ج ف و / الجفاء

الجَفاء (نسخه آزمایشی)

جفا

درآمد

جفا، در لغت

واژۀ عربی «جفاء»، مصدر مادّۀ «ج ف و»، به معنای دور افتادن، جدایی و همراهی نکردن است. خلیل فراهیدی می‌گوید:

جَفَا الشَّیءُ یجفو جَفاءً، مَمدودٌ، كالسَّرجِ یجفو عَن الظَّهرِ، إذا لَمْ یلزَمِ الظَّهرَ.

جفاء (با الف ممدوده)، مصدر «جفا یجفو» است. مانند: «زین، از پشت [اسب] جدا شد»، هنگامی که همراه پشت نماند.

ابن فارِس نیز در این باره گفته است:

الجیمُ و الفاءُ و الحَرفُ المُعتَلُّ یدُلُّ على أصلٍ واحدٍ: نُبُوُّ الشیءِ عن الشیءِ. مِن ذلك:‌ «جَفَوْتُ‌ الرَّجُلَ‌ أجْفُوه» و هو ظاهرُ الجَفوَةِ أی الجفاءِ؛ جَفَا السَّرْجُ عن ظَهرِ الفَرَسِ و أجفَیتُه أنا. و كذلك كُلُّ شیءٍ إذا لم یلْزَم شیئاً.

جیم و فا و حرف معتل (واو)، یک ریشه / گوهر معنایی دارد: برداشته و جدا شدن چیزی از چیزی. از همین رو، گفته می‌شود: «جَفَوتُ الرَّجلَ أجْفُوه»؛ یعنی: «از آن مرد، دوری کردم و با او جفا کردم» و «جَفَا السَّرجُ عَنْ ظَهْرِ الفَرَسِ وَ أجفَیْتُه»، یعنی: «زین از پشت اسب جدا شد و من، آن را برداشتم». همچنین است هر چیزی که با چیزی همراهی نکند.

به گفتۀ خلیل فراهیدی، جفا، نقیض صِلِه است که می‌تواند نشان‌دهندۀ عدم و ملکه بودن جفا و صِله باشد؛ یعنی جفا، در دوری و جدایی و گسستی به کار می‌رود که قابلیت و شأنیت آن پیوستن بوده؛ امّا این پیوند، ایجاد نشده یا گسسته شده است.

تتبّع کاربردهای این مادّه، بویژه کاربردهای روایی و ارائه شده در فصل‌های گوناگون این مَدخل، نشان می‌دهد که «جفا»، در عرصۀ صفات و رفتار انسانی، به همان معنای لغوی خود به کار رفته است. «جفا»، به دور افتادگی انسان از رفتار تراز اجتماع یا تراز دین و فرهنگ، اشاره دارد؛ حالتی یگانه که می‌توان آن را بی‌مهری و کم‌لطفی نامید و نمودهای متنوّع و درجات متعدّد دارد. نمودها و جلوه‌هایی مانند: ناسازگاری، درشتی، تندخویی، نابردباری، بی وفایی و گسستن پیوند. گفتنی است صحراگُزینی (صحرانشینی جدا از قوم و عشیره)، یکی از عوامل و زمینه‌های جفا دانسته شده است. این نکته، به معنای گونه‌ای جدایی از تمدّن و اجتماع و بروز رفتار دور از تراز فرهنگ و تمدّن و دین است.

جفا، در قرآن و حدیث

در قرآن کریم، از مادۀ « ج ف و»، تنها دو واژۀ «تتجافی» و «جُفاء» به کار رفته که ارتباط معنایی خود را با معنای اصلی، یعنی جدا شدن و دور افتادن، حفظ کرده‌اند، هر چند ناظر به صفت روحی انسان نیستند؛ امّا در حدیث، شاهد کاربردهای فراوان جفا در ارتباط با گوهر معنایی‌اش و نیز صفات و رفتارهای انسان هستیم. انسانی جدا افتاده از فرهنگ اجتماعی و دینی که سرِ ناسازگاری و بی‌مهری و گسستن دارد، نه پیوند و مهربانی و احسان؛ انسانی بی‌خیر و بی‌وفا که چندان تعهّدی به آداب دینی و اجتماعی ندارد و گویی از جایی دوردست و به کنار از فرهنگ و تمدّن، آمده است.

ناپسندی جفا و درجه‌مندی آن

جفا، به معنای بی‌مهری و ناسازگاری و دوری از هنجار مقبول عمومی، نزد همگان، ناپسند است و عقل انسان نیز زشتی آن را درک می‌کند. پیشوایان اسلام نیز بر قبح جفا، پای فشرده و آن را یکی از چهار پایۀ فسق یا کفر دانسته و زمینه‌ساز ورود انسان به دوزخ خوانده‌اند.

روشن است که جفا به افرادی که عزیزترند و سزاوار پیوند یا نیکی و مهربانی بیشتری هستند، نکوهیده‌تر است. از این رو، جفا به پیشوایان بزرگ دین و دوری از آنان، و همچنین جفا به پدر ومادر یا یتیمانِ نیازمند نیکی و مهربانی، از زشت‌ترین جفاها شمرده شده است.

نکتۀ در خور توجّه، این است که دین اسلام، به قصد فرهنگ‌سازی، برخی کارها را جفا و دوری از انسانِ تراز دین خوانده و بدین گونه، به بهبود زندگی اجتماعی انسان‌ها و رسیدن به وضعیت مطلوب، یاری رسانده است. بسیاری از این موارد، در فصل پایانی آمده‌اند. برای نمونه، غذا خوردن با دست چپ، برای بیشتر انسان‌ها که با همین دست استنجا می‌کنند یا ایستاده بول کردن، می‌تواند به بهداشت فردی و عمومی، زیان برساند و از این رو، جفا و دوری از فرهنگ، تلقّی شده‌اند.

در عرصۀ روابط اجتماعی نیز برخی کارها، جفا و دوری از تراز مطلوب دین، شمرده شده است؛ مانند همراهی و دوستی با کسی، بی آن که از نام و نسبش جویا شویم؛ مصافحه یا دست دادن، بی آن که دستکش یا مانع دیگری را از دستمان بیرون بیاوریم؛ نپذیرفتن دعوت به مهمانی یا پذیرفتن و رفتن و غذا نخوردن و نیز کار کشیدن از مهمانِ خود.

در عرصۀ فرهنگ دینی نیز درود نفرستادن بر پیامبر رحمت که با همۀ وجود برای هدایت ما کوشید یا ننامیدن یک پسر از چندین پسر خانواده به نام مبارک او، جفا، کم‌لطفی و بی‌مهری به پیامبر صلی الله علیه و آله است. همچنین است: نرفتن به زیارت مزار ایشان یا فرزندانش و بویژه سبط شهیدش امام حسین علیه السلام، یا نماز خواندن بدون ایجاد یک حریم کوچک برای خود، یا ستردن خاک عبادت از پیشانی بلافاصله پس از نماز، گویی که از آن می‌گریزیم.

ممکن است باورمندی به جفا بودن برخی کارها، مشکل به نظر آید؛ امّا توجّه داشته باشیم که جفا، معنایی درجه‌مند و ناظر به کم‌لطفی، نامهربانی و دور افتادگی از فرهنگ و انسان و جامعۀ تراز اسلام است، نه ظلم و جور و حق‌کشی که گناه و نافرمانی خداوند به شمار می‌آیند. بر این پایه، می‌توان به اندازۀ مستحبّات و مکروهات سفارش شدۀ دین، جفا و دوری تصوّر کرد تا با انجام دادن هر یک از آداب و مستحبّات، از فاصلۀ خود بکاهیم.

در کنار این کوشش‌ها، دعا برای جفاکار نشدن نیز جایگاه خود را دارد؛ زیرا جفا می‌تواند به درون انسان، نفوذ کند و خوی ثانوی آدمی شود. این نکته را می‌توان از دعای پیامبر اسلام فهمید، آن گاه که می‌گوید:

خدایا! دلی پاک از بدی، روزی‌ام فرما؛ دلی که جفاکار نباشد.

الفصل الأوّل: مَعنَى الجَفاءِ

فصل یکم: معنای جفا

۱/۱: ضِدُّ البِرِّ وَ الصِّلَةِ

1 / 1: ضدّ نیکی و صِلِۀ رَحِم

1. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: أنَا أديبُ اللهِ و عَلِيٌّ أديبي، أمَرَني رَبّي بِالسَّخاءِ وَ البِرِّ، و نَهاني عَنِ البُخلِ وَ الجَفاءِ.

1. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : من، ادب آموختۀ خدا هستم و علی، ادب آموختۀ من است. پروردگارم، مرا به سخاوت و نیکی کردن، فرمان داد و از بخل و سختگیری، بازَم داشت.

2. الإمام عليّ علیه السلام: أطِع أخاكَ و إن عَصاكَ، و صِلهُ و إن جَفاكَ.

2. امام علی علیه السلام : از برادرت فرمان ببر، هر چند او، تو را نافرمانی کند و با او پیوند برقرار کن، هر چند او از تو دوری گزیند.

3. تاريخ دمشق عن أبي ذرّ: أوصاني خَليلي صلی الله علیه و آله... أن أصِلَ رَحِمي و إن قَطَعوني و جَفَوني.

3. تاریخ دمشق - به نقل از ابوذر -: محبوبم [پیامبر خدا صلی الله علیه و آله] به من سفارش فرمود که... صِلِۀ اَرحام به جای آورم، هر چند آنان از من بِبُرند و دوری کنند.

۱/۲: ضِدُّ الحِلمِ

1 / 2: ضدّ بردباری

4. الكافي عن عبد الرحمن بن سيابة: أعطاني أبو عَبدِ اللهِ علیه السلام هٰذَا الدُّعاءَ: اللّهُمَّ إنّي... أَعوذُ بِكَ مِن أن أشتَرِيَ الجَهلَ بِالعِلمِ، وَ الجَفاءَ بِالحِلمِ.

4. الکافی - به نقل از عبد الرحمان بن سیابه -: امام صادق علیه السلام، این دعا را به من هدیه داد: «خدایا!... به تو پناه می‌برم از این که نادانی را به جای دانایی و نابردباری (تندی) را به جای بردباری (عقلانیت) بخرم».

۱/۳: ضِدُّ الإِخاءِ

1 / 3: ضدّ برادری

5. الإمام عليّ علیه السلام: ما أقبَحَ القَطيعَةَ بَعدَ الصِّلَةِ، وَ الجَفاءَ بَعدَ الإِخاءِ.

5. امام علی علیه السلام: چه زشت است بُریدن پس از پیوند و دوری کردن پس از دوستی!

الفصل الثّاني: ذَمُّ الجَفاءِ

فصل دوم: نکوهش جفا

6. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: البَذاءُ مِنَ الجَفاءِ، وَ الجَفاءُ فِي النّارِ.

6. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: بدزبانی، جفا شمرده می‌شود و جفا در آتش [دوزخ] است.

7. الإمام عليّ علیه السلام: الجَفاءُ شَينٌ.

7. امام علی علیه السلام: جفا، [مایۀ] ننگ است.

8. عنه علیه السلام: الفِسقُ عَلیٰ أربَعِ شُعَبٍ: عَلَى الجَفاءِ، وَ العَمیٰ، وَ الغَفلَةِ، وَ العُتُوِّ؛ فَمَن جَفا احتَقَرَ الحَقَّ، و مَقَتَ الفُقَهاءَ، و أَصَرَّ عَلَى الحِنثِ العَظيمِ.

8. امام علی علیه السلام: فسق، بر چهار شاخه [سوار] است: بر جفا، کوردلی، غفلت و سرکشی. هر که جفا کند، حق را خُرد می‌شمارد و دانایان را دشمن می‌دارد و بر گناه بزرگ، پای می‌فشارد.

9. عنه علیه السلام: بُنِيَ الكُفرُ عَلیٰ أربَعِ دَعائِمَ: عَلَى الجَفاءِ، وَ العَمیٰ، وَ الغَفلَةِ، وَ الشَّكِّ؛ فَمَن جَفا فَقَدِ احتَقَرَ الحَقَّ، و جَهَرَ بِالباطِلِ، و مَقَتَ العُلَماءَ، و أَصَرَّ عَلَى الحِنثِ العَظيمِ.

9. امام علی علیه السلام: کفر، بر چهار پایه استوار است: جفا، کوردلی، غفلت و شک؛ زیرا جفاکار، حق را کوچک می‌شمارد و آشکارا، دَم از باطل می‌زند و با دانایان، دشمنی می‌ورزد و بر گناه بزرگ، پای می‌فشارد.

10. عنه علیه السلام ــ في بَيانِ مَوانِعِ الإِمامَةِ ــ: و قَد عَلِمتُم أنَّهُ لا يَنبَغي أن يَكونَ الوالِيَ عَلَى الفُروجِ وَ الدِّماءِ وَ المَغانِمِ وَ الأَحكامِ و إمامَةِ المُسلِمينَ البَخيلُ؛ فَتَكونَ في أموالِهِم نَهمَتُهُ، و لاَ الجاهِلُ؛ فَيُضِلَّهُم بِجَهلِهِ، و لاَ الجافي؛ فَيَقطَعَهُم بِجَفائِهِ.

10. امام علی علیه السلام - در بیان موانع امامت و رهبری -: شما می‌دانید که شایسته نیست حاکم بر نوامیس و جان‌ها و غنائم (بیت المال) و داوری‌ها و پیشوایی مسلمانان، فردی بخیل باشد که در دارایی‌های آنان، طمع ببندد یا نادان باشد که با نادانی خویش، آنان را به گم‌راهی بکشانَد یا جفاکار و بی‌رحم باشد که به سبب جفاکاری‌اش، پیوندهای آنان را ببُرد.

11. عنه علیه السلام: لا يَنبَغي أن يَكونَ عَلَى المُسلِمينَ الحَريصُ... و لاَ الجافي؛ فَيَحمِلَهُم بِجِنايَتِهِ عَلَى الجَفاءِ.

11. امام علی علیه السلام: شایسته نیست آزمند، حاکم بر مسلمانان باشد... و نیز جفاکار که با جنایتش، آنها را به قطع پیوندها بکشانَد.

12. عنه علیه السلام - مِن كِتابٍ لَهُ إلیٰ بَعضِ عُمّالِهِ -: أمّا بَعدُ، فَإِنَّ دَهاقينَ أهلِ بَلَدِكَ شَكَوا مِنكَ غِلظَةً و قَسوَةً، وَ احتِقاراً و جَفوَةً، و نَظَرتُ فَلَم أرَهُم أهلاً لأن يُدنَوا؛ لِشِركِهِم، و لا أن يُقصَوا و يُجفَوا؛ لِعَهدِهِم، فَالبَس لَهُم جِلباباً مِنَ اللّينِ تَشوبُهُ بِطَرَفٍ مِنَ الشِّدَّةِ، و داوِل لَهُم بَينَ القَسوَةِ وَ الرَّأفَةِ، وَ امزُج لَهُم بَينَ التَّقريبِ وَ الإِدناءِ، وَ الإِبعادِ وَ الإِقصاءِ، إن شاءَ اللهُ.

12. امام علی علیه السلام - از نامۀ ایشان به یکی از کارگزارانش -: اما بعد، دهقانان (کدخدایان و زمینداران) منطقۀ تو به سبب درشتی و سختی و تحقیر و جفای تو [نسبت به ایشان]، از تو شکایت دارند. من اندیشیدم و دیدم که آنان، به سبب مشرک بودنشان، شایسته آن نیستند که به خود، نزدیکشان سازی، و به سبب پیمانشان [و بودنشان در پناه اسلام]، شایسته نیست که رانده شوند یا بر آنان، جفا شود. پس در رفتار با آنان، نرمش را با اندکی درشتی، در هم آمیز و میان درشتی و مهربانی با آنان، در چرخش باش و میان جذب و نزدیک کردن و دور کردن و راندن، جمع کن، إن شاء اللّٰه‌!

13. الإمام الصّادق علیه السلام: ثَلاثٌ إذا كُنَّ فِي الرَّجُلِ فَلا تَحَرَّج أن تَقولَ: إنَّهُ في جَهَنَّمَ: الجَفاءُ، وَ الجُبنُ، وَ البُخلُ.

13. امام صادق علیه السلام: سه خوی است که اگر در آدمی باشد، تو را باکی نیست که بگویی دوزخی است: جفا و بزدلی و بخل.

14. كشف الغمّة عن إسحاق بن عمّار الصيرفي: دَخَلتُ عَلیٰ أبي عَبدِ اللهِ علیه السلام ــ و كُنتُ تَرَكتُ التَّسليمَ عَلیٰ أصحابِنا في مَسجِدِ الكوفَةِ؛ و ذٰلِكَ لِتَقِيَّةٍ عَلَينا فيها شَديدَةٍ ــ فَقالَ لي أبو عَبدِاللهِ علیه السلام: يا إسحاقُ! مَتیٰ أحدَثتَ هٰذَا الجَفاءَ لِإخوانِكَ؟! تَمُرُّ بِهِم فَلا تُسَلِّمُ عَلَيهِم؟!

14. کشف الغمّة - به نقل از اسحاق بن عمّار صَیرَفی -: خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم و [تا آن روز] به جهت خفقان شدیدی که بر ما حاکم بود، [تقیه می‌کردم و] بر یارانمان (شیعیان) در مسجد کوفه، سلام نمی‌کردم. امام صادق علیه السلام به من فرمود: «ای اسحاق! از کی این جفا را در حقّ برادرانت روا می‌داری که به آنها بر می‌خوری و سلامشان نمی‌کنی؟!».

الفصل الثّالث: فَضلُ تَركِ الجَفاءِ

فصل سوم: ارزش ترک جفا

15. الإمام الحسن عن هند بن أبي هالة - في صِفَةِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله -: لَيسَ بِالجافي و لاَ المُهينِ.

15. امام حسن علیه السلام - به نقل از [دایی خود،] هند بن ابی هاله در وصف پیامبر صلی الله علیه و آله -:... نه جفاکار بود و نه کسی را تحقیر می‌کرد.

16. الإمام عليّ علیه السلام - في صِفَةِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله -: أضاءَت بِهِ البِلادُ بَعدَ الضَّلالَةِ المُظلِمَةِ، وَ الجَهالَةِ الغالِبَةِ، وَ الجَفوَةِ الجافِيَةِ.

16. امام علی علیه السلام - در وصف پیامبر صلی الله علیه و آله -: شهرها، را پس از آن که در گم‌راهی تیره و تار فرو رفته بودند و نادانی بر آنها چیره بود و جفاکاری (خشونت و بربریت)، حاکم شده بود، روشن ساخت.

17. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله - فِي الدُّعاءِ -: اللّٰهُمَّ ارزُقني قَلباً نَقِيّاً مِنَ الشَّرِّ، لا جافِياً و لا شَقِيّاً.

17. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله - در دعایش -: بار خدایا! به من قلبی پاک از بدی و به دور از جفاکاری (خشونت) و بی‌رحمی، روزی فرما.

18. عنه‌ صلی الله علیه و آله: طوبیٰ لِعَبدٍ نُوَمَةٍ؛ عَرَفَهُ اللهُ و لَم يَعرِفهُ النّاسُ، اُولٰئِكَ مَصابيحُ الهُدیٰ و يَنابيعُ العِلمِ، يَنجَلي عَنهُم كُلُّ فِتنَةٍ مُظلِمَةٍ، لَيسوا بِالمَذاييعِ البُذُرِ، و لا بِالجُفاةِ المُرائينَ.

18. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: خوشا بر بندۀ گم‌نامی که خداوند، او را می‌شناسد و مردم نمی‌شناسند. اینان، چراغ‌های هدایت و چشمه‌های دانش‌ اند که هر فتنۀ تاریکی به سبب وجود آنها برطرف می‌شود. نه سخن‌پراکن پخش‌کنندۀ اسرارند و نه جفاپیشۀ (نافرهیختۀ) ریاکار.

19. عيون أخبار الرضا علیه السلام عن إبراهيم بن العبّاس : ما رَأَيتُ أبَا الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام جَفا أحَدا بِكَلِمَةٍ قَطُّ.

19. عیون أخبار الرضا علیه السلام - به نقل از ابراهیم بن العبّاس -: هرگز ندیدم که امام رضا علیه السلام با کلمه‌ای به کسی جفایی (سخن تندی) بگوید.

20. مشكاة الأنوار عن ميّسره: قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام: يا مُيَسِّرُ! أ لا اُخبِرُكَ بِشيعَتِنا؟ قُلتُ: بَلی جُعِلتُ فِداكَ. قالَ: إنَّهُم حُصونٌ حَصينَةٌ، و صُدورٌ أمينَةٌ، و أَحلامٌ رَزينَةٌ، لَيسوا بِالمَذاييعِ البُذُرِ، و لا بِالجُفاةِ المُرائينَ.

20. مشکاة الأنوار - به نقل از میسره -: امام باقر علیه السلام فرمود: «ای میسِّر! آیا شیعیانمان را به تو نشناسانم؟». گفتم: چرا، فدایت شوم! فرمود: «آنان، دژهایی استوارند، با سینه‌هایی امانتدار و خِرَدهایی سنگین. نه افشاگر رازْ فاش‌کن هستند، نه جفاپیشۀ (نافرهیختۀ) ریاکار».

الفصل الرّابع: ما يُؤَدّي إلَى الجَفاءِ

فصل چهارم: عوامل جفا

21. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: مَن بَدا جَفا.

21. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر که بادیه‌نشینی اختیار کند، جفا کرده است.

22. عنه‌ صلی الله علیه و آله: مَن سَكَنَ البادِيَةَ جَفا.

22. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر که در بادیه سکونت گُزیند، جفاکار (تند و خشن) می‌شود.

23. عنه صلی الله علیه و آله: لا تَمُدّوا طُنُباً لِبَدوٍ؛ فَإِنَّ فِي البَدوِ الجَفاءَ، و يَدُ اللهِ عَلَى الجَماعَةِ، و لا يُبالِي اللهُ شُذوذَ مَن شَذَّ.

23. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: از بادیه‌نشینی بپرهیزید؛ زیرا که بادیه‌نشنیی، جفا (/ناسازگاری) می‌آورد. دست خدا بر سر جماعت است و خدا به کسی که از جماعت جدا شود، اهمّیتی نمی‌دهد.

24. الإمام عليّ علیه السلام ــ فيما كَتَبَ إلَى الحارِثِ الهَمدانِيِّ ــ: وَ اسكُنِ الأَمصارَ العِظامَ؛ فَإِنَّها جِماعُ المُسلِمينَ، وَ احذَر مَنازِلَ الغَفلَةِ وَ الجَفاءِ و قِلَّةَ الأَعوانِ عَلیٰ طاعَةِ اللهِ.

24. امام علی علیه السلام - در نامه‌اش به حارث هَمْدانی -: در شهرهای بزرگ، سکونت گزین؛ زیرا این شهرها محلّ گِرد آمدن مسلمانان هستند و از جایگاه‌های غفلت و درشت‌خویی و اندک بودن یاران در طاعت خدا، دوری کن.

25. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: الجَفاءُ وَ القَسوَةُ فِي الفَدادينَ أصحابِ الوَبَرِ.

25. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: جفا (خشونت) و سنگ‌دلی، در شترچرانان بیابانگرد است.

26. مسند ابن حنبل عن أبي تميمة الهجيمي: أتَيتُ رَسولَ اللهِ صلی الله علیه و آله و هُوَ مُحتَبٍ بِشَملَةٍ لَهُ و قَد وَقَعَ هُدبُها عَلیٰ قَدَمَيهِ، فَقُلتُ: أيُّكُم مُحَمَّدٌ ــ أو رَسولُ اللهِ ــ صلی الله علیه و آله؟ فَأَومَأَ بِيَدِهِ إلیٰ نَفسِهِ، فَقُلتُ: يا رسَولَ اللهِ! إنّي مِن أهلِ البادِيَةِ و فِيَّ جَفاؤُهُم، فَأَوصِني.

فَقالَ: «لا تُحَقِّرَنَّ مِنَ المَعروفِ شَيئاً و لَو أن تَلقیٰ أخاكَ و وَجهُكُ مُنبَسِطٌ، و لَو أن تُفرِغَ مِن دَلوِكَ في إناءِ المُستَسقي، و إنِ امرُؤٌ شَتَمَكَ بِما يَعلَمُ فيكَ فَلا تَشتُمهُ بِما تَعلَمُ فيهِ، فَإِنَّهُ يَكونُ لَكَ أجرُهُ و عَلَيهِ وِزرُهُ، و إيّاكَ و إسبالَ الإِزارِ، فَإِنَّ إسبالَ الإِزارِ مِنَ المَخيلَةِ، و إنَّ اللهَ عزّ و جلّ لا يُحِبُّ المَخيلَةَ، و لا تَسُبَّنَّ أحَداً». فَما سَبَبتُ بَعدَهُ أحَداً و لا شاةً و لا بَعيراً.

26. مسند ابن حنبل: ابو تمیمۀ هجیمی روایت کرد که: نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله رفتم، در حالی که ردایی در بر داشت و چمباتمه، نشسته بود و ریشه‌های رَدایش روی پاهایش افتاده بود. پس گفتم: کدام یک از شما، محمّد (یا پیامبر خدا) است؟ ایشان، با دستش به خودش اشاره کرد. گفتم: ای پیامبر خدا! من، اهل بادیه هستم و جفای (ناسازگاری) بادیه‌نشینان در من است. پس مرا اندرزی ده!

فرمود: «هیچ نیکی‌ای را کوچک مشمار، حتّی این را که با برادرت با چهرۀ گشاده، رو به ‌رو شوی، حتّی این را که از سطل خود در ظرف کسی که آب می‌خواهد، آب بریزی. [دوم، این که:] اگر کسی تو را به چیزی که می‌داند در تو هست، ناسزا گفت، تو او را به چیزی که می‌دانی در او هست، ناسزا مگو؛ زیرا در این صورت، برای تو اجر است و برای او گناه. [سوم این که:] از دامن‌کشان راه رفتن بپرهیز؛ زیرا دامن‌کشان راه رفتن، نشانۀ تکبّر است و خداوند، تکبّر را دوست ندارد. [چهارم این که:] به هیچ کس، دشنام مده».

[ابوتمیمه] گفت: از آن پس، من به هیچ کس و حتّی به هیچ گوسفند و شتری دشنام ندادم.

27. الإمام عليّ علیه السلام: يَنبَغي لِلمُسلِمِ أن يَتَجَنَّبَ مُؤاخاةَ ثَلاثَةٍ: الماجِنِ الفاجِرِ، وَ الأَحمَقِ، وَ الكَذّابِ؛ فَأَمَّا الماجِنُ الفاجِرُ فَيُزَيِّنُ لَكَ فِعلَهُ، و يُحِبُّ أنَّكَ مِثلُهُ، و لا يُعينُكَ عَلیٰ أمرِ دينِكَ و مَعادِكَ، و مُقارَبَتُهُ جَفاءٌ و قَسوَةٌ، و مَدخَلُهُ و مَخرَجُهُ عارٌ عَلَيكَ.…

27. امام علی علیه السلام: شایسته است که مسلمان، از برادری [و دوستی] با سه تن بپرهیزد: بدکارِ بی شرم، احمق و دروغگو. امّا بدکارِ بی‌شرم، رفتار خود را برایت می‌آراید و دوست دارد که تو نیز چون او باشی. در کار دین و قیامتت، به تو کمک نمی‌کند و نزدیک شدن به او، مایۀ جفا (خشونت) و سخت‌دلی است و رفت و آمدش، ننگی است برای تو.…

الفصل الخامس: أقبَحُ الجَفاءِ

فصل پنجم: زشت‌ترین جفا

۵ / ۱: جَفاءُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله و أهلِ البَيتِ علیهم السلام

۵ / 1: جفا به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام

28. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: مَعاشِرَ النّاسِ! إنَّ عَلِيّاً خَليفَةُ اللهِ و خَليفَتي عَلَيكُم بَعدي... مَن جَفاهُ فَقَد جَفاني.

28. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: ای مردم! همانا علی، پس از من خلیفۀ خدا و خلیفۀ من بر شماست... هر که بر او جفا کند، بر من جفا کرده است.

29. عنه‌ صلی الله علیه و آله: مَن جَفا عَلِيّاً جَفَوتُهُ، و مَن والیٰ عَلِيّاً والَيتُهُ.

29. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر که به علی جفا کند، من از او دوری می‌کنم و هر که از علی حمایت کند، من از او حمایت می‌کنم.

30. كشف الغمّة عن جابر بن عبد اللّه‌ الأنصاري: دَخَلَت فاطِمَةُ علیها السلام عَلیٰ رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله و هُوَ في سَكَراتِ المَوتِ، فَانكَبَّت عَلَيهِ تَبكي، فَفَتَحَ عَينَهُ و أَفاقَ، ثُمَّ قالَ صلی الله علیه و آله: يا بُنَيَّةُ! أنتِ المَظلومَةُ بَعدي... و مَن جَفاكِ فَقَد جَفاني.

30. کشف الغُمة - به نقل از جابر بن عبد اللّٰه‌ انصاری -: فاطمه علیها السلام نزد پیامبر خدا صلی الله علیه و آله که در سَکَرات مرگ بود، رفت و بر روی ایشان، افتاد و شروع به گریستن کرد. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به هوش آمد و چشمانش را گشود و فرمود: «دخترکم! پس از من، بر تو ظلم خواهد شد... و هر کس به تو جفا کند، به من جفا کرده است».

31. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: إنَّ عَلِيّاً وَصِيّي و خَليفَتي، و زَوجَتُهُ فاطِمَةُ سَيِّدَةُ نِساءِ العالَمينَ ابنَتي، وَ الحَسَنُ وَ الحُسَينُ سَيِّدا شَبابِ أهلِ الجَنَّةِ وَلَدايَ، مَن والاهُم فَقَد والاني، و مَن عاداهُم فَقَد عاداني، و مَن ناوَأَهُم فَقَد ناوَأَني، و مَن جَفاهُم فَقَد جَفاني.

31. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: علی، وصی و جانشین من است. همسرش فاطمه، سَرور زنان جهانیان، دختر من است و حسن و حسین، دو سَرور جوانان بهشت، پسران من‌ اند. هر کس آنان را دوست بدارد، مرا دوست داشته است و هر کس آنان را دشمن بدارد، مرا دشمن داشته است

و هر کس در برابر آنان بِایستد [و بستیزد]، در برابر من ایستاده است و هر کس به آنان جفا کند، به من جفا کرده است.

۵ / ۲: جَفاءُ الوالِدَينِ

۵ / 2: جفا به پدر و مادر

32. تفسير القميّ عن ابن عبّاس: حَجَجنا مَعَ رَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله حِجَّةَ الوَداعِ، فَأَخَذَ بِحَلقَةِ بابِ الكَعبَةِ ثُمَّ أقبَلَ عَلَينا بِوَجهِهِ، فَقالَ: ألا اُخبِرُكُم بِأَشراطِ السّاعَةِ؟ و كانَ أدنَى النّاسِ مِنهُ يَومَئِذٍ سَلمانُ، فَقالَ: بَلیٰ يا رَسولَ اللهِ. فقال صلی الله علیه و آله: إنَّ مِن أشراطِ القِيامَةِ إضاعَةَ الصَّلاةِ... و يَجفُو الرَّجُلُ والِدَيهِ.…

32. تفسیر القمّی - به نقل از ابن عبّاس -: در حَجّة الوداع همراه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله حج می‌گزاردیم. ایشان، حلقۀ در کعبه را گرفت و آن گاه رو به ما کرد و فرمود: «آیا شما را از نشانه‌های قیامت، خبر ندهم؟».

سلمان که در آن روز از همه به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نزدیک‌تر بود، گفت: چرا، ای پیامبر خدا!

فرمود: «از نشانه‌های قیامت: وا نهادن نماز است... و [نیز] جفا کردن شخص به پدر و مادرش...».

33. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: إذا فَعَلَت اُمَّتي خَمسَ عَشرَةَ خَصلَةً حَلَّ بِهَا البَلاءُ... و أَطاعَ الرَّجُلُ زَوجَتَهُ و عَقَّ اُمَّهُ، و بَرَّ صَديقَهُ و جَفا أباهُ.

33. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر گاه امّتم، پانزده کار را انجام دهند، بلا بر آنان فرود ‌آید:... و مرد از زنش فرمانبَری و از مادرش نافرمانی کند و به دوستش نیکی و به پدرش جفا کند.

۵ / ۳: جَفاءُ اليَتيمِ

۵ / 3: جفا به یتیم

34. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله ــ في ذِکرِ صفة مَن یَتَعَلَّقُ بِغُصنٍ مِن أغصانِ شَجَرَةِ الزَّقّومِ المؤدِّیَةِ صاحِبِها إلیٰ النّارِ ـ: وَ الَّذي بَعَثَني بِالحَقِّ نَبِيّاً... و مَن جَفا يَتيماً و آذاهُ و تَهَضَّمَ مالَهُ، فَقَد تَعَلَّقَ بِغُصنٍ مِنهُ.

34. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله – در ذکر صفات کسانی که به شاخه‌های درخت زقّوم آویخته شده‌اند؛ صفاتی که دارندۀ خود را به آتش رهنمون می‌شوند - : سوگند به آن که مرا به حق به پیامبری بر انگیخت،... هر کس به یتیمی جفا کند و آزارش رسانَد و مال او را بخورَد، به شاخه‌ای از آن درخت [زَقّوم] در دوزخ آویخته است.

۵ / ۴: الجَفاءُ عِندَ الغِنیٰ

۵ / ۴: جفا در وقت توانگری

35. الإمام عليّ علیه السلام: ما أقبَحَ الخُضوعَ عِندَ الحاجَةِ، وَ الجَفاءَ عِندَ الغِنیٰ.

35. امام علی علیه السلام: چه زشت است اظهار خواری به، هنگام نیازمندی و جفاپیشگی، به گاه بی نیازی.

۵ / ۵: الجَفاءُ بَعدَ الإِخاءِ

۵ / ۵: جفا در دوستی

36. الإمام عليّ علیه السلام - في وَ صِيَّتِهِ لِوَلَدِهِ الحَسَنِ علیه السلام -: ما أقبَحَ القَطيعَةَ بَعدَ الصِّلَةِ، وَ الجَفاءَ بَعدَ الإِخاءِ.

36. امام علی علیه السلام - در سفارش به فرزندش حسن علیه السلام -: چه زشت است بُریدن بعد از پیوند و جفا کردن بعد از برادری!

الفصل السادس: ما عُدَّ مِنَ الجَفاءِ

فصل ششم: آنچه جفا به شمار می‌آید

۶ / ۱: تَركُ إجابَةِ المُؤَذِّنِ

۶ / 1: اجابت نکردن دعوت مؤذّن

37. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: الجَفاءُ كُلُّ الجَفاءِ وَ الكُفرُ وَ النِّفاقُ، مَن سَمِعَ مُنادِيَ اللهِ يُنادي بِالصَّلاةِ يَدعو إلَى الفَلاحِ و لا يُجيبُهُ.

37. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: جفای تمام کامل و کفر و نفاق آن است که کسی [صدای] مُنادی خدا را بشنود که بانگ نماز سر می‌دهد و به رستگاری فرا می‌خوانَد؛ امّا اجابتش نکند.

۶ / ۲: الصَّلاةُ إلیٰ غَيرِ سُترَةٍ

۶ / 2: نماز خواندن بدون گذاشتن مانعی در جلو

38. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: الصَّلاةُ إلیٰ غَيرِ سُترَةٍ مِنَ الجَفاءِ.

38. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: نماز خواندن بدون نهادن چیزی در برابر خود، جفا [در حقّ نماز] شمرده می‌شود.

۶ / ۳: الاِمتِناعُ عَنِ الصَّلاةِ عَلَى النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله عِنَد ذِكرِهِ

۶ / 3: صلوات نفرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله هنگام برده شدن نام او

39. عدّة الداعي عن رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: أ لا أدُلُّكُم عَلیٰ أبخَلِ النّاسِ و أَكسَلِ النّاسِ، و أَسرَقِ النّاسِ، و أَجفَى النّاسِ، و أَعجَزِ النّاسِ، قالوا: بَلیٰ يا رَسولَ اللهِ! قالَ:... و أَمَّا أجفَى النّاسِ فَرَجُلٌ ذُكِرتُ بَينَ يَدَيهِ فَلَم يُصَلِّ عَلَيَّ.

39. عدة الداعی: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «آیا بخیل‌ترین و تنبل‌ترین و دزدترینِ و جفاکارترین و ناتوان‌ترینِ مردم را به شما نشناسانم؟»

گفتند: چرا، ای پیامبر خدا!

فرمود: «... جفاکارترینِ مردم، کسی است که نام من نزد او برده شود و او بر من، صلوات نفرستد».

40. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: مِنَ الجَفاءِ أن اُذكَرَ عِندَ الرَّجُلِ فَلا يُصَلِّيَ عَلَيَّ.

40. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: از جفاکاری است که نام من نزد کسی برده شود و او بر من، صلوات نفرستد.

۶ / ۴: تَركُ زِيارَةِ مَراقِدِ النَّبِيِّ صلی الله علیه و آله و أَهلِ بَيتِهِ علیهم السلام

۶ / ۴: ترک زیارت مرقد پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت او علیهم السلام

41. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: مَن حَجَّ بَيتَ رَبّي و لَم يَزُرني فَقَد جَفاني.

41. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس حجّ خانۀ پروردگار مرا به جا آورَد و مرا زیارت نکند، بر من جفا کرده است.

42. عنه‌ صلی الله علیه و آله: مَن أتیٰ مَكَّةَ حاجّاً و لَم يَزُرني إلَى المَدينَةِ جَفَوتُهُ يَومَ القِيامَةِ، و مَن أتاني زائِراً وَجَبَت لَهُ شَفاعَتي، و مَن وَ جَبَت لَهُ شَفاعَتي وَ جَبَت لَهُ الجَنَّةُ.

42. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس برای حج به مکّه آید و مرا در مدینه زیارت نکند، من هم در روز قیامت، با او جفا (ناسازگاری) پیشه می‌کنم [و شفیعش نخواهم بود]؛ ولی هر که به زیارت من آید، شفاعت او بر من واجب است و هر که شفاعتش بر من واجب شود، بهشت برای او واجب می‌شود.

43. الإمام عليّ علیه السلام: أتِمُّوا بِرَسولِ اللهِ صلی الله علیه و آله حَجَّكُم إذا خَرَجتُم إلیٰ بَيتِ اللهِ، فَإِنَّ تَركَهُ جَفاءٌ، و بِذٰلِكَ اُمِرتُم.

43. امام علی علیه السلام: هر گاه به زیارت خانۀ خدا رفتید، با [زیارت] پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، حجّ خود را کامل کنید؛ زیرا ترک [زیارت] پیامبر صلی الله علیه و آله، جفاست و شما به این [تمام کردن حج با زیارت پیامبر خدا]، فرمان داده شده‌اید.

44. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: مَن زارَني و لَم يَزُر عَمّي حَمزَةَ فَقَد جَفاني.

44. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس به زیارت من بیاید و عمویم حمزه را زیارت نکند، به من جفا (بی‌احترامی) کرده است.

45. ثواب الأعمال عن حنان بن سدير: قالَ أبو عَبدِ اللهِ علیه السلام: زُوروهُ - يَعني قَبرَ الحُسَينِ علیه السلام - و لا تَجفوهَ؛ فَإِنَّهُ سَيِّدُ الشُّهَداءِ، و سَيِّدُ شَبابِ أهلِ الجَنَّةِ.

45. ثواب الأعمال - به نقل از حنان بن سَدیر -: امام صادق علیه السلام فرمود: «او (یعنی مزار حسین علیه السلام را) زیارت کنید و بر او جفا نکنید که او، سَرور شهیدان و سرور جوانان بهشتی است».

46. الإمام الصادق علیه السلام: عَجَباً لِأَقوامٍ يَزعُمونَ أنَّهُم شيعَةٌ لَنا، و يُقالُ: إنَّ أحَدَهُم يَمُرُّ بِهِ دَهرُهُ لا يَأتي قَبرَ الحُسَينِ علیه السلام؛ جَفاءً مِنهُ و تَهاوُناً و عَجزاً و كَسَلاً!

46. امام صادق علیه السلام: شگفتا از گروهی که ادّعا می‌کنند شیعۀ ما هستند؛ ولی گفته می‌شود برخی از آنان، در تمام عمرشان، از سرِ جفا و سستی و ناتوانی و تنبلی، یک بار هم به زیارت مزار حسین علیه السلام نمی‌آیند!

47. ثواب الأعمال عن أبي الجارود عن الإمام الباقر علیه السلام: قالَ لي: كَم بَينَكُم و بَينَ الحُسَينِ علیه السلام؟ قالَ: قُلتُ: يَومٌ لِلرّاكِبِ، و يَومٌ و بَعضُ يَومٍ لِلماشي. قالَ: أ فَتَأتيهِ كُلَّ جُمعَةٍ؟ قالَ: قُلتُ: لا، ما آتيهِ إلّا فِي الحينِ. قالَ: ما أجفاكَ! أما لَو كانَ قَريباً مِنّا لاَ تَّخَذناهُ هِجرَةً ــ أي تَهاجَرنا إلَيهِ  .

47. ثواب الأعمال - به نقل از ابو الجارود -: امام باقر علیه السلام به من فرمود: «میان شما و [مرقد] حسین علیه السلام، چه قدر فاصله است؟».

گفتم: یک روز راه، برای سواره و یک روز و چند ساعت، برای پیاده.

فرمود: «آیا هر هفته، به زیارتش می‌روی؟».

گفتم: نه. هر از گاهی می‌روم.

فرمود: «تو چه قدر جفاکاری! بدانید که اگر به ما نزدیک بود، آن را هجرتگاه خود قرار می‌دادیم».

48. الإمام عليّ علیه السلام: بِأَبي و اُمِّيَ الحُسَينُ المَقتولُ بِظَهرِ الكوفَةِ. وَ اللهِ، كَأَنّي أنظُرُ إلَى الوُحوشِ مادَّةً أعناقَها عَلیٰ قَبرِهِ، مِن أنواعِ الوَحشِ، يَبكونَهُ و يَرثونَهُ لَيلاً حَتَّى الصَّباحِ، فَإِذا كانَ ذٰلِكَ فَإِيّاكُم وَ الجَفاءَ.

48. امام علی علیه السلام: پدر و مادرم فدای حسین که در بیرون کوفه کشته می‌شود! به خدا سوگند، گویی وُحوش گوناگونی را می‌بینم که گردن به سوی قبر او کشیده‌اند و شب تا صبح بر او می‌گریند و مرثیه می‌سرایند. وقتی چنین است، پس شما از جفاکاری [و ترک زیارت او] بپرهیزید!

راجع: موسوعة الإمام الحسين علیه السلام: ج ۷ ص ۲۳۷ (الحثّ الأكيد على زيارته و التحذير الشديد من تركها / إيّاكم و الجفاء).

ر.ک: دانش‌نامۀ امام حسین علیه السلام: ج ۱۰ ص ۴۷۵ (تأکید فراوان بر زیارت امام حسین علیه السلام و هشدار شدید در بارۀ ترک آن / هشدار در بارۀ جفاکاری).

۶ / ۵: اِستِخدامُ الضَّيفِ

۶ / ۵: کار کشیدن از میهمان

49. الإمام الباقر علیه السلام: مِنَ الجَفاءِ استِخدامُ الضَّيفِ، فَإِذا نَزَلَ بِكُمُ الضَّيفُ فَأَعينوهُ، و إذَا ارتَحَلَ فَلا تُعينوهُ.

49. امام باقر علیه السلام: به کار گرفتن مهمان، از جفا (بی‌ادبی) است. پس، هر گاه مهمان برای شما آمد، [در بار افکندن و جابه جا کردن بارهایش] به او کمک کنید؛ امّا هر گاه خواست [بارش را ببندد و] برود، کمکش نکنید.

۶ / ۶: المُصافَحَةُ مِن وَراءِ الثِّيابِ

۶ / ۶: دست دادن از پشت جامه

50. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: المُصافَحَةُ مِن وَراءِ الثِّيابِ جَفاءٌ.

50. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: دست دادن با پوشش [مانند دستکش]، جفا (خلاف ادب) است.

۶ / ۷: الأَكلُ بِالشِّمالِ

۶ / 7: خوردن با دست چپ

51. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: الأَكلُ بِالشِّمالِ مِنَ الجَفاءِ.

51. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: خوردن با دست چپ، جفا (بی‌فرهنگی) است.

۶ / ۸: البَولُ قائِما

۶ / 8: ایستاده ادرار کردن

52. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: البَولُ قائِماً مِن غَيرِ عِلَّةٍ مِنَ الجَفاءِ.

52. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : ایستاده ادرار کردن، بدون آن که علّتی داشته باشد، از جفا (نافرهیختگی) است.

۶ / ۹: الاِستِنجاءُ بِاليَمينِ

۶ / 9: طهارت گرفتن با دست راست

53. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: الاِستِنجاءُ بِاليَمينِ مِنَ الجَفاءِ.

53. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : طهارت گرفتن (خود را در دستشویی شستن) با دست راست، از جفا (نافرهیختگی) است.

۶ / ۱۰: تَركُ التَّوَضُّؤِ بَعدَ الحَدَثِ

۶ / 10: وضو نگرفتن پس از بطلان آن

54. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: يَقولُ اللهُ تَعالیٰ: مَن أحدَثَ و لَم يَتَوَضَّأ فَقَد جَفاني، و مَن أحدَثَ و تَوَضَّأَ و لَم يُصَلِّ رَكعَتَينِ و لَم يَدعُني فَقَد جَفاني، و مَن أحدَثَ و تَوَضَّأَ و صَلیٰ رَكعَتَينِ و دَعاني فَلَم اُجِبهُ فيما يَسأَلُ عَن أمرِ دينِهِ و دُنياهُ فَقَد جَفَوتُهُ، و لَستُ بِرَبٍّ جافٍ.

54. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله : خدای متعال می‌فرماید: «هر کس حَدَثی (که موجب بطلان وضو شود)، از او سر بزند و وضو نگیرد، به من جفا کرده است و هر کس حَدَثی از او سر بزند و وضو بگیرد، امّا دو رکعت نماز نگزارد و به درگاهم دعا نکند، باز به من جفا کرده است و هر کس حَدَثی از او سر بزند و وضو بگیرد و دو رکعت نماز بگزارد و به درگاهم دعا کند و من، خواهش او را در کار دین و دنیایش برآورده نسازم، من به او جفا کرده‌ام و من، خداوندی جفاکار نیستم».

۶ / ۱۱: هٰذِهِ الاُمورُ

۶ / 11: این کارها

55. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: ثَلاثٌ مِنَ الجَفاءِ: مَسحُ الرَّجُلِ التُّرابَ عَن وَجهِهِ قَبلَ فَراغِهِ مِن صَلاتِهِ، و نَفخُهُ فِي الصَّلاةِ التُّرابَ لِمَوضِعِ وَجهِهِ، و أَن يَبولَ و هُوَ قائِمٌ.

55. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: سه کار از جفا (نافرهیختگی) است: پاک کردن خاک [سجده] از چهره پیش از تمام شدن نماز، دمیدن در خاک محلّ سجده در نماز و ایستاده ادرار کردن.

56. شعب الإيمان عن سعيد بن جبير: أربَعَةٌ تُعَدُّ مِنَ الجَفاءِ: دُخولُ الرَّجُلِ المَسجِدَ يُصَلّي في مُؤَخَّرِهِ و يَدَعُ أن يَتَقَدَّمَ في مُقَدَّمِهِ، و يَمُرُّ الرَّجُلُ بَينَ يَدَيِ الرَّجُلِ و هُوَ يُصَلّي، و مَسحُ الرُّجِل جَبهَتَهُ قَبلَ أن يَقضِيَ صَلاتَهُ، و مُؤاكَلَةُ الرَّجُلِ مَعَ غَيرِ أهلِ دينِهِ.

56. شعب الإیمان - به نقل از سعید بن جُبَیر -: چهار کار، از جفا (نافرهیختگی) به شمار می‌آید: این که انسان به مسجد وارد شود و در [صف] آخر آن به نماز ایستد و صف مقدّم را وا گذارد؛ این که انسان از برابر شخص نمازگزار عبور کند؛ این که انسان پیش از تمام کردن نمازش، پیشانی خود را [از خاک سجده] پاک کند؛ و این که انسان با غیر هم‌دین خود هم‌خوراک شود.

57. رسول اللّه‌ صلی الله علیه و آله: أربَعٌ مِنَ الجَفاءِ: يَبولُ الرَّجُلُ قائِماً، أو يُكثِرُ مَسحَ جَبهَتِهِ قَبلَ أن يَفرُغَ مِن صَلاتِهِ، أو يَسمَعُ المُؤَذِّنَ يُؤَذِّنُ فَلا يَقولُ مِثلَ ما يَقولُ، أو يُصَلّي بِسَبيلِ مَن يَقطَعُ صَلاتَهُ.

57. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: چهار کار، از جفا (نافرهیختگی) است: این که مرد، ایستاده ادرار کند؛ یا پیش از آن که نمازش را تمام کند، [خاک] پیشانی‌اش را پیوسته پاک کند؛ یا صدای مؤذّن را بشنود و آنچه را او می‌گوید، تکرار نکند؛ یا سر راه کسی نماز بخواند که نماز او را قطع می‌کند.

58. عنه‌ صلی الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ مِنَ الجَفاءِ: أن يَصحَبَ الرَّجُلُ الرَّجُلَ فَلا يَسأَلَهُ عَنِ اسمِهِ و كُنيَتِهِ، و أن يُدعَى الرَّجُلُ إلیٰ طَعامٍ فَلا يُجيبَ أو يُجيبَ فَلا يَأكُلَ، و مُواقَعَةُ الرَّجُلِ أهلَهُ قَبلَ المُداعَبَةِ.

58. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: سه چیز، از جفاکاری است: این که انسان با فردی همراه شود و از نام و کُنیه وی نپرسد؛ این که انسان به غذایی دعوت شود و نپذیرد یا بپذیرد و نخورد؛ و این که مرد، پیش از ملاعبه، با همسر خویش نزدیکی کند.

59. عنه‌ صلی الله علیه و آله: مِنَ الجَفاءِ أن يَدخُلَ الرَّجُلُ مَنزِلَ أخيهِ؛ فَيُقَدِّمُ الشَّيءَ لِيَأكُلَهُ فَلا يَأكُلُ، وَ الرَّجُلُ يَصحَبُ الرَّجُلَ فِي الطَّريقِ فَلا يَسأَلُ عَنِ اسمِهِ وَ اسمِ أبيهِ، وَ الرَّجُلُ يُجامِعُ أهلَهُ لا يُلاعِبُها قَبلَ الجِماعِ.

59. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: از جفا (خلاف ادب) است که انسان به خانۀ برادرش وارد شود و او برایش چیزی بیاورد که بخورد و او نخورَد؛ یا انسان با فردی رفیق راه شود و از نام او و نام پدرش نپرسد؛ یا مرد با همسرش نزدیکی کند و قبل از نزدیکی با او ملاعبه نکند.

60. عنه‌ صلی الله علیه و آله: مَن وُلِدَ لَهُ أربَعَةُ أولادٍ لَم يُسَمِّ أحَدَهُم بِاسمي، فَقَد جَفاني.

60. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس صاحب چهار فرزند شود و یکی از آنها را به نام من ننامد، بر من جفا کرده است.

61. عنه‌ صلی الله علیه و آله: مَن وُلِدَ لَهُ ثَلاثَةُ بَنينَ و لَم يُسَمِّ أحَدَهُم مُحَمَّداً، فَقَد جَفاني.

61. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: هر کس صاحب سه فرزند پسر شود و نام یکی از آنها را «محمّد» نگذارد، به من جفا (بی‌احترامی) کرده است.