ب د ع / البدعة

درآمد

بدعت، در لغت

واژه «بدعت»، مصدر است از ريشه «بدع»، به معناى نوآورى و پديد آوردن چيزى بدون آن كه از پيش، وجود داشته باشد و آفرينش يابد و يا يادكردى از آن شده باشد و يا شناختى نسبت به آن، حاصل شده باشد. خليل بن احمد فراهيدى مى گويد:

البَدعُ: إحداثُ شَى ءٍ لَم يَكُن لَهُ مِن قَبلُ خَلقٌ وَ لا ذِكرٌ وَ لا مَعرِفَةٌ.

بدع، پديد آوردن چيزى است كه پيش تر وجود نداشته و نامى از آن نبوده و شناخته نبوده است.

و ابن فارس، در تبيين ريشه لغوى بدعت، آورده:

الباءُ وَ الدّالُ وَ العَينُ أصلانِ: أحَدُهُما: اِبتِداءُ الشَّى ءِ وَ صُنعُهُ لا عَن مِثالٍ، وَ الآخَرُ الاِنقِطاعُ وَ الكَلالُ.

با و دال و عين (بدع)، داراى دو اصل است: يكى، شروع به چيزى و ساختن آن، بدون داشتن نمونه است؛ و دوم، انقطاع و سستى است.

بنا بر اين، مادّه «بدع»، از لحاظ لغوى، به هر نوآورى اى اطلاق مى گردد، همين طور است واژه «بدعت»، خواه مربوط به مسائل دينى باشد و خواه غير دينى.

بدعت، در قرآن و حديث

در قرآن كريم، واژه «بدع» و مشتقّات آن، چهار بار به كار رفته است: دوبار به صورت «بديع»، به معناى مُبدع در مورد خداوند متعال، و يك بار با واژه «بِدع» در باره پيامبر صلى الله عليه و آله، و يك بار با واژه «ابتداع» در مورد نصارا، استعمال شده است.

گفتنى است كه در سه مورد نخست، معناى لغوى بدعت، مراد است؛ امّا در مورد چهارم، يعنى آيه 27 سوره حديد، دو نظر وجود دارد: يكى اين كه در بدعتِ اصطلاحى و محرَّم، استعمال شده است؛ و نظر ديگر اين كه در معناى لغوى بدعت، به كار رفته است.

ليكن آيات مختلفى، بر اين معنا تأكيد دارند كه احكام و قواعد دين، توقيفى هستند و بايد از سوى خداوند متعال، مشخّص شوند و هيچ كس حق ندارد آنها را تغيير دهد يا كم و زياد كند، و هر گونه نوآورى در اصول و يا فروع دين، ممنوع است. احاديثِ در زمينه تبيين و تفسير بدعت را به شش دسته مى توان تقسيم كرد:

دسته اوّل، احاديثى كه به اصطلاح شرعى كلمه بدعت در هر گونه نوآورى در دين و روشن بودن مفهوم آن نزد متشرّعان، اشاره دارد.

در اين دسته روايات ـ كه بيشترين احاديث بدعت را شامل مى شوند ـ، بدعت، تفسير نشده است؛ بلكه ضمن تبيين خاستگاه ها، زيان ها و خطرهاى آن براى جامعه اسلامى، به شدّت مورد نهى و تحريم قرار گرفته و تأكيد شده كه بر همه، بويژه بر آگاهان و قدرتمندان جامعه، واجب است با بدعت هايى كه تحقّق خواهند يافت، قاطعانه مبارزه كنند.

با تأمّل در اين دسته از روايات، معلوم مى شود كه مفهوم بدعت، براى مخاطب آنها روشن بوده و نيازى به توضيح، نداشته است.

دسته دوم، رواياتى اند كه نوآورى هاى دينى را بدترينِ امور توصيف كرده و آنها را به بدعت، تفسير نموده اند، مانند اين روايت:

شَرُّ الاُمورِ مُحدَثاتُها، وَ كُلُّ مُحدَثَةٍ بِدعَةٌ وَ كُلُّ بِدعَةٍ ضَلالَةٌ.

بدترين كارها، نوساخته هاست. هر نوساخته اى، بدعت است، و هر بدعتى، گم راهى است.

در اين گونه روايات، دو نكته قابل توجّه است:

نكته اوّل، اين كه بدعت، از لحاظ عقلى، جايز نيست و وارد كردن آنچه جزو دين نيست، در دين، نه تنها عقلاً درست نيست؛ بلكه «شرّ الاُمور (بدترينِ كارها)» محسوب مى گردد و از اين رو، تحريم بدعت، نياز به دليل خاصّى ندارد؛ زيرا عقل، پس از قبول مبدأ و معاد و دين، خود حكم مى كند كه جز خداوند متعال و پيامبرِ او، كس ديگرى حق ندارد چيزى بر دين بيفزايد يا از آن بكاهد و به خدا، نسبت دهد.

نكته دوم، اين كه تفسير نوآورى هاى ممنوع به «بدعت»، نشان مى دهد كه معناى واژه «بدعت»، براى مسلمانان صدر اسلام، به قدرى روشن بوده كه نه تنها نيازى به تفسير و تبيين نداشته است؛ بلكه واژه معادل لغوى آن، «مُحْدَث»، به وسيله آن تعريف مى شده است.

دسته سوم، تفسير بدعت به نوآورى در دين، پس از پيامبر صلى الله عليه و آله است. در روايتى آمده:

السُّنَّةُ ما سَنَّ رَسولُ اللّهِ، وَ البِدعَةُ ما اُحدِثَ مِن بَعدِهِ.

سنّت، آن چيزى است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وضع كرده باشد؛ و بدعت، آن چيزى است كه پس از او پديد آورده شود.

اين روايت، انواع نوآورى هاى دينى پس از پيامبر صلى الله عليه و آله را بدعت دانسته و ممنوع، اعلام كرده است.

دسته چهارم، تفسير بدعت به نوآورى هايى است كه در جهت مخالف سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله باشد، چنان كه آمده است:

أمّا السُّنَّةُ فَسُنَّةُ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله وَ أمَّا البِدعَةُ فَما خالَفَها.

سنّت، عبارت از سنّت (راه و روش) پيامبر صلى الله عليه و آله است؛ و بدعت، هر چيزى است كه مخالف اين سنّت باشد.

دسته پنجم، تفسير بدعت به نوآورى هايى كه بر خلاف فرمان خداوند متعال در قرآن كريم و سنّت پيامبرِ او، و بر پايه رأى و هوس باشد:

وَ أمّا أهلُ البِدعَةِ فَالمُخالِفونَ لِأَمرِ اللّهِ تَعالى وَ لِكِتابِهِ وَ لِرَسولِهِ وَ العامِلونَ بِرَأيِهِم وَ أهوائِهِم وَ إن كَثُروا.

اهل بدعت، كسانى هستند كه با فرمان خداى متعال و با كتاب او و پيامبرش، مخالفت بورزند و براساس رأى و گرايش خود، عمل مى كنند، هر چند شمارشان بسيار باشد.

دسته ششم، تفسير بدعت به نوآورى هايى كه متّكى به دليل و برهان الهى نباشد:

إنَّمَا النّاسُ رَجُلانِ: مُتَّبِعٌ شِرعَةً، وَ مُبتَدِعٌ بِدعَةً لَيسَ مَعَهُ مِنَ اللّهِ سُبحانَهُ بُرهانُ سُنَّةٍ وَ لا ضِياءُ حُجَّةٍ.

مردم، دو دسته اند: پيرو شريعت، و بدعت گذار كه براى او از جانب خداوند، نه برهانى از سنّت [پيامبر] است، و نه پرتوى از حجّت [قرآن].

گفتنى است كه احاديثى كه گذشت، با هم اختلافى ندارند؛ زيرا بر پايه احاديث دسته اوّل، نوآورى در دين، مطلقا ممنوع است و احاديث ديگر، در واقع، بيان مصاديق بدعت اند. بر اين اساس، علّامه مجلسى مى نويسد:

بدعت در شريعت، چيزهاى پديده آمده در دين، پس از پيامبر صلى الله عليه و آله است كه نصّى در باره آن، وارد نشده و داخل در عمومات ادلّه هم نيست و يا نهى بخصوصى در باره آن وارد شده يا نهى عامّى [كه شامل آن شود] بر آن دلالت دارد. پس بدعت، شامل احكام برگرفته از عمومات نمى شود، مانند: ساختن مدارس و همانند آنها كه داخل در عمومات ادلّه پناه دادن به مؤمنان، جا دادن به آنها و كمك كردن به آنهاست، يا مانند نگارش پاره اى كتاب هاى علمى و نوشتن تأليفاتى است كه به علوم شريعت مربوط است، و يا [بافتن] لباس هايى كه در روزگار پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نبوده است و يا غذاهايى كه نوپديدند و داخل در عمومات حلّيت اند و نهيى در باره آنها وارد نشده است.

بنا بر اين، بدعت در لسان شارع، مفهومى اصطلاحى دارد، و آن، عبارت است از افزودن به دين و يا كاستن از آن، و اين معنا، عقلاً و شرعا، مطلقا مذموم و ممنوع است. از اين رو، تقسيم بدعت به بدعتِ خوب و بد، چنان كه خليفه دوم، نماز تَراويح را به «بدعتى خوب» توصيف كرد و پس از وى، براى توجيه اين اقدام، بدعت، به خوب و بد تقسيم شد، صحيح نيست.

همچنين تقسيم بندى ابن عبد السلام كه بدعت را به احكام خمسه: وجوب، استحباب، حرمت، كراهت و اِباحه تقسيم كرده، با مفهوم اصطلاحى بدعت، سازگار نيست. آرى! اين تقسيم، در مورد معناى لغوى بدعت، بلا مانع است، چنان كه شهيد اوّل، از فقهاى مشهور اماميه نيز احكام خمسه را در مفهوم لغوى بدعت، جارى دانسته است و در اين باره، در كتاب القواعد خود مى گويد:

پديد آمده هاى پس از پيامبر صلى الله عليه و آله، چند دسته اند كه به نظر ما به آنها بدعت اطلاق نمى شود، جز آنهايى كه حرام شده است.

يكم. واجب، همانند تدوين قرآن و سنّت، هرگاه بيم فراموش شدن آنها برود، كه رساندن آنها به نسل هاى آينده، به دليل اجماع [علما] و دلالت آيه قرآن، واجب است؛ و اين تكليف، انجام نمى شود، جز به نگهدارى آنها. اين كار در زمان غيبت، واجب است؛ امّا در زمان ظهور امام، واجب نيست، چون خودِ امام، حافظ آنهاست و كاستى و خللى به آنها راه پيدا نمى كند.

دوم. حرام، كه بدعتى است كه ادلّه تحريم، شامل آنها مى شود و ادلّه آن در شريعت، آمده است، مانند: حرمت مقدّم داشتن غير امامان معصوم بر آنها و غصب منصب آنها، اختصاص دادن اموال عمومى به وسيله حاكمان ستمگر به خود و جلوگيرى كردن از رسيدن آنها به نيازمندان، جنگ با اهل حق، تحت فشار قرار دادن و تبعيد آنان، كُشتن بر اساس گمان، وا داشتن به بيعت با فاسقان و ايستادگى بر آن، حرام كردن مخالفت با آن [بيعت] و شستن پا در مسح، مسح كردن بر روى غير پا، نوشيدن بسيارى از نوشيدنى ها، به جماعت خواندن نافله ها، اذان دوم گفتن در [نماز] جمعه، حرام كردن عمره تمتّع و مُتعه زنان، شورش بر امام [عادل]، دادن ارث به خويشان دور، محروم كردن خويشان نزديك، جلوگيرى از رسيدن خمس به دست اهلش، و افطار كردن در غيرِ زمان خود و جز اينها، از بدعت هاى مشهور است. از جمله بدعت هاى حرام نيز كه ميان مسلمانان مورد اجماع است: چانه زنى و گرفتن مناصب حكومتى با رشوه دادن و يا با ارث بردن براى افراد ناشايست و مانند اينهاست.

سوم. مستحب، كه آن دسته از نوآورى هايى است كه ادلّه استحباب، شامل آنها مى شود، مانند ساختن مدرسه و كاروان سراها. البته حَشَم و امكانات حاكمان به منظور بزرگ نمايى در نظر مردم، از اين دسته نيست، مگر براى به رُخ دشمنان كشيدن باشد.

چهارم. مكروه، كه نوپديدهاى مشمول ادلّه كراهت است، همانند افزودن به عدد تسبيحات فاطمه زهرا عليهاالسلام و ساير وظايف دينى و يا كم كردن از آنها، فرو رفتن در ناز و نعمتِ پوشاك و خوردنى ها، البته به حدّى كه منجر به اسراف نشود، و اى بسا كه منجر به حرمت شود، آن جايى كه باعث ضرر زدن به شخص و عائله اش شود.

پنجم. مباح، كه نو پديدهايى است كه شمول ادلّه اباحه مى شوند، مانند اَلَك كردن آرد. در خبر آمده كه نخستين چيزى كه پس از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، درست شد، اَلَك بود؛ زيرا آسايش و رفاه، از مباح هاست. بنا بر اين، وسيله آن هم مباح است.

ملاحظه متن نوشتار ابن عبد السلام، نشان مى دهد كه وى، بدعت را به احكام خمسه تقسيم كرده است؛ امّا شهيد اوّل، مفهوم لغوى آن را. لذا انتقاد علّامه مجلسى به شهيد اوّل كه به تبعيّت از ديگران، بدعت را به احكام خمسه تقسيم كرده، صحيح نيست .

پيشگويى در باره وقوع بدعت در امّت اسلامى

نكته قابل تأمّل، اين است كه در بسيارى از احاديثِ بدعت، هشدار داده شده كه به رغم زيان ها و خطرهاى اين پديده شوم براى جامعه اسلامى، مسلمانان، گرفتار آن خواهند شد. در اين زمينه دو طايفه، نقش محورى دارند: طايفه نخست، امامانِ ضلالت اند، چنان كه از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده كه فرمود:

أخوَفُ عِندى عَلَيكُم مِنَ الدَّجّالِ أئِمَّةٌ مُضِلّونَ، هُم رُؤَساءُ أهلِ البِدَعِ.

آنچه بيش از دجّال بر شما از آن مى ترسم، رهبران گم راه كننده اند. آنان، سران بدعت گذاران اند.

و طايفه دوم، مُحدّثان دين فروش هستند. در روايت آمده كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

سَيَكونُ فى اُمَّتى دَجّالونَ كَذّابونَ، يُحَدِّثونَكُم بِبِدَعٍ مِنَ الحَديثِ بِما لَم تَسمَعوا أنتُم وَ لا آباؤُكُم، فَإِيّاكُم وَ إيّاهُم لا يَفتِنونَكُم.

به زودى در ميان امّتم فريبكارانى دروغ پرداز ظهور خواهند كرد كه احاديثى برساخته، برايشان بازگو مى كنند كه نه شما شنيده ايد و نه پدرانتان. زنهارتان از ايشان كه فريبتان ندهند!

اكنون با توجّه به اين پيشگويى ها، بايد ديد كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، چه پيش بينى هايى براى مبارزه با بدعت هايى كه در تاريخ اسلام به وقوع خواهد پيوست، كرده است؟

اقدامات پيامبر خدا صلى الله عليه و آله براى مبارزه با بدعت

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، براى مبارزه با بدعت هايى كه پيش بينى كرده بود كه پس از او به وقوع خواهد پيوست، چند اقدام اساسى انجام داد:

1. معرّفى همتاى قرآن به امّت

مهم ترين اقدام پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در جهت مبارزه با بدعت و بدعت گذاران، اين بود كه در حديث متواتر ثقلين، اهل بيتِ خود را همتاى قرآن، معرّفى فرمود:

إنّى تارِكٌ فيكُمُ الثَّقَلَينِ، ما إن تَمَسَّكتُم بِهِما لَن تَضِلّوا: كِتابَ اللّهِ وَ عِترَتى أهلَ بَيتى، فَإِنَّهُما لَن يَفتَرِقا حَتّى يَرِدا عَلَىَّ الحَوضَ.

من در ميان شما دو چيز گران بها به يادگار مى گذارم، كه اگر به آن دو چنگ بزنيد، هرگز گم راه نمى شويد: كتاب خدا و عترتم، [يعنى] دودمانم. اين دو از هم جدا نمى شوند تا در كنار حوض [كوثر] بر من وارد شوند.

اين حديث، به روشنى دلالت دارد بر همتايى اهل بيت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله با قرآن، مرجعيت علمى آنان در اصول و فروع دين، و مصونيت آنان از هر گونه خطا و اشتباه است و تأكيد مى كند كه تمسُّك به آنان، از ضلالت امّت، تا دامنه قيامت، پيشگيرى مى نمايد.

به سخن ديگر، بر پايه حديث ثقلين و احاديث ديگر، اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله، وارث دانش پيامبرند و آنچه در باره دين بگويند، سخن و سنّت اوست، چنان كه در روايتى از امام صادق عليه السلام آمده:

حَديثى حَديثُ أبى، وَ حَديثُ أبى حَديثُ جَدّى، وَ حَديثُ جَدّى حَديثُ الحُسَينِ عليه السلام، وَ حَديثُ الحُسَينِ عليه السلام حَديثُ الحَسَنِ عليه السلام، وَ حَديثُ الحَسَنِ حَديثُ أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام، وَ حَديثُ أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام حَديثُ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، وَ حَديثُ رَسولِ اللّهِ قَولُ اللّهِ عز و جل.

سخن من، سخن پدرم است و سخن پدرم، سخن جدّم است و سخن جدّم، سخن حسين عليه السلام است و سخن حسين عليه السلام، سخن حسن عليه السلام است و سخن حسن عليه السلام، سخن امير مؤمنان عليه السلام است و سخن امير مؤمنان عليه السلام، سخن پيامبر خدا صلى الله عليه و آله است و سخن پيامبر خدا، سخن خداوند متعال است.

و در حديثى ديگر، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، در زمينه نقش اهل بيت خود در دفاع از سنّت او و مبارزه با بدعت هاى پس از ايشان، مى فرمايد:

إنَّ عِندَ كُلِّ بِدعَةٍ تَكونُ مِن بَعدى يُكادُ بِهَا الإِيمانُ وَلِيّا مِن أهلِ بَيتى مُوَكَّلاً بِهِ يَذُبُّ عَنهُ، يَنطِقُ بِإِلهامٍ مِنَ اللّهِ، وَ يُعلِنُ الحَقَّ وَ يُنَوِّرُهُ، وَ يَرُدُّ كَيدَ الكائِدينَ.

در برابر هر بدعتى كه پس از من براى آسيب رساندن به ايمان پيدا شود، حمايت كننده اى از خاندان من گماشته شده است كه از ايمان، دفاع مى كند، و با الهام، خدا سخن مى گويد و حق را آشكار و روشن مى گردانَد، و دسيسه دسيسه چينان را خنثا مى سازد.

اين بود كه اهل بيت عليهم السلام در مقاطع مختلف تاريخ اسلام، بدعت ها و بدعت گذاران را به مردم، نشان مى دادند و آنچه را كه بدعت نبود، ولى بدعت معرّفى شده بود، نيز مشخّص مى نمودند.

2. تبيين، وظيفه علما

دومين اقدام پيامبر خدا صلى الله عليه و آله براى مبارزه با بدعت ها، اين بود كه علماى راستين امّت را موظّف كرد تا حقيقت را كتمان نكنند و آنچه از سنّت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و بدعت ها را كه مى دانند، براى مردم، بازگو نمايند:

إذا ظَهَرَتِ البِدَعُ فى اُمَّتى فَليُظهِرِ العالِمُ عِلمَهُ، فَمَن لَم يَفعَل فَعَلَيهِ لَعنَةُ اللّهِ.

هر گاه بدعت ها در ميان امّت من آشكار شوند، عالِم بايد دانش خود را آشكار سازد. پس هر كه چنين نكند، لعنت خدا بر او باد!

3. تبيين وظيفه قدرتمندان

سومين اقدام پيامبر صلى الله عليه و آله، اين بود كه با عنايت به خطر بدعت گذاران، قدرتمندان را موظّف فرمود تا آنان را از بين ببرند:

أيُّهَا النّاسُ! إنَّهُ لا نَبِىَّ بَعدى، وَ ل سُنَّةَ بَعدَ سُنَّتى، فَمَنِ ادَّعى بَعدَ ذلِكَ فَدَعواهُ وَ بِدْعَتُهُ فِى النّارِ، فَاقتُلوهُ.

اى مردم! بعد از من، نه پيامبرى است و نه بعد از سنّت من، سنّتى. پس هر كه بعد از [رحلت] من، چنين ادّعايى كند، ادّعاى او و بدعتش، [هر دو] در آتش اند. پس او را بكُشيد.

4. تبيين وظيفه عموم مسلمانان

چهارمين اقدام ايشان، اين بود كه به مردم توصيه مى كرد از مجالست با بدعت گذاران، احترام گذاشتن به آنان، لبخند زدن به آنان و هر گونه همكارى و همراهى با آنان، جدّا اجتناب كنند و با اِعراض از آنان و برخوردهاى تند و تحقيرآميز، آنان را در جامعه، منزوى نمايند:

مَن أهانَ صاحِبَ بِدعَةٍ أمَّنَهُ اللّهُ يَومَ الفَزَعِ الأَكبَرِ.

هر كس بدعت گذارى را خوار بدارد، خداوند در آن روز وحشت بزرگ، او را در امان مى دارد.

با تأمّل در آنچه در تبيين مفهوم بدعت و ضرورت مبارزه همه جانبه با آن گذشت، و نيز متونى كه در ادامه خواهد آمد، نمايان خواهد شد كه پيروان مذهب اهل بيت عليهم السلام، بيش از پيروان ساير مذاهب اسلامى، اصرار بر پيروى از سنّت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و اجتناب از هر گونه بدعت را دارند و همه مذاهب اسلامى، مى توانند با عمل به ره نمود پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و پذيرفتن مرجعيت علمى اهل بيتِ آن بزرگوار و تمسّك جُستن به آنان، به نقطه مشتركى در دستيابى به سيره و سنّت صحيح ايشان برسند، و بدين سان، بر آرمان بلند وحدت كلمه امّت اسلامى در برابر شرك و استكبار، جامه عمل بپوشند.

الفصل الأوّل: معنى البدعة

فصل يكم: معناى بدعت

1 / 1: ما اُحدِثَ بَعدَ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله

1 / 1: آنچه پس از پيامبر صلى الله عليه و آله پديد آيد

1. الإمام عليّ عليه السلام: السُّنَّةُ ما سَنَّ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله، وَالبِدعَةُ ما اُحدِثَ مِن بَعدِهِ.

1. امام على عليه السلام: سنّت، آن چيزى است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وضع كرده باشد؛ و بدعت، آن چيزى است كه پس از او پديد آورده شود.

2. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن أحدَثَ في أمرِنا هذا ما لَيسَ فيهِ، فَهُوَ رَدٌّ .

2. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس در دين ما چيزى را پديد آورد كه در آن نيست، آن چيز، مردود است.

3. عنه صلى الله عليه و آله: مَن عَمِلَ عَمَلاً لَيسَ عَلَيهِ أمرُنا، فَهُوَ رَدٌّ.

3. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس عملى را انجام دهد كه شيوه ما بر آن نيست، آن عمل، مردود است.

1 / 2: ما خالَفَ السُّنَّةَ

1 / 2: آنچه مخالف سنّت باشد

4. الإمام عليّ عليه السلام ـ وقَد سَأَلَهُ رَجُلٌ عَنِ السُّنَّةِ وَالبِدعَةِ وَالفُرقَةِ وَالجَماعَةِ ـ: أمَّا السُّنَّةُ فَسُنَّةُ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، وأمَّا البِدعَةُ فَما خالَفَها.

4. امام على عليه السلام ـ در پاسخ مردى كه از سنّت و بدعت و جدايى و جماعت، از ايشان پرسيد ـ: سنّت، عبارت از سنّتِ (راه و روش) پيامبر صلى الله عليه و آله است؛ و بدعت، هر چيزى است كه مخالف اين سنّت باشد.

1 / 3: مَا اعتُمِدَ عَلَى الرَّأيِ وَالهَوى وخالَفَ الكِتابَ وَالسُّنَّةَ

1 / 3: آنچه بر رأى و گرايش شخصى، استوار بوده، با قرآن و سنّت، ناسازگار باشد

5. الإمام عليّ عليه السلام ـ عِندَ ما سُئِلَ عَن تَفسيرِ أهلِ البِدعَةِ ـ: وأمّا أهلُ البِدعَةِ فَالمُخالِفونَ لِأَمرِ اللّهِ تَعالى ولِكِتابِهِ ولِرَسولِهِ وَالعامِلونَ بِرَأيِهِم وأهوائِهِم وإن كَثُروا، وقَد مَضى مِنهُمُ الفَوجُ الأَوَّلُ وبَقِيَت أفواجٌ وعَلَى اللّهِ قَصمُها وَاستيصالُها عَن جَدَدِ الأَرضِ .

5. امام على عليه السلام ـ در پاسخ پرسش از معناى اهل بدعت ـ: اهل بدعت، كسانى هستند كه با فرمان خداى متعال و با كتاب او و پيامبرش، مخالفت بورزند و بر اساس رأى و گرايش خود، عمل مى كنند، هر چند شمارشان بسيار باشد. گروه نخست ايشان، از ميان رفتند و گروه هايى چند مانده اند كه خداوند، آنان را نيز در هم خواهد شكست و ريشه آنها را از روى زمين، بر خواهد كَنْد.

1 / 4: ما لَم يُعتَمَد عَلى بُرهانِ السُّنَّةِ وضِياءِ الحُجَّةِ

1 / 4: آنچه بر سنّت آشكار و دليل روشن، استوار نباشد

6. الإمام علي عليه السلام: إنَّمَا النّاسُ رَجُلانِ: مُتَّبِعٌ شِرعَةً، ومُبتَدِعٌ بِدعَةً لَيسَ مَعَهُ مِنَ اللّهِ سُبحانَهُ بُرهانُ سُنَّةٍ ولا ضِياءُ حُجَّةٍ.

6. امام على عليه السلام: مردم، دو دسته اند: پيرو شريعت، و بدعت گذار كه براى او از جانب خداوند، نه برهانى از سنّت [پيامبر صلى الله عليه و آله] است، و نه پرتوى از حجّت [قرآن].

الفصل الثاني: ميزان معرفة السنّة والبدعة

فصل دوم: معيار شناخت سنّت و بدعت

7. الإمام علي عليه السلام ـ في وَصفِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله ـ: أظهَرَ بِهِ الشَّرائِعَ المَجهولَةَ، وقَمَعَ بِهِ البِدَعَ المَدخولَةَ.

7. امام على عليه السلام ـ در توصيف پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ: [خداوند] به واسطه او، شريعت هاى (احكام و قوانين الهى) ناشناخته را آشكار نمود و بدعت هاى وارد شده [به دين] را در هم كوبيد.

8. عنه عليه السلام ـ في وَصِيَّتِهِ لِكُمَيلِ ـ: يا كُمَيلُ: الدّينُ للّهِِ، فَلا يَقبَلُ اللّهُ مِن أحَدٍ القِيامَ بِهِ إلّا رَسولاً أو نَبِيّا أو وَصِيّا. يا كُمَيلُ، هِيَ نُبُوَّةٌ ورِسالَةٌ وإمامَةٌ، ولَيسَ بَعدَ ذلِكَ إلّا مُوالينَ مُتَّبِعينَ أو عامِهينَ مُبتَدِعينَ، إنَّما يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ المُتَّقينَ.

8. امام على عليه السلام ـ در سفارش به كميل بن زياد ـ: اى كميل! دين، از آنِ خداست. پس خداوند از اَحَدى نمى پذيرد كه به [رهبرى] آن بپردازد، مگر آن كه فرستاده [ى خدا] باشد يا پيامبر يا وصى [و جانشين پيامبر]. اى كميل! [زيرا از سه حال، خارج نيست: ] نبوّت است و رسالت و امامت. از اينها كه بگذرد يا دنباله رو و پيرو هستند يا سرگردانِ بدعت گذار. خداوند، در حقيقت، از پرواپيشگان مى پذيرد.

9. عنه عليه السلام: إنَّ السُّنَنَ لَنَيِّرَةٌ لَها أعلامٌ، وإنَّ البِدَعَ لَظاهِرَةٌ لَها أعلامٌ، وإنَّ شَرَّ النّاسِ عِندَ اللّهِ إمامٌ جائِرٌ ضَلَّ وضُلَّ بِهِ، فَأَماتَ سُنَّةً مَأخوذَةً، وأحيا بِدعَةً مَتروكَةً.

9. امام على عليه السلام: سنّت ها، روشن اند و نشانه هايى دارند، و بدعت ها نيز آشكارند و نشانه هايى دارند. بدترينِ مردم در نزد خدا، پيشواى منحرفى است كه خود، گم راه است و سبب گم راهى ديگران نيز مى شود، سنّت هاى به كار رفته را مى ميرانَد، و بدعت هاى وا نهاده شده را زنده مى گردانَد.

10. عنه عليه السلام ـ مِن خُطبَةٍ لَهُ ـ: فَبَعَثَ اللّهُ مُحَمَّداً صلى الله عليه و آله بِالحَقِّ لِيُخرِجَ عِبادَهُ مِن عِبادَةِ الأَوثانِ إلى عِبادَتِهِ، ومِن طاعَةِ الشَّيطانِ إلى طاعَتِهِ، بِقُرآنٍ قَد بَيَّنَهُ وأحكَمَهُ، لِيَعلَمَ العِبادُ رَبَّهُم إذ جَهِلوهُ، ولِيُقِرُّوا بِهِ بَعدَ إذ جَحَدوهُ، ولِيُثبِتوهُ بَعدَ إذ أنكَروهُ، فَتَجَلّى لَهُم سُبحانَهُ في كِتابِهِ مِن غَيرِ أن يَكونوا رَأَوهُ بِما أراهُم مِن قُدرَتِهِ، وخَوَّفَهُم مِن سَطوَتِهِ، وكَيفَ مَحَقَ مَن مَحَقَ بِالمَثُلاتِ، وَاحتَصَدَ مَنِ احتَصَدَ بِالنَّقِماتِ.

وإنَّهُ سَيَأتي عَلَيكُم مِن بَعدي زَمانٌ لَيسَ فيهِ شَيءٌ أخفى مِنَ الحَقِّ، ولا أظهَرَ مِنَ الباطِلِ، ولا أكثَرَ مِنَ الكَذِبِ عَلَى اللّهِ ورَسولِهِ، ولَيسَ عِندَ أهلِ ذلِكَ الزَّمانِ سِلعَةٌ أبوَرَ مِنَ الكِتابِ إذا تُلِيَ حَقَّ تِلاوَتِهِ، ولا أنفَقَ مِنهُ إذا حُرِّفَ عَن مَواضِعِهِ، ولا فِي البِلادِ شَيءٌ أنكَرَ مِنَ المَعروفِ، ولا أعرَفَ مِنَ المُنكَرِ، فَقَد نَبَذَ الكِتابَ حَمَلَتُهُ، وتَناساهُ حَفَظَتُهُ، فَالكِتابُ يَومَئِذٍ وأهلُهُ طَريدانِ مَنفِيّانِ، وصاحِبانِ مُصطَحِبانِ في طَريقٍ واحِدٍ لا يُؤويهِما مُؤوٍ، فَالكِتابُ وأهلُهُ في ذلِكَ الزَّمانِ فِي النّاسِ ولَيسا فيهِم، ومَعَهُم ولَيسا مَعَهُم، لِأَنَّ الضَّلالَةَ لا تُوافِقُ الهُدى، وإنِ اجتَمَعا، فَاجتَمَعَ القَومُ عَلَى الفُرقَةِ، وَافتَرَقوا عَلَى الجَماعَةِ، كَأَنَّهُم أئِمَّةُ الكِتابِ، ولَيسَ الكِتابُ إمامَهُم، فَلَم يَبقَ عِندَهُم مِنهُ إلَا اسمُهُ، ولا يَعرِفونَ إلّا خَطَّهُ وزَبرَهُ، ومِن قَبلُ ما مَثَّلوا بِالصّالِحينَ كُلَّ مُثلَةٍ، وسَمَّوا صِدقَهُم عَلَى اللّهِ فِريَةً، وجَعَلوا فِي الحَسَنَةِ عُقوبَةَ السَّيِّئَةِ.

وإنَّما هَلَكَ مَن كانَ قَبلَكُم بِطولِ آمالِهِم وتَغَيُّبِ آجالِهِم، حَتّى نَزَلَ بِهِمُ المَوعودُ الَّذي تُرَدُّ عَنهُ المَعذِرَةُ، وتُرفَعُ عَنهُ التَّوبَةُ، وتَحُلُّ مَعَهُ القارِعَةُ وَالنَّقِمَةُ.

أيُّهَا النّاسُ، إنَّهُ مَنِ استَنصَحَ اللّهَ وُفِّقَ، ومَنِ اتَّخَذَ قَولَهُ دَليلاً هُدِيَ «لِلَّتِى هِىَ أَقْوَمُ»؛ فَإِنَّ جارَ اللّهِ آمِنٌ، وعَدُوَّهُ خائِفٌ، وإنَّهُ لا يَنبَغي لِمَن عَرَفَ عَظَمَةَ اللّهِ أن يَتَعَظَّمَ؛ فَإِنَّ رِفعَةَ الَّذينَ يَعلَمونَ ما عَظَمَتُهُ أن يَتَواضَعوا لَهُ، وسَلامَةَ الَّذينَ يَعلَمونَ ما قُدرَتُهُ أن يَستَسلِموا لَهُ، فَلا تَنفِروا مِنَ الحَقِّ نِفارَ الصَّحيحِ مِنَ الأَجرَبِ، وَالبارِئِ مِن ذِي السَّقَمِ، وَاعلَموا أنَّكُم لَن تَعرِفُوا الرُّشدَ حَتّى تَعرِفُوا الَّذي تَرَكَهُ، ولَن تَأخُذوا بِميثاقِ الكِتابِ حَتّى تَعرِفُوا الَّذي نَقَضَهُ، ولَن تَمَسَّكوا بِهِ حَتّى تَعرِفُوا الَّذي نَبَذَهُ، فَالتَمِسوا ذلِكَ مِن عِندِ أهلِهِ، فَإِنَّهُم عَيشُ العِلمِ، ومَوتُ الجَهلِ، هُمُ الَّذينَ يُخبِرُكُم حُكمُهُم عَن عِلمِهِم، وصَمتُهُم عَن مَنطِقِهِم، وظاهِرُهُم عَن باطِنِهِم، لا يُخالِفونَ الدّينَ ولا يَختَلِفونَ فيهِ، فَهُوَ بَينَهُم شاهِدٌ صادِقٌ، وصامِتٌ ناطِقٌ.

10. امام على عليه السلام ـ در يكى از سخنرانى هايش ـ: خداوند، محمّد صلى الله عليه و آله را به حق برانگيخت (/ با پيام حق فرستاد) تا بندگانش را از بت پرستى به خداپرستى، و از فرمانبرى شيطان به فرمانبرى خويش بكشانَد و به واسطه قرآنى روشن و استوار، بندگان، پروردگار خود را كه نشناخته اند، بشناسند، و به وجود او كه نفى اش كرده اند، اقرار نمايند و او را كه منكرش گشته اند، اثبات كنند؛ چه، خداوند سبحان در كتاب خويش، خود را بر آنان هويدا ساخت، بى آن كه [به چشم سر] او را ديده باشند؛ بلكه با نشان دادن قدرت خويش به آنان، و ترسانيدنشان از خشم خويش، و اين كه چگونه مردمانى را كه بايد نابود مى كرده، با كيفرها نابود كرده، و آنان را كه بايد درو مى كرده، با انتقام هايش درو كرده است.

به زودى، پس از من، روزگارى بر شما مى آيد كه در آن روزگار، چيزى پنهان تر از حق، پيداتر از باطل، و فراوان تر از دروغ بستن به خدا و پيامبرش نباشد، و در ميان مردمِ آن روزگار، كالايى بى رونق تر از كتاب [خدا] ـ آن گاه كه به راستى خوانده شود ـ، نيست، و نه [كالايى] پُررونق تر از آن ـ آن گاه كه دست خوش تحريف و جا به جايى گردد ـ. در شهرها چيزى منكرتر از معروف و معروف تر از منكر نباشد. قرآن را، حاملان آن، به دور مى افكنند و حافظانش، آن را به فراموشى مى سپارند. پس در آن روز، قرآن و پيروانش، دو رانده شده و تبعيدى اند، و دو يارِ همراهى كه كسى پناهشان نمى دهد. در آن روزگار، قرآن و پيروانش، هم در ميان مردم اند و هم در ميانشان نيستند، هم با مردم اند و هم با آنان نيستند؛ زيرا گم راهى با هدايت نمى سازد، اگر چه در كنار يكديگر باشند.

مردم [در آن روزگار]، بر جدايى هم داستان اند و از جماعت، پراكنده. تو گويى آنان، پيشواى قرآن اند، نه قرآن، پيشواى آنان! از قرآن در ميان ايشان، جز نامش نمانده است، و جز خط و نوشته آن را نمى شناسند. پيش از آن [كه چنان زمانى فرا رسد]، به نيكان، انواع شكنجه ها را روا مى دارند، و سخن [و باور] راستِ آنان را دروغ بستن بر خدا مى نامند و نيكى را به سانِ بدى، كيفر مى دهند.

كسانى كه پيش از شما بودند، در حقيقت، به سبب درازىِ آرزوهايشان و از ياد بردن اَجَل هايشان، به هلاكت در افتادند، تا آن كه مرگ بر آنان فرود آمد؛ مرگى كه عذرپذير نيست و مجال توبه اى را باقى نمى گذارد و مصيبت و كيفر را با خود مى آورد.

اى مردم! هر كه از خدا راه نمايى جويد، توفيق، رفيقِ او مى شود، و هر كه سخن او را راه نما بر گيرد، [به درست ترين راه، ] راه نمايى مى شود؛ زيرا پناهنده به خدا، در امان است و دشمن او در هراس. براى آن كه بزرگى خدا را بشناسد، نسِزَد كه بزرگى بفروشد؛ زيرا بزرگى كسانىِ كه بزرگىِ خدا را مى شناسند، در اين است كه براى او فروتنى كنند، و سلامت آنان كه قدرت خدا را مى دانند، در آن است كه در برابرش سرِ تسليم، فرود آورند. پس، از حق، به سانِ گريختن شخص سالم از آدم گَر، و چونان گريختن تن درست از بيمار، مگريزيد و بدانيد كه شما، هرگز راه درست را نخواهيد شناخت، مگر اين كه كسى را كه آن را رها كرده است، بشناسيد. هرگز به پيمان قرآن، وفا نمى كنيد، مگر آن گاه كه كسى را كه پيمان آن را شكسته است، بشناسيد؛ و هرگز به قرآن چنگ نمى زنيد، مگر آن گاه كه كسى را كه آن را به دور افكنده است، بشناسيد.

اين همه را از اهل قرآن بخواهيد؛ زيرا آنان، [مايه] حيات دانش و مرگ نادانى اند؛ همانان كه داورى شان، به شما از [ميزان] دانش آنان، خبر مى دهد، و سكوتشان، از سخنشان، و برونشان، از درونشان. نه با دين، مخالفت مى ورزند و نه در آن، اختلاف دارند. دين در ميان آنان، گواهىْ راستگو و خاموشىْ گوياست.

11. الإمام الباقر والإمام الصادق عليهماالسلام: حَجَّ عُمَرُ أوَّلَ سَنَةٍ، حَجَّ وهُوَ خَليفَةٌ، فَحَجَّ تِلكَ السَّنَةَ المُهاجِرونَ وَالأَنصارُ، وكانَ عَلِيٌّ عليه السلام قَد حَجَّ في تِلكَ السَّنَةِ بِالحَسَنِ وَالحُسَينِ عليهماالسلاموبِعَبدِ اللّهِ بنِ جَعفَرٍ. قالَ: فَلَمّا أحرَمَ عَبدُ اللّهِ لَبِسَ إزارا ورِداءً مُمَشَّقَينِ مَصبوغَينِ بِطينِ المِشقِ ثُمَّ أتى فَنَظَرَ إلَيهِ عُمَرُ وهُوَ يُلَبّي وعَلَيهِ الإِزارُ وَالرِّداءُ وهُوَ يَسيرُ إلى جَنبِ عَلِيٍّ عليه السلام، فَقالَ عُمَرُ مِن خَلفِهِم: ما هذِهِ البِدعَةُ الَّتي فِي الحَرَمِ؟

فَالتَفَتَ إلَيهِ عَلِيٌّ عليه السلام فَقالَ لَهُ: يا عُمَرُ لا يَنبَغي لِأَحَدٍ أن يُعَلِّمَنَا السُّنَّةَ.

فَقالَ عُمَرُ: صَدَقتَ يا أبَا الحَسَنِ، لا وَاللّهِ ما عَلِمتُ أنَّكُم هُم.

11. امام باقر و امام صادق عليهماالسلام: عمر، در نخستين سال خلافتش حج گزارد. در آن سال، مهاجران و انصار نيز حج گزاردند. على عليه السلام نيز در همان سال، به همراه حسن و حسين عليهماالسلام و عبد اللّه بن جعفر، حج گزارد. چون عبد اللّه احرام بست، پاىْ جامه و رَدايى كه هر دو با گِل سرخ، رنگ شده بودند، به تن كرد و آمد و لبّيك گويان، در كنار على عليه السلام حركت كرد. عمر كه در پشت سرِ آنان بود، عبد اللّه را با آن پاىْ جامه و رَدا ديد. گفت: اين، چه بدعتى است در حرم؟

على عليه السلام رو به سوى او كرد و فرمود: «اى عمر! هيچ كس را نسِزَد كه به ما سنّت را بياموزد».

عمر گفت: درست است اى ابو الحسن! به خدا سوگند نمى دانستم كه شما ايشانيد!

12. بحار الأنوار عن عبد اللّه بن مهران عن أبيه: إنَّ أبا عَبدِ اللّهِ جَعفَرَ بنَ مُحَمَّدٍ عليهماالسلامدَفَعَ إلى مُحَمَّدِ بنِ الأَشعَثِ كِتابا فيهِ دُعاءٌ وَالصَّلاةُ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله دَفَعَهُ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدِ [بنِ] الأَشعَثِ إلَى ابنِهِ مِهرانَ، وكانَتِ الصَّلاةُ عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله الَّتي فيهِ: ... ونَهَجتَ بِهِ لِخَلقِكَ صِراطَكَ المُستَقيمَ وبَيَّنتَ بِهِ العَلاماتِ وَالنُّجومَ الَّذي بِهِ يَهتَدونَ، ولَم تَدَعهُم بَعدَهُ في عَمياءَ يَهيمونَ ، ولا في شُبهَةٍ يَتيهونَ، ولَم تَكِلهُم إلَى النَّظَرِ لِأَنفُسِهِم في دينِهِم بِآرائِهِم ولَا التَّخَيُّرِ مِنهُم بِأَهوائِهِم، فَيَتَشَعَّبونَ في مُدلَهِمّاتِ البِدَعِ، ويَتَحَيَّرونَ في مُطَبَّقاتِ الظُّلَمِ وتَتَفَرَّقُ بِهِمُ السُّبُلُ في ما يَعلَمونَ وفيما لا يَعلَمونَ.

12. بحار الأنوار ـ به نقل از عبد اللّه بن مهران، از پدرش ـ: امام صادق عليه السلام به محمّد بن اشعث، كتابى (/ نوشته اى) داد كه در آن، دعايى و درودى بر پيامبر صلى الله عليه و آله بود. جعفر بن محمّد [بن] اشعث، آن را به فرزندش مهران داد. در آن درودِ بر پيامبر صلى الله عليه و آله، آمده بود: «... و به واسطه او، خلق خود را بر راه راستت بُردى و به سبب او، نشانه ها و ستارگان راه نما را نشان دادى و پس از او نيز، آنان (مردم) را در كورى و بى هدفى و در شُبهات، سرگردان، رها نساختى و آنها را به خود، وا نگذاشتى كه در دينشان، به آراى خويش چنگ زنند و از گرايش هاى خود، پيروى كنند و در نتيجه، در تاريكى بدعت ها، شاخه شاخه شوند و در انباشتِ ظلمات، سرگردان بمانند و هر يك، دانسته و ندانسته، به راهى پراكنده شوند».

13. الإمام الرضا عليه السلام: إن قالَ قائِلٌ: ولِمَ جَعَلَ [اللّهُ] اُولِي الأَمرِ وأمَرَ بِطاعَتِهِم؟ قيلَ: لِعِلَلٍ كَثيرَةٍ... مِنها: أنَّهُ لَو لَم يَجعَل لَهُم إماما قَيِّما أمينا حافِظا مُستَودَعا لَدَرَسَتِ المِلَّةُ وذَهَبَ الدّينُ وغُيِّرَتِ السُّنَنُ وَالأَحكامُ، ولَزادَ فيهِ المُبتَدِعونَ ونَقَصَ مِنهُ المُلحِدونَ وشَبَّهوا ذلِكَ عَلَى المُسلِمينَ، إذ قَد وَجَدنَا الخَلقَ مَنقوصينَ مُحتاجينَ غَيرَ كامِلينَ مَعَ اختِلافِهِم وَاختِلافِ أهوائِهِم وتَشَتُّتِ حالاتِهِم، فَلَو لَم يَجعَل فيها قَيِّما حافِظا لِما جاءَ بِهِ الرَّسولُ الأَوَّلُ، لَفَسَدوا عَلى نَحوِ ما بَيَّناهُ، وغُيِّرَتِ الشَّرايِعُ وَالسُّنَنُ وَالأَحكامُ وَالإِيمانُ، وكانَ في ذلِكَ فَسادُ الخَلقِ أجمَعينَ.

13. امام رضا عليه السلام: اگر گوينده اى بگويد: «چرا[خدا، ] زمامداران [و پيشوايان دينى] را گمارد و به فرمانبرى از ايشان، فرمان داد؟»، در پاسخ، گفته مى شود: به دلايل بسيارى... از جمله اين كه: اگر براى آنان، پيشوا و سرپرستى درستكار و نگهبان و امانتدار نمى گمارد، آيين [الهى]، نيست مى شد و دين، از ميان مى رفت و سنّت ها و احكام، تغيير داده مى شدند. بدعت گذاران، در آن مى افزودند و كج روان، از آن مى كاستند و آن را بر مسلمانان، مشتبه مى ساختند؛ زيرا ما مردم را ناقص و نيازمند و ناكامل يافته ايم، به علاوه ناهمسازى آنان و اختلاف در گرايش ها و پراكندگىِ حالات و آرايشان. بنا بر اين، اگر در ميان آنان، سرپرستى قرار نمى داد كه از آنچه كه فرستاده نخست آورد، نگهبانى كند، همچنان كه گفتيم، مردمان، تباه مى شدند و شرايع و سنّت ها و احكام و ايمان، دست خوش دگرگونى مى شدند و در نتيجه، همه خلق، تباه مى شدند.

الفصل الثالث: التحذير من البدعة

فصل سوم: بر حذر داشتن از بدعت

3 / 1: تَحذيرُ اللّه عزّوجلِّ مِنَ البِدعَةِ

3 / 1: بر حذر داشتن خدا از بدعت

الكتاب

قرآن

«وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أُوْلَئِكَ يُعْرَضُونَ عَلَى رَبِّهِمْ وَ يَقُولُ الْأَشْهَادُ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ كَذَبُواْ عَلَى رَبِّهِمْ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ * الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ وَ يَبْغُونَهَا عِوَجًا وَ هُم بِالْأَخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ».

«و چه كسى ستمكارتر از آن كس است كه بر خدا، دروغ بندد؟ آنان بر پروردگارشان عرضه مى شوند و گواهان، خواهند گفت: «ايشان بودند كه بر پروردگارشان، دروغ بستند». هان! لعنت خدا بر ستمكاران باد؛ كسانى كه سدّ راه خدا شدند و در پىِ كژى آن بودند و به روز واپسين، كافر بودند».

«إِنَّمَا النَّسِى ءُ زِيَادَةٌ فِى الْكُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُواْ يُحِلُّونَهُ عَامًا وَيُحَرِّمُونَهُ عَامًا لِّيُوَاطِئواْ عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فَيُحِلُّواْ مَا حَرَّمَ اللَّهُ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ وَاللَّهُ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ».

«جز اين نيست كه جا به جا كردن [ماه هاى حرام]، فزونى در كفر است كه كافران، به وسيله آن گم راه مى شوند؛ سالى آن را حلال مى شمارند و سالى [ديگر] آن را حرام مى دانند، تا با شماره ماه هايى كه خدا حرام كرده است، موافق سازند و در نتيجه، آنچه را خدا حرام كرده، [بر خود] حلال گردانند. زشتىِ اعمالشان، برايشان آراسته شده است؛ و خدا، گروه كافران را هدايت نمى كند».

«وَ لَا تَقُولُواْ لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِبَ هَذَا حَلَالٌ وَ هَذَا حَرَامٌ لِّتَفْتَرُواْ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ لَا يُفْلِحُونَ».

«و براى آنچه زبان شما به دروغ مى پردازد، مگوييد: «اين، حلال است و آن، حرام» تا بر خدا دروغ ببنديد؛ زيرا كسانى كه بر خدا دروغ مى بندند، رستگار نمى شوند».

«فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِندِ اللَّهِ لِيَشْتَرُواْ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلاً فَوَيْلٌ لَّهُم مِّمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَ وَيْلٌ لَّهُم مِّمَّا يَكْسِبُونَ».

«پس واى بر كسانى كه كتابى [تحريف شده] را با دست هاى خود مى نويسند، سپس مى گويند: «اين، از جانب خداست»، تا بدان، بهاى ناچيزى را به دست آورند. پس واى بر ايشان از آنچه دست هايشان نوشته است! و واى بر ايشان از آنچه [از اين راه] به دست مى آورند!».

«وَإِنَّ مِنْهُمْ لَفَرِيقًا يَلْوُنَ أَلْسِنَتَهُم بِالْكِتَابِ لِتَحْسَبُوهُ مِنَ الْكِتَابِ وَمَا هُوَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَقُولُونَ هُوَ مِنْ عِندِ اللَّهِ وَمَا هُوَ مِنْ عِندِ اللَّهِ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ».

«و از ميان آنان، گروهى هستند كه زبان خود را به [خواندن] كتابى [تحريف شده] مى پيچانند، تا آن [بربافته] را از [مطالب] كتاب [آسمانى] بپنداريد، با اين كه آن، از كتاب [آسمانى] نيست؛ و مى گويند: «آن، از جانب خداست»، در صورتى كه از جانب خدا نيست؛ و بر خدا دروغ مى بندند، با اين كه خودشان [هم] مى دانند».

راجع: البقرة: 80، آل عمران: 93 و 94، النساء: 171، المائدة: 73 و 87، الأنعام: 136 ـ 140 و 143 و 144 و 159، التوبة: 30، يونس: 15.

ر. ك: بقره: 80، آل عمران: 93 و 94، نساء: 171، مائده: 73 و 87، انعام: 136 ـ 140 و 143 و 144 و 159، توبه: 30، يونس: 15.

الحديث

حديث

14. حلية الأولياء عن عمر: إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله قالَ: يا عائِشَةُ «إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُواْ دِينَهُمْ وَكَانُواْ شِيَعًا» إنَّهُم أصحابُ البِدَعِ، وأصحابُ الأَهواءِ، وأصحابُ الضَّلالَةِ مِن هذِهِ الاُمَّةِ.

يا عائِشَةُ، إنَّ لِكُلِّ صاحِبِ ذَنبٍ تَوبَةً، إلّا أصحابَ الأَهواءِ وَالبِدَعِ، أنَا مِنهُم بَريءٌ وهُم مِنّي بُراءُ.

14. حلية الأولياء ـ به نقل از عمر ـ: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله [خطاب به عايشه] فرمود: اى عايشه! «كسانى كه دين خود را پراكنده ساختند و فرقه فرقه شدند»، اينان، همان بدعت گذاران و فرقه سازان و گم راهان اين امّت هستند.

اى عايشه! براى هر گنهكارى، راه توبه باز است، مگر فرقه سازان و بدعت گذاران، كه من از آنان بيزارم و آنان از من بيزارند.

15. مجمع البيان عن أنس بن مالك مرفوعا ـ في تَفسيرِ قَولِهِ تَعالى: «وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئولُونَ» ـ: إنَّهُم مَسؤولونَ عَمّا دَعَوا إلَيهِ مِنَ البِدَعِ.

15. مجمع البيان ـ به نقل از اَ نَس بن مالك، در حديثى كه سند آن را به پيامبر صلى الله عليه و آله رسانده است، در تفسير اين سخن خداوند متعال: «آنان را نگه داريد كه بازخواست شدنى اند» ـ: يعنى از بدعت هايى كه بدانها فرا مى خواندند، بازخواست مى شوند.

راجع: هذه الموسوعة: ج12 ص56 (البدعة / الفصل العاشر: عدّة من المبتدعين).

ر. ك: همين دانش نامه: ج12 ص57 (بدعت / فصل دهم: شمارى از بدعت گذاران).

3 / 2: تَحذيرُ النَّبِيِّ مِنَ البِدعَةِ وَالمُبتَدِعِ

3 / 2: بر حذر داشتن پيامبر صلى الله عليه و آله از بدعت و بدعت گذار

16. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: شَرُّ الاُمورِ مُحدَثاتُها ، وكُلُّ مُحدَثَةٍ بِدعَةٌ، وكُلُّ بِدعَةٍ ضَلالَةٌ.

16. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بدترينِ كارها، نوساخته هاست. هر نوساخته اى، بدعت است، و هر بدعتى، گم راهى است.

17. المراسيل عن الحسن البصري: إنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله قالَ: «مَن أحدَثَ حَدَثا، أو آوى مُحدِثا فَعَلَيهِ لَعنَةُ اللّهِ وَالمَلائِكَةِ وَالنّاسِ أجمَعينَ، لا يُقبَلُ مِنهُ صَرفٌ ولا عَدلٌ».

قالوا: ومَا المُحدَثُ يا رَسولَ اللّهِ؟

قالَ: «بِدعَةٌ مُثلَةٌ بِغَيرِ حَدٍّ، نُهبَةٌ بِغَيرِ حَقٍّ».

17. المراسيل ـ به نقل از حسن بصرى ـ: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «هر كس نوساخته اى را بياورد يا به آورنده آن پناه دهد، لعنت خدا و فرشتگان و مردمان، همگى، بر او باد! از چنين كسى، نه توبه اى پذيرفته مى شود، نه فِديه اى».

گفتند: نوساخته چيست، اى پيامبر خدا؟

فرمود: «بدعت، [مانند] مُثله كردن، بدون آن كه پاى حدّى [و مجازاتى شرعى] در ميان باشد و غارت كردن به ناحقّ».

18. معاني الأخبار عن اُميّة بن يزيد القرشي: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: مَن أحدَثَ حَدَثا، أو آوى مُحدِثا، فَعَلَيهِ لَعنَةُ اللّهِ وَالمَلائِكَةِ وَالنّاسِ أجمَعينَ، لا يُقبَلُ مِنهُ عَدلٌ ولا صَرفٌ يَومَ القِيامَةِ.

فَقيلَ: يا رَسولَ اللّهِ، مَا الحَدَثُ؟ قالَ: مَن قَتَلَ نَفسا بِغَيرِ نَفسٍ. أو مَثَّلَ مُثلَةً بِغَيرِ قَوَدٍ ، أوِ ابتَدَعَ بِدعَةً بِغَيرِ سُنَّةٍ، أوِ انتَهَبَ نُهبَةً ذاتَ شَرَفٍ.

قالَ: فَقيلَ: مَا العَدلُ يا رَسولَ اللّهِ؟ قالَ: الفِديَةُ. قالَ: فَقيلَ: مَا الصَّرفُ يا رَسولَ اللّهِ؟ قالَ: التَّوبَةُ.

18. معانى الأخبار ـ به نقل از اميّة بن يزيد قُرَشى ـ: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «هر كس نوساخته اى را بياورد يا به آورنده آن پناه دهد، لعنت خدا و فرشتگان و مردمان، همگى، بر او باد! در روز قيامت، از چنين كسى، نه عدلى پذيرفته مى شوند، نه صَرفى».

گفته شد: اى پيامبر خدا! نوساخته چيست؟

فرمود: «كسى كه شخصى را بدون قصاص بكُشد، يا از كسى، بدون قصاص، عضوى قطع كند، يا چيزى را كه در سنّت نيست، بدعت بگذارد، يا چيز ارزشمندى را غارت كند».

گفته شد: عدل چيست، اى پيامبر خدا؟

فرمود: «فِديه».

گفته شد: صَرف چيست، اى پيامبر خدا؟

فرمود: «توبه».

19. قرب الإسناد عن زيد بن أسلم: إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله سُئِلَ عَمَّن أحدَثَ حَدَثا أو آوى مُحدِثا ما هُوَ؟

فَقالَ: مَنِ ابتَدَعَ بِدعَةً فِي الإِسلامِ، أو مَثَّلَ بِغَيرِ حَدٍّ ، أو مَنِ انتَهَبَ نُهبَةً يَرفَعُ المُسلِمونَ إلَيها أبصارَهُم، أو يَدفَعُ عَن صاحِبِ الحَدَثِ أو يَنصُرُهُ أو يُعينُهُ.

19. قرب الإسناد ـ به نقل از زيد بن اَسلَم ـ: از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، در باره معناى «هر كس نوساخته اى را بياورد يا به آورنده آن پناه دهد»، سؤال شد.

فرمود: «[يعنى] كسى كه در اسلام بدعتى بگذارد، يا بدون حد، كسى را مُثله كند، يا دست به غارتى بزند كه نگاه هاى مسلمانان به سوى آن جلب شود، يا از بدعت گذارى دفاع كند، يا به او يارى برساند، يا به او كمك نمايد».

20. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: أصحابُ البِدَعِ كِلابُ النّارِ.

20. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بدعت گذاران، سگ هاى جهنّم اند.

21. عنه صلى الله عليه و آله: كُلُّ بِدعَةٍ ضَلالَةٌ، وكُلُّ ضَلالَةٍ فِي النّارِ.

21. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر بدعتى، گم راهى است و هر گم راهى اى در آتش است.

22. عنه صلى الله عليه و آله: اِتَّبِعوا ولا تَبتَدِعوا، فَكُلُّ بِدعَةٍ ضَلالَةٌ، وكُلُّ ضَلالَةٍ فِي النّارِ.

22. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: پيرو باشيد و بدعت مگذاريد؛ زيرا هر بدعتى، گم راهى است و هر گم راهى اى در آتش است.

23. عنه صلى الله عليه و آله: كُلُّ بِدعَةٍ ضَلالَةٌ، وكُلُّ ضَلالَةٍ سَبيلُها إلَى النّارِ.

23. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر بدعتى، گم راهى است، و هر گم راهى اى، راهش به سوى آتش است.

24. عنه صلى الله عليه و آله: مَعاشِرَ النّاسِ، إنّي راحِلٌ عَن قَريبٍ، ومُنطَلِقٌ إلَى المَغيبِ، اُوصيكُم في عِترَتي خَيرا، وإيّاكُم وَالبِدَعَ، فَإِنَّ كُلَّ بِدعَةٍ ضَلالَةٌ، وَالضَّلالَةَ وأهلَها فِي النّارِ.

24. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: اى مردم! من به زودى [از ميان شما] مى كوچم و به جهانِ ناديده مى روم. به شما سفارش مى كنم كه با خانواده ام به نيكى رفتار كنيد و از بدعت ها بپرهيزيد؛ زيرا هر بدعتى، گم راهى است، و گم راهى و اهل آن، در آتش اند.

25. عنه صلى الله عليه و آله: مَن غَشَّ اُمَّتي فَعَلَيهِ لَعنَةُ اللّهِ وَالمَلائِكَةِ وَالنّاسِ أجمَعينَ، أن يَبتَدِعَ لِاُمَّتي بِدعَةَ ضَلالَةٍ فَيَعمَلَ بِها.

25. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس امّت مرا فريب دهد، لعنت خدا و فرشتگان و همه مردمان، بر او باد؛ يعنى بدعتى گم راه كننده در ميان امّتم پديد آورد كه به آن، عمل شود.

26. عنه صلى الله عليه و آله: سِتَّةٌ لَعَنَهُمُ اللّهُ ولَعَنتُهُم وكُلُّ نَبِيٍّ مُجابٍ: الزّائِدُ في كِتابِ اللّهِ، وَالمُكَذِّبُ بِقَدَرِ اللّهِ، وَالرّاغِبُ عَن سُنَّتي إلى بِدعَةٍ.…

26. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: شش گروه اند كه خداوند، آنها را لعنت كرده است و من و هر پيامبرِ مستجاب الدعوه اى هم آنان را لعنت كرده ايم: افزاينده در كتاب خدا، انكار كننده تقدير خدا، روى گردان از سنّت من به سوى بدعت.

27. عنه صلى الله عليه و آله: الأَمرُ المُفظِعُ، وَالحِملُ المُضلِعُ ، وَالشَّرُّ الَّذي لايَنقَطِعُ: إظهارُ البِدَعِ.

27. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: آن كار زشتِ وحشتناك، و بارِ كمرشكن، و شرّ تمام ناشدنى، عبارت است از: پديد آوردن بدعت ها.

28. عنه صلى الله عليه و آله: طوبى لِمَن أذَلَّ نَفسَهُ... ووَسِعَتهُ السُّنَّةُ ولَم يَدَعها إلَى البِدعَةِ.

28. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خوشا به حال كسى كه نفس خود را رام ساخته... و به سنّت، بسنده كرده و آن را وا ننهاده، به بدعت، روى نياورده است!

29. عنه صلى الله عليه و آله: أيُّهَا النّاسُ، حَلالي حَلالٌ إلى يَومِ القِيامَةِ، وحَرامي حَرامٌ إلى يَومِ القِيامَةِ، ألا وقَد بَيَّنَهُمَا اللّهُ عز و جل فِي الكِتابِ، وبَيَّنتُهُما في سيرَتي وسُنَّتي، وبَينَهُما شُبُهاتٌ مِنَ الشَّيطانِ، وبِدَعٌ بَعدي، مَن تَرَكَها صَلَحَ أمرُ دينِهِ، وصَلَحَت لَهُ مُرُوءَتُهُ وعِرضُهُ، ومَن تَلَبَّسَ بِها ووَقَعَ فيها وَاتَّبَعَها، كانَ كَمَن رَعى غَنَمَهُ قُربَ الحِمى، ومَن رَعى ماشِيَتَهُ قُربَ الحِمى نازَعَتهُ نَفسُهُ إلى أن يَرعاها فِي الحِمى، ألا وإنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمىً، ألا وإنَّ حِمَى اللّهِ عز و جلمَحارِمُهُ، فَتَوَقَّوا حِمَى اللّهِ ومَحارِمَهُ.

29. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: اى مردم! حلال من تا روز قيامت، حلال است و حرام من تا روز قيامت، حرام است. بدانيد كه خداوند عز و جل، اين دو را در كتاب خود، بيان فرموده است و من نيز آنها را در سيره و سنّت خويش، روشن ساخته ام. از اين دو كه گذشت، بقيّه، شُبهات شيطان و بدعت هايى است كه پس از من، گذارده مى شوند. هر كس آنها (شُبهات و بدعت ها) را ترك گويد، كار دينش به صلاح مى آيد و مُروّت او [باقى] و آبرويش سالم خواهد ماند. هر كه به آنها چنگ زند و در آنها بيفتد و از آنها پيروى كند، چونان كسى است كه گوسفندان خويش را در نزديك قُرُقگاه، مى چرانَد. هر كه رَمه اش را در نزديكى قُرُقگاه بچرانَد، وسوسه مى شود كه آنها را به قُرُقگاه در آورد. بدانيد كه هر پادشاهى، قُرُقگاهى دارد! آگاه باشيد كه قُرُقگاه خداوند عز و جل، حرام هاى اوست! پس خود را از [در آمدن به] قُرُقگاه خدا و حرام هاى او، نگه داريد.

30. عنه صلى الله عليه و آله: أهلُ البِدَعِ شَرُّ الخَلقِ وَالخَليقَةِ.

30. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بدعت گذاران، بدترينِ مردمان و آفريدگان اند.

31. عنه صلى الله عليه و آله: إذا ماتَ صاحِبُ بِدعَةٍ، فَقَد فُتِحَ فِي الإِسلامِ فَتحٌ.

31. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر گاه بدعت گذارى بميرد، فتحى نصيب اسلام شده است.

3 / 3: تَحذيرُ أهلِ البَيتِ عليهم السّلام مِنَ البِدعَةِ وَالمُبتَدِعِ

3 / 3: بر حذر داشتن اهل بيت عليهم السّلام از بدعت و بدعت گذار

32. الإمام علي عليه السلام: قَد قُلتُم: «رَبُّنَا اللّهُ»، فَاستَقيموا عَلى كِتابِهِ، وعَلى مِنهاجِ أمرِهِ، وعَلَى الطَّريقَةِ الصّالِحَةِ مِن عِبادَتِهِ، ثُمَّ لا تَمرُقوا مِنها، ولا تَبتَدِعوا فيها، ولا تُخالِفوا عَنها فَإِنَّ أهلَ المُروقِ مُنقَطَعٌ بِهِم عِندَ اللّهِ يَومَ القِيامَةِ.

32. امام على عليه السلام: شما گفته ايد: «پروردگار ما، اللّه است». پس [در عمل نيز] بر كتاب او و بر شاه راه هدايت او، و در راه درستِ بندگى او، پايدارى ورزيد و از آن، بيرون نرويد. در آن، بدعت مگذاريد و از آن، سرپيچى نكنيد؛ زيرا آنان كه از اين راه خارج شوند، روز قيامت نزد خداوند، عذرى ندارند.

33. عنه عليه السلام: طوبى لِمَن ذَلَّ في نَفسِهِ،... وعَزَلَ عَنِ النّاسِ شَرَّهُ، ووَسِعَتهُ السُّنَّةُ، ولَم يُنسَب إلَى البِدعَةِ.

33. امام على عليه السلام: خوشا به حال كسى كه نفسش رام و مقهور [او] شود... و شرّ خود را از مردم، دور بدارد و در حيطه سنّت بمانَد و بدعت گذارى به او نسبت داده نشود!

34. عنه عليه السلام ـ فِي التَّحذيرِ مِنَ الفِتَنِ ـ: فَلا تَكونوا أنصابَ الفِتَنِ، وأعلامَ البِدَعِ.

34. امام على عليه السلام ـ در بر حذر داشتن از فتنه ها ـ: نشانه هاى فتنه ها و پرچم هاى بدعت ها مباشيد.

35. عنه عليه السلام ـ فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ ـ: إنَّ أخوَفَ ما أخافُ عَلى هذِهِ الاُمَّةِ مِنَ الدَّجّالِ، أئِمَّةٌ مُضِلّونَ، وهُم رُؤَساءُ أهلِ البِدَعِ.

35. امام على عليه السلام ـ در حكمت هاى منسوب به ايشان ـ: من آن اندازه كه از پيشوايان گم راه كننده، يعنى سران بدعتيان، بر اين امّت مى ترسم، از دجّال بر آنان نمى ترسم.

36. عنه عليه السلام: اِحتَفِظوا بِهذِهِ الحُروفِ السَّبعَةِ فَإِنَّها مِن قَولِ أهلِ الحِجا ، ومِن عَزائِمِ اللّهِ فِي الذِّكرِ الحَكيمِ، أنَّهُ لَيسَ لِأَحَدٍ أن يَلقَى اللّهَ عز و جل بِخَلَّةٍ مِن هذِهِ الخِلالِ: الشِّركُ بِاللّهِ فيمَا افتَرَضَ اللّهُ عَلَيهِ، أو إشفاءُ غَيظٍ بِهَلاكِ نَفسِهِ، أو إقرارٌ بِأَمرٍ يَفعَلُ غَيرُهُ، أو يَستَنجِحُ إلى مَخلوقٍ بِإِظهارِ بِدعَةٍ في دينِهِ، أو يَسُرُّهُ أن يَحمَدُهُ النّاسُ بِما لَم يَفعَل، وَالمُتَجَبِّرُ المُختالُ، وصاحِبُ الاُبُّهَةِ وَالزَّهوِ .

36. امام على عليه السلام: اين هفت جمله را به ياد بسپاريد؛ زيرا از سخنان اهل خِرد و از احكام قطعى خداوند در قرآنِ استوار است كه هيچ كس را نسِزَد تا با داشتن يكى از اين خصلت ها، خداوند عز و جل را ديدار كند: شريك قرار دادن براى خدا در آنچه بر او واجب گردانيده است، يا با نابود ساختن خويش، خشمى را فرو نشانَد، يا به كارى اقرار كند كه ديگرى انجام داده است، يا براى آن كه از مخلوقى به حاجتى برسد، در دين خود بدعتى پديد آورد، يا خوش داشته باشد كه مردم او را براى كارى كه نكرده است، بستايند، و متكبّرِ گردن فراز، و شخص بزرگ منش مغرور.

37. عنه عليه السلام: وآخَرُ قَد تَسَمّى عالِماً ولَيسَ بِهِ، فَاقتَبَسَ جَهائِلَ مِن جُهّالٍ، وأضاليلَ مِن ضُلّالٍ، ونَصَبَ لِلنّاسِ أشراكاً مِن حِبالِ غُرورٍ وقَولِ زورٍ، قَد حَمَلَ الكِتابَ عَلى آرائِهِ، وعَطَفَ الحَقَّ عَلى أهوائِهِ، يُؤمِنُ مِنَ العَظائِمِ، ويُهَوِّنُ كَبيرَ الجَرائِمِ، يَقولُ: «أقِفُ عِندَ الشُّبُهاتِ» وفيها وَقَعَ ويَقولُ: «أعتَزِلُ البِدَعَ» وبَينَهَا اضطَجَعَ، فَالصُّورَةُ صورَةُ إنسانٍ، وَالقَلبُ قَلبُ حَيَوانٍ، لا يَعرِفُ بابَ الهُدى فَيَتَّبِعَهُ، ولا بابَ العَمى فَيَصُدَّ عَنهُ، وذلِكَ مَيِّتُ الأَحياءِ، فَأَينَ تَذهَبونَ.

37. امام على عليه السلام: و ديگرى كه خود را «دانشمند» مى نامد، ليكن چنان نيست؛ بلكه از نادانان و گم راهان، مُشتى نادانى و گم راهى را فرو گرفته و دام هايى از ريسمان هاى فريب و گفتار دروغ، براى مردم گسترده است. قرآن را مطابق آراى خود، تفسير مى كند و حق را بر محور گرايش ها و اميال خويش مى چرخانَد. [مردم را] از خطرهاى بزرگ، آسودگىِ خاطر مى بخشد و گناهان بزرگ را [در نظرشان] آسان و كوچك مى نمايانَد. مى گويد: «به گاه در آمدن شُبهات، درنگ مى كنم»، حال آن كه در آنها فرو افتاده است. مى گويد: «از بدعت ها، كناره مى گيرم»، حال آن كه ميان آنها، فرو خفته است. صورتش، صورت انسان است؛ امّا دلش، دل حيوان. نه راه هدايت را مى شناسد تا آن را بپويد، و نه باب كورى [و گم راهى] را تا از آن، جلوگيرى كند. او مُرده اى در ميان زندگان است. پس به كجا مى رويد؟

38. الإمام زين العابدين عليه السلام: أيُّهَا المُؤمِنونَ لا يَفتِنَنَّكُمُ الطَّواغيتُ وأتباعُهُم مِن أهلِ الرَّغبَةِ في هذِهِ الدُّنيا... إنَّ الاُمورَ الوارِدَةَ عَلَيكُم في كُلِّ يَومٍ ولَيلَةٍ مِن مُظلِماتِ الفِتَنِ وحَوادِثِ البِدَعِ وسُنَنِ الجَورِ وبَوائِقِ الزَّمانِ وهَيبَةِ السُّلطانِ ووَسوَسَةِ الشَّيطانِ، لَتُثَبِّطُ القُلوبَ عَن تَنَبُّهِها، وتُذهِلُها عَن مَوجودِ الهُدى ومَعرِفَةِ أهلِ الحَقِّ إلّا قَليلاً مِمَّن عَصَمَ اللّهُ، فَلَيسَ يَعرِفُ تَصَرُّفَ أيّامِها وتَقَلُّبَ حالاتِها وعاقِبَةَ ضَرَرِ فِتنَتِها إلّا مَن عَصَمَ اللّهُ، ونَهَجَ سَبيلَ الرُّشدِ وسَلَكَ طَريقَ القَصدِ، ثُمَّ استَعانَ عَلى ذلِكَ بِالزُّهدِ، فَكَرَّرَ الفِكرَ وَاتَّعَظَ بِالعِبَرِ وَازدَجَرَ، وزَهِدَ في عاجِلِ بَهجَةِ الدُّنيا، وتَجافى عَن لَذّاتِها، ورَغِبَ في دائِمِ نَعيمِ الآخِرَةِ وسَعى لَها سَعيَها، وراقَبَ المَوتَ، وشَنَأَ الحَياةَ مَعَ القَومِ الظّالِمينَ.

نَظَرَ إلى ما فِي الدُّنيا بِعَينٍ نَيِّرَةٍ حَديدَةِ البَصَرِ، وأبصَرَ حَوادِثَ الفِتَنِ وضَلالَ البِدَعِ وجَورَ المُلوكِ الظَّلَمَةِ. فَلَقَد لَعَمرِي استَدبَرتُمُ الاُمورَ الماضِيَةَ فِي الأَيّامِ الخالِيَةِ مِنَ الفِتَنِ المُتَراكِمَةِ وَالاِنهِماكِ فيما تَستَدِلّونَ بِهِ عَلى تَجَنُّبِ الغَواةِ وأهلِ البِدَعِ، وَالبَغيِ وَالفَسادِ فِي الأَرضِ بِغَيرِ الحَقِّ. فَاستَعينوا بِاللّهِ وَارجِعوا إلى طاعَةِ اللّهِ، وطاعَةِ مَن هُوَ أولى بِالطّاعَةِ مِمَّنِ اتُّبِعَ واُطيعَ.

38. امام زين العابدين عليه السلام: اى مؤمنان! زنهار كه طاغوت ها و پيروان آنها كه در پى اين دنيا هستند، شما را نفريبند... پيشامدهايى كه در هر روز و شب بر شما مى رسد، از تيرگى فتنه ها گرفته تا رُخدادهاى بدعت آميز و راه و رسم هاى انحرافى، و رنج ها و ناگوارى هاى زمانه و هراس افكنى هاى حكومت و وسوسه شيطان، دل ها را از بيدار شدن، باز مى دارند و آنها را از هدايت موجود و شناخت اهل حق، غافل مى سازند، مگر اندكى را كه خداوند، آنان را مصون داشته است.

بنا بر اين، حوادث روزگار، دگرگونى حالات و فرجام زيانبار فتنه ها را تنها آن كس مى شناسد كه خداوند، او را مصون بدارد و راه درست را بپيمايد و در طريق حق، حركت كند. سپس در اين راه، از زُهد نيز كمك جويد و پيوسته بينديشد و از حوادث عبرت آموز، پند گيرد و [از خلاف و كج روى] باز ايستد و به زرق و برق زودگذرِ دنيا، پشت كند و از خوشى ها و كامجويى هاى آن، كناره گيرد و به نعمت پايدار آخرت، روى آورد و براى آن بكوشد و پيوسته، مرگ و مُردن را در نظر داشته باشد و از زندگى با مردمان ستمگر، بيزار باشد.

[چنين كسى، ] به آنچه در دنياست، با ديده اى روشن و تيزبين مى نگرد و فتنه هاى برخاسته و بدعت هاى گم راه كننده، و ستم و كج روى حكمرانان ستمگر را نيك مى بيند. به جانم سوگند كه شما در روزگاران سپرى گشته، چندان فتنه هاى انباشته را پشت سر نهاده و در آنها غرقه بوده ايد كه براى دور كردن شما از گم راهان و بدعت گذاران و ستمگران و آنان كه در زمين، به ناحق، تباهكارى و سركشى مى كنند، مى توانند راه نماى شما باشند. پس، از خداوند، يارى بجوييد و به فرمان بُردارى از خدا و فرمان بُردارى از كسى باز گرديد كه از ديگر كسانى كه پيروى و فرمان بُردارى مى شوند، به فرمان بُردارى، سزاوارترند.

39. الإمام الباقر عليه السلام ـ في رِسالَتِهِ إلى سَعدِ الخَيرِ يَصِفُ فيهَا العُبّادَ وَالعُلَماءَ مِن هذِهِ الاُمَّةِ الَّذينَ ساروا بِكِتمانِ الكِتابِ وتَحريفِهِ ـ: اُولئِكَ أشباهُ الأَحبارِ وَالرُّهبانِ ، قادَةٌ فِي الهَوى سادَةٌ فِي الرَّدى، وآخَرونَ مِنهُم جُلوسٌ بَينَ الضَّلالَةِ وَالهُدى، لا يَعرِفونَ إحدَى الطّائِفَتَينِ مِنَ الاُخرى، يَقولونَ: ما كانَ النّاسُ يَعرِفونَ هذا، ولا يَدرونَ ما هُوَ؟ وصَدَقوا، تَرَكَهُم رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَلَى البَيضاءِ لَيلُها مِن نَهارِها، لَم يَظهَر فيهِم بِدعَةٌ ولَم يُبَدَّل فيهِم سُنَّةٌ، لا خِلافَ عِندَهُم ولَا اختِلافَ.

فَلَمّا غَشِيَ النّاسَ ظُلمَةُ خَطاياهُم صاروا إمامَينِ: داعٍ إلَى اللّهِ تَبارَكَ وتَعالى، وداعٍ إلَى النّارِ، فَعِندَ ذلِكَ نَطَقَ الشَّيطانُ، فَعَلا صَوتُهُ عَلى لِسانِ أولِيائِهِ، وكَثُرَ خَيلُهُ ورَجِلُهُ، وشارَكَ فِي المالِ وَالوَلَدِ مَن أشرَكَهُ، فَعُمِلَ بِالبِدعَةِ وتُرِكَ الكِتابُ وَالسُّنَّةُ، ونَطَقَ أولياءُ اللّهِ بِالحُجَّةِ، وأخذوا بِالكِتابِ وَالحِكمَةِ، فَتَفَرَّقَ مِن ذلِكَ اليَومِ أهلُ الحَقِّ وأهلُ الباطِلِ وتَخاذَلَ وتَهادَنَ أهلُ الهُدى، وتَعاوَنَ أهلُ الضَّلالَةِ، حَتّى كانَتِ الجَماعَةُ مَعَ فُلانٍ وأشباهِهِ، فَاعرِف هذَا الصِّنفَ.

وصِنفٌ آخَرُ، فَأَبصِرهُم رَأيَ العَينِ نُجَباءَ، وَالزَمهُم حَتّى تَرِدَ أهلَكَ، فَإِنَّ الخاسِرينَ الذَّينَ خَسِروا أنفُسَهُم وأهليهِم يَومَ القِيامَةِ، ألا ذلِكَ هُوَ الخُسرانُ المُبينُ.

39. امام باقر عليه السلام ـ در نامه اش به سعد الخير كه در آن، آن دسته از عابدان و عالمان اين امّت را كه راه كتمان [حقايق] قرآن و تحريف آن را پيموده اند، وصف مى كند ـ: اينان، همانند اَحْبار و رُهبان [ها] هستند. پيشروان هوس و سردمدارانِ هلاكت اند. گروهى ديگرى هم از ايشان هستند كه ميان گم راهى و هدايت نشسته و سرگردان اند. اين دو طايفه (احبار و رُهبان نماها، و عالمان راستين و پيشوايان هدايت) را از هم باز نمى شناسند. مى گويند كه مردم [در روزگار پيامبر صلى الله عليه و آله] با چنين وضعى (اختلاف ميان امّت) رو به رو نبودند و آن را نمى شناختند. راست مى گويند؛ [زيرا] زمانى كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آنان را ترك كرد [و به جوار حق شتافت]، آيينى روشن و آشكار، برايشان بر جاى نهاد كه روز و شب، آن (/ ظاهر و باطن / حق و باطل) مشخّص بود. نه بدعتى در ميانشان پديدار گشته بود و نه سنّتى [از سنّت هاى پيامبر صلى الله عليه و آله] در بين آنان، دست خوشِ تغيير و تبديل شد، و نه ناسازگارى و اختلافى در ميان آنان به چشم مى خورد.

امّا آن گاه كه تاريكى خطاهاى امّت، آنان را فرو پوشانْد، به دو دسته با دو پيشوا، تقسيم شدند: پيشوايى كه به خداوند متعال، فرا مى خوانْد، و پيشوايى كه به سوى آتش [دوزخ] مى كشانْد. در اين جا بود كه شيطان، زبان گشود و صداى خود را از زبان دوستان و پيروانش بلند كرد و سپاه سواره و پياده او فزونى گرفت و شريك دارايى ها و فرزندان كسانى شد كه او را شريك خود ساختند. در نتيجه، بدعت ها، به كار گرفته شد وقرآن و سنّت، فرو گذاشته شد.

امّا دوستان خدا، زبان به حجّت آورى گشودند و به كتاب خدا و حكمت و خِرد، چنگ زدند. از آن روز، پيروان حق و پيروان باطل، از هم جدا گشتند. اهل هدايت، يكديگر را تنها گذاشتند و به كمك هم نشتافتند، و اهل گم راهى، به كمك هم آمدند تا آن كه جماعت، طرفِ فلانى و همتايان او را گرفتند. پس، اين دسته [از گم راهان] را بشناس.

دسته ديگر را هم ـ كه همان جماعتِ نجيب و شريف هستند ـ، با ديده بصيرت، بشناس و از ايشان، جدا مشو تا به اهل خود [در آخرت، يعنى پيامبران و امامان و مؤمنان] بپيوندى؛ زيرا بازندگان، كسانى هستند كه خود و اهل خود را در روز قيامت، در باخته اند؛ و به راستى كه اين، همان زيانِ آشكار است.

40. الإمام الباقر عليه السلام: أدنَى الشِّركِ أن يَبتَدِعَ الرَّجُلُ رَأياً فَيُحِبَّ عَلَيهِ ويُبغِضَ عَلَيهِ.

40. امام باقر عليه السلام: كمترين مرتبه شرك، اين است كه كسى، عقيده اى را بدعت بگذارد و در راه آن، [با ديگران] دوستى و دشمنى ورزد.

41. كتاب من لا يحضره الفقيه عن أبي حمزة الثُّمالِيِّ: قُلتُ لِأَبي جَعفَرٍ عليه السلام: ما أدنَى النَّصبِ؟ فَقالَ: أن يَبتَدِعَ الرَّجُلُ شَيئاً فَيُحِبَّ عَلَيهِ ويُبغِضَ عَلَيهِ.

41. كتاب من لايحضره الفقيه ـ به نقل از ابو حمزه ثُمالى ـ: به امام باقر عليه السلام گفتم: كمترين مرتبه ناصبيگرى چيست؟

فرمود: «اين كه شخص، چيزى را بدعت بگذارد و بر پايه آن، دوستى و دشمنى نمايد».

42. معاني الأخبار عن الحلبي: قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام: ما أدنى ما يَكونُ بِهِ العَبدُ كافِرا؟ قالَ: أن يَبتَدِعَ شَيئا فَيَتَوَلّى عَلَيهِ ويَبرَأَ مِمَّن خالَفَهُ.

42. معانى الأخبار ـ به نقل از حلبى ـ: به امام صادق عليه السلام گفتم: كمترين چيزى كه موجب كفر بنده مى شود، چيست؟

فرمود: «اين كه چيزى را بدعت بگذارد و بر اساس آن، دوست بدارد، و از هر كه با آن مخالفت ورزد، بيزارى بجويد».

43. الكافي عن مسعدة بن صدقة: دَخَلَ سُفيانُ الثَّورِيُّ عَلى أبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام فَرَأى عَلَيهِ ثِيابَ بيضٍ كَأَنَّها غِرْقِي البَيضِ، فَقالَ لَهُ: إنَّ هذَا اللِّباسَ، لَيسَ مِن لِباسِكَ.

فَقالَ لَهُ: اِسمَع مِنّي وعِ ما أقولُ لَكَ، فَإِنَّهُ خَيرٌ لَكَ عاجِلاً وآجِلاً، إن أنتَ مِتَّ عَلَى السُّنَّةِ وَالحَقِّ، ولَم تَمُت عَلى بِدعَةٍ.

43. الكافى ـ به نقل از مَسعَدة بن صدقه ـ: سفيان ثورى، بر امام صادق عليه السلام وارد شد. ديد كه امام عليه السلام جامه هايى سپيد، چونان پوسته نازكِ روى سفيده تخم مرغ، بر تن دارد: گفت: چنين جامه اى در شأن شما نيست!

امام عليه السلام به او فرمود: «از من بشنو و آنچه را به تو مى گويم، نيك درياب؛ زيرا به نفع دنيا و آخرت توست، اگر بر سنّت و حق بميرى و بر بدعت، از دنيا نروى».

44. الإمام الصادق عليه السلام ـ مِن رِسالَتِهِ إلى جَماعَةٍ مِنَ الشّيعَةِ ـ: أيَّتُهَا العِصابَةُ الحافِظُ اللّهُ لَهُم أمرَهُم، عَلَيكُم بِآثارِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله وسُنَّتِهِ، وآثارِ الأَئِمَّةِ الهُداةِ مِن أهلِ بَيتِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله مِن بَعدِهِ وسُنَّتِهِم، فَإِنَّهُ مَن أخَذَ بِذلِكَ فَقَدِ اهتَدى، ومَن تَرَكَ ذلِكَ ورَغِبَ عَنهُ ضَلَّ، لِأَنَّهُم هُمُ الَّذينَ أمَرَ اللّهُ بِطاعَتِهِم ووِلايَتِهِم.

وقَد قالَ أبونا رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: المُداوَمَةُ عَلَى العَمَلِ فِي اتِّباعِ الآثارِ وَالسُّنَنِ وإن قَلَّ، أرضى للّهِِ وأنفَعُ عِندَهُ فِي العاقِبَةِ مِنَ الاِجتِهادِ فِي البِدَعِ وَاتِّباعِ الأَهواءِ، ألا إنَّ اتِّباعَ الأَهواءِ وَاتِّباعَ البِدَعِ بِغَيرِ هُدَىً مِنَ اللّهِ ضَلالٌ، وكُلَّ ضَلالَةٍ بِدعَةٌ، وكُلَّ بِدعَةٍ فِي النّارِ.

44. امام صادق عليه السلام ـ از نامه ايشان به گروهى از شيعيان ـ: اى گروهى كه خداوند، نگهبان شماست! بر شما باد پيروى از پيامبر خدا و سنّت او و پس از آن، پيروى از پيشوايان هدايتگر از خاندان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، و پيمودن راه و رسم آنان؛ زيرا هر كس بدين راه برود، هدايت مى شود، و هر كس آن را ترك گويد و از آن روى بگرداند، گم راه مى شود؛ چرا كه اينان، همان كسانى هستند كه خداوند به فرمان بُردارى از آنان و ولايتشان، فرمان داده است.

پدرمان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «مداومت بر عمل، همراه با پيروى از شيوه ها و سنّت ها[ى نبوى و دينى]، اگر چه اندك باشد، نزد خداوند، پسنديده تر و فرجامش سودمندتر از سختكوشى [در عمل و عبادت] است كه تواَم با بدعت ها و پيروى از گرايش ها باشد؛ زيرا پيروى از گرايش ها و دنباله روى از بدعت ها ـ بى آن كه هدايتى از جانب خدا باشد ـ، گم راهى است و هر گم راهى اى، بدعت است و هر بدعتى، در آتش [دوزخ] جاى دارد».

45. عنه عليه السلام: ثَلاثَةُ أشياءَ مَنِ احتَقَرَها مِنَ المُلوكِ وأهمَلَها تَفاقَمَت عَلَيهِ: خامِلٌ قَليلُ الفَضلِ شَذَّ عَنِ الجَماعَةِ، وداعِيَةٌ إلى بِدعَةٍ جَعَلَ جُنَّتَهُ الأَمرَ بِالمَعروفِ وَالنَّهيَ عَنِ المُنكَرِ، وأهلُ بَلَدٍ جَعَلوا لِأَنفُسِهِم رَئيسا يَمنَعُ السُّلطانَ مِن إقامَةِ الحُكمِ فيهِم.

45. امام صادق عليه السلام: سه كس اند كه هر حكمرانى آنها را دستِ كم بگيرد و در باره آنان [غفلت كند و] مسامحه بورزد، كار آنها بر او بسى دشوار شود: گم نامِ فاقد فضيلتى كه از جماعت [مسلمانان] كناره گيرد؛ دعوت كننده به بدعت كه امر به معروف و نهى از منكر را سپرِ خويش ساخته است [و به بهانه آن و زير پوشش امر به معروف و نهى از منكر، به بدعت، فرا مى خوانَد]، و مردم شهرى كه براى خود، رئيسى قرار داده اند و آن رئيس، مانع اجراى [درست] حكومت به وسيله سلطان در ميان آنان شود.

46. الكافي عن يونس بن عبد الرحمن: قُلتُ لِأَبِي الحَسَنِ الأَوَّلِ عليه السلام: بِما اُوَحِّدُ اللّهَ؟

فَقالَ: يا يونُسُ، لا تَكونَنَّ مُبتَدِعا، مَن نَظَرَ بِرَأيِهِ هَلَكَ، ومَن تَرَكَ أهلَ بَيتِ نَبِيِّهِ صلى الله عليه و آله ضَلَّ، ومَن تَرَكَ كِتابَ اللّهِ وقَولَ نَبِيِّهِ كَفَرَ.

46. الكافى ـ به نقل از يونس بن عبد الرحمان ـ: به امام كاظم عليه السلام گفتم: از چه راهى خدا را به يگانگى بپرستم؟

فرمود: «اى يونس! بدعت گذار مباش. كسى كه با رأى خود بنگرد، هلاك مى شود؛ و هر كس اهل بيت پيامبرش را رها كند، به گم راهى مى افتد؛ و هر كس كتاب خدا و سخن پيامبرش را رها كند، كافر مى گردد».

3 / 4: بَراءَةُ أهلِ البَيتِ عليهم السّلام مِنَ المُبتَدِعينَ

3 / 4: بيزارى اهل بيت عليهم السّلام از بدعت گذاران

47. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: أيُّهَا النّاسُ، إنّا أهلَ البَيتِ عَصَمَنَا اللّهُ مِن أن نَكونَ مَفتونينَ، أو فاتِنينَ، أو مُفتَنينَ، أوكَذّابينَ، أو كاهِنينَ، أو ساحِرينَ، أو عائِفينَ، أو خائِنينَ، أو زاجِرينَ، أو مُبتَدِعينَ، أو مُرتابينَ، أو صادِفينَ عَنِ الحَقِّ مُنافِقينَ، فَمَن كانَ فيهِ شَيءٌ مِن هذِهِ الخِصالِ فَلَيسَ مِنّا، ولا نَحنُ مِنهُ، وَاللّهُ مِنهُ بَريءٌ، ونَحنُ مِنهُ بُرَآءُ، ومَن بَرِئَ اللّهُ مِنهُ أدخَلَهُ جَهَنَّمَ، وبِئسَ المِهادُ.

47. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: اى مردم! [خداوند، ] ما خاندان را مصون داشته است از اين كه فريب بخوريم، يا بفريبيم، يا فتنه انگيز، يا دروغگو، يا پيشگو، يا جادوگر، يا فال زن، يا خيانتكارباشيم، يا به پراندن پرنده، فال بزنيم، يا بدعت گذار، يا دودل، يا روى گردان از حق و منافق باشيم. پس هر كس در او يكى از اين خصلت ها باشد، از ما نيست و ما نيز از او نيستيم، و خدا از او بيزار است و ما هم از او بيزاريم، و هر كه خدا از او بيزار باشد، به جهنّمش در مى آورد؛ و بد جايگاهى است!

الفصل الرابع: مبادئ البدعة

فصل چهارم: خاستگاه هاى بدعت

4 / 1: الهَوى وطَلَبُ الدُّنيا

4 / 1: هواى نفس و دنياطلبى

الكتاب

قرآن

«فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِندِ اللَّهِ لِيَشْتَرُواْ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلاً فَوَيْلٌ لَّهُم مِّمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَ وَيْلٌ لَّهُم مِّمَّا يَكْسِبُونَ».

«واى بر كسانى كه كتاب [تحريف شده اى] را با دستان خود مى نويسند، سپس مى گويند: «اين، از جانب خداست»، تا بدان، بهاى ناچيزى به دست آورند. پس واى بر ايشان از آنچه دست هايشان نوشته است! و واى بر ايشان، از آنچه [از اين راه] به دست مى آورند!».

«وَمِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ إِن تَأْمَنْهُ بِقِنطَارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ وَمِنْهُم مَّنْ إِن تَأْمَنْهُ بِدِينَارٍ لَا يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ إِلَّا مَادُمْتَ عَلَيْهِ قَائِمًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ لَيْسَ عَلَيْنَا فِى الْأُمِّيِّينَ سَبِيلٌ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ».

«و از اهل كتاب، كسى است كه اگر او را بر خروارى امين شِمُرى، آن را به تو بر مى گردانَد؛ و از آنان، كسى است كه اگر او را بر دينارى امين شِمُرى، آن را به تو باز نمى گردانَد، مگر آن كه دائما بر [سرِ] وى به پا ايستى. اين، بدان سبب است كه آنان [به پندار خود] گفتند: «براى كسانى كه كتاب آسمانى ندارند، بر زبان ما راهى نيست»، و بر خدا دروغ مى بندند، با اين كه خودشان هم مى دانند».

الحديث

حديث

48. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: لا تَرجِعوا بَعدي كُفّارا مُرتَدّينَ، تَتَأَوَّلونَ الكِتابَ عَلى غَيرِ مَعرِفَةٍ، وتَبتَدِعونَ السُّنَّةَ بِالأَهواءِ، وكُلُّ سُنَّةٍ وحَديثٍ وكَلامٍ خالَفَ القُرآنَ فَهُوَ زورٌ وباطِلٌ.

48. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بعد از من، به كفر و ارتداد، باز مگرديد: كتاب [خدا] را بدون شناخت، تأويل و تفسير كنيد و به دلخواه خود، سنّت تازه پديد آوريد؛ [بدانيد كه] هر سنّت و سخن و گفتارى كه با قرآن ناساز باشد، آن، دروغ و باطل است.

49. الإمام علي عليه السلام: إنَّما بَدءُ وُقوعِ الفِتَنِ مِن أهواءٍ تُتَّبَعُ وأحكامٌ تُبتَدَعُ، يُخالِفُ فيها حُكمَ اللّهِ يَتَوَلّى فيها رِجالٌ رِجالاً.

49. امام على عليه السلام: جز اين نيست كه آغاز پيدايش فتنه ها، پيروى از هواهاى نفس و احكامى است كه بدعت نهاده مى شوند و مخالف حكم خدا هستند، و گروهى در اين هوس ها و بدعت ها، از گروهى ديگر پيروى مى كنند.

راجع: ص498 ح44 و ص524 ح73 و ص482 ح14 و ص498 ح44 و ص524 ح73.

ر. ك: ص499 ح44 و ص525 ح73 و ص482 ح14

و ص498 ح44 و ص524 ح73.

4 / 2: وَسوَسَةُ الشَّيطانِ

4 / 2: وسوسه شيطان

الكتاب

قرآن

«يَاأَيُّهَا النَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِى الْأَرْضِ حَلَالاً طَيِّبًا وَ لَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ * إِنَّمَا يَأْمُرُكُم بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشَاءِ وَ أَن تَقُولُواْ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ».

«اى مردم! از آنچه در زمين است، حلال و پاكيزه را بخوريد و از گام هاى شيطان، پيروى مكنيد كه او، دشمنِ آشكار شماست. او شما را فقط به بدى و زشتى فرمان مى دهد، و اين كه چيزى را كه نمى دانيد، بر خدا بر بنديد».

راجع: الأنعام: 142 ـ 144.

ر. ك: انعام: آيه 142 ـ 144.

الحديث

حديث

50. الإمام الصادق عليه السلام: كانَ رَجُلٌ فِي الزَّمَنِ الأَوَّلِ طَلَبَ الدُّنيا مِن حَلالٍ فَلَم يَقدِر عَلَيها، وطَلَبَها مِن حَرامٍ فَلَم يَقدِر عَلَيها، فَأَتاهُ الشَّيطانُ فَقالَ لَهُ: يا هذا إنَّكَ قَد طَلَبتَ الدُّنيا مِن حَلالٍ فَلَم تَقدِر عَلَيها فَطَلَبتَها مِن حَرامٍ فَلَم تَقدِر عَلَيها، أفَلا أدُلُّكَ عَلى شَيءٍ تُكثِرُ بِهِ دُنياكَ وتُكثِرُ بِهِ تَبَعَكَ؟ فَقالَ: بَلى، قالَ: تَبتَدِعُ دينا وتَدعو إلَيهِ النّاسُ، فَفَعَلَ، فَاستَجابَ لَهُ النّاسُ فَأَطاعوهُ، فَأَصابَ مِنَ الدُّنيا.

ثُمَّ إنَّهُ فَكَّرَ فَقالَ: ما صَنَعتُ؟! اِبتَدَعتُ دينا ودَعَوتُ النّاسَ إلَيهِ وما أرى لي تَوبَةً إلّا أن آتِيَ مَن دَعَوتُهُ فَأَرُدَّهُ عَنهُ، فَجَعَلَ يَأتي أصحابَهُ الَّذينَ أجابوهُ فَيَقولُ: إنَّ الَّذي دَعَوتُكُم إلَيهِ باطِلٌ وإنَّمَا ابتَدَعتُهُ، فَجَعَلوا يَقولونَ: كَذَبتَ هُوَ الحَقُّ ولكِنَّكَ شَكَكتَ في دينِكَ فَرَجَعتَ عَنهُ. فَلَمّا رَأى ذلِكَ عَمَدَ إلىَ سِلسِلَةٍ فَوَتَدَ لَها وَتِدا ثُمَّ جَعَلَها في عُنُقِهِ وقالَ: لا أحُلُّها حَتّى يَتوبَ اللّهُ عَلَيَّ، فَأَوحَى اللّهُ عز و جل إلى نَبِيٍّ مِنَ الأَنبِياءِ: قُل لِفُلانٍ: وعِزَّتي وجَلالي لَو دَعَوتَني حَتّى تَنقَطِعَ أوصالُكُ مَا استَجَبتُ لَكَ حَتّى تَرُدَّ مَن ماتَ عَلى ما دَعَوتَهُ إلَيهِ فَيَرجِعَ عَنهُ.

50. امام صادق عليه السلام: در روزگاران پيشين، مردى بود كه دنيا را از راه حلال جُست و بدان، دست نيافت. از راه حرام آن را جُست، باز هم بدان نرسيد. پس شيطان نزد او آمد و گفت: اى مرد! تو دنيا را از راه حلال جُستى و بر آن دست نيافتى، سپس از راه حرام، آن را جُستى و باز هم بدان نرسيدى. اينك، آيا تو را به كارى ره نمون نشوم كه بدان، به دنيا و ثروت بسيار دست يابى و پيروانت فراوان شوند؟

مرد گفت: چرا.

شيطان گفت: دينى بساز و مردم را بدان، فرا خوان.

او چنين كرد و مردم، دعوتش را پذيرفتند و او را فرمان بُردند و بدين سان، به دنيا [و ثروت] دست يافت. سپس با خود انديشيد و گفت: من چه كردم؟! دينى بر ساختم و مردم را بدان فرا خواندم، و اكنون، راه توبه اى را براى خويش نمى بينم، جز آن كه نزد هر آن كه دعوتش كردم، بروم و او را از بدعتم بر گردانم.

پس نزد پيروانش مى رفت و مى گفت: «آنچه شما را بدان خواندم، باطل است. من، آن را بدعت نهادم»؛ امّا پيروانش مى گفتند: دروغ مى گويى. اين دين، حقّ است؛ امّا تو در دين خود، شك كرده اى و از آن، برگشته اى!

چون چنين ديد، زنجيرى بر گرفت و يك سرِ آن را به جايى ميخكوب كرد و سرِ ديگرش را به گردن خود بست و گفت: «آن را باز نمى كنم تا اين كه خداوند، توبه ام را بپذيرد»؛ ليكن خداوند عز و جل، به پيامبرى از پيامبران وحى فرمود كه: «به فلان كس بگو: به عزّت و جلالم سوگند، اگر مرا چندان بخوانى كه بندهاى بدنت از هم بگسلد، دعايت را مستجاب نخواهم كرد، مگر اين كه كسانى را هم كه با بدعت تو از دنيا رفته اند، برگردانى تا از آن، دست بردارند!».

راجع: ص494 ح39 و هذه الموسوعة: ج12 ص8 ح95.

ر. ك: ص495 ح39 و همين دانش نامه: ج12 ص9 ح95.

4 / 3: الجَهلُ

4 / 3: نادانى

الكتاب

قرآن

«قَالُواْ يَامُوسَى اجْعَل لَّنَا إِلَهًا كَمَا لَهُمْ ءَالِهَةٌ قَالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ».

«گفتند: «اى موسى! همان گونه كه براى آنان خدايانى است، براى ما نيز خدايانى قرار ده». گفت: راستى كه شما گروهى نادان هستيد!».

«فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا لِّيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِى الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ».

«كيست ستمكارتر از آن كس كه بر خدا دروغ بندد تا از روى نادانى، مردم را گم راه كند؟ آرى! خداوند، گروه ستمكاران را راه نمايى نمى كند».

الحديث

حديث

51. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: يَأتي عَلَى النّاسِ زَمانٌ يَكونُ عامَّتُهُم يَقرَؤونَ القُرآنَ ويَجتَهِدونَ فِي العِبادَةِ يَستَهِلّونَ بِأَهلِ البِدَعِ، يُشرِكونَ مِن حَيثُ لا يَعلَمونَ، يَأخُذُ عَلى قِراءَتِهِم وعِلمِهِمُ الوَرِقَ ، يَأكُلونَ الدُّنيا بِالدّينِ، هُم أتباعُ الدَّجّالِ الأَعوَرِ.

51. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: زمانى بر مردم مى آيد كه عموم آنان، قرآن را مى خوانند و در عبادت مى كوشند، امّا با بدعتيان مى آميزند، ندانسته، شرك مى ورزند، براى قرآن خواندن و دانش خود، پول مى گيرند و دنيا را به واسطه دين، مى خورند. اينان، پيروان دجّالِ يكْ چشم اند.

52. عنه صلى الله عليه و آله: تَسارَعوا في طَلَبِ العِلمِ وَالسُّنَّةِ وَالقُرآنِ، وَاقتَبِسوها مِن صادِقٍ، قَبلَ أن يَخرُجَ أقوامٌ مِن اُمَّتي مِن بَعدي يَدعونَكُم إلى تَأسيسِ البِدعَةِ وَالضَّلالَةِ.

52. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: در طلب دانش و سنّت و قرآن، بشتابيد و آنها را از راستگو بگيريد، پيش از آن كه بعد از من، مردمانى از امّتم ظاهر شوند كه شما را به پايه گذاردن بدعت و گم راهى، فرا خوانند.

4 / 4: التَّبَعِيَّةُ العَمياءُ

4 / 4: پيروى كوركورانه

الكتاب

قرآن

«مَا جَعَلَ اللَّهُ مِن بَحِيرَةٍ وَلَا سَائِبَةٍ وَلَا وَصِيلَةٍ وَلَا حَامٍ وَ لَكِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَأَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ * وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْاْ إِلَى مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْ حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ ءَابَآءَنَا أَوَ لَوْ كَانَ ءَابَاؤُهُمْ لَا يَعْلَمُونَ شَيْئا وَلَا يَهْتَدُونَ».

«خداوند، [چيزهاى ممنوعى از قبيل] بَحيره و سائبه و وَصيله و حام را قرار نداده است؛ ولى كسانى كه كفر مى ورزند، بر خدا دروغ مى بندند، و بيشترشان تعقّل نمى كنند. و چون به آنان گفته شود: «به سوى آنچه خدا نازل كرده و به سوى پيامبر بياييد»، مى گويند: «آنچه پدران خود را بر آن يافته ايم، ما را بس است». آيا هر چند پدرانشان چيزى نمى دانسته و هدايت نيافته بودند؟!».

الحديث

حديث

53. الإمام زين العابدين عليه السلام: إذا رَأَيتُمُ الرَّجُلَ قَد حَسُنَ سَمتُهُ وهَديُهُ، وتَماوَتَ في مَنطِقِهِ وتَخاضَعَ في حَرَكاتِهِ، فَرُوَيدا لا يَغُرَّنَّكُم... حَتّى تَنظُروا أمَعَ هَواهُ يَكونُ عَلى عَقلِهِ؟ أو يَكونُ مَعَ عَقلِهِ عَلى هَواهُ؟ وكَيفَ مَحَبَّتُهُ لِلرِّئاساتِ الباطِلَةِ وزُهدُهُ فيها؟ فَإِنَّ فِي النّاسِ مَن خَسِرَ الدُّنيا وَالآخِرَةَ، يَترُكُ الدُّنيا لِلدُّنيا، ويَرى أنَّ لَذَّةَ الرِّئاسَةِ الباطِلَةِ أفضَلُ مِن لَذَّةِ الأَموالِ وَالنِّعَمِ المُباحَةِ المُحَلَّلَةِ، فَيَترُكُ ذلِكَ أجمَعَ طَلَبا لِلرِّئاسَهِ الباطِلَةِ. حَتّى «إِذَا قِيلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْاءِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَلَبِئْسَ الْمِهَادُ» .

فَهُوَ يَخبِطُ خَبطَ عَشواءَ، يَقودُهُ أوَّلُ باطِلٍ إلى أبعَدَ غاياتِ الخَسارَةِ، ويُمِدُّهُ رَبُّهُ بَعدَ طَلَبِهِ لِما لا يَقدِرُ عَلَيهِ في طُغيانِهِ، فَهُوَ يُحِلُّ ما حَرَّمَ اللّهُ، ويُحَرِّمُ ما أحَلَّ اللّهُ، لا يُبالي ما فاتَ مِن دينِهِ إذا سَلِمَت لَهُ رِئاسَتُهُ الَّتي قَد شَقِيَ مِن أجلِها، فَاُولئِكَ الَّذينَ غَضِبَ اللّهُ عَلَيهِم ولَعَنَهُم وأعَدَّ لَهُم عَذابا مُهينا، ولكِنَّ الرَّجُلَ كُلَّ الرَّجُلِ، نِعمَ الرَّجُلُ، هُوَ الَّذي جَعَلَ هَواهُ تَبَعا لِأَمرِ اللّهِ.

53. امام زين العابدين عليه السلام: اگر ديديد كه كسى ظاهر الصلاح است و در گفتارش، دَم از بى اعتنايى به دنيا و پارسايى مى زند و در حركات و رفتارهايش، اظهار فروتنى مى كند، مراقب باشيد كه فريبتان ندهد... تا آن كه ببينيد آيا با هواى نفس خويش است و در جهت خلاف خِردش، يا با خِرد خويش است و بر خلاف هوسش؟ و اين كه علاقه او به رياست هاى پوچ يا بى اعتنايى اش نسبت به آنها چگونه است؟ چرا كه در ميان مردمان، كسانى هستند كه دنيا و آخرت را در يافته اند. دنيا را براى دنيا رها مى كنند و برآن اند كه لذّت رياست هاى پوچ و دروغين، بهتر از لذّت دارايى ها و نعمت هاى حلال گشته است. بنا بر اين، براى رسيدن به رياست هاى پوچ، از همه آنها دست مى شويند، تا جايى كه «چون به او گفته شود: «از خدا بترس!» نخوت، وى را به گناه مى كشانَد. پس جهنّم براى او بس است؛ و چه بازگشتگاهى است!».

چنين كسانى، كوركورانه، پيش مى روند. نخستين گامِ باطل، آنان را به اوج زيانكارى مى كشانَد، و در پى جُستن چيزى كه نمى توانند آن را به دست آورند، پروردگارشان، آنان را در طغيانشان فرو مى بَرَد. پس آنچه را خدا حرام كرده است، حلال مى شمارند و آنچه را حلال شمرده، حرام مى دارند. هر گاه رياستى كه به خاطر آن خود را به رنج و فلاكت افكنده اند، سالم بمانَد، ديگر باكى ندارند كه دينشان را از دست بدهند. اينان، كسانى هستند كه خداوند، بر ايشان خشم گرفته و لعنتشان كرده و عذابى خوار كننده، برايشان آماده ساخته است؛ امّا مردِ به تمام معنا مرد، نيكوْمرد، آن كسى است كه هواى نفس خويش را پيرو فرمان خداوند، قرار داده است.

راجع: ص520 ح68.

ر. ك: ص521 ح68.

الفصل الخامس: مضار البدعة

فصل پنجم: زيان هاى بدعت

5 / 1: مَضارُّ البِدعَةِ لِلمُبتَدِعِ

5 / 1: زيان هاى بدعت براى بدعت گذار

أ ـ الذِّلَّةُ

الف ـ خوارى

الكتاب

قرآن

«إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ سَيَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَذِلَّةٌ فِى الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَكَذَلِكَ نَجْزِى الْمُفْتَرِينَ».

«كسانى كه گوساله را [به پرستش] گرفتند، به زودى خشمى از جانب پروردگارشان و ذلّتى در زندگى دنيا به ايشان خواهد رسيد، و ما اين گونه، دروغ پردازان را كيفر مى دهيم».

الحديث

حديث

54. الكافي عن السنديّ: قالَ أبو جَعفَرٍ عليه السلام: ما أخلَصَ العَبدُ الإِيمانَ بِاللّهِ عز و جل أربَعينَ يَوما ـ أو قالَ: ما أجمَلَ عَبدٌ ذِكرَ اللّهَ عز و جل أربَعينَ يَوما ـ إلّا زَهَّدَهُ اللّهُ عز و جل فِي الدُّنيا وبَصَّرَهُ داءَها ودَواءَها، فَأَثبَتَ الحِكمَةَ في قَلبِهِ وأنطَقَ بِها لِسانَهُ، ثُمَّ تَلا: «إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ سَيَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَذِلَّةٌ فِى الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَكَذَلِكَ نَجْزِى الْمُفْتَرِينَ»، فلا تَرى صاحِبَ بِدعَةٍ إلّا ذَليلاً، ومُفتَرِيا عَلَى اللّهِ عز و جل وعَلى رَسولِهِ صلى الله عليه و آله وعَلى أهلِ بَيتِهِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِم إلّا ذَليلاً.

54. الكافى ـ به نقل از سندى ـ: امام باقر عليه السلام فرمود: «هيچ بنده اى چهل روز ايمانش به خداى عز و جلرا خالص نكرد» يا فرمود: «هيچ بنده اى چهل روز با اخلاص، ذكر خداى عز و جل را نگفت، مگر آن كه خداوند عز و جل، او را به دنيا، بى اعتنا گردانيد و درد و داروى دنيا را به او نمايانْد. پس حكمت را در دل او استوار ساخت و زبانش را به آن، گويا نمود».

سپس اين آيه را تلاوت كرد: «كسانى كه گوساله را [به پرستش] گرفتند، به زودى خشمى از جانب پروردگارشان و ذلّتى در زندگى دنيا به ايشان خواهد رسيد، و ما اين گونه، دروغ پردازان را كيفر مى دهيم».

[آن گاه افزود: ] «بنا بر اين، هيچ بدعت گذارى را نمى بينى، مگر خوار، و هيچ افترا زننده اى بر خدا و بر پيامبر او و بر خاندانش ـ كه درودهاى خدا بر ايشان باد ـ را نمى بينى، مگر آن كه ذليل است».

ب ـ جَوازُ الغيبَةِ

ب ـ روا بودن غيبت از بدعت گذار

55. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: ثَلاثَةٌ لا تَحرُمُ عَلَيكَ أعراضُهُم: المُجاهِرُ بِالفِسقِ، وَالإِمامُ الجائِرُ، وَالمُبتَدِعُ.

55. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: سه دسته اند كه آبروى آنان، بر تو حرمتى ندارد: تظاهر كننده به گناه، پيشواى ستمگر (/ منحرف)، و بدعت گذار.

56. الإمام الباقر عليه السلام: ثَلاثَةٌ لَيسَت لَهُم حُرمَةٌ: صاحِبُ هَوىً مُبتَدِعٌ، وَالإِمامُ الجائِرُ، وَالفاسِقُ المُعلِنُ بِالفِسقِ.

56. امام باقر عليه السلام: سه دسته اند كه حرمتى ندارند: فرقه گراى بدعت گذار، پيشواى ستمگر (/ منحرف)، و گنهكارى كه آشكارا گناه مى كند.

57. الإمام الحسن عليه السلام: لَيسَ لِأَهلِ البِدَعِ غيبَةٌ.

57. امام حسن عليه السلام: غيبت كردن از بدعت گذاران، غيبت به شمار نمى آيد.

ج ـ الحِرمانُ مِن مَحَبَّةِ اللّهِ عز و جل وَالفَلاحِ وقَبولِ الأَعمالِ

ج ـ محروميت از محبّت خدا و رستگارى و پذيرفته شدن اعمال

الكتاب

قرآن

«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تُحَرِّمُواْ طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ وَلَا تَعْتَدُواْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ».

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! چيزهاى پاكيزه اى را كه خدا براى شما حلال كرده است، حرام مشماريد، و از حد مگذريد، كه خدا از حد گذرندگان را دوست نمى دارد».

«إِنَّ الَّذِينَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ لَا يُفْلِحُونَ».

«كسانى كه بر خدا دروغ مى بندند، رستگار نمى شوند».

الحديث

حديث

58. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: أبَى اللّهُ أن يَقبَلَ عَمَلَ صاحِبِ بِدعَةٍ حَتّى يَدَعَ بِدعَتَهُ.

58. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خداوند، عمل بدعت گذار را نمى پذيرد تا آن گاه كه بدعتش را رها كند.

59. عنه صلى الله عليه و آله: لا يَقبَلُ اللّهُ لِصاحِبِ بِدعَةٍ صَوما، ولا صَلاةً، ولا صَدَقَةً، ولا حَجّا، ولا عُمرَةً، ولا جِهادا، ولا صَرفا ، ولا عَدلاً، يَخرُجُ مِنَ الإِسلامِ كَما تَخرُجُ الشَّعرَةُ مِنَ العَجينِ.

59. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خداوند، از بدعت گذار، نه روزه اى، نه نمازى، نه صدقه اى [و زكاتى]، نه حجّى، نه عمره اى، نه جهادى، نه توبه اى و نه فِديه اى را نمى پذيرد. بدعت گرا، از اسلام خارج مى شود، همچنان كه مو از خمير، بيرون كشيده مى شود.

60. عنه صلى الله عليه و آله: قَليلٌ في سُنَّةٍ، خَيرٌ مِن كَثيرٍ في بِدعَةٍ.

60. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: [عملِ] اندكِ مطابق با سنّت، بهتر از [عملِ] بسيارِ تواَم با بدعت است.

د ـ عَدَمُ قَبولِ التَّوبَةِ

د ـ پذيرفته نشدن توبه

61. الكافي عن محمّد بن جمهور بإسناده عن رسول اللّه صلى الله عليه و آله: قالَ صلى الله عليه و آله: أبَى اللّهُ لِصاحِبِ البِدعَةِ بِالتَّوبَةِ، قيلَ: يا رَسولَ اللّهِ وكَيفَ ذلِكَ؟ قالَ صلى الله عليه و آله: إنَّهُ قَد اُشرِبَ قَلبُهُ حُبَّها.

61. الكافى ـ به نقل از محمّد بن جمهور، به سندش ـ: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «خداوند، توبه بدعت گذار را نمى پذيرد».

گفته شد: چرا، اى پيامبر خدا؟

فرمود: «چون دلش سرشار از عشق به آن [بدعت] است».

62. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ اللّهَ حَجَبَ التَّوبَةَ عَن صاحِبِ كُلِّ بِدعَةٍ.

62. پيامبر خدا عليه السلام: خداوند، هر بدعت گذارنده اى را از توبه، محروم ساخته است.

راجع: ص504 (البدعة / الفصل الرابع: مبادئ البدعة / وسوسة الشيطان).

ر. ك: ص505 (بدعت / فصل چهارم: خاستگاه هاى بدعت / وسوسه شيطان).

ه ـ مَرَضُ القَلبِ

ه ـ بيمارى دل

63. الإمام زين العابدين عليه السلام ـ فِي المُناجاةِ الإِنجيلِيَّةِ ـ: يا مَن هُوَ أرحَمُ لي مِنَ الوالِدِ الشَّفيقِ، وأبَرُّ بي مِنَ الوَلَدِ الرَّفيقِ، وأقرَبُ إلَيَّ مِنَ الجارِ اللَّصيقِ، قَرِّبِ الخَيرَ مِن مُتَناوَلي... وَارحَمني رَحمَةً تَشفي بِها قَلبي مِن كُلِّ شُبهَةٍ مُعتَرِضَةٍ وبِدعَةٍ مُمَرِّضَةٍ.

63. امام زين العابدين عليه السلام ـ در «مناجات انجيليه» ـ: اى كسى كه از پدر مهربان به من مهربان تر است، و از فرزند سازگار، با من خوش رفتارتر است، و از همسايه ديوار به ديوار، به من نزديك تر است! خير را در دسترس من قرار ده... و بر من چنان رحمتى آور كه بر اثر آن، دلم را از هر شبهه پيش آمده اى و از هر بدعتِ بيمارى آورى، بهبود بخشى.

و ـ الضَّلالَةُ وَالهَلاكَةُ

و ـ گم راهى و هلاكت

الكتاب

قرآن

«قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ قَتَلُواْ أَوْلَادَهُمْ سَفَهَاً بِغَيْرِ عِلْمٍ وَحَرَّمُواْ مَا رَزَقَهُمُ اللَّهُ افْتِرَاءً عَلَى اللَّهِ قَدْ ضَلُّواْ وَمَا كَانُواْ مُهْتَدِينَ».

«كسانى كه از روى بى خِردى و نادانى، فرزندان خود را كُشته اند و آنچه را كه خدا روزى شان كرده بود، از راه افترا به خدا، حرام شمرده اند، سختْ زيان كرده اند. آنان، به راستى گم راه شده و هدايت نيافته اند».

الحديث

حديث

64. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: عَلَيكُم بِلا إلهَ إلَا اللّهُ وَالاِستِغفارِ فَأَكثِروا مِنهُما، فَإِنَّ إبليسَ قالَ: أهلَكتُ النّاسَ بِالذُّنوبِ، فَأَهلَكوني بِلا إلهَ إلَا اللّهُ وَالاِستِغفارِ، فَلَمّا رَأَيتُ ذلِكَ أهلَكتُهُم بِالأَهواءِ، وهُم يَحسَبونَ أنَّهُم مُهتَدونَ.

64. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بر شما باد ذكر «لا إله إلّا اللّه» و استغفار. اين دو را بسيار بگوييد؛ زيرا ابليس گفت: من مردم را به سبب گناهان، به هلاكت در افكندم و آنان با [گفتن] «لا إله إلّا اللّه» و طلب آمرزش، مرا به هلاكت انداختند. پس چون چنين ديدم، ايشان را به واسطه هوس ها و گرايش ها[ى آنان] به تباهى كشاندم، در حالى كه مى پندارند بر هدايت اند.

65. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ لِكُلِّ عابِدٍ شِرَّةٌ ، ولِكُلِّ شِرَّةٍ فَترَةٌ، فَإِمّا إلى سُنَّةٍ وإمّا إلى بِدعَةٍ، فَمَن كانَت فَترَتُهُ إلى سُنَّةٍ فَقَدِ اهتَدى، ومَن كانَت فَترَتُهُ إلى غَيرِ ذلِكَ فَقَد هَلَكَ.

65. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: براى هر عبادت كننده اى، نشاط و حركتى است و براى هر نشاط و حركتى [، سرانجام]، سكون و آرامشى است، به سبب سنّتى و يا به سبب بدعتى. كسى كه به سنّت آرام گيرد، هدايت يافته است، و كسى كه به بدعت آرام يابد، به هلاكت در افتاده است.

66. الإمام علي عليه السلام: إنَّ المُبتَدَعاتِ المُشَبَّهاتِ هُنَّ المُهلِكاتُ، إلّا ماحَفِظَ (عَصَمَ) اللّهُ مِنها.

66. امام على عليه السلام: بدعت هاى سنّت نما، نابود كننده اند، مگر اين كه خداوند، [انسان را] از آنها مصون بدارد.

67. الإمام الباقر عليه السلام: ما مِن أحَدٍ إلّا ولَهُ شِرَّةٌ وفَترَةٌ، فَمَن كانَت فَترَتُهُ إلى سُنَّةٍ فَقَدِ اهتَدى، ومَن كانَت فَترَتُهُ إلى بِدعَةٍ فَقَد غَوى.

67. امام باقر عليه السلام: هيچ كس نيست، مگر آن كه براى او [در آغاز] جوش و خروشى است، و [سرانجام، ] سكون و آرامشى است. آن كه آرامش و سكونش به سبب سنّت باشد، هدايت يافته است، و آن كه آرامش و سكونش به سبب بدعت باشد، گم راه گشته است.

ز ـ حَملُ وِزرِهِ و وِزرِ مَن تَبِعَهُ

ز ـ بر دوش كشيدن بار گناه خود و پيروانش

الكتاب

قرآن

«لِيَحْمِلُواْ أَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَمِنْ أَوْزَارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُم بِغَيْرِ عِلْمٍ أَلَا سَاءَ مَا يَزِرُونَ».

«تا روز قيامت، بار گناهان خود را بر دوش مى كِشند، و نيز بخشى از بار گناهان كسانى را كه ندانسته، آنان را گم راه مى سازند. آگاه باشيد كه چه بد بارى را مى كِشند!».

«وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقَالَهُمْ وَ أَثْقَالًا مَّعَ أَثْقَالِهِمْ وَ لَيُسْئلُنَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَمَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ».

«و قطعا بارهاى گرانِ خودشان و بارهاى گران [ديگران] را بر بارهاى گران خود، بر خواهند گرفت؛ و مسلّما روز قيامت، از آنچه به دروغ بر مى بستند، پرسيده خواهند شد».

الحديث

حديث

68. الإمام علي عليه السلام: إنَّ مِن أبغَضِ الخَلقِ إلَى اللّهِ عز و جل لَرَجُلَينِ: رَجُلٌ وَكَلَهُ اللّهُ إلى نَفسِهِ، فَهُوَ جائِرٌ عَن قَصدِ السَّبيلِ، مَشعوفٌ بِكَلامِ بِدعَةٍ، قَد لَهِجَ بِالصَّومِ وَالصَّلاةِ، فَهُوَ فِتنَةٌ لِمَنِ افتَتَنَ بِهِ، ضالٌّ عَن هَديِ مَن كانَ قَبلَهُ، مُضِلٌّ لِمَنِ اقتَدى بِهِ في حَياتِهِ وبَعدَ مَوتِهِ، حَمّالُ خَطايا غَيرِهِ، رَهنٌ بِخَطيئَتِهِ.

68. امام على عليه السلام: از منفورترين مردمان نزد خداى عز و جل، دو مَردند: مردى كه خداوند، او را به خود، وا نهاده است و در نتيجه، از راه راست، منحرف گشته و به گفتار بدعت، دل بسته است. از روزه و نماز، دَم مى زند؛ ليكن كسانى را كه فريفته او گشته اند، به گم راهى در مى افكند. از راه راستِ پيشينيانش، به در رفته است و كسانى را كه از او پيروى مى كنند، چه در زمان حياتش و چه پس از مرگش، گم راه مى سازد. بار گناهان ديگران [و پيروانش] را به دوش مى كِشد، و گروگانِ گناه خويش نيز هست.

69. عنه عليه السلام: اِعلَموا أنَّ عَلى كُلِّ شارِعِ بِدعَةٍ وِزرَهُ ووِزرَ كُلِّ مُقتَدٍ بِهِ مِن بَعدِهِ، مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن أوزارِ العامِلينَ شَيءٌ.

69. امام على عليه السلام: بدانيد كه گناه هر بدعت گذارى و گناه تمام كسانى كه پس از مرگش راه او را مى روند، بر عهده اوست، بدون آن كه از گناه عمل كنندگان [به بدعت او] هم چيزى كاسته شود.

70. رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ في مَوعِظَتِهِ لاِبنِ مَسعودٍ ـ: يَابنَ مَسعودٍ، إيّاكَ أن تَسُنَّ سُنَّةً بِدعَةً، فَإِنَّ العَبدَ إذا سَنَّ سُنَّةً سَيِّئَةً لَحِقَهُ وِزرُها ووِزرُ مَن عَمِلَ بِها.

قالَ اللّهُ تَعالى: «وَ نَكْتُبُ مَا قَدَّمُواْ وَ ءَاثَارَهُمْ» وقالَ سُبحانَهُ: «يُنَبَّؤُاْ الْاءِنسَانُ يَوْمَئِذٍ بِمَا قَدَّمَ وَ أَخَّرَ» .

70. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در اندرزش به ابن مسعود ـ: اى پسر مسعود! مبادا سنّتى را بدعت بگذارى؛ زيرا اگر بنده سنّت بدى را به وجود آورد، گناه آن و گناه كسى كه به آن عمل مى كند، به گردن اوست.

خداى متعال فرموده است: «آنچه را از پيش فرستاده اند، با آثارشان، مى نويسيم» و فرموده است: «آن روز است كه انسان را از آنچه پيش فرستاده يا بعد از آن مى فرستد، آگاهى دهند».

71. عنه صلى الله عليه و آله: مَنِ ابتَدَعَ بِدعَةَ ضَلالَةٍ لا تُرضِي اللّهَ ورَسولَهُ، كانَ عَلَيهِ مِثلُ آثامِ مَن عَمِلَ بِها لا يَنقُصُ ذلِكَ مِن أوزارِ النّاسِ شَيئا.

71. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس بدعتى را كه موجب گم راهى است و خدا و پيامبرش از آن راضى نيستند، به وجود آورد، به اندازه گناهان كسانى كه به آن بدعت، عمل مى كنند، بر عهده اوست، بى آن كه از گناهان آن كسان، چيزى كاسته گردد.

ح ـ الذِّلَّةُ فِي المَحشَرِ

ح ـ خوارى در محشر

72. الإمام الباقر عليه السلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «وَ الَّذِينَ كَسَبُواْ السَّيِّئاتِ جَزَاءُ سَيِّئَةٍ بِمِثْلِهَا وَ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ مَّا لَهُم مِّنَ اللَّهِ مِنْ عَاصِمٍ» ـ: هؤُلاءِ أهلُ البِدَعِ وَالشُّبُهاتِ وَالشَّهَواتِ يُسَوِّدُ اللّهُ وُجوهَهُم ثُمَّ يَلقَونَهُ... ويُلبِسُهُمُ الذُّلَّ وَالصِّغارَ.

72. امام باقر عليه السلام ـ در باره اين سخن خداوند متعال: «و كسانى كه مرتكب بدى ها شده اند، سزاى هر بدى، مانند آن است و خوارى، آنان را فرو مى گيرد. در مقابل خدا، هيچ حمايتگرى براى ايشان نيست» ـ: مقصود، پيروان بدعت ها و شُبهات و خواهش هاى نفسانى اند كه خداوند، آنها را روسياه مى كند. سپس او را ملاقات مى كنند... و خوارى و خفّت، آنان را فرو مى گيرد.

ط ـ سَوادُ الوَجهِ فِي المَحشَرِ

ط ـ روسياهى در محشر

73. الإمام علي عليه السلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «الَّذِينَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ» ـ: إنَّهُم أهلُ البِدَعِ وَالأَهواءِ مِن هذِهِ الاُمَّةِ.

73. امام على عليه السلام ـ در باره اين سخن خداوند متعال: «كسانى كه چهره هايشان سياه مى شود» ـ: اينان، بدعت گذاران و فرقه گرايانِ اين امّت اند.

5 / 2: مَضارُّ البِدعَةِ لِلاُمَّةِ

5 / 2: زيان هاى اجتماعى بدعت

أ ـ تَركُ السُّنَّةِ

الف ـ وا نهادن سنّت

74. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: ما مِن اُمَّةٍ ابتَدَعَت بَعدَ نَبِيِّها في دينِها بِدعَةً، إلّا أضاعَت بَدَلَها مِنَ السُّنَّةِ.

74. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هيچ امّتى پس از پيامبرش در دين خود بدعتى را ننهاد، مگر آن كه به جايش سنّتى را از دست داد.

75. عنه صلى الله عليه و آله: ما أحدَثَ قَومٌ بِدعَةً، إلّا رُفِعَ مِثلُها مِنَ السُّنَّةِ.

75. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هيچ قومى بدعتى را ننهاد، مگر آن كه به همان اندازه، سنّتى از ميان رفت.

76. الإمام علي عليه السلام: ما أحَدٌ ابتَدَعَ بِدعَةً إلّا تَرَكَ بِها سُنَّةً.

76. امام على عليه السلام: هيچ كس بدعتى را ننهاد، جز اين كه به سبب آن، سنّتى را وا نهاد.

77. عنه عليه السلام: ما اُحدِثَت بِدعَةٌ إلّا تُرِكَ بِها سُنَّةٌ، فَاتَّقُوا البِدَعَ وَالزَمُوا المَهيَعَ ، إنَّ عَوازِمَ الاُمورِ أفضَلُها، وإنَّ مُحدَثاتِها شِرارُها.

77. امام على عليه السلام: هيچ بدعتى پديد آورده نشد، مگر اين كه بر اثر آن، سنّتى وا نهاده شد. بنا بر اين، از بدعت ها بپرهيزيد و شاه راه هدايت را در پيش گيريد. بهترينِ كارها، كارهايى هستند كه [در دين] ثابت شده اند [و داراى پيشينه هستند]، و بدترينِ كارها، آنهايى هستندكه نوساخته اند [و پيشينه دينى ندارند].

78. عنه عليه السلام ـ في خُطبَتِهِ المَعروفَةِ بِالدّيباجِ ـ: أفضَلُ اُمورِ الحَقِّ عَزائِمُها ، وشَرُّها مُحدَثاتُها، وكُلُّ مُحدَثَةٍ بِدعَةٌ، وكُلُّ بِدعَةٍ ضَلالَةٌ، وبِالبِدَعِ هَدمُ السُّنَنِ.

78. امام على عليه السلام ـ در خطبه معروف به «ديباج» ـ: برترين كارهاى درست، آنهايى هستند كه پيشينه دارند، و بدترينِ آنها، نوساخته هايند. هر نوساخته اى [در دين]، بدعت است، و هر بدعتى، گم راهى است و بر اثر بدعت هاست كه سنّت ها، نابود مى شوند.

ب ـ وُقوعُ الفِتنَةِ

ب ـ پديد آمدن فتنه ها

79. الإمام علي عليه السلام: إنَّما بَدءُ وُقوعِ الفِتَنِ مِن أهواءٍ تُتَّبَعُ وأحكامٌ تُبتَدَعُ، يُخالَفُ فيها حُكمُ اللّهِ يَتَوَلّى فيها رِجالٌ رِجالاً.

79. امام على عليه السلام: سرآغازِ پيدايش فتنه ها، چيزى نيست، جز پيروى از گرايش ها و بدعت نهادنِ احكامى كه مخالف حكم خدا باشند، و گروهى در اين گرايش ها و بدعت ها، از گروهى ديگر پيروى مى كنند.

ج ـ هَدمُ الدّينِ

ج ـ ويران كردن دين

80. الإمام علي عليه السلام: ما هَدَمَ الدّينَ مِثلُ البِدَعِ.

80. امام على عليه السلام: هيچ چيزى مانند بدعت ها، دين را ويران نكرده است.

الفصل السادس: وقوع البدع في الاُمّة الإسلاميّة

فصل ششم: پيدايش بدعت ها در ميان امّت اسلامى

6 / 1: إنباءُ النَّبِيِّ بِما يَقَعُ مِنَ البِدَعِ في اُمَّتِهِ

6 / 1: خبر دادن پيامبر صلى الله عليه و آله از پديد آمدن بدعت ها در ميان امّتش

81. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: يَابنَ مَسعودٍ، إنَّهُ سَيَأتي مِن بَعدي رِجالٌ يُطفِئونَ السُّنَّةَ ويُحيونَ البِدعَةَ.

81. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: اى پسر مسعود! پس از من، مردمانى خواهند آمد كه سنّت را خاموش مى كنند و بدعت را زنده مى گردانند.

82. عنه صلى الله عليه و آله: يَجى ءُ قَومٌ يُميتونَ السُّنَّةَ ويوغِلونَ فِي الدّينِ، فَعَلى اُولئِكَ لَعنَةُ اللّهِ ولَعنَةُ اللّاعِنينَ وَالمَلائِكَةِ وَالنّاسِ أجمَعينَ.

82. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: مردمانى مى آيند كه سنّت را مى ميرانند و در دين، غلو مى كنند. لعنت خدا و لعنت لعنت كنندگان و فرشتگان و همه مردمان بر آنان باد!

83. عنه صلى الله عليه و آله: سَيَجيءُ في آخِرِ الزَّمانِ أقوامٌ يَكونُ وُجوهُهُم وُجوهَ الآدَمِيّينَ وقُلوبُهُم قُلوبَ الشَّياطينِ... السُّنَّةُ فيهِم بِدعَةٌ وَالبِدعَةٌ فيهِم سُنَّةٌ.

83. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: در آخرْ زمان، گروه هايى مى آيند كه چهره هايشان، چهره آدميان است و دل هايشان، دل هاى اهريمنان... سنّت، در ميان آنان، بدعت به شمار مى آيد و بدعت، سنّت.

84. عنه صلى الله عليه و آله: سَيَكونُ في اُمَّتي دَجّالونَ كَذّابونَ، يُحَدِّثونَكُم بِبِدَعٍ مِنَ الحَديثِ بِما لَم تَسمَعوا أنتُم ولا آباؤُكُم، فَإِيّاكُم وإيّاهُم لا يَفتِنونَكُم.

84. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: به زودى در ميان امّتم فريبكارانى دروغ پرداز، ظهور خواهند كرد كه احاديث برساخته اى را برايشان بازگو مى كنند كه نه شما شنيده ايد و نه پدرانتان. زنهارتان از ايشان كه فريبتان ندهند!

85. الإمام علي عليه السلام: كُنّا عِندَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله وهُو نائِمٌ، فَذَكَرنَا الدَّجّالَ، فَاستَيقَظَ مُحمَرّا وَجهُهُ فَقالَ: غَيرُ الدَّجّالِ أخوَفُ عِندي عَلَيكُم مِنَ الدَّجّالِ: أئِمَّةٌ مُضِلّونَ، هُم رُؤَساءُ أهلِ البِدَعِ.

85. امام على عليه السلام: نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بوديم و ايشان، خوابيده بود. از دجّال، سخن به ميان آورديم. در اين هنگام، پيامبر صلى الله عليه و آله با چهره اى برافروخته، بيدار شد و فرمود: «نزد من، كسانى غير دجّال براى شما خوفناك تر از دجّال هستند: پيشوايان گم راه كننده، يعنى سردمداران بدعت گذار.

86. مسند ابن حنبل عن عبد اللّه بن مسعود قال: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: إنَّهُ سَيَلي أمرَكُم مِن بَعدي رِجالٌ يُطفِئونَ السُّنَّةَ ويُحدِثونَ بِدعَةً ويُؤَخِّرونَ الصَّلاةَ عَن مَواقيتِها.

قالَ ابنُ مَسعودٍ: يا رَسولَ اللّهِ كَيفَ بي إذا أدرَكتُهُم؟

قالَ صلى الله عليه و آله: لَيسَ يَا ابنَ اُمِّ عَبدٍ طاعَةٌ لِمَن عَصَى اللّهَ ـ قالَها ثَلاثَ مَرّاتٍ ـ.

86. مسند ابن حنبل:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «به زودى، پس از من، مردانى زمام امور شما را به دست خواهند گرفت كه سنّت را خاموش مى كنند (بدان عمل نمى كنند)، بدعت مى آفرينند و نماز را از وقت آن، به تأخير مى افكنند».

ابن مسعود گفت: اى پيامبر خدا! اگر آنان را درك كردم، چه كنم؟

سه بار فرمود: «اى پسر امّ عبد! از كسى كه خدا را نافرمانى مى كند، نبايد فرمان بُرد».

87. كنز العمّال عن عبد اللّه بن حسن: كانَ عَلِيٌّ عليه السلام يَخطُبُ... فَقامَ إلَيهِ رَجُلٌ فَقالَ: يا أميرَ المُؤمِنينَ! أخبِرنا عَن أحاديثِ البِدَعِ.

قالَ: نَعَم، سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَقولُ: إنَّ أحاديثَ سَتَظهَرُ مِن بَعدي حَتّى يَقولَ قائِلُهُم: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله وسَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله، كُلُّ ذلِكَ افتِراءً عَلَيَّ، وَالَّذي بَعَثَني بِالحَقِّ! لَتَفتَرِقَنَّ اُمَّتي عَلى أصلِ دينِها وجَماعَتِها عَلى ثِنتَينِ وسَبعينَ فِرقَةً، كُلُّها ضالَّةٌ مُضِلَّةٌ تَدعو إلَى النّارِ، فَإِذا كانَ ذلِكَ فَعَلَيكُم بِكِتابِ اللّهِ عز و جل، فَإِنَّ فيهِ نَبَأَ ما كانَ قَبلَكُم ونَبَأَ ما يَأتي بَعدَكُم، وَالحُكمُ فيهِ بَيِّنٌ.

87. كنز العمّال ـ به نقل از عبد اللّه بن حسن ـ: على عليه السلام در حال سخنرانى بود... كه مردى برخاست و گفت: اى امير مؤمنان! از احاديث بدعتى (برساخته) به ما خبر بده.

فرمود: «آرى. از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله شنيدم كه مى فرمايد: به زودى پس از من، احاديثى پديد خواهند آمد، تا جايى كه گوينده آنها مى گويد: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود، از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله شنيدم، در حالى كه همه آنها به دروغ بر من بسته شده اند. سوگند به آن كه مرا به حق بر انگيخت، امّتم از ريشه دين و جماعت خود، به هفتاد و دو فرقه تقسيم خواهند شد، كه همه آنها گم راه و گم راه كننده اند و به سوى آتش، فرا مى خوانند. هر گاه چنان شد، بر شماست كه به كتاب خداوند عز و جل چنگ بزنيد؛ زيرا خبر آنچه پيش از شما بوده و خبر آنچه بعد از شما رُخ خواهد داد، در آن وجود دارد و در آن، به روشنى حكم شده است».

6 / 2: إخبارُ الإِمامِ عَلِيٍّ عليه السّلام بِما كانَ في عَصرِهِ مِنَ البِدَعِ

6 / 2: گزارش امام على عليه السلام از بدعت هايى كه در روزگارش بوده است

88. الإمام علي عليه السلام: قَد خاضوا بِحارَ الفِتَنِ، وأخَذوا بِالبِدَعِ دونَ السُّنَنِ، وأرَزَ المُؤمِنونَ، ونَطَقَ الضّالّونَ المُكَذِّبونَ.

88. امام على عليه السلام: در درياهاى فتنه ها، فرو رفتند، و بدعت ها را گرفتند و سنّت ها را وا نهادند و مؤمنان، خانه نشين شدند و گم راهانِ دروغ پرداز، زبان گشودند.

89. الكافي عن سليم بن قيس الهلالي: خَطَبَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام فَحَمِدَ اللّهَ وأثنى عَلَيهِ، ثُمَّ صَلّى عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله.

ثُمَّ قالَ: ألا إنَّ أخوَفَ ما أخافُ عَلَيكُم خَلَّتانِ : اِتِّباعُ الهَوى وطولُ الأَمَلِ، أمَّا اتِّباعُ الهَوى فَيَصُدُّ عَنِ الحَقِّ، وأمّا طولُ الأَمَلِ فَيُنسِي الآخِرَةَ، ألا إنَّ الدُّنيا قَد تَرَحَّلَت مُدبِرَةً، وإنَّ الآخِرَةَ قَد تَرَحَّلَت مُقبِلَةً، ولِكُلِّ واحِدَةٍ بَنونَ، فَكونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ ولا تَكونوا مِن أبناءِ الدُّنيا، فَإِنَّ اليَومَ عَمَلٌ ولا حِسابَ، وإنَّ غَدا حِسابٌ ولا عَمَلَ وإنَّما بَدءُ وُقوعِ الفِتَنِ مِن أهواءٍ تُتَّبَعُ وأحكامٍ تُبتَدَعُ، يُخالَفُ فيها حُكمُ اللّهِ، يَتَوَلّى فيها رِجالٌ رِجالاً، ألا إنَّ الحَقَّ لَو خَلَصَ لَم يَكُنِ اختِلافٌ، ولَو أنَّ الباطِلَ خَلَصَ لَم يَخفَ عَلى ذي حِجا ، لكِنَّهُ يُؤخَذُ مِن هذا ضِغثٌ ومِن هذا ضِغثٌ، فَيُمزَجانِ فَيُجَلَّلانِ مَعا، فَهُنالِكَ يَستَولِي الشَّيطانُ عَلى أولِيائِهِ، ونَجَا الَّذينَ سَبَقَت لَهُم مِنَ اللّهِ الحُسنى.

إنّي سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَقولُ: كَيفَ أنتُم إذا لَبَسَتكُم فِتنَةٌ يَربو فيهَا الصَّغيرُ ويَهرَمُ فيهَا الكَبيرُ، يَجرِي النّاسُ عَلَيها ويَتَّخِذونَها سُنَّةً، فَإِذا غُيِّرَ مِنها شَيءٌ قيلَ: قَد غُيِّرَتِ السُّنَّةُ وقَد أتَى النّاسُ مُنكَرا، ثُمَّ تَشتَدُّ البَلِيَّةُ وتُسبَى الذُّرِّيَّةُ، وتَدُقُّهُمُ الفِتنَةُ كَما تَدُقُّ النّارُ الحَطَبَ، وكَما تَدُقُّ الرَّحى بِثِفالِها ، ويَتَفَقَّهونَ لِغَيرِ اللّهِ، ويَتَعَلَّمونَ لِغَيرِ العَمَلِ، ويَطلُبونَ الدُّنيا بِأَعمالِ الآخِرَةِ.

ثُمَّ أقبَلَ بِوَجهِهِ وحَولَهُ ناسٌ مِن أهلِ بَيتِهِ وخاصَّتِهِ وشيعَتِهِ فَقالَ: قَد عَمِلَتِ الوُلاةُ قَبلي أعمالاً خالَفوا فيها رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله مُتَعَمِّدينَ لِخِلافِهِ، ناقِضينَ لِعَهدِهِ، مُغَيِّرينَ لِسُنَّتِهِ، ولَو حَمَلتُ النّاسَ عَلى تَركِها وحَوَّلتُها إلى مَواضِعِها وإلى ما كانَت في عَهدِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله لَتَفَرَّقَ عَنّي جُندي حَتّى أبقى وَحدي، أو قَليلٌ مِن شيعَتِي الَّذينَ عَرَفوا فَضلي وفَرضَ إمامَتي مِن كِتابِ اللّهِ عز و جل وسُنَّةِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، أرَأَيتُم لَو أمَرتُ بِمَقامِ إبراهيمَ عليه السلام فَرَدَدتُهُ إلَى المَوضِعِ الَّذي وَضَعَهُ فيهِ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله، ورَدَدتُ فَدَكَ إلى وَرَثَةِ فاطِمَةَ عليهاالسلام، ورَدَدتُ صاعَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله كَما كانَ، وأمضَيتُ قَطائِعَ أقطَعَها رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله لِأَقوامٍ لَم تُمضَ لَهُم ولَم تُنفَذ، ورَدَدتُ دارَ جَعفَرٍ إلى وَرَثَتِهِ وهَدَمتُها مِنَ المَسجِدِ، ورَدَدتُ قَضايا مِنَ الجَورِ قُضِيَ بِها ونَزَعتُ نِساءً تَحتَ رِجالٍ بِغَيرِ حَقٍّ فَرَدَدتُهُنَّ إلى أزواجِهِنَّ، وَاستَقبَلتُ بِهِنَّ الحُكمَ فِي الفُروجِ وَالأَحكامِ، وسَبَيتُ ذَرارِيَّ بَني تَغلِبَ، ورَدَدتُ ما قُسِمَ مِن أرضِ خَيبَرَ، ومَحَوتُ دَواوينَ العَطايا، وأعطَيتُ كَما كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يُعطي بِالسَّوِيَّةِ ولَم أجعَلها دولَةً بَينَ الأَغنِياءِ، وألقَيتُ المَساحَةَ، وسَوَّيتُ بَينَ المَناكِحِ، وأنفَذتُ خُمُسَ الرَّسولِ كَما أنزَلَ اللّهُ عز و جلوفَرَضَهُ، ورَدَدتُ مَسجِدَ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله إلى ما كانَ عَلَيهِ، وسَدَدتُ ما فُتِحَ فيهِ مِنَ الأَبوابِ، وفَتَحتُ ما سُدَّ مِنهُ، وحَرَّمتُ المَسحَ عَلَى الخُفَّينِ، وحَدَدتُ عَلَى النَّبيذِ، وأمَرتُ بِإِحلالِ المُتعَتَينِ، وأمَرتُ بِالتَّكبيرِ عَلَى الجَنائِزِ خَمسَ تَكبيراتٍ وألزَمتُ النّاسَ الجَهرَ بِبِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ وأخرَجتُ مَن اُدخِلَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله في مَسجِدِهِ مِمَّن كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله أخرَجَهُ، وأدخَلتُ مَن اُخرِجَ بَعدَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله مِمَّن كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله أدخَلَهُ وحَمَلتُ النّاسَ عَلى حُكمِ القُرآنِ، وعَلَى الطَّلاقِ عَلَى السُّنَّةِ، وأخَذتُ الصَّدَقاتِ عَلى أصنافِها وحُدودِها، ورَدَدتُ الوُضوءَ وَالغُسلَ وَالصَّلاةَ إلى مَواقيتِها وشَرائِعِها ومَواضِعِها ورَدَدتُ أهلَ نَجرانَ إلى مَواضِعِهِم، ورَدَدتُ سَبايا فارِسَ وسائِرَ الاُمَمِ إلى كِتابِ اللّهِ وسُنَّةِ نَبِيِّهِ صلى الله عليه و آله إذا لَتَفَرَّقوا عَنّي.

وَاللّهِ، لَقَد أمَرتُ النّاسَ أن لا يَجتَمِعوا في شَهرِ رَمَضانَ إلّا في فَريضَةٍ، وأعلَمتُهُم أنَّ اجتِماعَهُم فِي النَّوافِلِ بِدعَةٌ، فَتَنادى بَعضُ أهلِ عَسكَري مِمَّن يُقاتِلُ مَعي: يا أهلَ الإِسلامِ غُيِّرَت سُنَّةُ عُمَرَ، يَنهانا عَنِ الصَّلاةِ في شَهرِ رَمَضانَ تَطَوُّعا، ولَقَد خِفتُ أن يَثوروا في ناحِيَةِ جانِبِ عَسكَري، ما لَقيتُ مِن هذِهِ الاُمَّةِ مِنَ الفُرقَةِ وطاعَةِ أئِمَّةِ الضَّلالَةِ وَالدُّعاةِ إلَى النّارِ. وأعطَيتُ مِن ذلِكَ سَهمَ ذِي القُربَى الَّذي قالَ اللّهُ عز و جل: «إِن كُنتُمْ ءَامَنتُم بِاللَّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ» فَنَحنُ وَاللّهِ عَنى بِذِي القُربَى الَّذي قَرَنَنَا اللّهُ بِنَفسِهِ وبِرَسولِهِ صلى الله عليه و آله فَقالَ تَعالى: «فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِى الْقُرْبَى وَ الْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ» فينا خاصَّةً «كَىْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنكُمْ وَ مَا ءَاتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُواْ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ» مِن ظُلمِ آلِ مُحَمَّدٍ «إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ» لِمَن ظَلَمَهُم، رَحمَةً مِنهُ لَنا وغِنىً أغنانَا اللّهُ بِهِ ووَصّى بِهِ نَبِيَّهُ صلى الله عليه و آله، ولَم يَجعَل لَنا في سَهمِ الصَّدَقَةِ نَصيبا، أكرَمَ اللّهُ رَسولَهُ صلى الله عليه و آله وأكرَمَنا أهلَ البَيتِ أن يُطعِمَنا مِن أوساخِ النّاسِ، فَكَذَّبُوا اللّهَ وكَذَّبوا رَسولَهُ وجَحَدوا كِتابَ اللّهِ النّاطِقَ بِحَقِّنا، ومَنَعونا فَرضا فَرَضَهُ اللّهُ لَنا، ما لَقِيَ أهلُ بَيتِ نَبِيٍّ مِن اُمَّتِهِ ما لَقينا بَعدَ نَبِيِّنا صلى الله عليه و آله، وَاللّهُ المُستَعانُ عَلى مَن ظَلَمَنا، ولا حَولَ ولا قُوَّةَ إلّا بِاللّهِ العَلِيِّ العَظيمِ.

89. الكافى ـ به نقل از سليم بن قيس هلالى ـ: امير مؤمنان عليه السلام به سخنرانى پرداخت و خداى را سپاس و ستايش گفت و بر پيامبر، درود فرستاد و سپس فرمود: «بيشترين ترس [و نگرانى] من براى شما، از دو خصلت است: پيروى از هوس، و درازىِ آرزو. پيروى از هوس، از حق باز مى دارد، و آرزوى دراز، آخرت را از ياد مى بَرَد.

آگاه باشيد كه دنيا، پشت كنان مى رود و آخرت، روى كنان مى آيد. هر يك را نيز فرزندانى است. پس از فرزندان آخرت باشيد و از فرزندان دنيا مباشيد؛ زيرا امروز، روز عمل است، نه حسابرسى، و فردا، حسابرسى است، نه عمل. سرآغاز پيدايش فتنه ها، چيزى نيست، جز پيروى از هوس ها و گرايش ها و بدعت نهادن احكامى كه با حكم خدا، ناسازگارند و در آنها، عدّه اى از ديگران پيروى مى كنند.

بدانيد كه حقْ اگر ناآميخته مى بود، اختلافى در ميان نبود، و اگر باطل نيز ناآميخته مى بود، [بطلان آن] بر خِردمند، پوشيده نمى مانْد. ليكن، مُشتى از آن و مُشتى از اين، گرفته مى شود و با هم در آميخته مى شوند و يكديگر را مى پوشانند. اين جاست كه شيطان، بر دوستان خويش مسلّط مى گردد و كسانى كه پيش تر لطف خدا شامل حال آنان شده باشد، نجات مى يابند».

من از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله شنيدم كه مى فرمايد: چگونه ايد آن گاه كه فتنه اى شما را فرا بگيرد كه در آن، خُردسال، بزرگ مى شود و بزرگ سال، پير مى گردد؟ مردم، بر وفق آن رفتار مى كنند و آن را به سنّت، تبديل مى نمايند و آن گاه كه چيزى از آن تغيير داده شود، مى گويند: سنّت، دگرگون شد؛ در حالى كه مردم، مرتكب منكر شده اند. سپس، بلا شدّت مى گيرد و فرزندان، به اسارت مى روند و آن فتنه، ايشان را خُرد و نرم مى كند، چنان كه آتش، هيزم را، و چنان كه آسيا، گندم را، و براى جز خدا، فقه (علم دين) را مى آموزند و براى غير عمل، دانش را فرا مى گيرند و كارهاى آخرتى را وسيله دنياطلبى قرار مى دهند.

امام عليه السلام، سپس به كسانى از خاندان و نزديكان و پيروانش كه پيرامونش بودند، رو كرد و فرمود: «فرمان روايانِ پيش از من، اعمالى را انجام دادند كه برخلاف راه و رسم پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بود و با آن كارها، آهنگِ مخالفت با ايشان را نمودند و پيمانش را شكستند و سنّتش را تغيير دادند و اگر من، مردم را به ترك آن كارها وا مى داشتم و به جايگاهشان و جايگاهى كه در زمان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله داشتند، باز مى گرداندم، بى گمان، سپاهيانم را از گِرد من مى پراكندند تا جايى كه يا تنها مى ماندم، يا فقط اندكى از پيروانم كه برترى مرا و وجوب پيشوايى از ره گذر كتاب خداوند عز و جل و سنّت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله را مى دانستند، با من مى ماندند.

براى نمونه، اگر دستور مى دادم تا مقام ابراهيم عليه السلام را به همان جايى كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در آن جا نهاد، برگردانند، فَدَك را به وارثان فاطمه عليهم السلام بر مى گرداندم، پيمانه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله را به اندازه اى كه بود، بر مى گرداندم، زمين هايى را كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به اِقطاع عدّه اى داد ـ ولى اين دستور، اجرا نشد و در اختيار آنان قرار نگرفت ـ، در اختيار آن عدّه قرار مى دادم، سراى جعفر را به وارثانش بر مى گرداندم و آن را از مسجد، جدا مى ساختم، قضاوت هايى را كه به ناحق صورت گرفته، به مسير درستش باز مى گرداندم، زنانى را كه به باطل، همسر مردانى ديگر شده اند، از چنگ آن مردان، بيرون مى آوردم و به شوهرانشان باز مى گرداندم و احكام ازدواج را در باره آنان از سر مى گرفتم، فرزندان بنى تَغلِب را اسير مى كردم و آنچه از اراضى خيبر را كه تقسيم شده است، بر مى گرداندم، ديوان هاى عطايا را از ميان بر مى داشتم و مانند پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، به يكسان، عطا مى كردم و بيت المال را در اختيار توانگران قرار نمى دادم، مسّاحى [و مميّزى زمين] را مُلغا مى كردم، ميان ازدواج ها، برابرى مى افكندم [و ازدواج هاى طبقاتى را از بين مى بُردم]، خمس پيامبر صلى الله عليه و آله را به همان گونه كه خداوند عز و جل فرو فرستاده و تعيين فرموده، اجرا مى كردم، مسجد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله را به وضعيت قبلى اش بر مى گرداندم و درهايى را كه به آن باز شده، مى بستم و آن درى را كه [توسّط خليفه هاى پيشين] بسته شده، باز مى كردم، مسح كشيدن بر روى كفش را تحريم مى كردم، براى نوشيدن نبيذ، حدّ مى زدم، به حلال بودن دو متعه، فرمان مى دادم، به گفتن پنج تكبير [به جاى چهار تكبير] بر جنازه ها امر مى كردم، مردم را به بلند گفتن بسم اللّه الرحمن الرحيم [در نماز]، مُلزم مى نمودم، كسى را كه با پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به مسجدش در آورده شده ـ در حالى كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله او را بيرون كرده بود ـ، بيرون مى كردم، و كسى را كه بعد از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله [از مسجد او] بيرون كردند ـ در حالى كه خودِ پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، او را داخل كرده بود، داخل مى كردم، مردم را به گردن نهادن در برابر حكم قرآن بر طلاق دادن بر طبق سنّت، وا مى داشتم، صدقات (زكات ها) را از انواع [نُه گانه] آن و طبق اندازه و نصاب آنها مى گرفتم، و وضو و غسل و نماز را به اوقات و احكام و جايگاه هاى آنها باز مى گرداندم، نجرانيان را به جايگاهشان بر مى گرداندم، و با اسيران ايرانى و ديگر اقوام، بر اساس كتاب خدا و سنّت پيامبرش عمل مى كردم، در اين صورت، از گِرد من پراكنده مى شدند.

به خدا سوگند، من به مردم فرمان دادم كه در ماه رمضان، جز براى گزاردن نماز واجب، جمع نشوند، و به آنان گفتم كه به جماعت خواندن نافله ها، بدعت است؛ امّا يكى از همين سپاهيانم كه در كنار من مى جنگد، فرياد بر آورد كه: اى مسلمانان! سنّت عمر، دگرگون گشت. [على] ما را از نماز مستحبّى در ماه رمضان، نهى مى كند! ترسيدم كه در گوشه اى از سپاهم، سر به شورش بردارد، كه ديده ام اين امّت، چه سان سر به تفرقه بر مى دارند و از پيشوايان گم راهى و دعوتگران به آتش [دوزخ]، فرمان مى برند. من از آن خمس، سهم خويشاوندان را دادم؛ همانان كه خداوند عز و جل فرموده است: «اگر به خدا و به آنچه ما در روز فرقان (بدر) بر بنده خود فرو فرستاديم، ايمان داريد؛ همان روزى كه دو گروه، روى در روى هم آوردند». به خدا سوگند كه مقصود از خويشاوندان ـ كه خداوند، ما را در كنار خود و پيامبرش قرار داده است ـ، ما هستيم. خداوند متعال، فرموده است: «پس [آن خمس]، از آنِ خدا و پيامبر و خويشاوندان و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است». اين، در خصوصِ ماست «تا ميان توانگرانِ شما، دست به دست نگردد. و آنچه را فرستاده[ى او] به شما داد، آن را بگيريد و از آنچه شما را باز داشت، باز ايستيد و از خدا بترسيد» و به خاندان محمّد، ستم نكنيد «كه خداوند، سختْ كيفر است»، نسبت به كسى كه به آنان، ستم كند.

اين، لطف و رحمتى است از جانب خداوند به ما، و ثروتى است كه خداوند به سبب آن، ما را بى نياز كند. اين را به پيامبرش نيز سفارش فرمود و در سهم صدقه، بهره اى براى ما قرار نداد. خداوند، پيامبرش صلى الله عليه و آله و ما اهل بيت را گرامى تر از آن داشت كه از چرك دستِ مردم (صدقه) به ما بخورانَد؛ امّا آنان، خدا و فرستاده اش را تكذيب كردند و كتاب خدا را ـ كه به حقّ ما گوياست ـ، انكار كردند و ما را از حقّى كه خدا برايمان نهاده، محروم ساختند. رنج ها و ستم هايى كه ما بعد از پيامبرمان ديديم، خاندان هيچ پيامبرى از امّتش نديد. از خدا در برابر آنان كه به ما ستم كردند، يارى مى جوييم. هيچ نيرو و توانى نيست، مگر به [يارى] خداى بلندمرتبه باعظمت.

90. الإمام علي عليه السلام ـ في ذَمِّ الطّالِبينَ بِدَمِ عُثمانَ ـ: يَرتَضِعونَ اُمّا قَد فَطَمَت، ويُحيونَ بِدعَةً قَد اُميتَت.

90. امام على عليه السلام ـ در نكوهش خونخواهان عثمان ـ: آنان، از مادرى شير مى خواهند كه از شير دادن، باز ايستاده است، و در پىِ زنده ساختن بدعتى هستند كه ميرانده شده است.

6 / 3: إخبارُ الإِمامِ عَلِيٍّ عليه السّلام بِما يَقَعُ بَعدَهُ مِنَ البِدَعِ

6 / 3: خبر دادن امام على عليه السلام از بدعت هايى كه پس از او رُخ مى نمايد

91. الإمام علي عليه السلام: فَوَالَّذي نَفسُ عَلِيٍّ بِيَدِهِ، لا تَزالُ هذِهِ الاُمَّةُ بَعدَ قَتلِ الحُسَينِ ابني في ضَلالٍ وظُلمٍ وعَسفٍ وجَورٍ وَاختِلافٍ فِي الّدينِ، وتَغييرٍ وتَبديلٍ لِما أنزَلَ اللّهُ في كِتابِهِ، وإظهارِ البِدَعِ، وإبطالِ السُّنَنِ، وَاختِلالٍ وقِياسِ مُشتَبِهاتٍ، وتَركِ مُحكَماتٍ، حَتّى تَنسَلِخَ مِنَ الإِسلامِ وتَدخُلَ فِي العَمى وَالتَّلَدُّدِ وَالتَّكَسُّعِ .

91. امام على عليه السلام: سوگند به آن كه جان على در دست اوست، اين امّت پس از كُشتن فرزندم حسين، همواره در گم راهى و ستم و بيداد و بى عدالتى و اختلافِ دينى و تغيير و تحريفِ آنچه خدا در كتابش فرو فرستاده است و ساختن بدعت ها، و از بين بُردن سنّت ها، و آشفتگى و سنجيدن مُشتبهات و وا نهادن محكمات، خواهد بود تا آن كه از اسلام، بيرون مى آيند و به ورطه كورى و سرگردانى و گم راهى در مى افتند!

92. عنه عليه السلام: إنَّهُ سَيَأتي عَلَيكُم مِن بَعدي زَمانٌ لَيسَ في ذلِكَ الزَّمانِ شَيءٌ أخفى مِنَ الحَقِّ، ولا أظهَرَ مِنَ الباطِلِ، ولا أكثَرَ مِنَ الكَذِبِ عَلَى اللّهِ تَعالى ورَسولِهِ صلى الله عليه و آله. ولَيسَ عِندَ أهلِ ذلِكَ الزَّمانِ سِلعَةٌ أبوَرَ مِنَ الكِتابِ إذا تُلِيَ حَقَّ تِلاوَتِهِ، ولا سِلعَةٌ أنفَقَ بَيعا ولا أغلى ثَمَنا مِنَ الكِتابِ إذا حُرِّفَ عَن مَواضِعِهِ. ولَيسَ فِي العِبادِ ولا فِي البِلادِ شَيءٌ هُوَ أنكَرَ مِنَ المَعروفِ، ولا أعرَفَ مِنَ المُنكَرِ ولَيسَ فيها فاحِشَةٌ أنكَرَ ولا عُقوبَةٌ أنكى مِنَ الهُدى عِندَ الضَّلالِ في ذلِكَ الزَّمانِ. فَقَد نَبَذَ الكِتابَ حَمَلَتُهُ، وتَناساهُ حَفَظَتُهُ.…

فَالكِتابُ وأهلُ الكِتابِ في ذلِكَ الزَّمانِ طَريدانِ مَنفِيّانِ، وصاحِبانِ مُصطَحِبانِ في طَريقٍ واحِدٍ لا يُؤويهِما مُؤوٍ... فَالكِتابُ وأهلُ الكِتابِ في ذلِكَ الزَّمانِ فِي النّاسِ ولَيسوا فيهِم، ومَعَهُم ولَيسوا مَعَهُم، وذلِكَ لِأَنَّ الضَّلالَةَ لا تُوافِقُ الهُدى وإنِ اجتَمَعا. وقَدِ اجتَمَعَ القَومُ عَلَى الفُرقَةِ، وَافتَرَقوا عَنِ الجَماعَةِ... كَأَنَّهُم أئِمَّةُ الكِتابِ ولَيسَ الكِتابُ إمامَهُم. لَم يَبقَ عِندَهُم مِنَ الحَقِّ إلَا اسمُهُ، ولَم يَعرِفوا مِنَ الكِتابِ إلّا خَطَّهُ وزَبرَهُ ... ومِن قَبلُ ما مَثَّلوا بِالصّالِحينَ كُلَّ مُثلَةٍ وسَمَّوا صِدقَهُم عَلَى اللّهِ فِريَةً ، وجَعَلوا فِي الحَسَنَةِ العُقوبَةَ السَّيِّئَةَ.

92. امام على عليه السلام: به زودى، پس از من، روزگارى بر شما مى آيد كه در آن روزگار، چيزى نهان تر از حق، و آشكارتر از باطل، و فراوان تر از دروغ بستن به خدا و پيامبرش نباشد. در ميان مردمان آن روزگار، كالايى بى رونق تر از كتاب خدا ـ آن گاه كه به راستى خوانده شود ـ، نيست، و نيز پُررونق تر از آن ـ آن گاه كه دست خوشِ تحريف گردد ـ. در ميان بندگان و در شهرها، چيزى منكرتر از معروف، و معروف تر از منكر نباشد، و فسادى بدتر، و كيفرى سخت تر از پيمودن راه راست در فضاى آكنده از گم راهىِ آن زمان نيست، كه قرآن را حاملان آن به دور مى افكنند و حافظانش، آن را به فراموشى مى سپارند.…

در آن روزگار، قرآن و پيروانش، دو رانده شده تبعيدى اند، و دو يارِ همراهى كه كسى پناهشان نمى دهد... در آن زمان، قرآن و پيروانش، در ميان مردم هستند و نيستند، و با آنان هستند و نيستند؛ چرا كه گم راهى، با هدايتْ سازگار نيست، هر چند در كنار يكديگر باشند. مردم بر جدايى، هم داستان اند و از جماعت، پراكنده... تو گويى كه آنان، پيشواى قرآن اند، نه قرآنْ پيشواى آنان! از حق (قرآن) در ميان ايشان، جز نامش نمانده است، و جز خط و نوشته آن را نمى شناسند... و پيش از آن [كه چنان زمانى فرا برسد]، به نيكان، انواع شكنجه ها را روا مى دارند و سخن راست آنان را، دروغ و افترا بر خدا مى نامند و براى نيكى، كيفر بدى قرار مى دهند.

الفصل السابع: مكافحة البدعة

فصل هفتم: مبارزه با بدعت

7 / 1: ما يَجِبُ عَلَى العالِمِ

7 / 1: وظيفه عالمان

93. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إذا ظَهَرَتِ البِدَعُ في اُمَّتي فَليُظهِرِ العالِمُ عِلمَهُ، فَمَن لَم يَفعَل فَعَلَيهِ لَعنَةُ اللّهِ.

93. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر گاه بدعت ها در ميان امّت من آشكار شوند، عالِم بايد دانش خود را آشكار سازد. پس هر كه چنين نكند، لعنت خدا بر او باد!

94. عنه صلى الله عليه و آله: إذا ظَهَرَتِ البِدَعُ ولَعَنَ آخِرُ هذِهِ الاُمَّةِ أوَّلَها، فَمَن كانَ عِندَهُ عِلمٌ فَليَنشُرهُ، فَإِنَّ كاتِمَ العِلمِ يَومَئِذٍ كَكاتِمِ ما أنزَلَ اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ.

94. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر گاه بدعت ها پديد آيند و پسينيانِ اين امّت، پيشينيانِ آن را لعنت كنند، هر كه دانشى دارد، بايد آن را منتشر كند؛ زيرا پنهان دارنده دانش در آن روز، همانند كسى است كه آنچه را خدا بر محمّد نازل كرده است، پنهان بدارد.

95. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ الشَّيطانَ يَضَعُ البِدعَةَ لِلنّاسِ فَيُبصِرُهَا العالِمُ فَيَنهى عَنها، وَالعابِدُ مُقبِلٌ عَلى عِبادَتِهِ لا يَتَوَجَّهُ لَها ولا يَعرِفُها.

95. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: شيطان، براى مردم، بدعت مى گذارد، عالِم، آن را مى بيند و از آن نهى مى كند، و عابد، به عبادتش روى مى آورد و به آن بدعت، نه توجّهى مى كند و نه آن را مى شناسد.

96. عنه صلى الله عليه و آله: إذا لَعَنَ آخِرُ هذِهِ الاُمَّةِ أوَّلَها، فَمَن كَتَمَ حَديثا فَقَد كَتَمَ ما أنزَلَ اللّهُ.

96. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر گاه پسينيانِ اين امّت، پيشينيانِ آن را لعنت كنند، چنانچه كسى حديثى را پوشيده بدارد، در واقع، آنچه را خدا نازل كرده، پوشيده داشته است.

97. الغيبة للطوسي عن يونس بن عبد الرحمن: ماتَ أبو إبراهيمَ عليه السلام ولَيسَ مِن قُوّامِهِ أحَدٌ إلّا وعِندَهُ المالُ الكَثيرُ، وكانَ ذلِكَ سَبَبَ وَقفِهِم وجَحدِهِم مَوتَهُ، كانَ عِندَ زِيادِ بنِ مَروانَ القَندِيِّ سَبعونَ ألفَ دينارٍ، وعِندَ عَلِيِّ بنِ أبي حَمزَةَ ثَلاثونَ ألفَ دينارٍ، فَلَمّا رَأَيتُ ذلِكَ وتَبَيَّنتُ الحَقَّ وعَرَفتُ مِن أمرِ أبِي الحَسَنِ الرِّضا عليه السلام ما عَلِمتُ، تَكَلَّمتُ ودَعَوتُ النّاسَ إلَيهِ. فَبَعَثا إلَيَّ وقالا: ما يَدعوكَ إلى هذا؟! إن كُنتَ تُريدُ المالَ فَنَحنُ نُغنيكَ، وضَمِنا لي عَشَرَةَ آلافِ دينارٍ، وقالا [لي]: كُفَّ، فَأَبَيتُ وقُلتُ لَهُما: إنّا رَوَينا عَنِ الصّادِقينَ عليهم السلام أنَّهُم قالوا: إذا ظَهَرَتِ البِدَعُ فَعَلَى العالِمِ أن يُظهِرَ عِلمَهُ، فَإِن لَم يَفعَل سُلِبَ نورَ الإِيمانِ، وما كُنتُ لِأَدَعَ الجِهادَ وأمرَ اللّهِ عَلى كُلِّ حالٍ، فَناصَباني وأضمَرا لِيَ العَداوَةَ.

97. الغيبة، طوسى ـ به نقل از يونس بن عبد الرحمان ـ: زمانى كه امام كاظم عليه السلام در گذشت، اموال بسيارى نزد وكلاى ايشان بود. همين سبب شد كه آنان در آن امام، توقّف كنند و در گذشتش را منكر شوند. نزد زياد بن مروان قندى، هفتاد هزار دينار بود، و نزد على بن ابى حمزه، سى هزار دينار.

چون چنين ديدم و به حقيقت، پى بردم و حقّانيت امامت ابو الحسن الرضا عليه السلام را دانستم، زبان به سخن گشودم و مردم را به ايشان، فرا خواندم. آن دو (زياد و على بن ابى حمزه) به من پيغام دادند و گفتند: بر انگيزاننده تو به اين كار، چيست؟! اگر پول مى خواهى، ما تو را بى نياز مى گردانيم. آن گاه، وعده ده هزار دينار را به من دادند و گفتند: دست از اين كار، بدار. ليكن من نپذيرفتم و به آنها گفتم: از امامان راستگو عليهم السلام روايت داريم كه فرموده اند: «هر گاه بدعت ها آشكار شوند، بر عالِم است كه دانش خويش را آشكار نمايد، و اگر چنين نكند، نور ايمان از او گرفته مى شود» و من به هيچ وجه حاضر نيستم از جهاد و فرمان خدا، دست بردارم. پس آن دو با من دشمن شدند و كينه مرا در دل گرفتند.

7 / 2: ما يَجِبُ عَلَى الحاكِمِ

7 / 2: وظيفه زمامدار

98. رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ وَالمُسلِمونَ حَولَهُ مُجتَمِعونَ ـ: أيُّهَا النّاسُ، إنَّهُ لا نَبِيَّ بَعدي، ولا سُنَّةَ بَعدَ سُنَّتي، فَمَنِ ادَّعى بَعدَ ذلِكَ فَدَعواهُ وبِدعَتُهُ فِي النّارِ، فَاقتُلوهُ، ومَنِ اتَّبَعَهُ فَإِنَّهُم فِي النّارِ.

98. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در حالى كه مسلمانان، پيرامون ايشان، گِرد آمده بودند ـ: اى مردم! نه بعد از من، پيامبرى است و نه بعد از سنّت من، سنّتى. پس هر كه بعد از [رحلت] من، چنين ادّعايى كند، ادّعاى او و بدعتش، [هر دو] در آتش اند. پس او را بكُشيد! كسانى نيز كه از او پيروى كنند، همگى در آتش اند.

99. رجال الكشي عن محمّد بن عيسى بن عبيد: إنَّ أبَا الحَسَنِ العَسكَرِيَّ عليه السلام أمَرَ بِقَتلِ فارِسِ بنِ حاتِمٍ القَزوِينِيِّ وضَمِنَ لِمَن قَتَلَهُ الجَنَّةَ، فَقَتَلَهُ جُنَيدٌ، وكانَ فارِسٌ فَتّانا يَفتِنُ النّاسَ، ويَدعو إلَى البِدعَةِ، فَخَرَجَ مِن أبِي الحَسَنِ عليه السلام: هذا فارِسٌ لَعَنَهُ اللّهُ يَعمَلُ مِن قِبَلي فَتّانا داعِيا إلَى البِدعَةِ ودَمُهُ هَدَرٌ لِكُلِّ مَن قَتَلَهُ، فَمَن هذَا الَّذي يُريحُني مِنهُ ويَقتُلُهُ، وأنَا ضامِنٌ لَهُ عَلَى اللّهِ الجَنَّةَ.

99. رجال الكشّى ـ به نقل از محمّد بن عيسى بن عبيد ـ: امام هادى عليه السلام، دستور قتل فارِس بن حاتم قزوينى را صادر فرمود و براى قاتل او، بهشت را ضمانت كرد. جُنَيد، او را به قتل رسانيد. فارِس، شخص فتنه انگيز و فريبكارى بود كه مردم را مى فريفت و به بدعت، فرا مى خواند. پس، از جانب امام هادى عليه السلام اين توقيع، صادر شد: «ابن فارِس ـ كه لعنت خدا بر او باد ـ، مردم را به نام من، گم راه مى كند و به بدعت، فرا مى خواند. خونش براى هر كه او را بكُشد، مباح است. كيست كه او را بكُشد و مرا از شرّش آسوده گردانَد تا در عوض، من نزد خداوند، بهشت را برايش ضمانت كنم؟».

7 / 3: ما يَجِبُ عَلَى العامَّةِ

7 / 3: وظيفه عموم مردم

100. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إيّاكُم وَالسُّكونَ إلى أصحابِ الأَهواءِ، فَإِنَّهُم بَطِرُوا النِّعمَةَ وأظهَرُوا البِدعَةَ وخالَفُوا السُّنَّةَ ونَطَقوا بِالشُّبهَةِ، عَلَيهِم لَعنَةُ اللّهِ وَالمَلائِكَةِ وَالنّاسِ أجمَعينَ.

100. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: زنهار از گراييدن به فرقه گرايان؛ زيرا اين جماعت، نعمت را ناسپاسى كردند و بدعت را پديد آوردند و با سنّت، مخالفت ورزيدند و زبان به شُبهات گشودند. لعنت خدا و فرشتگان و همگى مردم، بر ايشان باد!

101. عنه صلى الله عليه و آله: مَن مَشى إلى صاحِبِ بِدعَةٍ لِيُوَقِّرَهُ، فَقَد أعانَ عَلى هَدمِ الإِسلامِ.

101. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس به نزد بدعت گذارى برود تا او را گرامى بدارد، به ويران كردن اسلام، كمك كرده است.

102. عنه صلى الله عليه و آله: مَن تَبَسَّمَ في وَجهِ مُبتَدِعٍ فَقَد أعانَ عَلى هَدمِ دينِهِ.

102. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس به روى بدعت گذارى لبخند بزند، به نابود كردن دين خود، كمك كرده است.

103. عنه صلى الله عليه و آله: إذا رَأَيتُم أهلَ الرَّيبِ وَالبِدَعِ مِن بَعدي فَأَظهِرُوا البَراءَةَ مِنهُم وأكثِروا مِن سَبِّهِم وَالقَولِ فيهِم وَالوَقيعَةِ، وباهِتوهُم كَي لا يَطمَعوا فِي الفَسادِ فِي الإِسلامِ ويَحذَرَهُمُ النّاسُ ولا يَتَعَلَّمونَ مِن بِدَعِهِم، يَكتُبِ اللّهُ لَكُم بِذلِكَ الحَسَناتِ، ويَرفَع لَكُم بِهِ الدَّرَجاتِ فِي الآخِرَةِ.

103. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر گاه پس از من، شكّاكان و بدعت گذاران را ديديد، از آنان بيزارى بجوييد و تا مى توانيد، به آنان ناسزا بگوييد و از آنها، بدگويى كنيد و محكومشان نماييد، تا ديگر در تباه كردن اسلام، طمع نكنند و مردم از آنها بر حذر باشند و از بدعت هايشان، چيزى نياموزند. بدين سان، خداوند، در عوضِ آن، براى شما پاداش هايى را مى نويسد و به سبب آن، درجات شما را در آخرت، رفعت مى بخشد.

104. عنه صلى الله عليه و آله: مَن أعرَضَ عَن صاحِبِ بِدعَةٍ بُغضا لَهُ، مَلَأَ اللّهُ قَلبَهُ يَقينا ورِضا.

104. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس از سرِ دشمنى با بدعت گذارى، از او روى بگردانَد، خداوند، دل او را از يقين و خشنودى آكَنْده مى سازد.

105. عنه صلى الله عليه و آله: مَن أعرَضَ عَن صاحِبِ بِدعَةٍ بُغضا لَهُ فِي اللّهِ مَلَأَ اللّهُ قَلبَهُ أمنا وإيمانا، ومَن شَهَّرَ بِصاحِبِ بِدعَةٍ أمَّنَهُ اللّهُ يَومَ الفَزَعِ الأَكبَرِ، ومَن أهانَ صاحِبَ بِدعَةٍ رَفَعَهُ اللّهُ فِي الجَنَّةِ مِائَةَ دَرَجَةٍ، ومَن سَلَّمَ عَلى صاحِبِ بِدعَةٍ أو لَقِيَهُ بِالبِشرِ أوِ استَقبَلَهُ بِما يَسُرُّهُ، فَقَدِ استَخَفَّ بِما أنزَلَ اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله.

105. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس از روى دشمنى با بدعت گذارى، از او روى بگردانَد، خداوند، دلش را از آرامش و ايمان، آكَنده مى سازد، و هر كس بدعت گذارى را رسوا سازد، خداوند، او را در آن روز وحشت بزرگ (قيامت)، آسوده خاطر مى دارد، و هر كس بدعت گذارى را خوار گردانَد، خداوند، او را در بهشت، صد درجه بالا مى برد، و هر كس به بدعت گذارى سلام كند يا با خوش رويى با او برخورد كند يا از او به آنچه خوش مى دارد، استقبال نمايد، آنچه را خداوند بر محمّد صلى الله عليه و آله فرو فرستاده، خوار و خفيف كرده است.

106. عنه صلى الله عليه و آله: إذا رَأَيتُم صاحِبَ بِدعَةٍ فَاكفَهَرّوا في وَجهِهِ، فَإِنَّ اللّهَ يُبغِضُ كُلَّ مُبتَدِعٍ، ولا يَجوزُ أحَدٌ مِنهُمُ الصِّراطَ، ولكِن يَتَهافَتونَ فِي النّارِ مِثلَ الجَرادِ وَالذِّبّانِ .

106. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر گاه بدعت گذارى را ديديد، بر او روى ترش كنيد؛ زيرا خداوند از هر بدعت گذارى نفرت دارد، و هيچ يك از آنان، از صراط نمى گذرد؛ بلكه مانند ملخ و مگس، در آتش فرو مى ريزند.

107. عنه صلى الله عليه و آله: طوبى لِمَن تَواضَعَ للّهِِ عَزَّ ذِكرُهُ وزَهِدَ فيما أحَلَّ اللّهُ لَهُ مِن غَيرِ رَغبَةٍ عَن سيرَتي، ورَفَضَ زَهرَةَ الدُّنيا مِن غَيرِ تَحَوُّلٍ عَن سُنَّتي، وَاتَّبَعَ الأَخيارَ مِن عِترَتي مِن بَعدي، وجانَبَ أهلَ الخُيَلاءِ وَالتَّفاخُرِ وَالرَّغبَةِ فِي الدُّنيا، المُبتَدِعينَ خِلافَ سُنَّتي، العامِلينَ بِغَيرِ سيرَتي.

107. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خوشا آن كه براى خداوند ـ كه يادش بِشْكوه باد ـ، فروتنى كند و به آنچه خداوند برايش روا شمرده است، بى آن كه از روش من روى گردانَد، بى اعتنايى كند و زيور دنيا را، بدون برگشتن از سنّت من، كنار نهد، و پس از من، از نيكانِ خاندانم پيروى كند، و از متكبّران و فخرفروشان و دنياخواهان و آنان كه بر خلاف سنّت من بدعت مى گذارند و به غيرِ روش من عمل مى كنند، دورى نمايد.

108. الإمام علي عليه السلام: ثَلاثٌ مَن حَفِظَهُنَّ كانَ مَعصوما مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيمِ، ومِن كُلِّ بَلِيَّةٍ: مَن لَم يَخلُ بِامرَأَةٍ لَيسَ يَملِكُ مِنها شَيئا، ولَم يَدخُل عَلى سُلطانٍ، ولَم يُعِن صاحِبَ بِدعَةٍ بِبِدَعِهِ.

108. امام على عليه السلام: سه كار است كه هر كس آنها را رعايت كند، از شيطان رانده شده، از هر بلايى، مصون مى ماند: كسى كه با زنى نامحرم، خلوت نكند؛ و بر فرمان روايى در نيايد؛ و بدعت گذارى را در بدعتش كمك نرساند.

109. الإمام الصادق عليه السلام: لا تَصحَبوا أهلَ البِدَعِ ولا تُجالِسوهُم فَتَصيروا عِندَ النّاسِ كَواحِدٍ مِنهُم.

109. امام صادق عليه السلام: با بدعت گذار، همنشينى نكنيد كه [اگر چنين كنيد، ] در نظر مردم، يكى از آنان به شمار مى آييد.

7 / 4: فَضلُ مُكافَحَةِ البِدعَةِ وَالمُبتَدِعِ

7 / 4: فضيلت مبارزه با بدعت و بدعت گذار

110. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن أهانَ صاحِبَ بِدعَةٍ أمَّنَهُ اللّهُ يَومَ الفَزَعِ الأَكبَرِ.

110. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس بدعت گذارى را خوار بدارد، خداوند، در آن روز وحشت بزرگ (قيامت)، او را در امان مى دارد.

111. تاريخ دمشق عن ابن عمر: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: «مَن أرعَبَ صاحِبَ بِدعَةٍ مَلَأَ اللّهُ قَلبَهُ يُمنا وإيمانا، ومَنِ انتَهَرَ صاحِبَ بِدعَةٍ» ـ زادَ ابنُ القُشَيرِيِّ: «آمَنَهُ اللّهُ مِنَ الفَزَعِ الأَكبَرِ، ومَن أهانَ صاحِبَ بِدعَةٍ»، ثُمَّ اتَّفَقا فَقالا: ـ «رَفَعَهُ اللّهُ فِي الجَنَّةِ دَرَجَةً، ومَن لانَ لَهُ إذا لَقِيَهُ تَبشيشا فَقَدِ استَخَفَّ بِما اُنزِلَ عَلى مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله».

111. تاريخ دمشق ـ به نقل از ابن عمر ـ: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «هر كس بدعت گذارى را مرعوب گردانَد، خداوند، دل او را از بركت و ايمانْ مى آكَنَد». ابن قُشَير در روايت خويش، اين افزوده را دارد كه: «و هر كس بدعت گذارى را از خود براند، خداوند، او را از آن وحشت بزرگ (قيامت)، آسوده خاطر مى دارد. ابن عمر و ابن قشيرى، هر دو به اتّفاق، در روايت خويش آورده اند: «هر كس بدعت گذارى را خوار بدارد، خداوند، او را در بهشت، يك درجه بالا مى برد، و هر كس هنگام برخورد با بدعت گذار، با او نرمى كند و خوش رويى نشان دهد، آنچه را بر محمّد نازل شده، خوار شمرده است».

112. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَنِ انتَهَرَ صاحِبَ بِدعَةٍ، مَلَأَ اللّهُ قَلبَهُ أمنا وإيمانا.

112. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس بدعت گذارى را برانَد (/ سرزنش كند)، خداوند، دل او را آكَنْده از آرامش و ايمان مى گردانَد.

113. عنه صلى الله عليه و آله: مَن أدّى إلى اُمَّتي حَديثا يُقامُ بِهِ سُنَّةٌ أو يُثلَمُ بِهِ بِدعَةٌ، فَلَهُ الجَنَّةُ.

113. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس به امّتم حديثى را برساند كه با آن، سنّتى برپا شود يا بدعتى شكسته شود، برايش بهشت باشد.

114. الإمام علي عليه السلام: مَن رَدَّ عَلى صاحِبِ بِدعَةٍ بِدعَتَهُ، فَهُوَ في سَبيلِ اللّهِ تَعالى.

114. امام على عليه السلام: هر كس بدعتِ بدعت گذارى را رد كند، او در راه خداوند متعال است.

115. الإمام الرضا عليه السلام ـ فِي الفِقهِ المَنسوبِ إلَيهِ ـ: مَن رَدَّ صاحِبَ بِدعَةٍ عَن بِدعَتِهِ، فَهُوَ سَبيلٌ مِن سُبُلِ اللّهِ.

115. امام رضا عليه السلام ـ در فقه منسوب به ايشان ـ: هر كس بدعت گذارى را از بدعتش برگرداند، او راهى از راه هاى خداست.

116. الإمام علي عليه السلام: إنَّ أعلامَ الدّينِ لَقائِمَةٌ، فَاعلَم أنَّ أفضَلَ عِبادِ اللّهِ عِندَ اللّهِ إمامٌ عادِلٌ هُدِيَ وهَدى، فَأَقامَ سُنَّةً مَعلومَةً وأماتَ بِدعَةً مَجهولَةً.

116. امام على عليه السلام: نشانه هاى دين، بر پاست. پس بدان كه برترين بندگان خدا در نزد خداوند، پيشواى دادگرى است كه ره يافته و راه نما باشد و سنّتى دانسته را بر پا بدارد و بدعتى ناشناخته را بميرانَد.

117. عنه عليه السلام: أوِّه عَلى إخوانِي الَّذينَ تَلَوُا القُرآنَ فَأَحكَموهُ وتَدَبَّرُوا الفَرضَ فَأَقاموهُ أحيَوُا السُّنَّةَ وأماتُوا البِدعَةَ.

117. امام على عليه السلام: دردا و دريغا بر آن برادرانم كه قرآن را تلاوت مى كردند و آن را استوار مى داشتند، در واجبات [الهى] مى انديشيدند و آنها را بر پا مى داشتند، سنّت را زنده نگه مى داشتند و بدعت را مى ميراندند!

7 / 5: مَن يَذُبُّ عَنِ الدّينِ عِندَ كُلِّ بِدعَةٍ

7 / 5: كسانى كه از دين در برابر هر بدعتى، دفاع مى كنند

118. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ عِندَ كُلِّ بِدعَةٍ تَكونُ مِن بَعدي يُكادُ بِهَا الإيمانُ وَلِيّا مِن أهلِ بَيتي مُوَكَّلاً بِهِ يَذُبُّ عَنهُ، يَنطِقُ بِإِلهامٍ مِنَ اللّهِ، ويُعلِنُ الحَقَّ ويُنَوِّرُهُ، ويَرُدُّ كَيدَ الكائِدينَ، يُعَبِّرُ عَنِ الضُّعَفاءِ، فَاعتَبِروا يا اُوِلي الأَبصارِ، وتَوَكَّلوا عَلَى اللّهِ.

118. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: در برابر هر بدعتى كه پس از من براى آسيب رساندن به ايمان پيدا شود، حمايت كننده اى از خاندان من گماشته شده است كه از ايمان، دفاع مى كند، و با الهام خدا، سخن مى گويد و حق را آشكار و روشن مى گردانَد، و دسيسه دسيسه چينان را خُنثا مى سازد و زبانِ گوياى ناتوانان است. پس ـ اى صاحبان بصيرت ـ پند گيريد و به خدا توكّل كنيد.

119. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ للّهِِ عِندَ كُلِّ بِدعَةٍ تَكيدُ الإِسلامَ وأهلَهُ مَن يَذُبُّ عَنهُ ويَتَكَلَّمُ بِعَلاماتِهِ فَاغتَنِموا تِلكَ المَجالِسَ بِالذَّبِّ عَنِ الضُّعَفاءِ، وتَوَكَّلوا عَلَى اللّهِ، وكَفى بِاللّهِ وَكيلاً.

119. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خداوند، براى هر بدعتى كه با اسلام و مسلمانان در ستيز باشد، كسى را دارد كه از آن، دفاع مى كند و نشانه هاى اسلام را بازگو مى نمايد. پس، [حضور در] آن مجالسِ دفاع از ناتوانان را غنيمت شماريد و بر خدا توكّل كنيد كه خداوند، بهترينْ كارساز است.

120. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ للّهِِ عَلى كُلِّ بِدعَةٍ كيدَ بِهَا الإِسلامُ، وَلِيّا صالِحا يَذُبُّ عَنهُ.

120. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: براى خداوند، در برابر هر بدعتى كه با آن به جنگ اسلام مى روند، حمايت كننده اى شايسته است كه از آن، دفاع مى كند.

121. عنه صلى الله عليه و آله: ما ظَهَرَ أهلُ بِدعَةٍ، إلّا أظهَرَ اللّهُ فيهِم حُجَّةً عَلى لِسانِ مَن شاءَ مِن خَلقِهِ.

121. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هيچ بدعت گذارى ظهور نمى كند، مگر آن كه خداوند در ميان آنان، حجّتى را بر زبان هر يك از بندگانش كه بخواهد، آشكار مى سازد.

122. الأمالي للطوسي عن أبي سعيد الخدري: أخبَرَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَلِيّا بِما يَلقى بَعدَهُ فَبَكى عليه السلام وقالَ: يا رَسولَ اللّهِ أسأَ لُكَ بِحَقّي عَلَيكَ وقَرابَتي مِنكَ وحَقِّ صُحبَتي إيّاكَ، لَمّا دَعَوتَ اللّهَ عز و جل أن يَقبِضَني إلَيهِ.

فَقالَ صلى الله عليه و آله: أتَسأَ لُني أن أدعُوَ رَبّي لِأَجَلٍ مُؤَجَّلٍ.

قالَ: فَعَلى ما اُقاتِلُهُم؟ قالَ: عَلَى الإِحداثِ فِي الدّينِ.

122. الأمالى، طوسى ـ به نقل از ابو سعيد خُدرى ـ: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، على عليه السلام را از پيشامدهايى كه پس از [رحلت] او با آنها رو به رو خواهد شد، آگاه كرد. على عليه السلام گريست و گفت: اى پيامبر خدا! به حقّى كه بر تو دارم و به خويشاوندى ام با تو و به حقّ همنشينى ام با تو، از تو مى خواهم كه از خداوند عز و جلبخواهى تا جان مرا بگيرد.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «از من مى خواهى كه پروردگارم را براى اَجَلى تعيين شده، بخوانم؟!».

على عليه السلام گفت: پس، بر سرِ چه با آنان بجنگم؟

فرمود: «بر سرِ بدعت گذاردن در دين».

123. الإمام عليّ عليه السلام: أنَا اُحيي اُحيي سُنَّةَ رَسولِ اللّهِ وأنَا اُميتُ اُميتُ البِدعَةَ.

123. امام على عليه السلام: من زنده مى كنم؛ سنّت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله را زنده مى كنم. من مى ميرانم؛ بدعت را مى ميرانم.

7 / 6: إمحاءُ البِدَعِ كُلِّها

7 / 6: از ميان بردن همه بدعت ها

124. رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ في وَصفِ وِلايَةِ المَهدِيِّ عليه السلام ـ: لا يَقرَعُ أحَدا في وِلايَتِهِ بِسَوطٍ إلّا في حَدٍّ يَمحُو اللّهُ بِهِ البِدَعَ كُلَّها ويُميتُ بِهِ الفِتَنَ كُلَّها، يَفتَحُ اللّهُ بِهِ كُلَّ بابِ حَقٍّ ويُغلِقُ بِهِ كُلَّ بابِ باطِلٍ.

124. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در توصيف حكومت مهدى عليه السلام ـ: در حكومتش، هيچ كس را تازيانه نمى زند، مگر براى اجراى حدّى. خداوند به وسيله او، همه بدعت ها را از ميان مى بَرَد و به واسطه او، همه فتنه ها را مى ميرانَد. خداوند، به واسطه او، همه درهاى حق را مى گشايد و همه درهاى باطل را مى بندد.

125. الإمام الباقر عليه السلام: إذا قامَ القائِمُ عليه السلام... لا يَترُكُ بِدعَةً إلّا أزالَها ولا سُنَّةً إلّا أقامَها.

125. امام باقر عليه السلام: زمانى كه قائم عليه السلام ظهور كند... هر چه را كه بدعت باشد، از ميان مى برَد، و هر چه را كه سنّت باشد، بر پا مى دارد.

126. عنه عليه السلام ـ في قَولِهِ عز و جل: «الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِى الْأَرْضِ أَقَامُواْ الصَّلَاةَ وَ ءَاتَوُاْ الزَّكَاةَ وَ أَمَرُواْ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْاْ عَنِ الْمُنكَرِ وَ لِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ» ـ: هذِهِ الآيَةُ لِالِ مُحَمَّدٍ، المَهدِيِّ وأصحابِهِ، يُمَلِّكُهُمُ اللّهُ مَشارِقَ الأَرضِ ومَغارِبَها، ويُظهِرُ الدّينَ ويُميتُ اللّهُ عز و جل بِهِ وبِأَصحابِهِ البِدَعَ وَالباطِلَ.

126. امام باقر عليه السلام ـ در باره اين سخن خداوند عز و جل: «همان كسانى كه چون در زمين به آنان توانايى دهيم، نماز را بر پا مى دارند و زكات را مى دهند و امر به معروف و نهى از منكر مى كنند؛ و فرجام همه كارها، از آنِ خداست» ـ: اين آيه، در باره خاندان محمّد صلى الله عليه و آله است؛ مهدى و يارانش. خداوند، آنان را بر شرق و غرب عالم، فرمان روايى مى بخشد و به واسطه او و يارانش، دين [اسلام] را حاكم مى گردانَد و بدعت ها و باطل را از بين مى برَد.

127. جمال الاُسبوع عن يونس بن عبد الرحمان: إنَّ الرِّضا عليه السلام كانَ يَأمُرُ بِالدُّعاءِ لِصاحِبِ الأَمرِ عليه السلام بِهذا: .. اللّهُمَّ... اقصِم بِهِ رُؤوسَ الضَّلالَةِ، وشارِعَةَ البِدَعِ،... اللّهُمَّ طَهِّر مِنهُم بِلادَكَ، وَاشفِ مِنهُم عِبادَكَ، وأعِزَّ بِهِ المُؤمِنينَ، وأحيِ بِهِ سُنَنَ المُرسَلينَ، ودارِسَ حِكمَةِ النَّبِيّينَ، وجَدِّد بِهِ مَا امتَحى مِن دينِكَ، وبُدِّلَ مِن حُكمِكَ، حَتّى تُعيدَ دينَكَ بِهِ وعَلى يَدَيهِ غَضّا مَحضا صَحيحا، لا عِوَجَ فيهِ ولا بِدعَةَ مَعَهُ.

127. جمال الاُسْبوع ـ به نقل از يونس بن عبد الرحمان ـ: امام رضا عليه السلام دستور مى داد كه براى [ظهور] صاحب امر، اين دعا را بخوانيم: «... بار خدايا!... به وسيله او، سردمداران گم راهى و بدعت گذاران را در هم بكوب.… بار خدايا! سرزمينت را از لوثِ وجود آنان، پاك گردان، و بندگانت را از شرّ آنان، نجات ده، و به واسطه او، مؤمنان را عزّت و قدرت ببخش، و سنّت هاى پيامبران را زنده گردان، و حكمت پيامبران را تعليم ده، و آنچه از دين را كه محو شده، و آن احكامت را كه تغيير داده شده است، به وسيله او تجديد فرما تا آن كه دينت را به وسيله او و با دستان او، دوباره، تازه و ناب و درست و بدون هر گونه كژى و بدعتى گردانى».

الفصل الثامن: ما نصّ على أنّه بدعة

فصل هشتم: آنچه بر بدعت بودنش تصريح شده است

8 / 1: الجِدالُ فِي القُرآنِ

8 / 1: مجادله كردن در باره قرآن

128. التوحيد عن محمّد بن عيسى بن عبيد اليقطيني: كَتَبَ عَلِيُّ بنُ مُحَمَّدِ بنِ عَلِيِّ بنِ موسَى الرِّضا عليهم السلام إلى بَعضِ شيعَتِهِ بِبَغدادَ: بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ، عَصَمَنَا اللّهُ وإيّاكَ مِنَ الفِتنَةِ فَإِن يَفعَل فَقَد أعظَمَ بِها نِعمَةً، وإن لا يَفعَل فَهِيَ الهَلَكَةُ.

نَحنُ نَرى أنَّ الجِدالَ فِي القُرآنِ بِدعَةٌ، اشتَرَكَ فيهَا السّائِلُ وَالمُجيبُ، فَيَتَعاطَى السّائِلُ ما لَيسَ لَهُ، ويَتَكَلَّفُ المُجيبُ ما لَيسَ عَلَيهِ، ولَيسَ الخالِقُ إلَا اللّهُ عَزَّ وجَلَّ، وما سِواهُ مَخلوقٌ، وَالقُرآنُ كَلامُ اللّهِ، لاتَجعَل لَهُ اسما مِن عِندِكَ فَتَكونَ مِنَ الضّالّينَ، جَعَلَنَا اللّهُ وإيّاكَ مِنَ الَّذينَ يَخشَونَ رَبَّهُم بِالغَيبِ وهُم مِنَ السّاعَةِ مُشفِقونَ.

128. التوحيد ـ به نقل از محمّد بن عيسى بن عبيد يقطينى ـ: على بن محمّد بن على بن موسى الرضا (امام هادى) عليه السلام به يكى از شيعيانش در بغداد، نوشت: «به نام خداى مهرگستر مهربان. خداوند، ما و تو را از فتنه، نگه دارد، كه اگر چنين كند، چه نعمت بزرگى است، و اگر نكند، هلاكت در انتظار است.

ما بر آنيم كه جدل كردن در باره قرآن، بدعت است و پرسنده و پاسخ دهنده (طرفين جدل) در اين بدعت، شريك اند؛ زيرا پرسنده، چيزى را مى گيرد كه حقّ او نيست، و پاسخ دهنده، متحمّل چيزى مى شود كه بر عهده او نيست. آفريدگارى جز خداوند عز و جل نيست و هر چه جز او، مخلوق است. قرآن، كلام خداست. از پيش خود، نامى براى آن مَنِه كه از گم راهان خواهى بود. خداوند، ما و تو را از كسانى قرار دهد كه در نهان، از پروردگارشان مى ترسند و از قيامت، بيمناك اند!».

8 / 2: الإِكراهُ فِي الدّينِ

8 / 2: اجبار در پذيرش دين

129. التوحيد عن أبي الصلت الهروي: سَأَلَ المَأمونُ يَوماً عَلِيَّ بنَ موسَى الرِّضا عليه السلام فَقالَ لَهُ: يَابنَ رَسولِ اللّهِ ما مَعنى قَولِ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ «وَ لَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَامَنَ مَن فِى الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا أَفَأَنتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُواْ مُؤْمِنِينَ * وَ مَا كَانَ لِنَفْسٍ أَن تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ» ؟

فَقالَ الرِّضا عليه السلام: حَدَّثَني أبي موسَى بنُ جَعفَرٍ عَن أبيهِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عَن أبيهِ مُحَمَّدِ بنِ عَلِيٍّ عَن أبيهِ عَلِيِّ بنِ الحُسَينِ عَن أبيهِ الحُسَينِ بنِ عَلِيٍّ عَن أبيهِ عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ عليهم السلام أنَّ المُسلِمينَ قالوا لِرَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله لَو أكرَهتَ يا رَسولَ اللّهِ مَن قَدَرتَ عَلَيهِ مِنَ النّاسِ عَلَى الإِسلامِ لَكَثُرَ عَدَدُنا وقَوينا عَلى عَدُوِّنا.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: ما كُنتُ لِأَلقَى اللّهَ عَزَّ وجَلَّ بِبِدعَةٍ لَم يُحدِث إلَيَّ فيها شَيئا «وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِينَ» فَأَنزَلَ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى: يا مُحَمَّدُ «وَ لَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَامَنَ مَن فِى الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا» عَلى سَبيلِ الإِلجاءِ وَالاِضطِرارِ فِي الدُّنيا كَما يُؤمِنونَ عِندَ المُعايَنَةِ ورُؤيَةِ البَأسِ فِي الآخِرَةِ ولَو فَعَلتُ ذلِكَ بِهِم لَم يَستَحِقُّوا مِنّي ثَوابا ولا مَدحا لكِنّي اُريدُ مِنهُم أن يُؤمِنوا مُختارينَ غَيرَ مُضطَرّينَ لِيَستَحِقّوا مِنِّي الزُّلفى وَالكَرامَةَ ودَوامَ الخُلودِ في جَنَّةِ الخُلدِ «أَفَأَنتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُواْ مُؤْمِنِينَ».

وأمّا قَولُهُ عَزَّ وجَلَّ: «وَ مَا كَانَ لِنَفْسٍ أَن تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ» فَلَيسَ ذلِكَ عَلى سَبيلِ تَحريمِ الإِيمانِ عَلَيها ولكِن عَلى مَعنى أنَّها ما كانَت لِتُؤمِنَ إلّا بِإِذنِ اللّهِ وإذنُهُ أمرُهُ لَها بِالإِيمانِ ما كانَت مُكَلَّفَةً مُتَعَبِّدَةً وإلجاؤُهُ إيّاها إلَى الإِيمانِ عِندَ زَوالِ التَّكليفِ وَالتَّعَبُّدِ عَنها.

فَقالَ المَأمونُ: فَرَّجتَ عَنّي يا أبَا الحَسَنِ فَرَّجَ اللّهُ عَنكَ.

129. التوحيد ـ به نقل از ابو صلت هَرَوى ـ: روزى مأمون از على بن موسى الرضا عليه السلام پرسيد: اى پسر پيامبر خدا! معناى اين فرموده خداوند عز و جل چيست: «و اگر پروردگار تو مى خواست، بى گمان، همه آنان كه در زمين اند، سراسر، ايمان مى آوردند. پس آيا تو مردم را مجبور مى كنى كه مؤمن باشند؟ و هيچ كس را نسِزَد كه جز به اذن خدا، ايمان بياورد»؟

امام رضا عليه السلام فرمود: «پدرم موسى بن جعفر، از پدرش جعفر بن محمّد، از پدرش محمّد بن على، از پدرش على بن الحسين، از پدرش حسين بن على، از پدرش على بن ابى طالب عليهم السلام برايم حديث كرد كه: مسلمانان به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله گفتند: اى پيامبر خدا! اگر كسانى را كه بر آنان چيره گشتى، به پذيرش اسلام مجبور مى ساختى، شمارِ ما افزون مى گشت و در برابر دشمنان، نيرومند مى شديم.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: من حاضر نيستم خداوند عز و جل را با بدعتى كه در باره آن به من دستورى نرسيده است، ديدار كنم «و من، از خودسران نيستم» .

در اين هنگام، خداوند ـ تبارك و تعالى ـ نازل كرد: اى محمّد! «اگر پروردگارت مى خواست، بى گمان، همه كسانى كه در زمين هستند، سراسر، ايمان مى آوردند»؛ يعنى همه در دنيا، از سرِ اجبار وناچارى ايمان مى آوردند، همچنان كه در آخرت، با ديدن و مشاهده عذاب، ايمان مى آورند، و اگر من اين كار را با آنان مى كردم، ديگر سزاوارِ پاداش و ستايش از جانب من نمى بودند؛ بلكه مى خواهم كه با اختيار و آزادانه، ايمان بياورند تا سزاوار تقرّب [به من] و كرامت و جاودانگى در بهشتِ جاويدان شوند. «پس آيا تو مردم را مجبور مى كنى كه مؤمن باشند؟».

و امّا اين سخن خداوند عز و جل كه: «هيچ كس را نسِزَد كه جز به اذن خدا ايمان بياورد»، به معناى تحريم [و ممنوع ساختن] ايمان بر آنها نيست؛ بلكه به اين معناست كه بدون اذن خدا، نمى توانند ايمان بياورند، و اذن خدا هم عبارت است از: فرمان او به ايمان آوردن مردم [در دنيا]، مادام كه داراى تكليف و موظّف به عبادت هستند، و مجبور ساختن آنها به ايمان، در هنگامى است كه تكليف و تعبّد، از آنها برداشته شود (يعنى در آخرت)».

مأمون گفت: خاطرت آسوده باد ـ اى ابو الحسن ـ كه خاطرم را آسوده نمودى!

8 / 3: صَلاةُ التَّطَوُّعِ في جَماعَةٍ

8 / 3: به جماعت خواندن نماز مستحبّى

130. الإمام الصادق عليه السلام: لا يُصَلَّى التَّطَوُّعُ في جَماعَةٍ، لِأَنَّ ذلِكَ بِدعَةٌ، وكُلُّ بِدعَةٍ ضَلالَةٌ، وكُلُّ ضَلالَةٍ فِي النّارِ.

130. امام صادق عليه السلام: نماز مستحبّى، با جماعت خوانده نمى شود؛ چون اين كار، بدعت است و هر بدعتى، گم راهى است و هر گم راهى اى در آتش است.

8 / 4: صَلاةُ التَّراويحِ

8 / 4: نماز تَراويح

131. صحيح البخاري عن عبد الرحمن بن عبد القاريِّ: خَرَجتُ مَعَ عُمَرَ بنِ الخَطّابِ لَيلَةً في رَمَضانَ إلَى المَسجِدِ، فَإِذَا النّاسُ أوزاعٌ مُتَفَرِّقونَ، يُصَلِّي الرَّجُلُ لِنَفسِهِ، ويُصَلِّي الرَّجُلُ فَيُصَلّي بِصَلاتِهِ الرَّهطُ .

فَقالَ عُمَرُ: إنّي أرى لَو جَمَعتُ هؤُلاءِ عَلى قارِئٍ واحِدٍ لَكانَ أمثَلَ. ثُمَّ عَزَمَ فَجَمَعَهُم عَلى اُبَيِّ بنِ كَعبٍ، ثُمَّ خَرَجتُ مَعَهُ لَيلَةً اُخرى وَالنّاسُ يُصَلّونَ بِصَلاةِ قارِئِهِم.

قالَ عُمَرُ: نِعمَ البِدعَةُ هذِهِ، وَالَّتي يَنامونَ عَنها أفضَلُ مِنَ الَّتي يَقومونَ، يُريدُ آخِرَ اللَّيلِ وكانَ النّاسُ يَقومونَ أوَّلَهُ.

131. صحيح البخارى ـ به نقل از عبد الرحمان بن عبد القارى ـ: شبى در ماه رمضان با عمر بن خطّاب به مسجد رفتيم. ديديم كه مردم، پخش و پراكنده اند: يكى، تنها نماز مى خوانَد و ديگرى، با جمعى كه به او اقتدا كرده اند، مشغول نماز است.

عمر گفت: به نظر من، اگر اينها همه به يك پيش نماز اقتدا كنند، بهتر است.

سپس تصميم به اين كار گرفت و گفت كه همگى به اُبىّ بن كعب، اقتدا كنند.

شبى ديگر نيز با او آمديم. ديديم كه مردم با پيش نمازشان، نماز مى گزارند.

عمر گفت: اين، خوبْ بدعتى بود، و آن [نمازى] كه مردم از آن مى خوابند [و نمى خوانند]، برتر از آن [نمازى] است كه مى خوانند!

مقصودش [خواندن نوافل] در آخرِ شب بود، در حالى كه مردم، [آنها را] اوّلِ شب مى خواندند.

132. صحيح ابن خزيمة عن عائشة: إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله خَرَجَ في جَوفِ اللَّيلِ، فَصَلّى فِي المَسجِدِ، فَصَلّى رِجالٌ بِصَلاتِهِ، فَأَصبَحَ ناسٌ يَتَحَدَّثونَ بِذلِكَ، فَلَمّا كانَتِ اللَّيلَةُ الثّالِثَةُ كَثُرَ أهلُ المَسجِدِ، فَخَرَجَ فَصَلّى فَصَلّوا بِصَلاتِهِ، فَلَمّا كانَتِ اللَّيلَةُ الرّابِعَةُ عَجَزَ المَسجِدُ عَن أهلِهِ، فَلَم يَخرُج إلَيهِم رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَطَفِقَ رِجالٌ مِنهُم يُنادونَ الصَّلاةَ فَلا يَخرُجُ، فَكَمَنَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله حَتّى خَرَجَ لِصَلاةِ الفَجرِ، فَلَمّا قَضَى الفَجرَ قامَ، فَأَقبَلَ عَلَيهِم بِوَجهِهِ، فَتَشَهَّدَ، فَحَمِدَ اللّهَ، وأثنى عَلَيهِ، ثُمَّ قالَ: أمّا بَعدُ فَإِنَّهُ لَم يَخفَ عَلَيَّ شَأنُكُم، ولكِنّي خَشيتُ أن تُفتَرَضَ عَلَيكُم صَلاةُ اللَّيلِ، فَتَعجِزوا عَنها.

وكانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يُرَغِّبُهُم في قِيامِ رَمَضانَ مِن غَيرِ أن يَأمُرَ بِعَزيمَةِ أمرٍ، فَيَقولُ: مَن صامَ رَمَضانَ إيمانا وَاحتِسابا، غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ.

فَتُوُفِّيَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَكانَ الأَمرُ كَذلِكَ في خِلافَةِ أبي بَكرٍ وصَدرا مِن خِلافَةِ عُمَرَ، حَتّى جَمَعَهُم عُمَرُ عَلى اُبَيِّ بنِ كَعبٍ وصَلّى بِهِم، فَكانَ ذلِكَ أوَّلَ مَا اجتَمَعَ النّاسُ عَلى قِيامِ رَمَضانَ.

132. صحيح ابن خزيمة ـ به نقل از عايشه ـ: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در دل شب [از اتاق] خارج شد و در مسجد، نماز گزارد و چند نفرى پشت سرش نماز خواندند. صبح كه شد، عدّه اى شروع به بازگو كردن آن كردند. شب سوم، جمعيت مردم در مسجد، بيشتر شد. پيامبر صلى الله عليه و آله، باز به مسجد رفت و نماز گزارد و مردم به ايشان، اقتدا كردند. در شب چهارم، مسجد، لبريز از جمعيت شد؛ امّا پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به ميان آنان نرفت. عدّه اى از مردم، صدا مى زدند: «نماز!»؛ امّا پيامبر صلى الله عليه و آله [از خانه] خارج نشد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله همچنان [در خانه] ماند تا آن كه براى نماز صبح، بيرون رفت. نماز صبح را كه خواند، برخاست و رو به جمعيت كرد و شهادت (أشْهد أن لا إله إلّا اللّه) گفت و حمد و ثناى الهى را به جا آورد. سپس فرمود: «امّا بعد! من از حضور شما خبر داشتم؛ امّا ترسيدم كه نماز شب بر شما واجب گردد و از عهده آن، بر نياييد».

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، آنان را به خواندن نماز شب در ماه رمضان، ترغيب مى كرد، بى آن كه به وجوب چيزى فرمان دهد، و مى فرمود: «هر كس رمضان را از سرِ ايمان و اخلاص، روزه بگيرد، گناهان گذشته اش آمرزيده مى شود».

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، از دنيا رفت و كار [خواندن نماز شب به صورت فُرادا]، به همين منوال در دوره خلافت ابو بكر و اوايل خلافت عمر، ادامه يافت تا آن كه عمر دستور داد تا مسلمانان، اين نماز را به جماعت با پيش نمازىِ اُبىّ بن كعب بخوانند؛ و اين، آغازِ به جماعت خواندن اين نماز در ماه رمضان بود.

133. تهذيب الأحكام عن زرارة وابن مسلم و الفضيل عن الصادقَين عليهماالسلام قالوا: سَأَلناهُما عليهماالسلام عَنِ الصَّلاةِ في رَمَضانَ نافِلَةً بِاللَّيلِ جَماعَةً فَقالا: إنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله كانَ إذا صَلَّى العِشاءَ الآخِرَةَ انصَرَفَ إلى مَنزِلِهِ، ثُمَّ يَخرُجُ مِن آخِرِ اللَّيلِ إلَى المَسجِدِ، فَيَقومُ فَيُصَلّي، فَخَرَجَ في أوَّلِ لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ لِيُصَلِّيَ كَما كانَ يُصَلّي، فَاصطَفَّ النّاسُ خَلفَهُ فَهَرَبَ مِنهُم إلى بَيتِهِ وتَرَكَهُم، فَفَعَلوا ذلِكَ ثَلاثَ لَيالٍ، فَقامَ فِي اليَومِ الرّابِعِ عَلَى مِنبَرِهِ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنى عَلَيهِ ثُمَّ قالَ: أيُّهَا النّاسُ، إنَّ الصَّلاةَ بِاللَّيلِ في شَهرِ رَمَضانَ النّافِلَةَ في جَماعَةٍ بِدعَةٌ وصَلاةَ الضُّحى بِدعَةٌ، ألا فَلا تَجتَمِعوا لَيلاً في شَهرِ رَمَضانَ لِصَلاةِ اللَّيلِ ولا تُصَلّوا صَلاةَ الضُّحى؛ فَإِنَّ ذلِكَ مَعصِيَةٌ، ألا وإنَّ كُلَّ بِدعَةٍ ضَلالَةٌ، وكُلَّ ضَلالَةٍ سَبيلُها إلَى النّارِ، ثُمَّ نَزَلَ وهُوَ يَقولُ: قَليلٌ في سُنَّةٍ خَيرٌ مِن كَثيرٍ في بِدعَةٍ.

133. تهذيب الأحكام ـ به نقل از زُراره و ابن مسلم و فضيل ـ: از آن دو (امام باقر و امام صادق عليهماالسلام)، در باره به جماعت خواندن نماز شب در ماه رمضان پرسيديم. فرمودند: «پيامبر صلى الله عليه و آله، نماز خفتن را كه مى خواند، به خانه اش مى رفت. سپس آخرِ شب به مسجد مى آمد و به نماز مى ايستاد. در نخستين شب ماه رمضان، طبق معمول، براى گزاردن نماز به مسجد رفت. مردم، پشت سرِ ايشان، صف كشيدند. پيامبر صلى الله عليه و آله، از دستِ آنان به خانه اش گريخت و آنان را به حال خود، رها كرد.

مسلمانان، سه شب چنين كردند. روز چهارم، پيامبر صلى الله عليه و آله بر منبر رفت و خدا را ستايش كرد و او را ثنا گفت. سپس فرمود: اى مردم! به جماعت خواندن نماز نافله شب در ماه رمضان و نيز نماز چاشت، بدعت است. هان! پس هيچ شبى را در ماه رمضان، براى گزاردن نماز شب، جمع نشويد و نماز چاشت را نيز [به جماعت] نخوانيد؛ زيرا اين كار، معصيت است. آگاه باشيد كه هر بدعتى، گم راهى است و هر گم راهى اى، راهش به سوى آتش است.

آن گاه از منبر پايين آمد، در حالى كه مى فرمود: [عمل] اندكِ همراه با سنّت، بهتر از بسيارِ تواَم با بدعت است».

134. الإمام الصادق عليه السلام ـ لَمّا سَأَلَهُ عَمّارٌ السّاباطِيُّ عَنِ الصَّلاةِ في رَمَضانَ فِي المَساجِدِ ـ: لَمّا قَدِمَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام الكوفَةَ أمَرَ الحَسَنَ بنَ عَلِيٍّ عليه السلام أن يُنادِيَ فِي النّاسِ: لا صَلاةَ في شَهرِ رَمَضانَ فِي المَساجِدِ جَماعَةً، فَنادى فِي النّاسِ الحَسَنُ بنُ عَلِيٍّ عليه السلام بِما أمَرَهُ بِهِ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام، فَلَمّا سَمِعَ النّاسُ مَقالَةَ الحَسَنِ بنِ عَلِيٍّ صاحوا: وا عُمَراه وا عُمَراه.

فَلَمّا رَجَعَ الحَسَنُ إلى أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام قالَ لَهُ: ما هذَا الصَّوتُ؟ فَقالَ: يا أميرَ المُؤمِنينَ النّاسُ يَصيحونَ: وا عُمَراه وا عُمَراه! فَقالَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام: قُل لَهُم صَلّوا.

134. امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ سؤال عمّار ساباطى در باره خواندن نماز شب، به جماعت، در ماه رمضان در مساجد ـ: چون امير مؤمنان عليه السلام به كوفه آمد، به حسن بن على عليه السلام فرمود تا در ميان مردم، ندا دهد: «در ماه رمضان، نماز [شب] را در مساجد، به جماعت نبايد خواند».

حسن بن على عليه السلام، فرمان امير مؤمنان عليه السلام را در ميان مردم، ندا داد. مردم، چون سخن حسن بن على عليه السلام را شنيدند، فرياد بر آوردند: وا عمرا، وا عمرا!

حسن عليه السلام به نزد امير مؤمنان عليه السلام باز گشت. امير مؤمنان عليه السلام پرسيد: «اين، چه صدايى است؟».

حسن عليه السلام گفت: اى امير مؤمنان! مردم فرياد مى زنند، وا عمرا، وا عمرا!

امير مؤمنان عليه السلام فرمود: «به آنها بگو كه [به جماعت] بخوانند».

135. تفسير العياشي عن حريز عن بعض أصحابنا عن أحدهما عليهماالسلام: لَمّا كانَ أميرُ المُؤمِنينَ فِي الكوفَةِ أتاهُ النّاسُ فَقالوا: اِجعَل لَنا إماما يَؤُمُّنا في شَهرِ رَمَضانَ، فَقالَ: لا، ونَهاهُم أن يَجتَمِعوا فيهِ فَلَمّا أمسَوا جَعَلوا يَقولونَ: اِبكوا في رَمَضانَ وا رَمَضاناه، فَأَتاهُ الحارِثُ الأَعوَرُ في اُناسٍ فَقالَ: يا أميرَ المُؤمِنينَ ضَجَّ النّاسُ وكَرِهوا قَولَكَ فَقالَ عِندَ ذلِكَ: دَعوهُم وما يُريدونَ لِيُصَلِّيَ بِهِم مَن شاؤوا، ثُمَّ قالَ: فَمَن «يَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيرًا» .

135. تفسير العيّاشى ـ به نقل از حريز، از يكى از راويان شيعه، از امام باقر يا امام صادق عليهماالسلام ـ: زمانى كه امير مؤمنان عليه السلام در كوفه بود، مردم نزد ايشان آمدند و گفتند: برايمان پيش نمازى قرار ده كه در ماه رمضان، امام [جماعت] ما باشد.

فرمود: «نه»، و آنان را از به جماعت خواندن [نماز شب] در اين ماه، نهى كرد.

شب كه شد، مردم شروع كردن به گفتن اين جمله: «در رمضان بگِرييد. وا رمضانا!».

پس، حارث اَعوَر، با عدّه اى از مردم، نزد امير مؤمنان عليه السلام آمد و گفت: اى امير مؤمنان! مردم، فغان بر آورده اند و از فرمان شما ناراحت اند.

در اين هنگام، امير مؤمنان عليه السلام فرمود: «آزادشان بگذاريد كه بخوانند، و هر كه را خواستند، پيش نمازِ خود، قرار دهند».

سپس فرمود: «و هر كس راهى غير راه مؤمنان را در پيش گيرد، وى را بدانچه روى خود را بدان سو كرده، وا مى گذاريم و به جهنّم مى كشانيم؛ و چه بد بازگشتگاهى است!».

136. مستدرك الوسائل عن أبي القاسم الكوفي في كتاب الاستغاثة: إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله استَنَّ عَلَى المُصَلّينَ النَّوافِلَ، في لَيلِ رَمَضانَ فُرادى، وهِيَ الَّتي تُسَمَّى التَّراويحَ، فَاجتَمَعَتِ الاُمَّةُ أنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله لَم يُرَخِّص في صَلاتِها جَماعَةً، فَلَمّا وُلِّيَ عُمَرُ أمَرَهُم بِصَلاتِها جَماعَةً، فَصَلّوا كَذلِكَ وجَعَلوها مِنَ السُّنَنِ المُؤَكَّدَةِ، ثُمَّ والَوا عَلَيها وواظَبوا، وهُم في ذلِكَ مُقِرّونَ بِأَنَّها بِدعَةٌ، ثُمَّ يَزعُمونَ أنَّها بِدعَةٌ حَسَنَةٌ... إلى آخِرِ ما قالَ.

136. مستدرك الوسائل ـ به نقل از ابو القاسم كوفى، در الاستغاثة ـ: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، براى نماز گزاران، خواندن نمازهاى نافله شب را در ماه رمضان به صورت فُرادا، سنّت نهاد، و اين، همان نمازى است كه به آن، «تَراويح» مى گويند. بنا بر اين، به اجماع امّت، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، اجازه به جماعتْ خواندن اين گونه نمازها را نداده است؛ امّا چون عمر به خلافت نشست، دستور داد كه اين نمازها را به جماعت بخوانند، و مسلمانان، چنين خواندند و آن را از سنّت هاى مورد تأكيد، قرار دادند و به آن، ادامه دادند و بر اين كار، مواظبت نمودند. در حالى كه معترف بودند كه اين كار، بدعت است؛ امّا آن را بدعتى نيكو مى پنداشتند.…

137. تاريخ الخلفاء: وفيها ـ يَعني سَنَةَ أربَعَ عَشرَةَ ـ جَمَعَ عُمَرُ النّاسَ عَلى صَلاةِ التَّراويحِ.

137. تاريخ الخلفاء:در اين سال، يعنى سال چهاردهم [هجرى]، عمر، مردم را بر به جماعت خواندن نماز تَراويح، وا داشت.

8 / 5: صَلاةُ الضُّحى

8 / 5: نماز چاشت

138. صحيح البخاري عن عائشة: إن كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله لَيَدَعُ العَمَلَ ـ وهُوَ يُحِبُّ أن يَعمَلَ بِهِ ـ خَشيَةَ أن يَعمَلَ بِهِ النّاسُ فَيُفرَضَ عَلَيهِم، وما سَبَّحَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله سُبحَةَ الضُّحى قَطُّ وإنّي لَاُسَبِّحُها.

138. صحيح البخارى ـ به نقل از عايشه ـ: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، اين كار (خواندن نماز چاشت) را رها مى كرد، در حالى كه دوست داشت آن را به جا آورد، چون مى ترسيد كه مردم به آن عمل كنند و در نتيجه، بر آنانْ واجب گردد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، هيچ گاه نماز چاشت نخواند؛ ولى من (عايشه) آن را مى خوانم.

139. صحيح البخاري عن عائشة: ما رَأَيتُ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله سَبَّحَ سُبحَةَ الضُّحى، وإنّي لَاُسَبِّحُها.

139. صحيح البخارى ـ به نقل از عايشه ـ: من نديدم كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نماز چاشت بخواند؛ امّا من، آن را مى خوانم.

140. صحيح البخاري عن مجاهد: دَخَلتُ أنَا وعُروَةُ بنُ الزُّبَيرِ المَسجِدَ، فَإِذا عَبدُ اللّهِ بنُ عُمَرَ جالِسٌ إلى حُجرَةِ عائِشَةَ، وإذا ناسٌ يُصَلّونَ فِي المَسجِدِ صَلاةَ الضُّحى، قالَ: فَسَأَلناهُ عَن صَلاتِهِم فَقالَ: بِدعَةٌ.

140. صحيح البخارى ـ به نقل از مجاهد ـ: من و عروة بن زبير، به مسجد در آمديم. ديديم كه عبد اللّه بن عمر، در كنار اتاق عايشه نشسته است و عدّه اى از مردم، در مسجد، نماز چاشت مى خوانند. از او (ابن عمر) در باره نماز آنان پرسيدم. گفت: بدعت است.

141. الإمام الباقر عليه السلام ـ وقَد سَأَلَهُ رَجُلٌ مِنَ الأَنصارِ عَن صَلاةِ الضُّحى ـ: أوَّلُ مَنِ ابتَدَعَها قَومُكَ الأَنصارُ، سَمِعوا قَولَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله: صَلاةٌ في مَسجِدي تَعدِلُ ألفَ صَلاةٍ، فَكانوا يَأتونَ مِن ضِياعِهِم ضُحىً، فَيَدخُلونَ المَسجِدَ فَيُصَلّونَ فيهِ، فَبَلَغَ ذلِكَ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَنَهاهُم عَنهُ.

141. امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ پرسش مردى از انصار در باره نماز چاشت ـ: نخستين كسانى كه آن را بدعت نهادند، قوم تو، انصار، بودند. [علّتش آن بود كه] شنيدند كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرموده است: «يك ركعت نماز در مسجد من، با هزار ركعت، برابر است». از اين رو در هنگام چاشت، مزارع [و كار] خود را رها مى كردند و به مسجد مى آمدند و در آن، نماز مى خواندند. اين خبر به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله رسيد. آنها را از اين كار، منع كرد.

142. الإمام الصادق عليه السلام: ولا تُصَلّوا ضُحىً، فَإِنَّ الصَّلاةَ ضُحىً بِدعَةٌ، وكُلُّ بِدعَةٌ ضَلالَةٌ، وكُلُّ ضَلالَةٍ سَبيلُها إلَى النّارِ، ثُمَّ نَزَلَ وهُوَ يَقولُ: عَمَلٌ قَليلٌ في سُنَّةٍ خَيرٌ مِن عَمَلٍ كَثيرٍ في بِدعَةٍ.

142. امام صادق عليه السلام: روزه ماه رمضان، واجب است و به جماعت خواندن نافله شب آن بدعت است و پيامبر خدا صلى الله عليه و آله چنان نخوانْد، در حالى كه اگر خوب بود، آن را ترك نمى كرد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در يكى از شب هاى ماه رمضان، به تنهايى نماز مى خوانْد كه گروهى پشت سر او به نماز ايستادند. چون آنان را [در پشت سر خويش] احساس كرد، وارد خانه اش شد و اين كار را سه شب انجام داد. پس از سه شب، صبح به منبر رفت و خدا را حمد و ثنا گفت. سپس فرمود: «اى مردم! غير از نماز واجب، نماز ديگرى را به جماعت نخوانيد، نه در ماه رمضان و نه در جز آن. آنچه كرديد، بدعت است و در وقت چاشت (از طلوع آفتاب تا هنگام ظهر) نماز نخوانيد؛ زيرا نماز خواندن در وقت چاشت، بدعت است و هر بدعتى، گم راهى است و هر گم راهى اى، راه به آتش مى بَرَد. [پيامبر صلى الله عليه و آله] سپس از منبر به زير آمد، در حالى كه مى فرمود: «اندكْ عملى كه مطابق سنّت باشد، بهتر از عملِ بسيارى است كه با بدعت، همراه باشد».

راجع: ص30 ح133.

ر. ك: ص31 ح133.

پژوهشى در باره نماز چاشتگاه

بر پايه حديث «الصَّلاةُ خَيرُ مَوضوعٍ»، مى توانيم افزون بر نمازهاى واجب و مستحبّى و نوافل روزانه و رواتب، براى ذكر خدا و پاداش بُردن، در مكان ها و زمان هايى كه شارع مقدّس، ما را از آن نهى نكرده است، نماز بخوانيم. شرط اساسى در صحّت و جواز اين نمازها، مانند هر عبادت ديگرى، آن است كه تنها كلّيت آن را به شارع، منسوب بداريم و خصوصيات زمانى و مكانىِ آنها را به شارع، نسبت ندهيم كه در اين صورت، تعريف «بدعت» بر آن، صدق خواهد كرد. نتيجه اين سخن، آن است كه به هنگام بر آمدن خورشيد (چاشتگاه / ضُحى)، مانند زمان هاى ديگر، مى توان نماز قضا و يا مستحبّى خواند؛ ولى اگر بخواهيم نماز در اين زمان (هنگام چاشت) را عبادتى رسمى و اعلام شده از سوى شارع مقدّس اسلام بدانيم و آن را از زمره نمازهاى فرائض و يا رواتب بشماريم، نيازمند دليل و رواياتى مقبول هستيم؛ رواياتى كه مُجمل و يا مبتلا به مُعارض نباشند.

رواياتِ نماز چاشت

روايات در باره اين موضوع را مى توان به دو دسته كلّى، تقسيم نمود: دسته اوّل، به خواندن نماز چاشت، توصيه كرده و يا گفته اند كه دستِ كم پيامبر صلى الله عليه و آله، گاه آن را خوانده است. دسته دوم، نه تنها به آن توصيه نكرده اند؛ بلكه آن را بدعت دانسته اند.

در ميان روايات دسته اوّل، روايات ضعيف و مُجمَل، بيشتر به چشم مى آيد و حتّى برخى از آنها به وسيله مؤلّفان كتب احاديث موضوعه، مجعول دانسته شده اند؛ امّا روايات دسته دوم، هر چند از نظر عددى كمتر هستند، امّا دلالتشان، واضح تر و اسنادشان، قوى تر است. افزون بر اين، روايات دسته دوم، از سوى فقيهان شيعه و برخى علماى اهل سنّت، نقل و تلقّى به قبول شده اند، در حالى كه روايات دسته اوّل، تنها به وسيله محدّثان و فقيهان اهل سنّت، گزارش شده اند و مورد قبول همه آنان نيز نيستند.

سخن آخر، اين كه هيچ فقيهى، اين نماز را واجب و ترك آن را موجب عذاب و عِقاب، ندانسته است. بنا بر اين، احتمال بدعت بودن آن، موجب رعايت احتياط و اجتناب از آن است، چنان كه علّامه حلّى گفته است:

وقتى اخبارى صحيح، داير بر بدعت بودن آن وارد شده، تركش متيقّن است؛ زيرا ترك آن، حرام نيست؛ ولى بر اساس اين روايت، انجام دادن آن، حرام است. پس تركش مطابق احتياط است و براى خلاصى از تكليف، بهتر است.

گفتنى است كه با توجّه به احاديث مُعارض و نهىِ شديد آنها، ديگر نمى توان به اخبار «مَنْ بَلَغ» استناد كرد؛ زيرا اخبار «مَنْ بَلَغ»، بر فرضِ دلالت بر استحباب عملى كه وعده ثواب براى انجام دادن آن، داده شده است، توانايى اثبات استحباب چيزى را كه احتمال رَدْع آن قوى است، ندارد.

8 / 6: الأَذانُ الثّالِثُ يَومَ الجُمُعَةِ

8 / 6: اذان سوم در روز جمعه

143. الإمام الباقر عليه السلام: الأَذانُ الثّالِثُ يَومَ الجُمُعَةِ بِدعَةٌ.

143. امام باقر عليه السلام: [گفتن] اذان سوم در روز جمعه، بدعت است.

پژوهشى در باره اذان پيش از ظهر روز جمعه

مى دانيم كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، سال ها در مدينه و اطراف آن، نماز جمعه را بر پا مى كرده است. گزارش هاى متعدّد در اين باره هم داستان اند كه پيامبر صلى الله عليه و آله براى فرا خواندنِ مردم به نماز جمعه، از شعار هميشگى اسلام، يعنى اذان، استفاده نموده است. مؤذّن پيامبر صلى الله عليه و آله، زمانى كه امام جمعه براى ايراد خطبه فراز مى آمد، اذان مى گفت و پس از فرود آمدن امام جمعه و آمادگى براى برپايى نماز، اقامه مى گفت.

اين سيره، در روزگار دو خليفه اوّل و دوم و نيمه نخست خلافت عثمان نيز استمرار داشته است؛ امّا به روزگار عثمان، اذانى ديگر بر اذان و اقامه اصلى نماز جمعه، افزوده شد.

جايگاه اين اذانِ اضافه شده، طبق نقل اكثر قريب به اتّفاق راويان و فقيهان، پيش از ظهر شرعى جمعه بوده است، و از اين رو، آن را «اذان اوّل» مى ناميده اند. گفتنى است به دليل اين كه اين اذان، پس از اذان اصلى و سال ها پس از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پديد آمده، «اذان ثانى» هم ناميده شده است. بر همين پايه و با اطلاق اذان بر اقامه به دليل تغليب، و يا به دليل اين كه آن نيز نوعى اعلام و تأذين و نداست، اين اذان افزوده را «اذان ثالث» يا «نداء ثالث» نيز خوانده اند.

گزارش هاى تاريخى و حديثى، دليلى را از سوى مُبدِع اين اذان اضافى، گزارش نكرده اند و تنها گفته اند كه اين افزودن، به هنگام فراوان شدنِ مردم و دور شدن خانه هاى آنها از مسجدِ پيامبر صلى الله عليه و آله بوده است. شايد بتوان با توجّه به اين نكته و نيز مكان اين اذان ـ كه بيرون از مسجد مدينه و طبق قول بسيارى در زوراء (در بازار مدينه) بوده است، ـ اين گونه گفت كه: عثمان، مى خواسته است با اين اذان پيش از وقت، مردم ساكن در اطراف شهر و مكان هاى دور از مسجد النبى صلى الله عليه و آله را از نزديك شدن وقت نماز جمعه، آگاه كند تا آن كه پس از طهارت و طىّ مسير، از آغاز خطبه هاى نماز، در مسجد، حضور داشته باشند و به سخنان خليفه، گوش بسپارند؛ همان چيزى كه او را وادار به مقدّم داشتن خطبه هاى نماز عيد فطر و قربان بر نماز آن كرد؛ زيرا مردم به كارهاى عثمان و شيوه زمامدارى او معترض بودند و به سخنان او توجّه نمى كردند.

زمان وقوع اين كار، اين احتمال را تقويت مى كند؛ زيرا بر طبق گزارش مورّخان، افزودن اذان در سال سى ام هجرى است؛ يعنى تاريخى كه نقطه عطف ميان دو دوره خلافت عثمان است و در اين سال است كه عثمان، به تدريج، مورد انتقادها قرار گرفت و مردم به خطبه ها و اندرزهاى او، اعتنايى نمى كردند و بدان، گوش نمى سپردند.

حكم شرعى اذان افزوده

بيشتر محدّثان و فقيهان اهل سنّت، افزودن اين اذان را حقّ خليفه شمرده اند و آن را بدعت و يا حدّ اقل، بدعتى نكوهيده، نمى دانند. برخى فقيهان، حديث مُرسَل «عليكم بسنّتى و سنّة الخلفاء الراشدين من بعدى» را نيز دليل خوبى براى اين نظريه مى دانند.

برخى نيز اين افزوده را «اذان اصطلاحى» ـ كه گونه اى عبادت و يا مقدّمه عبادتِ نماز است ـ، نمى شمرند و تنها آن را «اذانى لغوى»، يعنى فراخوان و تذكّر عمومى مى دانند.

معدودى از فقيهان بزرگ شيعه، مانند شيخ طوسى در المبسوط و محقّق حلّى و محقّق اردبيلى، به صورت اجمالى و مشروط، با اين ديدگاه، موافق بوده و آن را بدعت نشمرده اند، هر چند ممكن است آن را مانند محقّق حلّى، به دليل آن كه پيامبر صلى الله عليه و آله بدان مبادرت نكرده و به آن فرمان نداده است و يا به دليل شباهتش به بدعت، مكروه بدانيم؛ زيرا انتخاب اذان كه شعارى مقدّس و عبادتى فرود آمده از آسمان و به اصطلاح اصوليان، شكل و جايگاه آن، توقيفى و به دستِ شارع است، براى امرى عادى و معمول، خلاف سيره پيامبر صلى الله عليه و آله و خلفاى پيش از عثمان است. از اين رو، برخى فقيهان اهل سنّت، مانند شافعى نيز آن را نپسنديده اند.

در برابر اين قول، بيشتر فقيهان شيعه، اذان سوم را بدعت شمرده اند و برخى از آنان، به حديث حَفْص بن غياث از امام جعفر صادق عليه السلام استناد كرده اند كه فرمود:

الأَذانُ الثّالِثُ يَومَ الجُمُعَةِ بِدعَةٌ. اذان سوم در روز جمعه، بدعت است.

آنان، همچنين سخن ابن عمر را كه گفته است: «الأذان الأوّل يوم الجمعة بدعة» و نيز قول حسن بَصرى را كه گفته: «النّداء الأوّل يوم الجُمُعة الّذى يكون عند خروج الإمام و الّذى قبل ذلك مُحدَثٌ» را به عنوان دليل هاى خود، ذكر كرده اند.

در اين دليل ها، خدشه هايى نيز وارد شده است. برخى، سند حديث حَفْص را ضعيف دانسته اند و جابر بودن عمل مشهور را به طور كلّى، مقبول نمى شِمُرند و يا متن آن را مُجمل دانسته و مقصود آن را حدّاقل به گونه احتمالى، اذان نماز عصر روز جمعه مى دانند كه پس از اذان نماز جمعه و اقامه آن، سومين ندا خواهد بود.

گفتنى است كه برخى فقيهان اهل سنّت نيز احتجاج به سخن ابن عمر را قطعى نمى شِمُرند و احتمال قرائت به گونه استفهام انكارى اين سخن را مطرح كرده اند و حتّى با فرض خبرى بودن، آن را بدعتى مذموم نشمرده اند و جزو بدعت هاى خوب، به شمار آورده اند.

در اين صورت، قول حسن نيز قابل احتجاج نيست؛ ليكن به نظر مى رسد كه هيچ يك از اين دو نظر، صحيح نيست.

نظريه نهايى

در «درآمد» اين باب، گذشت كه بدعت، قابل تقسيم به خوب و بد نيست، هر چند مُحدَثات (امور نو و كارهاى جديد) را مى توانيم به خوب و بد، تقسيم كنيم. در مسئله تأسيس سنّت هاى خوب نيز، نوآورى ما يا بايد از مصداق هاى قانون جامع و كلّى پذيرفته دين باشد (مانند: ابداع كمك ها و يارى هاى جديد اجتماعى و فردى، همچون بيمه و بازنشستگى)، و يا آن را به نام دين و بخشى از آن، انجام ندهيم. بر اين اساس، اگر معتقدان به جواز اذان سوم، آن را افزوده اى لازم بر دين بدانند، گويى كه دين، ناقص بوده و كثرتِ جمعيت را پيش بينى ننموده است، كه در اين صورت، بدعت و دين سازى تلقّى مى شود و به طور مسلّم، حرام است؛ امّا اگر بپذيرند كه آن، جزو دين و عبادت بزرگِ نماز جمعه نيست و هر زمان و در هر مكانى مى توان آن را كنار نهاد و وسيله اعلام و اعلان ديگرى را جاى گزين آن كرد، ديگر نمى توان آن را بدعت دانست. هر چند با توجّه به وسايل امروزى، مانند: راديو، بلندگو، ساعت ها و تلفن هاى هشدار دهنده، استفاده ابزارى از اذان ـ كه شعارى مقدّس و آسمانى است ـ، نادرست مى نمايد؛ زيرا ما را به بدعت و دخالت در امور توقيفى، متّهم مى كند و حديث موجود از صادق آل محمّد عليهم السلام، به احتمال فراوان، قابل تطبيق بر آن است.

8 / 7: النَّقصُ في تَكبيراتِ الصَّلاةِ عَلَى المَيِّتِ

8 / 7: كاستن از تكبيرهاى نماز ميّت

144. الإمام الصادق عليه السلام: الصَّلاةُ عَلَى المَيِّتِ خَمسُ تَكبيراتٍ، فَمَن نَقَصَ مِنها فَقَد خالَفَ السُّنَّةَ.

144. امام صادق عليه السلام: نماز ميّت، پنج تكبير دارد. بنا بر اين، هر كس از آنها بكاهد، با سنّتْ مخالفت كرده است.

8 / 8: «الصَّلاةُ خَيرٌ مِنَ النَّومِ» فِي الأَذانِ

8 / 8: گفتنِ «الصَّلاةُ خيرٌ من النَّوم» در اذان

145. المصنف لعبد الرزّاق عن ابن جريج: أخبَرَنِي ابنُ مُسلِمٍ أنَّ رَجُلاً سَأَلَ طاووسا جالِسا مَعَ القَومِ، فَقالَ: يا أبا عَبدِ الرَّحمنِ! مَتى قيلَ: الصَّلاةُ خَيرٌ مِنَ النَّومَ؟ فَقالَ طاووسُ: أما إنَّها لَم تُقَل عَلى عَهدِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، ولكِن بِلالاً سَمِعَها في زَمانِ أبي بَكرٍ بَعدَ وَفاةِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَقولُها رَجُلٌ غَيرُ مُؤَذِّنٍ فَأَخَذَها مِنهُ، فَأَذَّنَ بِها، فَلَم يَمكُث أبو بَكرٍ إلّا قَليلاً، حَتّى إذا كانَ عُمَرُ قالَ: لَو نَهَينا بِلالاً عَن هذَا الَّذي أحدَثَ، وكَأَنَّهُ نَسِيَهُ، فَأَذَّنَ بِهِ النّاسُ حَتَّى اليَومِ.

145. المصنّف، عبد الرزّاق ـ به نقل از ابن جَريج ـ: ابن مسلم، به من خبر داد كه مردى، از طاووس ـ كه همراه جمعى نشسته بود ـ، پرسيد: اى ابو عبد الرحمان! از چه زمانى جمله «الصَّلاة خيرٌ من النَّوم»، گفته شد؟

طاووس گفت: اين جمله، در دوره پيامبر خدا صلى الله عليه و آله گفته نشد؛ بلكه پس از رحلت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در زمان ابو بكر، بلال، اين جمله را از مردى كه مؤذّن نبود، شنيد و آن را از او گرفت؛ امّا [خلافت] ابو بكر، اندكى بيش نپاييد. عمر كه آمد، گفت: «كاش بلال را از اين چيزى كه پديد آورده است، نهى كنيم!»؛ ولى گويا فراموش كرد كه چنين كند. بنا بر اين، مردم تا به امروز، آن را در اذان مى گويند.

146. سنن الترمذي عن مجاهد: دَخَلتُ مَعَ عَبدِ اللّهِ بنِ عُمَرَ مَسجِدا وقَد اُذِّنَ فيهِ، ونَحنُ نُريدُ أن نُصَلِّيَ فيهِ، فَثَوَّبَ المُؤَذِّنُ، فَخَرَجَ عَبدُ اللّهِ بنُ عُمَرَ مِنَ المَسجِدِ وقالَ: اُخرُج بِنا مِن عِندِ هذَا المُبتَدِعِ! ولَم يُصَلِّ فيهِ.

146. سنن التِّرمِذى ـ به نقل از مجاهد ـ: با عبد اللّه بن عمر، به مسجدى وارد شديم و اذان را در مسجد، گفته بودند و ما مى خواستيم در آن، نماز بگزاريم كه مؤذّن، تثويب گفت. عبد اللّه بن عمر، از مسجد خارج شد و گفت: «بيا از نزد اين بدعت گذار برويم!» و در آن مسجد، نماز نخواند.

147. الإمام الكاظم عليه السلام: «الصَّلاةُ خَيرٌ مِنَ النَّومِ» بِدعَةُ بَني اُمَيَّةَ، ولَيسَ ذلِكَ مِن أصلِ الأَذانِ.

147. امام كاظم عليه السلام: «الصَّلاة خيرٌ من النَّوم»، بدعت بنى اميّه است و از اصل اذان نيست.

راجع: هذه الموسوعة: ج1 ص541 (بحث حول فصول الأذان).

ر. ك: دانش نامه قرآن و حديث: ج2 ص366 (اذان / پژوهشى در باره بندهاى اذان).

8 / 9: دُعاءُ غَيرِ الأَعلَمِ إلى نَفسِهِ

8 / 9: فرا خواندن غير اَعلَم به خود

148. الإمام الصادق عليه السلام: مَن دَعَا النّاسَ إلى نَفسِهِ وفيهِم مَن هُوَ أعلَمُ مِنهُ، فَهُوَ مُبتَدِعٌ ضالٌّ.

148. امام صادق عليه السلام: هر كس مردم را به خود فرا خوانَد، با آن كه در ميان آنان، داناتر از او هست، او بدعت گذار و گم راه است.

8 / 10: السُّكوتُ عِندَ الضَّرورَةِ

8 / 10: خاموش ماندن به وقت ضرورت

149. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: السُّكوتُ عِندَ الضَّرورَةِ بِدعَةٌ.

149. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: سكوت كردن در هنگام ضرورت، بدعت است.

الفصل التاسع: ما زعم أنّه بدعة

فصل نهم: آنچه بدعت پنداشته شده است

9 / 1: الجَهرُ بِالبَسمَلَةِ

9 / 1: بلند گفتن «بسم اللّه الرحمن الرحيم»

150. الإمام الصادق عليه السلام: عَمَدوا إلى أعظَمِ آيَةٍ في كِتابِ اللّهِ، فَزَعَموا أنَّها بِدعَةٌ إذا أظهَروها، وهِيَ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ.

150. امام صادق عليه السلام: باعظمت ترين آيه كتاب خدا را نشانه رفتند و مدّعى شدند كه بلند گفتن آن، بدعت است. اين آيه، همان «بسم اللّه الرحمن الرحيم» است.

9 / 2: سَجدَةُ الشُّكرِ

9 / 2: سجده شكر

151. الاحتجاج عن محمّد بن عبد اللّه الحميري ـ مِن كِتابِهِ إلى صاحِبِ الزَّمانِ عليه السلام مِن جَوابِ مَسائِلِهِ الَّتي سَأَلَهُ عَنها ـ: سَأَلَ عَن سَجدَةِ الشُّكرِ بَعدَ الفَريضَةِ، فَإِنَّ بَعضَ أصحابِنا ذَكَرَ أنَّها بِدعَةٌ فَهَل يَجوزُ أن يَسجُدَهَا الرَّجُلُ بَعدَ الفَريضَةِ؟...

فَأَجابَ عليه السلام: سَجدَةُ الشُّكرِ مِن ألزَمِ السُّنَنِ وأوجَبِها، ولَم يَقُل إنَّ هذِهِ السَّجدَةَ بِدعَةٌ إلّا مَن أرادَ أن يُحدِثَ في دينِ اللّهِ بِدعَةً.

151. الاحتجاج ـ به نقل از محمّد بن عبد اللّه حِميَرى، از نامه اش به صاحب زمان عليه السلام كه در آن، مسائلى را از امام عليه السلام پرسيده بود و ايشان، پاسخش را داده بود ـ: از گزاردن سجده شُكر بعد از نماز واجب پرسيد، و اين كه برخى از شيعيان، آن را بدعت مى دانند. پس آيا جايز است كه شخص بعد از نماز واجب، سجده شكر به جا آورد؟...

امام عليه السلام پاسخ داد: «سجده شُكر، از لازم ترين و واجب ترينِ سنّت هاست و هيچ كس نگفته است كه اين سجده، بدعت است، مگر كسى كه خواسته تا در دين خدا، بدعتى پديد آورَد».

الفصل العاشر: عدّة من المبتدعين

فصل دهم: شمارى از بدعت گذاران

10 / 1: قابيلُ

10 / 1: قابيل

152. الإمام علي عليه السلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «قَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ رَبَّنَا أَرِنَا الَّذَيْنِ أَضَلَّانَا مِنَ الْجِنِّ وَ الْاءِنسِ» ـ: يَعنونَ إبليسَ الأَبالِسَةِ وقابيلَ بنَ آدَمَ، أوَّلُ مَن أبدَعَ (الكُفرَ وَالضَّلالَ) وَالمَعصِيَةَ.

152. امام على عليه السلام ـ در باره اين سخن خداوند متعال: «كسانى كه كافر شدند، گفتند: پروردگارا! آن دو را كه گم راهمان كردند، از جِن و اِنس، نشانمان ده» ـ: مقصودشان، اهريمنِ اهريمنان و قابيل، پسر آدم است؛ نخستين كسانى كه كفر و گم راهى و نافرمانى را بدعت نهادند.

153. الإمام الباقر عليه السلام: تُقُبِّلَ قُربانُ هابيلَ ولَم يُتَقَبَّل قُربانُ قابيلَ، وهُوَ قَولُ اللّهِ عز و جل: «وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ابْنَىْ ءَادَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ يُتَقَبَّلْ مِنَ الْاخَرِ» إلى آخِرِ الآيَةِ. وكانَ القُربانُ تَأكُلُهُ النّارُ، فَعَمَدَ قابيلُ إلَى النّارِ فَبَنى لَها بَيتا وهُوَ أوَّلُ مَن بَنى بُيوتَ النّارِ، فَقالَ: لَأَعبُدَنَّ هذِهِ النّارَ حَتّى تَتَقَبَّلَ مِنّي قُرباني.

153. امام باقر عليه السلام: قربانى هابيل، پذيرفته گشت و قربانى قابيل، پذيرفته نشد، و اين سخن خداوند عز و جل است كه: «و داستان دو پسر آدم را به درستى برايشان بخوان. هنگامى كه قربانى اى پيش داشتند و از يكى از آن دو، پذيرفته شد و از ديگرى، پذيرفته نشد» تا آخر آيه. [چنان بود كه] قربانى [پذيرفته شده] را آتش مى سوزانْد. پس قابيل رفت و براى آتش، خانه اى ساخت ـ و او نخستين كسى بود كه آتشكده ساخت ـ، و گفت: چندان اين آتش را مى پرستم تا قربانى مرا هم بپذيرد.

154. الإمام الصادق عليه السلام: إنَّ قابيلَ لَمّا رَأَى النّارَ قَد قَبِلَت قُربانَ هابيلَ قالَ لَهُ إبليسُ: إنَّ هابيلَ كانَ يَعبُدُ تِلكَ النّارَ، فَقالَ قابيلُ: لا أعبُدُ النّارَ الَّتي عَبَدَها هابيلُ ولكِن أعبُدُ نارا اُخرى واُقَرِّبُ قُربانا لَها فَتَقَبَّلُ قُرباني، فَبَنى بُيوتَ النّارِ فَقَرَّبَ، فَلَم يَكُن لَهُ عِلمٌ بِرَبِّهِ عز و جل ولَم يَرِث مِنهُ وُلدُهُ إلّا عِبادَةَ النّيرانِ.

154. امام صادق عليه السلام: قابيل، چون ديد كه آتش، قربانى هابيل را پذيرفت، ابليس به او گفت: هابيل، اين آتش را مى پرستيده است!

پس قابيل گفت: من آتشى را كه هابيل پرستيده است، نمى پرستم؛ بلكه آتش ديگرى را مى پرستم و برايش قربانى پيشكش مى كنم تا قربانى ام را بپذيرد.

از اين رو آتشكده ها ساخت و قربانى كرد، در حالى كه او از پروردگارش عز و جلشناختى نداشت. فرزندانش نيز از او چيزى جز پرستش آتش، به ارث نبردند.

10 / 2: كَفَرَةُ أهلِ الكِتابِ

10 / 2: كافرانِ از اهل كتاب

155. الإمام علي عليه السلام ـ في جَوابِ ابنِ الكَوّاءِ عِندَما سَأَلَهُ: يا أميرَ المُؤمِنينَ، أخبِرني عَن قَولِ اللّهِ عز و جل: «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُم بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالاً» الآيَةَ ـ: كَفَرَةُ أهلِ الكِتابِ اليَهودُ وَالنَّصارى، وقَد كانوا عَلَى الحَقِّ، فَابتَدَعوا في أديانِهِم وهُم يَحسَبونَ أنَّهُم يُحسِنونَ صُنعا.

155. امام على عليه السلام ـ در پاسخ ابن كوّا، كه از ايشان پرسيد: اى امير مؤمنان! مرا از اين سخن خداوند عز و جل آگاه كن: «بگو: آيا شما را از زيانكارترين ها خبر دهيم؟» تا آخر آيه ـ: مقصود، كافرانِ اهل كتاب اند؛ يعنى يهود و نصارا. آنان، [در ابتدا] بر آيينِ درست بودند؛ امّا در عقايد خويش، بدعت آورى كردند، در حالى كه گمان مى كردند كه كار درستى مى كنند.

156. الإمام الباقر عليه السلام ـ في قَولِهِ: «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُم بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالاً * الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِى الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا» ـ: هُمُ النَّصارى، وَالقِسّيسونَ، وَالرُّهبانُ، وأهلُ الشُّبُهاتِ وَالأَهواءِ مِن أهلِ القِبلَةِ وَالحَرورِيَّةُ ، وأهلُ البِدَعِ.

156. امام باقر عليه السلام ـ در باره اين سخن خداوند: «بگو: آيا شما را از زيانكارترين ها خبر دهيم؟ آنان، كسانى اند كه كوشش ايشان در زندگى دنيا، به هدر رفته است و خود مى پندارند كه كارِ درستى انجام مى دهند» ـ: آنان، عبارت اند از: نصارا، كشيشان، راهبان، مسلمانانِ شبهه گرا و فرقه گرا، حَروريّه و اهل بدعت.

10 / 3: السّامِرِيُّ

10 / 3: سامرى

الكتاب

قرآن

«وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَى مِن بَعْدِهِ مِنْ حُلِيِّهِمْ عِجْلاً جَسَدًا لَّهُ خُوَارٌ أَلَمْ يَرَوْاْ أَنَّهُ لَا يُكَلِّمُهُمْ وَلَا يَهْدِيهِمْ سَبِيلاً اتَّخَذُوهُ وَكَانُواْ ظَالِمِينَ».

«و قوم موسى، پس از [عزيمت] او، از زيورهاى خود، تنديس گوساله اى را براى خويش ساختند كه صداى گاو داشت. آيا نديدند كه آن گوساله، با ايشان سخن نمى گويد و راهى بدانها نمى نمايد؟! آن را [به پرستش] گرفتند، و از ستمكاران بودند».

الحديث

حديث

157. الخصال عن الحسين بن خالد عن أبي الحسن عليه السلام: إنَّ الَّذينَ أمَروا قَومَ موسى عليه السلام بِعِبادَةِ العِجلِ كانوا خَمسَةَ أنفُسٍ وكانوا أهلَ بَيتٍ يَأكُلونَ عَلى خِوانٍ واحِدٍ وهُم أذينوه وأخوهُ مبذويه وَابنُ أخيهِ وَابنَتُهُ وَامرَأَتُهُ وهُمُ الَّذينَ ذَبَحُوا البَقَرَةَ الَّتي أمَرَ اللّهُ عز و جل بِذَبحِها.

157. الخصال ـ به نقل از حسين بن خالد، از امام رضا عليه السلام ـ: كسانى كه قوم موسى عليه السلام را به پرستش گوساله فرا خواندند، پنج تن بودند و همه آنها از يك خانواده بودند و بر يك خوان، غذا مى خوردند. آنان، عبارت بودند از: اَذينوه و برادرش مبذويه و برادرزاده اش و دخترش و همسرش. همينان بودند كه آن ماده گاوى را كه خداوند عز و جلبه قربانى كردن آن امر كرده بود، ذبح كردند.

10 / 4: عَمرُو بنُ لُحَيٍّ

10 / 4: عمرو بن لُحَى

الكتاب

قرآن

«مَا جَعَلَ اللَّهُ مِن بَحِيرَةٍ وَلَا سَائِبَةٍ وَلَا وَصِيلَةٍ وَلَا حَامٍ وَ لَكِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَأَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ».

«خداوند، [چيزهاى ممنوعى از قبيل] بَحيره و سائبه و وَصيله و حام، قرار نداده است؛ ولى كسانى كه كفر ورزيده اند، بر خدا دروغ مى بندند؛ و بيشترشان انديشه نمى كنند».

الحديث

حديث

158. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ عَمرَو بنَ لُحَيِّ بنِ قَمَعَةَ بنِ خِندِفَ كانَ قَد مَلَكَ مَكَّةَ، وكانَ أوَّلَ مَن غَيَّرَ دينَ إسماعيلَ وَاتَّخَذَ الأَصنامَ ونَصَبَ الأَوثانَ، وبَحَرَ البَحيرَةَ، وسَيَّبَ السّائِبَةَ، ووَصَلَ الوَصيلَةَ، وحَمَى الحامِيَ.

فَلَقَد رَأَيتُهُ فِي النّارِ يُؤذي أهلَ النّارِ ريحُ قُصْبِهِ ، ويُروى: يَجُرُّ قُصبَهُ فِي النّارِ.

158. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: عَمرو بن لُحَىّ بن قَمَعَة بن خِندِف، بر مكّه حكومت مى كرد. او نخستين كسى بود كه آيين اسماعيل را دگرگون ساخت و بت پرستى را رواج داد و چيزهاى به نام هاى بَحيره و سائبه و وَصيله و حام را بدعت نهاد.

او را در آتش ديدم كه بوى اَمعا و اَحشايش، جهنّميان را آزار مى داد (/ اَمعا و اَحشايش، در آتش كشيده مى شد).

10 / 5: أبو عامِرِبنُ النُّعمانِ بنِ صَيفِيٍّ الرّاهِبُ

10 / 5: ابو عامر بن نُعمان بن صيفى راهب

159. مجمع البيان عن سعيد بن المسيّب ـ في قَولِهِ تَعالى: «وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِى ءَاتَيْنَاهُ ءَايَاتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَاوِينَ» ـ: إنَّهُ أبو عامِرِ بنُ النُّعمانِ بنِ صَيفِيٍّ الرّاهِبُ الَّذي سَمّاهُ النَّبِيُّ الفاسِقَ، وكانَ قَد تَرَهَّبَ فِي الجاهِلِيَّةِ ولَبِسَ المُسوحَ فَقَدِمَ المَدينَةَ، فَقالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه و آله: ما هذَا الَّذي جِئتَ بِهِ؟

قالَ: جِئتُ بِالحَنيفِيَّةِ دينِ إبراهيمَ، قالَ: فَأَنَا عَلَيها.

فَقالَ صلى الله عليه و آله: لَستَ عَلَيها ولكِنَّكَ أدخَلتَ فيها ما لَيسَ مِنها، فَقالَ أبو عامِرٍ: أماتَ اللّهُ الكاذِبَ مِنّا طَريدا وَحيدا، فَخَرَجَ إلى أهلِ الشّامِ وأَرسَلَ إلَى المُنافِقينَ أنِ استَعِدُّوا السِّلاحَ، ثُمَّ أتى قَيصَرَ وأتى بِجُندٍ لِيُخرِجَ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله مِنَ المَدينَةِ، فَماتَ بِالشّامِ طَريدا وَحيدا.

159. مجمع البيان ـ به نقل از سعيد بن مُسيّب، در باره اين سخن خداوند متعال: «و خبر آن كس را كه آيات خود را به او داده بوديم، براى آنان بخوان كه از آن، عارى گشت. آن گاه شيطان، او را دنبال كرد و از گم راهان شد» ـ: اين شخص، ابو عامر بن نعمان بن صيفى راهب بود كه پيامبر صلى الله عليه و آله، او را [به جاى راهب، ] «فاسق» ناميد. وى كه در زمان جاهليت، راهبى را در پيش گرفته بود و پشمينه مى پوشيد، به مدينه آمد و به پيامبر صلى الله عليه و آله گفت: اين چيست كه تو آورده اى؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «آيين يكتاپرستىِ ابراهيم را آورده ام».

ابو عامر گفت: پس من هم به همين آيين هستم.

فرمود: «تو بر اين آيين نيستى؛ بلكه چيزهايى را كه از آن نيست، بر آن افزوده اى».

ابوعامر گفت: هر يك از ما دروغ مى گويد، خداوند، او را آواره و تنها بميرانَد!

پس به نزد شاميان رفت و به منافقان [مدينه] پيغام داد كه جنگ افزار، آماده سازند. سپس نزد قيصر [روم] رفت و با سپاهى، روانه شد تا پيامبر صلى الله عليه و آله را از مدينه بيرون كند؛ امّا خودش در شام، آواره و تنها مُرد.

10 / 6: مُعاوِيَةُ بنُ أبي سُفيانَ

10 / 6: معاوية بن ابى سفيان

160. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: أوَّلُ مَن يُبَدِّلُ سُنَّتي رَجُلٌ مِن بَني اُمَيَّةَ.

160. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهنخستين كسى كه سنّت مرا تغيير مى دهد، مردى از بنى اميّه است.

161. الإمام الحسن عليه السلام: إنَّ أميرَ المُؤمِنينَ عليه السلام قالَ لي ـ ذاتَ يَومٍ وقَد رَآني فَرِحا ـ: يا حَسَنُ أتَفرَحُ! كَيفَ بِكَ إذا رَأَيتَ أباكَ قَتيلاً؟ أم كَيفَ بِكَ إذا وَلِيَ هذَا الأَمرَ بَنو اُمَيَّةَ؟ وأميرُهَا الرَّحبُ البُلعومُ، الواسِعُ الأَعفاجُ ، يَأكُلُ ولا يَشبَعُ، يَموتُ ولَيسَ لَهُ فِي السَّماءِ ناصِرٌ ولا فِي الأَرضِ عاذِرٌ، ثُمَّ يَستَولي عَلى غَربِها وشَرقِها، يدَينُ لَهُ العِبادُ، ويَطولُ مُلكُهُ، يَستَنُّ بِسُنَنِ البِدَعِ وَالضَّلالِ، ويُميتُ الحَقَّ وسُنَّةَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله يُقَسِّمُ المالَ في أهلِ وِلايَتِهِ ويَمنَعُهُ مَن هُوَ أحَقُّ بِهِ، ويَذِلُّ في مُلكِهِ المُؤمِنُ، ويَقوى في سُلطانِهِ الفاسِقُ، ويَجعَلُ المالَ بَينَ أنصارِهِ دُوَلاً، ويَتَّخِذُ عِبادَ اللّهِ خَوَلاً ، يَدرُسُ في سُلطانِهِ الحَقُّ، ويَظهَرُ الباطِلُ ويُلعَنُ الصّالِحونَ، ويُقتَلُ مَن ناواهُ عَلَى الحَقِّ، ويَدينُ مَن والاهُ عَلَى الباطِلِ.

161. امام حسن عليه السلام: روزى امير مؤمنان، مرا شادمان ديد. فرمود: «اى حسن! شادمانى مى كنى؟! چگونه اى آن گاه كه پدرت را كُشته ببينى؟ يا چگونه اى آن گاه كه بنى اميّه، بر سرِ كار بيايند؟ و فرمان روايشان، آن مرد گشادهْ حلقومِ فراخْ روده است كه هر چه مى خورَد، سير نمى شود، در حالى مى ميرد كه نه در آسمان، ياورى دارد، و نه در زمين، كسى را كه او را معذور بدارد. سپس بر غرب و شرق عالم، استيلا مى يابد. بندگان، سر در طاعت او فرود مى آورند و حكومتش به درازا مى كشد. شيوه هاى بدعت آميز و گم راه ساز، بنياد مى نهد و حق و سنّت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله را مى ميرانَد. بيت المال را ميان دوستان و پيروانش تقسيم مى كند و كسانى را كه به آن سزاوارترند، از آن، محروم مى گردانَد. در حكومت او، مؤمن، خوار و ناتوان است، و در سلطنتش، نابه كاران، نيرومندند. دارايى ها را به انحصار طرفداران خود در مى آورد و بندگان خدا را به بردگى مى گيرد. در حكومت او، حق از ميان مى رود و باطل، حاكم مى شود و نيكان، لعنت مى شوند. هر كه با او بر سرِ حق، مخالفت كند، كشته مى شود، و هر كه در باطل از او پيروى كند، پاداش مى يابد.

162. الإمام عليّ عليه السلام ـ في كِتابٍ لَهُ إلى مُعاوِيَةَ ـ: فَسُبحانَ اللّهِ! ما أشَدَّ لُزومَكَ لِلأَهواءِ المُبتَدِعَةِ وَالحَيرَةِ المُتَّبَعَةِ.

162. امام على عليه السلام ـ در نامه اش به معاويه ـ: شگفتا! چه سخت به بدعت هاى دلخواه خويش، و پيمودن راهِ سرگشتگى، چسبيده اى!

163. عنه عليه السلام ـ في صِفَةِ جَيشِ مُعاوِيَةَ في وَقعَةِ صِفّينَ ـ: إنَّما هِيَ جُثَثٌ ماثِلَةٌ، فيها قُلوبٌ طائِرَةٌ، مُزَخرَفَةٌ بِتَمويهِ الخاسِرينَ، ورِجلُ جَرادٍ زَفَّت بِهِ ريحُ صَبا، ولَفيفٌ سَداهُ الشَّيطانُ، ولَحمَتُهُ الضَّلالَةُ، وصَرَخَ بِهِم ناعِقُ البِدعَةِ، وفيهِم خَوَرُ الباطِلِ وضَحضَحَةُ المُكاثِرِ.

163. امام على عليه السلام ـ در توصيف سپاهيان معاويه در جنگ صِفّين ـ: آنها، در حقيقت، پيكرهايى بى جان اند، با دل هايى لرزان [و پريشان]، آراسته به ظاهرِ دروغينِ زيانكاران. دسته اى از مَلَخان اند كه باد صبا آنها را آورده است. مجموعه اى است كه تارِ آن، شيطان و پودش، گم راهى است و منادى بدعت، آنان را فرا خوانده، و در آنهاست سستىِ باطل و لاف زنىِ فزونخواه.

164. الإمام الحسن عليه السلام ـ حينَ قالَ لَهُ مُعاوِيَةُ بَعدَ الصُّلحِ: اُذكُر فَضلَنا ـ: لَعَمري إنّا لَأَعلامُ الهُدى ومَنارُ التُّقى، ولكِنَّكَ يا مُعاوِيَةُ مِمَّن أبارَ السُّنَنَ، وأحيَا البِدَعَ، وَاتَّخَذَ عِبادَ اللّهِ خَوَلاً، ودينَ اللّهِ لَعِبا.

164. امام حسن عليه السلام ـ در پاسخ معاويه كه بعد از پيمان صلح به ايشان گفت: از فضيلت ما سخن بگو ـ: به جانم سوگند كه ما، نشانه هاى هدايت و مناره هاى پرهيزگارى هستيم؛ امّا تو ـ اى معاويه ـ، يكى از كسانى هستى كه سنّت ها را ميرانْد و بدعت ها را زنده ساخت و بندگان خدا را به بردگى بُرد و دين خدا را به بازى گرفت.

165. الإمام الحسين عليه السلام ـ في كِتابِهِ إلى مُعاوِيَةَ ـ: ألَستَ القاتِلَ حُجرَ بنَ عَدِيٍّ أخا كِندَةَ وَالمُصَلّينَ العابِدينَ الَّذينَ كانوا يُنكِرونَ الظُّلمَ ويَستَعظِمونَ البِدَعَ ولا يَخافونَ فِي اللّهِ لَومَةَ لائِمٍ؟

165. امام حسين عليه السلام ـ در نامه اش به معاويه ـ: آيا تو نبودى كه حُجر بن عَدِى كِنْدى و آن نمازگزاران عبادت پيشه اى را كه با ستم، مخالفت مى كردند و بدعت ها را خطرناك مى شِمردند و در راه خدا، از سرزنشِ هيچ سرزنشگرى نمى هراسيدند، كُشتى؟

166. تاريخ الخلفاء: في سَنَةِ ثَلاثٍ وأربَعينَ... اِستَخلَفَ مُعاوِيَةُ زِيادَ ابنَ أبيهِ، وهِيَ أوَّلُ قَضِيَّةٍ غَيَّرَ فيها حُكمَ النَّبِيِّ عَلَيهِ الصَّلاةُ وَالسَّلامُ فِي الإِسلامِ، ذَكَرَهُ الثَّعالِبِيُّ وغَيرُهُ.

166. تاريخ الخلفاء: در سال 43 [هجرى]... معاويه، زياد بن ابيه را به برادرى خويش پذيرفت، و اين، نخستين قضاوتى بود كه در آن حكم پيامبر صلى الله عليه و آله را در اسلام، تغيير مى داد. اين ماجرا را ثعالبى و ديگران آورده اند.

167. تاريخ الخلفاء: في سَنَةِ خَمسينَ فُتِحَت قوهستانُ عَنوَةً، وفيها دَعا مُعاوِيَةُ أهلَ الشّامِ إلَى البَيعَةِ بِوِلايَةِ العَهدِ مِن بَعدِهِ لاِبنِهِ يَزيدَ فَبايَعوهُ، وهُوَ أوَّلُ مَن عَهِدَ بِالخِلافَةِ لِابنِهِ، وأوَّلُ مَن عَهِدَ بِها في صِحَّتِهِ، ثُمَّ إنَّهُ كَتَبَ إلى مَروانَ بِالمَدينَةِ أن يَأخُذَ البَيعَةَ، فَخَطَبَ مَروانُ فَقالَ إنَّ أميرَ المُؤمِنينَ رَأى أن يَستَخلِفَ عَلَيكُم وَلَدَهُ يُريدُ سُنَّةَ أبي بَكرٍ وعُمَرَ.

فَقامَ عَبدُ الرَّحمنِ بنُ أبي بَكرٍ الصِّدّيقِ فَقالَ: بَل سُنَّةَ كِسرى وقَيصَرَ، إنَّ أبا بَكرٍ وعُمَرَ لَم يَجعَلاها في أولادِهِما، ولا في أحَدٍ مِن أهلِ بَيتِهِما.

167. تاريخ الخلفاء: در سال پنجاه، قُهستان با جنگ، فتح شد. همچنين در همين سال، معاويه، مردم شام را به بيعت با فرزندش يزيد به ولى عهدى و جانشينى پس از خود، فرا خواند. شاميان هم با او بيعت كردند. بدين ترتيب، معاويه، نخستين كسى بود كه فرزندش را ولى عهد خود قرار داد، و نخستين كسى بود كه در زمان سلامتش، جانشين تعيين كرد. سپس به مروان در مدينه نوشت كه [براى يزيد] بيعت بگيرد. مروان، خطبه خواند و گفت: امير مؤمنان، نظرش اين است كه فرزندش را جانشين خود قرار دهد. او با اين كار، سنّت ابو بكر و عمر را دنبال مى كند.

عبد الرحمان، پسر ابو بكر صدّيق، برخاست و گفت: او سنّت كسرا و قيصر را دنبال مى كند. ابو بكر و عمر، خلافت را در ميان فرزندانشان يا يكى از افراد خانواده شان قرار ندادند.

168. تاريخ اليعقوبي: وفي هذِهِ السَّنَةِ [سَنَةِ 44] عَمِلَ مُعاوِيَةُ المَقصورَةَ فِي المَسجِدِ وأخرَجَ المَنابِرَ إلَى المُصَلّى فِي العيدَينِ، وخَطَبَ الخُطبَةَ قَبلَ الصَّلاةِ، وذلِكَ أنَّ النّاسَ، إذا صَلُّوا انصَرَفوا لِئَلّا يَسمَعوا لَعنَ عَلِيٍّ، فَقَدَّمَ مُعاوِيَةُ الخُطبَةَ قَبلَ الصَّلاةِ، ووَهَبَ فَدَكا لِمَروانَ بنِ الحَكَمِ لِيُغيظَ بِذلِكَ آلَ رَسولِ اللّهِ.

168. تاريخ اليعقوبى:در اين سال (سال 44)، معاويه در مسجد، مقصوره ساخت. در عيد قربان و فطر، دستور داد تا منبر را به نمازگاه ببرند. خطبه [ى عيد] را پيش از نماز خواند. علّتش هم اين بود كه مردم، نماز را كه مى خواندند، مى رفتند تا لعن شدن على عليه السلام را نشنوند. لذا معاويه، خطبه را پيش از نماز خواند و فَدَك را به مروان بن حكم بخشيد تا با اين كار، خاندان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله را به خشم آورد.

10 / 7: أبُو الخَطّابِ

10 / 7: ابوالخطّاب

169. الإمام الصادق عليه السلام ـ وقَد ذَكَرَ أصحابَ أبِي الخَطّابِ وَالغُلاةَ ـ: لا تُقاعِدوهُم، ولا تُواكِلوهُم، ولا تُشارِبوهُم، ولا تُصافِحوهُم، ولا تُوارِثوهُم.

169. امام صادق عليه السلام ـ در باره پيروان ابو خطّاب و غاليان ـ: با آنها، نشست و برخاست نكنيد. با آنها، هم كاسه نشويد و از يك ظرف، آب نخوريد. با آنها، دست ندهيد و با آنها، گفتگو نكنيد.

170. الكافي عن عيسى شلقان: كُنتُ قاعِدا فَمَرَّ أبُو الحَسَنِ موسى عليه السلام ومَعَهُ بَهمَةٌ، قالَ: قُلتُ: يا غُلامُ ما تَرى ما يَصنَعُ أبوكَ؟ يَأمُرُنا بِالشَّيءِ، ثُمَّ يَنهانا عَنهُ، أمَرَنا أن نَتَوَلّى أبَا الخَطّابِ ثُمَّ أمَرَنا أن نَلعَنَهُ ونَتَبَرَّأَ مِنهُ؟

فَقالَ أبُو الحَسَنِ عليه السلام وهُوَ غُلامٌ: إنَّ اللّهَ خَلَقَ خَلقا لِلإِيمانِ لا زَوالَ لَهُ، وخَلَقَ خَلقا لِلكُفرِ لا زَوالَ لَهُ، وخَلَقَ خَلقا بَينَ ذلِكَ أعارَهُ الإِيمانَ يُسَمَّونَ المُعارينَ، إذا شاءَ سَلَبَهُم، وكانَ أبُو الخَطّابِ مِمَّن اُعيرَ الإِيمانَ.

170. الكافى ـ به نقل از عيسى شلقان ـ: نشسته بودم كه ابو الحسن موسى [كاظم] عليه السلام، در حالى كه برّه اى با خود داشت، بر من گذشت. [به او] گفتم: اى پسر! مى بينى پدرت (يعنى امام صادق عليه السلام) چه مى كند؟ به ما مى گويد: «فلان كار را بكنيد» و سپس ما را از همان كار، نهى مى كند. به ما مى گويد كه ابو خطّاب را دوست بداريم، بعد، دستور مى دهد كه او را لعنت كنيم و از وى، بيزارى جوييم.

ابو الحسن عليه السلام، با آن كه پسربچّه اى بود، فرمود: «خداوند، عدّه اى را براى ايمان آفريده است و براى ايمان آنان، زوالى نيست؛ و عدّه اى را براى كفر آفريده است و كفر آنان را هم زوالى نيست. در اين ميان، عدّه اى را آفريده كه ايمان را به آنها عاريت داده است و ايشان را عاريه داران مى نامند. هر گاه خداوند بخواهد، ايمان را از آنها مى گيرد. ابو خطّاب هم از كسانى بود كه ايمان را به او، عاريه داده بودند».

171. قرب الإسناد عن عيسى شلقان: دَخَلتُ عَلى أبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام وأنَا اُريدُ أن أسأَ لَهُ عَن أبِي الخَطّابِ، فَقالَ لي مُبتَدِئا قَبلَ أن أجلِسَ: يا عيسى ما مَنَعَكَ أن تَلقَى ابني فَتَسأَلَهُ عَن جَميعِ ما تُريدُ؟

قالَ عيسى: فَذَهَبتُ إلَى العَبدِ الصّالحِ عليه السلام وهُوَ قاعِدٌ فِي الكُتّابِ، وعَلى شَفَتَيهِ أثَرُ المِدادِ ، فَقالَ مُبتَدِئا: يا عيسى، إنَّ اللّهَ تَبارَكَ وتَعالى أخَذَ ميثاقَ النَّبِيّينَ عَلَى النُّبُوَّةِ فَلَم يَتَحَوَّلوا عَنها أبَدا، وأخَذَ ميثاقَ الوَصِيّينَ عَلَى الوَصِيَّةِ فَلَم يَتَحَوَّلوا عَنها أبَدا، وأعارَ قَوما الإِيمانَ زَمانا ثُمَّ سَلَبَهُم إيّاهُ، وإنَّ أبا الخَطّابِ مِمَّن اُعيرَ الإِيمانَ ثُمَّ سَلَبَهُ اللّهُ.

171. قرب الإسناد ـ به نقل از عيسى شلقان ـ: خدمت امام صادق عليه السلام رسيدم و مى خواستم راجع به ابو خطّاب، از ايشان بپرسم؛ امّا پيش از آن كه بنشينم، امام عليه السلام، خود به من فرمود: «اى عيسى! چرا پيش پسرم نمى روى تا همه چيزهايى كه مى خواهى، از او بپرسى؟».

عيسى گفت: پس نزد عبد صالح [موسى بن جعفر] عليه السلام كه در مكتب خانه نشسته و اثرِ جوهر بر لبانش بود، رفتم. او نيز، پيش از آن كه سؤالم را بپرسم، فرمود: «اى عيسى! خداوند ـ تبارك و تعالى ـ، از پيامبران، پيمان نبوّت گرفته است و آنها هرگز از اين پيمان، بر نمى گردند؛ و از جانشينان آنان، پيمانِ جانشينى گرفته است و آنها نيز هرگز از اين پيمان، بر نمى گردند؛ و به عدّه اى هم ايمانِ عاريتى داده است كه تا مدّتى در اختيار آنهاست. سپس آن را از ايشان مى گيرد. ابو خطّاب هم از كسانى است كه ايمان به او عاريت داده شده بود و سپس، خداوند، آن را از او ستانْد.

172. رجال الكشّي عن عيسى شلقان: قُلتُ لِأَبِي الحَسَنِ عليه السلام وهُوَ يَومَئِذٍ غُلامٌ قَبلَ أوانِ بُلوغِهِ: جُعِلتُ فِداكَ ما هذَا الَّذي يُسمَعُ مِن أبيكَ أنَّهُ أمَرَنا بِوِلايَةِ أبِي الخَطّابِ ثُمَّ أمَرَنا بِالبَراءَةِ مِنهُ؟

قالَ: فَقالَ أبُو الحَسَنِ عليه السلام مِن تِلقاءِ نَفسِهِ: إنَّ اللّهَ خَلَقَ الأَنبِياءَ عَلَى النُّبُوَّةِ فَلا يَكونون إلّا أنبِياءَ، وخَلَقَ المُؤمِنينَ عَلَى الإِيمانِ فَلا يَكونونَ إلّا مُؤمِنينَ، وَاستَودَعَ قَوما إيمانا، فَإِن شاءَ أتَمَّهُ لَهُم، وإن شاءَ سَلَبَهُم إيّاهُ، وإنَّ أبَا الخَطّابِ كانَ مِمَّن أعارَهُ اللّهُ الإِيمانَ: فَلَمّا كَذَبَ عَلى أبي سَلَبَهُ اللّهُ الإِيمانَ.

قالَ: فَعَرَضتُ هذَا الكَلامَ عَلى أبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام. قالَ: فَقالَ: لَو سَأَلتَنا عَن ذلِكَ ما كانَ لِيَكونَ عِندَنا غَيرُ ما قالَ.

172. رجال الكشّى ـ به نقل از عيسى شلقان ـ: به ابو الحسن [موسى بن جعفر] عليه السلام ـ كه در آن روز، هنوز پسر بچّه اى نابالغ بود ـ، گفتم: فدايت شوم! اين، چه سخنى است كه از پدرت شنيده مى شود: يك روز ما را به دوستى با ابو خطّاب، امر مى كند. سپس ما را به بيزارى جستن از او، فرمان مى دهد؟!

ابو الحسن عليه السلام، بى درنگ، پاسخ داد: «خداوند، پيامبران را براى پيامبرى آفريد. بنا بر اين، آنها جز پيامبر نمى شوند؛ و مؤمنان را براى ايمان آفريد. بنا بر اين، آنها نيز جز مؤمن نمى شوند؛ و به عدّه اى هم ايمان را عاريت داده است. اگر بخواهد، آن را براى هميشه در دستشان باقى مى گذارد، و اگر نخواهد، آن را از ايشان مى ستانَد. ابو خطّاب هم از كسانى بود كه خداوند، ايمان را به او عاريه داده بود و چون بر پدرم دروغ بست، خداوند، ايمان را از او ستانْد».

اين سخن را براى امام صادق عليه السلام بازگو كردم. ايشان فرمود: «اگر از ما هم در باره آن مى پرسيدى، پاسخى غير از آنچه او به تو گفته است، نمى شنيدى».

10 / 8: هؤُلاءِ الثَّلاثَةُ

10 / 8: اين سه نفر

173. الإمام الباقر عليه السلام: لَعَنَ اللّهُ بُنانَ البَيانِ ، وأنَّ بُنانا لَعَنَهُ اللّهُ كانَ يَكذِبُ عَلى أبي.

173. امام باقر عليه السلام: خداوند، بُنانِ بيان را لعنت كند! بُنان ـ كه لعنت خدا بر او باد ـ، بر پدرم دروغ مى بست.

174. رجال الكشّي عن هشام بن الحكم: قالَ أبو عَبدِ اللّه عليه السلام: إنَّ بُنانا وَالسَّرِيَّ وبَزيعا لَعَنَهُمُ اللّهُ تَراءى لَهُمُ الشَّيطانُ في أحسنِ ما يَكونُ صورَةُ آدَمِيٍّ مِن قَرنِهِ إِلى سُرَّتِهِ.

فَقُلتُ: إنَّ بُنانا يَتَأَوَّلُ هذِهِ الآيَةَ «وَ هُوَ الَّذِى فِى السَّمَاءِ إِلَهٌ وَ فِى الْأَرْضِ إِلَهٌ» أنَّ الَّذي فِي الأَرضِ غَيرُ إلهِ السَّماءِ، وإلهَ السَّماءِ غَيرُ إلهِ الأَرضِ، وأنَّ إلهَ السَّماءِ أعظَمُ مِن إلهِ الأَرضِ، وأنَّ أهلَ الأَرضِ يَعرِفونَ فَضلَ إلهِ السَّماءِ ويُعَظِّمونَهُ.

فَقالَ: وَاللّهِ ما هُوَ إلَا اللّهُ وَحدَهُ لا شَريكَ لَهُ، إلهُ مَن فِي السَّماواتِ وإلهُ مَن فِي الأَرَضينَ كَذَبَ بُنانٌ عَلَيهِ لَعنَةُ اللّهِ، لَقَد صَغَّرَ اللّهَ جَلَّ وعَزَّ وصَغَّرَ عَظَمَتَهُ.

174. رجال الكشّى ـ به نقل از هشام بن الحكم ـ: امام صادق عليه السلام فرمود: «خداوند، بُنان و سَرىّ و بَزيع را لعنت كند! شيطان، از فرقِ سر تا نافش، به صورت زيباترين انسان براى اين سه نفر، نمايان مى شد».

گفتم: بُنان، در تأويل و تفسير اين آيه: «و او كسى است كه در آسمان، خدا، و در زمين، خداست»، مى گويد: يعنى خداى زمين، غير از خداى آسمان است، و خداى آسمان، غير از خداى زمين. خداى آسمان، مقامش والاتر از خداى زمين است، و زمينيان، برترىِ خداى آسمان را مى شناسند و او را بزرگ مى شمارند.

امام عليه السلام فرمود: «به خدا سوگند كه خدا، يكى است و شريكى ندارد! او هم خداى آسمانيان است، و هم خداى زمينيان. بُنان ـ كه لعنت خدا بر او باد ـ، دروغ مى گويد. او خداوندِ بزرگ و توانا را كوچك دانسته و عظمت او را خُرد شمرده است».

10 / 9: هؤُلاءِ السَّبعَةُ

10 / 9: اين هفت نفر

175. الإمام الصادق عليه السلام ـ في قَولِهِ عز و جل: «هَلْ أُنَبِّئُكُمْ عَلَى مَن تَنَزَّلُ الشَّيَاطِينُ * تَنَزَّلُ عَلَى كُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ» ـ: هُم سَبعَةٌ: المُغيرَةُ ، وبُنانٌ، وصائِدٌ ، وحَمزَةُ بنُ عُمارَةَ البَربَرِيُّ ، وَالحارِثُ الشّامِيُّ ، وعَبدُ اللّهِ بنُ الحارِثِ ، وأبُو الخَطّابِ.

175. امام صادق عليه السلام ـ در باره اين سخن خداوند عز و جل: «آيا به شما خبر دهم كه شيطان ها بر چه كسى نازل مى شوند؟ بر هر دروغگوى گنهكارى» ـ: ايشان، هفت نفرند: مُغَيره، بُنان، صائِد، حمزة بن عُماره بَربَرى، حارث شامى، عبد اللّه بن حارث، و ابو خطّاب.