مَعَهُ، فَأَكَلَ و أَكَلوا مَعَهُ مِن تِلكَ الفاكِهَةِ.</span><ref>. <span dir="rtl">دلائل الإمامة: ص‌۲۱۲ ح‌۱۳۵ عن جابر بن يزيد، الخرائج و الجرائح: ج‌۲ ص‌۵۸۷ ح‌۱۰ نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">64.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">[پدرم] ابو محمّد علی بن الحسین علیه السلام با جمعی از غلامانش و دیگر مردمان، ره</span>‌<span dir="rtl">سپار مکّه شد. به عسفان که رسید، غلامان ایشان در جایی از آن [وادی]، خیمه</span>‌<span dir="rtl">اش را بر پا کردند. علی بن الحسین علیه السلام چون به آن موضع نزدیک شد، به غلامانش فرمود: «چرا در این محل خیمه زدید؟ این جا، جایگاه گروهی از جنّیان است که پیرو و شیعه مایند، و این کار [شما]، موجب اذیّت و فشار آنها می</span>‌<span dir="rtl">شود».</span>

<span dir="rtl">گفتند: ما از این موضوع اطّلاع نداشتیم و تصمیم گرفتند خیمه</span>‌<span dir="rtl">ها را جمع کنند که ناگاه شنیدند کسی صدا می</span>‌<span dir="rtl">زند - بی آن که خود او دیده شود - و می</span>‌<span dir="rtl">گوید: ای پسر رسول خدا! خیمه</span>‌<span dir="rtl">ات را جا به جا مکن. ما آن را برایت حمل می</span>‌<span dir="rtl">کنیم. این سینی، هدیۀ ما به شماست. دوست داریم به ما افتخار دهید و از آن تناول کنید.</span>

<span dir="rtl">ما نگاه کردیم. دیدیم در گوشۀ خیمه، یک سینی بزرگ و چند سینی کوچک پر از انگور و انار و موز و میوه</span>‌<span dir="rtl">های بسیاری است. امام علیه السلام همراهان خود را صدا زد و همگی از آن میوه</span>‌<span dir="rtl">ها خوردند.</span>

<span dir="rtl">65.</span> <span dir="rtl">الكافي عن سدير الصيرفيّ</span>: <span dir="rtl">أوصاني أبو جَعفَرٍ علیه السلام بِحَوائِجَ لَهُ بِالمَدينَةِ، فَخَرَجتُ، فَبَينا أنَا بَينَ فَجِّ الرَّوحاءِ</span><ref>. <span dir="rtl">فَجُّ الروحاء: بين مكّة والمدينة، و كان طريق رسول اللّٰه‏ صلی الله علیه و آله إلى بدر و إلى مكّة عام الفتح (مجمع البلدان: ج‌۴ ص۲۳۶).</span></ref> <span dir="rtl">عَلیٰ راحِلَتي، إذا إنسانٌ يَلوي ثَوبَهُ. قالَ: فَمِلتُ إلَيهِ و ظَنَنتُ أنَّهُ عَطشانُ، فَناوَلتُهُ الإِداوَةَ</span><ref>. <span dir="rtl">الإداوَةُ: إناء صغير من جلد يُتّخذ للماء (النهاية: ج‌۱ ص‌۳۳ «أدا»).</span></ref><span dir="rtl">، فَقالَ لي: لا حاجَةَ لي بِها، و ناوَلَني كِتاباً طينُهُ رَطبٌ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَلَمّا نَظَرتُ إلَى الخاتَمِ إذا خاتَمُ أبي جَعفَرٍ علیه السلام، فَقُلتُ: مَتیٰ عَهدُكَ بِصاحِبِ الكِتابِ؟ قالَ: السّاعَةَ! و إذا فِي الكِتابِ أشياءُ يَأمُرُني بِها، ثُمَّ التَفَتُّ فَإِذا لَيسَ عِندي أحَدٌ.</span>

<span dir="rtl">قالَ: ثُمَّ قَدِمَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام فَلَقيتُهُ، فَقُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ، رَجُلٌ أتاني بِكِتابِكَ وطينُهُ رَطبٌ!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: يا سَديرُ، إنَّ لَنا خَدَماً مِنَ الجِنَّ، فَإِذا أرَدنَا السُّرعَةَ بَعَثناهُم.</span>

<span dir="rtl">و في رِوايَةٍ اُخری قالَ: إنَّ لَنا أتباعاً مِنَ الجِنَّ كَما أنَّ لَنا أتباعاً مِنَ الإِنسِ، فَإِذا أرَدنا أمراً بَعَثناهُم.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۱ ص‌۳۹۵ ح‌۴، بصائر الدرجات: ص‌۹۶ ح‌۲ وص ۱۰۲ ح‌۱۴ عن محمّد بن عيسى عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه، المناقب لابن شهرآشوب: ج‌۴ ص‌۱۹۰، الثاقب في المناقب: ص‌۱۸۰ ح‌۱۶۵ نحوه و ليس فيهما ذيله من «و في رواية اُخری»، بحار الأنوار: ج‌۲۷ ص‌۱۷ ح‌۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">65.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از سَدیر صَیرَفی</span> -<span dir="rtl">: امام باقر علیه السلام مرا برای انجام دادن برخی کارهایش در مدینه فرستاد و من ره</span>‌<span dir="rtl">سپار شدم. در میان درّه روحاء</span><ref>. <span dir="rtl">درّ‏ه‏ای میان مکّه و مدینه که پیامبر صلی الله علیه و آله در جنگ بدر و فتح مکّه از آن عبور کردند</span>.</ref> <span dir="rtl">بر شترم سوار بودم که دیدم یک نفر با جامه</span>‌<span dir="rtl">اش به من علامت می</span>‌<span dir="rtl">دهد. راهم را به طرفش کج کردم و گمان کردم تشنه است. مشکم را به او دادم. گفت: نیازی به آب ندارم. و نامه</span>‌<span dir="rtl">ای به من داد که گِل آن هنوز تر و تازه بود.</span>

<span dir="rtl">چون به مُهر نگاه کردم، دیدم مُهر امام باقر علیه السلام است. گفتم: کِی نزد صاحب این نامه بودی؟ گفت: اکنون. در نامه، ایشان به من دستورهایی داده بود. به طرف آن مرد بر گشتم. دیدم کسی آن جا نیست.</span>

<span dir="rtl">چون امام باقر علیه السلام [به مدینه] آمد، به ملاقاتش رفتم و گفتم: فدایت شوم! مردی نامۀ شما را برایم آورد و مُهرش</span> ‌<span dir="rtl">تر بود! امام علیه السلام فرمود: «ای سدیر! ما خدمت</span>‌<span dir="rtl">گزارانی از جنّیان داریم که هر گاه بخواهیم کاری سریع انجام شود، آنها را می</span>‌<span dir="rtl">فرستیم».</span>

<span dir="rtl">و در روایتی دیگر فرمود: «ما، همان گونه که پیروانی از انسان</span>‌<span dir="rtl">ها داریم، پیروانی از جنّیان داریم و هر گاه کاری را بخواهیم، آنها را می</span>‌<span dir="rtl">فرستیم».</span>

<span dir="rtl">66.</span> <span dir="rtl">دلائل الإمامة عن معتَّب مولى أبي عبد اللّه</span>‌ <span dir="rtl">علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنّي لَواقِفٌ يَوماً خارِجاً مِنَ المَدينَةِ، و كانَ يَومَ التَّروِيَةِ، فَدَنا مِنّي رَجُلٌ فَناوَلَني كِتاباً طينُهُ رَطبٌ، وَ الكِتابُ مِن أبي عَبدِ اللهِ علیه السلام و هُوَ بِمَكَّةَ حاجٌّ، فَفَضَضتُهُ و قَرَأتُهُ، فَإِذا فيهِ: إذا كانَ غَداً افعَل كَذا و كَذا. و نَظَرتُ إلَى الرَّجُلِ لَاسأَلَهُ مَتیٰ عَهدُكَ بِهِ؟ فَلَم أرَ شَيئاً!</span>

<span dir="rtl">فَلَمّا قَدِمَ أبو عَبدِ اللهِ علیه السلام سَأَلتُهُ عَن ذٰلِكَ، فَقالَ: ذٰلِكَ مِن شيعَتِنا مِن مُؤمِنِي الجِنَّ، إذا كانَت لَنَا الحاجَةُ المُهِمَّةُ أرسَلناهُم فيها.</span><ref>. <span dir="rtl">دلائل الإمامة: ص‌۲۷۹ ح‌۲۱۷، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۶۴ ح‌۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">66.</span> <span dir="rtl">دلائل الإمامة</span> - <span dir="rtl">به نقل از معتِّب، غلام امام صادق علیه السلام</span> -<span dir="rtl">: روزی بیرون مدینه ایستاده بودم. آن روز، روز ترویه</span><ref>. <span dir="rtl">روز هشتم ذی حجّه</span>.</ref> <span dir="rtl">بود. مردی به من نزدیک شد و نامه</span>‌<span dir="rtl">ای به من داد که گِلِ (مهر و مومِ) آن هنوز تازه بود. نامه از امام صادق علیه السلام بود که خودش برای حج به مکّه رفته بود. نامه را باز کردم و آن را خواندم. در آن آمده بود: «فردا که شد، چنین و چنان کن». به طرف آن مرد، نگاه کردم تا از او بپرسم کِی امام علیه السلام را دیده است؛ امّا کسی را ندیدم.</span>

<span dir="rtl">چون امام صادق علیه السلام [از مکّه] آمد، در بارۀ آن مرد، از ایشان پرسیدم. فرمود: «او از جنّیان مؤمن و شیعۀ ماست. هر گاه کار مهمّی</span>‌ <span dir="rtl">داشته باشیم، آنها را برای آن کار می</span>‌<span dir="rtl">فرستیم».</span>

<span dir="rtl">67.</span> <span dir="rtl">بصائر الدرجات عن المفضّل بن عمر</span>: <span dir="rtl">حُمِلَ إلیٰ أبي عَبدِ اللهِ علیه السلام مالٌ مِن خُراسانَ مَعَ رَجُلَينِ مِن أصحابِهِ لَم يَزالا يَتَفَقَّدانِ المالَ حَتّیٰ مَرّا بِالرَّيِّ، فَرَفَعَ إليَهِما رَجُلٌ مِن أصحابِهِما كيساً فيهِ ألفا دِرهَمٍ، فَجَعَلا يَتَفَقَّدانِ في كُلِّ يَومٍ الكيسَ حَتّیٰ دَنَيا مِنَ المَدينَةِ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ أحَدُهُما لِصاحِبِهِ: تَعالَ حَتّیٰ نَنظُرَ ما حالُ المالِ، فَنَظَرا فَإِذا المالُ عَلیٰ حالِهِ ما خَلا كيسَ الرّازِيِّ، فَقالَ أحَدُهُما لِصاحِبِهِ: اللهُ المُستَعانُ، ما نَقولُ السّاعَةَ لَأَبي عَبدِ اللهِ؟! فَقالَ أحَدُهُما: إنَّهُ كَريمٌ، و أَنَا أرجو أن يَكونَ عِلمُ ما نَقولُ عِندَهُ.</span>

<span dir="rtl">فَلَمّا دَخَلَا المَدينَةَ، قَصَدا إلَيهِ فَسَلَّما إلَيهِ المالَ، فَقالَ لَهُما: أينَ كيسُ الرّازِيِّ؟ فَأَخبَراهُ بِالقِصَّةِ.</span>

<span dir="rtl">فَقالَ لَهُما: إن رَأَيتُمَا الكيسَ تَعرِفانِهِ؟ قالا: نَعَم.</span>

<span dir="rtl">قالَ: يا جارِيَةُ، عَلَيَّ بِكيسٍ كَذا و كَذا. و أَخرَجَتِ الكيسَ، فَرَفَعَهُ أبو عَبدِ اللهِ علیه السلام إلَيهِما، فَقالَ: تَعرِفانِهِ؟ قالا: هُوَ ذاكَ!</span>

<span dir="rtl">قالَ: إنَّي احتَجتُ في جَوفِ اللَّيلِ إلی مالٍ، فَوَجَّهتُ رَجُلاً مِنَ الجِنَّ مِن شيعَتِنا فَأَتاني بِهٰذَا الكيسِ مِن مَتاعِكُما.</span><ref>. <span dir="rtl">بصائر الدرجات: ص‌۹۹ ح‌۹، الخرائج و الجرائح: ج‌۲ ص‌۷۷۷ ح‌۱۰۱ نحوه، بحار الأنوار: ج‌۲۷ ص‌۲۰ ح‌۱۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">67.</span> <span dir="rtl">بصائر الدرجات</span> - <span dir="rtl">به نقل از مفضّل بن عمر</span> -<span dir="rtl">: مبلغی پول از خراسان به وسیلۀ دو تن از یاران امام صادق علیه السلام برای ایشان فرستاده شد. آن دو در راه، پیوسته از پول</span>‌<span dir="rtl">ها بازدید می</span>‌<span dir="rtl">کردند تا آن که به ری رسیدند. در آن جا مردی از یارانشان همیانی که در آن هزار درهم بود، برایشان آورد [تا به دست امام علیه السلام برسانند].</span>

<span dir="rtl">آن دو مرد، هر روز به آن همیان سر می</span>‌<span dir="rtl">زدند [تا مبادا گم شده باشد] تا آن که نزدیک مدینه رسیدند. یکی از آن دو به دیگری گفت: بیا ببینیم پول</span>‌<span dir="rtl">ها در چه حال است. نگاه کردند و دیدند همۀ پول</span>‌<span dir="rtl">ها سر جای خود هست، بجز همیان آن مرد اهل ری. یکی از آن دو به رفیقش گفت: خدا به دادمان برسد! حالا به امام علیه السلام چه بگوییم؟ دیگری گفت: خدا کریم است. امیدوارم ایشان آنچه را نزد او می</span>‌<span dir="rtl">گوییم، بداند.</span>

<span dir="rtl">چون وارد مدینه شدند، نزد امام علیه السلام رفتند و پول</span>‌<span dir="rtl">ها را تحویل ایشان دادند. امام علیه السلام به آنان فرمود: «همیان آن مرد اهل ری کجاست؟». داستان را برای ایشان گفتند.</span>

<span dir="rtl">به آنها فرمود: «اگر همیان را ببینید، می</span>‌<span dir="rtl">شناسیدش؟». گفتند: بله.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «ای کنیز! فلان همیان را برایم بیاور». کنیز، همیان را آورد. امام صادق علیه السلام آن را به آن دو نشان داد و فرمود: «این را می</span>‌<span dir="rtl">شناسید؟». گفتند: خودش است.</span>

<span dir="rtl">امام فرمود: «من در دل شب به پول نیاز پیدا کردم. از آن رو، مردی از جنّیان شیعۀ خود را فرستادم و او این همیان را از میان کالای شما برایم آورد».</span>

<span id="إرشاد-الضال-في-الطريق"></span>
== <span dir="rtl">۳ / ۴: إرشادُ الضّالِّ فِي الطَّريقِ</span> ==

<span dir="rtl">۳ / ۴: راه</span>‌<span dir="rtl">نمایی کردن راه</span>‌<span dir="rtl">گم</span>‌<span dir="rtl">کرده</span>

<span dir="rtl">68.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن ضَلَّ مِنكُم في سَفَرٍ أو خافَ عَلیٰ نَفسِهِ فَليُنادِ: «يا صالِحُ أغِثني»، فَإِنَّ في إخوانِكُم مِنَ الجِنَّ جِنَّيّاً يُسَمّیٰ صالِحاً، يَسيحُ فِي البِلادِ لِمَكانِكُم مُحتَسِباً نَفسَهُ لَكُم، فَإِذا سَمِعَ الصَّوتَ أجابَ و أَرشَدَ الضّالَّ مِنكُم و حَبَسَ عَلَيهِ دابَّتَهُ.</span><ref>. <span dir="rtl">الخصال: ص‌۶۱۸ ح‌۱۰ عن أبي بصير و محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، تحف العقول: ص‌۱۰۸ نحوه، بحار الأنوار: ج‌۷۶ ص‌۲۴۳ ح‌۲۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">68.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر کس از شما در سفری گم شد یا بر جان خود ترسید، صدا بزند: «ای صالح! کمکم کن»؛ همانا در میان برادران جنّی شما جنّی است به نام صالح که به خاطر شما در همه جا می</span>‌<span dir="rtl">گردد و خودش را وقف [کمک به] شما کرده است. هر گاه صدا را بشنود، جواب می</span>‌<span dir="rtl">دهد و گم</span>‌<span dir="rtl">شدۀ شما را راه</span>‌<span dir="rtl">نمایی می</span>‌<span dir="rtl">کند و مرکبش را برای او نگه می</span>‌<span dir="rtl">دارد.</span>

<span dir="rtl">69.</span> <span dir="rtl">الكافي عن أبي حمزة الثمالي</span>: <span dir="rtl">كُنتُ عِندَ حَوضِ زَمزَمَ، فَأَتاني رَجُلٌ فَقالَ لي: لا تَشرَب مِن هٰذَا الماءِ يا أبا حَمزَةَ، فَإِنَّ هذٰا يَشتَرِكُ فيهِ الجِنُّ وَ الإِنسُ، و هٰذا لا يَشتَرِكُ فيهِ إلَّا الإِنسُ</span><ref>. <span dir="rtl">أشار أوّلاً إلى الحوض و ثانياً إلى البئر؛ أي اشرب من الدلاء قبل الصبّ في الحوض؛ فإنّ الحوض ينتفع به الجنّ أيضاً كالإنس، فتذهب بركته (هامش المصدر).</span></ref><span dir="rtl">.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَتَعَجَّبتُ مِن قَولِهِ، و قُلتُ: مِن أينَ عَلِمَ هٰذا؟!</span>

<span dir="rtl">قالَ: ثُمَّ قُلتُ لِأَبي جَعفَرٍ علیه السلام ما كانَ مِن قَولِ الرَّجُلِ لي، فَقالَ علیه السلام لي: إنَّ ذٰلِكَ رَجُلٌ مِنَ الجِنَّ أرادَ إرشادَكَ.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۶ ص‌۳۹۰ ح‌۲، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۷۱ ح‌۱۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">69.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو حمزۀ ثُمالی</span> -<span dir="rtl">: کنار حوض زمزم بودم که مردی نزدم آمد و گفت: ای ابو حمزه! از این آب نخور؛ زیرا جنّیان و آدم</span>‌<span dir="rtl">ها، هر دو، از آن می</span>‌<span dir="rtl">نوشند؛ امّا از این یکی [آب] فقط آدم</span>‌<span dir="rtl">ها می</span>‌<span dir="rtl">نوشند.</span><ref>. <span dir="rtl">در اوّلی به حوض اشاره کرده و در دومی‏ به چاه؛ یعنی از دَلْوها - پیش از آن که آبشان به حوض ریخته شود - بنوش؛ زیرا جنّیان و آدم‏ها، هر دو، از حوض می‏نوشند. از این رو برکتش می‏رود</span>.</ref>

<span dir="rtl">من از سخن او تعجّب کردم و گفتم: او از کجا این را دانست؟! سپس سخنی را که آن مرد به من گفته بود، به امام باقر علیه السلام گفتم. ایشان فرمود: «آن مرد، از جنّیان بوده و خواسته است تو را راه</span>‌<span dir="rtl">نمایی کند».</span>

<span dir="rtl">70.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ نَفَراً مِنَ المُسلِمينَ خَرَجوا إلیٰ سَفَرٍ لَهُم فَضَلُّوا الطَّريقَ، فَأَصابَهُم عَطَشٌ شَديدٌ، فَتَكَفَّنوا و لَزِموا اُصولَ الشَّجَرِ، فَجاءَهُم شَيخٌ و عَلَيهِ ثِيابٌ بيضٌ، فَقالَ: قوموا فَلا بَأسَ عَلَيكُم فَهٰذَا الماءُ.</span>

<span dir="rtl">فَقاموا و شَرِبوا وَ ارتَوَوا. فَقالوا: مَن أنتَ يَرحَمُكَ اللهُ؟!</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: أنَا مِنَ الجِنَّ الَّذينَ بايَعوا رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله، إنّي سَمِعتُ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله يَقولُ: «المُؤمِنُ أخُو المُؤمِنِ، عَينُهُ و دَليلُهُ»، فَلَم تَكونوا تَضيعوا بِحَضرَتي.</span><ref>. <span dir="rtl">الكافي: ج‌۲ ص‌۱۶۷ ح‌۱۰ عن فضيل بن يسار، المؤمن: ص‌۴۳ ح‌۱۰۰ و فيه «فتيمّموا» بدل «فتكفّنوا»، بحار الأنوار: ج‌۶۳ ص‌۷۱ ح‌۱۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">70.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">گروهی از مسلمانان، ره</span>‌<span dir="rtl">سپار سفری شدند و راه را گم کردند و دچار تشنگی شدیدی گشتند. پس [تن به مرگ دادند و] کفن پوشیدند و به پای درختان [که اندک رطوبتی داشت] افتادند. ناگاه پیرمردی سفیدپوش نزدشان آمد و گفت: «برخیزید که مشکلی برایتان پیش نمی</span>‌<span dir="rtl">آید و این، آب است».</span>

<span dir="rtl">آنان برخاستند و نوشیدند و سیراب گشتند.</span>

<span dir="rtl">آن گاه گفتند: خدایت رحمت کناد! تو کیستی؟</span>

<span dir="rtl">گفت: من از جنّیانی هستم که با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بیعت کردند. شنیدم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می</span>‌<span dir="rtl">فرمود: «مؤمن، برادر مؤمن است؛ چشم او و راه</span>‌<span dir="rtl">نمای اوست». با وجود من، شما از میان نمی</span>‌<span dir="rtl">روید.</span>

<span dir="rtl">71.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ قَوماً خَرَجوا في سَفَرٍ، فَتَوَسَّطوا مَفازَةً</span><ref>. <span dir="rtl">المفازةُ: البَرّيةُ القفر (النهاية: ج‌۳ ص‌۴۷۸ «فوز»).</span></ref> <span dir="rtl">في يَومٍ قائِظٍ</span><ref>. <span dir="rtl">القَیظ: شدّة الحرّ. و القَیظ: الفصل الذي یسمّیه الناس الصَّیفَ (المصباح المنیر: ص‌۵۲۱ «قیظ»).</span></ref><span dir="rtl">، فَهَجَرَ عَلَيهِمُ النَّهارُ</span><ref>. <span dir="rtl">هجر عليهم النهار: أي دخلوا في الهجير؛ و هو نصف النهار في القيظ خاصّة (اُنظر: المصباح المنير:ص‌۶۳۴ «هجر»).</span></ref> <span dir="rtl">و قَد نَفَدَ الماءُ وَ الزّادُ، فَأَشرَفوا عَلَى الهَلَكَةِ عَطَشاً، فَتَلَقَّوا اُصولَ الشَّجَرِ، فَإِذا رَجُلٌ عَلَيهِ بَياضُ الثِّيابِ وَقَفَ عَلَيهِم، فَقالَ: سَلامٌ. فَقالوا: سَلامٌ. قالَ: ما حالُكُم؟ قالوا: ما تَری!</span>

<span dir="rtl">قالَ: أبشِروا بِالسَّلامَةِ، فَإِنّي رَجُلٌ مِنَ الجِنَّ أسلَمتُ عَلیٰ يَدِ أبِي القاسِمِ مُحَمَّدٍ صَلَواتُ اللهِ عَلَيهِ و آلِهِ، فَسَمِعتُهُ يَقولُ: «المُؤمِنُ أخُو المُؤمِنِ، عَينُهُ و دَليلُهُ»، فَما كُنتُم لِتَهلِكوا بِحَضرَتِي، اتلُوني.</span>

<span dir="rtl">قالَ: فَتَلَوناهُ، فَأَورَدَنا عَلیٰ ماءٍ و كَلَاءٍ، فَأَخَذنا حاجَتَنا و مَضَينا.</span><ref>. <span dir="rtl">الأمان: ص‌۱۲۳، بحار الأنوار: ج‌۷۶ ص‌۲۵۷ ح‌۵۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">71.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">گروهی ره</span>‌<span dir="rtl">سپار سفری شدند و در شدّت گرما به بیابان رسیدند و آفتاب نیم</span>‌<span dir="rtl">روز بر آنها می</span>‌<span dir="rtl">تابید. آب و توشه</span>‌<span dir="rtl">شان تمام شده بود و از تشنگی در آستانۀ مرگ قرار گرفتند. کنار درختی افتادند. ناگاه دیدند مردی سفیدپوش کنار آنها ایستاده است و سلام کرد. جواب سلامش را دادند. پرسید: حالتان چگونه است؟ گفتند: همین که می</span>‌<span dir="rtl">بینی.</span>

<span dir="rtl">گفت: خوب می</span>‌<span dir="rtl">شوید. من مردی از جن هستم که به دست ابو القاسم محمّد - که درودهای خدا بر او و خاندانش باد - اسلام آوردم و از ایشان شنیدم که می</span>‌<span dir="rtl">فرمود: «مؤمن، برادر مؤمن است؛ چشم او و راه</span>‌<span dir="rtl">نمای اوست» با وجود من، شما نمی</span>‌<span dir="rtl">مُردید. دنبال من بیایید.</span>

<span dir="rtl">به دنبالش حرکت کردیم و او ما را به آب و علف رساند و ما نیازهای خود را برآورده ساختیم و به راه خود ادامه دادیم.</span>

<references />
[[رده:ج]]