أ س ر / الأسرة

الأُسرة

خانواده

درآمد

خانواده، نهادى است كه بر پايه ازدواج مرد و زن، شكل مى گيرد و با توليد مثل، توسعه مى يابد. اين نهاد، اساس سازندگى شخصيت انسان و مهم ترين عامل تكامل جامعه بشر است. از اين رو، اسلام ـ كه برنامه تكامل انسان است ـ، براى تأسيس و تحكيم اين نهاد سرنوشت ساز و پيشگيرى از فروپاشى آن، ره نمودهاى بسيار مهمّى ارائه كرده است. تأمّل در اين ره نمودها و مقايسه آنها با آنچه در ساير مكاتب در باره خانواده ديده مى شود، به روشنى نشان مى دهد كه اين مكتب، ريشه در وحى الهى دارد و منطبق با فطرت انسانى است و براى صيانت خانواده و پيشگيرى از فروپاشى آن، راهى جز عمل به ره نمودهاى اين آيين الهى نيست.

پيش از ارائه متن ره نمودهاى قرآن و احاديث اسلامى، اين نكات، قابل توجّه است:

قداست خانواده

نهاد خانواده، از منظر اسلام، داراى جايگاه و قداست ويژه اى است كه قابل مقايسه با هيچ نهاد ديگرى نيست. در حديثى از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمده است كه مى فرمايد:

ما بُنِىَ بِناءٌ فِى الإسلامِ أحَبَّ إلَى اللّهِ تَعالى مِن التَّزويجِ.

در اسلام، بنيادى نهاده نشده است كه در نزد خدا، از ازدواج، محبوب تر باشد. سخنى والاتر از اين، در تبيين قداست خانواده نمى توان گفت. اين سخن، اشاره به آن دارد كه نهاد خانواده، زيربنا و اساس همه نهادهاى ارجمند در اسلام است.

حكمت قداستى كه اسلام به خانواده بخشيده است، ارزش گذارى معنوى بر پيوند خانوادگى، زمينه سازى براى تقويت اين پيوند و پيشگيرى از فروپاشى آن است.

قداست خانواده، سدّ محكمى در برابر سوء استفاده جنسى از زن به عنوان يك كالا يا ابزار فروش كالا و در واقع، مانع بردگى نوين زن است.

تقدّس زدايى از خانواده

خطرى كه در جهان امروز، نسل بشر را تهديد مى كند، تقدّس زدايى از كانون خانواده است. سران استكبار و استثمار كه قداست خانواده را مانعى اساسى در برابر مطامع و خواسته هاى نامشروع خود مى بينند، با همه توان، تلاش مى كنند در جهت تقدّس زدايى از خانواده، فرهنگ سازى نمايند.

تلاش براى به رسميّت شناختن خانواده هاى همجنس، زوج هاى هم خانه و خانواده اشتراكى كُمونى و نيز زمينه سازى نظرى در جهت تقدّس زدايى از خانواده، برنامه ريزى براى گسترش عكس ها و فيلم هاى ضدّ اخلاقى در جامعه و زمينه سازى علمىِ فرهنگ تقدّس زدايى از خانواده، اصلى ترين عوامل فروپاشى خانواده به شمار مى روند.

هدف از تشكيل خانواده

از نگاه كسانى كه براى خانواده قداست قائل نيستند، هدف اصلى از تشكيل خانواده، بهره گيرى از تمتّعات جنسى است؛ بلكه در بسيارى از موارد، هدفى جز اين وجود ندارد؛ امّا از نگاه قرآن و احاديث اسلامى، تشكيل خانواده، داراى حكمت ها و دلايل متنوّع روانى، اخلاقى، اجتماعى و دينى است و اين حكمت ها ـ كه در زير به آنها مى پردازيم ـ، در واقع، اصول و پايه هاى تأكيد اسلام بر تشكيل خانواده و ضرورت تقويت و تحكيم اين نهاد، شمرده مى شوند.

1. آرامش روانى

نخستين حكمت تشكيل خانواده كه قرآن كريم، آن را با صراحتْ بيان كرده است، رسيدن به آرامش روانى است:

«وَ مِنْ ءَايَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِى ذَلِكَ لَأَيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ.

و از نشانه هاى او، اين است كه از [جنس] خودتان همسرانى براى شما آفريد تا در كنارشان آرام گيريد و ميانتان دوستى و مهر نهاد. به راستى، در اين [نعمت]، براى مردمى كه مى انديشند، قطعا نشانه هايى است».

اين آيه به چند درس مهمّ خداشناسى اشاره دارد كه به موضوع خانواده، تقدّس مى بخشد:

الف ـ امكان بقاى نسل

نخستين درس خداشناسى در اين آيه، خلقت همسر و امكان تشكيل خانواده و امكان بقاى نسل از اين طريق است: «وَ مِنْ ءَايَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا».

افزون بر اين آيه، در چند آيه ديگر نيز، اين درس توحيدى تكرار شده است، مانند:

«فَاطِرُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا.

خدا پديد آورنده آسمان ها و زمين است. از خودتان براى شما جفت هايى قرار داد».

«وَ اللَّهُ خَلَقَكُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَكُمْ أَزْوَاجًا.

و خداست كه شما را از خاكى و سپس از نطفه اى آفريد و آن گاه، شما را جُفت جفت گردانيد».

موضوع امكان بقاى نسل از طريق آفرينش همسر (نه تنها در مورد انسان، بلكه در مورد انواع حيوانات)، درس خداشناسى است. در روايتى از مفضّل بن عُمر، گزارش شده كه امام صادق عليه السلام در تبيين اين درس مى فرمايد:

لَو رَأَيتَ فَردا مِن مِصراعَينِ فيهِ كَلُّوبٌ أكُنتَ تَتَوَهَّمُ أنَّهُ جُعِلَ كَذلِكَ بِلا مَعنىً؟ بَل كُنتَ تَعلَمُ ضَرورَةً أنَّهُ مَصنوعٌ يَلقى فَردا آخَرَ، فَتَبَرُّزُهُ لِيَكونَ فِى اجتِماعِهِما ضَربٌ مِنَ المَصلَحَةِ، وَ هكَذا تَجِدُ الذَّكَرَ مِنَ الحَيَوانِ كَأَنَّهُ فَردٌ مِن زَوجٍ مُهَيَّأٌ مِن فَردٍ أُنثى، فَيَلتَقِيانِ لِما فيهِ مِن دَوامِ النَّسلِ وَ بَقائِهِ، فَتَبّا وَ خَيبَةً وَ تَعسا لِمُنتَحِلِى الفَلسَفَةِ! كَيفَ عَمِيَت قُلوبُهُم عَن هذِهِ الخِلقَةِ العَجيبَةِ حَتّى أَنكَرُوا التَّدبيرَ وَ العَمدَ فيها؟!

اگر كُلونى بر يكى از دو لنگه در ديدى، آيا مى پندارى كه آن، بيهوده نصب شده است؟ بلكه به ضرورت مى دانى كه آن را ساخته اند تا با لنگه ديگر، كنار هم آيد و مصلحت [بستن در] را نتيجه دهد و بدين گونه، حيوان نر را مى بينى كه گويى براى جفت ماده اش آماده شده است تا براى دوام و بقاى نسل، به هم برسند. پس هلاك و ناكامى و نگون بختى، از آنِ فيلسوفْ نمايان، كه چه سان دل هايشان از اين آفرينش شگفت، كور است، تا آن جا كه تدبير و هدفمندى آن را انكار مى كنند.

آرى! عقل، از آن جا كه نمى تواند باور كند كه اتّفاقات كورِ پى در پى، موجب پديد آمدن «مرد» شده باشد و سپس به منظور بقاى نسل، شخص ديگرى به نام «زن» پديد آمده باشد، راهى جز اعتراف به وجود «آفريدگار حكيم جهان» ندارد.

ب ـ كانون آرامش زندگى

درس دوم يكتاپرستى كه در موضوع خانواده، از آيه ياد شده (آيه 21 سوره روم) مى گيريم، اين است كه در نظام آفرينش، خانواده، كانون آرامش زندگى است: «لِّتَسْكُنُواْ إِلَيْهَا».

آفريدگار حكيم جهان، مرد و زن را به گونه اى آفريده كه مكمّل يكديگرند و از اين رو، تا در كانون خانواده در كنار هم قرار نگيرند، آرامش پيدا نمى كنند. علّامه طباطبايى در اين باره مى فرمايد:

هر يك از زن و مرد، به دستگاه خاصّى مجهّز شده است، به گونه اى كه در عمل، هر يك، كار ديگرى را تكميل مى كند و توليد نسل، برآيندى از مجموع آن دو است. پس هر يك از زن و مرد، فى نفسه ناقص و نيازمند ديگرى است و از مجموع آن دو، يك واحد تام به وجود مى آيد كه مى تواند توليد نسل را موجب شود. به دليل همين نقص و نيازمندى است كه هر يك از آن دو به سوى ديگرى كشيده مى شود تا با پيوند با او آرامش يابد؛ زيرا هر ناقصى، مشتاق كمال خويش است و هر نيازمندى، به كسى يا چيزى مايل است كه نياز او را برطرف سازد.

اين جاذبه طبيعى، ضامن اجرايى مدبّر حكيم جهان، براى بقاى نسل انسان و ساير حيوانات است. از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمود:

وَ لَو كانَ إنَّما يَتَحَرَّكُ لِلجِماعِ بِالرَّغبَةِ فِى الوَلَدِ كانَ غَيرَ بَعيدٍ أن يَفْتُرَ عَنهُ حَتّى يَقِلَّ النَّسلُ او يَنقَطِعَ.

اگر محرّك انسان براى عمل زناشويى، تنها تمايل به فرزند بود [و هيچ گونه لذّت و كاميابى اى در اين عمل وجود نداشت]، بعيد نبود كه در اين امر، آن قدر سستى كند كه نسل بشر كمياب و يا به كلّى منقطع شود.

نكته مهم، اين كه احاديث اسلامى، به كاميابى جنسى در كانون خانواده ـ كه ظاهرا موضوعى صد در صد مادّى است ـ، تقدّس و ارزش معنوى بخشيده اند.

ج ـ كانون مودّت و رحمت

سومين درس خداشناسى در موضوع خانواده ـ كه از آيه 21 سوره روم، برداشت مى شود ـ، اين است كه آفريدگار حكيم، خانواده را كانون مودّت و رحمت قرار داده است. مودّت و رحمت، در واقع، جان مايه تحكيم پيوند خانوادگى است و هر قدر اين جان مايه تقويت شود، نهاد خانواده مستحكم تر مى گردد و آرامش بيشترى بر زندگى حاكم مى شود.

خداوند متعال، به طور طبيعى، پيمان ازدواج را عامل پيدايش مودّت و رحمت قرار داده است. گزارش شده كه مردى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد و با شگفتى گفت: چگونه است كه مردى با زنى ازدواج مى كند كه هرگز پيش از آن، نه او آن زن را ديده و نه آن زن، او را؛ امّا همين كه ازدواج صورت مى گيرد و مرد بر زنْ وارد مى شود و همدم مى گردند، هيچ چيز براى آنها دوست داشتنى تر از ديگرى نيست؟!

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در پاسخ او، به قرائت اين بخش از آيه مورد بحث (آيه 21 سوره روم) بسنده كرد و فرمود:

«وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً.

و خداوند، ميان شما مودّت و رحمت نهاد».

بنا بر اين، براى هر چه گرم تر شدن كانون خانواده و بهره گيرى بيشتر از بركات آن، ضرورى است در جهت تقويت اين مودّت و رحمتِ خدادادى، برنامه ريزى هاى درازمدّت و همه جانبه اى صورت گيرد.

در تبيين فرق ميان مودّت (دوستى) و رحمت (مهر) ـ كه از جهاتى با هم متفاوت اند ـ گفته شده است كه:

يك. مودّت، انگيزه ارتباط در آغاز كار است؛ امّا در پايان كه يكى از دو همسر، ممكن است ضعيف و ناتوان گردد و قادر بر خدمتى نباشد، رحمت، جاى آن را مى گيرد.

دو. مودّت، در بزرگ ترهاست كه مى توانند به هم خدمت كنند؛ امّا كودكان و فرزندان، در سايه رحمت، پرورش مى يابند.

سه. مودّت، غالبا جنبه متقابل دارد؛ امّا رحمت، يك جانبه و ايثارگرانه است.

به گفته علّامه طباطبايى رحمه الله:

خانواده، يكى از بارزترين جلوه گاه هاى مودّت و رحمت است كه از يك طرف، دو زوج را به يكديگر پيوند مى دهد و از طرف ديگر، موجب مى شود كه هر دو، بويژه زن، بر فرزندان خردسال خود ـ كه در تأمين نيازهاى حياتى خويش عاجز و ضعيف اند ـ مهر بورزند و به پناه دادن، نگهدارى، پوشش، تغذيه و تربيت آنها اقدام كنند و اگر اين مهرورزى نبود، نسل بشر، منقرض مى شد و نوع انسان، هيچ گاه امكان حيات نمى يافت.

2. سازندگى اخلاقى

از نگاه قرآن كريم، تشكيل خانواده به وسيله پسر و دختر جوان، در واقع، به معناى تهيّه كردن لباس تقواست. اين كتاب آسمانى، از يك سو در كنار لباس و زيورهاى تن، تقوا را به عنوان لباس و زيور جان و ارزش مندترين پوشش، مطرح مى كند و مى فرمايد:

«يَابَنِىءَادَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِى سَوْءَاتِكُمْ وَرِيشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ.

اى فرزندان آدم! براى شما لباسى فرستاديم تا شرمگاهتان را بپوشد و زيور شما باشد؛ و[لى] لباس تقوا، بهترين [لباس] است».

و از سوى ديگر، تصريح مى نمايد كه زن و شوهر، لباس يكديگرند:

«هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ.

آنها لباس شما هستند و شما لباس آنهاييد».

اگر در اين دو آيه نورانى در كنار هم تأمّل شود، به روشنى دلالت دارند كه تشكيل خانواده، يكى از بارزترين مصاديق لباس تقواست. از اين رو، در حديث نبوى آمده است كه:

مَن تَزَوَّجَ أحرَزَ نِصفَ دينِهِ.

هر كس ازدواج كند، نصف دينش را حفظ كرده است.

و در حديثى ديگر آمده است كه:

ما مِن شابٍّ تَزَوَّجَ فى حَداثَةِ سِنِّهِ إلّا عَجَّ شَيطانُهُ: «يا وَيلَهُ، يا وَيلَهُ! عَصَمَ مِنّى ثُلُثَى دينِهِ». فَليَتَّقِ اللّهَ العَبدُ فِى الثُّلُثِ الآخَرِ.

هيچ جوانى نيست كه در نوجوانى اش ازدواج كند، مگر آن كه شيطانش فرياد بر مى آورَد: «اى واى بر من! اى واى بر من! دو سوم دينش را از گزند من نگه داشت». پس بنده بايد در يك سوم ديگر [دينش]، از خدا پَروا كند. پيام آياتى كه بدانها اشارت رفت و احاديث فراوانى هم كه در موضوع آنها وارد شده، به مسئولان نظام اسلامى (بويژه مديران نهادهاى فرهنگى) و نيز به خانواده ها، اين است كه براى مبارزه اساسى با تهاجم سنگين فرهنگى اين دوران و پيشگيرى از فسادهاى تربيتى و اجتماعى و كمك به نسل جوان در جهت سازندگى اخلاقى، هيچ اقدامى مؤثّرتر از فراهم آوردن لباس تقوا (يا همان تشكيل خانواده) براى آنان نيست. برنامه هاى فرهنگى براى اصلاح و رشد و پويايى جوانان نيز در كنار تهيّه اين لباس تقوا، كارآيى لازم را خواهند داشت و حتّى شايد بتوان گفت كه بدون آن، تلاش براى سازندگى معنوى جوانان، در واقع، آب در هاونْ كوبيدن است.

3. سازندگى اجتماعى

تشكيل خانواده، نه تنها در تأمين آرامش روانى و سازندگى اخلاقى نسل جوان، فوق العاده مهم و مؤثّر است، بلكه در سازندگى جامعه انسانى نيز نقش اساسى دارد. از امام هادى عليه السلام روايت شده است كه:

إنَّ اللّهَ ـ جَلَّ وَ عَزَّ ـ جَعَلَ الصِّهرَ مَألَفَةً لِلقُلوبِ وَ نِسبَةَ المَنسوبِ، أوشَجَ بِهِ الأَرحامَ، وَ جَعَلَهُ رَأفَةً وَ رَحمَةً، إنَّ فى ذلِكَ لَاياتٍ لِلعالَمينَ.

خداوند عز و جل، وصلت را مايه اُلفت دل ها و پيوستگى نَسَبى قرار داد و [به واسطه آن،] رشته هاى خويشاوندى را به هم پيوست و آن را مايه مهر و محبّت ساخت. در اين [پديده]، براى مردمان، نشانه هايى [از قدرت و رحمت خداوند] است.

بلكه نقش تشكيل خانواده در تحكيم جامعه انسانى، تا جايى است كه بر پايه روايتى از امام رضا عليه السلام، اگر هيچ دليل روشنى از كتاب و سنّت، به اهمّيت آن وجود نداشت، آثار و بركات گوناگون اجتماعى آن، براى تشويق و ترغيب انسان هاى خردمند به اين اقدام مهمّ اجتماعى، كافى بود. متن روايت، اين است:

لَو لَم يَكُن فِى المُناكَحَةِ وَ المُصاهَرَةِ آيَةٌ مُحكَمَةٌ، وَ لا سُنَّةٌ مُتَّبَعَةٌ، وَ لا أثَرٌ مُستَفيضٌ، لَكانَ فيما جَعَلَ اللّهُ مِن بِرِّ القَريبِ، وَ تَقريبِ البَعيدِ، وَ تَأليفِ القُلوبِ، وَ تَشبيكِ الحُقوقِ، وَ تَكثيرِ العَدَدِ، وَ تَوفيرِ الوَلَدِ لِنَوائِبِ الدَّهرِ وَ حَوادِثِ الاُمورِ، ما يَرغَبُ فى دونِهِ العاقِلُ اللَّبيبُ، وَ يُسارِعُ إلَيهِ المُوَفَّقُ المُصيبُ.

اگر در باره ازدواج و وصلت، آيه اى روشن [از كتاب خدا] و سنّتى پيروى شده [از پيامبر صلى الله عليه و آله] و احاديث فراوان نبود، بى گمان، [آثار و بركاتى چون:] نيكى كردن به خويشاوند، نزديك ساختن افراد دور [به يكديگر]، اُلفت بخشيدن ميان دل ها، در هم تنيدن حقوق، افزودن بر جمعيت، و اندوختن فرزند براى [رويارويى با] سختى هاى روزگار و پيشامدهاى زمانه [كه خداوند در ازدواج قرار داده است، خود]، كافى بود كه خردمند دانا، به اين كار، رغبت نمايد و انسانِ ره يافته درست انديش، به سوى آن بشتابد.

4. گسترش آرمان توحيد

حكمتِ غايى تشكيل خانواده و هدف نهايى اسلام از اين همه تأكيد بر تشكيل و تحكيم و تداوم آن، گسترش ارزش هاى انسانى، انتشار آرمان هاى توحيدى و سرانجام، جهانى شدن اسلام است، و بقاى نسل انسان، در واقع، مقدّمه براى رسيدن به اين هدف بزرگ است، و حديث نبوى زير، اشاره به اين حكمت دارد:

ما يَمنَعُ المُؤمِنَ أن يَتَّخِذَ أهلاً؟! لَعَلَّ اللّهَ أن يَرزُقَهُ نَسَمَةً تُثقِلُ الأَرضَ بِلا إلهَ إلّا اللّهُ.

چه چيزى مانع مى شود كه انسان مؤمن، زن بگيرد؟! شايد خداوند، به او فرزندانى روزى كند كه زمين را با [گويندگانِ] «لا إله إلّا اللّه»، سنگين كنند.

اساسى ترين هدف در تشكيل خانواده

مهم ترين نكته قرآنى در تبيين حكمت ازدواج، اين است كه خداوند، وقتى مى خواهد در قرآن حكمت ازدواج و تشكيل خانواده را بيان كند، نمى گويد: حكمت خلقت همسر و تشكيل خانواده، بقاى نسل يا فرزند صالح يا پيشگيرى از فساد يا سازندگى اخلاقى و اجتماعى و يا توسعه ارزش هاى اسلامى است؛ بلكه به حكمتى اشاره مى فرمايد كه بدون آن، هيچ يك از اهداف خلقت انسان، قابل تحقّق نيست و آن، عبارت است از آرامش روانى.

بدون آرامش روانى، نمى توان از جوان، انتظار تقوا داشت. بدون آرامش روانى، نه نسل سالم و صالح پديد مى آيد، و نه سازندگىِ اخلاقى و اجتماعى اتّفاق مى افتد و نه ارزش هاى دينى و آرمان توحيد، گسترش مى يابد.

كاوش هاى ميدانى نشان مى دهند كه اضطراب روانى و عدم تعادل روحى، نقش عمده اى در فسادهاى اخلاقى و اجتماعى دارد و بيشتر جنايات هولناك و خودكشى ها در ميان مجرّدها و به دست آنها صورت مى گيرد. از اين رو، تشكيل خانواده مى تواند سهمى اساسى در آرامش روانى و سازندگى هاى اخلاقى و اجتماعى ايفا نمايد و اين، رمز تأكيد قرآن و احاديث اسلامى بر تشكيل خانواده و تحكيم آن و پيشگيرى از فروپاشى اين كانون مقدّس است.

اكنون بايد ديد كدام خانواده مى تواند عامل آرامش زندگى باشد؟ و چگونه مى توان چنين خانواده اى را تشكيل داد؟ موانع تشكيل خانواده آرامش بخش، چيست؟ راه تحكيم اين نهاد و افزايشِ آرامش خانوادگى كدام است؟ و چگونه مى توان از سست شدن و فروپاشى اين نهاد مقدّس، پيشگيرى كرد؟

و اينك، متن پاسخ قرآن و احاديث اسلامى به اين پرسش ها.

الفصل الأوّل: تأسيس الاُسرة

فصل يكم: تشكيل خانواده

1 / 1: الحثّ على تأسيس الاُسرة

1 / 1: تشويق به تشكيل خانواده

1 / 1 ـ 1: أهَمِّيَّةُ تَأسيسِ الاُسرَةِ

1 / 1 ـ 1: اهمّيت تشكيل خانواده

1. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:ما بُنِيَ بِناءٌ فِي الإِسلامِ أحَبُّ إلَى اللّهِ تَعالى مِنَ التَّزويجِ.

1. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:در اسلام، هيچ بنايى ساخته نشده كه نزد خداى متعال، محبوب تر از [بناى] ازدواج باشد.

2. عنه صلى الله عليه و آله:تُفتَحُ أبوابُ السَّماءِ بِالرَّحمَةِ في أربَعِ مَواضِعَ... و عِندَ النِّكاحِ.

2. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:در چهار هنگام، درهاى رحمت آسمان، گشوده مى شوند:... و در هنگام ازدواج.

3. عنه صلى الله عليه و آله:مَن كانَ عَلى ديني ودينِ داوودَ و سُلَيمانَ و إبراهيمَ، فَليَتَزَوَّج إن وَجَدَ إلَى النِّكاحِ سَبيلاً.

3. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كه بر دين من و آيين داوود و سليمان و ابراهيم است، اگر توان ازدواج كردن دارد، بايد ازدواج كند.

4. عنه صلى الله عليه و آله:مَن أحَبَّ فِطرَتي فَليَستَنَّ بِسُنَّتي، ومِن سُنَّتِي النِّكاحُ.

4. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كه آيين مرا دوست دارد، بايد از سنّت من پيروى كند، و از جمله سنّت من، ازدواج كردن است.

5. عنه صلى الله عليه و آله:تَزَوَّجوا فَإِنّي مُكاثِرٌ بِكُمُ الاُمَمَ غَدا فِي القِيامَةِ، حَتّى إنَّ السِّقطَ لَيَجيءُ مُحبَنطِئا عَلى بابِ الجَنَّةِ، فَيُقالُ لَهُ: اُدخُلِ الجَنَّةَ، فَيَقولُ: لا، حَتّى يَدخُلَ أبَوايَ الجَنَّةَ قَبلي.

5. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:ازدواج كنيد؛ زيرا من در فرداى قيامت، به افزونىِ شما بر ديگر امّت ها مى نازم، حتّى [به] جنين سقط شده اى كه با حالت قهر و ناراحتى، بر درِ بهشت مى آيد و به او گفته مى شود: «به بهشت، وارد شو!» و او مى گويد: «نه. [وارد نمى شوم] تا پدر و مادرم پيش از من وارد شوند».

6. عنه صلى الله عليه و آله:النِّكاحُ مِن سُنَّتي، فَمَن لَم يَعمَل بِسُنَّتي فَلَيسَ مِنّي، وتَزَوَّجوا فَإِنّي مُكاثِرٌ بِكُمُ الاُمَمَ.

6. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:ازدواج كردن، از سنّت من است. پس هر كه به سنّت من عمل نكند، از من نيست. ازدواج كنيد؛ زيرا من به افزونىِ شما بر ديگر امّت ها مى بالم.

7. عنه صلى الله عليه و آله:النِّكاحُ سُنَّتي، فَمَن رَغِبَ عَن سُنَّتي فَلَيسَ مِنّي.

7. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:ازدواج كردن، سنّت من است. پس هر كه از سنّت من روى بر تابد، از من نيست.

8. الإمام عليّ عليه السلام:تَزَوَّجوا؛ فَإِنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله قالَ: مَن أحَبَّ أن يَتَّبِعَ سُنَّتي، فَإِنَّ مِن سُنَّتِي التَّزويجَ.

8. امام على عليه السلام:ازدواج كنيد؛ زيرا پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «هر كه دوست دارد از سنّت من پيروى كند، ازدواج كردن، از سنّت من است».

1 / 1 ـ 2: بَرَكاتُ الأَهلِ

1 / 1 ـ 2: بركت هاى ازدواج

9. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:زَوِّجُوا أياماكُم ؛ فَإِنَّ اللّهَ تَعالى يُحَسِّنُ لَهُنَّ في أخلاقِهِنَّ، ويُوَسِّعُ لَهُنَّ في أرزاقِهِنَّ، ويَزيدُهُنَّ في مُروآتِهِنَّ.

9. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:زنان بى همسر را، همسر دهيد؛ زيرا [با اين كار،] خداوند متعال، اخلاق آنان را نيكو مى گردانَد، و روزى هايشان را گشايش مى بخشد، و بر مروّت آنان مى افزايد.

10. عنه صلى الله عليه و آله:رَكعَتانِ يُصَلّيهِمَا المُتَزَوِّجُ، أفضَلُ عِندَ اللّهِ مِن سَبعينَ رَكعَةً يُصَلّيها غَيرُ مُتَزَوِّجٍ.

10. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:دو ركعت نمازى كه مرد متأهّل مى خوانَد، نزد خداوند، برتر از هفتاد ركعتى است كه غير متأهّل مى خوانَد.

11. عنه صلى الله عليه و آله:رَكعَتانِ يُصَلّيهِمَا المُتَزَوِّجُ، أفضَلُ مِن رَجُلٍ عَزَبٍ يَقومُ لَيلَهُ ويَصومُ نَهارَهُ.

11. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:دو ركعت نمازى كه مرد متأهّل مى خوانَد، برتر از [عمل] مرد مجرّدى است كه شبش را به عبادت مى گذرانَد و روزش را به روزه دارى.

12. عنه صلى الله عليه و آله:المُتَزَوِّجُ النّائِمُ أفضَلُ عِندَ اللّهِ مِنَ الصّائِمِ القائِمِ العَزَبِ.

12. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:متأهّلِ خُفته، نزد خداوند، برتر از مجرّدِ روزه دارِ شب خيز است.

13. عنه صلى الله عليه و آله:مَن تَزَوَّجَ فَقَد اُعطِيَ نِصفَ العِبادَةِ.

13. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كه ازدواج كند، بى گمان، نيمى از عبادت، ارزانى او شده است.

14. عنه صلى الله عليه و آله:مَن اُعطِيَ لَهُ خَمسا لَم يَكُن لَهُ عُذرٌ في تَركِ عَمَلِ الآخِرَةِ: زَوجَةٌ صالِحَةٌ تُعينُهُ عَلى أمرِ دُنياهُ وآخِرَتِهِ، وبَنونَ أبرارٌ، ومَعيشَةٌ في بَلَدِهِ، وحُسنُ خُلُقٍ يُداري بِهِ النّاسَ، وحُبُّ أهلِ بَيتي.

14. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:به هر كس، پنج چيز داده شود، ديگر عذرى در ترك كار آخرت ندارد: زن شايسته اى كه او را در كار دنيا و آخرتش كمك رسانَد؛ پسرانِ نيك [و فرمان بردار]؛ داشتن شغل در شهر خود؛ اخلاق خوشى كه به سبب آن، با مردم، مدارا [و خوش رفتارى] كند؛ و دوست داشتن خاندان من.

15. عنه صلى الله عليه و آله:الزَّوجَةُ المُواتِيَةُ عَونُ الرَّجُلِ عَلى دينِهِ.

15. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:همسر سازگار، كمكِ مرد در دين اوست.

16. الإمام عليّ عليه السلام:المَرأَةُ الصّالِحَةُ لَيسَت مِنَ الدُّنيا، إنَّما هِيَ مِنَ الآخِرَةِ ؛ لِأَنَّها تُفَرِّغُكَ لَها، ولَو كُنتَ تَطبُخُ وتُسَرِّحُ وتَفرُشُ لَشَغَلَكَ ذلِكَ.

16. امام على عليه السلام:زنِ شايسته، از دنيا نيست. همانا او از آخرت است؛ زيرا موجب مى شود كه براى كار آخرت، فراغت يابى. اگر خودت پخت و پز مى كردى و [دام هايت را] به چرا مى بردى و بسترت را پهن [و جمع] مى كردى، از كار آخرت، باز مى ماندى.

17. الإمام الصادق عليه السلام:ثَلاثَةُ أشياءَ لا يُحاسَبُ عَلَيهِنَّ المُؤمِنُ: طَعامٌ يَأكُلُهُ، وثَوبٌ يَلبَسُهُ، وزَوجَةٌ صالِحَةٌ تُعاوِنُهُ ويَحصِنُ بِها فَرجَهُ.

17. امام صادق عليه السلام:سه چيز است كه مؤمن براى آنها حسابرسى نمى شود: غذايى كه مى خورَد، جامه اى كه مى پوشد، و همسر شايسته اى كه به او كمك مى كند و به واسطه او دامنش را [از گناه،] پاك نگه مى دارد.

راجع: ص280 (الاُسرة / الفصل الأوّل / حكمة تأسيس الاُسرة).

ر. ك: ص281 (خانواده / فصل يكم / حكمت تشكيل خانواده).

1 / 1 ـ 3: تَزويجُ الأَولادِ

1 / 1 ـ 3: همسر دادن فرزندان

18. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مِن حَقِّ الوَلَدِ عَلى والِدِه ثَلاثَةٌ: يُحَسِّنُ اسمَهُ، ويُعَلِّمُهُ الكِتابَةَ، ويُزَوِّجُهُ إذا بَلَغَ.

18. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:از حقوق فرزند بر پدرش، اين سه چيز است: نام نيكو بر او بنَهَد، به او سواد بياموزد، و هنگامى كه بالغ شد، او را همسر بدهد.

19. عنه صلى الله عليه و آله:حَقُّ الوَلَدِ عَلى والِدِهِ... إذا كانَت اُنثى أن يَستَفرِهَ اُمَّها... ويُعَجِّلَ سَراحَها إلى بَيتِ زَوجِها.

19. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:حقّ فرزند بر پدرش، اين است كه... اگر دختر باشد، مادر او را گرامى بدارد... و هر چه زودتر، او را به خانه شوهرش بفرستد.

20. عنه صلى الله عليه و آله:مَن بَلَغَ وَلَدُهُ النِّكاحَ وعِندَهُ ما يُنكِحُهُ، ثُمّ أحدَثَ حَدَثا فَالإِثمُ عَلَيهِ.

20. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس فرزندش به سنّ ازدواج برسد و توان ازدواج دادنِ او را داشته باشد [ولى اين كار را نكند] و از فرزندش لغزشى سر زند، گناهش به گردن اوست.

21. عنه صلى الله عليه و آله:فِي التَّوراةِ مَكتوبٌ: مَن بَلَغَتِ ابنَتُهُ اثنَتَي عَشرَةَ سَنَةً فَلَم يُزَوِّجها، فَأَصابَت إثما، فَإِثمُ ذلِكَ عَلَيهِ.

21. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:در تورات نوشته است: «هر كس دخترش به دوازده سالگى برسد و شوهرش ندهد و او گناهى مرتكب شود، گناهش به گردن آن [پدر] است».

22. عنه صلى الله عليه و آله:مَن زَوَّجَ بِنتا تَوَّجَهُ اللّهُ يَومَ القِيامَةِ تاجَ المُلكِ.

22. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس دخترى را همسر دهد، در روز رستاخيز، خداوند، تاج شاهى بر سر او مى نهد.

23. نثر الدرّ:رُوِيَ عَنهُ صلى الله عليه و آله أنَّهُ قالَ: زَوِّجوا أبناءَكُم وبَناتِكُم. قالوا: يا رَسولَ اللّهِ، هؤُلاءِ أبناؤُنا نُزَوِّجُ، فَكَيفَ بَناتُنا؟!

فَقالَ: حَلّوهُنَّ بِالذَّهَبِ وَالفِضَّةِ، وأجيدوا لَهُنَّ الكِسوَةَ؛ وأحسنِوا إلَيهِنَّ النِّحلَةَ ، يُرغَب فيهِنَّ.

23. نثر الدرّ:از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «پسران و دخترانتان را همسر دهيد».

گفتند: اى پيامبر خدا! پسرانمان را همسر مى دهيم؛ امّا دخترانمان را چگونه؟!

فرمود: «آنان را به طلا و نقره بياراييد، جامه نيكو بر تَن آنها بپوشانيد، و جهيزيه خوب به آنها بدهيد تا خواستگار پيدا كنند».

1 / 1 ـ 4: تَزويجُ الأَيامى

1 / 1 ـ 4: همسر دادن زنان بى شوهر

الكتاب

«وَ أَنكِحُواْ الْأَيَامَى مِنكُمْ وَ الصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَ إِمَائِكُمْ إِن يَكُونُواْ فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ».

«زنان بى همسر خود، و غلامان و كنيزان درستكارتان را همسر دهيد. اگر تنگ دست اند، خداوند، آنان را از فضل خويش، بى نياز خواهد كرد، و خداوند، گشايشگر داناست».

الحديث

24. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:تَزَوَّجوا وزَوِّجوا، ألا فَمِن حَظِّ امرِىً مُسلِمٍ إنفاقُ قيمَةِ أيِّمَةٍ ، وما مِن شَيءٍ أحَبَّ إلَى اللّهِ عز و جل مِن بَيتٍ يُعمَرُ فِي الإِسلامِ بِالنِّكاحِ.

24. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:ازدواج كنيد و به ازدواجِ هم در آوريد (همسر دهيد). بدانيد كه از خوش بختى مرد مسلمان، اين است كه به زنى نفقه بدهد. هيچ چيز نزد خداوند عز و جلدر اسلام، دوست داشتنى تر از خانه اى نيست كه با ازدواج، آباد شود.

25. عنه صلى الله عليه و آله:مَن عَمِلَ في تَزويجٍ بَينَ مُؤمِنَينِ حَتّى يَجمَعَ بَينَهُما، زَوَّجَهُ اللّهُ ألفَ امرَأَةٍ مِنَ الحورِ العينِ، كُلُّ امرَأَةٍ في قَصرٍ مِن دُرٍّ و ياقوتٍ، وكانَ لَهُ بِكُلِّ خُطوَةٍ خَطاها في ذلِكَ أو كَلِمَةٍ تَكَلَّمَ بِها في ذلِكَ عَمَلُ سَنَةٍ، قِيامُ لَيلِها وصِيامُ نَهارِها.

25. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس در راه به ازدواج در آوردن دو مؤمن بكوشد تا آن دو را به هم برسانَد، خداوند، هزار زن از حور العين به همسرى او در مى آورد كه هر زنى، در كوشكى از دُر و ياقوت است، و براى هر قدمى كه در اين راه بر مى دارد يا براى هر سخنى كه در اين راه مى گويد، عمل يك سال [عبادت] ـ كه شب هاى آن را به نماز بگذرانَد و روزهايش را به روزه دارى ـ، برايش نوشته مى شود.

26. عنه صلى الله عليه و آله:مَن زَوَّجَ أخاهُ المُؤمِنَ امرَأَةً يَأنَسُ بِها وتَشُدُّ عَضُدَهُ ويَستَريحُ إلَيها، زَوَّجَهُ اللّهُ مِنَ الحورِ العينِ، وآنَسَهُ بِمَن أحَبَّ مِنَ الصِّدّيقينَ مِن أهلِ بَيتِ نَبِيِّهِ وإخوانِهِ وآنَسَهُم بِهِ.

26. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس برادر مؤمن خود را به ازدواج زنى در آورَد كه همدم و كمك يار و مايه آسايش او باشد، خداوند از حور العين، به همسرى وى در مى آورَد، و او را با هر يك از صدّيقان اهل بيت پيامبرش ـ كه دوست داشته باشد ـ و برادرانش مأنوس مى كند، و آنان را هم با او همدم مى گردانَد.

27. عنه صلى الله عليه و آله:مَن أنكَحَ عَبدا للّهِِ، وَضَعَ اللّهُ عَلى رَأسِهِ تاجَ المُلكِ.

27. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس بنده خدايى را (/ بنده اى را براى خدا) زن دهد، خداوند، ديهيم شاهى بر سر او مى نهد.

28. الإمام الصادق عليه السلام:مَن زَوَّجَ أعزَبا، كانَ مِمَّن يَنظُرُ اللّهُ عز و جل إلَيهِ يَومَ القِيامَةِ.

28. امام صادق عليه السلام:هر كس بى همسرى را همسر بدهد، از كسانى است كه خداوند عز و جل در روز قيامت، به او نظر [لطف] مى افكنَد.

29. الإمام الكاظم عليه السلام:ثَلاثَةٌ يَستَظِلّون بِظِلِّ عَرشِ اللّهِ يَومَ لا ظِلَّ إلّا ظِلُّهُ: رَجُلٌ زَوَّجَ أخاهُ المُسلِمَ، أو أخدَمَهُ، أو كَتَمَ لَهُ سِرّا.

29. امام كاظم عليه السلام:سه كس اند كه در آن روزى كه سايه اى جز سايه عرش خدا نيست، در سايه عرش خدا هستند: مردى كه برادر مسلمانش را همسر بدهد، يا به او خدمت كند، يا رازى از او را پوشيده بدارد.

1 / 1 ـ 5: النَّهيُ عَنِ التَّبَتُّلِ

1 / 1 ـ 5: نهى از مجرّد زيستن

30. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لَعَنَ اللّهُ المُتَبَتِّلينَ مِنَ الرِّجالِ وَالمُتَبَتِّلاتِ مِنَ النِّساءِ؛ الَّذينَ يَقولونَ: لا نَتَزَوَّجُ.

30. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خدا لعنت كند مردان و زنان تجرّد گزين را؛ آنان كه مى گويند: ما ازدواج نمى كنيم!

31. مسند ابن حنبل عن سمرة:إنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله نَهى عَنِ التَّبَتُّلِ.

31. مسند ابن حنبل ـ به نقل از سمره ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله از مجرّد زيستن، نهى فرمود.

32. الإمام الصادق عليه السلام:نَهى رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله النِّساءَ أن يَتَبَتَّلنَ ويُعَطِّلنَ أنفُسَهُنَّ مِنَ الأَزواجِ.

32. امام صادق عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نهى فرمود زنان را از اين كه ازدواج نكنند و خود را از شوهر، محروم سازند.

33. مسند ابن حنبل عن أنس:كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَأمُرُ بِالباءَةِ ويَنهى عَنِ التَّبَتُّلِ نَهيا شَديدا، ويَقولُ: تَزَوَّجوا الوَدودَ الوَلودَ، إنّي مُكاثِرٌ بِكُمُ الأَنبِياءَ يَومَ القِيامَةِ.

33. مسند ابن حنبل ـ به نقل از اَنَس ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به ازدواج كردن، فرمان مى داد و از مجرّد ماندن، به شدّت نهى مى نمود و مى فرمود: «با زن مهربان و زايا ازدواج كنيد. من در روز قيامت، بر جمعيت شما، به ديگر پيامبران مى نازم».

1 / 1 ـ 6: ذَمُّ العُزوبَةِ

1 / 1 ـ 6: نكوهش بى همسر زيستن

34. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:خِيارُ اُمَّتِي المُتَأَهِّلونَ، وشِرارُ اُمَّتِي العُزّابُ.

34. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بهترين هاى امّت من، همسرداران اند، و بدترين هاى امّتم، بى همسران اند.

35. عنه صلى الله عليه و آله:رُذالُ مَوتاكُمُ العُزّابُ.

35. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:پَست ترينْ مُردگان شما، مردان بى همسرند.

36. عنه صلى الله عليه و آله:لَو خَرَجَ العُزّابُ مِن أمواتِكُم إلَى الدُّنيا لَتَزَوَّجوا.

36. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اگر مُردگانِ بى همسر شما به دنيا باز مى گشتند، قطعا ازدواج مى كردند.

37. سنن سعيدبن منصور عن أبي نجيح:قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: مِسكينٌ مِسكينٌ رَجُلٌ لَيسَت لَهُ امرَأَةٌ. قالوا: يا رَسولَ اللّهِ، وإن كانَ غَنِيّا مِنَ المالِ؟ قالَ: وإن كانَ غَنِيّا مِنَ المالِ.

وقالَ: مِسكينَةٌ مِسكينَةٌ مِسكينَةٌ امرَأَةٌ لَيسَ لَها زَوجٌ. قالوا: يا رَسولَ اللّهِ وإن كانَت غَنِيَّةً مِنَ المالِ؟ قالَ: [و] إن كانَت غَنِيَّةً مِنَ المالِ.

37. سُنَن سعيد بن منصور ـ به نقل از ابو نجيح ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «بى نواست؛ بى نواست آن مردى كه زن ندارد!».

گفتند: اى پيامبر خدا! اگر چه توانگر باشد؟

فرمود: «اگر چه توانگر باشد».

و فرمود: «بينواست؛ بينواست؛ بينواست آن زنى كه شوهر ندارد!».

گفتند: اى پيامبر خدا! اگر چه توانگر باشد؟

فرمود: «اگر چه توانگر باشد».

38. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن كانَ موسِرا لِأَن يَنكِحَ فَلَم يَنكِح، فَلَيسَ مِنّا.

38. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس توان مالى براى ازدواج كردن داشته باشد و ازدواج نكند، از ما نيست.

39. عنه صلى الله عليه و آله:لَعنَةُ اللّهِ وَالمَلائِكَةِ وَالنّاسِ أجمَعينَ عَلى رَجُلٍ مُحصِرٍ، ولا حَصورَ بَعدَ يَحيَى بنِ زَكَرِيّا.

39. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:لعنت خدا و فرشتگان و مردمان، همگى بر مردِ زن گريز باد! از يحيى بن زكريّا كه بگذريم، ازدواج نكردن بر كسى ديگر روا نيست.

40. عنه صلى الله عليه و آله:لا صَرورَةَ فِي الإِسلامِ .

40. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خوددارى از ازدواج، در اسلام نيست.

41. المصنَّف لابن أبي شيبة عن شدّاد بن أوس:زَوِّجوني؛ فَإِنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله أوصاني ألّا ألقَى اللّهَ أعزَبا.

41. المصنَّف، ابن ابى شَيبه ـ به نقل از شدّاد بن اَوس ـ:مرا همسر دهيد؛ زيرا پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من سفارش فرمود كه ازدواج نكرده، به ديدار خداوند نروم.

42. الإمام الكاظم عليه السلام:جاءَ رَجُلٌ إلى أبي جَعفَرٍ عليه السلام فَقالَ أبي: هَل لَكَ مِن زَوجَةٍ؟ قالَ: لا، قالَ: ما اُحِبُّ أنَّ لِيَ الدُّنيا وما فيها وأنّي أبيتُ لَيلَةً لَيسَ لي زَوجَةٌ.

42. امام كاظم عليه السلام:مردى خدمت پدرم جعفر عليه السلام آمد. پدرم فرمود: «آيا همسر دارى؟». گفت: خير. فرمود: «من دوست ندارم كه دنيا و هر آنچه در آن است، از آنِ من باشد؛ ولى يك شب را بى همسر بگذرانم».

1 / 2: حِكمةُ تَأسيسِ الاُسرَةِ

1 / 2: حكمت تشكيل خانواده

1 / 2 ـ 1: السَّكينَةُ النَّفسِيَّةُ

1 / 2 ـ 1: آرامش روانى

الكتاب

«وَ مِنْ ءَايَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِى ذَلِكَ لَايَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ».

«و از نشانه هاى او، اين است كه از جنس خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدانها آرام گيريد، و ميانتان دوستى و مِهر نهاد. به راستى در اين، براى مردمى كه مى انديشند، قطعا نشانه هايى [از قدرت و رحمت خدا] است».

«الَّذِى خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا».

«اوست آن كس كه شما را از نفْسِ واحدى آفريد، و جفت وى را از آن، پديد آورد تا بِدان آرام گيرد».

الحديث

43. تفسير الثعلبي عن المشيخة:إنَّ رَجُلاً أتَى النَّبيَّ صلى الله عليه و آله فَقالَ: يا نَبِيَّ اللّهِ لَقَد عَجِبتُ مِن أمرٍ وإنَّهُ لَعَجَبٌ، إنَّ الرَّجُلَ لَيَتَزَوَّجُ المَرْأةَ وَمَا رَآهَا ومَا رَأَتهُ قَطُّ حَتّى إذا ابتَنى بِها اِصْطَحَبا ومَا شَيءٌ أحَبَّ إلَيهِما مِنَ الآخَرِ. فَقالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: «وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً» .

43. تفسير الثعلبى ـ به نقل از مَشيخه ـ:مردى خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! از كارى در شگفتم و به راستى هم كه شگفت آور است! مردى با زنى ازدواج مى كند كه هرگز، نه او آن زن را ديده و نه آن زن، او را؛ امّا همين كه ازدواج صورت مى گيرد و مرد، وارد بر زن مى شود، با يكديگر [دوست و] همدم مى شوند و هيچ چيز براى آن دو، دوست داشتنى تر از ديگرى نيست. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «و خداوند، ميان شما دوستى و مهر قرار داد».

44. الكافي عن محمّد بن يحيى عن أحمد بن محمّد عن عليّ بن الحكم عن معاوية بن وهب، قال:سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام يَقولُ: إنصَرَفَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله مِن سَرِيَّةٍ قَد كانَ اُصيبَ فيها ناسٌ كَثيرٌ مِنَ المُسلِمينَ، فَاستَقبَلَتهُ النِّساءُ يَسأَلنَ عَن قَتلاهُنَّ، فَدَنَت مِنهُ امرَأَةٌ، فَقالَت: يا رَسولَ اللّهِ، ما فَعَلَ فُلانٌ؟

قالَ: وما هُوَ مِنكِ؟ قالَت: أبي، قالَ: اِحمَدي اللّهَ واستَرجِعي فَقَدِ استُشهِدَ. فَفَعَلَت ذلِكَ، ثُمَّ قالَت: يا رَسولَ اللّهِ، ما فَعَلَ فُلانٌ؟

فَقالَ: وما هُوَ مِنكِ؟ فَقالَت: أخي، فَقالَ: اِحمَدِي اللّهَ وَاستَرجِعي فَقَدِ استُشهِدَ. فَفَعَلَت ذلِكَ، ثُمَّ قالَت: يا رَسولَ اللّهِ، ما فَعَلَ فُلانٌ؟

فَقالَ: وما هُوَ مِنكِ؟ فَقالَت: زوجي، قالَ: اِحمَدِي اللّهَ وَاستَرجِعي فَقَدِ استُشهِدَ. فَقالَت: واوَيلي!

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: ما كُنتُ أظُنَّ أنَّ المَرأَةَ تَجِدُ بِزَوجِها هذا كُلَّهُ حَتّى رَأَيتُ هذِهِ المَرأَةَ.

44. الكافى ـ به نقل از محمّد بن يحيى، از احمد بن محمّد، از على بن حَكَم، از معاوية بن وَهْب ـ:از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از سَريّه اى باز مى گشت كه در آن، تعدادى از مسلمانان كشته شده بودند. زنان، پيش آمدند و از كشته هايشان پرسيدند. زنى نزديك شد و گفت: اى پيامبر خدا! فلانى چه شد؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «او با تو چه نسبتى داشت؟».

گفت: پدرم بود.

فرمود: «خدا را سپاس بگزار و استرجاع كن (إنّا لِلّه بگو) كه او به شهادت رسيد».

آن زن چنين كرد و آن گاه گفت: اى رسول خدا! فلانى چه شد؟

فرمود: «او با تو چه نسبتى داشت؟».

گفت: برادرم بود.

فرمود: «خدا را سپاس بگزار و استرجاع نما كه او هم به شهادت رسيد».

آن زن، باز هم حمد كرد و استرجاع گفت. سپس گفت: اى رسول خدا! فلانى چه شد؟

فرمود: «او چه نسبتى با تو داشت؟».

گفت: همسرم بود.

فرمود: «خدا را سپاس بگزار و استرجاع كن كه او نيز شهيد شد».

زن فرياد واويلا سر داد. پيامبر خدا فرمود: «گمان نمى بردم كه زن، شوهرش را تا اين اندازه دوست داشته باشد، تا اين كه اين زن را ديدم».

45. الكافي عن أحمد عن محمّد عن معمّر بن خلّاد، قال:سَمِعتُ أبَا الحَسَنِ عليه السلام يَقولُ: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله لِابنَةِ جَحشٍ: قُتِلَ خالُكِ حَمزَةُ، قالَ: فَاستَرجَعَت، وقالَت: اَحتَسِبُهُ عِندَ اللّهِ.

ثُمَّ قالَ لَها: قُتِلَ أخوكِ، فَاستَرجَعَت، وقالَت: اَحتَسِبُهُ عِندَ اللّهِ.

ثُمَّ قالَ لَها: قُتِلَ زَوجُكِ، فَوَضَعَت يَدَها عَلى رَأسِها وصَرَخَت!

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: ما يَعدِلُ الزُّوجَ عِندَ المَرأَةِ شَيءٌ.

45. الكافى ـ به نقل از احمد، از محمّد، از مُعمّر بن خلّاد ـ:از امام كاظم عليه السلام شنيدم كه فرمود: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به دختر جَحْش فرمود: «دايى ات حمزه كشته شد».

دختر جحش، استرجاع (إنّا لِلّه) گفت و گفت: اين را در پيشگاه خداوند، پاداش به شمار مى آورم.

آن گاه، پيامبر صلى الله عليه و آله به وى فرمود: «برادرت نيز كشته شد».

او استرجاع گفت و گفت: اين را نيز در پيشگاه خدا، پاداش به شمار مى آورم.

سپس پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «همسرت هم كشته شد». او دستش را بر سرش گذاشت و شيون سر داد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «براى زن، هيچ چيزى با شوهر، برابرى نمى كند».

46. الإمام الصادق عليه السلام ـ في بيان خَلقِ آدم وحَوّاءَ ـ:إنَّ اللّهَ تَبارَكَ وتَعالى لَمّا خَلَقَ آدَمَ عليه السلام مِن طينٍ، وأمَرَ المَلائِكَةَ فَسَجَدوا لَهُ، أَلقى عَلَيهِ السُّباتَ ثُمَّ ابتَدَعَ لَهُ حَوّاءَ،... فَلَمّا نَظَرَ إلَيهَا نَظَرَ إِلى خَلقٍ حَسَنٍ يُشبِهُ صُورَتَهُ غَيرَ أنَّها اُنثى، فَكَلَّمَها فَكَلَّمَتهُ بِلُغَتِهِ، فَقالَ لَها: مَن أنتِ؟ قالَت: خَلقٌ خَلَقَنِي اللّهُ كَما تَرى.

فَقالَ آدَمُ عليه السلام عِندَ ذلِكَ: يا رَبِّ ما هَذَا الخَلقُ الحَسَنُ الَّذي قَد آنَسَني قُربُهُ وَالنَّظَرُ إلَيهِ؟

فَقالَ اللّهُ تَبارَك وتَعالى: يا آدَمُ هذِهِ أمَتي حَوّاءُ، أفَتُحِبُّ أن تَكونَ مَعَكَ تُؤنِسُكَ وتُحَدِّثُكَ وتَكونَ تَبَعاً لِأَمرِكَ؟

فَقالَ: نَعَم يا رَبِّ ولَكَ عَلَيَّ بِذلِكَ الحَمدُ وَالشُّكرُ ما بَقيتُ.…

46. امام صادق عليه السلام ـ در بيان آفرينش آدم و حوّا ـ:خداوند ـ تبارك و تعالى ـ، آن گاه كه آدم عليه السلام را از گِل آفريد و به فرشتگان فرمود كه برايش به سجده افتادند، او را در خواب، فرو بُرد. سپس حوّا را برايش آفريد.… چون چشم آدم به او افتاد، آفريده اى زيبا ديد كه به شكل و شمايل خودِ اوست؛ امّا ماده بود. با او سخن گفت و حوّا هم با زبان خودِ او، به وى پاسخ داد. آدم پرسيد: تو كيستى؟

گفت: چنان كه مى بينى، مخلوقى هستم كه خدايم آفريده است.

در اين هنگام، آدم گفت: خداوندا! اين مخلوق زيبايى كه در كنار او بودن و نگريستن به او، موجب اُنس من است، چيست؟

خداوند ـ تبارك و تعالى ـ فرمود: «اى آدم! اين كنيزم حوّاست. دوست دارى كه همدم و هم سخن تو باشد و از دستورهاى تو پيروى كند؟».

آدم عليه السلام گفت: آرى ـ اى پروردگار من ـ و تا زنده ام، براى اين كار، تو را سپاس خواهم گفت.

47. الإمام عليّ عليه السلام:الاُنسُ في ثَلاثَةٍ: الزَّوجَةِ المُوافِقَةِ، وَالوَلَدِ الصّالِحِ، وَالأَخِ المُوافِقِ.

47. امام على عليه السلام:سه چيز، مايه اُنس است: زن سازگار، فرزند شايسته، و دوست همراه.

48. الإمام زين العابدين عليه السلام:أمّا حَقُّ الزَّوجَةِ، فَأَن تَعلَمَ أنَّ اللّهَ عز و جلجَعَلَها لَكَ سَكَنا واُنسا، فَتَعلَمَ أنَّ ذلِكَ نِعمَةٌ مِنَ اللّهِ عز و جل عَلَيكَ، فَتُكرِمَها وتَرفُقَ بِها.

48. امام زين العابدين عليه السلام:حقّ همسر، اين است كه بدانى خداى عز و جل، او را مايه آرامش و اُنس تو قرار داده و بدانى كه اين، خود، نعمتى است از جانب خداوند عز و جل به تو. پس، او را گرامى بدارى و با او مهربان باشى.

49. الخصال عن أبي خالد السجستانيّ:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام: خَمسُ خِصالٍ مَن فَقَدَ واحِدَةً مِنهُنَّ لَم يَزَل ناقِصَ العَيشِ، زائِلَ العَقلِ، مَشغولَ القَلبِ: فَأَوَّلُها صِحَّةُ البَدَنِ، وَالثّانِيَةُ الأَمنُ، وَالثّالِثَةُ السَّعَةُ فِي الرِّزقِ، وَالرّابِعَةُ الأَنيسُ المُوافِقُ.

قُلتُ: ومَا الأَنيسُ المُوافِقُ؟ قالَ: الزَّوجَةُ الصّالِحَةُ، وَالوَلَدُ الصّالِحُ، وَالخَليطُ الصّالِحُ، وَالخامِسةُ وهِيَ تَجمَعُ هذِهِ الخِصالَ: الدَّعَةُ .

49. الخصال ـ به نقل از ابو خالد سِجِستانى ـ:امام صادق عليه السلام فرمود: «پنج چيز است كه هر كس يكى از آنها را نداشته باشد، پيوسته زندگى اش تلخ، فكرش پريشان، و دلش مشغول است: اوّل، تن درستى؛ دوم، امنيت؛ سوم، گشايش در روزى؛ چهارم، همدم سازگار».

من گفتم: همدم سازگار چيست؟

فرمود: «زن خوب، فرزند خوب، و همنشين خوب و پنجمين آنها ـ كه جامع آن چهار تاست ـ، آسايش است».

1 / 2 ـ 2: تَأليفُ القُلُوبِ

1 / 2 ـ 2: اُلفت دل ها

50. الإمام الهادي عليه السلام:إنَّ اللّهَ جَلَّ وعَزَّ جَعَلَ الصِّهرَ مَألَفَةً لِلقُلوبِ ونِسبَةَ المَنسوبِ، أوشَجَ بِهِ الأَرحامَ، وجَعَلَهُ رَأفَةً ورَحمَةً، إنَّ في ذلِكَ لَاياتٍ لِلعالَمينَ.

50. امام هادى عليه السلام:خداوند عز و جل، وصلت را مايه الفت دل ها و پيوستگى نَسَبى قرار داد. [به واسطه وصلت،] رشته هاى خويشاوندى را به هم پيوست و آن را مايه مهر و محبّت ساخت. در اين [پديده]، براى مردمان، نشانه هايى [از قدرت و رحمت خداوند] است.

51. الإمام الرضا عليه السلام:لَو لَم يَكُن فِي المُناكَحَةِ وَالمُصاهَرَةِ آيَةٌ مُحكَمَةٌ، ولا سُنَّةٌ مُتَّبَعَةٌ، ولا أثَرٌ مُستَفيضٌ، لَكانَ فيما جَعَلَ اللّهُ مِن بِرِّ القَريبِ، و تَقريبِ البَعيدِ، وتَأليفِ القُلوبِ، وتَشبيكِ الحُقوقِ، وتَكثيرِ العَدَدِ، وتَوفيرِ الوَلَدِ لِنَوائِبِ الدَّهرِ وحَوادِثِ الاُمورِ، ما يَرغَبُ في دونِهِ العاقِلُ اللَّبيبُ، ويُسارِعُ إلَيهِ المُوَفَّقُ المُصيبُ.

51. امام رضا عليه السلام:اگر در باره ازدواج و وصلت، آيه اى روشن [از كتاب خدا]، و سنّتى پيروى شده [از پيامبر] و اخبار فراوان نبود، بى گمان [آثار و بركاتى چون:] نيكى كردن به خويشاوند، نزديك ساختن افراد دور [به يكديگر]، الفت بخشيدن ميان دل ها، در هم تنيدن حقوق، افزودن بر جمعيت، و اندوختن فرزند براى [رويارويى با] سختى هاى روزگار و پيشامدهاى زمانه [كه خداوند در ازدواج قرار داده است، خود]، كافى بود كه خردمند دانا، به اين كار رغبت نمايد، و انسانِ ره يافته درست انديش، به آن بشتابد.

1 / 2 ـ 3: الوِقايَةُ عَنِ الفَسادِ الأخلافي والإجتماعي

1 / 2 ـ 3: جلوگيرى از فساد اخلاقى و اجتماعى

الكتاب

«هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ».

«آنان (زنان) براى شما لباسى هستند و شما براى آنان، لباسى هستيد».

«وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ».

«و [بر شما باد] جامه پرهيزگارى، كه آن، بهترين [جامه] است».

الحديث

52. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:ما مِن شابٍّ تَزَوَّجَ في حَداثَةِ سِنِّهِ إلّا عَجَّ شَيطانُهُ: يا وَيلَهُ يا وَيلَهُ، عَصَمَ مِنّي ثُلُثَي دينِهِ. فَليَتَّقِ اللّهَ العَبدُ فِي الثُّلُثِ الآخَرِ.

52. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هيچ جوانى نيست كه در نوجوانى اش ازدواج كند، مگر آن كه شيطانش فرياد بر مى آورَد: «اى واى بر من! اى واى بر من! دو سوم دينش را از [گزند] من نگه داشت». پس، بنده بايد در يك سوم ديگر [دينش]، پروامندى از خدا پيشه كند.

53. عنه صلى الله عليه و آله:يا مَعشَرَ الشَّبابِ، مَنِ استَطاعَ مِنكُمُ الباءَةَ فَليَتَزَوَّج؛ فَإِنَّهُ أغَضُّ لِلبَصَرِ، وأحصَنُ لِلفَرجِ. ومَن لَم يَستَطِع فَعَلَيهِ بِالصَّومِ؛ فَإِنَّهُ لَهُ وِجاءٌ .

53. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اى جوانان! هر يك از شما كه توان ازدواج دارد، ازدواج كند؛ زيرا ازدواج كردن، چشم را [از نگاه حرام،] بيشتر فرو مى پوشانَد و دامن را پاك تر مى دارد. و هر كس توان [ازدواج] نداشت، روزه بگيرد؛ زيرا روزه، شهوت را فرو مى نشانَد.

54. عنه صلى الله عليه و آله:مَن تَزَوَّجَ أحرَزَ نِصفَ دينِهِ ـ وفي حَديثٍ آخَرَ: ـ فَليَتَّقِ اللّهَ فِي النِّصفِ الآخَرِ أوِ الباقي.

54. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هر كس ازدواج كند، نصف دينش را حفظ كرده است.

و در حديثى ديگر آمده [كه افزود]: و بايد در نصف ديگر ـ يا در بقيّه آن ـ پروامندى از خدا را پيشه كند.

55. عنه صلى الله عليه و آله:مَن تَزَوَّجَ فَقَدِ استَكمَلَ نِصفَ الإيمانِ،فَليَتَّقِ اللّهَ فِي النِّصفِ الباقي.

55. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كه ازدواج كند، نصف ايمان را به دست آورده است، و در نيمه ديگر آن بايد پروامندى از خدا را در پيش گيرد.

56. عنه صلى الله عليه و آله:مَن رَزَقَهُ اللّهُ امرَأَةً صالِحَةً فَقَد أعانَهُ عَلى شَطرِ دينِهِ، فَليَتَّقِ اللّهَ فِي الشَّطرِ الثّاني.

56. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس كه خداوند، زنى شايسته روزى اش كند، او را در نيمى از دينش كمك كرده است. پس در نيمه دوم بايد پروامندى از خدا را پيشه كند.

57. عنه صلى الله عليه و آله:ثَلاثَةٌ مَن تَدَيَّنَ فيها ثُمَّ ماتَ ولَم يَقضِ، فَإِنَّ اللّهَ عز و جل يَقضي عَنهُ... ورَجُلٌ خافَ عَلى نَفسِهِ الفِتنَةَ فَتَعَفَّفَ بِنِكاحِ امرَأَةٍ بِدَينٍ فَماتَ ولَم يَقضِ.

57. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:سه چيز است كه هر كس براى آنها قرض كند سپس بميرد و قرضش را ادا نكند، خداوند عز و جل، از طرف او ادا مى كند:... و مردى كه از افتادن در گناه، بر خويشتن بترسد و با گرفتن قرض، زن بگيرد و خودش را [از ارتكاب به گناه] حفظ كند و سپس بميرد و آن قرض را ادا نكرده باشد.

58. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ اللّهَ عز و جل لَم يَترُك شَيئا مِمّا يُحتاجُ إلَيهِ إلّا عَلَّمَهُ نَبِيَّهُ صلى الله عليه و آله، فَكانَ مِن تَعليمِهِ إِيّاهُ أنَّهُ صَعِدَ المِنبَرَ ذاتَ يَومٍ فَحَمِدَ اللّهَ وأثنى عَلَيهِ، ثُمَّ قالَ: أيُّهَا النّاسُ، إنَّ جَبرَئيلَ أتاني عَنِ اللَّطيفِ الخَبيرِ فَقالَ: إنَّ الأَبكارَ بِمَنزِلَةِ الثَّمَرِ عَلَى الشَّجَرِ؛ إذا أدرَكَ ثَمَرُهُ فَلَم يُجتَنَ أفسَدَتهُ الشَّمسُ ونَثَرَتهُ الرِّياحُ، وكَذلِكَ الأَبكارُ إذا أدرَكنَ ما يُدرِكُ النِّساءُ فَلَيسَ لَهُنَّ دَواءٌ إلَا البُعولَةُ ، وإلّا لَم يُؤمَن عَلَيهِنَّ الفَسادُ لِأَنَّهُنَّ بَشَرٌ.

58. امام صادق عليه السلام:خداوند عز و جل، هر چيزى را كه مورد نياز [انسان] باشد، به پيامبرش صلى الله عليه و آله آموخته است. از جمله چيزهايى كه به پيامبرش آموخت، اين است كه روزى آن حضرت، بر منبر رفت و پس از اين كه خدا را حمد و ثنا نمود، فرمود: «اى مردم! جبرئيل، از سوى خداى لطيف آگاه، نزد من آمد و فرمود: دوشيزگان، به سان ميوه اى بر درخت اند كه هر گاه ميوه اش برسد و چيده نشود، آفتاب، آن را تباه مى گردانَد و بادها پراكنده اش مى سازند. دوشيزگان نيز چنين اند؛ هر گاه به مرحله اى برسند كه زنان مى رسند (سنّ بلوغ)، برايشان دارويى جز شوهر كردن وجود ندارد، وگر نه از فساد در امان نيستند؛ چرا كه آنان هم بشرند».

1 / 2 ـ 4: نَشرُ كَلِمَةِ التّوحيدِ

1 / 2 ـ 4: انتشار آرمان توحيد

الكتاب

«إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى ءَادَمَ وَنُوحًا وَءَالَ إِبْرَاهِيمَ وَءَالَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ * ذُرِّيَّةً بَعْضُهَا مِن بَعْضٍ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ * إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّى نَذَرْتُ لَكَ مَا فِى بَطْنِى مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّى إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ* فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّى وَضَعْتُهَآ أُنثَى وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنثَى وَإِنِّى سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَإِنِّى أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ * فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَكَفَّلَهَا زَكَرِيَّا كُلَّمَا دَخَلَ عَلَيْهَا زَكَرِيَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزْقًا قَالَ يَامَرْيَمُ أَنَّى لَكِ هَذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِندِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُ مَن يَشَآءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ * هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِى مِن لَّدُنكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَآءِ».

«به يقين، خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهيم و خاندان عمران را بر مردم جهان، برترى داده است؛ فرزندانى كه بعضى از آنان از [نسل] بعضى ديگرند، و خداوند، شنواى داناست. چون زنِ عمران گفت: «پروردگارا! آنچه در شكم خود دارم، نذر تو كردم تا آزاد شده [از مشاغل دنيا و پرستشگر تو] باشد. پس، از من بپذير كه تو خود، شنواى دانايى». پس چون فرزندش را بزاد، گفت: «پروردگارا! من دختر زاده ام -و خدا به آنچه او زاييد، داناتر بود- و پسر، چون دختر نيست، و من نامش را مريم نهادم و او و فرزندانش را از شيطان رانده شده، به تو پناه مى دهم». پس پروردگارش وى (مريم) را با حُسنِ قبول، پذيرا شد و او را نيكو بار آورد، و زكريّا را سرپرست وى قرار داد. زكريّا هر بار كه در محراب بر او وارد مى شد، نزد او [نوعى] خوراكى مى يافت. [مى]گفت: «اى مريم! اين از كجا براى تو آمده است؟ [او در پاسخ مى]گفت: «اين از جانب خداست، كه خدا به هر كس بخواهد، بى شمار روزى مى دهد». آن جا [بود كه] زكريّا پروردگارش را خواند [و] گفت: «پروردگارا! از جانب خود، فرزندى پاك و پسنديده به من عطا كن، كه تو شنونده دعايى»».

الحديث

59. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:ما يَمنَعُ المُؤمِنَ أن يَتَّخِذَ أهلاً؟! لَعَلَّ اللّهَ أن يَرزُقَهُ نَسَمَةً تُثقِلُ الأَرضَ بِلا إلهَ إلّا اللّهُ.

59. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:چه چيزى مانع مى شود كه انسان مؤمن، زن بگيرد؟! شايد خداوند، به او فرزندانى روزى كند كه زمين را از «لا إله إلّا اللّه»، سنگين كنند.

60. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ يوسُفَ بنَ يَعقوبَ لَقِيَ أخاهُ فَقالَ: يا أخي، كَيفَ استَطَعتَ أن تَتَزَوَّجَ النِّساءَ بَعدي؟

فَقالَ: إنَّ أبي أمَرَني وقالَ: إنِ استَطَعتَ أن تَكونَ لَكَ ذُرِّيَّةٌ تُثقِلُ الأَرضَ بِالتَّسبيحِ فَافعَل.

60. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:يوسف، پسر يعقوب، در ديدار با برادرش به او گفت: «اى برادر! چگونه توانستى [و دلت راضى شد كه] پس از من ازدواج كنى؟».

برادرش گفت: «پدرم به من دستور داد و فرمود: اگر توانستى فرزندانى داشته باشى كه زمين را از تسبيح گويى آكنده سازند، اين كار را بكن».

61. الإمام الصادق عليه السلام ـ في ذِكرِ قِصَّةِ يوسُفَ عليه السلام وكَلامِهِ مَعَ أخيهِ ابنِ يامينَ ـ:قالَ: فَما بَلَغَ مِن حُزنِكَ عَلَيهِ [أي عَلى يوسُفَ]؟ قالَ: وُلِدَ لي أحَدَ عَشَرَ ابنا كُلُّهُمُ اشتُقَّ لَهُ اسمٌ مِنِ اسمِهِ.

فَقالَ لَهُ يوسُفُ: أراكَ قَد عانَقتَ النِّساءَ وشَمِمتَ الوَلَدَ مِن بَعدِهِ!

فَقالَ لَهُ ابنُ يامينَ: إنَّ لي أبا صالِحا وإنَّهُ قالَ: تَزَوَّج، لَعَلَّ اللّهَ أن يُخرِجَ مِنكَ ذُرِّيَّةً تُثقِلُ الأَرضَ بِالتَّسبيحِ.

61. امام صادق عليه السلام ـ در بيان داستان يوسف عليه السلام و گفتگوى او با برادرش بنيامين [كه يوسف را نمى شناخت] ـ:[يوسف عليه السلام پرسيد:] تا چه اندازه براى او (يعنى بر يوسف) اندوهناك شدى؟

گفت: [چندان كه] يازده پسر برايم متولّد شدند و نام همه آنها را از نام او گرفتم.

يوسف عليه السلام به او گفت: مى بينم كه بعد از او، با زنان، هَماغوش گشته اى و فرزند بوييده اى!

بنيامين گفت: مرا پدرى شايسته بود كه فرمود: ازدواج كن؛ شايد خداوند، از تو فرزندانى به دنيا آورَد كه زمين را از تسبيح [خداوند]، آكنده سازند.

1 / 3: موانع تأسيس الاُسرة

1 / 3: موانع تشكيل خانواده

1 / 3 ـ 1: مَخافَةُ العَيلَةِ

1 / 3 ـ 1: ترس از فقير شدن

الكتاب

«وَ أَنكِحُواْ الْأَيَامَى مِنكُمْ وَ الصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَ إِمَائِكُمْ إِن يَكُونُواْ فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ».

«زنان بى همسر خود، و غلامان و كنيزان درستكارتان را همسر دهيد. اگر تنگ دست اند، خداوند، آنان را از فضل خويش، بى نياز خواهد كرد، و خداوند، گشايشگر داناست».

الحديث

62. الإمام الصادق عليه السلام ـ في قَولِ اللّهِ عز و جل «وَ لْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ نِكَاحًا حَتَّى يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ» قالَ ـ:يَتَزَوَّجوا حَتّى يُغنِيَهُم مِن فَضلِهِ.

62. امام صادق عليه السلام ـ در باره اين سخن خداى عز و جل: «و كسانى كه [وسيله و امكان] زناشويى نمى يابند، بايد خويشتندارى ورزند تا [با اين كار]، خدا از فضل خويش آنان را بى نياز گردانَد» ـ:ازدواج كنند تا از فضل خويش، آنان را بى نياز گردانَد.

63. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن تَرَكَ التَّزويجَ مَخافَةَ العَيلَةِ فَقَد أساءَ ظَنَّهُ بِاللّهِ عز و جل، إنَّ اللّهَ عز و جل يَقولُ: «إِن يَكُونُواْ فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ» .

63. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس از ترس فقير شدن ازدواج نكند، به خداوند عز و جل گمان بد بُرده است. خداوند عز و جل مى فرمايد: «اگر تنگ دست اند، خدا آنان را از فضل خويش، بى نياز خواهد كرد».

64. عنه صلى الله عليه و آله:مَن تَرَكَ التَّزويجَ مَخافَةَ العَيلَةِ فَلَيسَ مِنّا.

64. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كه از بيم فقير شدن ازدواج نكند، از ما نيست.

65. عنه صلى الله عليه و آله:اِتَّخِذُوا الأَهلَ فَإِنَّهُ أرزَقُ لَكُم.

65. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: زن بگيريد. به درستى كه اين كار، روزىِ شما را بيشتر مى كند.

66. عنه صلى الله عليه و آله:حَقٌّ عَلَى اللّهِ عز و جل عَونُ مَن نَكَحَ التِماسَ العَفافِ عَمّا حَرَّمَ اللّهُ عز و جل.

66. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: كسى كه براى حفظ خود از آنچه خداوند عز و جل حرام كرده است، ازدواج كند، بر خداوند عز و جل، حق است كه او را يارى كند.

67. عنه صلى الله عليه و آله:ثَلاثَةٌ حَقٌ عَلَى اللّهِ عَونُهُم: المُجاهِدُ في سَبيلِ اللّهِ، وَالمُكاتَبُ الَّذي يُريدُ الأَداءَ، وَالنّاكِحُ الَّذي يُريدُ العَفافَ.

67. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:سه كس اند كه بر خداوند عز و جل، واجب است آنان را يارى دهد: مجاهدِ در راه خدا؛ بنده اى كه براى آزادى خود با مولايش قرارداد مى بندد و قصد دارد كه به قرارداد خود عمل كند؛ و كسى كه براى حفظ پاك دامنى خويش ازدواج كند.

68. عنه صلى الله عليه و آله:أربَعٌ حَقٌّ عَلَى اللّهِ عز و جل عَونُهُم: الغازي، وَالمُتَزَوِّجُ، وَالمُكاتَبُ، وَالحاجُّ.

68. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:چهار كس اند كه خداوند عز و جل، وظيفه دارد به آنها كمك كند: رزمنده، متأهّل، بنده قراردادى، و حج گزار.

69. عنه صلى الله عليه و آله:اِلتَمِسُوا الرِّزقَ بِالنِّكاحِ.

69. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:روزى را با ازدواج كردن بجوييد.

70. عنه صلى الله عليه و آله:تَزَوَّجوا النِّساءَ فَإِنَّهُنَّ يَأتينَكُم بِالمالِ.

70. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:ازدواج كنيد؛ زيرا زنان، براى شما ثروت مى آورند.

71. عنه صلى الله عليه و آله:ثَلاثٌ مَن فَعَلَهُنَّ ثِقَةً بِاللّهِ وَاحتِسابا، كانَ حَقّا عَلَى اللّهِ أن يُعينَهُ وأن يُبارِكَ لَهُ: مَن سَعى في فَكاكِ رَقَبَتِهِ...، ومَن تَزَوَّجَ ثِقَةً بِاللّهِ وَاحتِسابا كانَ حَقّا عَلَى اللّهِ أن يُعينَهُ وأن يُبارِكَ لَهُ، ومَن أحيا أرضا مَيتَةً.

71. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:سه كار است كه هر كس آنها را با اعتماد به خدا و براى خدا انجام دهد، بر خداوند است كه او را كمك كند و به او بركت دهد: بنده اى كه براى آزادى اش كار كند...؛ و كسى كه با اعتماد به خدا و به خاطر او ازدواج كند، بر خداوند است كه او را كمك كند و به او بركت دهد؛ و كسى كه زمينِ مُرده اى را زنده سازد.

72. الإمام الصادق عليه السلام:جاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَشَكا إلَيهِ الحاجَةَ، فَقالَ: تَزَوِّج. فَتَزَوَّجَ فَوُسِّعَ عَلَيهِ.

72. امام صادق عليه السلام:مردى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و از تنگ دستى، به او شكايت كرد. پس پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «ازدواج كن». آن مرد ازدواج كرد و به گشايش رسيد.

73. عنه عليه السلام:أتى رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله شابٌّ مِنَ الأَنصارِ فَشَكا إلَيهِ الحاجَةَ، فَقالَ لَهُ: تَزَوَّج.

فَقالَ الشّابُّ: إنّي لَأَستَحيي أن أعودَ إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله. فَلَحِقَهُ رَجُلٌ مِنَ الأَنصارِ، فَقالَ: إنَّ لي بِنتا وَسيمَةً، فَزَوَّجَها إيّاهُ، قالَ: فَوَسَّعَ اللّهُ عَلَيهِ.

قالَ: فَأَتَى الشّابُّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله فَأَخبَرَهُ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: يا مَعشَرَ الشَّبابِ! عَلَيكُم بِالباهِ .

73. امام صادق عليه السلام:جوانى از انصار، نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و از تنگ دستى، به ايشان شكايت كرد. پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «ازدواج كن».

جوان گفت: خجالت مى كشم كه نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله باز گردم.

پس، مردى از انصار، به او برخورد و گفت: من دخترى زيباروى دارم.

آن گاه، او را به ازدواج آن جوان در آورد. امام صادق عليه السلام فرمود: «پس خداوند، به زندگى او گشايش داد».

پس از آن، جوان، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و ايشان را از وضع خود، آگاه ساخت. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «اى جوانان! بر شما بادْ ازدواج كردن!».

74. الكافي عن إسحاق بن عمّار:قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام: الحَديثُ الَّذي يَرويهِ النّاسُ حَقٌّ؛ أنَّ رَجُلاً أتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله فَشَكا إلَيهِ الحاجَةَ فَأَمَرَهُ بِالتَّزويجِ، فَفَعَلَ، ثُمَّ أتاهُ، فَشَكا إلَيهِ الحاجَةَ فَأَمَرَهُ بِالتَّزويجِ، حَتّى أمَرَهُ ثَلاثَ مَرّاتٍ؟

فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام: نَعَم هُوَ حَقٌّ. ثُمَّ قالَ: الرِّزقُ مَعَ النِّساءِ وَالعِيالِ.

74. الكافى ـ به نقل از اسحاق بن عمّار ـ:به امام صادق عليه السلام گفتم: آيا اين حديثى كه مردم روايت مى كنند، راست است كه: مردى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و از تنگ دستى خود به ايشان شِكوه كرد و پيامبر به او فرمود كه ازدواج كند و او همين كار را كرد. سپس دوباره نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و از تنگ دستى به ايشان شِكوه كرد و پيامبر صلى الله عليه و آله، باز، او را به ازدواج كردن امر كرد، و تا سه بار، به اين كار امر كرد؟

امام صادق عليه السلام فرمود: «آرى، راست است» و سپس فرمود: «روزى، با زنان و خانواده، همراه است».

1 / 3 ـ 2: الاِهتِمامُ بِالمالِ

1 / 3 ـ 2: اهمّيت دادن به ثروت

75. الإمام الصادق عليه السلام:ما مِن مَرزِئَةٍ أشَدُّ عَلى عَبدٍ مِن أن يَأتِيَهُ ابنُ أخيهِ فَيَقولَ: زَوِّجني، فَيَقولَ: لا أفعَلُ، أنا أغنى مِنكَ.

75. امام صادق عليه السلام:براى بنده، گناهى بدتر از اين نيست كه پسر برادر [مؤمن] او نزدش برود و بگويد: «مرا [با دخترت] ازدواج بده» و او بگويد: اين كار را نمى كنم [و به تو زن نمى دهم]؛ من از تو ثروتمندترم.

76. المؤمن عن إبراهيم التيمي:كُنتُ فِي الطَّوافِ إذ أخَذَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام بِعَضُدي، فَسَلَّمَ عَلَيَّ ثُمَّ قالَ:... يا إبراهيمُ، ما أفادَ المُؤمِنُ مِن فائِدَةٍ أضَرُّ عَلَيهِ مِن مالٍ يُفيدُهُ، المالُ أضَرُّ عَلَيهِ مِن ذِئبَينِ ضارِيَينِ في غَنَمٍ قَد هَلَكَت رُعاتُها، واحِدٌ في أوَّلِها وآخَرُ في آخِرِها.

ثُمَّ قالَ: فَما ظَنُّكَ بِهِما؟ قُلتُ: يُفسِدانِ، أصلَحَكَ اللّهُ! قالَ: صَدَقتَ، إنَّ أيسَرَ ما يَدخُلُ عَلَيهِ أن يَأتِيَهُ أخوهُ المُسلِمُ فَيَقولَ: زَوِّجني، فَيقولَ: لَيسَ لَكَ مالٌ.

76. المؤمن ـ به نقل از ابراهيم تَيْمى ـ:در حال طواف بودم كه امام صادق عليه السلام بازويم را گرفت و به من سلام كرد. سپس فرمود: «اى ابراهيم! مؤمن، به هيچ سودى دست نيافته است كه برايش زيانبارتر از ثروت باشد. ثروت براى او، زيانبارتر از دو گرگ درنده است كه به گلّه اى بى چوپان، حمله مى برند؛ يكى، از اوّل گلّه و ديگرى، از آخر آن».

سپس فرمود: «گمان مى كنى كه آن دو گرگ چه مى كنند؟».

گفتم: خدا شما را به سلامت دارد! گلّه را نابود مى كنند.

فرمود: «درست است. كمترين زيانى هم كه به مؤمن [ثروتمند] مى رسد، اين است كه برادر مسلمانش نزد او به خواستگارى برود و او بگويد: تو مال و ثروتى ندارى».

1 / 3 ـ 3: الاِهتِمامُ بِشَرَفِ النَّسَبِ

1 / 3 ـ 3: اهمّيت دادن به بزرگ زادگى

77. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:زَوَّجتُ المِقدادَ وزَيدا، لِيَكونَ أشرَفُكُم عِندَ اللّهِ أحسَنَكُم خُلُقا.

77. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مقداد و زيد را [از خاندان بزرگى] زن دادم تا [بدانيد كه] شريف ترين شما نزد خداوند، نيك خوترين شماست.

78. عنه صلى الله عليه و آله:أنكَحتُ زَيدَ بنَ حارِثَةَ زَينَبَ بِنتَ جَحشٍ، وأنكَحتُ المِقدادَ ضُباعَةَ بِنتَ الزُّبَيرِ بنِ عَبدِ المُطَّلِبِ، لِيَعلَموا أنَّ أشرَفَ الشَّرَفِ الإِسلامُ.

78. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:زيد بن حارثه را به ازدواج زينب، دختر جَحش، و مقداد را به ازدواج ضُباعه، دختر زُبَير بن عبد المطّلب، در آوردم تا بدانند كه بزرگ ترين شرافت، اسلام است.

79. السنن الكبرى عن الزبيدي:حَدَّثَنِي الزُّهرِيُّ في هذِهِ القِصَّةِ [أي قِصَّةِ أمرِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله بَني بَياضَةَ أن يُزَوِّجوا أبا هِندٍ امرَأَةً مِنهُم] أنَّهُم قالوا: يا رَسولَ اللّهِ، تُزَوِّجُ بَناتِنا مَوالينا؟! فَأَنزَلَ اللّهُ عز و جل: «إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَ أُنثَى وَ جَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَ قَبَائِلَ لِتَعَارَفُواْ» .

79. السنن الكبرى ـ به نقل از زبيدى ـ:زُهرى در باره اين ماجرا [يعنى ماجراى دستور دادن پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به بنى بَياضه كه از ميان خود، دخترى را به همسرىِ ابو هِند در آورند] برايم نقل كرده كه آنان (بنى بياضه) گفتند: اى رسول خدا! دختران ما را به همسرى غلامان ما در مى آورى؟! پس خداوند عز و جل اين آيه را فرو فرستاد: «ما شما را از مرد و زنى آفريديم و ملّت ملّت و قبيله قبيله قرارتان داديم تا يكديگر را بشناسيد».

80. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله زَوَّجَ المِقدادَ بنَ أسوَدٍ ضُباعَةَ بِنتَ الزُّبَيرِ بنِ عَبدِ المُطَّلِبِ. ثُمَّ قالَ: إنَّما زَوَّجَهَا المِقدادَ لِتَتَّضِعَ المَناكِحُ، ولِيَتَأَسَّوا بِرَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، ولِتَعلَموا أنَّ أكرَمَكُم عِندَ اللّهِ أتقاكُم. وكانَ الزُّبَيرُ أخا عَبدِ اللّهِ وأبي طالِبٍ لِأَبيهِما واُمِّهِما.

80. الكافى:امام صادق عليه السلام فرمود: «پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مقداد بن اَسود را به ازدواج ضُباعه، دختر زُبَير بن عبد المطّلب در آورد» و سپس فرمود: «پيامبر صلى الله عليه و آله او را به همسرى مقداد در آورد تا [سطح] ازدواج ها پايين بيايد [و وصلت هاى طبقاتى از بين برود] و [مردم] از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله سرمشق بگيرند و تا بدانيد كه گرامى ترينِ شما نزد خدا، باتقواترينِ شماست». و زُبَير، برادر تنىِ عبد اللّه [پدر پيامبر صلى الله عليه و آله] و ابو طالب بود.

81. الإمام الباقر عليه السلام:مَرَّ رَجُلٌ مِن أهلِ البَصرَةِ شَيبانِيٌّ ـ يُقالُ لَهُ: عَبدُ المَلِكِ بنُ حَرمَلَةَ ـ عَلى عَلِيِّ بنِ الحُسَينِ عليه السلام، فَقالَ لَهُ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليه السلام: ألَكَ اُختٌ؟ قالَ: نَعَم، قالَ: فَتُزَوِّجُنيها؟ قالَ: نَعَم.

قالَ: فَمَضَى الرَّجُلُ، وتَبِعَهُ رَجُلٌ مِن أصحابِ عَلِيِّ بنِ الحُسَينِ عليه السلام حَتَّى انتَهى إلى مَنزِلِهِ، فَسَأَلَ عَنهُ، فَقيلَ لَهُ: فُلانُ بنُ فُلانٍ و هُوَ سَيِّدُ قَومِهِ. ثُمَّ رَجَعَ إلى عَلِيِّ بنِ الحُسَينِ عليه السلام، فَقالَ لَهُ: يا أبَا الحَسَنِ، سَأَلتُ عَن صِهرِكَ هذَا الشَّيبانِيِّ فَزَعَموا أنَّهُ سَيِّدُ قَومِهِ.

فَقالَ لَهُ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليه السلام إنّي لَاُبديك يا فُلانُ عَمّا أرى وعَمّا أسمَعُ! أما عَلِمتَ أنَّ اللّهَ عز و جل رَفَعَ بِالإِسلامِ الخَسيسَةَ، وأتَمَّ بِهِ النّاقِصَةَ، وأكرَمَ بِهِ اللُّؤمَ؟! فَلا لُؤمَ عَلَى المُسلِمِ، إنَّمَا اللُّؤمُ لُؤمُ الجاهِلِيَّةِ.

81. امام باقر عليه السلام:مردى شيبانى از اهالى بصره ـ كه به او عبد الملك بن حَرمله گفته مى شد ـ بر امام زين العابدين عليه السلام گذشت. امام عليه السلام از او پرسيد: «آيا خواهرى دارى؟».

گفت: آرى.

فرمود: «آيا او را به همسرى من در مى آورى؟».

گفت: آرى.

پس، آن مرد شيبانى رفت و مردى از ياران امام زين العابدين عليه السلام در پى او روانه شد تا به سراى او رسيد و در باره اش پرس و جو كرد. به او گفته شد: او فلان،

پسر فلان و مِهتر قوم خويش است. سپس آن مرد، نزد امام زين العابدين عليه السلام باز گشت و گفت: اى ابو الحسن! در باره اين كه مى خواهيد داماد اين مرد شيبانى بشَويد، پرس و جو كردم. گفتند كه او مهتر قومش است.

امام زين العابدين عليه السلام به او فرمود: «فلانى! من از آنچه مى بينم و از آنچه مى شنوم، برايت مى گويم! مگر نمى دانى كه خداوند عز و جل با اسلام، پَستى را بلندى بخشيد و كاستى را كامل گردانيد و از فرومايگى بزرگوارى رسانيد؟! پس مسلمان، پَست نيست. پستى، پستى جاهليت است».

82. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ عَلِيَّ بنَ الحُسَينِ عليه السلام تَزَوَّجَ سُرِّيَّةً كانَت لِلحَسَنِ بنِ عَلِيٍّ عليه السلام، فَبَلَغَ ذلِكَ عَبدَ المَلِكِ بنَ مَروانَ، فَكَتَبَ إلَيهِ في ذلِكَ كِتابا أنَّكَ صِرتَ بَعلَ الإِماءِ!

فَكَتَبَ إلَيهِ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليه السلام: إنَّ اللّهَ رَفَعَ بِالإِسلامِ الخَسيسَةَ وأتَمَّ بِهِ النّاقِصَةَ، فَأَكرَمَ بِهِ مِنَ اللُّؤمِ، فَلا لُؤمَ عَلى مُسلِمٍ، إنَّمَا اللُّؤمُ لُؤمُ الجاهِلِيَّةِ، إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله أنكَحَ عَبدَهُ ونَكَحَ أمَتَهُ.

فَلَمَّا انتَهَى الكِتابُ إلى عَبدِ المَلِكِ قالَ لِمَن عِندَهُ: خَبِّروني عَن رَجُلٍ إذا أتى ما يَضَعُ النّاسَ لَم يَزِدهُ إلّا شَرَفا؟ قالوا: ذاكَ أميرُ المُؤمِنينَ ، قالَ: لا وَاللّهِ ما هُوَ ذاكَ، قالوا: ما نَعرِفُ إلّا أميرَ المُؤمِنينَ! قالَ: فَلا وَاللّهِ ما هُوَ بِأَميرِ المُؤمِنينَ، ولكِنَّهُ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ.

82. امام صادق عليه السلام:على بن الحسين (امام زين العابدين) عليه السلام با كنيزى كه از آنِ حسن بن على عليه السلام بود، ازدواج كرد. اين خبر، به گوش عبد المَلِك بن مروان رسيد. در نامه اى به ايشان نوشت كه: تو شوهر كنيزان گشته اى!

زين العابدين عليه السلام به او نوشت: «همانا خداوند به وسيله اسلام، پستى را بلندى بخشيده و ناقص را كامل گردانيده و از فرومايگى، به ارجمندى رسانيده است. بنا بر اين، هيچ مسلمانى پست نيست؛ بلكه پستى واقعى، پستى جاهليت است. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، خود، بنده اش را [از قوم خود] زن داد و با كنيزش ازدواج كرد».

چون نامه به عبد الملك رسيد، به اطرافيانش گفت: به من بگوييد آن كدام مرد است كه هر گاه كارى كه ديگران را پست مى كند، انجام بدهد، جز بر بزرگى او نمى افزايد؟

گفتند: امير المؤمنين.

عبد الملك گفت: نه، به خدا! او چنين نيست.

گفتند: ما كسى جز امير المؤمنين را نمى شناسيم!

گفت: نه، به خدا! او امير المؤمنين نيست؛ بلكه على بن الحسين است.

83. الكافي عن عليّ بن مهزيار:كَتَبَ عَلِيُّ بنُ أسباطٍ إلى أبي جَعفَرٍ عليه السلام في أمرِ بَناتِهِ وأنَّهُ لا يَجِدُ أحَدا مِثلَهُ، فَكَتَبَ إلَيهِ أبو جَعفَرٍ عليه السلام:

فَهِمتُ ما ذَكَرتَ مِن أمرِ بَناتِكَ وأنَّكَ لا تَجِدُ أحَدا مِثلَكَ، فَلا تَنظُر في ذلِكَ رَحِمَكَ اللّهُ، فَإِنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله قالَ: إذا جاءَكُم مَن تَرضَونَ خُلُقَهُ ودينَهُ فَزَوِّجوهُ، إلّا تَفعَلوهُ تَكُن فِتنَةٌ فِي الأَرضِ وفَسادٌ كَبيرٌ.

83. الكافى ـ به نقل از على بن مهزيار ـ:على بن اَسباط، به امام باقر عليه السلام در باره دخترانش نامه اى نوشت [و به عرض ايشان رساند] كه كسى همتاى خود نمى يابد [تا دخترانش را به همسرى آنان در آوَرَد].

امام باقر عليه السلام به او نوشت: «آنچه را در باره دخترانت نوشته بودى كه كسى همتاى خودت نمى يابى، دريافتم. خدايت رحمت كند! چنين انديشه اى به خود، راه مده؛ چرا كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هر گاه كسى نزد شما [به خواستگارى] آمد كه اخلاق و دين او را مى پسنديد، به او زن دهيد كه اگر چنين نكنيد، گناه و تباهى بزرگى در زمين (جامعه) پديد خواهد آمد».

1 / 3 ـ 4: عَدَمُ التَّفَقُّهِ في الدِّينِ

1 / 3 ـ 4: ناآگاهى از دين

84. الكافي عن عبد الصمد بن بشير:دَخَلَت امرَأَةٌ عَلى أبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام فَقالَت: أصلَحَكَ اللّهُ، إنِّي امرَأَةٌ مُتَبَتِّلَةٌ.

فَقالَ: ومَا التَّبَتُّلُ عِندَكِ؟ قالَت: لا أَتزَوَّجُ، قالَ: ولِمَ؟ قالَت: ألتَمِسُ بِذلِكَ الفَضلَ.

فَقالَ: اِنصَرِفي، فَلَو كانَ ذلِكَ فَضلاً لَكانَت فاطِمَةُ عليهاالسلام أحَقَّ بِهِ مِنكِ، إنَّهُ لَيسَ أحَدٌ يَسبِقُها إلَى الفَضلِ.

84. الكافى ـ به نقل از عبد الصمد بن بشير ـ:زنى، نزد امام صادق عليه السلام آمد و گفت: خدا شما را به سلامت دارد! من زنى تارك دنيا هستم.

امام عليه السلام فرمود: «منظورت از ترك دنيا چيست؟».

گفت: ازدواج نمى كنم.

فرمود: «چرا؟».

گفت: با اين كار، در پى كسب فضيلت هستم.

فرمود: «برگرد كه اگر در اين كار، فضيلتى بود، هر آينه، فاطمه عليهاالسلام از تو، به آن، سزاوارتر بود. هيچ كس نيست كه در فضيلت، بر او پيشى بگيرد».

1 / 3 ـ 5: الفِرارُ عَنِ المَسؤُولِيَّةِ

1 / 3 ـ 5: گريز از مسئوليت

85. جامع الأخبار:قالَ [رَسولُ اللّهِ] صلى الله عليه و آله لِرَجُلٍ اسمُهُ عَكّافٌ: ألَكَ زَوجَةٌ؟ قالَ: لا يا رَسولَ اللّهِ، قالَ: ألَكَ جارِيَةٌ؟ قالَ: لا يا رَسولَ اللّهِ، قال صلى الله عليه و آله: أفَأَنتَ موسِرٌ؟ قالَ: نَعَم، قالَ: تَزَوَّج، وإلّا فَأَنتَ مِنَ المُذنِبينَ.

وفي رِوايَةٍ: تَزَوَّج، وإلّا فَأَنتَ مِن رُهبانِ النَّصارى.

وفي رِوايةٍ: تَزَوَّج، وإلّا فَأَنتَ مِن إخوانِ الشَّياطينِ.

85. جامع الأخبار:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به مردى به نام عكّاف فرمود: «همسر دارى؟».

گفت: نه، اى پيامبر خدا!

فرمود: «كنيزى دارى؟».

گفت: نه، اى پيامبر خدا!

فرمود: «آيا توانگرى؟».

گفت: بله.

فرمود: «ازدواج كن، وگر نه، از گنهكاران هستى».

در روايتى ديگر آمده است: «ازدواج كن، وگر نه، در شمار راهبان نصارا هستى».

و در روايتى ديگر آمده است: «ازدواج كن، وگر نه، از برادران شياطين هستى».

86. مسند ابن حنبل عن أبي ذرّ:دَخَلَ عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله رَجُلٌ يُقالُ لَهُ: عَكّافُ بنُ بِشرٍ التَّميمِيُّ، فَقالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: يا عَكّافُ، هَل لَكَ مِن زَوجَةٍ؟ قالَ: لا، قالَ: ولا جارِيةٌ؟ قالَ: ولا جارِيةٌ، قالَ: وأنتَ موسِرٌ بِخَيرٍ؟ قالَ: وأنَا موسِرٌ بِخَيرٍ.

قالَ: أنتَ إذا مِن إخوانِ الشَّياطينِ، لَو كُنتَ فِي النَّصارى كُنتَ مِن رُهبانِهِم! إنَّ سُنَّتَنَا النِّكاحُ، شِرارُكُم عُزّابُكُم، وأراذِلُ مَوتاكُم عُزّابُكُم، أبِالشَّيطانِ تَمَرَّسونَ ، ما لِلشَّيطانِ مِن سِلاحٍ أبلَغُ فِي الصالِحينَ مِنَ النِّساءِ، إلَا المُتَزَوِّجونَ؛ اُولئِكَ المُطَهَّرونَ المُبَرَّؤونَ مِنَ الخَنا. وَيحَكَ يا عَكّافُ! إنَّهُنَّ صَواحِبُ أيّوبَ وداوودَ ويوسُفَ وكُرسُفَ.

فَقالَ لَهُ بِشرُ بنُ عَطِيَّةَ: ومَن كُرسُفُ يا رَسولَ اللّهِ؟ قالَ: رَجُلٌ كانَ يَعبُدُ اللّهَ بِساحِلٍ مِن سَواحِلِ البَحرِ ثَلاثَمِئَةِ عامٍ، يَصومُ النَّهارَ ويَقومُ اللَّيلَ، إنَّهُ كَفَرَ بِاللّهِ العَظيمِ في سَبَبِ امرَأَةٍ عَشِقَها وتَرَكَ ما كانَ عَلَيهِ مِن عِبادَةِ اللّهِ عز و جل، ثُمَّ استَدرَكَ اللّهُ بِبَعضِ ما كانَ مِنهُ فَتابَ عَلَيهِ. وَيحَكَ يا عَكّافُ، تَزَوَّج وإلّا فَأَنتَ مِنَ المُذَبذَبينَ .

قالَ: زَوِّجني يا رَسولَ اللّهِ، قالَ: قَد زَوَّجتُكَ كَريمَةَ بِنتَ كُلثومٍ الحِميَرِيِّ.

86. مسند ابن حنبل ـ به نقل از ابو ذر ـ:مردى به نام عَكّاف بن بِشر تَميمى، نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد. پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «اى عكّاف! آيا همسر دارى؟».

گفت: نه.

فرمود: «و نه كنيزى؟».

گفت: و نه كنيزى.

فرمود: «آيا توان مالى دارى؟».

گفت: توان مالى دارم.

فرمود: «پس، تو از برادران شياطين هستى. اگر از نصارا بودى، از راهبانشان مى بودى! سنّت ما ازدواج كردن است. بدترين شما، بى همسرانتان هستند. پست ترين مُردگانتان، بى همسران شمايند. آيا با شيطان، شوخى (/ دست و پنجه نرم) مى كنيد؟! شيطان براى [تباه كردن] نيكان، سلاحى بُرنده تر از زنان ندارد، مگر آنان كه ازدواج كرده باشند. آنان پاك هستند و از فساد در امان اند. واى بر تو، اى عكّاف! زنان، حتّى از [وسوسه كردن] ايّوب و داوود و يوسف و كُرسُف، دست بردار نبودند».

بشر بن عطيّه گفت: كُرسُف كيست، اى پيامبر خدا؟

فرمود: «مردى بود كه در ساحلى از سواحل دريا، سيصد سال، خدا را عبادت مى كرد. روزها روزه مى گرفت و شب ها را به عبادت مى گذراند؛ امّا عاشق زنى شد و به سبب آن، به خداى بزرگ، كافر گشت و عبادت خداوند عز و جل را رها كرد؛ ولى بعد، به واسطه كارى كه كرد، خداوند به داد او رسيد و توبه اش را پذيرفت. واى بر تو، اى عَكّاف! ازدواج كن، وگر نه از نااستواران [در دين و ايمان] خواهى بود».

عَكّاف گفت: مرا همسر بِده، اى پيامبر خدا!

فرمود: «تو را به همسرىِ كريمه، دختر كُلثوم حِميَرى، در آوردم».

1 / 4: آداب تأسيس الاُسرة

1 / 4: آداب ازدواج و تشكيل خانواده

1 / 4 ـ 1: قَبلَ كُلِّ شَيءٍ

1 / 4 ـ 1: پيش از هر چيز

أ ـ النِّيَّةُ الصَّالِحَةُ

الف ـ انگيزه درست

87. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن نَكَحَ للّهِِ وأنكَحَ للّهِِ، استَحَقَّ وَلايَةَ اللّهِ.

87. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس براى [خشنودى] خدا ازدواج كند و براى خدا كسى را همسر دهد، سزاوار ولايت (سرپرستى و حمايت) خداست.

88. دعائم الإسلام:عَنهُ [أي رَسولِ اللّهِ] صلى الله عليه و آله أنَّهُ نَهى عَن نِكاحٍ يُرادُ بِهِ غَيرُ وَجهِ اللّهِ وَالعِفَّةِ، ونَهى عَنِ النِّكاحِ بِالرِّياءِ وَالسُّمعَةِ.

88. دعائم الإسلام:از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نقل شده كه ايشان از ازدواجى كه براى غير رضاى خدا و حفظ پاك دامنى باشد، نهى فرمود، و از ازدواج براى خودستايى و شهرت طلبى نيز نهى فرمود.

89. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:ثَلاثَةٌ حَقٌّ عَلَى اللّهِ عَونُهُم: المُجاهِدُ في سَبيلِ اللّهِ، وَالمُكاتَبُ الَّذي يُريدُ الأَداءَ، وَالنّاكِحُ الَّذي يُريدُ العَفافَ.

89. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:سه كس اند كه بر خداوند، واجب است آنان را كمك كند: مجاهد در راه خدا؛ بنده اى كه براى آزادى خود، با سَرورش قرارداد بنويسد و بخواهد به قرارش عمل كند؛ و كسى كه براى حفظ پاك دامنى اش، ازدواج كند.

90. عنه صلى الله عليه و آله:لا تَزَوَّجُوا النِّساءَ لِحُسنِهِنَّ؛ فَعَسى حُسنُهُنَّ أن يُردِيَهُنَّ، ولا تَزَوَّجوهُنَّ لِأَموالِهِنَّ؛ فَعَسى أموالُهُنّ أن تُطغِيَهُنَّ، ولكِن تَزَوَّجوهُنَّ عَلَى الدّينِ.

90. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:با زنان، به خاطر زيبايى شان ازدواج نكنيد؛ [زيرا] چه بسا زيبايى، آنها را به تباهى افكنَد. براى مال و ثروتشان هم با آنان ازدواج نكنيد؛ [زيرا] چه بسا كه ثروتشان آنان را به سركشى وا دارد؛ بلكه براى دين با آنها ازدواج كنيد.

91. عنه صلى الله عليه و آله:مَن تَزَوَّجَ امرَأَةً لِعِزِّها لَم يَزِدهُ اللّهُ إلّا ذُلّاً، ومَن تَزَوَّجَها لِمالِها لَم يَزِدهُ اللّهُ إلّا فَقرا، ومَن تَزَوَّجَها لِحَسَبِها لَم يَزِدهُ اللّهُ إلّا دَناءَةً. ومَن تَزَوَّجَ امرَأَةً لَم يَتَزَوَّجها إلّا لِيَغُضَّ بَصَرَهُ، أو لِيُحصِنَ فَرجَهُ، أو يَصِلَ رَحِمَهُ، بارَكَ اللّهُ لَهُ فيها وبارَكَ لَها فيهِ.

91. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس با زنى، به خاطر قدرتش ازدواج كند، خداوند، جز بر خوارى او نمى افزايد. و هر كس با زنى، به خاطر دارايى اش ازدواج كند، خداوند، جز بر نادارى او نمى افزايد. و هر كس با زنى، به خاطر بزرگ زادگى اش ازدواج كند، خداوند، جز بر پستى او نمى افزايد. و هر كس با زنى، فقط براى اين ازدواج كند كه چشمش را [از حرام و نامحرم] فرو بپوشانَد، يا دامنش را پاك نگه دارد، يا پيوند خويشاوندى اش را برقرار بدارد، خداوند، در آن مرد و زن براى يكديگر بركت قرار مى دهد.

92. عنه صلى الله عليه و آله:لا تُنكَحُ المَرأَةُ لِأَربَعَةٍ: لِمالِها، وجَمالِها، ونَسَبِها، ولَذَّتِها. فَعَلَيكَ بِذاتِ الدّينِ.

92. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:به خاطر چهار چيز نبايد با زن ازدواج كرد: ثروتش، زيبايى اش، حسب و نسبش، و لذّتش. پس بر تو باد [ازدواج با] زن متديّن!

93. عنه صلى الله عليه و آله:إذا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ المَرأَةَ لِدينِها وجَمالِها، كانَ فيها سَدّا مِن غَورٍ .

93. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه مردى با زنى، به خاطر تديّن و زيبايى اش ازدواج كند، زن، مانع از فرو رفتن مرد در گرداب [هلاكت] مى شود.

94. عنه صلى الله عليه و آله:مَن تَزَوَّجَ امرَأَةً لا يَتَزَوَّجُها إلّا لِجَمالِها، لَم يَرَ فيها ما يُحِبُّ. ومَن تَزَوَّجَها لِمالِها لا يَتَزَوَّجُها إلّا لَهُ، وكَلَهُ اللّهُ إلَيهِ. فَعَلَيكُم بِذاتِ الدّينِ.

94. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس با زنى، تنها به خاطر زيبايى اش ازدواج كند، دلخواه خود را در او نمى بيند و هر كس جز به خاطر دارايى اش با او ازدواج نكند، خداوند، او را به همان دارايى وا مى گذارد. پس بر شما باد [ازدواج با] زن متديّن!

95. عنه صلى الله عليه و آله:مَن زَوَّجَ للّهِِ تَعالى، تَوَّجَهُ اللّهُ تاجَ المُلكِ.

95. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس به خاطر خداوند بزرگ، با كسى ازدواج كند، خداوند، تاج پادشاهى بر سر او مى نهد.

96. الإمام الصادق عليه السلام:إذا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ المَرأَةَ لِجَمالِها أو مالِها وُكِلَ إلى ذلِكَ، وإذا تَزَوَّجَها لِدينِها رَزَقَهُ اللّهُ الجَمالَ وَالمالَ.

96. امام صادق عليه السلام:هر گاه مردى با زنى، به خاطر زيبايى يا دارايى اش ازدواج كند، به همان [زيبايى يا دارايى] واگذار مى شود، و هر گاه به خاطر دينش با او ازدواج كند، خداوند، زيبايى و دارايى را نيز روزى اش مى كند.

ب ـ الدُّعاءُ

ب ـ دعا كردن

97. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:اُكتُمِ الخِطبَةَ، ثُمَّ تَوَضَّأ فَأَحسِن وُضوءَكَ، وصَلِّ ما كَتَبَ اللّهُ لَكَ، ثُمَّ احمَد رَبَّكَ وَمجِّدهُ، ثُمَّ قُل: اللّهُمَّ إنَّكَ تَقدِرُ ولا أقدِرُ، وتَعلَمُ ولا أعلَمُ، أنتَ عَلّامُ الغُيوبِ، فَإِن رَأَيتَ لي في فُلانَةَ ـ تُسَمّيها بِاسمِها ـ خَيرا في ديني ودُنيايَ وآخِرَتي ، وإن كانَ غَيرُها خَيرا لي مِنها في ديني ودُنيايَ وآخِرَتي، فَاقضِ لي بِها.

97. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:نخست، نيّت خواستگارى بكن. سپس وضويى كامل بساز و نمازى را كه خداوند بر تو نوشته، به جاى آور. سپس پروردگارت را سپاس گو و از او به بزرگى ياد كن. آن گاه بگو: «بار خدايا! تو مى توانى و من نمى توانم. تو مى دانى و من نمى دانم. تو داناى نهان هايى. پس اگر در فلانى (نام او را مى برى) براى دين و دنيا و آخرت من خير مى بينى، و اگر جز او را براى دين و دنيا و آخرت من بهتر مى بينى، او را برايم قسمت فرما».

98. الإمام عليّ عليه السلام:مَن أرادَ مِنكُمُ التَّزويجَ فَليُصَلِّ رَكعَتَينِ وَليَقرَأ بِفاتِحَةِ الكِتابِ وسورَةِ يس، فَإِذا فَرَغَ مِنَ الصَّلاةِ فَليَحمَدِ اللّهَ عز و جل وَليُثنِ عَلَيهِ، وَليَقُل:

اللّهُمَّ ارزُقني زَوجَةً صالِحَةً وَدودا وَلودا شَكورا قَنوعا غَيورا، إن أحسَنتُ شَكَرَت، وإن أسَأتُ غَفَرَت، وإن ذَكَرتُ اللّهَ تَعالى أعانَت، وإن نَسيتُ ذَكَّرَت، وإن خَرَجتُ مِن عِندِها حَفِظتْ، وإن دَخَلتُ عَلَيها سُرَّت، وإن أمَرتُها أطاعَتني، وإن أقسَمتُ عَلَيها أبَرَّت قَسَمي، وإن غَضِبتُ أرضَتني، يا ذا الجَلالِ وَالإِكرامِ هَب لي ذلِكَ فَإِنَّما أسأَلُكَ ولا أجِدُ إلّا ما قَسَمتَ لي.

مَن فَعَلَ ذلِكَ أعطاهُ اللّهُ ما سَأَلَ.

98. امام على عليه السلام:هر يك از شما كه خواست ازدواج كند، [نخست] دو ركعت نماز بگزارد و سوره حمد و يس را بخواند و آن گاه كه از نماز فراغت يافت، ثناى خداوند عز و جل را به جا آورد و بگويد: «بار خدايا! مرا همسرى نيك و مهربان و زايا و سپاس گزار و قانع و پاك دامن، روزى فرما، كه اگر نيكى كردم، سپاس گزارى كند و اگر بدى كردم، ببخشايد و اگر خداى بزرگ را ياد كردم، كمك نمايد و اگر [خدا را] فراموش كردم، يادآورى كند و هر گاه خانه را ترك كردم، خودش را حفظ كند و هر گاه بر او وارد شدم، خوش حال شود و اگر دستورش دادم، از من فرمان بردارى كند و هر گاه سوگندش دادم [كه فلان كار را بكند يا نكند]، بپذيرد و هر گاه به خشم آمدم، مرا خشنود سازد. اى خداوندگار شكوه و بزرگوارى! چنين زنى را به من ببخش، كه من از تو درخواست مى كنم و به دست نمى آورم، مگر آنچه تو قسمت من كرده اى».

هر كس چنين كند، خداوند، آنچه را كه درخواست كرده، به او عطا مى فرمايد.

99. الكافي عن أبي بصير:قالَ لي أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام: إذا تَزَوَّجَ أحَدُكُم كَيفَ يَصنَعُ؟ قُلتُ: لا أدري! قالَ: إذا هَمَّ بِذلِكَ فَليُصَلِّ رَكعَتَينِ ويَحمَدِ اللّهِ، ثُمَّ يَقولُ:

اللّهُمَّ إنّي أريدُ أن أتَزَوَّجَ، فَقَدِّر لي مِنَ النِّساءِ أعَفَّهُنَّ فَرجا، وأحفَظَهُنَّ لي في نَفسِها وفي مالي، وأوسَعَهُنَّ رِزقا، وأعظَمَهُنَّ بَرَكَةً، وقَدِّر لي وَلَدا طَيِّبا تَجعَلُهُ خَلَفا صالِحا في حَياتي وبَعدَ مَماتي.

99. الكافى ـ به نقل از ابو بصير ـ:امام صادق عليه السلام به من فرمود: «زمانى كه يكى از شما

ازدواج مى كند، چه بايد بكند؟».

گفتم: نمى دانم.

فرمود: «هر گاه تصميم به اين كار گرفت، دو ركعت نماز بگزارد و [سپس] از خداوند، سپاس گزارى كند. آن گاه بگويد: خدايا! من مى خواهم ازدواج كنم. پس زنى را نصيب من كن كه پاك دامن تر است و نسبت به خود و اموال من، نگه دارنده تر و پُرروزى تر و پُربركت تر است، و برايم فرزندى پاك مقدّر فرما كه در زندگى و پس از مُردنم، جانشينى شايسته قرارش دهى».

1 / 4 ـ 2: إرشاداتٌ لِاختيارِ الأفضَلِ

1 / 4 ـ 2: ره نمودهايى براى انتخاب بهتر

أ ـ صَلاحُ الاُسرَةِ

الف ـ شايستگى خانوادگى

100. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:تَزَوَّجوا فِي الحِجزِ الصّالِحِ، فَإِنَّ العِرقَ دَسّاسٌ.

100. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:با خانواده خوب و شايسته وصلت كنيد؛ زيرا رگ و ريشه اثر دارد.

101. عنه صلى الله عليه و آله:اِختاروا لِنُطَفِكُم، فَإِنَّ الخالَ أحَدُ الضَّجيعَينِ.

101. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:براى نطفه هاى خود، [همسر شايسته] گزينش كنيد؛ چرا كه دايى، يكى از دو هم بستر است.

102. عنه صلى الله عليه و آله:تَخَيَّروا لِنُطَفِكُم، فَإِنَّ النِّساءَ يَلِدنَ أشباهَ إخوانِهِنَّ وأخَواتِهِنَّ.

102. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:براى نطفه هاى خود، بهترين را گزينش كنيد؛ زيرا زنان، فرزندانى همانند برادران و خواهران خود به دنيا مى آورند.

ب ـ النَّظَرُ

ب ـ نگريستن

103. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن تاقَت نَفسُهُ إلى نِكاحِ امرَأَةٍ، فَليَنظُر مِنها إلى ما يَدعوهُ إلى نِكاحِها.

103. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:كسى كه خواهان ازدواج با زنى است، [مى تواند] به آن قسمت هايى از بدن زن كه او را به ازدواج با آن زن مى خوانَد، نگاه كند.

104. عنه صلى الله عليه و آله:إذا خَطَبَ أحَدُكُمُ المَرأَةَ، فَإِنِ استَطاعَ أن يَنظُرَ إلى ما يَدعوهُ إلى نِكاحِها فَليَفعَل.

104. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه يكى از شما از زنى خواستگارى كرد، اگر مى تواند به آنچه او را به ازدواج با آن زن مى خوانَد، نگاه كند، اين كار را بكند.

105. سنن ابن ماجة عن أنس:إنَّ المُغيرَةَ بنَ شُعبَةَ أرادَ أن يَتَزَوَّجَ امرَأَةً فَقالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: اِذهَب فَانظُر إلَيها، فَإِنَّهُ أحرى أن يُؤدَمَ بَينَكُما. فَفَعَلَ، فَتَزَوَّجَها، فَذَكَرَ مِن مُوافَقَتِها.

105. سنن ابن ماجة ـ به نقل از اَنَس ـ:مُغيرة بن شُعبه، مى خواست با زنى ازدواج كند. پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «برو و او را ببين؛ زيرا اين كار، موجب محبّت [و سازش بيشترى] ميان شما مى شود».

[مغيره] چنين كرد. با آن زن ازدواج نمود و از سازگارى او ياد كرد.

106. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إذا أرادَ أحَدُكُم أن يَتَزَوَّجَ، فَليَسأَلَ عَن شَعرِها كَما يَسأَلُ عَن وَجهِها، فَإِنَّ الشَّعرَ أحَدُ الجَمالَينِ.

106. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه يكى از شما، خواهان همسرگزينى است، همچنان كه از چهره او پرس و جو مى كند، از موى او نيز بپرسد؛ زيرا مو، يكى از دو زيبايى است.

107. صحيح مسلم عن أبي هريرة:كُنتُ عِندَ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَأَتاهُ رَجُلٌ فَأَخبَرَهُ أنَّهُ تَزَوَّجَ امرَأَةً مِنَ الأَنصارِ، فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: أنَظَرتَ إلَيها؟ قالَ: لا.

قالَ: فَاذهَب فَانظُر إلَيها، فَإِنَّ في أعيُنِ الأَنصارِ شَيئا.

107. صحيح مسلم ـ به نقل از ابو هريره ـ:نزد پيامبر صلى الله عليه و آله بودم كه مردى آمد و گفت كه با زنى از انصار، ازدواج كرده است. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به او فرمود: «آيا او را ديده اى؟».

گفت: نه.

فرمود: «برو و او را ببين؛ زيرا در چشمان انصار، چيزى (اندك عيبى) وجود دارد».

ملاحظة

جاء في «تحرير الوسيلة» للإمام الخميني قدس سره، في ذكر شرائط النظر ما يلي:

يجوز لمن يريد تزويج امرأة أن ينظر إليها بشرط:

1. أن لا يكون بقصد التلذذ وإن علم أنّه يحصل بسبب النظر قهرا.

2. أن يحتمل حصول زيادة بصيرة بها.

3. أن يجوز تزويجها فعلاً لا مثل ذات البعل والعدّة.

4. أن يحتمل حصول التوافق على التزويج دون من علم أنّها تردّ خطبتها.

والأحوط الاقتصار على وجهها وكفّيها وشعرها ومحاسنها وإن كان الأقوى جواز التعدّي إلى المعاصم، بل وسائر الجسد ما عدا العورة، والأحوط أن يكون من وراء الثوب الرقيق، كما أن الأحوط ـ لو لم يكن الأقوى ـ الاقتصار على ما إذا كان قاصدا لتزويج المنظورة بالخصوص فلا يعمّ الحكم ما إذا كان قاصدا لمطلق التزويج وكان بصدد تعيين الزوجة بهذا الاختبار، ويجوز تكرار النظر إذا لم يحصل الاطّلاع عليها بالنظرة الاُولى (تحرير الوسيلة: ج2 ص245).

نكته

امام خمينى در تحرير الوسيلة در باره شرايط نگاه كردن به نامحرم، آورده است:

كسى كه قصد ازدواج با زنى را دارد، جايز است با اين شرايط، به او نگاه كند:

1. نگاه به قصد لذّت بردن نباشد، هرچند بداند كه قهرا لذّت، با آن نگاه، حاصل مى شود.

2. احتمال بدهد كه با نگاه كردن، اطّلاعات بيشترى به دست مى آورد.

3. زنى باشد كه مى توان با او ازدواج كرد، نه مانند زن شوهردار و يا زن هاى در عِدّه.

4. احتمال بدهد كه توافق براى ازدواج به دست مى آيد، نه اين كه بداند زن حتما خواستگارى را رد مى كند.

احتياط، اكتفا كردن در نگاه به صورت، دست ها، موها و زيبايى آشكار است، هر چند اقوى، جواز عبور از ظواهر به مچ ها و بقيّه بدن بجز عورت است. همچنين احتياط، اين است كه نگاه كردن به بدن، از روى لباس نازك باشد، همان گونه كه احتياط ـ اگر نگوييم اقوى ـ، اكتفا كردن در نگاه به همان زن مشخّصى است كه قصد ازدواج با او را دارد، و اين حكم (جواز نگاه)، شامل قصد مطلقِ ازدواج نمى شود، هر چند شخص با اين نگاه [به زنان متعدّد]، در صدد انتخاب همسر [از ميان آنها] باشد. ضمنا [در نگاه به همان زن مشخّص،] اگر با نگاه اوّل، اطّلاعات لازم به دست نيامد، نگاه مجدّد، جايز است.

ج ـ اِختيارُ الصَّالِحَةِ

ج ـ انتخاب همسر شايسته

108. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مِن سَعادَةِ المَرءِ الزَّوجَةُ الصّالِحَةُ.

108. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:از خوش بختى مرد، داشتن همسر شايسته است.

109. عنه صلى الله عليه و آله:المَرأَةُ الصّالِحَةُ خَيرٌ مِن ألفِ رَجُلٍ غَيرِ صالِحٍ.

109. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:يك زن شايسته، بهتر از هزار مرد ناشايست است.

110. عنه صلى الله عليه و آله:مَا استَفادَ المُؤمِنُ بَعدَ تَقوَى اللّهِ، خَيرا لَهُ مِن زَوجَةٍ صالِحَةٍ.

110. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مؤمن، پس از پروامندى از خدا، بهره اى بهتر از همسر شايسته، نبرده است.

111. عنه صلى الله عليه و آله:الدُّنيا مَتاعٌ، وخَيرُ مَتاعِ الدُّنيا المَرأَةُ الصّالِحَةُ.

111. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:دنيا، متاع است و بهترين متاع آن، زن شايسته است.

112. الإمام الباقر عليه السلام:أتى رَجُلٌ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله يَستَأمِرُهُ فِي النِّكاحِ. فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: اِنكِح، وعَلَيكَ بِذاتِ الدّينِ تَرِبَت يَداكَ .

112. امام باقر عليه السلام:مردى، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و با ايشان در باره ازدواج، مشورت كرد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به او فرمود: «ازدواج كن و بر تو باد ازدواج با زن متديّن. خداوند، به تو خير بدهد!».

113. الإمام عليّ عليه السلام:إذا أرادَ اللّهُ بِعَبدٍ خَيرا، ألهَمَهُ القَناعَةَ وأصلَحَ لَهُ زَوجَهُ.

113. امام على عليه السلام:هر گاه خداوند، خيرى را براى بنده اى بخواهد، قناعت كردن را در دل او مى افكنَد و همسرش را شايسته مى گردانَد.

114. عنه عليه السلام:أنعَمُ النّاسِ عَيشا مَن مَنَحَهُ اللّهُ سُبحانَهُ القَناعَةَ وأصلَحَ لَهُ زَوجَهُ.

114. امام على عليه السلام:خوش ترين زندگى، از آنِ كسى است كه خداوند سبحان، به او قناعت بخشيده و همسرى شايسته، روزى اش كرده است.

115. عنه عليه السلام:الزَّوجَةُ الصّالِحَةُ أحَدُ الكَسبَينِ.

115. امام على عليه السلام:همسر شايسته، يكى از دو دستاورد است.

116. الإمام الحسن عليه السلام ـ لِرَجُلٍ جاءَ إلَيهِ يَستَشيرُهُ في تزويجِ ابنَتِهِ ـ:زَوِّجها مِن رَجُلٍ تَقِيٍّ، فَإِنَّهُ إن أحَبَّها أكرَمَها، وإن أبغَضَها لَم يَظلِمها.

116. امام حسن عليه السلام ـ به مردى كه نزد ايشان آمد و در باره شوهر دادن دخترش با ايشان مشورت كرد ـ:او را به همسرى مردى باتقوا در آور؛ زيرا اگر دختر تو را دوست داشته باشد، گرامى اش مى دارد و اگر دوستش نداشته باشد، به او ستم نمى كند.

د ـ اِختيارُ الباكِرَةِ

د ـ انتخاب زنِ باكِره

117. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:تَزَوَّجُوا الأَبكارَ؛ فَإِنَّهُنَّ أطيَبُ شَيءٍ أفواها، وأدَرُّ شَيءٍ أخلافا، وأحسَنُ شَيءٍ أخلاقا، وأفتَحُ شَيءٍ أرحاما. أما عَلِمتُم أنّي اُباهي بِكُمُ الاُمَمَ يَومَ القِيامَةِ، حَتّى بِالسِّقطِ، يَظَلُّ مُحبَنطِئا عَلى بابِ الجَنَّةِ! فَيَقولُ اللّهُ عز و جل لَهُ: اُدخُلِ الجَنَّةَ، فَيَقولُ: لا، حَتّى يَدخُلَ أبواي قَبلي. فَيَقولُ اللّهُ تَعالى لِمَلَكٍ مِنَ المَلائِكَةِ ائتِني بِأَبَوَيهِ، فَيَأمُرُ بِهِما إلَى الجَنَّةِ، فَيَقولُ: هذا بِفَضلِ رَحمَتي لَكَ.

117. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:با زنانِ باكره ازدواج كنيد؛ زيرا آنان دهانشان خوش بوتر، سينه هايشان شيراَفشان تر، اخلاقشان نيكوتر، و رَحِم هايشان بازتر است. آيا نمى دانيد كه در روز رستاخيز، به [بسيارىِ] شما بر ديگر امّت ها مى بالم؟ حتّى به جنين سقط شده اى كه قهر كرده و ناراحت، بر درِ بهشت مى مانَد. پس خداوند عز و جل به او مى گويد: «داخل بهشت شو!» و او مى گويد: نه. [وارد نمى شوم] تا اين كه پيش از من، پدر و مادرم داخل شوند. پس خداوند متعال، به فرشته اى از فرشتگان مى فرمايد: «پدر و مادرش را نزد من بياوريد». آن گاه دستور مى دهد كه آن دو را به بهشت ببرند. سپس مى فرمايد: «اين، از لطف و رحمت من به توست».

118. سنن الدارمي عن جابر بن عبد اللّه:كُنّا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله في سَفَرٍ، فَلَمّا قَفَلنا تَعَجَّلتُ، فَلَحِقَني راكِبٌ، قالَ: فَالتَفَتُّ فَإِذا أنَا بِرَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَقالَ لي: ما أعجَلَكَ يا جابِرُ؟ قالَ: إنّي حَديثُ عَهدٍ بِعُرسٍ. قالَ: أفَبِكرا تَزَوَّجتَها أم ثَيِّبا؟ قالَ: قُلتُ: بَل ثَيِّبا. قالَ: فَهَلّا بِكرا تُلاعِبُها وتُلاعِبُكَ! قالَ: ثُمَّ قالَ لي: إذا قَدِمتَ فَالكَيسَ الكَيسَ. قالَ: فَلَمّا قَدِمنا ذَهَبنا نَدخُلُ، قالَ: أمهِلوا حَتّى نَدخُلَ لَيلاً ـ أي عِشاءً ـ لِكَي تَمتَشِطَ الشَّعِثَةُ وتَستَحِدَّ المُغيبَةُ.

118. سنن الدارمى ـ به نقل از جابر بن عبد اللّه ـ:در سفرى، با پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بوديم. هنگامى كه باز گشتيم، من در رفتن، پيشى گرفتم. سوارى به من رسيد. بر گشتم. ديدم پيامبر خدا صلى الله عليه و آله است. فرمود: «چه چيزى تو را به شتاب وا داشته است، اى جابر؟!».

گفتم: من تازه دامادم.

فرمود: «با دختر ازدواج كرده اى، يا بيوه؟».

گفتم: بيوه.

فرمود: «پس چرا دختر نگرفتى كه با هم به ملاعبه بپردازيد؟».

سپس به من فرمود: «هر گاه وارد شدى، هوش دار، هوش دار!».

چون رسيديم، خواستيم كه وارد شويم، امّا پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «درنگ كنيد تا شب ـ يعنى شامگاهان ـ وارد شويم تا زنان، شانه اى بر سر خويش بكشند و موى از خود بِستُرند».

119. صحيح البخاري عن جابر:تَزَوَّجتُ امرَأَةً، فَقالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: تَزَوَّجتَ يا جابِرُ؟ قُلتُ: نَعَم، قالَ: بِكرا أم ثَيِّبا؟ قُلتُ: ثَيِّبا؟ قالَ: هَلّا جارِيةً تُلاعِبُها وتُلاعِبُكَ أو تُضاحِكُها وتُضاحِكُكَ. قُلتُ: هَلَكَ أبي فَتَرَكَ سَبعَ ـ أو تِسعَ ـ بَناتٍ، فَكَرِهتُ أن أجيئَهُنَّ بِمِثلِهِنَّ، فَتَزَوَّجتُ امرَأَةً تَقومُ عَلَيهِنَّ. قالَ: فَبارَكَ اللّهُ عَلَيكَ.

119. صحيح البخارى ـ به نقل از جابر ـ:با زنى ازدواج كردم. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «اى جابر! آيا ازدواج كردى؟».

گفتم: آرى.

فرمود: «دختر است، يا بيوه؟».

گفتم: بيوه.

فرمود: «چرا دختر نگرفتى، كه با يكديگر ملاعبه و بگوبخند كنيد؟».

گفتم: پدرم مُرد، در حالى كه هفت ـ يا نُه ـ دختر بر جاى گذاشت و من خوش نداشتم كه يكى

چون آنان، بر جمعشان بيفزايم. پس با زنى ازدواج كردم كه سرپرستى آنان را به عهده بگيرد.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «آفرين بر تو!».

120. صحيح البخاري عن عائشة:قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، أرَأَيتَ لَو نَزَلتَ وادِيا وفيهِ شَجَرَةٌ قَد اُكِلَ مِنها، ووَجَدتَ شَجَرا لَم يُؤكَل مِنها، في أيِّها كُنتَ تُرتِعُ بَعيرَكَ؟ قالَ: فِي الَّتي لَم يُرتَع مِنها.

تَعني أنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله لَم يَتَزَوَّج بِكرا غَيرَها.

120. صحيح البخارى ـ به نقل از عايشه ـ:گفتم: اى پيامبر خدا! اگر به وادى اى فرود آمدى و در آن، درختى بود كه از آن خورده اند و درختى ديگر يافتى كه از آن، خورده نشده است، در كدام يك از آنها، اشترت را مى چرانى؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «در آن درختى كه از آن، چريده نشده است».

مراد عايشه، آن بود كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله جز او، باكره اى ديگر، به همسرى نگرفت.

ه ـ اِختيار الشَّابَّةِ

ه ـ انتخاب زنِ جوان

121. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:تَزَوَّجُوا الشَّوابَّ فَإِنَّهُنَّ أغَرُّ أخلاقا .

121. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:با دختران جوان، ازدواج كنيد كه آنان، خوش خوترند.

و ـ الاِغتِرابُ

و ـ ازدواج با بيگانه

122. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:اِغتَرِبوا لا تُضووا .

122. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:با بيگانه (غير خويشاوند)، ازدواج كنيد تا فرزندان لاغرِ تكيده، به دنيا نياوريد.

ز ـ اِختيارُ مَن فيها هذِهِ الخَصائِصُ

ز ـ انتخاب زنى با اين ويژگى ها

123. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:تَزَوَّجُوا الزُّرقَ ؛ فَإِنَّ فيهِنَّ اليُمنَ.

123. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:با زنان چشمْ زاغ، ازدواج كنيد؛ زيرا اين گونه زنان، خوش يُمن اند.

124. عنه صلى الله عليه و آله:تَخَيَّروا لِنُطَفِكُم، وَانتَخِبُوا المَناكِحَ، وعَلَيكُم بِذاتِ الأَوراكِ ؛ فَإِنَّهُنَّ أنجَبُ.

124. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:براى نُطفه هاى خود، گزينش كنيد و همسران را انتخاب نماييد. بر شما باد زنانى كه لگنِ بزرگ دارند؛ زيرا اينان زاياترند.

125. عنه صلى الله عليه و آله:عَلَيكُم بِذَواتِ الأَعجازِ؛ فَإِنَّهُنَّ أنجَبُ وفيهِنَّ يُمنٌ.

125. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بر شما باد زنان بزرگ سُرين؛ زيرا اين گونه زنان، زاياتر و خوش يُمن اند.

126. الكافي عن أحمد بن أبي عبد اللّه عن بعض أصحابنا رفع الحديث، قال:كانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله إذا أرادَ تَزويجَ امرَأَةٍ بَعَثَ مَن يَنظُرُ إلَيها، ويَقولُ لِلمَبعوثَةِ: شَمّي ليتَها؛ فَإِن طابَ ليتُها طابَ عَرفُها، وَانظُري كَعبَها؛ فَإِن دَرِمَ كَعبُها عَظُمَ كَعثَبُها .

126. الكافى ـ به نقل از احمد بن ابى عبد اللّه، از يكى از شيعيان، در حديثى كه سند آن را به اهل بيت عليهم السلام رسانده است ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله هر گاه مى خواست با زنى ازدواج كند، كسى را مى فرستاد تا او را ببيند و به آن فرستاده مى فرمود: «گردنش را ببوى. اگر گردنش خوش بو بود، بدنى خوش بو دارد، و قوزك پايش را نگاه كن. اگر گوشتالود بود، شرمگاهش [نيز] گوشتالوست».

127. الإمام عليّ عليه السلام:مَن أرادَ الباءَةَ فَليَتَزَوَّج بِامرَأَةٍ قَريبَةٍ مِنَ الأَرضِ، بَعيدَةٍ ما بَينَ المَنكِبَينِ، سَمراءَ اللَّونِ، فَإِن لَم يَحظَ بِها فَعَلَيَّ مَهرُها.

127. امام على عليه السلام:هر كه خواست ازدواج كند، با زنى كوته قامت، چهارشانه و سبزه ازدواج كند. اگر از او لذّت نبُرد، مهريه اش با من.

128. عنه عليه السلام:تَزَوَّجوا سَمراءَ عَيناءَ عَجزاءَ مَربوعَةً، فَإِن كَرِهتَها فَعَلَيَّ مَهرُها.

128. امام على عليه السلام:با زن سبزه درشت چشمِ بزرگ سُرينِ چهارشانه ازدواج كنيد. اگر پسندتان نيفتاد، مهريه اش با من.

129. الإمام الكاظم عليه السلام:مِن سَعادَةِ الرَّجُلِ أن يَكشِفَ الثَّوبَ عَنِ امرَأَةٍ بَيضاءَ.

129. امام كاظم عليه السلام:از سعادت مرد، اين است كه از زنى سيمين بَر، جامه بر گيرد.

130. الكافي عن إبراهيم الكرخي:قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام: إنَّ صاحِبَتي هَلَكَت وكانَت لي مُوافِقَةً، وقَد هَمَمتُ أن أتَزَوَّجَ.

فَقالَ لي: اُنظُر أينَ تَضَعُ نَفسَكَ، ومَن تُشرِكُهُ في مالِكَ، وتُطلِعُهُ عَلى دينِكَ وسِرِّكَ، فَإِن كُنتَ لابُدَّ فاعِلاً فَبِكرا تُنسَبُ إلَى الخَيرِ وإلى حُسنِ الخُلُقِ. وَاعلَم أنَّهُنَّ كَما قالَ:

ألا إنَّ النِّساءَ خُلِقنَ شَتّى فَمِنهُنَّ الغَنيمَةُ وَالغَرامُ

ومِنهُنَّ الهِلالُ إذا تَجَلّى لِصاحِبِهِ ومِنهُنَّ الظَّلامُ

فَمَن يَظفَر بِصالِحِهِنَّ يَسعَد ومَن يُغبَن فَلَيسَ لَهُ انتِقامُ

وهُنَّ ثَلاثٌ: فَامرَأَةٌ وَلودٌ وَدودٌ، تُعينُ زَوجَها عَلى دَهرِهِ لِدُنياهُ وآخِرَتِهِ، ولا تُعينُ الدَّهرَ عَلَيهِ. وَامرَأَةٌ عَقيمٌ، لا ذاتُ جَمالٍ ولا خُلُقٍ، ولا تُعينُ زَوجَها عَلى خَيرٍ. وَامرَأَةٌ صَخّابَةٌ وَلّاجَةٌ هَمّازَةٌ ، تَستَقِلُّ الكَثيرَ ولا تَقبَلُ اليَسيرَ.

130. الكافى ـ به نقل از ابراهيم كَرْخى ـ:به امام صادق عليه السلام گفتم: همسرم ـ كه زنى سازگار بود ـ، از دنيا رفته است و اكنون، تصميم گرفته ام كه ازدواج كنم.

امام عليه السلام به من فرمود: «بنگر كه خويشتن را در كجا مى نهى و چه كسى را در دارايى ات شريك مى گردانى و بر دين و رازت آگاه مى سازى. پس اگر تصميم قطعى به اين كار گرفته اى، با دوشيزه اى ازدواج كن كه از او به نيكى و نيك خويى ياد مى شود. بدان كه زنان چنان اند كه [شاعر] گفته است:

راستى كه زنان، گونه گون آفريده شده اند

برخى از آنان سودند و برخى زيان

برخى چونان ماهِ نو اند، آن گاه كه آشكار شود

براى يارش، و برخى ديگر تاريك اند

پس آن كه به نيك زنى دست يابد، زهى سعادت!

و آن كه مغبون شود، برايش راه انتقامى نيست!

زنان، سه دسته اند: زن زاياى مهربان كه شوهر خويش را در كار دنيا و آخرتش يارى مى رسانَد و به روزگار، بر ضدّ او يارى نمى رساند؛ زن نازايى كه نه از زيبايى بهره اى دارد و نه از اخلاق، و شوهرش را در كار نيك، يارى نمى رسانَد؛ و زن هواركشِ پا به در، كه پشت سر شوهرش حرف مى زند و زياد را اندك مى شمارد و اندك را نمى پذيرد».

1 / 5: مَن لا يَنبَغِي اختِيارُهُ

1 / 5: زنانى كه شايسته انتخاب نيستند

1 / 5 ـ 1: الحَسناءُ غَيرُ الصَّالِحَةِ

1 / 5 ـ 1: زيباى ناشايست

131. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لا يُختارُ حُسنُ وَجهِ المَرأَةِ عَلى حُسنِ دينِها.

131. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:زيبايىِ روىِ زن را نبايد بر زيبايى دينش ترجيح داد.

132. لقمان عليه السلام ـ لِابنِهِ ـ:يا بُنَيَّ، لَو كانَتِ النِّساءُ تُذاقُ كَما تُذاقُ الخَمرُ، ما تَزَوَّجَ رَجُلٌ امرَأَةَ سوءٍ أبَدا.

132. لقمان عليه السلام ـ خطاب به فرزندش ـ:پسرم! اگر زنان، همچون شراب، چشيدنى بودند، هرگز هيچ مردى با زن بد، ازدواج نمى كرد.

1 / 5 ـ 2: خَضراءُ الدِّمَنِ

1 / 5 ـ 2: زيباى بدگُهر

133. الإمام الصادق عليه السلام:قامَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله خَطيبا فَقالَ: أيُّهَا النّاسُ، إيّاكُم وخَضراءَ الدِّمَنِ. قيلَ: يا رَسولَ اللّهِ، وما خَضراءُ الدِّمَنِ؟ قالَ: المَرأَةُ الحَسناءُ في مَنبَتِ السّوءِ.

133. امام صادق عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به خطابه ايستاد و فرمود: «اى مردم! از خضراى دِمَن بپرهيزيد».

گفتند: اى پيامبر خدا! خضراى دمن چيست؟

فرمود: «زن زيبا در رويشگاه بَد».

1 / 5 ـ 3: الحَمقاءُ

1 / 5 ـ 3: كودن

134. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إيّاكُم وتَزويجَ الحَمقاءِ؛ فَإِنَّ صُحبَتَها بَلاءٌ، ووَلَدَها ضَياعٌ.

134. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:از ازدواج با زن كودن بپرهيزيد؛ زيرا همنشينى با او، مايه رنج است و فرزندش تباه.

135. الإمام الصادق عليه السلام:زَوِّجُوا الأَحمَقَ ولا تُزَوِّجُوا الحَمقاءَ؛ فَإِنَّ الأَحمَقَ يُنجِبُ وَالحَمقاءَ لا تُنجِبُ.

135. امام صادق عليه السلام:به مرد كودن، زن بدهيد؛ امّا زن كودن نگيريد؛ زيرا از مرد كودن، فرزند باهوش به دنيا مى آيد؛ ولى از زن كودن، فرزند باهوش به دنيا نمى آيد.

1 / 5 ـ 4: العاقِرُ

1 / 5 ـ 4: نازا

136. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:تَزَوَّجوا بِكرا وَلودا، ولا تَزَوَّجوا جَميلَةً عاقِرا، فَإِنّي اُباهي بِكُمُ الاُمَمَ يَومَ القِيامَةِ.

136. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:با باكره بچّه زا ازدواج كنيد و با زن زيباىِ نازا ازدواج نكنيد؛ زيرا من در روز قيامت، به [جمعيّت] شما بر ديگر امّت ها مى بالم.

137. الإمام الصادق عليه السلام:جاءَ رَجُلٌ إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَ: يا نَبِيَّ اللّهِ، إنَّ لِيَ ابنَةَ عَمٍّ قَد رَضيتُ جَمالَها وحُسنَها ودينَها، ولكِنَّها عاقِرٌ. فَقالَ: لا تَزَوَّجها.

137. امام صادق عليه السلام:مردى نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! دختر عمويى دارم كه زيبايى و نيكويى و ديندارى او را پسنديده ام؛ امّا نازاست.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «با او ازدواج مكن».

138. سنن أبي داود عن معقل بن يسار:جاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَقالَ: إنّي أصَبتُ امرَأَةً ذاتَ حَسَبٍ وجَمالٍ وإنَّها لا تَلِدُ، أفَأَتَزَوَّجُها؟

قالَ: لا. ثُمَّ أتاهُ الثّانِيَةَ فَنَهاهُ، ثُمَّ أتاهُ الثّالِثَةَ، فَقالَ: تَزَوَّجُوا الوَدودَ الوَلودَ؛ فَإِنّي مُكاثِرٌ بِكُمُ الاُمَمَ.

138. سنن أبى داوود ـ به نقل از معقل بن يسار ـ:مردى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: من به زنى خانواده دار و زيبا برخورده ام؛ ولى بچّه نمى زايد. آيا با او ازدواج بكنم؟

فرمود: «نه!».

دوباره نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و ايشان او را نهى كرد. سه باره آمد. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «با زن مهربانِ زايا ازدواج كنيد؛ زيرا من به [افزونى] شما بر ديگر امّت ها مى نازم».

139. اُسد الغابة عن عبد الملك المصري عن رجل من محارب:إنّ رَجُلاً أتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله فَقالَ: أتَيتُكَ فِي امرَأَةٍ أعجَبَني جَمالُها، لِتَدعُوَ اللّهَ لي بِالبَرَكَةِ. وكانَت عاقِرا، فَلَم يَأذَن لي.

ثُمَّ رَجَعَ إلَيهِ يَرجو أن يَأذَنَ لَهُ أو يَدعُوَ لَهُ بِالبَرَكَةِ، فَقالَ: إنَّهُ لَو تَزَوَّجَ امرَأَةً سَوداءَ ولَودا أحَبُّ إلَيَّ مِن أن يَتَزَوَّجَها حَسناءَ لا تَلِدُ.

139. اُسْد الغابة ـ به نقل از عبد الملك مصرى، از مردى از قبيله محارب ـ:مردى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: زنى است كه زيبايى او نظرم را گرفته؛ ولى نازاست. نزد شما آمده ام تا از خداوند برايم طلب بركت كنيد [كه از آن زن، بچّه دار شوم].

پيامبر صلى الله عليه و آله به من اجازه نداد [كه اين ازدواج صورت بگيرد].

مرد، دوباره نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و خواهش كرد كه به او اجازه دهد يا برايش دعاى بركت كند. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «اگر [او] با زنى سياه، امّا زايا ازدواج كند، نزد من خوش تر از آن است كه با زنى زيبا، ولى نازا ازدواج نمايد».

1 / 5 ـ 5: العَجوزُ

1 / 5 ـ 5: پير زن

140. الإمام الصادق عليه السلام:ثَلاثَةٌ يَهدِمنَ البَدَنَ ورُبَّما قَتَلنَ: أكلُ القَديدِ الغابِّ ، ودُخولُ الحَمّامِ عَلَى البِطنَةِ، ونِكاحُ العَجائِزِ.

140. امام صادق عليه السلام:سه چيزند كه بدن را ويران مى كنند و چه بسا مى كُشند: خوردن گوشت نمك سودِ گنديده، حمّام رفتن با شكم پُر، و ازدواج با پيرزنان.

1 / 5 ـ 6: مَن فيها هذِهِ الخَصائِصُ

1 / 5 ـ 6: زنانِ داراى اين ويژگى ها

141. الخصال عن زيد بن ثابت:قالَ لي رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: يا زَيدُ تَزَوَّجتَ؟ قالَ: قُلتُ: لا، قالَ: تَزَوَّج تَستَعِفَّ مَعَ عِفَّتِكَ، ولا تَزَوَّجَنَّ خَمسا، قالَ زَيدٌ: مَن هُنَّ يا رَسولَ اللّهِ؟

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: لا تَزَوَّجَنَّ شَهبَرَةً، ولا لَهبَرَةً، ولا نَهبَرَةً، ولا هَيدَرَةً، ولا لَفوتا.

فَقالَ زَيدٌ: يا رَسولَ اللّهِ، ما عَرَفتُ مِمّا قُلتَ شَيئا، وإنّي بِأَمرِهِنَّ لَجاهِلٌ!

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: ألسَتُم عُرُبا؟! أمَّا الشَّهبَرَةُ فَالزَّرقاءُ البَذِيَّةُ، وأمَّا اللَّهبَرَةُ فَالطَّويلَةُ المَهزولَةُ، وأمَّا النَّهبَرَةُ فَالقَصيرَةُ الدَّميمَةُ، وأمَّا الهَيدَرَةُ فَالعَجوزُ المُدبِرَةُ، وأمَّا اللَّفوتُ فَذاتُ الوَلَدِ مِن غَيرِكَ.

141. الخصال ـ به نقل از زيد بن ثابت ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من فرمود: «اى زيد! ازدواج كرده اى؟».

گفتم: نه.

فرمود: «ازدواج كن تا بر پاك دامنى ات بيفزايى. و با پنج گروه از زنان، ازدواج مكن».

زيد گفت: آنان چه كسانى هستند، اى پيامبر خدا؟

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «با زنِ شَهبَره و لَهبَره و نَهبَره و هَيدَره و لَفوت، ازدواج مكن».

زيد گفت: اى پيامبر خدا! من كه از آنچه فرمودى، چيزى نفهميدم و در باره زنان، شناختى ندارم.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «مگر شما عرب نيستيد؟! شهبره، زن چشم زاغِ بدزبان است. لهبره، زن بلندقدِ تكيده است. نهبره، زن كوته قدِ زشت روى است. هيدره، پيرزن شهوتْ مُرده است، و لفوت، زنى است كه از ديگرى فرزند دارد».

142. جامع الأخبار:قالَ [رَسولُ اللّهِ] صلى الله عليه و آله لِأَحَدِ أصحابِهِ، وهُوَ زَيدُ بنُ ثابِتٍ:... لا تَزَوَّجِ اثنَتَي عَشرَةَ امرَأَةً، قالَ: يا رَسولَ اللّهِ، و مَا اثنَتا عَشرَةَ؟

قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: لا تَزَوَّج هَنفَصَةً، ولا عَنفَصَةً، ولا شَهَبرَةً، ولا سَلَقلَقَةً ، ولا مَذبوبَةً، ولا مَذمومَةً، ولا حَنّانَةً، ولا مَنّانَةً، ولا رَفثاءَ، ولا هَيدَرَةً، و لا ذَقناءَ، ولا لَفوتا.

142. جامع الأخبار: [پيامبر خدا صلى الله عليه و آله] به يكى از يارانش، يعنى زيد بن ثابت، فرمود: «... با دوازده دسته از زنان، ازدواج مكن».

گفت: اى پيامبر خدا! آن دوازده دسته كدام اند؟

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «با هَنفَصه و عَنفَصه و شَهبَره و سَلَقلَقه و مَذبوبه و مَذمومه و حَنّانه و مَنّانه و رَفثاء و هَيدَره و ذَقناء و لَفوت، ازدواج مكن».

143. المحجّة البيضاء:يُحكى أنَّ السّائِحَ الأَزدِيَّ لَقِيَ إلياسَ عليه السلام في سِياحَتِهِ، فَأَمَرَهُ بِالتَّزويجِ ونَهاهُ عَنِ التَّبَتُّلِ، ثُمَّ قالَ: لا تَنكِح أربَعا: المُختَلِعَةَ وَالمُبارِيَةَ وَالعاهِرَةَ والنّاشِزَةَ.

أمَّا المُختَلِعَةُ فَهِيَ الَّتي تَطلُبُ الخُلعَ كُلَّ ساعَةٍ مِن غَيرِ سَبَبٍ. وَالمُبارِيَةُ المُباهِيَةُ بِغَيرِها، المُفاخِرَةُ بِأَسبابِ الدُّنيا. وَالعاهِرَةُ الفاسِقَةُ الَّتي تُعرَفُ بِخَليلٍ وخِدنٍ، قالَ اللّهُ تَعالى: «وَلَا مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ» . وَالناشِزَةُ الَّتي تَعلو عَلى زَوجِها فِي الفِعالِ وَالمَقالِ، مَأخوذٌ مِنَ النَّشَزِ؛ وهُوَ العالي مِنَ الأَرضِ.

143. المَحَجّة البيضاء:آورده اند كه عابدِ دوره گرد اَزدى، در اثناى گردش خويش، به الياس عليه السلام برخورد. الياس عليه السلام، او را به ازدواج كردن فرمان داد و از ترك ازدواج، نهيَش كرد و سپس فرمود: «با چهار طايفه از زنان، ازدواج مكن: مُختلعه، مُباريه، عاهِره، و ناشِزه».

مختلعه، زنى است كه هر دم، بى جهت، تقاضاى [طلاقِ] خُلع مى كند. مباريه، زنى است كه با مال و منال دنيا، بر ديگر زنان، مباهات و فخرفروشى مى كند. عاهره، زن بدكاره معروف به داشتن روابط نامشروع با ديگران است. خداوند متعال فرموده است: «نه زنانى كه [پنهانى] دوستِ مرد مى گيرند»، و ناشزه، زنى است كه در كردار و گفتار، بر شوى خويش بلندى مى كند كه برگرفته از «نَشَز»، به معناى زمين مرتفع و بلند است.

144. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لا تَزَوَّجَنَّ عَجوزا ولا عاقِرا، فَإِنّي مُكاثِرٌ بِكُم.

144. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:با پيرزن و زن نازا ازدواج مكن؛ چرا كه من به فراوانى تعداد شما مباهات مى كنم.

1 / 6: ما يَنبَغي في اِختِيارِ الصِّهرِ

1 / 6: كارهاى شايسته در هنگام شوهر دادن دختران

1 / 6 ـ 1: اِستِئمارُ المَرأَةِ

1 / 6 ـ 1: نظرخواهى از دختر

145. المعجم الكبير عن عمر:إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا أرادَ أن يُزَوِّجَ امرَأَةً مِن نِسائِهِ، يَأتيها مِن وَراءِ الحِجابِ فَيقولُ لَها: يا بُنَيَّةُ، إنَّ فُلانا قَد خَطَبَكِ، فَإِن كَرِهتيهِ فَقولي: لا، فَإِنَّهُ لا يَستَحي أحَدٌ أن يَقولَ: لا، وإن أحبَبتِ، فَإِنَّ سُكوتَكِ إقرارٌ.

145. المعجم الكبير ـ به نقل از عمر ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هر گاه مى خواست زنى از خانواده اش را شوهر دهد، از پشت پرده به او مى فرمود: «دخترم! فلانى از تو خواستگارى

كرده است. اگر دوستش ندارى، بگو: نه؛ زيرا هيچ كس نبايد از گفتنِ نه، شرم كند. اگر هم دوست دارى، سكوت تو [نشانه] موافقت است».

1 / 6 ـ 2: عَدَمُ التَّرَبُّصِ عِندَ مَجيءِ الكُفوءِ

1 / 6 ـ 2: درنگ نكردن، با آمدنِ همسنگ

146. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إذا جاءَكُمُ الأَكفاءُ فَأَنكِحوهُنَّ ولا تَرَبَّصوا بِهِنَّ الحَدَثانِ.

146. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه اشخاص همسنگ [براى خواستگارى] نزد شما آمدند، دخترانتان را به همسرى آنها در آوريد و درنگ و امروز و فردا نكنيد.

147. عنه صلى الله عليه و آله:إذا أتاكُمُ الأَكفاءُ فَأَلقوهُنَّ إلقاءً.

147. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه مردانى همشأن، نزد شما آمدند، دخترانتان را بى درنگ به همسرى آنها در آوريد.

148. عنه صلى الله عليه و آله:يا عَلِيُّ، ثَلاثٌ لا تُؤَخِّرها: الصَّلاةُ إذا أتَت، وَالجَنازَةُ إذا حَضَرَت، وَالأَيِّمُ إذا وجَدتَ لَها كُفؤا.

148. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اى على! سه كار را به تأخير نينداز: نماز را هر گاه وقتش رسيد؛ [به خاك سپارى] جنازه را، هر گاه آماده شد؛ [ازدواج] زن بى همسر را، هر گاه همسنگى برايش يافتى.

149. الكافي عن الإمام الصادق عليه السلام ـ في حَديثٍ لَهُ عَن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله وأنَّهُ خَطَبَ النّاسَ وحَثَّهُم عَلَى التَّعجيلِ في تَزويجِ بَناتِهِم وعَدَمِ تَأخيرِهِنَّ، إلى أن قالَ ـ:فَقامَ إلَيهِ رَجُلٌ فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، فَمَن نُزَوِّجُ؟ فَقالَ: الأَكفاءَ. فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، ومَنِ الأَكفاءُ؟ فَقالَ: المُؤمِنونَ بَعضُهُم أكفاءُ بَعضٍ، المُؤمِنونَ بَعضُهُم أكفاءُ بَعضٍ.

149. امام صادق عليه السلام:در يادكرد حديثى از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله كه در آن، پيامبر صلى الله عليه و آله براى مردم سخنرانى كرد و آنان را به تعجيل در شوهردادن دخترانشان و به تأخير نيفكندن اين كار تشويق نمود ـ:... پس مردى برخاست و گفت: اى پيامبر خدا! به چه كسانى شوهر دهيم؟

فرمود: «به اشخاص همسنگ».

گفت: اى پيامبر خدا! اشخاص همسنگ چه كسانى هستند؟

فرمود: «مؤمنان، همسنگ يكديگرند. مؤمنان، همسنگ يكديگرند».

1 / 6 ـ 3: التَّجَنُّبُ مِن تَزويجِ الفاسِقِ ولا سِيَّما شارِبَ الخَمرِ

1 / 6 ـ 3: اجتناب از دختر دادن به مرد فاسد، بويژه شرابخوار

150. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن زَوَّجَ كَريمَتَهُ بِفاسِقٍ، نَزَلَ عَلَيهِ كُلَّ يَومٍ ألفُ لَعنَةٍ، ولا يَصعَدُ لَهُ عَمَلٌ إلَى السَّماءِ، ولا يُستَجابُ لَهُ دُعاؤُهُ، ولا يُقبَلُ مِنهُ صَرفٌ ولا عَدلٌ .

150. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس دخترش را به مردى فاسد بدهد، روزى هزار لعنت بر او فرود مى آيد، و هيچ عملى [نيك و عبادى] از او به آسمان فراز نمى شود، و دعايش مستجاب نمى گردد، و هيچ توبه و فديه اى از او پذيرفته نمى شود.

151. عنه صلى الله عليه و آله:شارِبُ الخَمرِ لا يُعادُ إذا مَرِضَ، ولا يُشهَدُ لَهُ جَنازَةٌ، ولا تُزَكّوهُ إذا شَهِدَ، ولا تُزَوِّجوهُ إذا خَطَبَ، ولا تَأتَمِنوهُ عَلى أمانَةٍ.

151. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:شرابخوار، هر گاه بيمار شد، نبايد به عيادتش رفت، و در تشييع جنازه اش نبايد شركت كرد. هر گاه شهادت داد، او را تأييد نكنيد، و هرگاه خواستگارى كرد، به او زن ندهيد، و او را بر امانتى، امين مشماريد [و امانت به او مسپاريد].

152. عنه صلى الله عليه و آله:مَن شَرِبَ الخَمرَ بَعدَما حَرَّمَهَا اللّهُ عَلى لِساني،فَلَيسَ بِأَهلٍ أن يُزَوَّجَ إذا خَطَبَ.

152. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس بعد از آن كه خداوند، شراب را به زبان من حرام فرموده، شراب بنوشد، شايسته آن نيست كه هر گاه خواستگارى اى كرد، به او زن بدهند.

153. عنه صلى الله عليه و آله:شارِبُ الخَمرِ لا يُزَوَّجُ إذا خَطَبَ.

153. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اگر شرابخوار به خواستگارى آمد، او را زن ندهيد.

154. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ مَن زَوَّجَ ابنَتَهُ شارِبَ الخَمرِ، فَكَأَنَّما قادَها إلَى الزِّنا.

154. امام صادق عليه السلام:هر كس دخترش را به شرابخوار بدهد، گويا او را به زنا كِشانده است.

155. عنه عليه السلام:مَن زَوَّجَ كَريمَتَهُ مِن شارِبِ الخَمرِ فَقَد قَطَعَ رَحِمَها.

155. امام صادق عليه السلام:هر كس دخترش را به شرابخوار بدهد، پيوند خويشاوندى او را بريده است.

1 / 6 ـ 4: التَّجَنُّبُ مِن غَلاءِ المَهرِ

1 / 6 ـ 4: پرهيز از تعيين مَهريه سنگين

156. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لا تُغالوا بِمُهورِ النِّساءِ، فَإِنَّما هِيَ سُقيَا اللّهِ سُبحانَهُ.

156. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:در مهريه هاى زنان، زياده روى نكنيد؛ چرا كه زنان، در واقع، باران خداوند سبحان اند.

157. عنه صلى الله عليه و آله ـ في خَبرِ الحَولاءِ ـ:يا حَولاءُ، وَالَّذي بَعَثَني بِالحَقِّ نَبِيّا ورَسولاً، ما مِنِ امرَأَةٍ تُثَقِّلُ عَلى زَوجِها المَهرَ، إلّا ثَقَّلَ اللّهُ عَلَيها سَلاسِلَ مِن نارِ جَهَنَّمَ.

157. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در خبر حولاء ـ:اى حولاء! سوگند به آن كه مرا به راستى، پيامبر و رسول فرستاد، هيچ زنى نيست كه مهريه اش را بر شوهرش سنگين سازد، مگر آن كه خداوند، زنجيرهايى گران از آتش دوزخ بر او مى نهد.

158. عنه صلى الله عليه و آله:اللّهُمَّ أذهِب مُلكَ غَسّانَ، وَضَع مُهورَ كِندَةَ .

158. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بار خدايا! حكومت غَسّان را از ميان بردار و مهريه هاى [زنان] كِنده را پايين بياور!

159. مسند ابن حنبل عن محمّد بن إبراهيم التيمي:عَن أبي حَدرَدٍ الأَسلَمِيِّ أنَّهُ أتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله يَستَفتيهِ في مَهرِ امرَأَةٍ فَقالَ: كَم أمهَرتَها؟ قالَ: مِئَتَي دِرهَمٍ.

فَقالَ [صلى الله عليه و آله]: لَو كُنتُم تَغرِفونَ مِن بَطحانَ ما زِدتُم.

159. مسند ابن حنبل ـ به نقل از محمّد بن ابراهيم تَيمى ـ:در باره ابو حَدرَد اَسلَمى، روايت شده كه نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد تا در مورد مهريه زنى از ايشان نظر بخواهد. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «چه قدر او را مَهر كرده اى؟».

گفت: دويست درهم.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «اگر از بَطحان هم بر مى داشتيد، اضافه نمى آورديد».

160. الإمام الصادق عليه السلام:شُؤمُ المَرأَةِ فَكَثرَةُ مَهرِها، وعُقمُ رَحِمِها.

160. امام صادق عليه السلام:شومى زن، اين است كه مهريه اش بسيار، و رَحِمش سِتَروَن باشد.

161. عنه عليه السلام:مِن بَرَكَةِ المَرأَةِ: خِفَّةُ مَؤونَتِها وتَيسيرُ وِلادَتِها، ومِن شُؤمِهِا: شِدَّةُ مَؤونَتِها وتَعسيرُ وِلادَتِها.

161. امام صادق عليه السلام:از خجسته بودن زن، اين است كه كم خرج و آسان زا باشد، و از شومى زن، اين است كه پُرخرج و دشوارزا باشد.

162. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:خَيرُ الصَّداقِ أيسَرُهُ.

162. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بهترين مهريه، سبك ترينِ آن است.

163. عنه صلى الله عليه و آله:أعظَمُ النِّساءِ بَرَكَةً أيسَرُهُنَّ صَداقا.

163. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بابركت ترينِ زنان، كم مهريه ترينِ آنان است.

164. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ أعظَمَ النِّكاحِ بَرَكَةً أيسَرُهُ مَؤونَةً.

164. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:پربركت ترين ازدواج، آن است كه كم هزينه تر باشد.

165. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ مِن يُمنِ المَرأَةِ تَيسيرَ خِطبَتِها، وتَيسيرَ صَداقِها، وتَيسيرَ رَحِمِها.

165. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:از ميمنت زن، آن است كه خواستگارى و مهريه و زايمانش آسان باشد.

166. عنه صلى الله عليه و آله:أفضَلُ نِساءِ اُمَّتي أصبَحُهُنَّ وَجها، وأقَلُّهُنَّ مَهرا.

166. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:برترينِ زنانِ امّت من، خوب روترين و كم مَهرترينِ آنان است.

پژوهشى در باره مَهرُ السُّنّه (مَهر محمّدى)

عالمان شيعه بر آن اند كه مرد و زن مى توانند در مَهريه ازدواج، بر هر مبلغ دلخواهى توافق كنند. اين مقدار، محدوديتى ندارد؛ ولى بايد ارزش مالى يا خدماتى داشته باشد. در كنار اين جواز شرعى، حكم اخلاقى، استحبابى و مؤكّد اسلام، آن است كه مقدار مهريه (صَداق)، تا جاى ممكن، كم باشد، به گونه اى كه ازدواج را آسان نمايد و مهر را ـ كه نشانه صدق و وفادارى مرد به پيمان مقدّس ازدواج است ـ، تبديل به وسيله اى براى فخرفروشى يا پايبند كردن اجبارى به ادامه زندگى و ازدواج نسازد.

از اين رو، پيشوايان دين، سفارش هاى مكرّرى نموده اند كه مردان و زنان، به همان مهرى رضايت دهند كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به عنوان بهترين اُسوه قابل پيروى، آن را براى همسران و دختران خود، قرار مى داده است. پيشوايان شيعه، پيروان خود را از تعيين كردن مَهريه اى بيش از اين مقدار، نهى كرده اند. اين نهى، هر چند دلالت بر حرمت ندارد، امّا كراهت آن را اثبات مى كند.

ثابت بودن مقدار مَهرُ السُّنّه

گزارش هاى متعدّدى، مهريه ازدواج هاى پيامبر صلى الله عليه و آله را به عنوان سنّتِ نهاده شده ايشان در زمينه ازدواج، ذكر كرده اند. خوش بختانه اين گزارش ها، در شيعه و اهل سنّت، مقدارِ ثابت و معيّنى را براى اين مهريه ذكر كرده اند و تنها دو گزارش با انبوه نقل ها متفاوت است. نقل هاى متواتر، مهريه زنان و دختران پيامبر صلى الله عليه و آله و نيز دختران اهل بيتِ ايشان را «دوازده و نيم اَوقيه نقره» برابر با «پانصد دِرهم» دانسته اند و تنها دو نقل، يكى از شيعه و يكى از اهل سنّت، مهريه يكى از زنان پيامبر صلى الله عليه و آله به نام اُمّ حبيبه را بيش از اين مقدار ـ يعنى چهار هزار درهم ـ دانسته است؛ امّا امام باقر عليه السلام اين را يك استثنا دانسته است كه به خواست پيامبر صلى الله عليه و آله نبوده؛ بلكه امضا و تقرير كارى بوده كه نجاشى، حاكم حبشه، كرده است. او ـ كه وكيل پيامبر صلى الله عليه و آله در خواستگارى و عقد اُمّ حبيبه (از زنان هجرت كرده به حبشه) بوده است ـ، مهر چهار هزار درهمى براى او تعيين مى كند و آن را از جانب خود مى پردازد و پيامبر صلى الله عليه و آله هم ديگر سخن و اعتراضى بر زبان نمى آورند.

مُعادل ريالى مَهرُ السُّنّه

گزارش هاى متعدّدى، مهر السنّه را برابر با دوازده و نيم اَوقيه دانسته اند. اَوقيه، واحدى براى داد و ستد اعراب در صدر اسلام و پيش از آن بوده و برابر با چهل درهمِ آن روزگار بوده است. درهم نيز در روزگار قديم، واحدى براى داد و ستد و نيز وزن كردن نقره و برخى داروها و اشياى قيمتى بوده است. مقدار درهم، در طول زمان، دست خوشِ تغيير و تحوّل بوده است؛ امّا پس از تبديل شدن آن به سكّه رايج حكومت اسلامى در روزگار اُمويان، تا چندين قرن، مقدار آن، تفاوت نكرد و امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام نيز در برابر پرسش راويان، برابرى هر اوقيه با چهل درهم را با همان درهم رايجِ اُموى در زمان خود، اعلام مى دارند. خوش بختانه وزن اين درهم، معيّن و حدود سه گرم نقره خالص است.

بر اين اساس، مهر السنّه حدود هزار و پانصد گرم نقره خالص مى شود كه ارزش ريالى آن، در زمان نگارش اين نوشته (مهرماه 1387)، حدود ششصد هزار تومان است و همان گونه كه ملاحظه مى شود، مهر بسيار سبُكى است و طبعا پرداخت آن نيز آسان است.

مقدار واقعى مَهرُ السُّنّه

برخى معتقدند كه «قدرت خريدِ» پانصد درهم نقره در صدر اسلام، بسى بيشتر از اكنون بوده است و از اين رو، بايد آن را با چند كالاى باارزش ديگر سنجيد و سپس آن قدرت خريد را به بهاى پول رايج امروز، محاسبه كرد.

برخى فقيهان متقدّم نيز بر همين اساس، مهر السنّه را پانصد درهم يا پنجاه دينار (يعنى پنجاه مثقال طلاى خالص) دانسته اند؛ زيرا در روزگار آنان، هر ده دِرهم، برابر با يك دينار بوده است. نتيجه اين سخن، شناور بودن مهر السنّه است، هر چند زياد بودن آن را نتيجه نمى دهد؛ زيرا پنجاه دينار، همان پنجاه مثقال شرعى طلاست كه مبلغ آن در روزگار كنونى به پنج ميليون تومان هم نمى رسد؛ زيرا هر مثقال شرعى، برابر با 265/4 گرم است و هر گرم طلاى خالص، اندكى بيش از بيست هزار تومان است.

گفتنى است طبق برخى گزارش ها، در روزگار پيامبر صلى الله عليه و آله، ارزش نقره در برابر طلا، افزايش داشته و هر هفت يا هشت درهم (نقره) با يك دينار (طلا) معاوضه مى شده است و بر اين اساس نيز پانصد درهم، برابر هفتاد دينار يعنى هفتاد مثقال شرعى طلا و مُعادل حدود هفت ميليون تومان [در زمان حاضر] مى گردد.

شيوه ديگر محاسبه ميزان «قدرت خريدِ» مهر السنّه، دقّت در جزئيات گزارش ازدواج امام على عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام و خريدهاى انجام شده با مبلغ مورد بحث (مهر السنّه) است. بر طبق گزارش هاى متعدّد، امام على عليه السلام با فروش زره خود (و طبق برخى گزارش ها، با فروش زره و بُرْد يَمانى خود)، حدود چهارصد و هشتاد درهم يا اندكى فزون تر و كمتر، فراهم نمود و آن مبلغ را به پيامبر صلى الله عليه و آله سپرد. پيامبر خدا، با آن پول، وسايل بسيار ساده يك زندگى مشترك و حدّ اقلِ لوازم را تهيّه نمود. خوش بختانه سياهه بخشى از اين وسايل و بهاى آنها موجود است و نشان از سادگى و ارزانى اين جهيزيه دارد. بر اين پايه هم بايد گفت كه مهر السنّه، مبلغى نه چندان زياد است كه با آن، تنها مى توان اثاثيه ضرورى، ساده و اوّليه يك خانه كوچك را تهيّه نمود.

هديه ازدواج

اندك بودن مَهر السنّه و تأكيد پيشوايان دين بر آسان گيرى در تعيين مَهريه، عمدتا به خاطر رفع موانع ازدواج و ترغيب به ايجاد رابطه زناشويى ميان جوانان امّت اسلامى است؛ امّا اين، به هيچ روى، به معناى ناپسند بودن تبادل هديه ميان دو همسر يا خانواده هاى آنها نيست. هر يك از دو سوى رابطه يا خويشاوندان آنها مى توانند براى تحكيم بيشتر ازدواج، هديه هايى ارزان يا گران قيمت، به ديگر سو بدهند.

پيشوايان دينى ما، در كنار عمل به سنّت نبوى در مَهر و تأكيد بر فراتر نرفتن از آن، گاه هديه هاى پرارزشى را به همسران خود بخشيده اند و نام آن را نه مهر كه «نِحله (هديه)» نهاده اند. آنان گاه هديه هايى به صورت مزرعه، باغ و... را به خانواده هايى نوپا مى بخشيدند و قصدشان، بى نياز كردن آنان از تكيه بر ديگران بود. البتّه از اين نمونه ها، در گزارش تاريخ، فراوان نيست، به گونه اى كه مى توان هر يك را مختصّ حالت خاص و برآمده از فضا و موقعيت ويژه آن ازدواج دانست و جالب توجّه، آن كه در هيچ يك از اين گزارش ها، سخنى از درخواست قبلى دختر يا خانواده او به ميان نيامده است و ارتباطى با مهر (صَداق) ندارد.

به طور كلّى، گزارش هاى فراوان در سرتاسر كتب حديثى و فقهى، ترديدى بر جا نمى نهند كه مَهر اندك و سبُك، پسنديده و مورد سفارش اسلام است؛ ولى اين، مانع از آن نيست كه مسلمانان براى استوار كردن پيوند ازدواج، هديه هايى را به همسران خود يا به ديگر نزديكانى كه تازه ازدواج كرده اند، نثار كنند.

به سخن ديگر، مهر و تعيين مقدار آن، پيش از ازدواج است و از اين رو، بايد آن را اندك و آسان گرفت تا ازدواج، رونق گيرد و نِحله (بخشش)، مربوط به پس از عقد ازدواج يا پيش از برقرارى زندگى مشترك است، تا دل همسران به هم نزديك تر گردد و پيوند نورُسته، قوّت يابد.

1 / 7: آدابُ الزفافِ

1 / 7: آداب عروسى

1 / 7 ـ 1: اِختِيارُ الأَوقاتِ المُبارَكَةِ

1 / 7 ـ 1: انتخاب اوقات خجسته

167. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:يُستَحَبُّ النِّكاحُ في رَمَضانَ رَجاءَ البَرَكَةِ.

167. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مستحب است ازدواج كردن در ماه رمضان؛ زيرا در اين ماه، اميد بركت مى رود.

168. عنه صلى الله عليه و آله:يَومُ الجُمُعَةِ يَومُ خِطبَةٍ ونِكاحٍ.

168. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:روز جمعه، روز خواستگارى و ازدواج كردن است.

1 / 7 ـ 2: الإِعلانُ

1 / 7 ـ 2: آشكارا برگزار كردن ازدواج

169. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أشيدوا بِالنِّكاحِ وأعلِنوهُ.

169. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:ازدواج را آشكارا و علنى برگزار كنيد.

170. الإمام عليّ عليه السلام:نَهى [رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله] عَن نِكاحِ السِّرِّ، وإنَّهُ سَمِعَ دَفّا في بَعضِ دورِ الأَنصارِ، فَقالَ: ما هذا؟ فَقيلَ لَهُ: فُلانٌ يا رَسولَ اللّهِ نَكَحَ.

فَقالَ: الحَمدُ للّهِِ، أشيدوا بِالنِّكاحِ، أشيدوا بِالنِّكاحِ.

170. امام على عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از ازدواج نهانى، نهى فرمود. ايشان از يكى از خانه هاى انصار، صداى دف شنيد. فرمود: «چه خبر است؟».

گفتند: اى پيامبر خدا! فلانى، داماد شده است.

فرمود: «خدا را شكر! ازدواج را علنى سازيد. ازدواج را علنى سازيد».

1 / 7 ـ 3: الاِحتِفالُ

1 / 7 ـ 3: جشن گرفتن

171. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أعلِنوا هذَا النِّكاحَ، وَاجعَلوهُ فِي المَساجِدِ، وَاضرِبوا عَلَيهِ بِالدُّفوفِ.

171. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:ازدواج را آشكارا و در مساجد برگزار نماييد و برايش دف [و دايره] بزنيد.

172. دعائم الإسلام:عَنهُ صلى الله عليه و آله أنَّهُ مَرَّ بِبَني زُرَيقٍ فَسَمِعَ عَزفا، فَقالَ: ما هذا؟ قالوا: يا رَسولَ اللّهِ، نَكَحَ فُلانٌ، فَقالَ: كَمَلَ دينُهُ، هذَا النِّكاحُ لَا السِّفاحُ، ولا يَكونُ نِكاحٌ فِي السِّرِّ حَتّى يُرى دُخانٌ أو يُسمَعَ حِسُّ دَفٍّ.

وقالَ: الفَرقُ ما بَينَ النِّكاحِ وَالسِّفاحِ ضَربُ الدَفِّ.

172. دعائم الإسلام:روايت شده است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از [محلّه] بنى زُرَيق مى گذشت كه صداى ساز و آوازى شنيد. فرمود: «چه خبر است؟».

گفتند: اى پيامبر خدا! فلانى، داماد شده است.

فرمود: «دينش كامل شد. اين، ازدواج است، نه زنا. ازدواج، پنهانى نبايد صورت بگيرد؛ بلكه حتّى [اگر ممكن است] بايد دودى [كه نشانه وليمه دادن است] ديده، يا صداى دفى شنيده شود».

و فرمود: «مرز ميان ازدواج و زنا، نواختن دف است».

173. الأمالي للطوسي عن محمّد بن عليّ بن هبّار عن أبيه:اِجتازَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله بِدارِ عَلِيِّ بنِ هَبّارٍ فَسَمِعَ صَوتَ دَفٍّ فَقالَ: ما هذا؟ قالوا: عَلِيُّ بنُ هَبّارٍ أعرَسَ بِأَهلِهِ.

فَقالَ صلى الله عليه و آله: حَسَنٌ هذا لِلنِّكاحِ لَا السِّفاحِ. ثُمَّ قالَ صلى الله عليه و آله: أشيدوا بِالنِّكاحِ وأعلِنوهُ بَينَكُم وَاضرِبوا عَلَيهِ بِالدَّفِّ.

فَجَرَتِ السُّنَّةُ فِي النِّكاحِ بِذلِكَ.

173. الأمالى، طوسى ـ به نقل از محمّد بن على بن هبّار، از پدرش ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله از كنار خانه على بن هبّار گذشت و صداى دف شنيد. فرمود: «چه خبر است؟».

گفتند: على بن هبّار، عروس به خانه آورده است.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «بسيار خوب! اين، ازدواج است، نه زنا».

سپس فرمود: «ازدواج را آشكارا و علنى بين خودتان برگزار نماييد و براى آن، دف بزنيد».

از آن پس، اين كار، در ازدواج، مرسوم شد.

إلفاتة نظر

الروايات السالفة وبعض الروايات الاُخرى دلّت على جواز استعمال الدفّ ـ الذي هو أحد آلات الموسيقي ـ في الأعراس. والملفت للنظر أن أسانيد جميع هذه الروايات ـ المسوغة لاستعمال الدفّ ـ ضعيفة، وعلى ذلك فإنّ جواز استعمال هذه الآلة الموسيقيّة منوط بعدم إيجابها للطرب، كما أفتى بذلك عدد من الفقهاء.

نكته

در رواياتى كه ملاحظه شد و برخى از روايات ديگر، استفاده از «دف» كه نوعى ساز محسوب مى شود، در مراسم عروسى، تجويز گرديده است. گفتنى است كه سند همه رواياتى كه استفاده از اين ساز را تجويز كرده اند، ضعيف است. از اين رو، همان طور كه شمارى از فقها فتوا داده اند، جواز استفاده از اين ساز، منوط به مُطرب نبودن آن است.

1 / 7 ـ 4: الوَليمَةُ

1 / 7 ـ 4: وليمه دادن

174. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لا وَليمَةَ إلّا في خَمسٍ: في عُرسٍ أو خُرسٍ أو عِذارٍ أو وِكازٍ أو رِكازٍ، فَالعُرسُ التَّزويجُ، وَالخُرسُ النِّفاسُ بِالوَلَدِ، وَالعَذرُ الخِتانُ، وَالوِكازُ الرَّجُلُ يَشتَرِي الدّارَ، وَالرِّكازُ الرُّجَلُ يَقدَمُ مِن مَكَّةَ.

174. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:وليمه دادن (مهمانى كردن)، تنها در پنج مورد است: در عُرس، خُرس، عِذار، وِكاز و رِكاز. عُرس، هنگام ازدواج است. خُرس، زمان تولّد فرزند است. عِذار، هنگام ختنه كردن است. وِكاز، زمان خريد خانه است. رِكاز، موقع بازگشت از مكّه (حج) است.

175. الإمام علي عليه السلام:قالَ [رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله] لِمَن تَزَوَّجَ: أولِم ولَو بِشاةٍ.

175. امام على عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، به كسى كه ازدواج كرده بود، فرمود: «وليمه بده، اگر چه با قربانى كردن يك گوسفند باشد».

176. المراسيل عن الحكم بن عتيبة:إنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله أرسَلَ بِلالاً إلى أهلِ بَيتٍ مَنِ الأَنصارِ يَخطُبُ إلَيهِم، فَقالوا: عَبدٌ حَبَشِيٌّ! قالَ بِلالٌ: لَولا أنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله أمَرَني أن آتِيَكُم لَما أتَيتُكُم، فَقالوا: النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله أمَرَكَ؟ قالَ: نَعَم، قالوا: قَد مُلِّكتَ.

فَجاءَ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله فَأَخبَرَهُ. فَاُدخِلَت عَلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله قِطعَةٌ مِن ذَهَبٍ فَأَعطاهُ إيّاها. فَقالَ: سُق هذا إلَى امرَأَتِكَ. وقالَ لِأَصحابِهِ: اِجمَعوا إلى أخيكُم في وَليمَتِهِ.

176. المراسيل ـ به نقل از حكم بن عُتَيبه ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله بلال را نزد خانواده اى از انصار فرستاد تا از ايشان خواستگارى كند.

آنان گفتند: برده اى حبشى!

بلال گفت: اگر پيامبر صلى الله عليه و آله مرا نفرموده بود كه نزد شما بيايم، هرگز نمى آمدم!

گفتند: پيامبر صلى الله عليه و آله به تو فرمود؟

گفت: آرى.

گفتند: پس همسردار شدى.

بلال، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و ماجرا را براى ايشان باز گفت. پس قطعه اى زر براى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آورده شد. پيامبر صلى الله عليه و آله، آن را به بلال داد و فرمود: «اين را به عنوان مَهريه، به همسرت بده».

و به يارانش فرمود: «در وليمه برادرتان، حاضر شويد».

راجع: ص390 (الاُسرة / الفصل الأوّل / وليمة العرس).

ر. ك: ص391 (خانواده / فصل يكم / وليمه عروسى).

1 / 7 ـ 5: الزَّفافُ لَيلاً

1 / 7 ـ 5: عروسى كردن در شب

177. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:زُفّوا عَرائِسَكُم لَيلاً، وأطعِموا ضُحىً.

177. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:عروس هايتان را در شب، به خانه بخت ببَريد و هنگام روز، وليمه بدهيد.

178. الإمام الرضا عليه السلام:مِنَ السُّنَّةِ التَّزويجُ بِاللَّيلِ؛ لِأَنَّ اللّهَ جَعَلَ اللَّيلَ سَكَنا، وِالنِّساءُ إنَّما هُنَّ سَكَنٌ.

178. امام رضا عليه السلام:ازدواج كردن در شب، از سنّت است؛ زيرا خداوند، شب را مايه آرامش قرار داده، و زنان، در حقيقت، همان مايه آرامش اند.

1 / 8: مايَنبَغي عِندَ الزَّفافِ

1 / 8: شايسته هاى شب زفاف

179. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إذا زُفَّت إلى الرَّجُلِ زَوجَتُهُ واُدخِلَت إلَيهِ فَليُصَلِّ رَكعَتَينِ وَليَمسَح عَلى ناصِيَتِها، ثُمَّ لِيَقُل: اللّهُمَّ بارِك لي في أهلي وبارِك لَها فِيَّ، وما جَمَعتَ بَينَنا فَاجمَع بَينَنا في خَيرٍ ويُمنٍ وبَرَكَةٍ، وإذا جَعَلتَها فُرقَةً فَاجعَلها فُرقَةً إلى كُلِّ خَيرٍ.

ثُمَّ لِيَقُل: الحَمدُ للّهِِ الَّذي هَدى ضَلالَتي، وأغنى فَقري، ونَعَشَ خُمولي، وأعَزَّ ذِلَّتي، وآوى عَيلَتي، وزَوَّجَ عُزبَتي، وأخدَمَ مِهنَتي، وآنَسَ وَحشَتي، ورَفعَ خَسيسَتي، حَمدا كَثيرا طَيِّبا مُبارَكا عَلى ما أعطَيتَ يا رَبِّ، وعَلى ما قَسَمتَ، وعَلى ما أكرَمتَ.

179. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هنگامى كه مرد، همسرش را به خانه مى بَرد، نخست، دو ركعت نماز بخوانَد و بر پيشانى او دست بكشد. سپس بگويد: «بار خدايا! در همسرم برايم بركت قرار بده و او را برايم مبارك گردان و تا زمانى كه ما را در كنار هم قرار داده اى، با خير و ميمنت و بركت بدار، و هر گاه او را [از من] جدا ساختى، به خوبىِ تمام، جدا ساز».

سپس بگويد: «سپاس، خداى را كه مرا از گم راهى، به هدايت كشانْد، و نيازم را برطرف ساخت، و سُستى ام را به نشاط تبديل كرد، و از ذلّت، به عزّتم در آورد، و از بى پناهى، سرپناهم داد، و از تجرّد، به تأهّلم كشانْد، و براى كارهايم خدمتكارى قرار داد، و از تنهايى نجاتم داد، و پستى ام را بلندى بخشيد؛ سپاسى فراوان و پاك و خجسته براى آنچه عطايم فرمودى ـ اى پروردگار من ـ و براى آنچه قسمتم كردى و لطفى كه به من نمودى!».

180. الإمام الصادق عليه السلام:إذا دَخَلتَ بِأَهلِكَ فَخُذ بِناصِيَتِها وَاستَقبِلِ القِبلَةَ وقُل: اللّهُمَّ بِأَمانَتِكَ أخَذتُها، وبِكَلِماتِكَ استَحلَلتُها، فَإِن قَضَيتَ لي مِنها وَلَدا فَاجعَلهُ مُبارَكا تَقِيّا مِن شيعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ، ولا تَجعَل لِلشَّيطانِ فيهِ شِركا ولا نَصيبا.

180. امام صادق عليه السلام:هر گاه بر همسرت وارد شدى، موى پيشانى اش را بگير و رو به قبله كن و بگو: «بار خدايا! امانت تو را گرفتم و با كلمات تو، او را بر خود حلال نمودم. پس اگر از او برايم فرزندى مقدّر فرمودى، او را با بركت و پرهيزگار و از شيعه خاندان محمّد قرار ده و شيطان را در او سهم و بهره اى مَنِه».

181. مكارم الأخلاق عن الأئمّة عليهم السلام:إذا قَرُبَ الزَّفافُ يُستَحَبُّ أن تَأمُرَها أن تُصَلِّيَ رَكعَتَينِ استِحبابا، تَكونُ عَلى وُضوءٍ إذا اُدخِلَت عَلَيكَ، وتُصَلّي أنتَ أيضا مِثلَ ذلِكَ. وتَحمَدُ اللّهَ وتُصَلّي عَلَى النَّبِيِّ وآلِهِ وتَقولُ:

اللّهُمَّ ارزُقني إلفَها ووُدَّها ورِضاها بي وأرضِني بها، وَاجمَع بَينَنا بِأَحسَنِ اجتِماعٍ وأيسَرِ ائتِلافٍ، فَإِنَّكَ تُحِبُّ الحَلالَ وتَكرَهُ الحَرامَ.

181. مكارم الأخلاق ـ به نقل از يكى از اهل بيت عليهم السلام ـ:چون وقت زفاف نزديك مى شود، مستحب است كه از او (همسرت) بخواهى كه دو ركعت نماز مستحبّى بگزارد. هر گاه او را بر تو وارد كردند، باوضو باش، و خودت نيز دو ركعت نماز بگزار و حمد

خداى را به جا آور و بر پيامبر و خاندانش صلوات بفرست و بگو: «پروردگارا! اُلفت با او و محبّت او و رضايت او از من را روزى ام فرما و مرا نيز از او راضى بدار، و ما را به نيك ترين وجه و آسان ترين الفت و سازش، در كنار هم بدار. به درستى كه تو حلال را دوست دارى و حرام را ناخوش مى دارى».

182. كتاب من لا يحضره الفقيه عن أبي سعيد الخدري:أوصى رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَلِيَّ بنَ أبي طالِبٍ عليه السلام فَقالَ: يا عَلِيُّ، إذا دَخَلَتِ العَروسُ بَيتَكَ فَاخلَع خُفَّيها حينَ تَجلِسُ، وَاغسِل رِجلَيها، وصُبَّ الماءَ مِن بابِ دارِكَ إلى أقصى دارِكَ؛ فَإِنَّكَ إذا فَعَلتَ ذلِكَ أخرَجَ اللّهُ مِن بَيتِكَ سَبعينَ ألفَ لَونٍ مِنَ الفَقرِ، وأدخَلَ فيها سَبعينَ ألفَ لَونٍ مِنَ البَرَكَةِ، وأنزَلَ عَلَيهِ سَبعينَ رَحمَةً تُرَفرِفُ عَلى رَأسِ العَروسِ حَتّى تَنالَ بَرَكَتَها كُلُّ زاوِيةٍ في بَيتِكَ، وتَأمَنَ العَروسُ مِنَ الجُنونِ وَالجُذامِ وَالبَرَصِ أن يُصيبَها ما دامَت في تِلكَ الدّارِ، وَامنَعِ العَروسَ في اُسبوعِها مِنَ الأَلبانِ وَالخَلِّ وَالكُزبَرَةِ وَالتُّفّاحِ الحامِضِ مِن هذِهِ الأَربَعَةِ الأَشياءِ.

فَقالَ عَلِيٌّ عليه السلام: يا رَسولَ اللّهِ، و لِأَيِّ شَيءٍ أمنَعُها هذِهِ الأَشياءَ الأَربَعَةَ؟

قالَ: لِأَنَّ الرَّحِمَ تَعقَمُ وتَبرُدُ مِن هذِهِ الأَربَعَةِ الأَشياءِ عَنِ الوَلَدِ.…

فَقالَ عَلِيٌّ عليه السلام: يا رَسولَ اللّهِ، فَما بالُ الخَلِّ تُمنَعُ مِنهُ؟

قالَ: إذا حاضَت عَلَى الخَلِّ لَم تَطهُر أبَداً بِتَمامٍ، وَالكُزبَرَةُ تُثيرُ الحَيضَ في بَطنِها وتُشَدِّدُ عَلَيها الوِلادَةَ، وَالتُّفّاحُ الحامِضُ يَقطَعُ حَيضَها فَيَصيرُ داءً عَلَيها.

182. كتاب من لا يحضره الفقيه ـ به نقل از ابو سعيد خدرى ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به على بن ابى طالب عليه السلام سفارش كرد و فرمود: «اى على! هر گاه عروس به خانه ات آمد، چون نشست، كفش هايش را در آور و پاهايش را [در ظرفى] بشوى و آب آن [ظرف] را از درِ خانه ات تا ته خانه ات بپاش؛ زيرا اگر چنين كنى، خداوند از خانه تو، هفتاد هزار نوع فقر را مى بَرد و هفتاد هزار نوع بركت، به آن وارد مى كند و هفتاد رحمت بر آن فرو مى فرستد كه بر فراز سر عروس، بال و پر مى زند تا بركت آنها به هر گوشه اى، از خانه ات برسد. و عروس، تا زمانى كه در آن خانه است، از ابتلا به ديوانگى و خوره و پيسى، در امان مى مانَد. تا يك هفته، عروس را از خوردن چهار چيز، باز بدار: ماست، سركه، گِشنيز و سيب ترش».

على عليه السلام فرمود: اى پيامبر خدا! به چه دليل، او را از اين چهار چيز، باز دارم؟

فرمود: «چون رَحِم، از اين چهار خوراكى، سَتَروَن مى شود و فرزند نمى آورد...».

على عليه السلام فرمود: اى پيامبر خدا! سركه، چه خاصيتى دارد كه بايد از خوردن آن منع شود؟

فرمود: «هر گاه پس از خوردن سركه، حيض شود، ديگر هرگز به طور كامل، پاك نمى گردد، و گشنيز، حيض را در شكم او تحريك مى كند و زايمان را بر او سخت مى سازد، و سيب ترش، حيض او را بند مى آورد و مايه دردش مى گردد».

1 / 9: الاُسرة المثاليّة

1 / 9: خانواده نمونه

1 / 9 ـ 1: زَواجٌ نَزَلَ مِنَ السَّماءِ

1 / 9 ـ 1: ازدواج آسمانى

183. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إنَّما أنَا بَشَرٌ مِثلُكُم أتَزَوَّجُ فيكُم واُزَوِّجُكُم، إلّا فاطِمَةَ فَإِنَّ تَزويجَها نَزَلَ مِنَ السَّماءِ.

183. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:من هم بشرى مانند شما هستم. از شما زن مى گيرم و به شما زن مى دهم، مگر فاطمه را كه دستور ازدواج او از آسمان نازل شد.

184. عنه صلى الله عليه و آله:ما زَوَّجتُ فاطِمَةَ إلّا لَمّا أمَرَنِي اللّهُ بِتَزويجِها.

184. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:من فاطمه را شوهر ندادم، مگر زمانى كه خداوند، مرا به ازدواج دادن او امر فرمود.

185. عنه صلى الله عليه و آله ـ لِعَلِيٍّ عليه السلام ـ:اُمِرتُ بِتَزويجِكَ مِنَ السَّماء.

185. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ خطاب به على عليه السلام ـ:دستورِ به ازدواج در آوردن تو [و فاطمه عليهاالسلام] از آسمان به من رسيد.

1 / 9 ـ 2: لَولا عَلِيٌّ لَما كانَ لِفاطِمَةَ عليهاالسلام كُفؤٌ

1 / 9 ـ 2: اگر على نبود، همسرِ همسنگى براى فاطمه وجود نداشت

186. الإمام عليّ عليه السلام:قالَ لي رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: يا عَلِيُّ، لَقَد عاتَبَتني رِجالُ قُرَيشٍ في أمرِ فاطِمَةَ، وقالوا: خَطَبناها إلَيكَ فَمَنَعتَنا، وتَزَوَّجَت عَلِيّا!

فَقُلتُ لَهُم: وَاللّهِ ما أنا مَنَعتُكُم وزَوَّجتُهُ، بَلِ اللّهُ تَعالى مَنَعَكُم وزَوَّجَهُ! فَهَبَطَ عَلَيَّ جَبرَئيلُ عليه السلام فَقالَ: يا مُحَمَّدُ، إنَّ اللّهَ جَلَّ جَلالُهُ يَقولُ: لَو لَم أخلُق عَلِيّا عليه السلام لَما كانَ لِفاطِمَةَ ابنَتِكَ كُفؤٌ عَلى وَجهِ الأَرضِ؛ آدَمُ فَمَن دونَهُ.

186. امام على عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من فرمود: «اى على! مردانى از قريش در باره ازدواج فاطمه با تو، مرا سرزنش كردند و گفتند: ما او را از تو خواستگارى نموديم؛ ولى او را به ما ندادى و به ازدواج على در آوردى!

من به آنان گفتم: به خدا سوگند، اين من نبودم كه او را به شما ندادم و به ازدواج على در آوردم؛ بلكه خداوند متعال بود كه او را به شما نداد و به عقد على در آورد! جبرئيل عليه السلام بر من فرود آمد و گفت: اى محمّد! خداوند ـ بزرگى اش بِشْكوه باد ـ

مى فرمايد: اگر على را نيافريده بودم، در تمام روى زمين، از آدم و غيرِ آن، براى دخترت فاطمه، همسنگى نبود».

187. الإمام الصادق عليه السلام:لَولا أنَّ اللّهَ تَبارَكَ وتَعالى خَلَقَ أميرَ المُؤمِنينَ عليه السلام لِفاطِمَةَ، ما كَانَ لَها كُفؤٌ عَلى ظَهرِ الأَرضِ؛ مِن آدَمَ ومَن دونَهُ.

187. امام صادق عليه السلام:اگر [اين گونه] نبود كه خداوند ـ تبارك و تعالى ـ، امير مؤمنان عليه السلام را براى فاطمه آفريد، در روى زمين، از آدم و غيرِ آن، همسنگى براى او يافت نمى شد.

1 / 9 ـ 3: خِطبَةُ سَيِّدَةِ النِّساءِ

1 / 9 ـ 3: خواستگارى بانوى بانوان

188. الأمالي للطوسي عن الضحّاك بن مزاحم:سَمِعتُ عَلِيَّ بنَ أبي طالِبٍ عليه السلام يَقولُ: أتاني أبو بَكرٍ وعُمَرُ فَقالا: لَو أتَيتَ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَذَكَرتَ لَهُ فاطِمَةَ. قالَ: فَأَتَيتُهُ، فَلَمّا رَآني رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله ضَحِكَ، ثُمَّ قالَ: ما جاءَ بِكَ يا أبَا الحَسَنِ وما حاجَتُكَ؟

قالَ: فَذَكَرتُ لَهُ قَرابَتي، وقِدَمي فِي الإِسلامِ، ونُصرَتي لَهُ وجِهادي.

فَقالَ: يا عَلِيُّ، صَدَقتَ، فَأَنتَ أفضَلُ مِمّا تَذكُرُ.

فَقُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، فاطِمَةُ تُزَوِّجُنيها؟ فَقالَ: يا عَلِيُّ، إنَّهُ قَد ذَكَرَها قَبلَكَ رِجالٌ، فَذَكَرتُ ذلِكَ لَها، فَرَأَيتُ الكَراهَةَ في وَجهِها، ولكِن عَلى رِسلِكَ حَتّى أخرُجَ إلَيكَ. فَدَخَلَ عَلَيها فَقامَت إلَيهِ، فَأَخَذَت رِداءَهُ ونَزَعَت نَعلَيهِ، وأتَتهُ بِالوُضوءِ، فَوَضَّأَتهُ بِيَدِها وغَسَلَت رِجلَيهِ، ثُمَّ قَعَدَت.

فَقالَ لَها: يا فاطِمَةُ. فَقالَت: لَبَّيكَ، حاجَتُكَ يا رَسولَ اللّهِ؟ قالَ: إنَّ عَلِيَّ بنَ أبي طالِبٍ مَن قَد عَرَفتِ قَرابَتَهُ وفَضلَهُ وإسلامَهُ، وإنّي قَد سَأَلتُ رَبّي أن يُزَوِّجَكِ خَيرَ خَلقِهِ وأحَبَّهُم إلَيهِ، وقَد ذَكَرَ مِن أمرِكِ شَيئا فَما تَرينَ؟

فَسَكَتَت ولَم تُوَلِّ وَجهَها ولَم يَرَ فيهِ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله كَراهَةً، فَقامَ وهُوَ يَقولُ: اللّهُ أكبَرُ، سُكوتُها إقرارُها. فَأَتاهُ جَبرَئيلُ عليه السلام فَقالَ: يا مُحَمَّدُ، زَوِّجها عَلِيَّ بنَ أبي طالِبٍ، فَإِنَّ اللّهَ قَد رَضِيَها لَهُ ورَضِيَهُ لَها.

قالَ عَلِيٌّ: فَزَوَّجَني رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله، ثُمَّ أتاني فَأَخَذَ بِيَدي فَقالَ: قُم بِسمِ اللّهِ وقُل عَلى بَرَكَةِ اللّهِ، وما شاءَ اللّهُ، لا قُوَّةَ إلّا بِاللّهِ، تَوَكَّلتُ عَلَى اللّهِ.

ثُمَّ جاءَني حينَ أقعَدَني عِندَها عليهاالسلام، ثُمَّ قالَ: اللّهُمَّ إنَّهُما أحَبَّي خَلقِكَ إلَيَّ فَأَحِبَّهُما، وبارِك في ذُرِّيَّتِهِما، وَاجعَل عَلَيهِما مِنكَ حافِظا، وإنّي اُعيذُهُما وذُرِّيَّتَهُما بِكَ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيمِ.

188. الأمالى، طوسى ـ به نقل از ضحّاك بن مزاحم ـ:از على بن ابى طالب عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: «ابو بكر و عمر، نزد من آمدند و گفتند: كاش نزد پيامبر خدا بروى و فاطمه را از او خواستگارى كنى! من نزد پيامبر صلى الله عليه و آله رفتم. چون چشم پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من افتاد، خنديد و فرمود: اى ابو الحسن! چرا آمده اى و چه كار دارى؟.

من از خويشاوندى ام و پيش گامى ام در اسلام و يارى دادن هايم به او و جهادهايم برايش گفتم.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: راست مى گويى، اى على! تو از آنچه مى گويى، برترى.

گفتم: اى پيامبر خدا! فاطمه را به همسرى من در مى آورى؟

فرمود: اى على! پيش از تو، مردانى، او را از من خواستگارى كرده اند و من موضوع را با فاطمه، در ميان نهادم؛ ولى در چهره او عدم رضايت ديدم. اكنون، صبر كن تا اين كه نزد تو باز آيم.

پس نزد فاطمه رفت. فاطمه برخاست و رداى پيامبر را بر گرفت و كفش هايش را در آورد و براى ايشان، آب وضو آورد و با دستان خود، پيامبر صلى الله عليه و آله را وضو داد و پاهايش را شست. سپس نشست.

پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: فاطمه! فاطمه عليهاالسلام گفت: بله. امرتان چيست، اى پيامبر خدا؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: على بن ابى طالب، كسى است كه از خويشاوندى او و كرامتش و اسلامش آگاهى دارى. من هم از پروردگارم خواسته ام كه تو را به ازدواج بهترين و محبوب ترين آفريده اش در آورد. حالا او از تو خواستگارى كرده است. نظرت چيست؟.

فاطمه عليهاالسلام سكوت كرد و رويش را بر نگرداند و پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در چهره او عدم رضايت نديد. پس پيامبر صلى الله عليه و آله برخاست و فرمود: اللّه اكبر! سكوت او، نشانِ موافقت اوست.

پس جبرئيل عليه السلام نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى محمّد! او را به همسرىِ على بن ابى طالب در آور؛ زيرا خداوند، فاطمه را براى على، و على را براى فاطمه، پسنديده است.

پس پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، فاطمه را به همسرى من در آورد. سپس نزدم آمد و دستم را گرفت و فرمود: به نام خدا برخيز و بگو: به بركت خدا و هر چه خدا خواهد. هيچ نيرويى نيست، مگر از سوى خدا. بر خدا توكّل كردم.

و بعد از آن كه مرا در كنار فاطمه عليهاالسلام نشاند، كنار من آمد و فرمود: بار خدايا! اين دو، محبوب ترينِ خلق در نزد من اند. پس تو نيز آنان را دوست بدار و به فرزندانشان بركت ده و بر اين دو، از جانب خودت نگهبانى بگمار. من، اين دو و فرزندانشان را از گزند شيطانِ رانده شده، در پناه تو مى آورم.

1 / 9 ـ 4: صَداقُ سَيِّدَةِ النِّساءِ

1 / 9 ـ 4: مهريه بانوى بانوان

كان مهر فاطمة عليهاالسلام 480 درهما وهي تعادل 12 اوقية، وهو قيمة درع عليّ وذكر في بعض المصادر أن مهر فاطمة عليهاالسلام و نساء النبي صلى الله عليه و آله هو 500 درهما وهي تعادل 5/12 اوقية كما ذكر في بعضها أنه 400 مثقال من الفضة أو 30 درهما.

صداق فاطمه عليهاالسلام 480 درهم بوده است كه معادل با 12 اوقيه است. اين، مقدار پول زره امام على عليه السلام بوده است.

در بعضى منابع، صداق فاطمه عليهاالسلام و همسران پيامبر، پانصد درهم ذكر شده است كه معادل با 5/12 اوقيه است، همچنان كه در بعضى ديگر، چهارصد مثقال نقره يا سى درهم نيز ذكر شده است.

189. الإمام عليّ عليه السلام:ما نَكَحَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله امرَأَةً مِن نِسائِهِ إلّا عَلَى اثنَتَي عَشرَةَ اُوقِيَّةً ونِصفَ الاُوقِيَّةِ مِن فِضَّةٍ، وعَلى ذلِكَ أنكَحَني فاطِمَةَ عليهاالسلام. وَالاُوقِيَّةُ أربَعونَ دِرهَما.

189. امام على عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هيچ زنى از زنانش را جز با مهريه دوازده و نيم اوقيه نقره، تزويج نكرد و فاطمه عليهاالسلام را هم با همين مقدار، به ازدواج من در آورد. هر اوقيه، [برابر با] چهل درهم است.

190. عنه عليه السلام:أنكَحَني رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله ابنَتَهُ فاطِمَةَ عليهاالسلام عَلَى اثنَتَي عَشرَةَ اُوقِيَّةً ونِصفٍ مِن فِضَّةٍ.

190. امام على عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله دخترش فاطمه عليهاالسلام را با مهريه دوازده و نيم اوقيه نقره، به ازدواج من در آورد.

191. عنه عليه السلام:لَمّا تَزَوَّجتُ فاطِمَةَ قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ! ما أبيعُ فَرَسي أو دِرعي؟

قالَ: بِع دِرعَكَ. فَبِعتُها بِثِنتَي عَشرَةَ اُوقِيَّةً، فَكانَ ذلِكَ مَهرَ فاطِمَةَ.

191. امام على عليه السلام:زمانى كه با فاطمه عليهاالسلام ازدواج نمودم، گفتم: اى پيامبر خدا! اسبم را بفروشم يا زرهم را؟

فرمود: «زرهت را بفروش».

من هم آن را به دوازده اوقيه فروختم. اين، مَهر فاطمه بود.

192. المناقب لابن شهر آشوب:الحُسَينُ بنُ عَلِيٍّ عليه السلام في خَبَرٍ: زَوَّجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فاطِمَةَ عليهاالسلامعَلِيّا عليه السلام عَلى أربَعِمِئَةٍ وثَمانينَ دِرهَما.

ورُوِيَ أنَّ مَهرَها أربَعُمِئَةِ مِثقالِ فِضَّةٍ.

192. المناقب، ابن شهرآشوب:در خبرى از حسين بن على عليه السلام آمده است كه: «پيامبر صلى الله عليه و آله فاطمه عليهاالسلام را با مهريه چهارصد و هشتاد درهم، به ازدواج على عليه السلام در آورد».

به روايتى هم، مهريه آن بانو، چهارصد مثقال نقره بوده است.

193. الإمام زين العابدين عليه السلام:خَطَبَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله حينَ زَوَّجَ فاطِمَةَ عليهاالسلام مِن عَلِيٍّ عليه السلام فَقالَ:... فَقَد زَوَّجتُهُ عَلى أربَعِمِئَةِ مِثقالِ فِضَّةٍ، إن رَضِيَ بِذلِكَ عَلِيٌّ.

193. امام زين العابدين عليه السلام:پيامبر صلى الله عليه و آله، زمانى كه فاطمه عليهاالسلام را به همسرى على عليه السلام در آورد، خطبه خواند و فرمود: «... من او را با مهريه چهارصد مثقال نقره تزويج كردم، اگر على، به اين مقدار، راضى باشد».

194. الإمام الباقر عليه السلام:كانَ صَداقُ فاطِمَةَ عليهاالسلام جَردُ بُردٍ حِبَرَةٍ ، ودِرعٌ حُطَمِيَّةٌ ، وكانَ فِراشُها إهابَ كَبشٍ يُلقِيانِهِ ويَفرُشانِهِ ويَنامانِ عَلَيهِ.

194. امام باقر عليه السلام:كابين فاطمه عليهاالسلام، يك چادر فرسوده يَمانى و يك زره حُطَمى بود، و بسترش، پوست قوچى بود كه آن را مى انداختند و پهن مى كردند و بر آن مى خوابيدند.

195. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ عَلِيّا تَزَوَّجَ فاطِمَةَ عليهماالسلام عَلى جَردِ بُردٍ ودِرعٍ، وفِراشٍ كانَ مِن إهابِ كَبشٍ.

195. امام صادق عليه السلام:على عليه السلام فاطمه عليهاالسلام را با مهريه يك چادر كهنه يَمانى، يك زره، و لحافى از پوست قوچ، به همسرى خود در آورد.

196. الإرشاد عن الريّان بن شبيب:إنَّ مُحَمَّدَ بنَ عَلِيِّ بنِ موسى يَخطُبُ اُمَّ الفَضلِ بِنتَ عَبدِ اللّهِ المَأمونِ، وقَد بَذَلَ لَها مِنَ الصَّداقِ مَهرَ جَدَّتِهِ فاطِمَةَ بِنتِ مُحَمَّدٍ عليهاالسلام؛ وهُوَ خَمسُمِئَةِ دِرهَمٍ جِيادا.

196. الإرشاد ـ به نقل از رَيّان بن شَبيب ـ:محمّد بن على بن موسى (امام جواد عليه السلام)، از اُمّ فضل، دختر عبد اللّه مأمون، خواستگارى كرد و مهريه او را به اندازه مهريه جدّه اش فاطمه، دختر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، قرار داد و آن، پانصد درهمِ سَره بود.

197. الإمام الباقر عليه السلام:إنَّ عَلِيَّ بنَ أبي طالِبٍ عليه السلام أصدَقَ فاطِمَةَ عليهاالسلام دِرعا مِن حَديدٍ وجَرَّةً دوار ، وإنَّ صَداقَ نِساءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله كانَ خَمسَمِئَةِ دِرهَمٍ.

197. امام باقر عليه السلام:على بن ابى طالب عليه السلام يك عدد زره آهنى و يك چادر فرسوده يَمانى، كابين فاطمه عليهاالسلام كرد، در حالى كه كابين همسران پيامبر صلى الله عليه و آله پانصد درهم بود.

1 / 9 ـ 5: خُطبَةُ الزَّواجِ

1 / 9 ـ 5: خطبه عقد ازدواج

198. الإمام زين العابدين عليه السلام:خَطَبَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله حينَ زَوَّجَ فاطِمَةَ عليهاالسلام مِن عَلِيٍّ عليه السلام فَقالَ:

الحَمدُ للّهِِ المَحمودِ بِنِعمَتِهِ، المَعبودِ بِقُدرَتِهِ، المُطاعِ بِسُلطانِهِ، المَرهوبِ مِن عَذابِهِ، المَرغوبِ إلَيهِ فيما عِندَهُ، النّافِذِ أمرُهُ في سَمائِهِ وأرضِهِ؛ ثُمَّ إنَّ اللّهَ عز و جلأمَرَني أن اُزَوِّجَ فاطِمَةَ مِن عَلِيِّ، فَقَد زَوَّجتُهُ عَلى أربَعِمِئَةِ مِثقالِ فِضَّةٍ إن رَضِيَ بِذلِكَ عَلِيٌّ.

ثُمَّ دَعا صلى الله عليه و آله بِطَبَقِ بُسرٍ ، ثُمَّ قالَ: اِنتَهِبوا، فَبَينا نَنتَهِبُ إذ دَخَلَ عَلِيٌّ عليه السلام فَتَبَسَّمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله في وَجهِهِ، ثُمَّ قالَ: يا عَلِيُّ، أعَلِمتَ أنَّ اللّهَ عز و جلأمَرَني أن اُزَوِّجَكَ فاطِمَةَ، فَقَد زَوَّجتُكَها عَلى أربَعِمِئَةِ مِثقالِ فِضَّةٍ إن رَضيتَ، فَقالَ عَلِيٌّ عليه السلام: رَضيتُ بِذلِكَ عَنِ اللّهِ عز و جل وعَن رَسولِهِ.

فَقالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: جَمَعَ اللّهُ شَملَكُما، وأسعَدَ جَدَّكُما ، وبارَكَ عَلَيكُما، وأخرَجَ مِنكُما كَثيرا طَيِّبا.

198. امام زين العابدين عليه السلام:پيامبر صلى الله عليه و آله هنگامى كه فاطمه عليهاالسلام را به عقد ازدواج على عليه السلام در آورد، خطبه آن را چنين خواند: «سپاس، خداوندى را سزاست كه به واسطه نعمت هايش سپاس گزارده مى شود، به واسطه قدرتش پرستيده مى شود، به خاطر سلطنتش از او فرمان مى بَرند، از عذابش مى ترسند، پاداش هايش را از او طلب مى كنند، و فرمانش در آسمان و زمين، جارى است! خداوند عز و جل به من دستور داد كه فاطمه را به همسرى على در آورم. من نيز او را با [مهريه] چهارصد مثقال نقره، به همسرى او در آوردم، اگر على به آن [مقدار]، راضى باشد».

سپس طبقى خرماى نارس خواست و فرمود: «تاراج كنيد!». در همان حال كه به طرف سينى حمله مى برديم، على عليه السلام وارد شد. پيامبر صلى الله عليه و آله به روى او لبخند زد. سپس فرمود: «اى على! آيا مى دانى كه خداوند عز و جل به من دستور داد كه فاطمه را به همسرى تو در آورم؟ اينك من او را با مهريه چهار صد مثقال نقره، به همسرى تو در آوردم، اگر تو راضى باشى».

على عليه السلام فرمود: «راضى ام به رضاى خداوند عز و جل و پيامبر او».

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «خدا همواره شما را با هم بدارد و خوش بختتان بگرداند و به هر دوىِ شما بركت دهد و نسل بسيار و پاكى را از شما به دنيا بياورد!».

199. الإمام زين العابدين عليه السلام عن جابر:لَمّا أرادَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله أن يُزَوِّجَ فاطِمَةَ عَلِيّا عليه السلام قالَ لَهُ: اُخرُج يا أبَا الحَسَنِ إلَى المَسجِدِ فَإِنّي خارِجٌ في أثَرِكَ، ومُزَوِّجُكَ بِحَضرَةِ النّاسِ، وذاكِرٌ مِن فَضلِكَ ما تَقَرُّ بِهِ عَينُكَ.

قالَ عَلِيٌّ عليه السلام: فَخَرَجتُ مِن عِندِ رَسولِ اللّهِ وأنا مُمتَلِئٌ فَرَحا وسُرورا، فَاستَقبَلَني أبوبَكرٍ وعُمَرُ، فَقالا: ما وَراءَك يا أبَا الحَسَنِ؟ فَقُلتُ: يُزَوِّجُني رَسولُ اللّهِ فاطِمَةَ، وأخبَرَني أنَّ اللّهَ قَد زَوَّجَنيها، وهذا رَسولُ اللّهِ خارِجٌ في أثَري لِيَذكُرَ بِحَضرَةِ النّاس. فَفَرِحا وسُرّا، ودَخَلا مَعِيَ المَسجِدَ.

قالَ عَلِيٌّ عليه السلام: فَوَاللّهِ ما تَوَسَّطناهُ حَتّى لَحِقَ بِنا رَسولُ اللّهِ، وإنَّ وَجهَهُ لَيَتَهَلَّلُ فَرَحا وسُرورا. فَقالَ صلى الله عليه و آله أينُ بِلالٌ؟ فَأَجابَ: لَبَّيكَ وسَعدَيكَ يا رَسولَ اللّهِ. ثُمَّ قالَ: أينَ المِقدادُ؟ فَأَجابَ: لَبَّيكَ يا رَسولَ اللّهِ. ثُمَّ قالَ: أينَ سَلمانُ؟ فَأَجابَ: لَبَّيكَ يا رَسولَ اللّهِ. ثُمَّ قالَ: أينَ أبوذَرٍّ؟ فَأَجابَ: لَبَّيكَ يا رَسولَ اللّهِ، فَلَمّا مَثَلوا بَينَ يَدَيهِ قالَ: اِنطَلِقوا بِأَجمَعِكُم، فَقوموا في جَنَباتِ المَدينَةِ، وَاجمَعُوا المُهاجِرينَ وَالأَنصارَ وَالمُسلِمينَ.

فَانطَلَقوا لِأَمرِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، وأقبَلَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَجَلَسَ عَلى أعلى دَرَجَةٍ مِن مِنبَرِهِ، فَلمَّا حَشَدَ المَسجِدُ بِأَهلِهِ قامَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنى عَلَيهِ وقالَ:

الحَمدُ للّهِِ الَّذي رَفَعَ السَّماءَ فَبَناها، وبَسَطَ الأَرضَ فَدَحاها ، وأثبَتَها بِالجِبالِ فَأَرساها، وأخرَجَ مِنها ماءَها ومَرعاها، الَّذي تَعاظَمَ عَن صِفاتِ الواصِفينَ، وتَجَلَّلَ عَن تَحبيرِ لُغاتِ النّاطِقينَ، وجَعَلَ الجَنَّةَ ثَوابَ المُتَّقينَ، وَالنّارَ عِقابَ الظّالمينَ، وجَعَلَني رَحمَةً لِلمُؤمِنينَ، ونِقمَةً عَلَى الكافِرينَ.

عِبادَ اللّهِ! إنَّكُم في دارِ أمَلٍ، بَينَ حَياةٍ وأجَلٍ، وصِحَّةٍ وعِلَلٍ، دارِ زَوالٍ، وتَقَلُّبِ أحوالٍ، جُعِلَت سَبَبا لِلاِرتِحالِ، فَرَحِمَ اللّهُ امَرأً قَصَّرَ مِن أمَلِهِ، وجَدَّ في عَمَلِهِ، وأنفَقَ الفَضلَ مِن مالِهِ، وأمسَكَ الفَضلَ مِن قوتِهِ، فَقَدَّمَهُ لِيَومِ فاقَتِهِ، يَومٌ تُحشَرُ فيهِ الأَمواتُ، وتَخشَعُ فيهِ الأَصواتُ، وتُنكَرُ الأَولادُ والاُمَّهاتُ، «وَ تَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَ مَا هُم بِسُكَارَى» ، «يَوْمَئِذٍ يُوَفِّيهِمُ اللَّهُ دِينَهُمُ الْحَقَّ وَ يَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِينُ» ، «يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَدَاً بَعِيدًا» ، «فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» ، لِيَومٍ تَبطُلُ فيهِ الأَنسابُ، وتُقطَعُ الأَسبابُ، ويَشتَدُّ فيهِ عَلى المُجرِمينَ الحِسابُ، ويُدفَعونَ إلَى العَذابِ، فَمَن زُحزِحَ عَنِ النّارِ واُدخِلَ الجَنَّةَ فَقَد فازَ، ومَا الحَياةُ الدُّنيا إلّا مَتاعُ الغُرورِ .

أيُّهَا النّاسُ! إنَّمَا الأَنبِياءُ حُجَجُ اللّهِ في أرضِهِ، النّاطِقونَ بِكِتابِهِ، العامِلونَ بِوَحيِهِ، وإنَّ اللّهَ عز و جل أمَرَني أن اُزَوِّجَ كَريمَتي فاطِمَةَ بِأَخي وَابنِ عَمّي وأولَى النّاسِ بي: عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ، وَاللّهُ عَزَّ شَأنُهُ قَد زَوَّجَهُ بِها فِي السَّماءِ، بِشَهادَةِ المَلائِكَةِ، وأمَرَني أن اُزَوِّجَهُ فِي الأَرضِ واُشهِدَكُم عَلى ذلِكَ.

ثُمَّ جَلَسَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله، ثُمَّ قالَ: قُم يا عَلِيُّ، فَاخطُب لِنَفسِكَ.

قالَ: يا رَسولَ اللّهِ، أخطُبُ وأنتَ حاضِرٌ!

قالَ: اُخطُب، فَهكَذا أمَرَني جَبرَئيلُ أن آمُرَكَ أن تَخطُبَ لِنَفسِكَ، ولَولا أنَّ الخَطيبَ فِي الجِنان داود لَكُنتَ أنتَ يا عَلِيُّ.

ثُمَّ قالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: أيُّهَا النّاسُ! اِسمَعوا قَولَ نَبِيِّكُم، إنَّ اللّهَ بَعَثَ أربَعَةَ آلافِ نَبِيٍّ، لِكُلِّ نَبِيٍّ وصِيٌّ، وأنا خَيرُ الأَنبِياءِ، ووَصِيّي خَيرُ الأَوصِياءِ.

ثُمَّ أمسَكَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله، وَابتَدَأ عَلِيٌّ عليه السلام فَقالَ:

الحَمدُ للّهِِ الَّذي ألهَمَ بِفَواتِحِ عِلمِهِ النّاطِقينَ، وأنارَ بِثَواقِبِ عَظَمَتِهِ قُلوبَ المُتَّقينِ، وأوضَحَ بِدَلائِلِ أحكامِهِ طُرُقَ السّالِكينَ، وأبهَجَ بِابنِ عَمِّي المُصطَفى العالَمينَ، حَتّى عَلَت دَعوَتُهُ دَعوَةَ المُلحِدينَ، وَاستَظهَرَت كَلِمَتُهُ عَلى بَواطِلِ المُبطِلينَ، وجَعَلَهُ خاتَمَ النَّبِيّينَ، وسَيِّدَ المُرسَلينَ، فَبَلَّغَ رِسالَةَ رَبِّهِ، وصَدَعَ بِأَمرِهِ، وبَلَّغَ عَنِ اللّهِ آياتِهِ.

وَالحَمدُ للّهِِ الَّذي خَلَقَ العِبادَ بِقُدرَتِهِ، وأعَزَّهُم بِدينِهِ، وأكرَمَهُم بِنَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله، ورَحِمَ وكَرَّمَ، وشَرَّفَ وعَظَّمَ، وَالحَمدُ للّهِِ عَلى نَعمائِهِ وأياديهِ، وأشهَدُ أن لا إلهَ إلَا اللّهُ شَهادَةَ إخلاصٍ تُرضيهِ، وصَلَّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ صَلاةً تُزلِفُهُ وتُحظيهِ.

وبَعدُ: فَإِنَّ النِّكاحَ مِمّا أمَرَ اللّهُ تَعالى بِهِ، وأذِنَ فيهِ، ومَجلِسُنا هذا مِمّا قَضاهُ ورَضِيَهُ، وهذا مُحَمَّدُ بنُ عَبدِ اللّهِ رَسولُ اللّهِ زَوَّجَنِي ابنَتَهُ فاطِمَةَ، عَلى صَداقِ أربَعِمِئَةِ دِرهَمٍ ودينارٍ، وقَد رَضيتُ بِذلِكَ، فَاسأَلوهُ وَاشهَدوا.

فَقالَ المُسلِمونَ: زَوَّجتَهُ يا رَسولَ اللّهِ؟ قالَ: نَعَم. قالَ المُسلِمونَ: بارَكَ اللّهُ لَهُما وعَلَيهِما، وجَمَعَ شَملَهُما.

199. امام زين العابدين عليه السلام ـ به نقل از جابر ـ:هنگامى كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله خواست كه فاطمه عليهاالسلامرا به ازدواج على عليه السلام در آورَد، به او (على عليه السلام) فرمود: «اى على! تو، به سوى مسجد روانه شو و من در پىِ تو مى آيم، و در حضور مردمان، همسرت مى دهم و از فضايل تو، آن گونه مى گويم كه دل شاد شوى».

على عليه السلام فرمود: من، آكنده از شادى و خوش حالى، از نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله خارج شدم. در راه، به ابو بكر و عمر برخوردم. گفتند: چه خبر، اى ابو الحسن؟ گفتم:

قرار است پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، فاطمه را به ازدواج من در آورَد. به من خبر داد كه به فرمان خداوند، او را به ازدواج من در آورده است. به زودى، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در پى من مى آيد تا [اين خبر را] در حضور مردمان، باز گويد. آن دو نيز شاد و خوش حال شدند و با من به مسجد آمدند.

على عليه السلام فرمود: به خدا سوگند، هنوز به وسط مسجد نرسيده بوديم كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به ما پيوست، و چهره اش از شادى و خوش حالى مى درخشيد. فرمود: «بلال كجاست؟». بلال گفت: بله، در خدمتم، اى پيامبر خدا! سپس پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «مقداد كجاست؟». مقداد گفت: بله، اى پيامبر خدا! فرمود: «سلمان كجاست؟». سلمان گفت: بله، اى پيامبر خدا!

فرمود: «ابو ذر كجاست؟». ابو ذر گفت: بله، اى پيامبر خدا! چون اينان در برابر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ايستادند، فرمود: «همگى برويد و در اطراف مدينه بِايستيد و مهاجران و انصار و مسلمانان را جمع كنيد».

آنان به فرمان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله رفتند. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله پيش رفت و در بالاترين پلّه منبر نشست. هنگامى كه مردم در مسجد جمع شدند، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله برخاست و حمد و ثناى خدا را به جا آورد و فرمود: «سپاس، از آنِ خدايى است كه آسمان را ساخت و بر افراشت، و زمين را پهن كرد و گسترانْد، و با كوه هاى ميخ آسا استوارش ساخت، و از آن، آب و چراگاه هايش را بيرون آورد؛ همان خدايى كه از صفاتى كه وصف كنندگان براى وصف او مى گويند، برتر است و از آنچه گويندگان در تجليل او به زبان مى آورند، فراتر است؛ همو كه بهشت را پاداش پرهيزگاران قرار داد، و آتش را كيفر ستمكاران، و مرا براى مؤمنان، رحمت و براى كافران، مايه كيفر و نقمت قرار داد.

اى بندگان خدا! شما در سراى آرزو قرار داريد، ميان زندگى و مرگ، و تن درستى و بيمارى ها؛ در سرايى كه همه چيز آن، زوال يافتنى است و جايگاه دگرگونى حالات، و مايه كوچيدن، قرار داده شده است. پس رحمت خدا بر آن مردى كه آرزويش را كوتاه سازد، و در كار و عملش بكوشد، و زيادى مالش را انفاق كند، و زيادى قوت خويش را نگه دارد و آن را براى روز نيازمندى اش پيش فرستد؛ روزى كه در آن، مُردگان محشور مى شوند، و صداها به خاموشى مى گرايد، و فرزندان و مادران، يكديگر را نمى شناسند

«و مردم را مَست مى بينى، در حالى كه مست نيستند»؛ «آن روز، خدا جزاى شايسته آنان را به طور كامل مى دهد و خواهند دانست كه خداوند، همان حقيقت آشكار است»؛ «روزى كه هر كس آن كار نيكى را كه كرده و آن بدى اى را كه مرتكب شده، حاضر شده مى يابد، و آرزو مى كند كه اى كاش، ميان او و آن [كارهاى بد]، فاصله اى دور بود». «پس هر كس به وزن ذرّه اى نيكى كند، آن را مى بيند و هر كس به وزن ذرّه اى بدى كند، آن را مى بيند»؛ براى روزى كه در آن، پيوندهاى نَسَبى از ميان مى روند و رشته ها [ى خويشاوندى] بريده مى شوند و گناهكاران، با سختى، حسابرسى مى شوند و به سوى عذاب، رانده مى شوند. پس، آن كسى كه از آتش دانسته شده، ولى به بهشت در آورده شود، به رستگارى دست يافته است. زندگى دنيا، چيزى جز لذّتى پوچ و فريبنده نيست.

اى مردم! پيامبران، حجّت هاى خدا در زمين او و گويندگانِ از كتاب او و عمل كنندگانِ به وحى اويند. خداوند عز و جل به من دستور داد كه دخترم فاطمه را به ازدواج برادرم و پسرعمويم و نزديك ترينِ مردمان به من، يعنى على بن ابى طالب، در آورم. خداوند بلندمرتبه، او را در آسمان، به همسرى فاطمه در آورد و فرشتگان را بر آن، گواه گرفت و به من دستور داد كه در زمين نيز او را به ازدواج فاطمه در آورم و شما را بر آن، گواه گيرم».

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله سپس نشست و فرمود: «برخيز ـ اى على ـ و براى خودت خطبه [ى عقد را] بخوان».

على عليه السلام فرمود: اى پيامبر خدا! با وجود شما، من خطبه را بخوانم؟!

فرمود: «بخوان؛ زيرا جبرئيل به من دستور داد كه به تو دستور دهم خطبه ات را خودت بخوانى. اگر داوود عليه السلام خطيب بهشت نبود، بى گمان، تو [خطيب آن] بودى، اى على!».

آن گاه، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «اى مردم! سخن پيامبرتان را بشنويد. خداوند، چهار هزار پيامبر بر انگيخت كه هر پيامبرى، يك جانشين داشت، و من، بهترينِ پيامبران هستم، و جانشينم بهترينِ جانشينان است».

سپس پيامبر خدا صلى الله عليه و آله سكوت كرد و على عليه السلام سخن آغاز كرد و فرمود: «سپاس، از آنِ خدايى است كه كليدهاى دانش خود را به گويندگان، الهام فرمود، و دل هاى پرهيزگاران را با شعله هاى عظمتش، روشن نمود، و راه هاى رهپويان را با نشانه هاى احكامش، هويدا ساخت، و جهانيان را به وجود پسرعموى برگزيده ام، دل شاد كرد، تا آن كه دعوت او بر دعوت ملحدان، برتر آمد و آيين او بر باطل هاى باطل گرايان، چيره گشت، و او را واپسين پيامبران و سَرور فرستادگان قرار داد. پس او پيام پروردگارش را [به مردمان] رسانْد و فرمان او را اجرا كرد و نشانه هاى خدا را از جانب او ابلاغ نمود.

سپاس، براىِ خداوندى است كه با قدرت خويش، بندگان را آفريد، و به واسطه دينش آنان را عزّت داد و به وجود پيامبرش محمّد صلى الله عليه و آله، مفتخرشان نمود، و مهر ورزيد و گرامى داشت، و ارجمندى و بزرگى بخشيد. سپاس، مخصوص خداوند است، به خاطر نعمت ها و احسان هايش. گواهى مى دهم كه معبودى جز خدا نيست، گواهىِ خالصانه اى كه او را خشنود گردانَد، و درود خدا بر محمّد؛ درودى كه او را [به خدا] نزديك كند و بهره مندش سازد!

و بعد، ازدواج، از امورى است كه خداوند متعال، بدان امر كرده و به اين كار، اجازت داده است، و اين مجلس ما، از آن مجلس هايى است كه خدا به آن فرمان داده و مورد رضايت اوست. اينك محمّد بن عبد اللّه، پيامبر خدا، دخترش فاطمه را به ازدواج من در آورد، با مَهريه چهارصد درهم و دينار، و من بدان راضى ام. پس، از خودِ ايشان بپرسيد و گواه باشيد».

مسلمانان گفتند: اى پيامبر خدا! آيا او را تزويج نمودى؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «آرى».

مسلمانان گفتند: خداوند، بر هر دوىِ آنان مبارك گردانَد و پيوسته در كنار هم بدارَدشان!

200. تاريخ دمشق عن أنس:بَينا أنا عِندَ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله إذ غَشِيَهُ الوَحيُ، فَلَمّا سُرِيَ عَنهُ قالَ: هَل تَدري ما جاءَ بِهِ جِبريلُ مِن عِندِ صاحِبِ العَرشِ؟ قُلتُ: لا، قالَ: إنَّ رَبّي أمَرَني أن اُزَوِّجَ فاطِمَةَ مِن عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ، فَانطَلِق فَادعُ لي أبا بَكرٍ وعُمَرَ وعُثمانَ وطَلحَةَ وَالزُّبَيرَ وبِعَدَدِهِم مِنَ الأَنصارِ. فَانطَلَقتُ فَدَعَوتُهُم، فَلَمّا أخَذُوا المَقاعِدَ، قالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله:

الحَمدُ للّهِِ المَحمودِ بِنِعَمِهِ، المَعبودِ بِقُدرَتِهِ، المُطاعِ بِلِسانِهِ، المَرهوبِ مِن عَذابِهِ، المَرغوبِ إلَيهِ فيما عِندَهُ، النّافِذِ أمرُهُ في سَمائِهِ وأرضِهِ، الَّذي خَلَقَ الخَلقَ بِقُدرَتِهِ، ومَيَّزَهُم بِأَحكامِهِ، وأعَزَّهُم بِدينِهِ، وكَرَّمَهُم بِنَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله، ثُمَّ إنَّ اللّهَ جَعَلَ المُصاهَرَةَ نَسَبا لاحِقا وأمرا مَفتوحا، وَشَّجَ بِهِ الأَرحامَ وألزَمَهَا الأَنامَ، فَقالَ تَبارَكَ وتَعالى: «وَ هُوَ الَّذِى خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَ صِهْرًا وَ كَانَ رَبُّكَ قَدِيرًا» ، فَأَمرُ اللّهِ يَجري إلى قَضائِهِ، وقَضاؤُهُ يَجري إلى قَدَرِهِ، ولِكُلِّ قَضاءٍ قَدَرٌ، ولِكُلِّ قَدَرٍ أجَلٌ، ولِكُلِّ أجَلٍ كِتابٌ «يَمْحُواْ اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ» . ثُمَّ إنَّ رَبّي أمَرَني أن اُزَوِّجَ فاطِمَةَ مِن عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ، فاُشهِدُكُم أنّي قَد زَوَّجتُهُ إيّاها عَلى أربَعِمِئَةِ مِثقالِ فِضَّةٍ إن رَضِيَ بِذلِكَ عَلِيٌّ. وكانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله قَد بَعَثَهُ في حاجَةٍ، ثُمَّ إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله دَعا بِطَبَقٍ فيه بُسرٌ فَوَضَعَهُ بَينَ أيدينا وقالَ: اِنتَهِبوا، فَبَينا نَحنُ نَنتَهِبُ إذ أقبَلَ عَلِيٌّ عليه السلام، فَتَبَسَّمَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله وقالَ:

يا عَلِيُّ، إنَّ اللّهَ أمَرَني أن اُزَوِّجَكَ فاطِمَةَ وقَد زَوَّجتُكَها عَلى أربَعِمِئَةِ مِثقالِ فِضَّةٍ إن رَضيتَ.

فَقالَ عَلِيٌّ عليه السلام: رَضيتُ يا رَسولَ اللّهِ. ثُمَّ خَرَّ للّهِِ ساجِدا، فَلَمّا رَفَعَ رَأسَهُ، قالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: بارَكَ اللّهُ فيكُما وبارَكَ عَلَيكُما، وأخرَجَ مِنكُمَا الكَثيرَ الطَّيِّبَ.

200. تاريخ دمشق ـ به نقل از انس ـ:در محضر پيامبر صلى الله عليه و آله بودم كه وحى، ايشان را فرا گرفت. پس چون به حال طبيعى خود باز گشت، فرمود: «آيا مى دانى جبرئيل از نزد پروردگار عرش، چه آورد؟».

گفتم: نه.

فرمود: «پروردگارم به من فرمان داد كه فاطمه را به همسرى على بن ابى طالب در آورم. پس برو و ابو بكر و عمر و عثمان و طلحه و زبير و به تعداد ايشان از انصار، نزد من بخوان».

من رفتم و آنان را فرا خواندم. چون در جاى خود نِشستند، پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «سپاس،

براى خداوندى است كه به واسطه نعمت هايش، سپاس مى شود، به سبب قدرتش پرستش مى گردد، به سبب زبانش (كلامش)، از او فرمان مى برند، از عذابش مى ترسند، و آنچه را [از پاداش] نزد اوست، از او مى خواهند؛ خدايى كه فرمانش در آسمان و زمينش نافذ است؛ همو كه آفريدگان را به قدرت خود آفريد، و با احكامش آنها را از يكديگر جدا ساخت، و با دينش به آنان عزّت بخشيد، و به وجود پيامبرش محمّد صلى الله عليه و آله، آنان را مفتخر داشت.

سپس خداوند، ازدواج را مايه پيوند نَسَبى و يك تكليف قرار داد، و با آن، ارحام را به هم پيوست و مردمان را بِدان ملزم ساخت. خداوند ـ تبارك و تعالى ـ فرموده است: «و او كسى است كه از آب، بشرى را آفريد و او را [داراى خويشاوندى] نَسَبى و سببى قرار داد و پروردگار تو، همواره تواناست». پس فرمان خدا به سوى قضاى او روان است، و قضاى او به سوى قَدَرش، و هر قضايى را قَدَرى است، و هر قَدَرى را سرآمدى، و هر سرآمدى را نبِشته اى: «خدا آنچه را بخواهد، محو مى كند يا باقى مى گذارد و اصل كتاب، نزد اوست».

به درستى كه پروردگارم مرا فرمان داد تا فاطمه را به ازدواج على بن ابى طالب در آورم، و من شما را گواه مى گيرم كه فاطمه را با مهريه چهارصد مثقال نقره، به همسرى او در آوردم، اگر على بِدان راضى باشد».

پيامبر صلى الله عليه و آله على را در پى كارى فرستاده بود. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله سپس طبقى خرماى نارَس خواست و آن را در برابر خويش نهاد و فرمود: «غارت كنيد!».

ما مشغول تاراج كردن سينى خرما بوديم كه على عليه السلام آمد. پيامبر صلى الله عليه و آله لبخندى زد و فرمود: «اى على! خداوند، مرا فرمود تا فاطمه را به ازدواج تو در آورم و من او را با مهريه چهارصد مثقال نقره، به همسرى تو در آوردم، البتّه اگر تو راضى باشى».

على عليه السلام فرمود: راضى ام، اى پيامبر خدا!

سپس براى خدا به سجده افتاد و چون سرش را از سجده برداشت، پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «خداوند به شما دو تن، بركت دهد و مباركتان باشد و نسل بسيار و پاكى را از شما به دنيا آورَد!».

1 / 9 ـ 6: جَهازُ سَيِّدَةِ النِّساءِ

1 / 9 ـ 6: جهيزيّه بانوى بانوان

201. الإمام عليّ عليه السلام:جَهَّزَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله فاطِمَةَ في خَميلٍ ، وقِربَةٍ، ووِسادَةِ أدَمٍ حَشوُها ليفُ الإذخِرِ .

201. امام على عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله يك چادرْ شب مخمل، يك مَشك و يك بالين چرمى ـ كه از علف گورگياه، پُر شده بود ـ به فاطمه عليهاالسلام جهاز دارد.

202. مسند ابن حنبل عن حمّاد:حَدَّثَنا عَطاءُ بنُ السّائِبِ عَن أبيهِ عَن عَلِيٍّ عليه السلام أنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله لَمّا زَوَّجَهُ فاطِمَةَ بَعَثَ مَعَها بِخَميلَةٍ، ووِسادَةٍ مِن أدَمٍ حَشوُها ليفٌ، ورَحيَينِ، وسِقاءٌ، وجَرَّتَينِ.

202. مسند ابن حنبل ـ به نقل از حمّاد ـ:عَطاء بن سائِب از پدرش، در باره على عليه السلام براى ما حديث كرد كه وقتى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فاطمه را به همسرى او (على) در آورد، يك چادرشب مخمل، يك بالش چرمىِ پُر شده از ليف، دو رستاس، يك مَشك و دو سبو با او همراه كرد.

203. الإمام الحسين عليه السلام:لَمّا زَوَّجَ [أي رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله] فاطِمَةَ عَلِيّا عَلى أربَعِمِئَةٍ وثَمانينَ دِرهَما، فَأَمَرَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله أن يَجعَلَ ثُلُثَيها فِي العِطرِ وثُلُثا فِي الثِّيابِ، فَدَخَلَ بِهِما وما لَهُما فِراشٌ إلّا فَروَةُ اُضحِيَّةِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله ووِسادَةٌ مِن أدَمٍ حَشوُها ليفٌ.

203. امام حسين عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فاطمه عليهاالسلام را با چهارصد و هشتاد درهم مهريه، به ازدواج على عليه السلام در آورد و به على عليه السلام فرمود كه دو سوم اين مبلغ را خرج عطر كند و يك سوم ديگر را خرج لباس. پس آن دو را به خانه فرستاد، در حالى كه بسترشان چيزى نبود جز پوست قربانى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و بالشى چرمى كه از ليف، پُر شده بود.

204. الإمام عليّ عليه السلام:لَمّا أتَيتُ رَسولَ اللّهِ خاطِبا ابنَتَهُ فاطِمَةَ، قالَ: وما عِندَكَ تَنقُدُني ؟

قُلتُ لَهُ: لَيسَ عِندي إلّا بَعيري وفَرَسي ودِرعي.

قالَ: أمّا فَرَسُكَ فَلا بُدَّ لَكَ مِنهُ؛ تُقاتِلُ عَلَيهِ، وأمّا بَعيرُكَ فَحامِلُ أهلِكَ، وأمّا دِرعُكَ فَقَد زَوَّجَكَ اللّهُ بِها.

قالَ عَلِيٌّ عليه السلام: فَخَرَجتُ مِن عِندِهِ وَالدِّرعُ عَلى عاتِقِي الأَيسَرِ، فَذَهَبتُ إلى سوقِ اللَّيلِ فَبِعتُها بِأَربَعِمِئَةِ دِرهَمٍ سودٍ هَجَرِيَّةٍ، ثُمَّ أتَيتُ بِها إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَصَبَبتُها بَينَ يَدَيهِ، فَوَ اللّهِ ما سَأَلَني عَن عَدَدِها، وكانَ رَسولُ اللّهِ سَرِيَ الكَفِّ، فَدَعا بِلالاً ومَلَأَ قَبضَتَهُ، فَقالَ: يا بِلالُ، اِبتَع بِها طيبا لِابنَتي فاطِمَةَ.

ثُمَّ دَعا اُمَّ سَلَمَةَ وقالَ لَها: يا اُمَّ سَلَمَةَ، اِبتاعي لِابنَتي فِراشا مِن حِلسِ مِصرَ، وَاحشيهِ ليفا، وَاتَّخِذي لَها مِدرَعَةً وعَباءَةً قَطَوانِيَّةً ، ولا تَتَّخِذي أكثَرَ مِن ذلِكَ فَيكونا مِنَ المُسرِفينَ.

204. امام على عليه السلام:چون نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله براى خواستگارى دخترش فاطمه رفتم، فرمود: «چه دارى كه به من بدَهى؟».

گفتم: جز شتر و اسب و زرهم، چيزى ندارم.

فرمود: «اسبت را كه لازم دارى. شترت هم كه براى سوار كردن همسرت است. مى مانَد زرهت كه خداوند، فاطمه را [در مقابل آن] به ازدواج تو در آوَرْد».

من، زره خود را بر شانه چپم انداختم و ايشان را ترك كردم و به بازار شب رفتم. پس آن را به چهارصد درهم سياه هَجَرى فروختم. سپس آنها را نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آوردم و جلوى ايشان گذاردم. به خدا سوگند كه ايشان از تعداد درهم ها سؤالى نكرد! پيامبر خدا انسانى گشاده دست و جوان مرد بود. سپس بلال را خواند و مشت او را [از آن درهم ها] پر كرد و فرمود: «اى بلال! با اينها مقدارى عطر براى دخترم فاطمه، خريدارى كن».

سپس اُمّ سَلَمه را صدا زد و به او فرمود: «اى اُمّ سلمه! براى دخترم بسترى از جنس پَلاس مصر خريدارى نما و آن را با ليف، پُر كن و يك زره و يك چادر سفيدِ كم پُرز نيز براى او بخر. بيش از اينها مگير كه [در اين صورت،] على و فاطمه، از اسرافكاران خواهند بود».

205. الإمام عليّ عليه السلام:قَبَضَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله قَبضَةً مِنَ الدَّراهِمِ ودَعا بِأَبي بَكرٍ فَدَفَعَها إلَيهِ وقالَ: يا أبا بَكرٍ، اِشتَرِ بِهذِهِ الدَّراهِمِ لِابنَتي ما يَصلُحُ لَها في بَيتِها. وَبَعَثَ مَعَهُ سَلمانَ الفارِسِيَّ وبِلالاً لِيُعيناهُ عَلى حَملِ ما يَشتَريهِ.

قالَ أبو بَكرٍ: وكانَتِ الدَّراهِمُ الَّتي أعطانيها ثَلاثَةً وسِتّينَ دِرهَما، فَانطَلَقتُ وَاشتَرَيتُ فِراشا مِن خيشِ مِصرَ مَحشُوّا بِالصّوفِ، ونَطعا مِن أدَمٍ، ووِسادَةً مِن أدَمٍ حَشوُها مِن ليفِ النَّخلِ، وعَباءَةً خَيبَرِيَّةً، وقِربَةً لِلماءِ، وكيزانا، وجِرارا، ومِطهَرَةً لِلماءِ، وسِترَ صوفٍ رَقيقا. وحَمَلناهُ جَميعا حَتّى وَضَعناهُ بَينَ يَدَي رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَلَمّا نَظَرَ إلَيهِ بَكى وجَرَت دُموعُهُ، ثُمَّ رَفَعَ رَأسَهُ إلَى السَّماءِ وقالَ: اللّهُمَّ بارِكِ لِقَومٍ جُلُّ آنِيَتِهِمُ الخَزَفُ.

205. امام على عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مُشتى از درهم ها را برداشت و ابو بكر را صدا زد و آنها را به او داد و فرمود: «اى ابو بكر! با اين درهم ها براى دخترم، آنچه را كه براى خانه اش لازم است، خريدارى كن».

سلمان فارسى و بلال را نيز همراه او كرد تا در حمل آنچه مى خرد، كمكش كنند.

ابو بكر مى گويد: درهم هايى را كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من داد، شصت و سه درهم بود. من رفتم و بسترى از خَيْشِ مصرىِ پُر شده با پشم، يك سفره چرمين، يك بالين چرمىِ پُر شده از ليفِ درخت خرما، يك چادر خيبرى، يك مَشك آب، چند كوزه و سبو، يك آفتابه، و يك پرده پشمى نازك خريدم، و با هم، آنها را آورديم و در برابر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نهاديم. پيامبر صلى الله عليه و آله با ديدن آنها گريه اش گرفت و اشك هايش جارى شد. سپس سرش را به سوى آسمان برداشت و فرمود: «بار خدايا! به قومى كه بيشترين ظرف هاى آنان سُفال است، بركت ده».

206. الإمام الصادق عليه السلام:لَمّا زَوَّجَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله فاطِمَةَ عَلِيّا عليهماالسلام دَخَلَ عَلَيها وهِيَ تَبكي، فَقالَ لَها ما يُبكيكِ؟ فَوَ اللّهِ لَو كانَ في أهلِ بَيتي خَيرٌ مِنهُ زَوَّجتُكِ، وما أنا زَوَّجتُكِ ولكِنَّ اللّهَ زَوَّجَكِ، وأصدَقَ عَنكِ الخُمسَ ما دامَتِ السَّماواتُ وَالأَرضُ.

قالَ عَلِيٌّ عليه السلام: ثُمَّ قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: قُم فَبِعِ الدِّرعَ. فَقُمتُ فَبِعتُهُ وأخَذتُ الثَّمَنَ ودَخَلتُ عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَسَكَبتُ الدَّراهِمَ في حِجرِهِ، فَلَم يَسأَلني كَم هِيَ ولا أنا أخبَرتُهُ.

ثُمَّ قَبَضَ قَبضَةً ودَعا بِلالاً فَأَعطاهُ وقالَ: اِبتَع لِفاطِمَةَ طيبا. ثُمَّ قَبَضَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله مِنَ الدَّراهِمِ بِكِلتا يَدَيهِ فَأَعطاها أبا بَكرٍ وقالَ: اِبتَع لِفاطِمَةَ ما يُصلِحُها مِن ثِيابٍ وأثاثِ البَيتِ، وأردَفَهُ بِعَمّارِ بنِ ياسِرٍ وبِعِدَّةٍ مِن أصحابِهِ، فَحَضَرُوا السّوقَ فَكانوا يَعتَرِضونَ الشَّيءَ مِمّا يَصلُحُ فَلا يَشتَرونَهُ حَتّى يَعرِضوهُ عَلى أبي بَكرٍ، فَإِنِ استَصلَحَهُ اشتَرَوهُ، فَكانَ مِمّا اشتَرَوهُ قَميصٌ بِسَبعَةِ دَراهِمَ، و خِمارٌ بِأَربَعَةِ دَراهِمَ، وقَطيفَةٌ سَوداءُ خَيبَرِيَّةٌ، وسَريرٌ مُزَمَّلٌ بِشَريطٍ، وفِراشانِ مِن جِنسِ مِصرَ، حَشوُ أحَدِهِما لِيفٌ وحَشوُ الآخَرِ مِن جِزِّ الغَنَمِ، وأربَعُ مَرافِقَ مِن أدَمِ الطّائِفِ حَشوُها إذخِرٌ، وسِترٌ مِن صوفٍ، وحَصيرٌ هَجَرِيٌّ، ورَحَا اليَدِ، ومِخضَبٌ مِن نُحاسٍ، وسَقيٌ مِن أدَمٍ، وقَعبٌ لِلَّبَنِ، وشَيءٌ لِلماءِ، ومِطهَرَةٌ مُزَفَّتَةٌ، وجَرَّةٌ خَضراءُ، وكيزانُ خَزَفٍ.

حَتّى إذَا استَكمَلَ الشِّراءُ حَمَلَ أبو بَكرٍ بَعضَ المَتاعِ وحَمَلَ أصحابُ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله الَّذينَ كانوا مَعَهُ الباقِيَ، فَلَمّا عَرَضُوا المَتاعَ عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله جَعَلَ يُقَلِّبُهُ بِيَدِهِ ويَقولُ: بارَكَ اللّهُ لِأَهلِ البَيتِ.

206. امام صادق عليه السلام:چون پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فاطمه عليهاالسلام را به همسرى على عليه السلام در آورد، به نزد فاطمه رفت، در حالى كه او را گريان يافت. به او فرمود: «چرا گريه مى كنى؟ به خدا سوگند اگر در اهل بيتم، بهتر از او (على) بود، تو را به همسرى وى در مى آوردم! اين من نبودم كه تو را شوهر دادم؛ بلكه خداوند، تو را همسر داد، و مهريه ات را خُمس [اموال] ـ تا زمانى كه آسمان ها و زمين بر جايند ـ تعيين كرد».

على عليه السلام فرمود: «پيامبر خدا صلى الله عليه و آله سپس فرمود: برو و زره را بفروش.

من رفتم و آن را فروختم و پولش را گرفتم و نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله باز گشتم و درهم ها را در دامن ايشان ريختم. ايشان از من نپرسيد كه چه مقدار است و من هم مقدارش را نگفتم. پس مشتى [درهم] برداشت و بلال را صدا زد و آنها را به او داد و فرمود: براى فاطمه، قدرى عطر خريدارى كن.

سپس با هر دو دستش، از درهم ها برداشت و آنها را به ابو بكر داد و فرمود: براى فاطمه، آنچه از لباس و اثاث خانه لازم است، خريدارى كن و عمّار بن ياسر و تنى چند از صحابه را همراه او فرستاد. آن عدّه، به بازار رفتند و به هر چه بر مى خوردند و لازم بود، پيش از آن كه آن را بخرند، به ابو بكر نشانش مى دادند. اگر او آن را مناسب مى ديد، مى خريدند. از جمله چيزهايى كه خريدارى كردند: يك پيراهن بود به قيمت هفت درهم، يك چارقد به قيمت چهار درهم، قطيفه مشكى خيبرى، يك تختِ ساخته شده با طناب بافته از ليف درخت خرما، دو رخت خواب از خَيْش مصرى كه يكى با ليف خرما پُر شده بود و ديگرى با پشم گوسفند، چهار عدد بالش از چرم طائف كه با علف گورگياه، پر شده بودند، يك پرده پشمى، بوريايى هَجَرى، يك دستاس، لگن مسى، آبخورى چرمى، قدحى براى شير، مَشك آب كوچك، آفتابه اى زفت اندود، يك سبوى سبز، و چند كوزه سفالى.

خريد كه تمام شد، ابو بكر، مقدارى از وسايل را برداشت و بقيّه را ياران پيامبر خدا صلى الله عليه و آله كه با او بودند، برداشتند. چون كالاها را نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آوردند، ايشان با دستش آنها را زير و رو مى كرد و مى فرمود: «خدا بر اهل اين خانه، بركت دهد!».

207. السنن الكبرى للنسائي عن ابن عبّاس:لَمّا زَوَّجَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله فاطِمَةَ مِن عَلِيٍّ، كانَ فيما أهدى مَعَها سَريرا مَشروطا، ووِسادَةً مِن أدَمٍ حَشوُها ليفٌ، وقِربَةً.

قالَ: وجاؤوا بِبَطحاءِ الرَّملِ فَبَسَطوهُ فِي البَيتِ.

207. السنن الكبرى، نسايى ـ به نقل از ابن عبّاس ـ:زمانى كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فاطمه را به ازدواج على در آوَرْد، لا به لاى چيزهايى كه با او همراه كرد، يك تختِ ليف خرمايى بود، يك بالش چرمىِ پُر شده با ليف خرما، و يك مَشك. آنان ماسه آوردند و در كف اتاق، پهن كردند.

1 / 9 ـ 7: وَليمَةُ العُرسِ

1 / 9 ـ 7: وليمه عروسى

208. تاريخ دمشق عن بريدة:لَمّا زَوَّجَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله فاطِمَةَ عليهاالسلام قالَ لَها رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: «لا بُدَّ لِلعُرسِ مِن وَليمَةٍ»، ثُمَّ أمَرَ بِكَبشٍ فَجَمَعَهُم عَلَيهِ.

208. تاريخ دمشق ـ به نقل از بُرَيده ـ:هنگامى كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فاطمه عليهاالسلام را به ازدواج در آورد، به او فرمود: «براى عروسى، بايد وليمه داد».

سپس دستور داد كه قوچى را سر بريدند و همه را به [خوردن] آن دعوت كرد.

209. السنن الكبرى للنسائي عن بريدة ـ في حَديثِ زَواجِ عَلِيٍّ وفاطِمَةَ عليهماالسلام ـ:... فَلَمّا كانَ بَعدَ ذلِكَ بَعدَما زوَّجَهُ [رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله] قالَ: يا عَلِيُّ، إنَّهُ لابُدَّ لِلعُرسِ مِن وَليمَةٍ.

قالَ سَعدٌ: عِندي كَبشٌ. وجَمَعَ لَهُ رَهطٌ مِنَ الأَنصارِ آصُعا مِن ذُرَّةٍ.

209. السنن الكبرى، نسايى ـ به نقل از بُرَيده، در حديث ازدواج على و فاطمه عليهماالسلام ـ:پس از آن كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فاطمه را به همسرىِ على عليه السلام در آورد، فرمود: «اى على! براى عروسى، بايد وليمه داد».

سعد گفت: من يك قوچ دارم. گروهى از انصار هم، چند صاع ذرّت براى پيامبر صلى الله عليه و آله جمع كردند.

210. المعجم الأوسط عن جابر بن عبد اللّه:حَضَرنا عُرسَ عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ وفاطِمَةَ بِنتِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَما رَأَينا عُرسا كانَ أحسَنَ مِنهُ حَيسا ، وهَيَّأَ لَنا رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله زَيتا وتَمرا فَأَكَلنا، وكانَ فِراشُهُما لَيلَةَ عُرسِهِما إهابَ كَبشٍ.

210. المعجم الأوسط ـ به نقل از جابر بن عبد اللّه ـ:در عروسى على بن ابى طالب و فاطمه دخت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، حاضر شديم. در هيچ عروسى اى، چَنگالى اى (حلواى خُرمايى) نكوتر از آن نديده بوديم. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله غذايى از روغن و خرما براى ما تهيّه كرد و ما تناول كرديم. در آن شب، بستر آن دو، پوست دبّاغى نشده يك قوچ بود.

211. الإمام الصادق عليه السلام ـ في حَديثِ زَواجِ عَليٍّ وفاطِمَةَ عليهماالسلام ـ:... قالَ عَلِيٌّ عليه السلام: ثُمَّ قالَ لي رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: يا عَلِيُّ، اِصنَع لِأَهلِكَ طَعاما فاضِلاً. ثُمَّ قالَ: مِن عِندِنا اللَّحمُ وَالخُبزُ وعَلَيكَ التَّمرُ وَالسَّمنُ.

فَاشتَرَيتُ تَمرا وسَمنا، فَحَسَرَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَن ذِراعِهِ وجَعَلَ يَشدُخُ التَّمرَ فِي السَّمنِ حَتَّى اتَّخَذَهُ خَبيصا ، وبَعَثَ إلَينا كَبشا سَمينا فَذُبِحَ، وخَبَزَ لَنا خُبزا كَثيرا، ثُمَّ قالَ لي رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: اُدعُ مَن أحبَبتَ.

فَأَتَيتُ المَسجِدَ وهُوَ مُشحَنٌ بِالصَّحابَةِ، فَاستَحيَيتُ أن اُشخِصَ قَوما وأدَعَ قَوما، ثُمَّ صَعِدتُ عَلى رَبوَةٍ هُناكَ، ونادَيتُ: أجيبوا إلى وَليمَةِ فاطِمَةَ، فَأَقبَلَ النّاسُ أرسالاً ، فَاستَحيَيتُ مِن كَثرَةِ النّاسِ وقِلَّةِ الطَّعامِ، فَعَلِمَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله ما تَداخَلَني فَقالَ: يا عَلِيُّ، إنّي سَأَدعُو اللّهَ بِالبَرَكَةِ.

قالَ عَلِيٌّ عليه السلام: وأكَلَ القَومُ عَن آخِرِهِم طَعامي، وشَرِبوا شَرابي، ودَعَوا لي بِالبَرَكَةِ، وصَدَروا وهُم أكثَرُ مِن أربَعَةِ آلافِ رَجُلٍ، ولَم يَنقُص مِنَ الطَّعامِ شَيءٌ، ثُمَّ دَعا رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله بِالصِّحافِ فَمُلِئَت، ووَجَّهَ بِها إلى مَنازِلِ أزواجِهِ، ثُمَّ أخَذَ صُحفَةً وجَعَلَ فيها طَعاما، وقالَ: هذا لِفاطِمَةَ وبَعلِها.

211. امام صادق عليه السلام ـ در حديث ازدواج على و فاطمه عليهماالسلام ـ:على عليه السلام فرمود: «سپس پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من فرمود: اى على! براى خانواده ات، غذايى آبرومند تهيّه كن و سپس افزود: گوشت و نان از ما، خرما و روغن، بر عهده تو.

من قدرى خرما و روغن خريدم. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آستين هايش را بالا زد و شروع به تفت دادن خرماها در روغن كرد، تا آن كه حلوايى ساخت، و قوچ فربهى را براى ما فرستاد كه ذبح شد، و مقدار زيادى هم نان برايمان پخت. سپس پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من فرمود: هر كس را كه مى خواهى، دعوت كن.

من به مسجد رفتم. مسجد، پر از صحابه بود. خجالت كشيدم كه عدّه اى را دعوت كنم و عدّه اى را وا گذارم. پس بالاى تپّه اى كه آن جا بود، رفتم و فرياد زدم: در وليمه فاطمه، حاضر شويد. مردم، گروه گروه آمدند. من از اين كه جمعيتْ زياد بود و غذا اندك، خجالت زده شدم. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله دريافت كه در دل من چه مى گذرد. پس فرمود: اى على! از خداوند، بركت خواهم خواست».

على عليه السلام فرمود: همه مردم تا آخرين نفر، از غذا و نوشيدنى من خوردند و نوشيدند و برايم طلب بركت كردند و همگى ـ كه بيش از چهار هزار مرد بودند ـ، رفتند؛ امّا از غذا، هيچ كم نشده بود. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله دورى ها را خواست و آنها را از غذا پر كرد و به خانه هاى همسرانش فرستاد. سپس يك دورى برداشت و در آن،

مقدارى غذا ريخت و فرمود: اين هم براى فاطمه و شوهرش».

راجع:ص 358 (الاُسرة / الفصل الأوّل / آداب الزّفاف / الوليمة).

ر. ك: ص359 (خانواده / فصل يكم / آداب عروسى / وليمه دادن).

1 / 9 ـ 8: لَيلَةُ الزَّفافِ

1 / 9 ـ 8: شبِ زَفاف

212. الإمام الباقر عليه السلام:حَدَّثَني جابِرُ بنُ عَبدِ اللّهِ الأَنصارِيُّ، قالَ: لَمّا كانَتِ اللَّيلَةُ الَّتي أهدى فيها رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله فاطِمَةَ إلى عَلِيٍّ عليهماالسلام، دَعا بِعَلِيٍّ فَأَجلَسَهُ عَن يَمينِهِ، ودَعا بِها عليهاالسلامفَأَجلَسَها عَن شِمالِهِ، ثُمَّ جَمَعَ رَأسَيهِما، ثُمَّ قامَ وقاما وهُوَ بَينَهُما يُريدُ مَنزِلَ عَلِيٍّ عليه السلام، فَكَبَّرَ جَبرَئيلُ فِي المَلائِكَةِ، فَسَمِعَ النَّبِيُّ التَّكبيرَ، فَكَبَّرَ وكَبَّرَ المُسلِمونَ، وهُوَ أوَّلُ تَكبيرٍ كانَ في زَفافٍ، فَصارَت سُنَّةً.

212. امام باقر عليه السلام:جابر بن عبد اللّه انصارى، برايم نقل كرد و گفت: در شبى كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فاطمه عليهاالسلام را به خانه على عليه السلام فرستاد، على را صدا زد و او را در طرف راست خود نشاند و فاطمه عليهاالسلام را صدا زد و در سمت چپ خويش نشاند. آن گاه، سر آن دو بزرگوار را به هم آورد. سپس برخاست و على و فاطمه نيز برخاستند و پيامبر صلى الله عليه و آله در وسط آن دو، ره سپار خانه على عليه السلام شد. جبرئيل، در ميان فرشتگان، بانگ تكبير زد. پيامبر صلى الله عليه و آله تكبير را شنيد و تكبير گفت و مسلمانان تكبير گفتند. اين، نخستين تكبيرى بود كه در عروسى گفته شد و از آن پس، به سنّت تبديل شد.

213. الإمام الصادق عليه السلام ـ في حَديثِ زَواجِ عَلِيٍّ وفاطِمَةَ عليهماالسلام ـ:... قالَ عَلِيٌّ عليه السلام: فَأَقَمتُ بَعدَ ذلِكَ شَهرا اُصَلّي مَعَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله وأرجِعُ إلى مَنزِلي ولا أذكُرُ شَيئا مِن أمرِ فاطِمَةَ، ثُمَّ قُلنَ أزواجُ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله: ألا نَطلُبُ لَكَ مِن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله دُخولَ فاطِمَةَ عَلَيكَ؟ قُلتُ: اِفعَلنَ، فَدَخَلنَ عَلَيهِ، فَقَالت اُمُّ أيمَنَ: يا رَسولَ اللّهِ، لَو أنَّ خَديجَةَ باقِيَةٌ لَقَرَّت عَينُها بِزَفافِ فاطِمَةَ، وإنَّ عَلِيّا يُريدُ أهلَهُ، فَقُرَّ عَينَ فاطِمَةَ بِبَعلِها، وَاجمَع شَملَهُما، وقُرَّ عُيونَنا بِذلِكَ!

فَقالَ: فَما بالُ عَلِيٍّ لا يَطلُبُ مِنيّ زَوجَتَهُ؟ فَقَد كُنّا نَتَوَقَّعُ مِنهُ ذلِكَ.

قالَ عَلِيٌّ عليه السلام: فَقُلتُ: الحَياءُ يَمنَعُني يا رَسولَ اللّهِ. فَالتَفَتَ إلَى النِّساءِ فَقالَ: مَن هاهُنا؟ فَقالَت اُمُّ سَلَمَةَ: أنا اُمُّ سَلَمَةَ، وهذِهِ زَينَبُ، وهذِهِ فُلانَةُ وفُلانَةُ.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله هَيِّئوا لِابنَتي وَابنِ عَمّي في حُجَري بَيتا. فَقالَت اُمُّ سَلَمَةَ: في أيِّ حُجرَةٍ، يا رَسولَ اللّهِ؟ قالَ: في حُجرَتِكَ. وأمَرَ نِساءَهُ أن يُزَيِّنَّ ويُصلِحنَ مِن شَأنِها.

فَقالَت اُمُّ سَلَمَةَ: فَسَأَلتُ فاطِمَةَ: هَل عِندَكِ طيبٌ ادَّخَرتيهِ لِنَفسِكِ؟ قالَت: نَعَم، فَأَتَت بِقارورَةٍ فَسَكَبَت مِنها في راحَتي، فَشَمِمتُ مِنها رائِحَةً ما شَمِمتُ مِثلَها قَطُّ، فَقُلتُ: ما هذا؟

فَقالَت: كانَ دَحِيَّةُ الكَلبِيُّ يَدخُلُ عَلى رَسولِ اللّه صلى الله عليه و آله فَيَقولُ لي: يا فاطِمَةُ، هاتي الوِسادَةَ فَاطرَحيها لِعَمِّكِ، فَأَطرَحُ لَهُ الوِسادَةَ فَيَجلِسُ عَلَيها، فَإِذا نَهَضَ سَقَطَ مِن بَينِ ثِيابِهِ شَيءٌ فَيَأمُرُني بِجَمعِهِ، فَسَأَلَ عَلِيٌّ عليه السلام رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَن ذلِكَ فَقالَ: هُوَ عَنبَرٌ يَسقُطُ مِن أجنِحَةِ جَبرَئيلَ عليه السلام.…

حَتّى إذَا انصَرَفَتِ الشَّمسُ لِلغُروبِ قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: يا اُمَّ سَلَمَةَ، هَلُمّي فاطِمَةَ، فَانطَلَقَت فَأَتَت بِها وهِيَ تَسحَبُ أذيالَها، وقَد تَصَبَّبَت عَرَقا حَياءً مِن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَعَثَرَت، فَقالَ لَها رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: أقالَكِ اللّهُ العَثرَةَ فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ، فَلَمّا وَقَفَت بَينَ يَدَيهِ كَشَفَ الرِّداءَ عَن وَجهِها حَتّى رَآها عَلِيٌّ عليه السلام، ثُمَّ أخَذَ يَدَها فَوَضَعَها في يَدِ عَلِيٍّ عليه السلام.

فَقالَ: بارَكَ اللّهُ لَكَ فِي ابنَةِ رَسولِ اللّهِ، يا عَلِيُّ، نِعمَ الزَّوجَةُ فاطِمَةُ، ويا فاطِمَةُ، نِعمَ البَعلُ عَلِيٌّ، اِنطَلِقا إلى مَنزِلِكُما ولا تُحدِثا أمرا حَتّى آتِيَكُما.

قالَ عَلِيٌّ عليه السلام: فَأَخَذتُ بِيَدِ فاطِمَةَ، وَانطَلَقتُ بِها حَتّى جَلَسَت في جانِبِ الصُّفَّةِ ، وجَلَستُ في جانِبِها، وهِيَ مُطرِقَةٌ إلَى الأَرضِ حَياءً مِنّي، وأنا مُطرِقٌ إلَى الأَرضِ حَياءً مِنها، ثُمَّ جاءَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَ: مَن هاهُنا؟ فَقُلنا: اُدخُل يا رَسولَ اللّهِ، مَرحَبا بِكَ زائِرا وداخلاً، فَدَخَلَ فَأَجلَسَ فاطِمَةَ عليهاالسلام مِن جانِبِهِ وعَلِيّا عليه السلام مِن جانِبِهِ.

ثُمَّ قالَ: يا فاطِمَةُ، إيتيني بِماءٍ، فَقامَت إلى قَعبٍ فِي البَيتِ فَمَلَأَتهُ ماءً، ثُمَّ أتَتهُ بِهِ، فَأَخَذَ مِنهُ جُرعَةً فَتَمَضمَضَ بِها، ثُمَّ مَجَّها فِي القَعبِ، ثُمَّ صَبَّ مِنها عَلى رَأسِها، ثُمَّ قالَ: أقبِلي، فَلَمّا أقبَلَت نَضَحَ مِنهُ بِينَ ثَديَيها، ثُمَّ قالَ: أدبِري، فَلَمّا أدبَرَت نَضَحَ مِنهُ بَينَ كَتِفَيها.

ثُمَّ قالَ: اللّهُمَّ هذِهِ ابنَتي وأحَبُّ الخَلقِ إلَيَّ، اللّهُمَّ وهذا أخي وأحَبُّ الخَلقِ إلَيَّ، اللّهُمَّ [اجعَلهُ] لَكَ وَلِيّا، وبِكَ حَفِيّا، وبارِك لَهُ في أهلِهِ.

ثُمَّ قالَ: يا عَلِيُّ، اُدخُل بِأَهلِكَ، بارَكَ اللّهُ لَكَ، ورَحمَةُ اللّهِ وبَرَكاتُهُ عَلَيكُم، إنَّهُ حَميدٌ مَجيدٌ.

213. امام صادق عليه السلام ـ در حديث ازدواج على و فاطمه عليهماالسلام ـ:على عليه السلام فرمود: بعد از آن، به مدّت يك ماه، با پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نماز مى گزاردم و به منزلم بر مى گشتم، بدون آن كه از فاطمه سخن بگويم. پس از اين مدّت، همسران پيامبر خدا صلى الله عليه و آله گفتند: آيا از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نخواهيم كه فاطمه را به خانه ات بفرستد؟ گفتم: اين كار را بكنيد. آنان نزد پيامبر صلى الله عليه و آله رفتند و اُمّ اَيمَن گفت: اى پيامبر خدا! اگر خديجه زنده بود، از عروسى فاطمه، خوش حال مى شد. على، همسرش را مى خواهد. پس چشم فاطمه را به شوهرش روشن بگردان و آن دو را در كنار هم قرار بده و با اين كار، ما را هم خوش حال ساز!

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: پس چرا خودِ على همسرش را از من نمى خواهد؟ ما منتظر اين درخواست از سوى او بوديم».

على عليه السلام فرمود: «پس گفتم: حيا، مانع من مى شود، اى پيامبر خدا!

پيامبر صلى الله عليه و آله، رو به زنان كرد و فرمود: چه كسانى اين جا حاضرند؟.

اُمّ سلمه گفت: من اُمّ سلمه، اين زينب، و اين فلانى و فلانى».

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: در يكى از اتاق هاى من براى دخترم و پسرعمويم، حِجله اى آماده كنيد.

اُمّ سلمه گفت: در كدام اتاق، اى پيامبر خدا؟

فرمود: در اتاق خودت.

و به همسرانش دستور داد كه آن را آراسته و آماده سازند.

اُمّ سلمه گفت: از فاطمه پرسيدم: آيا عطرى دارى كه براى خودت اندوخته باشى؟

فاطمه عليهاالسلام فرمود: آرى. و شيشه اى آورد و مقدارى از آن را در كف دستم ريخت. چنان بوى خوشى از آن استشمام كردم كه هرگز مانند آن، به مشامم نخورده بود. گفتم: اين چيست؟

فرمود: هر گاه دَحيّه كَلبى، بر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وارد مى شد، به من مى گفت: فاطمه! تُشكچه اى بياور و براى عمويت بينداز. و من برايش تُشكچه مى انداختم و او بر آن مى نشست. چون بر مى خاست، از ميان جامه هايش چيزى مى افتاد و به من مى گفت: آنها را جمع كنم. على عليه السلام در اين باره از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله پرسيد. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «آنها عنبرى است كه از بال هاى جبرئيل مى ريزد».

هنگامى كه خورشيد، به سوى غروب كردن مى رفت، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «اى اُمّ سلمه! فاطمه را بياور».

من رفتم و او را در حالى كه دامنش را به زمين مى كشيد و از خجالت پيامبر خدا صلى الله عليه و آله عرق مى ريخت، آوردم. در آن حال، پاى آن بزرگوار لغزيد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به او فرمود: «خدا در دنيا و آخرت، تو را از لغزشْ نگه دارد!».

چون در برابر پيامبر صلى الله عليه و آله ايستاد، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله چادر از صورتش كنار زد تا آن كه على عليه السلام او را ديد. سپس دست فاطمه را گرفت و در دست على عليه السلام نهاد و فرمود: «اى على! خدا به تو در دختر پيامبر خدا بركت دهد! نيكو همسرى است فاطمه، و تو ـ اى فاطمه ـ نيكو شوهرى است على! به منزلتان برويد و كارى نكنيد تا اين كه نزد شما بيايم».

على عليه السلام فرمود: «دست فاطمه را گرفتم و او را بردم تا اين كه در گوشه صُفّه نشست

و من در كنارش نشستم و هر دو از شرم يكديگر، سرمان را به زير افكنده بوديم. پس از چندى، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و فرمود: كسى اين جا هست؟.

گفتيم: داخل شويد، اى پيامبر خدا! به ديدار ما خوش آمديد».

پيامبر صلى الله عليه و آله وارد شد و فاطمه عليهاالسلام را در يك طرفش و على عليه السلام را در طرف ديگرش نشانْد و سپس فرمود: «اى فاطمه! قدرى آب برايم بياور».

فاطمه، به طرف قدحى كه در اتاق بود، رفت و آن را پر از آب كرد و براى ايشان آورد. پيامبر صلى الله عليه و آله جرعه اى از آن را در دهانش كرد و مضمضمه اش نمود. سپس آن را به قدح برگرداند. آن گاه از آن، بر سر فاطمه ريخت و فرمود: «به من رو كن».

چون فاطمه عليهاالسلام به طرف ايشان رو كرد، پيامبر صلى الله عليه و آله قدرى از آن آب را در ميان سينه هايش پاشاند و سپس فرمود: «برگرد».

و چون برگشت، قدرى از آن را ميان شانه هايش پاشاند. آن گاه فرمود: «بار خدايا! اين دختر من و محبوب ترينِ آفريدگان، نزد من است. بار خدايا! اين هم، برادر من و محبوب ترينِ آفريدگان، نزد من است. پروردگارا! او را دوست نيكوكار خودت قرار بده و همسرش را براى او مبارك گردان».

سپس فرمود: «اى على! [اكنون] با همسرت، وارد [اتاق] شو. خدا بر تو مبارك كند، و رحمت و بركت هاى خدا بر شما باد، كه او ستوده و بزرگواراست!».

214. السنن الكبرى للنسائي عن بريدة ـ في حَديثِ زَواجِ عَلِيٍّ وفاطِمَةَ ـ:... فَلَمّا كانَ لَيلَةُ البِناءِ، قالَ [رَسولُ اللّهِ]: يا عَلِيُّ لا تُحدِث شَيئا حَتّى تَلقاني. فَدَعَا النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله بِماءٍ فَتَوَضَّأَ مِنهُ، ثُمَّ أفرَغَهُ عَلى عَلِيٍّ عليه السلام فَقالَ: اللّهُمَّ بارِك فيهِما، وبارِك عَلَيهِما، وبارِك لَهُما في شِبلِهِما .

214. السنن الكبرى، نسايى ـ به نقل از بريده، در حديث ازدواج على و فاطمه عليهماالسلام ـ:چون شب زفاف شد، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «اى على! دست به كارى نزنى تا مرا ببينى».

پس پيامبر صلى الله عليه و آله آب خواست و از آن وضو ساخت. سپس [باقى مانده] آن آب را بر سر على عليه السلام ريخت و فرمود: «بار خدايا! در اين دو نفر، بركت قرار بده، و براى آنان مبارك بگردان، و فرزندانشان را برايشان خجسته بدار».

215. المعجم الكبير عن أسماء بنت عميس:لَمّا اُهدِيَت فاطِمَةُ إلى عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ، لَم نَجِد في بَيتِهِ إلّا رَملاً مَبسوطا، ووِسادَةً حَشوُها [ليفٌ] ، وجَرَّةً وكوز[ا].…

قالَت: فَدَعَا النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله بِإِناءٍ فيهِ ماءٌ، فَقالَ فيهِ ما شاءَ اللّهُ أن يَقولَ، ثُمَّ مَسَحَ بِهِ صَدرَ عَلِيٍّ ووَجهَهُ، ثُمَّ دَعا فاطِمَةَ فَقامَت إلَيهِ تَعَثَّرُ في مِرطِها مِنَ الحَياءِ، فَنَضَحَ عَلَيها مِن ذلِكَ، وقالَ لَها ما شاءَ أن يَقولَ. ثُمَّ قالَ لَها: إنّي لَم آلِكِ أن أنكَحتُكِ أحَبَّ أهلي إلَيَّ.

ثُمَّ رَأى سَوادا مِن وَراءِ السِّترِ أو مِن وَراءِ البابِ، فَقالَ: مَن هذا؟ قالَت: أسماءُ، قالَ: أسماءُ بِنتُ عُمَيسٍ؟ قالَت: نَعَم يا رَسولَ اللّهِ، قالَ: جِئتِ كَرامَةً لِرَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله مَعَ ابنَتِهِ؟ قالَت: نَعَم، إنَّ الفَتاةَ لَيلَةَ يُبنى بِها لابُدَّ لَها مِنِ امرَأَةٍ تَكونُ قَريبا مِنها، إن عَرَضَت لَها حاجَةٌ أفضَت بِذلِكَ إلَيها.

قالَت: فَدَعا لي بِدُعاءٍ، فَإِنَّهُ لَأَوثَقُ عَمَلي عِندي، ثُمَّ قالَ لِعَلِيٍّ: دونَكَ أهلَكَ. ثُمَّ خَرَجَ فَوَلّى، قالَت: فَما زالَ يَدعو لَهُما حَتّى تَوارى في حُجَرِهِ.

215. المعجم الكبير ـ به نقل از اَسماء بنت عُمَيس ـ:زمانى كه فاطمه را به خانه على بن

ابى طالب بردند، در اتاق او، بجز شن هاى پهن شده در كف اتاق [به عنوان فرش]، بالشى كه از ليف خرما پُر شده بود، يك سبو، و يك كوزه... چيزى ديگر نيافتيم.

پيامبر صلى الله عليه و آله ظرف آبى خواست و در آن، چيزهايى گفت. سپس از آن آب، بر سينه و صورت على كشيد. بعد فاطمه را صدا زد. فاطمه، به سوى پيامبر رفت، در حالى كه از شرم و حيا پايش در چادرش گير مى كرد. پيامبر صلى الله عليه و آله از آن آب، بر فاطمه نيز پاشيد و آنچه را خواست بگويد، به او گفت. سپس به او فرمود: «من در اين كه تو را به همسرى محبوب ترين فرد خاندانم در آوردم، كوتاهى نكردم».

در اين هنگام، پيامبر صلى الله عليه و آله سياهى اى از پشت پرده يا از پشت در ديد. فرمود: «كيستى؟».

گفت[م]: اسماء [هستم].

فرمود: «اسماء بنت عُمَيس؟».

گفت[م]: بله، اى پيامبر خدا!

فرمود: «به خاطر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله براى همراهى دخترش آمده اى؟».

گفت[م]: بله. دختر در شب زفافش بايد يك زنْ نزديكش باشد تا اگر چيزى خواست، آن را برايش مهيّا كند.

پيامبر صلى الله عليه و آله برايم دعايى كرد كه آن دعا، استوارترين عملم در نزد من است. سپس به على فرمود: «اينك همسرت در اختيار توست».

آن گاه، خارج شد و رفت و همچنان براى آن دو دعا مى كرد تا آن كه در اتاق هاى خود، ناپديد شد.

1 / 9 ـ 9: بَيتُ سَيِّدَةِ النِّساءِ وأثاثُ بَيتِها

1 / 9 ـ 9: خانه و اثاث خانه بانوى بانوان

216. الإمام الباقر عليه السلام:لَمّا قَدِمَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله المَدينَةَ، نَزَلَ عَلى أبي أيّوبَ سَنَةً أو نَحوَها. فَلَمّا تَزَوَّجَ عَلِيٌّ فاطِمَةَ قالَ لِعَلِيٍّ: اُطلُب مَنزِلاً. فَطَلَبَ عَلِيٌّ مَنزِلاً فَأَصابَهُ مُستَأخِرا عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله قَليلاً، فَبَنى بِها فيهِ، فَجاءَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله إلَيها، فَقالَ: إنّي اُريدُ أن اُحَوِّلَكِ إلَيَّ، فَقالَت لِرَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله: فَكَلِّم حارِثَةَ بِنَ النُّعمانِ أن يَتَحَوَّلَ عَنّي، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: قَد تَحَوَّلَ حارِثَةُ عَنّا حَتّى قَدِ استَحيَيتُ مِنهُ.

فَبَلَغَ ذلِكَ حارِثَةَ فَتَحَوَّلَ، وجاءَ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، إنَّهُ بَلَغَني أنَّكَ تُحَوِّلُ فاطِمَةَ إلَيكَ وهذِهِ مَنازلي وهِيَ أسقَبُ بُيوتِ بَنِي النَّجّارِ بِكَ، وإنَّما أنَا ومالي للّهِِ ولِرَسولِهِ. وَاللّهِ يا رَسولَ اللّهِ! المالُ الَّذي تَأخُذُ مِنّي أحَبُّ إلَيَّ مِنَ الَّذي تَدَعُ.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: صَدَقتَ، بارَكَ اللّهُ عَلَيكَ. فَحَوَّلَها رَسولُ اللّهِ إلى بَيتِ حارِثَةَ.

216. امام باقر عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هنگامى كه به مدينه آمد، مدّت يك سال يا همين حدود، ميهمان ابو ايّوب شد. چون على با فاطمه ازدواج كرد، به على فرمود: «منزلى پيدا كن».

على در جستجوى منزلى بر آمد و اندكى دورتر از پيامبر صلى الله عليه و آله منزلى گرفت و در آن جا

با فاطمه عروسى كرد. پيامبر صلى الله عليه و آله نزد فاطمه آمد و فرمود: «مى خواهم تو را نزديك تر به خودم بياورم».

فاطمه عليهاالسلام به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: پس با حارثة بن نعمان صحبت كنيد كه خانه اش را به من بدهد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «حارثه، آن قدر به خاطر ما نقل مكان كرده، كه ديگر از او خجالت مى كشم».

اين خبر، به حارثه رسيد. او خانه اش را خالى كرد و نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! شنيده ام كه مى خواهيد فاطمه را به كنار خود بياوريد. اين منزل هاى من، نزديك ترينِ خانه هاى بنى نجّار به شماست. خودم و اموالم، از آنِ خدا و رسول اوست. به خدا سوگند ـ اى رسول خدا ـ كه آن مالى كه از من مى گيريد، نزد من، خوش تر از اموالى است كه نمى گيريد!

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «راست مى گويى. خدا به تو بركت دهد!».

پس پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فاطمه را به خانه حارثه، منتقل كرد.

217. الإمام عليّ عليه السلام:اُهدِيَتِ ابنَةُ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله إلَيَّ، فَما كانَ فِراشُنا لَيلَةَ اُهدِيَت، إلّا مَسكُ كَبشٍ.

217. امام على عليه السلام:شبى كه دختر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به خانه من آورده شد، بسترمان چيزى جز يك پوست قوچ نبود.

218. عنه عليه السلام:ما كانَ لَنا إلّا إهابُ كَبشٍ نَنامُ عَلى ناحِيَةٍ مِنهُ، وتَعجِنُ فاطِمَةُ عَلى ناحِيَةٍ.

218. امام على عليه السلام:تنها چيزى كه داشتيم، يك پوست دبّاغى شده قوچ بود كه در گوشه اى از آن مى خوابيديم و در گوشه ديگرش، فاطمه [آرد] خمير مى كرد.

219. عنه عليه السلام:لَقَد تَزَوَّجتُ فاطِمَةَ عليهاالسلام، وما لي ولَها فِراشٌ غَيرُ جِلدِ كَبشٍ نَنامُ عَلَيهِ بِاللَّيلِ ونَعلِفُ عَلَيهِ النّاضِحَ بِالنَّهارِ، وما لي ولَها خادِمٌ غَيرُها.

219. امام على عليه السلام:زمانى كه من با فاطمه عليهاالسلام ازدواج كردم، فرش من و او، تنها يك عدد پوست قوچ بود كه شب، روى آن مى خوابيدم و روز، شتر آبكش خود را روى آن علف مى داديم، و خدمتكارى جز خودِ فاطمه نداشتيم.

220. الإمام الباقر عليه السلام:كانَ فِراشُ عَلِيٍّ وفاطِمَةَ عليهماالسلام حينَ دَخَلَت عَلَيهِ إهابَ كَبشٍ، إذا أرادا أن يَناما عَلَيهِ قَلَباهُ فَناما عَلى صوفِهِ. قالَ: وكانَت وسادَتُهُما أدَما حَشوُها ليفٌ.

220. امام باقر عليه السلام:در شبى كه فاطمه عليهاالسلام به خانه على عليه السلام بُرده شد، بستر آن دو، يك عدد پوست قوچ بود كه وقتى مى خواستند بخوابند، آن را به طرف پشم هايش پهن مى كردند و روى آن مى خوابيدند. بالش آن دو هم، چرمى پُر شده از ليف خرما بود.

221. عنه عليه السلام:لَمّا تَزَوَّجَ عَلِيٌّ فاطِمَةَ عليهماالسلام بَسَطَ البَيتَ كَثيبا ، وكانَ فِراشُهُما إهابَ كَبشٍ، ومِرفَقَتُهُما مَحشُوَّةً ليفا، ونَصَبوا عودا يوضَعُ عَلَيهِ السِّقاءُ، فَسَتَرَهُ بِكِساءٍ.

221. امام باقر عليه السلام:زمانى كه على عليه السلام با فاطمه عليهاالسلام ازدواج كرد، على عليه السلام اتاق را با شن و ماسه، فرش كرد. بستر آن دو، پوست يك قوچ بود، و بالينشان، پُر شده با ليف خرما. يك قطعه چوب هم نصب كردند كه مَشك را بر آن مى آويختند. پس آن را با جامه اى پوشاند.

222. الإمام الصادق عليه السلام:أدخَلَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله فاطِمَةَ عَلى عَلِيٍّ عليهماالسلاموسِترُها عَباءَةٌ ، وفَرشُها إهابُ كَبشٍ، ووِسادَتُها أدَمٌ مَحشُوَّةٌ بِمَسَدٍ .

222. امام صادق عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فاطمه عليهاالسلام را در حالى به خانه على عليه السلام فرستاد كه پوشش آن بانو، يك چادر بود، و بسترش پوست يك قوچ، و بالينش چرمى پُر شده با رشته هاى تابيده از الياف نخل.

223. فضائل الصحابة لابن حنبل عن عكرمة وأبي يزيد المديني:لَمّا اُهدِيَت فاطِمَةُ إلى عَلِيٍّ عليهماالسلام، لَم يَجِد أو تَجِد عِندَهُ إلّا رَملاً مَبسوطا، ووِسادَةً وجَرَّةً وكوزا.

223. فضائل الصحابة، ابن حنبل ـ به نقل از عكرمه و ابو يزيد مدينى ـ:زمانى كه فاطمه عليهاالسلامبه خانه على عليه السلام بُرده شد، در خانه او چيزى جز مقدارى شن و ماسه پهن شده [در كف اتاق]، يك بالش، يك سبو، و يك كوزه نيافت.

224. المناقب لابن شهر آشوب عن وهب بن وهب القرشي:كانَ مِن تَجهيزِ عَلِيٍّ دارَهُ انتِشارُ رَملٍ لَيِّنٍ، ونَصبُ خَشَبَةٍ مِن حائِطٍ إلى حائِطٍ لِلثِّيابِ، وبَسطُ إهابِ كَبشٍ، ومِخَدَّةُ ليفٍ.

224. المناقب، ابن شهرآشوب ـ به نقل از وهب بن وهب قُرَشى ـ:اثاث خانه على عليه السلام، عبارت بود از: مقدارى ماسه نرمِ پهن شده، يك قطعه چوب كه از يك ديوار، به ديوار ديگر براى پهن كردن رخت ها نصب شده بود، يك عدد پوست قوچ، و يك بالش پُر شده از الياف خرما.

225. سنن ابن ماجة عن عائشة واُمّ سلمة:أمَرَنا رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله أن نُجَهِّزَ فاطِمَةَ حَتّى نُدخِلَها عَلى عَلِيٍّ. فَعَمَدنا إلَى البَيتِ فَفَرَشناهُ تُرابا لَيِّنا مِن أعراضِ البَطحاءِ، ثُمَّ حَشَونا مِرفَقَتَينِ ليفا، فَنَفَشناهُ بِأَيدينا، ثُمَّ أطعَمنا تَمرا وزَبيبا، وسَقَينا ماءً عَذبا، وعَمَدنا إلى عودٍ فَعَرَضناهُ في جانِبِ البَيتِ لِيُلقى عَلَيهِ الثَّوبُ ويُعَلَّقَ عَلَيهِ السِّقاءُ، فَما رَأَينا عُرسا أحسَنَ مِن عُرسِ فاطِمَةَ.

225. سنن ابن ماجَة ـ به نقل از عايشه و اُمّ سلمه ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به ما دستور داد كه جهيزيه فاطمه عليهاالسلام را آماده سازيم تا او را به خانه على عليه السلام ببريم. ما به اتاق رفتيم و آن را از خاك هاى نرمِ كناره هاى بطحاء، فرش كرديم. سپس دو بالش از ليف خرما پر نموديم و آنها را با دست خود زديم تا از هم باز شدند. آن گاه غذايى از خرما و كشمش آماده ساختيم، و آب گوارايى تهيّه نموديم، و يك قطعه چوب، براى پهن كردن لباس ها و آويختن مَشك آب، در گوشه اتاق، به ديوار نصب كرديم. بدين سان، عروسى اى نكوتر از عروسى فاطمه عليهاالسلام نديديم.

226. الطبقات الكبرى عن دارم بن عبد الرحمن بن ثعلبة الحنفي:حَدَّثَني رَجُلٌ أخوالُهُ الأَنصارُ قالَ: أخبَرَتني جَدَّتي أنَّها كانَت مَعَ النِّسوَةِ اللاتي أهدَينَ فاطِمَةَ عليهاالسلامإلى عَلِيٍّ عليه السلام، قالَت: اُهدِيَت في بُردَينِ مِن بُرودِ الأُولِ، عَلَيها دُملوجانِ مِن فِضَّةٍ مُصَفَّرانِ بِزَعفَرانٍ، فَدَخَلنا بَيتَ عَلِيٍّ فَإِذا إهابُ شاةٍ عَلى دُكّانٍ، ووِسادَةٌ فيها ليفٌ، وقِربَةٌ، ومُنخُلٌ، ومِنشَفَةٌ، وقَدَحٌ.

226. الطبقات الكبرى ـ به نقل از دارم بن عبد الرحمان بن ثعلبه حنفى ـ:مردى كه دايى هايش [از مردان] انصار بودند، برايم نقل كرد و گفت: مادربزرگم به من خبر داد كه او نيز با زنانى بود كه فاطمه عليهاالسلام را به خانه على عليه السلام بردند. او گفت: فاطمه، در حالى به خانه على برده شد كه دو بُرد از بُردهاى اُوْل به تن داشت و دو دستبند نقره اىِ رنگ شده با زعفران، در دست. پس به خانه على عليه السلام وارد شديم. در آن جا، با پوست دبّاغى نشده گوسفندى كه بر روى دكانچه اى پهن شده بود، مواجه شديم، و [نيز] با بالشى پر شده از ليف خرما، يك مَشك آب، يك غربال، يك حوله دست، و يك قدح.

227. الزهد لابن المبارك عن الشعبي:كانَ فِراشُ عَلِيٍّ لَيلَةَ بَنى بِفاطِمَةَ عليهاالسلام جِلدَ كَبشٍ.

227. الزهد، ابن مبارك ـ به نقل از شعبى ـ:بستر على عليه السلام در شبِ زفاف فاطمه عليهاالسلام، يك عدد پوست قوچ بود.

1 / 10: تَعاوُنُ الزَّوجَينِ

1 / 10: همكارى زن و شوهر

228. الإمام الباقر عليه السلام:تَقاضى عَلِيٌّ وفاطِمَةُ عليهماالسلام إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله فِي الخِدمَةِ، فَقَضى عَلى فاطِمَةَ بِخِدمَةِ ما دونَ البابِ، وقَضى عَلى عَلِيٍّ ما خَلفَهُ.

فَقالَت فاطِمَةُ: فَلا يَعلَمُ ما داخَلَني مِنَ السُّرورِ إلَا اللّهُ بِإِكفائي رَسولُ اللّهِ تَحُمَّلَ رِقابِ الرِّجالِ.

228. امام باقر عليه السلام:على عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام براى داورى در باره تقسيم كارهاى خود، نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله رفتند. پيامبر صلى الله عليه و آله، اين گونه قضاوت كرد كه كارهاى داخل خانه را فاطمه انجام دهد، و كارهاى بيرون از خانه را على.

فاطمه عليهاالسلام فرمود: «از اين كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مرا از بر عهده گرفتن مسئوليت هاى مردان، معاف ساخت، فقط خدا مى داند كه چه قدر خوش حال شدم!».

229. عنه عليه السلام:إنَّ فاطِمَةَ عليهاالسلام ضَمِنَت لِعَلِيٍّ عليه السلام عَمَلَ البَيتِ وَالعَجينَ وَالخَبزَ وقَمَّ البَيتِ، وضَمِنَ لَها عَلِيٌّ عليه السلام ما كانَ خَلفَ البابِ مِن نَقلِ الحَطَبِ وأن يَجيءَ بِالطَّعامِ.

229. امام باقر عليه السلام:فاطمه عليهاالسلام كارِ خانه، پخت و پزِ نان و جارو كردن اتاق را براى على عليه السلام تضمين كرد، و على عليه السلام، كارهاى بيرون از خانه، مانند: حمل هيزم و آوردن موادّ خوراكى را براى او بر عهده گرفت.

230. الإمام الصادق عليه السلام:كانَ أميرُ المُؤمِنينَ ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِ ـ يَحتَطِبُ ويَستَقي ويَكنِسُ، وكانَت فاطِمَةُ ـ سَلامُ اللّهِ عَلَيها ـ تَطحَنُ وتَعجِنُ وتَخبُزُ.

230. امام صادق عليه السلام:امير مؤمنان ـ كه درود خداوند بر او باد ـ، هيزم و آب مى آورد و جارو مى كرد، و فاطمه ـ كه سلام خداوند بر او باد ـ، آرد مى ساخت و خمير مى كرد و نان مى پخت.

231. الإمام عليّ عليه السلام:قُلتُ لِاُمّي فاطِمَةَ بِنتِ أسَدِ بنِ هاشِمٍ: اِكفي فاطِمَةَ بِنتَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله سِقايَةَ الماءِ وَالذَّهابِ فِي الحاجَةِ، وتَكفيكِ خِدمَةَ الدّاخِلِ؛ الطَّحنَ وَالعَجنَ.

231. امام على عليه السلام:به مادرم، فاطمه دختر اسد بن هاشم، گفتم: تو براى فاطمه دختر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، آب بياور و كارهاى بيرون از خانه را انجام بده، و او كارهاى داخل را انجام دهد: آرد كردن و خمير ساختن.

232. المصنّف لابن أبي شيبة عن ضمرة بن حبيب:قَضى رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَلَى ابنَتِهِ فاطِمَةَ عليهاالسلامبِخِدمَةِ البَيتِ، وقَضى عَلى عَلِيٍّ عليه السلام بِما كانَ خارِجا مِنَ البَيتِ مِنَ الخِدمَةِ.

232. المصنَّف، ابن ابى شيبه ـ به نقل از ضمرة بن حبيب ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله چنين حكم فرمود كه دخترش فاطمه عليهاالسلام، كارهاى خانه را انجام بدهد و على عليه السلام كارهاى بيرون از خانه را.

233. تنبيه الخواطر:قيلَ: دَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله عَلى فاطِمَةَ وهِيَ تَطحَنُ مَعَ عَلِيٍّ عليه السلام، فَقالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: لِأَيِّكُما اُعَقِّبُ؟ فَقالَ عَلِيٌّ عليه السلام: لِفاطِمَةَ فَإِنَّها قَد أعيَت. فَقامَت فاطِمَةُ، فَطَحَنَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله مَعَ عَلِيٍّ لِفاطِمَةَ.

233. تنبيه الخواطر:نقل شده است كه: پيامبر به خانه فاطمه عليهاالسلام وارد شد و ديد كه با على عليه السلام مشغول دستاس كردن است. پس پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «به كدام يك از شما كمك كنم؟».

على عليه السلام فرمود: «به فاطمه؛ چون او خسته شده است».

پس فاطمه عليهاالسلام برخاست و پيامبر صلى الله عليه و آله همراه با على عليه السلام، به دستاس كردن پرداخت.

1 / 10 ـ 1: حَلاوَةُ العَيشِ

1 / 10 ـ 1: شيرينىِ زندگى

234. المناقب لابن شهرآشوب:سَأَلَ [رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله] عَلِيّا عليه السلام: كَيفَ وَجَدتَ أهلَكَ؟ قالَ: نِعمَ العَونُ عَلى طاعَةِ اللّهِ. وسَأَلَ فاطِمَةَ عليهاالسلامفَقالَت: خَيرُ بَعلٍ.

234. المناقب، ابن شهرآشوب:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از على عليه السلام پرسيد: «همسرت را چگونه يافتى؟». فرمود: نيكو كمكى در راه طاعت خداست.

[همين سؤال را] از فاطمه عليهاالسلام پرسيد. فرمود: «بهترين شوهر است».

235. الإمام عليّ عليه السلام ـ في بَيانِ مُعاشَرَتِهِ مَعَ فاطِمَةَ عليهاالسلام ـ:فَوَ اللّهِ ما أغضَبتُها ولا أكرَهتُها عَلى أمرٍ حَتّى قَبَضَهَا اللّهُ عز و جل إلَيهِ، ولا أغضَبَتني ولا عَصَت لي أمرا، ولَقَد كُنتُ أنظُرُ إلَيها فَتَنكَشِفُ عَنّي الهُمومُ وَالأَحزانُ.

235. امام على عليه السلام ـ در بيان رفتارش با فاطمه عليهاالسلام ـ:به خدا سوگند كه تا زنده بود، نه او را عصبانى نمودم و نه به كارى مجبورش كردم! او نيز، نه مرا عصبانى نمود و نه در كارى، از من نافرمانى كرد. هنگامى كه به او نگاه مى كردم، غم ها و اندوه ها از من برطرف مى شدند.

236. الإمام الباقر عليه السلام:لا شَفيعَ لِلمَرأَةِ أنجَحُ عِندَ رَبِّها مِن رِضا زَوجِها، ولَمّا ماتَت فاطِمَةُ عليهاالسلامقامَ عَلَيها أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام وقالَ:

اللّهُمَّ إنّي راضٍ عَنِ ابنَةِ نَبِيِّكَ، اللّهُمَّ إنَّها قَد اُوحِشَت فَآنِسها، اللّهُمَّ إنَّها قَد هُجِرَت فَصِلها، اللّهُمَّ إنَّها قَد ظُلِمَت فَاحكُم لَها وأنتَ خَيرُ الحاكِمينَ.

236. امام باقر عليه السلام:براى زن، هيچ شفيعى نزد پروردگارش كارسازتر از رضايت شوهرش نيست. زمانى كه فاطمه عليهاالسلام در گذشت، امير مؤمنان عليه السلام بر بالين او ايستاد و فرمود: «بار خدايا! من از دختر پيامبرت راضى هستم. بار خدايا! او تنها شد. پس همدم او باش. بار خدايا! او مهجور شد. پس تو، به او بپيوند. بار خدايا! به او ستم شد. پس تو داوَرَش باش كه تو، بهترينِ داورانى».

1 / 10 ـ 2: صُعوباتُ الحَياةِ

1 / 10 ـ 2: سختى هاى زندگى

237. شواهد التنزيل عن جابر:دَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله عَلى فاطِمَةَ وعَلَيها كِساءٌ مِن جِلدِ الإِبِلِ وهِيَ تَطحَنُ، فَدَمِعَت عَيناهُ، فَقالَ:

يا فاطِمَةُ! تَعَجَّلي مَرارَةَ الدُّنيا لِحَلاوَةِ الآخَرَةِ.

قالَ: فَأَنزَلَ اللّهُ «وَ لَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى» .

237. شواهد التنزيل ـ به نقل از جابر ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فاطمه عليهاالسلام را با عبايى كُركى ديد كه دستاس مى كند. گريست و فرمود: «اى فاطمه! به خاطر [نعمت و] شيرينى آخرت،

بر تلخى دنيا شكيبايى كن».

در اين هنگام، اين آيه نازل شد: «به زودى، پروردگارت به تو عطا مى كند و تو خشنود مى شوى».

238. الإمام الصادق عليه السلام:دَخَلَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَلى فاطِمَةَ عليهاالسلام وعَلَيها كِساءٌ مِن ثَلَّةِ الإِبِلِ، وهِيَ تَطحَنُ بِيَدِها وتُرضِعُ وَلَدَها، فَدَمِعَت عَينا رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله لَمّا أبصَرَها، فَقالَ:

يا بِنتاه، تَعَجَّلي مَرارَةَ الدُّنيا بِحَلاوَةِ الآخِرَةِ، فَلَقَد أنزَلَ اللّهُ عَلَيَّ: «وَ لَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى» .

238. امام صادق عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بر فاطمه عليهاالسلام وارد شد. ديد كه جامه اى بافته از پشم شتر، بر تن دارد و مشغول دستاس كردن و شير دادن به كودك خويش است. با ديدن او [در اين وضع،] اشك از ديدگان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله جارى شد و فرمود: «دختر عزيزم! با [تحمّل] تلخى دنيا، به سوى شيرينى آخرت بشتاب؛ چرا كه خداوند، اين آيه را بر من فرو فرستاد: «به زودى، پروردگارت به تو چندان عطا مى كند كه خشنود مى شوى» ».

239. المناقب لابن شهر آشوب عن جابر بن عبد اللّه الأنصاري:رَأى النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فاطِمَةَ عليهاالسلاموعَلَيها كِساءٌ مِن أجِلَّةِ الإِبِلِ، وهِيَ تَطحَنُ بِيَدَيها وتُرضِعُ وَلَدَها، فَدَمِعَت عَينا رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَ: يَا بِنتاه، تَعَجَّلي مَرارَةَ الدُّنيا بِحَلاوَةِ الآخِرَةِ.

فَقالَت: يا رَسولَ اللّهِ، اَلحَمدُ للّهِِ عَلى نَعمائِهِ، وَالشُّكرُ للّهِِ عَلى آلائِهِ. فَأَنزَلَ اللّهُ «وَ لَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى».

239. المناقب، ابن شهرآشوب ـ به نقل از جابر بن عبد اللّه انصارى ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله فاطمه عليهاالسلامرا ديد كه تن پوشى از جُلّ شتر، به بر دارد و هم زمان، مشغول دستاس كردن و شير دادن به كودك خويش است. پس اشك از چشمان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روان گشت و فرمود: «دختر عزيزم! تلخىِ دنيا را تحمّل كن تا به شيرينىِ آخرت برسى».

فاطمه عليهاالسلام فرمود: اى پيامبر خدا! خداوند را بر نعمت هايش مى ستايم و او را بر داده هايش سپاس مى گويم.

پس خداوند، اين آيه را فرو فرستاد: «به زودى، پروردگارت به تو چندان عطا مى كند كه خشنود مى شوى».

240. مسند ابن حنبل عن أنس:إنَّ بِلالاً بَطُؤَ عَن صَلاةِ الصُّبحِ، فَقالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: ما حَبَسَكَ؟

فَقالَ: مَرَرتُ بِفاطِمَةَ وهِيَ تَطحَنُ وَالصَّبِيُّ يَبكي، فَقُلتُ لَها: إن شِئتِ كَفَيتُكِ الرَّحا وكَفَيتِنِي الصَّبِيَّ، وإن شِئتِ كَفَيتُكِ الصَّبِيَّ وكَفَيتِنِي الرَّحا. فَقالَت: أنَا أرفَقُ بِابني مِنكَ. فَذاكَ حَبَسَني.

قالَ: فَرَحِمتَها رَحِمَكَ اللّهُ.

240. مسند ابن حنبل ـ به نقل از اَنَس ـ: [روزى] بلال، در [گفتن اذان] نماز صبح، تأخير كرد. پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «چرا دير كردى؟».

گفت: به فاطمه برخوردم و ديدم كه مشغول دستاس كردن است و كودكش گريه مى كند. به او گفتم: اگر مى خواهى، من دستاس كنم و شما كودك را آرام كنى، يا من كودك را آرام كنم و شما دستاس نمايى.

ايشان فرمود: «من، بهتر از تو كودكم را آرام مى كنم».

به همين سبب، دير آمدم.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «به او رحم آوردى. خدا بر تو رحمت آورَد!».

241. تنبيه الخواطر:بَينَمَا النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله وَالنّاسُ فِي المَسجِدِ يَنتَظِرونَ بِلالاً أن يَأتِيَ فَيُؤَذِّنَ، إذ أتى بِلالٌ، فَقالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: ما حَبَسَكَ يا بِلالُ؟

فَقالَ: إنِّي اجتَزتُ بِفاطِمَةَ عليهاالسلام وهِيَ تَطحَنُ، واضِعَةً ابنَهَا الحَسَنُ عِندَها وهُوَ يَبكي، فَقُلتُ لَها: أيُّما أحَبُّ إلَيكِ، إن شِئتِ كَفَيتُكِ ابنَكِ، وإن شِئتِ كَفَيتُكِ الرَّحا؟ فَقالَت: أنَا أرفَقُ بِابني. فَأَخَذتُ الرَّحا فَطَحَنتُ. فَذاكَ الَّذي حَبَسَني.

فَقالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: رَحِمتَها رَحِمَكَ اللّهُ.

241. تنبيه الخواطر:پيامبر صلى الله عليه و آله و مردم، در مسجد منتظر بودند كه بلال بيايد و اذان بگويد، تا اين كه بلال وارد شد. پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «چرا دير كردى، اى بلال؟».

گفت: به فاطمه عليهاالسلام برخوردم كه دستاس مى كرد و فرزندش حسن را در كنار خود نهاده بود، در حالى كه كودك گريه مى كرد. به او گفتم: كدام را دوست تر مى دارى: فرزندت را آرام سازم، يا دستاس كنم.

ايشان فرمود: «من بهتر از تو فرزندم را آرام مى سازم».

من هم دستاس را گرفتم و مشغول آسياب كردن شدم، و همين، باعث تأخير من شد.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «بر او رحم آوردى. خداوند بر تو رحمت آورَد!».

242. الدروع الواقية ـ في حَديثٍ ـ:لَبِسَت فاطِمَةُ عليهاالسلام شَملَةً مِن صوفٍ خلقانا، قَد خيطَت بِاثنَي عَشَرَ مَكانا مِن سَعَفِ النَّخلِ، فَلَمّا خَرَجَت فاطِمَةُ عليهاالسلامنَظَرَ إلَيها سَلمانُ رضى الله عنهفَوَضَعَ يَدَهُ عَلى رَأسِهِ وهُوَ يُنادي: وا حُزناه، إنَّ قَيصَرَ وكِسرى لَفِي السُّندُسِ وَالحَريرِ وَابنَةُ مُحَمَّدٍ عَلَيها شَملَةٌ مِن صوفٍ قَد خيطَت بِاثنَي عَشَرَ مَكانا بِسَعَفِ النَّخلِ!!

فَلَمّا دَخَلَت فاطِمَةُ عليهاالسلام عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله قالَت: يا رَسولَ اللّهِ، إنَّ سَلمانَ تَعَجَّبَ مِن لِباسي، فَوَالَّذي بَعَثَكَ بِالحَقِّ نَبِيّا، ما لي ولِعَلِيٍّ مُنذُ خَمسِ سِنينَ إلّا مَسكُ كَبشٍ نَعلِفُ عَلَيهِ بِالنَّهارِ بَعيرَنا، فَإِذا كانَ اللَّيلُ افتَرَشناهُ، وإنَّ مِرفَقَتَنا لَمِن أدَمٍ حَشوُها لِيفُ النَّخلِ!

قالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: يا سَلمانُ، وَيحَ ابنَتي فاطِمَةَ، لَعَلَّها تَكونُ فِي الخَيلِ السَّوابِقِ.

242. الدروع الواقية ـ در حديثى ـ:فاطمه عليهاالسلام با ردايى پشمين و كهنه ـ كه دوازده جاى آن، با برگ درخت خرما دوخته شده بود ـ، از خانه بيرون آمد. سلمان، چون ايشان را ديد، دستش را بر سرش نهاد و فرياد زد: وا اندوها! قيصر و كسرا، جامه هاى سُندُس و حرير مى پوشند و دختر محمّد، ردايى پشمين بر تن دارد كه دوازده جاى آن، با برگ درخت خرما دوخته شده است!

فاطمه عليهاالسلام چون نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله رسيد، فرمود: «اى پيامبر خدا! سلمان از جامه من تعجّب كرد. سوگند به آن كه تو را به حقْ پيامبر كرد، پنج سال است كه من و على، چيزى جز يك پوست قوچ نداريم كه روز، شتر خود را بر روى آن علوفه مى دهيم، و شب هنگام، آن را بستر خويش مى سازيم، و بالينمان هم چرمى است كه با ليف درخت خرما پُر شده است!».

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «اى سلمان! زهى دخترم فاطمه! شايد كه در زمره سواران پيشتاز [به سوى بهشت] باشد».

1 / 11: طَلَبُ الخادِمِ مِنَ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله

1 / 11: درخواست خدمتكار از پيامبرصلى الله عليه و آله

243. الإمام عليّ عليه السلام:إنَّ فاطِمَةَ عليهاالسلام شَكَت ما تَلقى مِن أثَرِ الرَّحا، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله سَبيٌ، فَانطَلَقَت فَلَم تَجِدهُ، فَوَجَدَت عائِشَةَ فَأَخبَرَتها، فَلَمّا جاءَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله أخبَرَتهُ عائِشَةُ بِمَجيءِ فاطِمَةَ عليهاالسلام، فَجاءَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله إلَينا وقَد أخَذنا مَضاجِعَنا، فَذَهَبتُ لِأَقومَ، فَقالَ: عَلى مَكانِكُما، فَقَعَدَ بَينَنا. حَتّى وجَدتُ بَردَ قَدَمَيهِ عَلى صَدري. وقالَ:

ألا اُعَلِّمُكُما خَيرا مِمّا سَأَلتُماني؟ إذا أخَذتُما مَضاجِعَكُما، تُكَبِّرانِ أربَعا وثَلاثينَ، وتُسَبِّحانِ ثَلاثا وثَلاثينَ، وتَحمَدانِ ثَلاثا وثَلاثينَ، فَهُو خَيرٌ لَكُما مِن خادِمٍ.

243. امام على عليه السلام:[دستان] فاطمه عليهاالسلام بر اثر دستاس كردن زياد، آزرده شده بود. روزى براى پيامبر صلى الله عليه و آله اسيرى را آوردند. فاطمه عليهاالسلام [به خانه پيامبر صلى الله عليه و آله] رفت؛ امّا ايشان را نيافت. به عايشه برخورد كرد و ماجرا را به او گفت. پيامبر صلى الله عليه و آله كه آمد، عايشه، آمدن فاطمه عليهاالسلام را به پيامبر صلى الله عليه و آله خبر داد. پيامبر صلى الله عليه و آله به خانه ما آمد و ما به رخت خواب رفته بوديم. من خواستم كه برخيزم؛ امّا پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «راحت باشيد».

پس در بين ما نشست، به طورى كه خنكىِ پاهاى او را در سينه ام احساس كردم. فرمود: «مى خواهيد شما را چيزى بياموزم كه از آنچه از من خواسته ايد، بهتر است؟ هر گاه به بستر خود مى رويد، سى و چهار مرتبه، اللّه أكبر بگوييد، سى و سه مرتبه سبحان اللّه، و سى و سه مرتبه الحمد للّه. اين، براى شما از خدمتكار، بهتر است».

244. كتاب من لا يحضره الفقيه:رُوِيَ أنَّ أميرَ المُؤمِنينَ عليه السلام قالَ لِرَجُلٍ مِن بَني سَعدٍ: ألا اُحَدِّثُكَ عَنّي وعَن فاطِمَةَ الزَّهراءِ؟ إنَّها كانَت عِندي فَاستَقَت بِالقِربَةِ حَتّى أثَّرَ في صَدرِها، وطَحَنَت بِالرَّحا حَتّى مَجَلَت يَداها، وكَسَحَتِ البَيتَ حَتَّى اغبَرَّت ثِيابُها، وأوقَدَت تَحتَ القِدرِ حَتّى دَكِنَت ثِيابُها، فَأَصابَها مِن ذلِكَ ضُرٌّ شَديدٌ.

فَقُلتُ لَها: لَو أتَيتِ أباكِ فَسَأَلتِهِ خادِماً يَكفيكِ حَرَّ ما أنتِ فيهِ مِن هذَا العَمَلِ.

فَأتَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله فَوَجَدَت عِندَهُ حُدّاثا فَاستَحيَت فَانصَرَفَت، فَعَلِمَ صلى الله عليه و آله أنَّها قَد جاءَت لِحاجَةٍ، فَغَدا عَلَينا...

فَقُلتُ: أنَا وَاللّهِ اُخبِرُكَ يا رَسولَ اللّهِ، إنَّها استَقَت بِالقِربَةِ حَتّى أثَّرَ في صَدرِها، وجَرَّت بِالرَّحا حَتّى مَجَلَت يَداها، وكَسَحَتِ البَيتَ حَتَّى اغبَرَّت ثِيابُها، وأوقَدَت تَحتَ القِدرِ حَتّى دَكِنَت ثِيابُها، فَقُلتُ لَها: لَو أتَيتِ أباكِ فَسَأَلتِهِ خادِماً يَكفيكِ حَرَّ ما أنتِ فيهِ مِن هذَا العَمَلِ.

قالَ: أفَلا اُعَلِّمُكُما ما هُوَ خَيرٌ لَكُما مِنَ الخادِمِ؟ إذا أخَذتُما مَنامَكُما فَكَبِّرا أربَعا وثَلاثينَ تَكبيرَةً، وسَبِّحا ثَلاثا وثَلاثينَ تَسبيحَةً، وَاحمَدا ثَلاثا وثَلاثينَ تَحميدَةً.

فَأَخرَجَت فاطِمَةُ عليهاالسلام رَأسَها وقالَت: رَضيتُ عَنِ اللّهِ وعَن رَسولِهِ، رَضيتُ عَنِ اللّهِ وعَن رَسولِهِ.

244. كتاب من لا يحضره الفقيه:روايت شده است كه امير مؤمنان عليه السلام به مردى از بنى سعد فرمود: «آيا مى خواهى از خودم و از فاطمه زهرا برايت بگويم؟ او در خانه من، آن قدر با مَشك، آب كشيد كه [بند آن] در سينه اش رد انداخته بود، و چندان دستاس كرد كه دست هايش تاول زده بود، و چندان خانه را رُفت و روب كرد كه لباس هايش رنگِ خاك به خود گرفته بود، و آن قدر زير ديگ را آتش افروخته بود كه جامه هايش تيره رنگ شده بود. از اين كار، رنج و آسيب سختى به او رسيد.

به او گفتم: كاش نزد پدرت بروى و از ايشان تقاضاى خدمتكارى كنى تا از سوز و گرماى اين كار، آسوده شوى.

فاطمه عليهاالسلام براى ديدن پيامبر صلى الله عليه و آله رفت. پس ديد كه عدّه اى نزد ايشان به گفتگو مشغول اند. خجالت كشيد و بر گشت. پيامبر صلى الله عليه و آله دانست كه فاطمه عليهاالسلامبراى كارى آمده است. فرداى آن روز، نزد ما آمد.…

من گفتم: من به شما مى گويم، اى پيامبر خدا! فاطمه عليهاالسلام از بس با مشك، آب كشيده، در سينه اش رد انداخته، و از بس دستاس كرده، دستانش تاول زده، و از بس خانه را جارو زده، لباس هايش رنگ خاك به خود گرفته، و از بس زير ديگ، آتش افروخته، جامه هايش تيره شده است. از اين رو، به او گفتم: كاش نزد پدرت بروى و از ايشان تقاضاى خدمتكارى كنى تا از سوز و گرماى اين كار، آسوده شوى.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: آيا چيزى به شما نياموزم كه از خدمتكار برايتان بهتر است؟ هر گاه به رخت خواب خود رفتيد، سى و چهار مرتبه، اللّه أكبر بگوييد، سى و سه مرتبه، سبحان اللّه و سى و سه مرتبه، الحمد للّه...».

فاطمه عليهاالسلام سرش را [از زير لحاف] بيرون آورد و فرمود: «راضى ام به رضاى خدا و پيامبرش. راضى ام به رضاى خدا و پيامبرش».

245. مسند ابن حنبل عن حمّاد:أنبَأَنا عَطاءُ بنُ السّائِبِ عَن أبيه عَن عَلِيٍّ عليه السلام أنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله لَمّا زَوَّجَهُ فاطِمَةَ بَعَثَ مَعَهُ بِخَميلَةٍ ووِسادَةٍ من أدَمٍ حَشوُها ليفٌ، ورَحيَينِ وسِقاءٍ وجَرَّتَينِ.

فَقالَ عَلِيٌّ عليه السلام لِفاطِمَةَ عليهاالسلام ذاتَ يَومٍ: وَاللّهِ لَقَد سَنَوتُ

حَتّى لَقَدِ اشتَكَيتُ صَدري، قالَ: وقَد جاءَ اللّهُ أباكِ بِسَبيٍ، فَاذهَبي فَاستَخدِميهِ. فَقالَت: وأنَا وَاللّهِ قَد طَحَنتُ حَتّى مَجَلَت يَدايَ.

فَأَتَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله فَقالَ: ما جاءَ بِكِ أي بُنَيَّةُ؟ قالَت: جِئتُ لِأُسَلِّمَ عَلَيكَ، وَاستَحيَت أن تَسأَلَهُ، ورَجَعَت، فَقالَ: ما فَعَلتِ؟ قالَت: اِستَحيَيتُ أن أسأَلَهُ. فَأَتَيناهُ جَميعا.

فَقالَ عَلِيٌّ عليه السلام: يا رَسولَ اللّهِ، وَاللّهِ لَقَد سَنوتُ حَتَّى اشتَكَيتُ صَدري، وقالَت فاطِمَةُ: قَد طَحَنتُ حَتّى مَجَلَت يَدايَ، وقَد جاءَكَ اللّهُ بِسَبيٍ وسَعَةٍ فَأَخدِمنا.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: وَاللّهِ لا اُعطيكُما وأدَعُ أهلَ الصُّفَّةِ تَطوى بُطونُهُم لا أجِدُ ما اُنفِقُ عَلَيهِم، ولكِنّي أبيعُهُم واُنفِقُ عَلَيهِم أثمانَهُم.

فَرَجَعا، فَأَتاهُمَا النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله... ثُمَّ قالَ: ألا اُخبِرُكُما بِخَيرٍ مَمّا سَأَلتُماني؟ قالا: بَلى، فَقالَ: كَلِماتٍ عَلَمَنيهِنَّ جِبريلُ عليه السلام، فَقالَ:

تُسَبِّحانِ في دُبُرِ كُلِّ صَلاةٍ عَشرا، وتَحمَدانِ عَشرا، وتُكَبِّرانِ عَشرا، وإذا أوَيتُما إلى فِراشِكُما فَسَبِّحا ثَلاثا وثَلاثينَ، وحَمِّدا ثَلاثا وثَلاثينَ، وكَبِّرا أربَعا وثَلاثينَ.

قالَ: فَوَاللّهِ ما تَرَكتُهُنَّ مُنذُ عَلَمَنيهِنَّ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله. قالَ: فَقالَ لَهُ ابنُ الكَوّاءِ: ولا لَيلَةَ صِفّينَ؟! فَقالَ: قاتَلَكُمُ اللّهُ يا أهلَ العِراقِ! نَعَم، ولا لَيلَةَ صِفّينَ.

245. مسند ابن حنبل ـ به نقل از حمّاد ـ:عطاء بن سائب از قول پدرش، از على عليه السلام به ما خبر داد كه وقتى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فاطمه را به ازدواج او در آورد، يك چادر مخمل، يك بالش چرمىِ پُر شده از ليف، دو دستاس، يك مَشك آب، و دو سبو، با او همراه كرد.

روزى، على عليه السلام به فاطمه عليهاالسلام فرمود: «به خدا سوگند، از بس كه آب كشيده ام، سينه ام دردمند گشته است!».

و افزود: «خداوند براى پدرت، اسيرانى آورده است. برو و از ايشان خدمتكارى بخواه».

فاطمه فرمود: «به خدا سوگند، من نيز از بس دستاس كرده ام، دستانم تاول زده اند!».

پس نزد پيامبر صلى الله عليه و آله رفت. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «براى چه آمده اى، دخترم؟».

فاطمه فرمود: «براى عرض سلام آمده ام» و خجالت كشيد كه خواسته اش را بگويد، و بر گشت.

على عليه السلام فرمود: «چه كردى؟»

فاطمه فرمود: «خجالت كشيدم كه تقاضايم را بگويم».

[على عليه السلام فرمود:] پس، هر دو با هم نزد پيامبر صلى الله عليه و آله رفتيم.

على عليه السلام فرمود: «اى پيامبر خدا! به خدا سوگند، از بس كه آب كشيده ام، سينه ام درد مى كند!».

و فاطمه فرمود: «از بس كه دستاس كرده ام، دستانم تاول زده اند. خداوند به شما اسيرانى و گشايشى بخشيده است. پس يك خدمتكار در اختيار ما بگذاريد».

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «به خدا سوگند، حاضر نيستم به شما خدمتكار بدهم، در حالى كه صُفّه نشينان، شكم هايشان گرسنه است و چيزى ندارم كه خرج آنان كنم! اسيران را مى فروشم و پول آن را خرج صُفّه نشينان مى كنم».

على و فاطمه بر گشتند. پيامبر صلى الله عليه و آله نزد آنان آمد... و سپس فرمود: «آيا شما را از چيزى بهتر از آنچه از من خواستيد، خبر ندهم؟».

گفتند: «بفرماييد».

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «كلماتى [اند] كه جبرئيل عليه السلام به من آموخت» و سپس فرمود: «در پى هر نمازى، ده بار سبحان اللّه مى گوييد، ده بار الحمد للّه، و ده بار اللّه أكبر. و هر گاه به بسترتان رفتيد، سى و سه مرتبه، سبحان اللّه بگوييد، سى و سه مرتبه، الحمد للّه، و سى و چهار مرتبه، اللّه أكبر».

على عليه السلام فرمود: «به خدا سوگند، از زمانى كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله اين ذكرها را به من آموخت، آنها را ترك نگفتم!».

ابن كوّاء، به على عليه السلام گفت: حتّى در شب صفّين؟!

فرمود: «خدا شما را بكشد، اى اهل عراق! آرى، حتّى در شب صفّين».

1 / 12: قِصَّةُ القِلادَةِ

1 / 12: داستان گردنبند

246. الإمام عليّ عليه السلام:إنَّ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله دَخَلَ عَلَى ابنَتِهِ فاطِمَةَ عليهاالسلام، وإذا في عُنُقِها قِلادَةٌ، فَأَعرَضَ عَنها، فَقَطَعَتها ورَمَت بِها. فَقالَ لَها رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: أنتِ مِنّي يا فاطِمَةُ. ثُمَّ جاءَ سائِلٌ فَناوَلَتهُ القِلادَةَ.

ثُمَّ قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: اِشتَدَّ غَضَبُ اللّهِ وغَضَبي عَلى مَن أهرَقَ دَمي وآذاني في عِترَتي.

246. امام على عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بر دخترش فاطمه عليهاالسلام وارد شد. در گردنش گردنبندى ديد. از فاطمه، روى گردانْد. پس فاطمه عليهاالسلامآن گردنبند را كَند و به دور افكند. پيامبر خدا عليهاالسلام به او فرمود: «اى فاطمه! تو از من هستى».

سپس گدايى آمد و فاطمه، گردنبند را به او داد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «خشم خدا و خشم من، سخت است بر كسى كه خون مرا بريزد، و با آزردن خانواده ام، مرا بيازارد».

247. الإمام زين العابدين عليه السلام:حَدَّثَتني أسماءُ بِنتُ عُمَيسٍ، قالَت: كُنتُ عِندَ فاطِمَةَ عليهاالسلام إذ دَخَلَ عَلَيها رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله وفي عُنُقِها قِلادَةٌ مِن ذَهَبٍ كانَ اشتَراها لَها عَلِيُّ بنُ أبي طالِبٍ عليه السلام مِن فَيءٍ، فَقالَ لَها رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: يا فاطِمَةُ، لا يَقولُ النّاسُ إنَّ فاطِمَةَ بِنتَ مُحَمَّدٍ تَلبَسُ لُبسَ الجَبابِرَةِ؟!

فَقَطَعَتها وباعَتها، وَاشتَرَت بِها رَقَبَةً فَأَعتَقَتها. فَسُرَّ بِذلِكَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله.

247. امام زين العابدين عليه السلام:اسماء بنت عميس، برايم نقل كرد و گفت: نزد فاطمه عليهاالسلام بودم كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وارد شد. در گردن فاطمه، گردنبندى زرّين بود كه على بن ابى طالب، آن را از سهم غنايم، برايش خريده بود. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به او فرمود: «اى فاطمه! مردم نمى گويند كه فاطمه، دختر محمّد، شاهانه مى پوشد؟!».

فاطمه، گردنبند را در آورد و فروخت و با پول آن، بنده اى خريد و آزادش كرد. پس پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از اين كار او خوش حال شد.

248. سنن أبي داود عن ثوبان مولى رسول اللّه صلى الله عليه و آله:كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا سافَرَ كانَ آخِرُ عَهدِهِ بِإِنسانٍ مِن أهلِهِ فاطِمَةَ، وأوَّلُ مَنْ يَدخُلُ عَلَيها إذا قَدِمَ فاطِمَةَ، فَقَدِمَ مِن

غَزاةٍ لَهُ وقَد عَلَّقَت مِسحا أو سِترا عَلى بابِها، وحَلَّتِ الحَسَنَ وَالحُسَينَ قُلبَينِ مِن فِضَّةٍ، فَقَدِمَ فَلَم يَدخُل، فَظَنَّت أنَّ ما مَنَعَهُ أن يَدخُلَ ما رَأى، فَهَتَكَتِ السِّترَ وفَكَّكَتِ القُلبَينِ عَنِ الصَّبِيَّينِ، وقَطَعَتهُ بَينَهُما، فَانطَلَقا إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله وهُما يَبكِيانِ، فَأَخَذَهُ مِنهُما، وقالَ: يا ثَوبانُ، اِذهَب بِهذا إلى آلِ فُلانٍ ـ أهلِ بَيتٍ بِالمَدينَةِ ـ إنَّ هؤُلاءِ أهلُ بَيتي، أكرَهُ أن يأكُلوا طَيِّباتِهِم في حَياتِهِمُ الدُّنيا، يا ثَوبانُ، اِشتَرِ لِفاطِمَةَ قِلادَةً مِن عَصَبٍ وسِوارَينِ مِن عاجٍ.

248. سنن أبى داوود ـ به نقل از ثوبان، غلام آزاد شده پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هر گاه مى خواست به سفر برود، فاطمه عليهاالسلامآخرين عضو خانواده اش بود كه پيامبر [براى خداحافظى] به ديدارش مى رفت، و چون باز مى گشت، بر اوّلين كسى كه وارد مى شد، فاطمه بود. روزى در بازگشت از يكى از غزواتش، ديد كه فاطمه، بر دَرِ خانه اش، پَلاسى يا پرده اى آويخته، و در دستان حسن و حسين، دستبند نقره كرده است. وارد خانه نشد. فاطمه، حدس زد كه پيامبر صلى الله عليه و آله با ديدن اين چيزها به خانه او نرفته است. از اين رو، پرده را بر كَند و دستبندها را از دست هاى آن دو كودك در آورد و آنها را در برابرشان شكست.

حسن و حسين، گريه كنان نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله رفتند. پيامبر صلى الله عليه و آله دستبندها را از آنها گرفت و فرمود: «اى ثوبان! اينها را براى خاندان فلانى (خانواده اى در مدينه) ببَر. اينان، اهل بيت من اند و من خوش ندارم كه در زندگى دنيايشان، از لذّت ها بهره مند شوند. اى ثوبان! براى فاطمه، يك گردنبند عَصَب و دو دستبند عاج، خريدارى كن».

الفصل الثاني: عوامل تحكيم الاُسرة

فصل دوم: عوامل تحكيم خانواده

2 / 1: المحبّة والرّحمة والشّفقة

2 / 1: محبّت و مهربانى و عطوفت

2 / 1 ـ 1: المَوَدَّةُ المُتَبادَلَةُ بَينَ الزَّوجَينِ

2 / 1 ـ 1: محبّت دو جانبه ميان زن و شوهر

الكتاب

«وَ مِنْ ءَايَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِى ذَلِكَ لَايَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ».

«و از نشانه هاى او، آن است كه از خودتان براى شما جفت هايى آفريد تا بدانها آرام گيريد، و ميان شما محبّت و مهربانى قرار داد. همانا در اين امر براى مردمانى كه مى انديشند، نشانه هايى [از وجود و قدرت خداوند] است».

الحديث

249. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:كُلَّمَا ازدادَ العَبدُ إيمانا، اِزدادَ حُبّا لِلنِّساءِ.

249. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بنده، هر اندازه بر ايمانش افزوده شود، محبّتش به زنان (همسرش) افزون تر مى شود.

250. الإمام الصادق عليه السلام:العَبدُ كُلَّمَا ازدادَ لِلنِّساءِ حُبّا، اِزدادَ فِي الإيمانِ فَضلاً.

250. امام صادق عليه السلام:بنده، هر اندازه كه محبّت و علاقه اش به زنان (همسرش) بيشتر باشد، ايمانش افزون تر است.

251. عنه عليه السلام:ما أظُنُّ رَجُلاً يَزدادُ فِي الإيمانِ خَيرا، إلَا أزدادَ حُبّا لِلنِّساءِ.

251. امام صادق عليه السلام:گمان نمى كنم كه هيچ مردى، بر خوبى ايمانش افزوده شود، مگر آن كه محبّتش به زنان (همسرانش) افزون گردد.

252. عنه عليه السلام:مِن أخلاقِ الأَنبِياءِ ـ صَلَّى اللّهُ عَلَيهِم ـ حُبُّ النِّساءِ.

252. امام صادق عليه السلام:از اخلاق پيامبران ـ كه درود خدا بر آنان باد ـ همسردوستى است.

253. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:قَولُ الرَّجُلِ لِلمَرأَةِ: «إنّي اُحِبُّكِ» لا يَذهَبُ مِن قَلبِها أبَدا.

253. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اين سخن مرد به زن كه: «دوستت دارم»، هرگز از دل زن، بيرون نمى رود.

254. عنه صلى الله عليه و آله ـ في قِصَّةِ الحَولاءِ ـ:يا حَولاءُ، لِلرَّجُلِ عَلَى المَرأَةِ أن تَلزَمَ بَيتَهُ، وتَوَدَّدَهُ وتُحِبَّهُ وتُشفِقَهُ.

254. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در داستان حَولاء ـ:اى حَولاء! حقّ مرد بر زن، اين است كه در خانه اش بنشيند و به او اظهار عشق و محبّت كند و دلسوز او باشد.

255. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ خَيرَ نِسائِكُمُ الوَلودُ الوَدودُ.

255. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بهترين زنان شما، زنان زايا و مهربان اند.

256. عنه صلى الله عليه و آله:إذا نَظَرَ العَبدُ إلى وَجهِ زَوجِهِ ونَظَرَت إلَيهِ، نَظَرَ اللّهُ إلَيهِما نَظَرَ رَحمَةٍ، فَإِذا أخَذَ بِكَفِّها وأخَذَت بِكَفِّهِ، تَساقَطَت ذُنوبُهُما مِن خِلالِ أصابِعِهِما.

256. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه بنده، به چهره همسرش و همسرش به چهره او بنگرد، خداوند به آن دو، با نگاه مهرآميز مى نگرد، و هر گاه دست يكديگر را بگيرند، گناهان آن دو، از لاى انگشتانشان فرو مى ريزد.

2 / 1 ـ 2: رَحمَةُ العِيالِ

2 / 1 ـ 2: مِهروَرزى به خانواده

257. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:يُؤتى بِالرَّجُلِ مِن اُمَّتي يَومَ القِيامَةِ وما لَهُ مِن حَسَنَةٍ تُرجى لَهُ الجَنَّةُ، فَيَقولُ الرَّبُّ تَعالى: أدخِلوهُ الجَنَّةَ، فَإِنَّهُ كانَ يَرحَمُ عِيالَهُ.

257. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:در روز رستاخيز، مردى از امّت مرا مى آورند، در حالى كه هيچ كار نيكى كه به سبب آن، برايش اميد بهشت برود، ندارد؛ امّا خداوند متعال مى فرمايد:

«او را به بهشت ببريد؛ چرا كه به خانواده اش مهر مى ورزيد».

258. مسند الطيالسي عن أنس:كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله رَحيما بِالعِيالِ.

258. مسند الطيالسى ـ به نقل از اَنَس ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله با خانواده اش مهربان بود.

259. تاريخ دمشق عن أنس:كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله مِن أرحَمِ النّاسِ بِالصِّبيانِ وَالعِيالِ.

259. تاريخ دمشق ـ به نقل از اَنَس ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مهربان ترينِ مردم با كودكان و خانواده اش بود.

260. الإمام عليّ عليه السلام:اِرحَم مِن أهلِكَ الصَّغيرَ، ووَقِّر مِنهُمُ الكَبيرَ.

260. امام على عليه السلام:با كوچك ترهاى خانواده ات مهربان باش، و به بزرگ ترهايشان احترام بگذار.

2 / 1 ـ 3: حُبُّ الأَولادِ

2 / 1 ـ 3: دوست داشتن فرزندان

261. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:حُبُّ الأَولادِ سِترٌ مِنَ النّارِ، وَالأَكلُ مَعَهُم بَراءَةٌ مِنَ النّارِ، وكَرامَتُهُم جَوازٌ عَلَى الصِّراطِ.

261. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:دوست داشتن فرزندان، پرده اى در برابر آتش است، و غذا خوردن با آنان، براتِ آزادى از آتش، و گرامى داشتن آنها، موجب گذشتن از صراط.

262. الإمام عليّ عليه السلام ـ فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ ـ:يَجِبُ عَلَيكَ أن تُشفِقَ عَلى وَلَدِكَ أكثَرَ مِن إشفاقِهِ عَلَيكَ.

262. امام على عليه السلام ـ در حكمت هاى منسوب به ايشان ـ:شفقت تو به فرزندت بايد بيشتر از شفقت او به تو باشد.

263. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ اللّهَ لَيَرحَمُ العَبدَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ.

263. امام صادق عليه السلام:همانا خداوند به بنده، به خاطر محبّت زياد او به فرزندش، رحم مى كند.

2 / 1 ـ 4: تَقبيلُ الأَولادِ

2 / 1 ـ 4: بوسيدن فرزندان

264. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:المُؤمِنُ حَبيبُ اللّهِ، ووَلَدُهُ تُحفَةُ اللّهِ، فَمَن رَزَقَهُ اللّهُ وَلَدا فِي الإِسلامِ فَليُكثِر قُبلَتَهُ.

264. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مؤمن، دوست خداست و فرزند او هديه خداست. پس هر كه خداوند در اسلام، به او فرزندى روزى كرد، بايد او را زياد ببوسد.

265. الإمام الصادق عليه السلام:جاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَقالَ: ما قَبَّلتُ صَبِيّا قَطُّ. فَلَمّا وَلّى قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: هذا رَجُلٌ عِندي إنَّهُ مِن أهلِ النّارِ.

265. امام صادق عليه السلام:مردى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: من هرگز كودكى را نبوسيده ام. چون آن مرد رفت، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «اين مرد نزد من، از دوزخيان است».

266. صحيح البخاري عن أبي هريرة:قَبَّلَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله الحَسَنَ بنَ عَلِيٍّ و عِندَهُ الأَقرَعُ بنُ حابِسٍ التَّميمِيُّ جالِسا، فَقالَ الأَقرَعُ: إنَّ لي عَشَرةً مِن الوُلدِ ما قَبَّلتُ مِنهُم أحَدا!

فَنَظَرَ إلَيهِ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله ثُمَّ قالَ: مَن لا يَرحَم لا يُرحَم.

266. صحيح البخارى ـ به نقل از ابو هريره ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله حسن بن على را بوسيد. اقرع بن حابس تميمى ـ كه نزد پيامبر صلى الله عليه و آله نشسته بود ـ، گفت: من ده فرزند دارم و تا كنون، حتّى يكى از آنها را نبوسيده ام!

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نگاهى به او كرد و فرمود: «كسى كه رحم نكند، به او رحم نمى شود».

267. المناقب لابن شهرآشوب عن أبي هريرة:كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يُقَبِّلُ الحَسَنَ وَالحُسَينَ، فَقالَ عُيَينَةُ ـ وفي رِوايَةِ غَيرِهِ: الأَقرَعُ بنُ حابِسٍ ـ: إنَّ لي عَشَرَةً ما قَبَّلتُ واحِدا مِنهُم قَطُّ!

فَقالَ صلى الله عليه و آله: مَن لا يَرحَم لا يُرحَم ـ وفي رِوايَةِ حَفصٍ الفَرّاءِ ـ: فَغَضِبَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله حَتَّى التَمَعَ لَونُهُ، وقالَ لِلرَّجُلِ: إن كانَ قَد نُزِعَ الرَّحمَةُ مِن قَلبِكَ فَما أصنَعُ بِكَ؟! مَن لَم يَرحَم صَغيرَنا ويُعَزِّز كَبيرَنا فَلَيسَ مِنّا.

267. المناقب، ابن شهرآشوب ـ به نقل از ابو هريره ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله حسن و حسين را مى بوسيد. عُيَينه ـ و در روايت ديگرى، اقرع بن حابس ـ گفت: من ده فرزند دارم و هرگز يكى از آنها را هم نبوسيده ام!

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «كسى كه رحم نمى كند، به او رحم نمى شود».

در روايت حَفص فَرّاء آمده است: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله چنان خشمگين شد كه رنگش بر گشت و به آن مرد فرمود: «اگر خداوند، رحم و مهربانى را از دل تو گرفته است، من با تو چه كنم؟! كسى كه با خردسالان ما مهربان نيست و به بزرگ سالان ما احترام نمى گذارد، از ما نيست».

268. صحيح مسلم عن أنس:ما رَأَيتُ أحَدا كانَ أرحَمَ بِالعِيالِ مِن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله.

قالَ: كانَ إبراهيمُ مُستَرضِعا لَهُ في عَوالِي المَدينَةِ، فَكانَ يَنطَلِقُ ونَحنُ مَعَهُ، فَيَدخُلُ البَيتَ وإنَّهُ لَيُدَّخَنُ، وكانَ ظِئرُهُ قَينا، فَيَأخُذُهُ فَيُقَبِّلُهُ، ثُمَّ يَرجِعُ.

268. صحيح مسلم ـ به نقل از اَنَس ـ:هيچ كس را نسبت به خانواده، مهربان تر از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نديدم. ابراهيم (فرزند پيامبر) را در عَوالىِ مدينه، به دايه سپرده بودند. پيامبر صلى الله عليه و آله [به آن جا] مى رفت و ما نيز با ايشان بوديم. وارد اتاق كه مى شد، دود، آن جا را فرا گرفته بود و دايه اش يك كنيز بود. پس ابراهيم را [در بغل] مى گرفت و مى بوسيد. آن گاه، باز مى گشت.

2 / 1 ـ 5: نِطاقُ حُبِّ الأَهلِ وَالشَّفَقَةِ عَلَيهِم

2 / 1 ـ 5: اندازه دوست داشتن خانواده و محبّت به آنان

الكتاب

«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَ لَا أَوْلَادُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَ مَن يَفْعَلْ ذَ لِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ».

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اموال شما و فرزندانتان، شما را از ياد خدا غافل نگرداند، و هر كس چنين كند، آنان، خود از زيانكاران اند».

«سَيَقُولُ لَكَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ شَغَلَتْنَا أَمْوَالُنَا وَ أَهْلُونَا فَاسْتَغْفِرْ لَنَا يَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِم مَّا لَيْسَ فِى قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَن يَمْلِكُ لَكُم مِّنَ اللَّهِ شَيْئا إِنْ أَرَادَ بِكُمْ ضَرًّا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ نَفْعَاً بَلْ كَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرَا».

«بر جاى ماندگانِ باديه نشين، به زودى به تو خواهند گفت: اموال ما و كسانمان، ما را گرفتار كردند. پس براى ما آمرزش بخواه! چيزى را كه در دل هايشان نيست، بر زبانِ خويش مى رانند. بگو: اگر خدا بخواهد به شما زيانى يا سودى برساند، چه كسى در برابر او براى شما اختيار چيزى را دارد؟ بلكه اين خداست كه همواره به آنچه مى كنيد، آگاه است».

الحديث

269. رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ في مَوعِظَتِهِ لِابنِ مَسعودٍ ـ:يَابنَ مَسعودٍ، إيّاكَ أن تَدَعَ طاعَةَ اللّهِ وتَقصِدَ مَعصِيَتَهُ شَفَقَةً عَلى أهلِكَ، لِأَنَّ اللّهَ تَعالى يَقولُ: «يَاأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمْ وَ اخْشَوْاْ يَوْمًا لَا يَجْزِى وَالِدٌ عَن وَلَدِهِ وَ لَا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَن وَالِدِهِ شَيْئا» .

269. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در اندرز ايشان به ابن مسعود ـ:اى پسر مسعود! مبادا دلسوزى براى خانواده ات، موجب شود كه طاعت خدا را وا نهى و نافرمانى اش را در پيش گيرى؛ زيرا خداوند متعال مى فرمايد: «اى مردم! از پروردگارتان پروا بداريد، و بترسيد از روزى كه هيچ پدرى، به كار فرزندش نمى آيد، و نه هيچ فرزندى به كار پدرش نخواهد آمد».

270. مسند ابن حنبل عن عبد اللّه:نَهانا رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَنِ التَّبَقُّرِ فِي الأَهلِ وَالمالِ.

270. مسند ابن حنبل ـ به نقل از عبد اللّه ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ما را از فراوان خواهى در زن و ثروت، نهى فرمود.

271. الإمام عليّ عليه السلام ـ لِبَعضِ أصحابِهِ ـ:لاتَجعَلَنَّ أكثر شُغلَكَ بِأَهلِكَ ووُلدِكَ، فَإِن يَكُن أهلُكَ ووُلدُكَ أولِياءَ اللّهِ فَإِنَّ اللّهَ لا يُضيعُ أولِياءَهُ، وإن يَكونوا أعداءَ اللّهِ فَما هَمُّكَ وشُغلُكَ بِأَعداءِ اللّهِ؟!

271. امام على عليه السلام ـ خطاب به يكى از يارانش ـ:هرگز بيشتر وقت خود را صَرفِ زن و فرزندانت مكن؛ زيرا اگر آنان دوست خدا باشند، خداوند، دوستانش را وا نمى گذارد، و اگر دشمن خدا باشند، چرا بايد همّ و غم تو، رسيدگى به دشمنان خدا باشد؟!

272. الإمام الباقر عليه السلام:شَرُّ الآباءِ مَن دَعاهُ البِرُّ إلَى الإِفراطِ، وشَرُّ الأَبناءِ مَن دَعاهُ التَّقصيرُ إلَى العُقوقِ.

272. امام باقر عليه السلام:بدترينِ پدران، آن پدرى است كه محبّت، او را به زياده روى بكشاند، و بدترينِ فرزندان، آن فرزندى است كه كوتاهى كردن [در برابر پدر]، او را به نافرمانى بكشاند.

راجع: المحبّة في الكتاب والسنّة: ص125 (القسم الأوّل / الفصل السادس: آداب المحبّة / الإفراط في المحبّة).

ر. ك: دوستى در قرآن و حديث: ص227 (بخش اول /

فصل ششم: آداب دوستى / زياده روى در دوستى).

2 / 2: مكارم الأخلاق ومحاسن الأعمال

2 / 2: خوى هاى والا و كردارهاى نيكو

2 / 2 ـ 1: حُسنُ العِشرَةِ

2 / 2 ـ 1: خوش رفتارى

الكتاب

«وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ».

«و با آنان (زنان)، به نيكى رفتار كنيد».

الحديث

273. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ المَرءَ يَحتاجُ في مَنزِلِهِ وعِيالِهِ إلى ثَلاثِ خِلالٍ يَتَكَلَّفُها وإن لَم يَكُن في طَبعِهِ ذلِكَ: مُعاشَرَةٍ جَميلَةٍ، وسَعَةٍ بِتَقديرٍ، وغَيرَةٍ بِتَحَصُّنٍ .

273. امام صادق عليه السلام:مرد در [اداره] خانه و خانواده اش، به سه خصلت نياز دارد كه بايد آنها را به كار بَرَد، اگر چه اين ويژگى ها در طبيعت (درون) او نباشد: خوش رفتارى، گشاده دستىِ سنجيده، و غيرت براى ناموس دارى.

2 / 2 ـ 2: حُسنُ الخُلُقِ

2 / 2 ـ 2: خوش اخلاقى

274. رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ في وَصِيَّتِهِ إلى أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام ـ:يا عَلِيُّ، حَسِّن خُلُقَكَ مَعَ أهلِكَ وجيرانِكَ ومَن تُعاشِرُ وتُصاحِبُ مِنَ النّاسِ، تُكتَب عِندَ اللّهِ فِي الدَّرَجاتِ العُلى.

274. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در توصيه ايشان به امير مؤمنان عليه السلام ـ:اى على! با خانواده و همسايگانت و كسانى كه با آنان معاشرت و همنشينى دارى، خوش اخلاق باش تا نزد خداوند، در درجات بلند، نوشته شوى [و قرار گيرى].

275. مسند ابن حنبل عن أبي عبد اللّه الجدلي:قُلتُ لِعائِشَةَ: كَيفَ كانَ خُلُقُ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله في أهلِهِ؟ قالَت: كانَ أحسَنَ النّاسِ خُلُقا، لَم يَكُن فاحِشا ولا مُتَفَحِّشا، ولا سَخّابا بِالأَسواقِ، ولا يَجزي بِالسَّيِّئَةِ مِثلَها، ولكِن يَعفو ويَصفَحُ.

275. مسند ابن حنبل ـ به نقل از ابو عبد اللّه جدلى ـ:به عايشه گفتم: اخلاق پيامبر صلى الله عليه و آله با خانواده اش چگونه بود؟

گفت: نيك خوترينِ مردمان بود. نه دشنام مى داد و نه بدزبانى مى كرد، و نه اهل هياهو به راه انداختن در كوچه و بازار بود، و نه بدى را با بدى جبران مى كرد؛ بلكه مى بخشيد و گذشت مى نمود.

276. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أقرَبُكُم مِنّي مَجلِسا يَومَ القِيامَةِ أحسَنُكُم خُلُقا وخَيرُكُم لِأَهلِهِ.

276. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:در روز قيامت، آن كس از شما به من نزديك تر مى نشيند كه خوش خوترينِ شما باشد، و براى خانواده اش، بهترين كس باشد.

277. عنه صلى الله عليه و آله:أحسَنُ النّاسِ أيمانا أحسَنُهُم خُلُقا وألطَفُهُم بِأَهلِهِ، وأنا ألطَفُكُم بِأَهلي.

277. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:نيك ايمان ترينِ مردمان، كسى است كه خوش اخلاق ترينِ آنها باشد و با خانواده اش مهربان تر باشد، و من، مهربان ترين شما با خانواده ام هستم.

278. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ مِن أكمَلِ المُؤمِنينَ إيمانا، أحسَنَهُم خُلُقا وألطَفَهُم بِأَهلِهِ.

278. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:از كامل ترين مؤمنان در ايمان، كسى است كه خوش اخلاق ترين و با خانواده اش مهربان ترين باشد.

279. تنبيه الغافلين عن أنس:سُئِلَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: أيُّ المُؤمِنينَ أكمَلُ إيمانا؟ قالَ: أحسَنُهُم خُلُقا مَعَ أهلِهِ.

279. تنبيه الغافلين ـ به نقل از اَنَس ـ:از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله سؤال شد: كدام مؤمن، ايمانش كامل تر است؟

فرمود: «آن كه با خانواده اش، خوش اخلاق تر باشد».

280. الإمام زين العابدين عليه السلام:أربَعٌ مَن كُنَّ فيهِ كَمُلَ إيمانُهُ، ومُحِّصَت عَنهُ ذُنوبُهُ، ولَقِيَ رَبَّهُ وهُوَ عَنهُ راضٍ: مَن وَفى للّهِِ بِما جَعَلَ عَلى نَفسِهِ لِلنّاسِ، وصَدَقَ لِسانُهُ مَعَ النّاسِ، وَاستَحيا مِن كُلِّ قَبيحٍ عِندَ اللّهِ وعِندَ النّاسِ، وحَسَّنَ خُلُقَهُ مَعَ أهلِهِ.

280. امام زين العابدين عليه السلام:چهار خصلت است كه در هر كس وجود داشته باشد، ايمانش كامل است، گناهانش از او پاك مى شوند، و پروردگارش را در حالى ديدار مى كند كه از او راضى است: كسى كه به تعهّدات خود در برابر مردم وفا كند؛ زبانش با مردم راست باشد؛ در حضور خدا و مردم، از هر زشتى اى شرم كند؛ و با خانواده اش، اخلاق خوش داشته باشد.

281. الإمام عليّ عليه السلام:بِحُسنِ الأَخلاقِ يَطيبُ العَيشُ.

281. امام على عليه السلام:با اخلاق نيك، زندگى، خوش مى شود.

2 / 2 ـ 3: حُسنُ التَّبَعُّلِ

2 / 2 ـ 3: خوبْ شوهردارى كردن

282. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:جِهادُ المَرأَةِ حُسنُ التَّبَعُّلِ .

282. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:جهاد زن، خوبْ شوهردارى كردن است.

283. شعب الإيمان عَن مُسلِمِ بنِ عُبَيدٍ عَن أسماءَ بِنتِ يَزيدَ الأَنصارِيَّةِ مِن بَني عَبدِ الأَشهَلِ:أنَّها أتَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله وهُوَ بَينَ أصحابِهِ، فَقالَت : بِأَبي أنتَ واُمّي إنّي وافِدَةُ النِّساءِ إلَيكَ... وإنَّكُم مَعاشِرَ الرِّجالِ فُضِّلتُم عَلَينا بِالجُمُعَةِ وَالجَماعاتِ، وعِيادَةِ المَرضى، وشُهودِ الجَنائِزِ، وَالحَجِّ... فَما نُشارِكُكُم فِي الأَجرِ يا رَسولَ اللّهِ؟...

فَالتَفَتَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله إلَيها، ثُمَّ قالَ لَها: اِنصَرِفي أيَّتُهَا المَرأَةُ وَأعلِمي مَن خَلفَكِ مِنَ النِّساءِ أنَّ حُسنَ تَبَعُّلِ إحداكُنَّ لِزَوجِها وطَلَبَها مَرضاتَهُ وَاتِّباعَها مُوافَقَتَهُ تَعدِلُ ذلِكَ كُلَّهُ.

283. شعب الإيمان ـ به نقل از مسلم بن عُبَيد ـ:در باره اسماء دختر يزيد انصارى (از خاندان عبد اشهَل) روايت شده است كه وى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله ـ كه در جمع اصحابش نشسته بود ـ آمد و گفت: پدر و مادرم به فدايت! من به نمايندگى از طرف زنان، نزد شما آمده ام.… شما مردها بر ما زن ها، برترى هايى داده شده ايد: در نماز جمعه و جماعت شركت مى كنيد، به عيادت بيماران مى رَويد، تشييع جنازه مى كنيد، حج مى گزاريد.… پس ـ اى پيامبر خدا ـ ما در كدام پاداش، با شما [مردان] شريك هستيم؟

پيامبر صلى الله عليه و آله رو به او كرد و فرمود: «اى زن! برگرد و به زنانى كه تو را فرستاده اند، اعلام كن كه نيكو همسردارىِ هر يك از شما زنان براى شوهرش و جلب رضايت او، و موافقت و سازگارى با او، با همه آن [اعمالى كه براى مردانْ نام بردى]، برابرى مى كند».

284. مسند أبي يعلى عن أنس:أتَتِ النِّساءُ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله فَقُلنَ: يا رَسولَ اللّهِ، ذَهَبَ الرِّجالُ بِالفَضلِ بِالجِهادِ في سَبيلِ اللّهِ، فَما لَنا عَمَلٌ نُدرِكُ بِهِ عَمَلَ المُجاهِدينَ في سَبيلِ اللّهِ!

قالَ: مِهنَةُ إحداكُنَّ في بَيتِها تُدرِكُ عَمَلَ المُجاهِدينَ في سَبيلِ اللّهِ.

284. مسند أبى يعلى ـ به نقل از اَنَس ـ:زنان، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند و گفتند: اى پيامبر خدا! مردان، ثواب جهاد در راه خدا را از آنِ خود كرده اند، و ديگر، عملى براى ما نمانده است كه با آن، به [فضيلت] عمل مجاهدانِ در راه خدا برسيم!

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «كار و خدمت هر يك از شما در خانه اش، با عمل مجاهدانِ در راه خدا، برابرى مى كند».

285. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:ما مِنِ امرَأَةٍ تَسقي زَوجَها شَربَةَ ماءٍ، إلّا كانَ خَيرا لَها مِن سَنَةٍ صِيامِ نَهارِها وقِيامِ لَيلِها، وبَنى اللّهُ لَها بِكُلِّ شَربَةٍ تَسقي زَوجَها مَدينَةً فِي الجَنَّةِ، وغَفَرَ لَها سِتّينَ خَطيئَةً.

285. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هيچ زنى نيست كه جرعه اى آب به شوهرش بنوشاند، مگر آن كه اين عمل او برايش بهتر از يك سال است كه روزهايش را روزه بگيرد و شب هايش را به عبادت بگذرانَد. خداوند به ازاى هر جرعه اى كه به شوهرش مى نوشانَد، شهرى در بهشت برايش مى سازد و شصت گناه او را مى آمرزد.

286. عنه صلى الله عليه و آله ـ في حَديثِ الحَولاءِ ـ:يا حَولاءُ... ما مِنِ امرَأَةٍ تَكسو زَوجَها إلّا كَساهَا اللّهُ يَومَ القِيامَةِ سَبعينَ خِلعَةً مِنَ الجَنَّةِ، كُلُّ خِلعَةٍ مِنها مِثلُ شَقائِقِ النُّعمانِ وَالرَّيحانِ، وتُعطى يَومَ القِيامَةِ أربَعينَ جارِيَةً تَخدِمُها مِنَ الحورِ العينِ.

286. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در حديث حولاء ـ:اى حولاء!... هيچ زنى نيست كه بر شوهر خويش جامه بپوشاند، مگر آن كه خداوند در روز رستاخيز، هفتاد خلعت بهشتى بر او مى پوشاند، كه هر يك از آن خلعت ها، همانند شقايق نُعمان و رَيحان است، و نيز در روز رستاخيز، چهل كنيز از حوريان بهشتى، به او داده مى شود كه خدمتش مى كنند.

287. كتاب من لا يحضره الفقيه:جاءَ رَجُلٌ إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَقالَ: إنَّ لي زَوجَةً إذا دَخَلتُ تَلَقَّتني، وإذا خَرَجتُ شَيَّعَتني، وإذا رَأَتني مَهموما قالَت: ما يُهِمُّكَ؟ إن كُنتَ تَهتَمُّ لِرِزقِكَ فَقَد تَكَفَّلَ لَكَ بِهِ غَيرُكَ، وإن كُنتَ تَهتَمُّ بِأَمرِ آخِرَتِكَ فَزادَكَ اللّهُ هَمّا.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: إنَّ للّهِِ عُمّالاً وهذِهِ مِن عُمّالِهِ، لَها نِصفُ أجرِ الشَّهيدِ.

287. كتاب من لا يحضره الفقيه:مردى، نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت: زنى دارم كه هر گاه وارد [خانه] مى شوم، به استقبالم مى آيد و هر گاه [از خانه] خارج مى شوم، بدرقه ام مى كند، و هر گاه مرا اندوهگين مى بيند، مى گويد: چرا اندوهگينى؟ اگر غمِ روزى ات را مى خورى، غير تو (خداوند)، آن را برايت ضمانت كرده است، و اگر غم آخرتت را دارى، پس خداوند بر اندوهت بيفزايد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «خداوند، كارگرانى دارد و اين زن، يكى از كارگران اوست. براى او نصف پاداش شهيد در نظر گرفته شده است».

2 / 2 ـ 4: اللُّطفُ

2 / 2 ـ 4: مهربانى

288. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إنَّ مِن أكمَلِ المُؤمِنينَ إيمانا، أحسَنَهُم خُلُقا وألطَفَهُم بِأَهلِهِ.

288. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:از مؤمنان، آن كسى ايمانش كامل تر است كه خوش اخلاق تر، و با خانواده اش مهربان تر باشد.

289. عنه صلى الله عليه و آله:أحسَنُ النّاسِ إيمانا أحسَنُهُم خُلُقا وألطَفُهُم بِأَهلِهِ، وأنا ألطَفُكُم بِأَهلي.

289. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:نيكْ ايمان ترينِ مردمان، كسى است كه خوش اخلاق تر، و با خانواده اش مهربان تر باشد، و من با خانواده ام، از شما مهربان ترم.

2 / 2 ـ 5: الإِحسانُ

2 / 2 ـ 5: نيكى كردن

290. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:عِيالُ الرِّجُلِ اُسَراؤُهُ، وأحَبُّ العِبادِ إلَى اللّهِ عز و جلأحسَنُهُم صُنعا إلى اُسَرائِهِ.

290. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خانواده مرد، اسيران او هستند، و محبوب ترينِ بندگانْ نزد خداوند عز و جل، كسى است كه به اسيرانش، بيشتر نيكى كند.

291. عنه صلى الله عليه و آله:الخَلقُ عِيالُ اللّهِ، فَأَحَبُّ النّاسِ إلَى اللّهِ مَن أحسَنَ إلى عِيالِهِ.

291. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مردم، خانواده خدا هستند. پس محبوب ترينِ مردمانْ نزد خداوند، كسى است كه به خانواده اش نيكى كند.

292. عنه صلى الله عليه و آله:أكمَلُ المُؤمِنينَ إيمانا أحسَنُهُم خُلُقا، وخِيارُكُم خِيارُكُم لِنِسائِهِم خُلُقا.

292. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:كامل ترينِ مؤمنان از نظر ايمان، آن كسى است كه خوش اخلاق تر باشد، و بهترينِ شما، كسى است كه اخلاق او با زنانش، بهتر باشد.

293. عنه صلى الله عليه و آله:اِتَّقُوا اللّهَ، اِتَّقُوا اللّهَ فِي الضَّعيفَينِ: اليَتيمِ وَالمَرأَةِ، فَإِنَّ خِيارَكُم خِيارُكم لِأَهلِهِ.

293. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:از خدا بترسيد! از خدا بترسيد، در باره دو ناتوان: يتيم و زن! بهترينِ شما، كسى است كه براى خانواده اش، بهتر باشد.

294. الكافي عن سماعة بن مهران عن الإمام الصادق عليه السلام:اِتَّقُوا اللّهَ فِي الضَّعيفَينِ ـ يَعني بِذلِكَ اليَتيمَ وَالنِّساءَ ـ.

294. الكافى ـ به نقل از سماعة بن مهران ـ:امام صادق عليه السلام فرمود: «از خداوند در باره دو ناتوان بترسيد». مقصود ايشان از دو ناتوان، يتيم و زنان است.

295. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:الخَلقُ عِيالُ اللّهِ، وأحَبُّ عِبادِ اللّهِ إلَى اللّهِ أنفَعُهُم لِعِيالِهِ.

295. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مردمان، خانواده خداوند هستند، و محبوب ترينِ بندگان خدا نزد خداوند، كسى است كه به حال خانواده اش، سودمندتر باشد.

296. عنه صلى الله عليه و آله:اِستَوصوا بِالنِّساءِ خَيرا.

296. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:پند خوب را در باره زنان بپذيريد.

297. عنه صلى الله عليه و آله:خَيرُكُم خَيرُكُم لِأَهلِهِ، وأنا خَيرُكُم لِأَهلي.

297. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بهترينِ شما، آن كسى است كه براى خانواده اش بهتر باشد، و من، بهترين شما براى خانواده ام هستم.

298. عنه صلى الله عليه و آله:أقرَبُكُم مِنّي مَجلِسا يَومَ القِيامَةِ، أحسَنُكُم خُلُقا وخَيرُكُم لِأَهلِهِ.

298. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:در روز قيامت، آن كس از شما به من نزديك تر مى نشيند كه خوش اخلاق تر، و براى خانواده اش بهتر است.

299. الكافي عن جابر بن عبد اللّه:قالَ رسول اللّه صلى الله عليه و آله: ألا اُخبِرُكُم بِخَيرِ رِجالِكُم؟ قُلنا: بَلى يا رَسولَ اللّهِ.

قالَ: إنَّ مِن خَيرِ رِجالِكُمُ التَّقِيَّ، النَّقِيَّ، السَّمحَ الكَفَّينِ، النَّقِيَّ الطَّرَفَينِ ، البَرَّ بِوالِدَيهِ، ولا يُلجِئُ عِيالَهُ إلى غَيرِهِ.

299. الكافى ـ به نقل از جابر بن عبد اللّه ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «آيا شما را از بهترين مردانتان خبر ندهم؟».

گفتيم: بله، اى رسول خدا!

فرمود: «بهترينِ مردانِ شما آن كسى است كه پرهيزگار، پاك، گشاده دست، پاك زبان، پاك دامن، و خوش رفتار با پدر و مادرش است، و خانواده اش را نيازمند ديگران نمى سازد».

300. الإمام الصادق عليه السلام:مَن حَسُنَ بِرُّهُ في أهلِ بَيتِهِ زيدَ في رِزقِهِ.

300. امام صادق عليه السلام:كسى كه به خانواده اش نيكى مى كند، روزى اش زياد مى شود.

301. عنه عليه السلام:مَن حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهلِ بَيتِهِ مُدَّ لَهُ في عُمُرِهِ.

301. امام صادق عليه السلام:كسى كه با خانواده اش نيكوكار است، عمرش طولانى مى شود.

302. الإمام عليّ عليه السلام:عَلَيكَ بِلُزومِ الحَلالِ، وحُسنِ البِرِّ بِالعِيالِ، وذِكرِ اللّهِ في كُلِّ حالٍ.

302. امام على عليه السلام:بر تو باد ملازمت حلال، و نيكى كردن به خانواده، و به ياد خدا بودن در همه حال!

303. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أوصاني جَبرَئيلُ عليه السلام بِالمَرأَةِ، حَتّى ظَنَنتُ أنَّهُ لا يَنبَغي طَلاقُها إلّا مِن فاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ.

303. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:جبرئيل عليه السلام، پيوسته مرا در باره زن سفارش مى كرد، چندان كه گمان بردم طلاق دادن او، جز در صورت ارتكاب فحشاى آشكار، روا نيست.

304. الكافي عن عبد الرحمن بن الحجّاج:بَعَثَ إلَيَّ أبُو الحَسَنِ موسى عليه السلام بِوَصِيَّةِ أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام، وهِيَ:... اللّهَ اللّهَ فِي النِّساءِ وفيما مَلَكَت أيمانُكُم، فَإِنَّ آخِرَ ما تَكَلَّمَ بِهِ نَبِيُّكُم عليه السلام أن قالَ: اُوصيكُم بِالضَّعيفَينِ: النِّساءِ، وما مَلَكَت أيمانُكُم.

304. الكافى ـ به نقل از عبد الرحمان بن حجّاج ـ:امام كاظم عليه السلام، وصيّت امير مؤمنان عليه السلام را برايم فرستاد، و آن، چنين بود: «... خدا را، خدا را، در باره زنان و مملوكانتان؛ زيرا آخرين سخنى كه پيامبرتان صلى الله عليه و آله به زبان آورد، اين بود كه فرمود: شما را در باره [رعايت حالِ] دو ناتوان، سفارش مى كنم: زنان و مملوكانتان».

305. الإمام الصادق عليه السلام:رَحِمَ اللّهُ عَبدا أحسَنَ فيما بَينَهُ وبَينَ زَوجَتِهِ، فَإِنَّ اللّهَ عز و جلقَد مَلَّكَهُ ناصِيَتَها، وجَعَلَهُ القَيِّمَ عَلَيها.

305. امام صادق عليه السلام:بخشايش خدا بر آن بنده اى كه با همسرش به نيكى رفتار مى كند؛ چرا كه خداوند عز و جل زمامِ اختيار او را در دست وى نهاده و او را سرپرست آن زن قرار داده است.

2 / 2 ـ 6: الإِكرامُ

2 / 2 ـ 6: احترام نهادن

306. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَنِ اتَّخَذَ زَوجَةً فَليُكرِمها.

306. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس همسرى اختيار كرد، بايد او را گرامى بدارد.

307. عنه صلى الله عليه و آله:خَيرُكُم خَيرُكُم لِأَهلِهِ، وأنا خَيرُكُم لِأَهلي. ما أكرَمَ النِّساءَ إلّا كَريمٌ، وما أهانَهُنَّ إلّا لَئيمٌ.

307. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بهترينِ شما، كسى است كه براى خانواده اش بهتر باشد، و من، بهترينِ شما براى خانواده ام هستم. زنان را كسى گرامى نمى دارد، مگر انسانِ بزرگوار، و كسى به آنان اهانت نمى كند، مگر انسان پَست.

308. عنه صلى الله عليه و آله:ألا اُخبِرُكُم بِخِيارِكُم؟ مَن لان مَنكِبُهُ، وحَسُنَ خُلُقُهُ، وأكرَمَ زَوجَتَهُ إذا قَدَرَ.

308. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:آيا شما را از بهترينتان خبر ندهم؟ كسى كه فروتن و خوش اخلاق باشد، و هر گاه ازدواج كرد، همسرش را گرامى بدارد.

2 / 2 ـ 7: الرِّفقُ وَالمُداراةُ

2 / 2 ـ 7: ملايمت و مدارا

309. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إذا أرادَ اللّهُ بِأَهلِ بَيتٍ خَيرا فَقَّهَهُم فِي الدّينِ، ورَزَقَهُمُ الرِّفقَ في مَعايِشِهِم، وَالقَصدَ في شَأنِهِم، ووَقَّرَ صَغيرُهُم كَبيرَهُم. وإذا أرادَ بِهِم غَيرَ ذلِكَ تَرَكَهُم هَمَلاً.

309. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه خداوند براى خانواده اى خيرى بخواهد، آنان را در دين، فقيه و آگاه مى گردانَد، و ملايمت [و معتدل بودن] در معيشت و ميانه روى در كارهاشان را روزىِ آنان مى كند، و كوچك آنها به بزرگشان احترام مى نهد، و اگر براى خانواده اى، غير از آن بخواهد، ايشان را به حال خود، رها مى كند.

310. عنه صلى الله عليه و آله:إذا أرادَ اللّهُ عز و جل بِأَهلِ بَيتٍ خَيرا، رَزَقَهُمُ الرِّفقَ فِي المَعيشَةِ، وحُسنَ الخُلُقِ.

310. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه خداوند عز و جل براى خانواده اى خيرى بخواهد، ميانه روى در معيشت، و اخلاق خوش را روزىِ آنان مى كند.

311. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ اللّهَ إذا أحَبَّ أهلَ بَيتٍ أدخَلَ عَلَيهِمُ الرِّفقَ.

311. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه خداوند، خانواده اى را دوست بدارد، مدارا و ملايمت را وارد آن خانواده مى كند.

312. عنه صلى الله عليه و آله:الرِّفقُ يُمنٌ، وَالخُرقُ شُؤمٌ. وإذا أرادَ اللّهُ بِأَهلِ بَيتٍ خَيرا أدخَلَ عَلَيهِمُ الرِّفقَ، فَإِنَّ الرِّفقَ لَم يَكُن في شَيءٍ قَطُّ إلّا زانَهُ، وإنَّ الخُرقَ لَم يَكُن في شَيءٍ قَطُّ إلّا شانَهُ.

312. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:ملايمت، ميمون است، و خشونت، شوم. هر گاه خداوند براى خانواده اى خيرى بخواهد، ملايمت را وارد آن خانواده مى كند؛ زيرا ملايمت، هيچ گاه با هيچ چيزى همراه نمى شود، مگر اين كه آن چيز را زينت مى بخشد، و خشونت، هرگز با چيزى همراه نمى شود، مگر اين كه آن چيز را زشت مى گرداند.

313. شعب الإيمان عن عائشة:قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: إذا أرادَ اللّهُ بِعَبيدٍ خَيرا رَزَقَهُمُ الرِّفقَ في مَعاشِهِم، وإذا أرادَ بِهِم شَرّا ـ أو قالَ غَيرَ ذلِكَ ـ رَزَقَهُمُ الخُرقَ في مَعاشِهِم.

313. شعب الإيمان ـ به نقل از عايشه ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «هر گاه خداوند، خير بندگان را بخواهد، مدارا [و اعتدال] در معيشت را روزىِ آنان مى كند، و هر گاه بدىِ آنان را بخواهد» يا فرمود: «جز آن را [براى آنان] بخواهد، بى تدبيرى در معيشت را روزى شان مى كند».

314. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:يا عائِشَةُ ارفُقي، فَإِنَّ اللّهَ إذا أرادَ بِأَهلِ بَيتٍ خَيرا دَلَّهُم عَلى بابِ الرِّفقِ.

314. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اى عايشه! با ملايمت رفتار كن. به درستى كه خداوند، هر گاه براى خانواده اى خيرى بخواهد، آنان را به درِ ملايمت، ره نمون مى سازد.

315. عنه صلى الله عليه و آله:ما اُعطِيَ أهلُ بَيتٍ الرِّفقَ إلّا نَفَعَهُم.

315. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:به هيچ خانواده اى، مدارا و ملايمت عطا نمى شود، مگر اين كه به آنان سود مى رسانَد.

316. الإمام عليّ عليه السلام:سَلامَةُ العَيشِ فِي المُداراةِ.

316. امام على عليه السلام:سلامتِ زندگى، در مدارا كردن است.

317. عنه عليه السلام:إِنَّ المَرأَةَ رَيحانَةٌ ولَيسَت بِقَهرَمانَةٍ ، فَدارِها عَلى كُلِّ حالٍ، وأحسِنِ الصُّحبَةَ لَها لِيَصفُوَ عَيشُكَ.

317. امام على عليه السلام:زن، گُل است، نه پيشكار. پس در همه حال، با او مدارا كن، و با وى، به خوبى همنشينى نما تا زندگى ات باصفا شود.

2 / 2 ـ 8: خِدمَةُ الزَّوجَةِ

2 / 2 ـ 8: خدمت به زن

318. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:خِدمَتُكَ زَوجَتَكَ صَدَقَةٌ.

318. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خدمتِ تو به همسرت، صدقه است.

319. عنه صلى الله عليه و آله:مَن لَم يَأنَف مِن ثَلاثٍ فَهُوَ مُؤمِنٌ حَقّا: خِدمَةِ العِيالِ، وَالجُلوسِ مَعَ الفُقَراءِ، وَالأَكلِ مَعَ خادِمِهِ. هذِهِ الأَفعالُ مِن عَلاماتِ المُؤمِنينَ الَّذينَ وَصَفَهُمُ اللّهُ في كِتابِهِ: «أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا» .

319. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس از سه كار تكبّر نورزد، مؤمن حقيقى است: خدمت به خانواده، نشستن با فقرا و غذا خوردن با خدمتكارش. اين كارها از نشانه هاى مؤمنانى است كه خداوند در كتابش از آنان، اين گونه ياد كرده است: «اينان، مؤمنان حقيقى هستند».

320. عنه صلى الله عليه و آله:يا عَلِيُّ، لا يَخدِمُ العِيالَ إلّا صِدّيقٌ أو شَهيدٌ، أو رَجُلٌ يُريدُ اللّهِ بِهِ خَيرَ الدُّنيا وَالآخِرَةِ.

320. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اى على! به خانواده خود خدمت نمى كند، مگر انسان راستگو، يا شهيد، يا مردى كه خداوند، خير دنيا و آخرت را براى او بخواهد.

321. صحيح البخاري عن الأسود:سُئِلَت عائِشَةُ: ما كانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله يَصنَعُ في بَيتِهِ؟ قالَت: كانَ يَكونُ فيمِهنَةِ أهلِهِ ـ تَعنيخِدمَةَ أهلِهِ ـ فَإِذا حَضَرَتِ الصَّلاةُ خَرَجَ إلَى الصَّلاةِ.

321. صحيح البخارى ـ به نقل از اَسوَد ـ:از عايشه سؤال شد: پيامبر صلى الله عليه و آله در خانه اش چه مى كرد؟

عايشه گفت: به همسرش كمك و خدمت مى كرد، و چون وقت نماز مى شد، براى نماز [از خانه،] بيرون مى رفت.

322. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إنَّ الرَّجُلَ إذا سَقَى امرَأَتَهُ مِنَ الماءِ اُجِرَ.

322. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مرد، هر گاه به همسرش آبى بنوشاند، پاداش مى بَرَد.

323. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّكَ لَن تُنفِقَ نَفَقَةً تَبتَغي بِها وَجهَ اللّهِ إلّا اُجِرتَ عَلَيها، حَتّى ما تَجعَلُ في فِي امرَأَتِكَ.

323. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر نفقه اى كه مى دهى و با آن، رضاى خداوند را مى جويى، برايش مزد مى يابى، حتّى براى لقمه اى كه در دهان همسرت مى گذارى.

324. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّكَ مَهما أنفَقتَ عَلى أهلِكَ مِن نَفَقَةٍ فَإِنَّكَ تُؤجَرُ فيها، حَتَّى اللُّقمَةَ تَرفَعُها إلى فِي امرَأَتِكَ.

324. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:براى هر نفقه اى كه خرج خانواده ات مى كنى، مزدت مى دهند، حتّى براى لقمه اى كه به طرف دهان همسرت مى برى.

325. عنه صلى الله عليه و آله:المُؤمِنُ يُؤجَرُ في كُلِّ شَيءٍ، حَتّى فِي اللُّقمَةِ يَرفَعُها إلى فِي امرَأَتِهِ.

325. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:به مؤمن، براى هر چيزى، پاداش داده مى شود، حتّى براى لقمه اى كه در دهان همسرش مى گذارد.

2 / 2 ـ 9: إعانَةُ الزَّوجِ

2 / 2 ـ 9: كمك به شوهر

326. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أيُّمَا امرَأَةٍ أعانَت زَوجَها عَلَى الحَجِّ وَالجِهادِ أو طَلَبِ العِلمِ، أعطاهَا اللّهُ مِنَ الثَّوابِ ما يُعطِي امرَأَةَ أيّوبَ عليه السلام.

326. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر زنى كه شوهرش را در كار حج و جهاد يا علم آموزى، كمك كند، خداوند به او همان پاداشى را مى دهد كه به همسر ايّوب عليه السلام داده است.

327. عنه صلى الله عليه و آله:أيُّمَا امرَأَةٍ خَدَمَت زَوجَها سَبعَةَ أيّامٍ، غَلَّقَ اللّهُ عَنها سَبعَةَ أبوابِ النّارِ، وفَتَحَ لَها ثَمانِيَةَ أبوابِ الجَنَّةِ، تَدخُلُ مِن أينَما شاءَت.

327. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر زنى كه شوهرش را هفت روز يارى دهد، خداوند، هفت درِ دوزخ را به روى او مى بندد، و هفت درِ بهشت را به رويش مى گشايد تا از هر درى كه مى خواهد، وارد شود.

328. مسند ابن حنبل عن الحصين بن محصن:إنَّ عَمَّةً لَهُ أتَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله في حاجَةٍ، فَفَرَغَت مِن حاجَتِها، فَقالَ لَهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: أذاتُ زَوجٍ أنتِ؟ قالَت: نَعَم، قالَ: كَيفَ أنتِ لَهُ؟ قالَت: ما آلوهُ إلّا ما عَجَزتُ عَنهُ.

قالَ: فَانظُري أينَ أنتِ مِنهُ؟ فإِنَّما هُوَ جَنَّتُكِ ونارُكِ.

328. مسند ابن حنبل ـ در باره حصين بن محصن ـ:عمّه اش براى كارى، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد. كارش كه انجام شد، پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «آيا تو شوهر دارى؟».

گفت: آرى.

فرمود: «براى او چگونه اى؟».

گفت: براى او از هيچ كارى كوتاهى نمى كنم، مگر كارى كه از توانم خارج باشد.

فرمود: «مراقب باش كه با او چگونه اى؛ زيرا او، در حقيقت، بهشت و دوزخ توست».

329. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله قالَ: أيُّمَا امرَأَةٍ رَفَعَت مِن بَيتِ زَوجِها شَيئا مِن مَوضِعٍ إلى مَوضِعٍ تُريدُ بِهِ صَلاحا، نَظَرَ اللّهُ عَزَّوجَلَّ إلَيها، ومَن نَظَرَ اللّهُ إلَيهِ لَم يُعَذِّبهُ.

فَقالَت اُمُّ سَلَمَةَ: ذَهَبَ الرِّجالُ بِكُلِّ خَيرٍ، فَأَيُّ شَيءٍ لِلنِّساءِ المَساكينِ؟!

فَقالَ صلى الله عليه و آله: بَلى، إذا حَمَلَتِ المَرأَةُ كانَت بِمَنزِلَةِ الصّائِمِ القائِمِ المُجاهِدِ بِنَفسِهِ ومالِهِ في سَبيلِ اللّه، فَإِذا وَضَعَت كانَ لَها مِنَ الأَجرِ ما لا تَدري ما هُوَ لِعِظَمِهِ، فَإِذا أرضَعَت كانَ لَها بِكُلِّ مَصَّةٍ كَعِدلِ عِتقِ مُحَرَّرٍ مِن وُلدِ إسماعيلَ، فَإِذا فَرَغَت مِن رِضاعِهِ ضَرَبَ مَلَكٌ عَلى جَنبِها وقالَ: اِستَأنِفِي العَمَلَ، فَقَد غُفِرَ لَكِ.

329. امام صادق عليه السلام:پيامبر خدا فرمود: «هر زنى كه در خانه شوهر خود، به قصد مرتّب كردن آن، چيزى را جا به جا كند، خداوند عز و جل به او نظر [لطف] مى كند و خدا به هر كس نظر [لطف] كند، عذابش نمى كند».

اُمّ سلمه گفت: همه خوبى ها [و ثواب ها] را مردها از آنِ خود كرده اند. پس چه چيزى براى زنان بيچاره مى مانَد؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «آرى. هر گاه زن، باردار شود، به منزله روزه دارِ شب زنده دارى است كه با جان و مال خود، در راه خدا جهاد مى كند. پس چون وضع حمل كند، برايش چنان مزدى هست كه عظمتش در تصوّر تو نمى گنجد. و هر گاه كودكش را شير مى دهد، در برابر هر مكيدنى، ثوابى معادل آزاد كردن يك بنده از فرزندان اسماعيل برايش وجود دارد. و چون از شير دادنْ فراغت يابد، فرشته اى بر پهلوى او مى زند و مى گويد: زندگى را از نو آغاز كن، كه آمرزيده شدى».

2 / 2 ـ 10: التَّسليمُ عَلَى الأَهلِ

2 / 2 ـ 10: سلام كردن به اعضاى خانواده

330. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:يا أَنسُ... إذا دَخَلتَ بَيتَكَ فَسَلِّم عَلى أهلِ بَيتِكَ؛ يَكثُر خَيرُ بَيتِكَ.

330. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اى اَنَس!... هر گاه وارد خانه ات شدى، بر خانواده ات سلام كن تا خير و بركتِ خانه ات، زياد شود.

331. عنه صلى الله عليه و آله ـ لِأَنَسٍ أيضا ـ:يا بُنَيَّ، إذا دَخَلتَ مَنزِلَكَ فَسَلِّم عَلى نَفسِكَ وعَلى أهلِكَ.

331. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ خطاب به اَنَس ـ:اى فرزندم! هر گاه به خانه ات وارد شدى، بر خود و بر خانواده ات سلام كن.

332. الإمام الصادق عليه السلام:إذا دَخَلتَ مَنزِلَكَ فَقُل: «بِسمِ اللّهِ وَبِاللّهِ» وسَلِّم عَلى أهلِكَ، وإن لَم يَكُن فيهِ أحَدٌ فَقُل: «بِسمِ اللّهِ وسَلامٌ عَلى رَسولِهِ وعَلى أهلِ بَيتِهِ، وَالسَّلامُ عَلَينا وعَلى عِبادِ اللّهِ الصّالِحينَ». فَإِذا قُلتَ ذلِكَ فَرَّ الشَّيطانُ مِن مَنزِلِكَ.

332. امام صادق عليه السلام:هر گاه به خانه ات وارد شدى، بگو: «بسم اللّه و باللّه» و بر خانواده ات سلام كن، و اگر كسى در خانه نبود، بگو: «به نام خداوند، و درود بر پيامبر او و خاندانش، و سلام بر ما و بندگان صالح خداوند!». اگر اين را گفتى، شيطان از خانه ات مى گريزد.

2 / 2 ـ 11: إدخالُ السُّرورِ

2 / 2 ـ 11: شاد كردن

333. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن أدخَلَ عَلى أهلِ بَيتِهِ سُرورا، خَلَقَ اللّهُ مِن ذلِكَ السُّرورِ خَلقا يَستَغفِرُ لَهُ إلى يَومِ القِيامَةِ.

333. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس خانواده اش را شاد سازد، خداوند، از آن شادى، مخلوقى مى آفريند كه تا روز قيامت، برايش طلب آمرزش مى كند.

334. عنه صلى الله عليه و آله:مَن حَمَلَ مِنَ السّوقِ طُرفَةً إلى وُلدِهِ، كانَ كَمَن حَمَلَ صَدَقَةً حَتّى يَضَعَها في فيهِم، وَليَبدَأ بِالإِناثِ؛ فَإِنَّ اللّهَ تَعالى يَرِقُّ لِلإِناثِ، ومَن رَقَّ لِلاُنثى كانَ كَمَن بَكى مِن خَشيَةِ اللّهِ، ومَن بَكى مِن خَشيَةِ اللّهِ غُفِرَ لَهُ، ومَن فَرَّحَ اُنثى فَرَّحَهُ اللّهُ يَومَ الحُزنِ.

334. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس از بازار، نوبرى براى فرزندانش بياورد، همانند كسى است كه صدقه اى حمل مى كند تا آن گاه كه آن را در دهان آنان بگذارد، و بايد از دختران شروع كند؛ زيرا خداوند متعال، نسبت به دختران، دلسوز است، و هر كس نسبت به دختران، دلسوز باشد، همانند كسى است كه از ترس خدا مى گريد، و هر كه از ترس خدا بگريد، آمرزيده مى شود، و هر كس دخترى را شاد كند، خداوند در روز غم و اندوه، او را شاد مى گردانَد.

335. عنه صلى الله عليه و آله:مَن دَخَلَ السّوقَ فَاشتَرى تُحفَةً فَحَمَلَها إلى عِيالِهِ، كانَ كَحامِلِ صَدَقَةٍ إلى قَومٍ مَحاويجَ، وَليَبدَأ بِالإِناثِ قَبلَ الذُّكورِ.

335. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس وارد بازار شود و هديه اى بخرد و آن را براى خانواده اش ببَرد، همانند كسى است كه براى عدّه اى نيازمند، صدقه مى بَرَد، و بايد آن هديه را نخست به دختران بدهد و سپس به پسران.

336. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ اللّهَ عز و جل لَيُحِبُّ الرَّجُلَ مِن خَلقِهِ إذَا انصَرَفَ مِن سوقِهِ، فَيَأخُذَ شَيئا في كُمِّهِ لِعِيالِهِ فَيَفرحوا بِهِ، فَيُباهِي اللّهُ بِهِ المَلائِكَةَ.

336. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خداوند عز و جل مردى را كه هر گاه از بازار بر مى گردد، چيزى در آستينش مى گيرد و براى خانواده اش مى آورد و آنان از آن، شاد مى شوند، دوست مى دارد. پس خداوند، به او، بر فرشتگان، مباهات مى كند.

337. عنه صلى الله عليه و آله:أطرِفوا أهاليكُم في كُلِّ جُمُعَةٍ بِشَيءٍ مِنَ الفاكِهَةِ أوِ اللَّحمِ حَتّى يَفرَحوا بِالجُمُعَةِ.

337. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:در هر جمعه، چيزى مثل ميوه يا گوشت براى خانواده تان هديه آوريد تا از آمدنِ جمعه، شاد شوند.

338. تاريخ دمشق عن أنس:كانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله أفكَهَ النّاسِ.

338. تاريخ دمشق ـ به نقل از اَنَس ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله شوخ طبع ترينِ مردمان بود.

339. المعجم الصغير عن أنس:كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله مِن أفكَهِ النّاسِ مَعَ الصَّبِيِّ.

339. المعجم الصغير ـ به نقل از اَنَس ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از شوخ ترين مردمان با كودكان بود.

2 / 2 ـ 12: الإِهداءُ عِندَ الرُّجوعِ مِنَ السَّفَرِ

2 / 2 ـ 12: هديه آوردن در بازگشت از سفر

340. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إذا رَجَعَ أحَدُكُم مِن سَفَرِهِ فَليَرجِع إلى أهلِهِ بِهَدِيَّةٍ، ولَو لَم يَجِد إلّا أن يُلقِيَ في مِخلاتِهِ حَجَرا أو حُزمَةَ حَطَبٍ، فَإِنَّ ذلِكَ مِمّا يُعجِبُهُم.

340. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه فردى از شما از مسافرت بر مى گردد، با هديه اى براى خانواده اش باز گردد. حتّى اگر چيزى نيافت، سنگى يا مشتى هيزم، در توبره اش بيندازد؛ زيرا همين هم آنها را خوش حال مى سازد.

341. عنه صلى الله عليه و آله:إذا قَدِمَ أحَدُكُم مِن سَفَرٍ، فَليَهدِ إلى أهلِهِ وَليُطرِفهُم ولَو كانَت حِجارَةً.

341. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه يكى از شما از سفرى آمد، براى خانواده اش ارمغانى بياورد، اگر چه يك قطعه سنگ باشد.

2 / 2 ـ 13: الجُلوسُ مَعَ الاُسرَةِ وَالأَكلُ مَعَهُم

2 / 2 ـ 13: همنشينى با خانواده و غذا خوردن با آنان

342. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:جُلوسُ المَرءِ عِندَ عِيالِهِ أحَبُّ إلَى اللّهِ تَعالى مِنِ اعتِكافٍ في مَسجدي هذا.

342. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:نشستن مرد در كنار خانواده اش، نزد خداوند متعال، دوست داشتنى تر از اعتكاف در اين مسجد من است.

343. تنبيه الغافلين عن أنس:قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، الجُلوسُ مَعَ العِيالِ أفضَلُ، أمِ الجُلوسُ فِي المَسجِدِ؟ قالَ: الجُلوسُ ساعَةً عِندَ العِيالِ أحَبُّ إلَيَّ مِنَ الاِعتِكافِ في مَسجِدي هذا.

قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، النَّفَقَةُ عَلَى العِيالِ أحَبُّ إلَيكَ، أمِ النَّفَقَةُ في سَبيلِ اللّهِ؟

قالَ: دِرهَمٌ يُنفِقُهُ الرَّجُلُ عَلَى العِيالِ أحَبُّ إلَيَّ مِن ألفِ دينارٍ يُنفِقُهُ في سَبيلِ اللّهِ.

343. تنبيه الغافلين ـ به نقل از اَنَس ـ:گفتم: اى پيامبر خدا! نشستن با خانواده، ثوابش بيشتر است، يا نشستن در مسجد؟

فرمود: «يك ساعت نشستن در كنار خانواده، نزد من، محبوب تر از اعتكاف كردن در اين مسجد من است».

گفتم: اى پيامبر خدا! نزد شما، خرج كردن براى خانواده، محبوب تر است، يا انفاق كردن در راه خدا؟

فرمود: «يك درهم كه مرد براى خانواده اش خرج مى كند، نزد من، محبوب تر از هزار دينار است كه در راه خدا انفاق مى كند».

344. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَشيُكَ إلَى المَسجِدِ وَانصِرافُكَ إلى أهلِكَ فِي الأَجرِ سَواءٌ.

344. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:ره سپار شدنت به سوى مسجد، و بازگشت به سوى خانواده ات، ثواب يكسان دارند.

345. عنه صلى الله عليه و آله:إذا قَضى أحَدُكُم حَجَّهُ فَليُعَجِّلِ الرِّحلَةَ إلى أهلِهِ، فَإِنَّهُ أعظَمُ لِأَجرِهِ.

345. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه يكى از شما حجّش را به جاى آورْد، بايد زودتر بار سفر را به سوى خانواده اش بر بندد؛ زيرا اين كار، پاداش او را بزرگ تر مى گردانَد.

346. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ اللّهَ يُحِبُّ المُؤمِنَ ويُحِبُّ أهلَهُ ووُلدَهُ، وأحَبُّ شَيءٍ إلَى اللّهِ تَعالى أن يَرَى الرَّجُلَ مَعَ امرَأَتِهِ ووُلدِهِ عَلى مائِدَةٍ يَأكُلونَ، فَإِذَا اجتَمَعوا عَلَيها نَظَرَ إلَيهِم بِالرَّحمَةِ لَهُم، فَيَغفِرُ لَهُم قَبلَ أن يَتَفَرَّقوا مِن مَوضِعِهِم.

346. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خداوند، مؤمن را دوست مى دارد و زن و فرزندانش را [نيز] دوست مى دارد. محبوب ترين چيز نزد خداى متعال، آن است كه ببيند مرد، با زن و فرزندانش بر سر يك سفره، غذا مى خورند. سپس هر گاه بر آن سفره، گرد هم آيند، با نظر رحمت به ايشان مى نگرد، و پيش از آن كه از جاى خود پراكنده شوند، آنان را مى آمرزد.

347. عنه صلى الله عليه و آله:إذا أكَلَ المُؤمِنُ مَعَ أولادِهِ كُتِبَ لَهُ بِكُلِّ لُقمَةٍ ثَوابُ عِتقِ رَقَبَةٍ، ورُفِع لَهُ مَدينَةٌ، وأعطاهُ اللّهُ كِتابَهُ بِيَمينِهِ.

347. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه مؤمن، با فرزندان خود غذا بخورد، به ازاى هر لقمه، ثوابِ آزاد كردن يك بنده برايش نوشته مى شود، و شهرى [در بهشت] برايش بنا مى گردد، و خداوند، كارنامه او را به دست راستش مى دهد.

348. عنه صلى الله عليه و آله:أيُّما مُؤمِنٍ يُحِبُّ الأَكلَ مَعَ الأَولادِ، ناداهُ مَلَكٌ مِن تَحتِ العَرشِ: يا عَبدَ اللّهِ استَأنِفِ العَمَلَ، فَقَد غَفَرَ اللّهُ لَكَ الذُّنوبَ كُلَّها.

348. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر مؤمنى كه غذا خوردن با فرزندان را دوست داشته باشد، فرشته اى از زير عرش، به او ندا مى دهد كه: اى بنده خدا! كردار از سر گير، كه خداوند، همه گناهانت را آمرزيد.

349. عنه صلى الله عليه و آله:ألا اُنَبِّئُكُم بِخَمسٍ مَن كُنَّ فيهِ فَلَيسَ بِمُتَكَبِّرٍ: اِعتِقالِ الشّاةِ ، ولُبسِ الصّوفِ، ومُجالَسَةِ الفُقَراءِ، وأن يَركَبَ الحِمارَ، وأن يَأكُلَ الرَّجُلُ مَعَ عِيالِهِ.

349. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:آيا شما را از پنج كار خبرندهم كه هر كس آنها را انجام دهد، متكبّر نيست: دوشيدن گوسفند، پوشيدن پشمينه، همنشينى با تهى دستان، سوار شدن الاغ، و اين كه مرد با خانواده اش غذا بخورد.

350. الإمام الصادق عليه السلام:قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله لِرَجُلٍ: أصبَحتَ صائِما؟ قالَ: لا، قالَ: فَأَطعَمتَ مِسكينا؟ قالَ: لا، قالَ: فَارجِع إلى أهلِكَ فَإِنَّهُ مِنكَ عَلَيهِم صَدَقَةٌ.

350. امام صادق عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به مردى فرمود: «روزه دارى؟».

گفت: نه.

فرمود: «بينوايى را اطعام كرده اى؟».

گفت: نه.

فرمود: «پس به سوى خانواده ات باز گرد كه اين كار تو، براى آنان صدقه است».

2 / 2 ـ 14: رِعايَةُ رَغبَةِ الأَهلِ فِي الأَكلِ

2 / 2 ـ 14: رعايت علاقه خانواده به غذا

351. الإمام الصادق عليه السلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «وَ اللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَكُمْ عَلَى بَعْضٍ فِى الرِّزْقِ فَمَا الَّذِينَ فُضِّلُواْ بِرَادِّى رِزْقِهِمْ عَلَى مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَهُمْ فِيهِ سَوَاءٌ» ـ:لا يَجوزُ لِلرَّجُلِ أن يَخُصَّ نَفسَهُ بِشَيءٍ مِنَ المَأكولِ دونَ عِيالِهِ.

351. امام صادق عليه السلام ـ در باره اين سخن خداى متعال: «و خدا بعضى از شما را در روزى، بر بعضى ديگر برترى داده است؛ ولى كسانى كه فزونى يافته اند، روزىِ خود را به بندگان نمى دهند تا در آن، با هم مساوى باشند» ـ:روا نيست كه مرد، چيزى از خوراكى را به خود اختصاص دهد و آن را از خانواده اش دريغ ورزد.

352. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:المُؤمِنُ يَأكُلُ بِشَهوَةِ أهلِهِ، وَالمُنافِقُ يَأكُلُ أهلُهُ بِشَهوَتِهِ.

352. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مؤمن، با اشتهاى خانواده اش مى خورَد، و منافق، خانواده اش با ميل و اشتهاى او مى خورند.

353. دعائم الإسلام:عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عَن أبيهِ عَن آبائِهِ عَن رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله أنَّهُ نَهى أن يُشبِعَ الرَّجُلُ نَفسَهُ ويُجيعَ أهلَهُ.

353. دعائم الإسلام:از جعفر بن محمّد [صادق] عليه السلام، از پدرش، از پدرانش، از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نقل شده است كه ايشان نهى فرمود از اين كه مرد، خودش را سير كند و خانواده اش را گرسنه بگذارد.

2 / 2 ـ 15: الصَّبرُ عَلى سوءِ خُلُقِ الزَّوجِ

2 / 2 ـ 15: شكيبايى زن، در برابر بداخلاقىِ شوهر

354. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:ثَلاثٌ مِنَ النِّساءِ يَرفَعُ اللّهُ عَنهُنَّ عَذابَ القَبرِ، ويَكونُ مَحشَرُهُنَّ مَعَ فاطِمَةَ بِنتِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله: امرَأَةٌ صَبَرَت عَلى غَيرَةِ زَوجِها، وَامرَأَةٌ صَبَرَت عَلى سوءِ خُلُقِ زَوجِها، وَامرَأَةٌ وَهَبَت صَداقَها لِزَوجِها؛ يُعطِي اللّهُ تَعالى لِكُلِّ واحِدَةٍ مِنهُنَّ ثَوابَ ألفِ شَهيدٍ، ويَكتُبُ لِكُلِّ واحِدَ [ةٍ] مِنهُنَّ عِبادَةَ سَنَةٍ.

354. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:سه گروه از زنان اند كه خداوند، عذاب قبر را از آنان بر مى دارد و با فاطمه دختر محمّد صلى الله عليه و آله، محشور مى شوند: زنى كه بر غيرت شوهرش شكيبايى مى كند؛ زنى كه در برابر بداخلاقى شوهرش شكيباست؛ و زنى كه مهريه اش را به شوهرش مى بخشد. خداوند متعال، به هر يك از اين گونه زنان، ثواب هزار شهيد مى دهد و براى هر يك از آنها، عبادت يك سال مى نويسد.

355. عنه صلى الله عليه و آله:مَن صَبَرَت عَلى سوءِ خُلُقِ زَوجِها، أعطاها مِثلَ ثَوابِ آسِيَةَ بِنتِ مُزاحِمٍ.

355. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس بر بداخلاقىِ شوهرش شكيبايى كند، خداوند، همانند پاداش آسيه دختر مُزاحم (همسر فرعون)، به او عطا مى فرمايد.

356. عنه صلى الله عليه و آله:يَجِبُ عَلَى المَرأَةِ أن تَصبِرَ عَلى زَوجِها عَلَى الضُّرِّ وَالنَّفعِ، وتَصبِرَ عَلَى الشِّدَّةِ وَالرَّخاءِ، كَما صَبَرَت زَوجَةُ أيّوبَ المُبَتلى، صَبَرَت عَلى خِدمَتِهِ ثَماني عَشرَةَ سَنَةً، تَحمِلُهُ عَلى عاتِقِها مَعَ الحامِلينَ، وتَطحَنُ مَعَ الطّاحِنينَ، وتَغسِلُ مَعَ الغاسِلينَ، وتَأتيهِ بِكِسرَةٍ يَأكُلُها ويَحمَدُ اللّهَ عز و جل، وكانَت تُلقيهِ فِي الكِساءِ وتَحمِلُهُ عَلى عاتِقِها، شَفَقَةً وإحسانا إلَى اللّهِ وتَقَرُّبا إلَيهِ عز و جل.

356. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:زن بايد با شوهرش در زيان و سود، و سختى و آسايش بسازد، چنان كه همسر ايّوبِ بلاكش، شكيبايى كرد. هجده سال، صبورانه به او خدمت كرد و مانند باركش ها او را بر پشت خود حمل مى كرد. با آسيابان ها آسياب مى كرد و با گازران، گازرى مى كرد و تكّه نانى برايش مى آورد و ايّوب مى خورد و خداوند عز و جل را شكر مى كرد. همسرش او را در پارچه اى مى نهاد و بر پشت خود حمل مى نمود و اين همه را از سرِ دلسوزى و نيكى كردن براى خدا و تقرّب جستن به خداوند عز و جل انجام مى داد.

357. الإمام عليّ عليه السلام:كَتَبَ اللّهُ الجِهادَ عَلَى الرِّجالِ وَالنِّساءِ، فَجِهادُ الرَّجُلِ بَذلُ مالِهِ ونَفسِهِ حَتّى يُقتَلَ في سَبيلِ اللّهِ، وجَهادُ المَرأَةِ أن تَصبِرَ عَلى ما تَرى مِن أذى زَوجِها وغَيرَتِهِ.

357. امام على عليه السلام:خداوند، جهاد را بر مردان و زنان، واجب كرده است. جهادِ مرد، بخشيدن مال و جان خويش است تا آن كه در راه خدا كشته شود، و جهادِ زن، اين است كه در برابر آزار و اذيت شوهرش و غيرت او شكيبايى كند.

2 / 2 ـ 16: الصَّبرُ عَلى سوءِ خُلُقِ الزَّوجَةِ

2 / 2 ـ 16: شكيبايى مرد، در برابر بداخلاقىِ همسر

358. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن صَبَرَ عَلى سوءِ خُلُقِ امرَأَتِهِ وَاحتَسَبَهُ أعطاهُ اللّهُ تَعالى بِكُلِّ يَومٍ ولَيلَةٍ يَصبِرُ عَلَيها مِنَ الثَّوابِ ما أعطى أيّوبَ عليه السلام عَلى بَلائِهِ، وكانَ عَلَيها مِنَ الوِزرِ في كُلِّ يَومٍ ولَيلَةٍ مِثلَ رَملِ عالِجٍ.

358. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر مردى به خاطر خدا، در برابر بداخلاقى زنش شكيبايى كند، خداوند متعال براى هر روز و شبى كه در برابرش شكيبايى مى ورزد، همانند ثوابى را به او مى دهد كه به ايّوب عليه السلام در قبال گرفتارى اش داد، و گناه زن نيز در هر شب و روز، به اندازه ريگ هاى ريگستان است.

359. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ فِي الجَنَّةِ دَرَجَةً لا يَنالُها إلّا إمامٌ عادِلٌ، أو ذو رَحِمٍ وَصولٌ، أو ذو عِيالٍ صَبورٌ.

359. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:همانا در بهشت، درجه اى است كه جز پيشواى دادگر، و خويشاوندِ اهل صله رحم، و عيالوار شكيبا، كسى به آن دست نمى يابد.

360. الإمام عليّ عليه السلام:ألا ومَن صَبَرَ عَلى خُلُقِ امرَأَةٍ سَيِّئَةِ الخُلُقِ وَاحتَسَبَ في ذلِكَ الأَجرَ، أعطاهُ اللّهُ ثَوابَ الشّاكِرينَ.

360. امام على عليه السلام:آگاه باشيد كه هر كس بر اخلاقِ زن بداخلاق، شكيبايى ورزد و مزد اين كار را از خدا بخواهد، خداوند، ثواب سپاس گزاران را به او عطا مى كند.

361. عنه عليه السلام ـ فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ ـ:جِزيَةُ المُؤمِنِ كِراءُ مَنزِلِهِ، وعَذابُهُ سوءُ خُلُقِ زَوجَتِهِ.

361. امام على عليه السلام ـ در حكمت هاى منسوب به ايشان ـ:جزيه مؤمن، همان اجاره منزل اوست، و عذاب او، بداخلاقى همسرش.

362. إحياء العلوم ـ في أخبارِ الأَنبِياءِ عليهم السلام ـ:إنَّ قَوما دَخَلوا عَلى يُونُسَ النَّبِيِّ عليه السلام فَأَضافَهُم، فَكانَ يَدخُلُ ويَخرُجُ إلى مَنزِلِهِ فَتُؤذيهِ امرَأَتُهُ وتَستَطيلُ عَلَيهِ وهُوَ ساكِتٌ، فَتَعَجَّبوا مِن ذلِكَ.

فَقالَ: لا تَعجَبوا، فَإِنّي سَأَلتُ اللّهَ تَعالى وقُلتُ: ما أنتَ مُعاقِبٌ لي بِهِ فِي الآخِرَةِ فَعَجِّلهُ لي فِي الدُّنيا، فَقالَ: إنَّ عُقوبَتَكَ بِنتُ فُلانٍ تَتَزَوَّجُ بِها، فَتَزَوَّجتُ بِها وأنا صابِرٌ عَلى ما تَرَونَ مِنها.

362. إحياء علوم الدين ـ در اخبار پيامبران عليهم السلام ـ:عدّه اى بر يونس پيامبر عليه السلام وارد شدند و يونس به پذيرايى از ايشان پرداخت. او به درونِ خانه، رفت و آمد مى كرد و همسرش آزارش مى داد و با وى گستاخى مى كرد؛ امّا يونس، هيچ نمى گفت. آن عدّه، از اين حال، متعجّب شدند.

يونس عليه السلام فرمود: «تعجّب نكنيد؛ زيرا من از خداوند متعال درخواست كردم و گفتم: هر كيفرى (مجازاتى) را كه مى خواهى در آخرت به من بدهى، در همين دنيا به من برسان. خداوند فرمود: كيفر تو، دختر فلان كس است كه با او ازدواج مى كنى.

من با او ازدواج كردم و بر كارهاى او ـ همان طور كه مى بينيد ـ شكيبايى مى كنم».

2 / 2 ـ 17: التَّغافُلُ

2 / 2 ـ 17: چشم پوشى

363. الإمام عليّ عليه السلام:مَن لَم يَتَغافَل ولا يَغُضُّ عَن كَثيرٍ مِنَ الاُمورِ، تَنَغَّصَت عيشَتُهُ.

363. امام على عليه السلام:هر كه از بسيارى امور، تغافل و چشمپوشى نكند، زندگى اش تيره مى شود.

364. الإمام زين العابدين عليه السلام ـ في وَصِيَّتِهِ لِلإِمامِ الباقِرِ عليه السلام ـ:اِعلَم يا بُنَيَّ أنَّ صَلاحَ شَأنِ الدُّنيا بِحَذافيرِها في كَلِمَتَينِ: إصلاحُ شَأنِ المَعاشِ مِل ءُ مِكيالٍ ثُلُثاهُ فِطنَةٌ وثُلُثُهُ تَغافُلٌ؛ لِأَنَّ الإِنسانَ لا يَتَغافَلُ عَن شَيءٍ قَد عَرَفَهُ فَفَطِنَ لَهُ .

364. امام زين العابدين عليه السلام ـ در توصيه ايشان به امام باقر عليه السلام ـ:بدان ـ اى فرزندم ـ كه درستىِ كار دنيا، به طور كلّى، در دو كلمه است: اصلاح امور زندگى، همانند پيمانه پُرى است كه دو سوم آن، توجّه و هوشيارى است و يك سومش چشمپوشى؛ زيرا انسان، چشمپوشى نمى كند، مگر از چيزى كه آن را مى داند و متوجّه آن است.

2 / 2 ـ 18: القَناعَةُ

2 / 2 ـ 18: قناعت

365. الإمام عليّ عليه السلام:أنعَمُ النّاسِ عَيشا مَن مَنَحَهُ اللّهُ سُبحانَهُ القَناعَةَ، وأصلَحَ لَهُ زَوجَهُ.

365. امام على عليه السلام:خوش ترين زندگى، از آنِ كسى است كه خداوند پاك، به او قناعت بخشيده و همسرى شايسته، روزى اش كرده است.

366. عنه عليه السلام:القَناعَةُ أهنَأُ عَيشٍ.

366. امام على عليه السلام:قناعت، گواراترين زندگى را به همراه دارد.

367. عنه عليه السلام:أطيَبُ العَيشِ القَناعَةُ.

367. امام على عليه السلام:خوش ترين زندگى، در قناعت است.

368. سليمان عليه السلام ـ مِن حِكَمِهِ ـ:كُلُّ العَيشِ جَرَّبناهُ؛ لَيِّنِهِ وشَديدِهِ، فَوَجَدناهُ يَكفي مِنهُ أدناهُ.

368. سليمان عليه السلام ـ از سخنان حكمت آميز او ـ:همه زندگى را از خوش و ناخوشِ آن، آزموديم. پس دريافتيم كه از آن، كمترينش كفايت مى كند.

2 / 2 ـ 19: الرِّضا

2 / 2 ـ 19: خُرسندى

369. الإمام عليّ عليه السلام:مَن رَضِيَ بِالقَضاءِ طابَ عَيشُهُ.

369. امام على عليه السلام:كسى كه راضى به قضاست، زندگى اش خوش است.

370. عنه عليه السلام:إنَّ أهنَأَ النّاسِ عَيشا، مَن كانَ بِما قَسَمَ اللّهُ لَهُ راضِيا.

370. امام على عليه السلام:گواراترين زندگى، از آنِ كسى است كه به آنچه خداوند قسمت او كرده، خرسند باشد.

371. عنه عليه السلام ـ مِن وَصِيَّتِهِ لِابنِهِ مُحَمَّدِ بنِ الحَنَفِيَّةِ ـ:لا مالَ أذهَبُ لِلفاقَةِ مِنَ الرِّضا بِالقوتِ، ومَنِ اقتَصَرَ عَلى بُلغَةِ الكَفافِ فَقَدِ انتَظَمَ الرّاحَةَ، وتَبَوَّأَ خَفضَ الدَّعَةِ.

371. امام على عليه السلام ـ از توصيه ايشان به فرزندش محمّد بن حنفيّه ـ:هيچ ثروتى، مانند خرسند بودن به روزىِ روزانه، فقر را از بين نمى بَرد، و آن كه به قدر كفافْ بسنده مى كند، آسودگى را به چنگ آورده، و در رفاه، جاى گرفته است.

2 / 2 ـ 20: الغَيرَةُ

2 / 2 ـ 20: غيرت

372. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:كُن غَيورا، فَإِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الغَيورَ.

372. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:غيرتمند باش؛ زيرا خداوند، انسان غيرتمند را دوست دارد.

373. عنه صلى الله عليه و آله:أيُّما رَجُلٍ رَضِيَ بِتَزَيُّنِ امرَأَتِهِ وتَخرُجُ مِن بابِ دارِها، فَهُو دَيّوثٌ، ولا يَأثَمُ مَن يُسَمّيهِ دَيّوثا.

وَالمَرأَةُ إذا خَرَجَت مِن بابِ دارِها مُتَزَيِّنَةً مُتَعَطِّرَةً وَالزَّوجُ بِذاكَ راضٍ، بُنِيَ لِزَوجِها بِكُلِّ قَدَمٍ بَيتٌ فِي النّارِ.

373. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر مردى كه راضى است همسرش خود را بيارايد و از خانه بيرون برود، آن مرد، ديّوث است، و هر كه او را ديّوث بنامد، گناه نكرده است. هر گاه زن، آرايش كنان و عطرزنان، از خانه اش خارج شود و شوهرش به اين كارِ او راضى باشد، به ازاى هر قدمى كه بر مى دارد، براى شوهر او، خانه اى در جهنّم بنا مى شود.

374. كتاب من لا يحضره الفقيه:قالَ [رَسولُ اللّهِ] صلى الله عليه و آله: إنَّ الجَنَّةَ لَتوجَدُ ريحُها مِن مَسيرَةِ خَمسِمِئَةِ عامٍ، ولا يَجِدُها عاقٌّ ولا دَيّوثٌ.

قيلَ: يا رَسولَ اللّهِ ومَا الدَّيّوثُ؟ قالَ: الَّذي تَزنِي امرَأَتُهُ وهُوَ يَعلَمُ بِها.

374. كتاب من لا يحضره الفقيه: [پيامبر خدا صلى الله عليه و آله] فرمود: «بوى بهشت، از مسافت پانصد سالْ راه، به مشام مى رسد؛ امّا چنين بويى را فرزند ناخلف و انسان ديّوث، استشمام نمى كنند».

گفته شد: ديّوث چيست، اى پيامبر خدا؟

فرمود: «كسى كه زنش زنا مى دهد و او از آن، آگاه است».

375. الإمام عليّ عليه السلام:يا أهلَ العِراقِ، نُبِّئتُ أنَّ نِساءَكُم يُدافِعنَ الرِّجالَ فِي الطَّريقِ، أما تَستَحيونَ؟!

375. امام على عليه السلام:اى مردم عراق! خبردار شده ام كه زنان شما در گذرگاه ها، با مردان، تنه به تنه مى خورند. آيا شرم نمى كنيد؟!

376. عنه عليه السلام:أما تَستَحيونَ ولا تَغارونَ؟ نِساؤُكُم يَخرُجنَ إلَى الأَسواقِ ويُزاحِمنَ العُلوجَ!

376. امام على عليه السلام:آيا شرم نمى كنيد و غيرت نداريد كه زنان شما به بازارها مى روند و با بى نزاكت ها در هم مى آميزند؟!

377. عنه عليه السلام:مازَنى غَيورٌ قَطُّ.

377. امام على عليه السلام:هيچ غيرتمندى، هرگز زنا نكرده است.

378. الإمام الباقر عليه السلام:ثَلاثَةٌ لا يَقبَلُ اللّهُ لَهُم صَلاةً، مِنهُمُ الدَّيّوثُ الَّذي يُفجَرُ بِامرَأَتِهِ.

378. امام باقر عليه السلام:سه كس اند كه خداوند از آنان، نمازى را نمى پذيرد كه يكى از آنان، مرد ديّوث است؛ يعنى مردى كه با زنش، زنا مى شود.

379. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ اللّهَ عز و جل لَم يَجعَلِ الغَيرَةَ لِلنِّساءِ، وإنَّما تَغارُ المُنكَراتُ مِنهُنَّ، فَأَمَّا المُؤمِناتُ فَلا، إنَّما جَعَلَ اللّهُ الغَيرَةَ لِلرِّجالِ لِأَنَّهُ أحَلَّ لِلرَّجُلِ أربَعا وما مَلَكت يَمينُهُ، ولَم يَجعَل لِلمَرأَةِ إلّا زَوجَها، فَإِذا أرادَت مَعَهُ غَيرَهُ كانَت عِندَ اللّهِ زانِيَةً.

379. امام صادق عليه السلام:خداوند عز و جل، غيرت را براى زنان قرار نداده است. فقط زنان بى ايمان اند كه غيرت مى ورزند؛ امّا زنان مؤمن، نه. خداوند، غيرت را فقط براى مردانْ قرار داده است؛ چون براى مرد، چهار [زن] و كنيزانش را حلال كرده، ولى براى زن، فقط شوهرش را قرار داده است. پس هر گاه زنى در كنار شوهرش، مرد ديگرى بخواهد، نزد خداوند، زناكار است.

2 / 3: التّربية الدّينيّة

2 / 3: تربيتِ دينى

2 / 3 ـ 1: دَورُ الدّينِ فِي المَعيشَةِ

2 / 3 ـ 1: نقش دين در زندگى

380. الإمام عليّ عليه السلام ـ في ذِكرِ حَديثِ مِعراجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ـ:قالَ اللّهُ عز و جل:... يا أحمَدُ! هَل تَدري أيُّ عَيشٍ أهنَأُ، وأيُّ حَياةٍ أبقى؟ قالَ: اللّهُمَّ لا!

قالَ: أمَّا العَيشُ الهَنيءُ فَهُوَ الَّذي لا يَفتُرُ صاحِبُهُ عَن ذِكري، ولا يَنسى نِعمَتي، ولا يَجهَلُ حَقّي، يَطلُبُ رِضايَ لَيلَهُ ونَهارَهُ.…

380. امام على عليه السلام ـ در ياد كرد حديث معراج پيامبر صلى الله عليه و آله ـ:خداوند عز و جل فرمود: «... اى احمد! آيا مى دانى كدام زندگى، گواراتر است؟ و كدام عمر، پايدارتر است؟».

فرمود: بار خدايا! نه.

فرمود: «امّا زندگىِ گوارا، آن زندگى اى است كه صاحب آن، از يادِ من خسته نشود، نعمت مرا فراموش نكند، به حقّ من نادان نباشد، و شب و روز، در طلب خشنودىِ من باشد...».

381. عنه عليه السلام:كانَتِ الفُقَهاءُ وَالعُلَماءُ إذا كَتَبَ بَعضُهُم إلى بَعضٍ كَتَبوا بِثَلاثَةٍ لَيسَ مَعَهُنَّ رابِعَةٌ: مَن كانَت هِمَّتُهُ آخِرَتَهُ كَفاهُ اللّهُ هَمَّهُ مِنَ الدُّنيا، ومَن أصلَحَ سَريرَتَهُ أصلَحَ اللّهُ عَلانِيَتَهُ، ومَن أصلَحَ فيما بَينَهُ وبَينَ اللّهِ عز و جل أصلَحَ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى فيما بَينَهُ وبَينَ النّاسِ.

381. امام على عليه السلام:دانايان و دانشمندان، هر گاه به يكديگر نامه مى نوشتند، سه نكته را يادداشت مى كردند كه چهارمى نداشت: هر كس دغدغه اش آخرت باشد، خداوند، دغدغه دنياى او را برطرف مى سازد؛ هر كس باطنش را اصلاح كند، خداوند، ظاهر او را اصلاح مى نمايد؛ و هر كس رابطه ميان خود و خداوند عز و جل را اصلاح كند، خداوند، رابطه ميان او و مردم را اصلاح مى نمايد.

382. عنه عليه السلام:مَن رُزِقَ الدّينَ فَقَد رُزِقَ خَيرَ الدُّنيا وَالآخِرَةِ.

382. امام على عليه السلام:هر كس ديندارى، روزى اش شود، خير دنيا و آخرت، روزى اش شده است.

383. عنه عليه السلام:إنّي إذَا استَحكَمتُ فِي الرَّجُلِ خَصلَةً مِن خِصالِ الخَير احتَمَلتُهُ لَها وَاغتَفَرتُ لَهُ فَقَد ما سِواها، ولا أغتَفِرُ لَهُ فَقدَ عَقلٍ ولا عَدَمَ دينٍ، لِأَنَّ مُفارَقَةَ الدّينِ مُفارَقَةُ الأَمنِ، ولا تَهنَأُ حَياةٌ مَعَ مَخافَةٍ، وعَدَمُ العَقلِ عَدَمُ الحَياةِ، ولا تُعاشَرُ الأَمواتُ.

383. امام على عليه السلام:من هر گاه در مردى خصلتى از خصلت هاى نيك را استوار يافتم، او را به سبب دارا بودن آن، تحمّل مى كنم و بى بهرگى اش از ديگر خصلت هاى نيك را ناديده مى گيرم؛ امّا نمى توانم نابخردى و بى دينىِ او را ناديده بگيرم؛ زيرا جدا شدن از دين، جدا شدن از امنيت [و آرامش] است. زندگىِ همراه با ترس، گوارا نيست، و نابخردى نيز مُردگى است، و با مردگان، كسى معاشرت نمى كند.

384. عنه عليه السلام:لا حَياةَ إلّا بِالدّينِ، ولا مَوتَ إلّا بِجُحودِ اليَقينِ.

384. امام على عليه السلام:زندگى، جز با دين [و ديندارى] نيست، و مرگ، جز با انكار [و از دست دادنِ] يقين.

385. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ صاحِبَ الدّينِ فَكَّرَ فَعَلَتهُ السَّكينَةُ، وَاستَكانَ فَتَواضَعَ، وقَنَعَ فَاستَغنى ورَضِيَ بِما اُعطِيَ وَانفَرَدَ فَكُفِيَ الإِخوانَ، ورَفَضَ الشَّهَواتِ فَصارَ حُرّا، وخَلَعَ الدُّنيا فَتَحامَى الشُّرورَ، وَاطَّرَحَ الحَسَدَ فَظَهَرَتِ المَحَبَّةَ، ولَم يُخِفِ النّاسَ فَلَم يَخَفهُم، ولَم يُذنِب إلَيهِم فَسَلِمَ مِنهُم، وسَخَت نَفسُهُ عَن كُلِّ شَيءٍ فَفازَ وَاستَكمَلَ الفَضلَ، وأبصَرَ العافِيَةَ فَأَمِنَ النَّدامَةَ.

385. امام صادق عليه السلام:شخصِ ديندار مى انديشد و در نتيجه، آرامش، وجود او را فرا مى گيرد، و خود را كوچك مى شمارد، پس به فروتنى مى گرايد. قناعت مى ورزد، پس احساس بى نيازى مى كند. به آنچه به او داده شده، خرسند است، و گوشه تنهايى را بر مى گزيند، پس، از دوستان بى نياز مى گردد. خواهش ها را رها مى كند، پس آزاد مى شود. دنيا را كنار مى گذارد، پس، از بدى ها در امان مى مانَد. حسادت را دور مى افكند، پس دوستى آشكار مى شود. مردم را نمى ترساند، پس، از آنان نمى ترسد. به آنان تعدّى نمى كند، پس، از گزند ايشان در امان است. به هيچ چيزى دل نمى بندد، پس به رستگارى و كمال فضيلت دست مى يابد. عافيت را مى بيند، پس كارش به پشيمانى نمى كشد.

386. الإمام عليّ عليه السلام:ثَمَرَةُ الدّينِ الأَمانَةُ.

386. امام على عليه السلام:ميوه دين، امانتدارى است.

387. عنه عليه السلام:صَيِّرِ الدّينَ جُنَّةَ حَياتِكَ، وَالتَّقوى عُدَّةَ وَفاتِكَ.

387. امام على عليه السلام:دين را در زندگى ات سپر قرار ده، و پرهيزگارى را ساز و برگ [پس از] مرگت.

2 / 3 ـ 2: وِقايَةُ الاُسرَةِ مِنَ الآفاتِ العَقائِدِيَّةِ وَالأَخلاقِيَّةِ وَالعَمَلِيَّةِ

2 / 3 ـ 2: حفظ خانواده، از آسيب هاى عقيدتى، اخلاقى و رفتارى

الكتاب

«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَئِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ».

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خودتان و خانواده تان را از آتشى كه سوخت آن، مردم و سنگ ها هستند، حفظ كنيد. بر آن آتش، فرشتگانى خشن و سختگير [گمارده شده]اند. از آنچه خدا به آنان دستور داده، سرپيچى نمى كنند و آنچه را كه مأمورند، انجام مى دهند».

الحديث

388. الإمام الصادق عليه السلام:لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآيَةُ: «يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا» جَلَسَ رَجُلٌ مِنَ المُسلِمينَ يَبكي وقالَ: أنا عَجَزتُ عَن نَفسي، كُلِّفتُ أهلي!

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: حَسبُكَ أن تَأمُرَهُم بِما تَأمُرُ بِهِ نَفسَكَ، وتَنهاهُم عَمّا تَنهى عَنهُ نَفسَك.

388. امام صادق عليه السلام:چون اين آيه: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خود و خانواده تان را از آتش، حفظ كنيد» نازل شد، مردى از مسلمانان، نشست و گريه كرد و گفت: من از [حفظ] خود، ناتوانم. اكنون مسئوليت خانواده ام نيز بر عهده ام نهاده شد!

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «براى تو همين كافى است كه به آنچه خودت را بدان فرمان مى دهى، آنان را نيز فرمان دهى، و از آنچه خودت را نهى مى كنى، آنان را نيز از آن نهى كنى».

389. الدرّ المنثور عن زيد بن أسلم:تَلا رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله هذِهِ الآيَةَ: «قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا» فَقالوا: يا رَسولَ اللّهِ، كَيف نَقي أهلَنا نارا؟

قالَ: تَأمُرونَهُم بِما يُحِبُّهُ اللّهُ، وتَنهَونَهُم عَمّا يَكرَهُ اللّهُ.

389. الدُّرّ المنثور ـ به نقل از زيد بن اسلم ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله اين آيه: «خود و خانواده تان را از آتش، حفظ كنيد» را تلاوت كرد. اصحاب گفتند: اى پيامبر خدا! چگونه خانواده مان را از آتش حفظ كنيم؟

فرمود: «آنان را به آنچه خدا دوست مى دارد، بخوانيد، و از آنچه خدا ناخوش مى دارد، نهى شان كنيد».

390. الإمام عليّ عليه السلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا» ـ:عَلِّموهُم وأدِّبوهُم.

390. امام على عليه السلام ـ در باره اين سخن خداى متعال: «خود و خانواده تان را از آتش، حفظ كنيد» ـ:به آنان علم و ادب بياموزيد.

391. عنه عليه السلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا» ـ:عَلِّموا أنفُسَكُم وأهليكُمُ الخَيرَ.

391. امام على عليه السلام ـ در باره اين سخن خداى متعال: «خود و خانواده تان را از آتش، حفظ كنيد» ـ:به خود و خانواده تان، خوبى ها را بياموزيد.

392. منية المريد:قالَ اللّهُ تَعالى: «يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا»؛ قالَ عَلِيٌّ عليه السلام وجَماعَةٌ مِنَ المُفَسِّرينَ: مَعناهُ عَلِّموهُم ما يَنجَونَ بِهِ مِنَ النّارِ.

392. مُنْية المُريد:خداوند متعال فرموده است: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خود و خانواده تان را از آتش، حفظ كنيد». على عليه السلام و گروهى از مفسّران گفته اند: معنايش اين است كه به ايشان بياموزيد آنچه را كه به سبب آن، از آتش، نجات مى يابند.

393. صحيح مسلم عن أبي هريرة:لَمّا اُنزِلَت هذِهِ الآيَةُ: «وَ أَنذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ» دَعا رَسولُ اللّهِ قُرَيشا فَاجتَمَعوا، فَعَمَّ وخَصَّ فَقالَ:

يا بَني كَعبِ بنِ لُؤَيٍّ! أنقِذوا أنفُسَكُم مِنَ النّارِ، يا بَني مُرَّةَ بنِ كَعبٍ! أنقِذوا أنفُسَكُم مِنَ النّارِ، يا بَني عَبدِ شَمسٍ! أنقِذوا أنفُسَكُم مِنَ النّارِ، يا بَني عَبدِ مُنافٍ! أنقِذوا أنفُسَكُم مِنَ النّارِ، يا بَني هاشِمٍ! أنقِذوا أنفُسَكُم مِنَ النّارِ، يا بَني عَبدِ المُطَّلِبِ! أنقِذوا أنفُسَكُم مِنَ النّارِ، يا فاطِمَةُ! أنقِذي نَفسَكِ مِنَ النّارِ، فَإِنّي لا أملِكُ لَكُم مِنَ اللّهِ شَيئا. غَيرَ أنَّ لَكُم رَحِما سَأَبُلُّها بِبَلالِها .

393. صحيح مسلم ـ به نقل از ابو هريره ـ:چون اين آيه: «و خويشان نزديكت را هشدار ده...» فرو فرستاده شد، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله قريش را فرا خوانْد و آنان گرد آمدند. پس پيامبر صلى الله عليه و آله [نخست] آنان را به طور عام و سپس [هر تيره اى از ايشان را] به طور خاص، مخاطب ساخت و فرمود: «اى فرزندان كعب بن لُؤَى! خويشتن را از آتش برهانيد. اى فرزندان مرّة بن كعب! خويشتن را از آتش برهانيد. اى فرزندان عبد شمس! خويشتن را از آتش برهانيد. اى فرزندان عبد مناف! خويشتن را از آتش برهانيد. اى فرزندان هاشم! خويشتن را از آتش برهانيد. اى فرزندان عبد المطّلب! خويشتن را از آتش برهانيد. اى فاطمه! خويشتن را از آتش برهان؛ زيرا از من در برابر خدا براى شما كارى ساخته نيست، جز آن كه شما خويشاوند من هستيد و وظيفه خويشاوندى را [در دنيا] نسبت به شما انجام خواهم داد».

394. الكافي عن أبي بصير عن الإمام الصادق عليه السلام ـ في قَولِ اللّهِ عز و جل: «قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا» ـ قال:كَيفَ نَقي أهلَنا؟ قالَ: تَأمُرونَهُم وتَنهَونَهُم.

394. الكافى ـ به نقل از ابو بصير، از امام صادق عليه السلام، در باره اين سخن خداى عز و جل: «خود و خانواده تان را از آتش، در امان بداريد...» ـ:گفت: چگونه خانواده مان را حفظ كنيم؟

فرمود: «آنان را امر [به معروف] و نهى [از منكر] كنيد».

395. كتاب من لا يحضره الفقيه:سُئِلَ الصّادِقُ عليه السلام عَن قَولِ اللّهِ عز و جل: «قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا» كَيفَ نَقيهِنَّ؟ قالَ: تَأمُرونَهُنَّ وتَنهَونَهُنَّ. قيلَ لَهُ: إنّا نَأمُرُهُنَّ ونَنهاهُنَّ فَلا يَقبَلنَ؟ قالَ: إذا أمَرتُموهُنَّ ونَهَيتُموهُنَّ فَقَد قَضَيتُم ما عَلَيكُم.

395. كتاب من لا يحضره الفقيه:از امام صادق عليه السلام در باره اين سخن خداوند عز و جل: «خود و خانواده تان را از آتش، حفظ كنيد»، سؤال شد: چگونه آنان را حفظ كنيم؟

فرمود: «آنان را امر و نهى كنيد».

گفتند: آنها را امر و نهى مى كنيم؛ امّا نمى پذيرند؟

فرمود: «هر گاه آنان را امر و نهى كرديد، ديگر وظيفه خود را انجام داده ايد».

396. الزهد للحسين بن سعيد عن أبي بصير:سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام عَن قَولِ اللّهِ تَعالى: «قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا» فَقُلتُ: هذِهِ نَفسي أقيها، فَكَيفَ أقي أهلي؟

فَقالَ: تَأمُرُهُم بِما أمَرَهُمُ اللّهُ بِهِ، وتَنهاهُم عَمّا نَهاهُمُ اللّهُ عَنهُ، فَإِن أطاعوكَ كُنتَ قَد وَقَيتَهُم، وإن عَصَوكَ كُنتَ قَد قَضَيتَ ما كانَ عَلَيكَ.

396. الزهد، حسين بن سعيد ـ به نقل از ابو بصير ـ:از امام صادق عليه السلام در باره اين سخن خداى متعال: «خود و خانواده تان را از آتش، در امان بداريد» پرسيدم و گفتم: خودم را حفظ مى كنم؛ امّا خانواده ام را چگونه حفظ كنم؟

فرمود: «آنان را به انجام دادن آنچه خدا بدان فرمان داده، فرمان بده، و از آنچه خدا از آن نهى فرموده، نهى كن. اگر از تو اطاعت كردند، آنان را حفظ كرده اى، و اگر از تو نافرمانى كردند، تو وظيفه ات را انجام داده اى».

397. العالم عليه السلام ـ لَمّا سُئِلَ عَن قَولِ اللّهِ عز و جل: «قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا» ـ:العالم عليه السلام يَأمُرُهُم بِما أمَرَهُمُ اللّهُ ويَنهاهُم عَمّا نَهاهُم، فَإِن أطاعوا كانَ قَد وَقاهُم، وإن عَصَوهُ كانَ قَد قَضى ما عَلَيهِ.

397. امام كاظم عليه السلام ـ در پاسخ سؤال از اين سخن خداوند عز و جل: «خود و خانواده تان را از آتش، حفظ كنيد» ـ:آنان را به آنچه خداوند فرمان داده، فرمان مى دهد، و از آنچه خداوند نهى شان كرده، نهى مى كند. پس اگر اطاعت كردند، آنها را حفظ كرده است، و اگر نافرمانى اش كردند، او وظيفه اش را انجام داده است.

398. الكافي عن سليمان بن خالد:قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام: إنَّ لي أهلَ بَيتٍ وهُم يَسمَعونَ مِنّي، أفَأَدعوهُم إلى هذَا الأَمرِ [الإيمانِ]؟ فَقالَ: نَعَم، إنَّ اللّهَ عز و جليَقولُ في كِتابِهِ: «يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ».

398. الكافى ـ به نقل از سليمان بن خالد ـ:به امام صادق عليه السلام گفتم: خانواده اى دارم كه از من حرف شنوى دارند. پس آيا آنها را به اين كار (ايمان) فرا خوانم؟

فرمود: «آرى. خداوند عز و جل در كتابش مى فرمايد: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خود و خانواده تان را از آتشى كه سوخت آن، مردمان و سنگ هايند، حفظ كنيد» ».

399. الإمام الصادق عليه السلام:دَخَلَ عَلى أبي عليه السلام رَجُلٌ فَقالَ: رَحِمَكَ اللّهُ اُحَدِّثُ أهلي؟ قالَ: نَعَم، إنَّ اللّهَ يَقولُ: «يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ» وقالَ: «وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْهَا» .

399. امام صادق عليه السلام:مردى، نزد پدرم آمد و گفت: رحمت خدا بر تو باد! آيا براى خانواده ام حديث بگويم؟

فرمود: «آرى. خداوند مى فرمايد: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خود و خانواده تان را از آتشى كه سوخت آن، مردمان و سنگ هايند، حفظ كنيد»، و فرموده است: «خانواده خود را به خواندن نماز، فرمان ده و خود در آن، پاى فشار» ».

2 / 3 ـ 3: تَربِيَةُ الأَهلِ عَلى أداءِ الصَّلاةِ وإيتاءِ الزَّكاةِ

2 / 3 ـ 3: تربيت كردن خانواده، به گزاردن نماز و پرداخت زكات

الكتاب

«وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْئلُكَ رِزْقًا نَّحْنُ نَرْزُقُكَ وَ الْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى» .

«خانواده خود را به خواندن نماز، فرمان ده، و خود بر آن پاى بفشار. از تو روزى نمى خواهيم. ما به تو روزى مى دهيم، و فرجام [نيك]، از آنِ پرهيزگاران است».

«وَ اذْكُرْ فِى الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَ كَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا * وَ كَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ كَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا».

«و در اين كتاب، از اسماعيل ياد كن؛ زيرا او درست وعده و فرستاده اى پيامبر بود و خاندان خود را به نماز خواندن و زكات دادن فرمان مى داد و همواره نزد پروردگارش پسنديده [رفتار] بود».

الحديث

400. الإمام عليّ عليه السلام:كانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله مُنصِبا لِنَفسِهِ بَعدَ البُشرى لَهُ بِالجَنَّةِ مِن رَبِّهِ، فَقالَ عز و جل: «وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْهَا...» الآيَةَ، فَكانَ يَأمُرُ بِها أهلَهُ ويُصَبِّرُ عَلَيها نَفسَهُ.

400. امام على عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله پس از آن كه از جانب پروردگارش به او نويد بهشت داده شده بود، باز [در نماز و عبادت،] خود را به رنج مى افكنْد؛ چرا كه خداوند عز و جلبه او فرموده بود: «خانواده خود را به نماز، فرمان ده و خود بر آن، پاى بفشار...». از اين رو، پيامبر صلى الله عليه و آله خانواده اش را به نماز خواندن فرمان مى داد و خود نيز بر آن، پافشارى مى كرد.

401. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:اِرجِعوا إلى أهليكُم، فَأَقيموا فيهِم وعَلِّموهُم ومُروهُم... وصَلّوا كَما رَأَيتُموني اُصَلّي، فَإِذا حَضَرَتِ الصَّلاةُ فَليُؤَذِّن لَكُم أحَدُكُم وَليَؤُمُّكُم أكبَرُكُم.

401. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:نزد خانواده هايتان باز گرديد. پس در ميانشان بمانيد و به آنان علم بياموزيد و فرمانشان بدهيد... و همان گونه كه من نماز مى خوانم و شما ديده ايد، نماز بخوانيد. چون وقت نماز شد، يكى از شما اذان بگويد و مسن ترينتان، پيش نماز شود.

402. عنه صلى الله عليه و آله:مَنِ استَيقَظَ مِنَ اللَّيلِ وأيقَظَ امرَأَتَهُ فَصَلَّيا رَكعَتَينِ جَميعا، كُتِبا مِنَ الذّاكِرينَ اللّهَ كَثيرا وَالذّاكِراتِ.

402. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس شب بيدار شود و همسرش را بيدار كند و هر دو با هم، دو ركعت نماز بگزارند، در شمار مردان و زنانى نوشته مى شوند كه خداوند را بسيار ياد مى كنند.

403. عنه صلى الله عليه و آله:رَحِمَ اللّهُ رَجُلاً قامَ مِنَ اللَّيلِ فَصَلّى، ثُمَّ أيقَظَ أهلَهُ فَصَلّوا. رَحِمَ اللّهُ امرَأَةً قامَت مِنَ اللَّيلِ فَصَلَّت، ثُمَّ أيقَظَت زَوجَها فَصَلّى.

403. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:رحمت خداوند بر آن مردى كه نيمه شب برخيزد و نماز بخواند! سپس خانواده اش را بيدار كند و آنها نيز نماز بخوانند. رحمت خداوند، بر آن زنى كه نيمه شب برخيزد و نماز بگزارد! سپس شوهرش را بيدار كند و او نيز نماز بخواند.

404. الإمام الصادق عليه السلام ـ لَمّا سَأَلَهُ يَعقوبُ بنُ سالِمٍ عَنِ الرَّجُلِ يَقومُ مِن آخِرِ اللَّيلِ فَيَرفَعُ صَوتَهُ بِالقُرآنِ، فَقالَ ـ:يَنبَغي لِلرَّجُلِ إذا صَلّى فِي اللَّيلِ أن يُسمِعَ أهلَهُ، لِكَي يَقومَ القائِمُ ويَتَحَرَّكَ المُتَحَرِّكُ.

404. امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ پرسش يعقوب بن سالم، از مردى كه آخر شب بر مى خيزد و صدايش را به قرآن خواندن بلند مى كند ـ:شايسته است كه مرد، هر گاه نماز شب مى خوانَد، صدايش را به گوش خانواده اش برساند، تا آن كه اهل نمازِ شب است، برخيزد و آن كه نيست، تكانى به خود بدهد.

2 / 4: دَورُ الصَّلاةِ فِي الخُروجِ مِن مَضايقِ المَعيشَةِ

2 / 4: نقش نماز در رهايى از تنگناهاى زندگى

الكتاب

«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ» .

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از شكيبايى و نماز، يارى بجوييد؛ زيرا خداوند، با شكيبايان است».

الحديث

405. مكارم الأخلاق:كانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله إذا أصابَت أهلَهُ خَصاصَةٌ نادى أهلَهُ: يا أهلاه! صَلّوا، صَلّوا.

405. مكارم الأخلاق:پيامبر صلى الله عليه و آله هر گاه خانواده اش دچار فقر و گرسنگى مى شدند، خطاب به آنان صدا مى زد: «اى كسان من! نماز بخوانيد. نماز بخوانيد».

406. المعجم الأوسط عن عبد اللّه بن سلام:كانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله إذا نَزَلَ بِأَهلِهِ الضّيقُ أمَرَهُم بِالصَّلاةِ، ثُمَّ قَرَأَ: «وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْهَا» الآيَةَ.

406. المعجم الأوسط ـ به نقل از عبد اللّه بن سلام ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله [را عادت چنان بود كه] هر گاه خانواده اش دچار تنگنا مى شدند، به آنان مى فرمود كه نماز بخوانند. سپس اين آيه را مى خوانْد: «و خانواده ات را به نماز خواندن، فرمان ده و خود بر آن، پاى بفشار».

407. الإمام الصادق عليه السلام:كانَ عَليٌّ عليه السلام إذا هالَهُ شَيءٌ فَزِعَ إلَى الصَّلاةِ، ثُمَّ تَلا هذِهِ الآيَةَ: «اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَاةِ» .

407. امام صادق عليه السلام:على عليه السلام هر گاه چيزى او را مى ترسانْد، به نماز پناه مى بُرد. سپس اين آيه را تلاوت كرد: «از شكيبايى و نماز، كمك بجوييد».

408. عنه عليه السلام:ما يَمنَعُ أحَدَكُم إذا دَخَلَ عَلَيهِ غَمٌّ مِن غُمومِ الدُّنيا أن يَتَوَضَّأَ ثُمَّ يَدخُلَ مَسجِدَهُ ويَركَعَ رَكعَتَينِ فَيدعُوَ اللّهَ فيهِما! أما سَمِعتَ اللّهَ يَقولُ: «اسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَاةِ» ؟

408. امام صادق عليه السلام:چرا هر گاه غمى از غم هاى دنيا به يكى از شما وارد مى شود، وضو نمى سازد و سپس به مسجد نمى رود و دو ركعت نماز نمى خواند و در آن دو ركعت، به درگاه خدا دعا نمى كند؟! مگر نشنيده اى كه خداوند مى فرمايد: «از شكيبايى و نماز، كمك بجوييد» ؟

2 / 5: دَورُ الدُّعاءِ فِي الخُروجِ مِن مَضايِقِ المَعيشَةِ

2 / 5: نقش دعا در رهايى از تنگناهاى زندگى

409. الإمام الصادق عليه السلام:كانَ أبي عليه السلام إذا حَزَنَهُ أمرٌ جَمَعَ النِّساءَ وَالصِّبيانَ ثُمَّ دَعا وأمَّنوا.

409. امام صادق عليه السلام:پدرم، هر گاه دچار غم و اندوهى مى شد، زنان و كودكان را گرد مى آورد و دعا مى كرد و آنها آمين مى گفتند.

410. عنه عليه السلام:اِتَّخِذ مَسجِدا في بَيتِكَ، فَإِذا خِفتَ شَيئا فَالبَس ثَوبَينِ غَليظَينِ مِن أغلَظِ ثِيابِكَ وصَلِّ فيهِما، ثُمَّ اجثُ عَلى رُكبَتَيكَ فَاصرُخ إلَى اللّهِ وسَلهُ الجَنَّةَ وتَعَوَّذ بِاللّهِ مِن شَرِّ الَّذي تَخافُهُ، وإيّاكَ أن يَسمَعَ اللّهُ مِنكَ كَلِمَة بَغيٍ وإن أعجَبَتكَ نَفسُكَ وعَشيرَتُكَ.

410. امام صادق عليه السلام:مسجدى (جايى براى نماز خواندن) در خانه ات اختصاص بده. پس هر گاه از چيزى ترسيدى، دو جامه درشت از درشت ترين جامه هايت را بپوش و با آنها نماز بگزار. آن گاه، دو زانو بنشين و به درگاه خداوند، زارى كن و بهشت را از او درخواست بنماى و از گزند آنچه از آن مى ترسى، به خداوند، پناه ببر. و زنهار كه خداوند از تو سخن زورى بشنود، هر چند آن سخن، خوشايند خودت و عشيره ات باشد!

2 / 6: تَأديبُ الأَهلِ بِالعِلمِ وَالأَدَبِ الصّالِحِ

2 / 6: پروراندن خانواده با دانش و تربيت نيكو

411. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أدِّبوا أولادَكُم عَلى ثَلاثِ خِصالٍ: حُبِّ نَبِيِّكُم، وحُبِّ أهلِ بَيتِهِ، وعَلى قِراءَةِ القُرآنِ.

411. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:فرزندان خود را بر سه خصلت، تربيت كنيد: دوست داشتن پيامبرتان، دوست داشتن اهل بيت او، و خواندن قرآن.

412. الإمام عليّ عليه السلام ـ لِكُمَيلِ بنِ زِيادٍ ـ:يا كُمَيلُ، مُر أهلَكَ أن يَروحوا في كَسبِ المَكارِمِ، ويُدلِجوا في حاجَةِ مَن هُوَ نائِمٌ.

412. امام على عليه السلام ـ خطاب به كميل به زياد ـ:اى كميل! به خانواده ات فرمان بده كه روزها در پى كسب خصلت هاى والاى انسانى بروند، و شبانگاهان، در پى رفع نيازهاى خُفتگان.

413. عنه عليه السلام:مُروا أولادَكُم بِطَلَبِ العِلمِ.

413. امام على عليه السلام:فرزندانتان را به علم آموزى وا داريد.

414. عنه عليه السلام:الأَدَبُ خَيرُ ميراثٍ.

414. امام على عليه السلام:ادب، بهترينْ ميراث است.

415. الإمام الصادق عليه السلام:لا يَزالُ العَبدُ المُؤمِنُ يورِثُ أهلَ بَيتِهِ العِلمَ وَالأَدَبَ الصّالِحَ حَتّى يُدخِلَهُمُ الجَنَّةَ جَميعا؛ حَتّى لا يَفقِدَ مِنهُم صَغيرا ولا كَبيرا ولا خادِما ولا جارا. ولا يَزالُ العَبدُ العاصي يورِثُ أهلَ بَيتِهِ الأَدَبَ السَّيِّئَ حَتّى يُدخِلَهُمُ النّارَ جَميعا؛ حَتّى لا يَفقِدَ فيها مِن أهلِ بَيتِهِ صَغيرا ولا كَبيرا ولا خادِما ولا جارا.

415. امام صادق عليه السلام:بنده مؤمن، پيوسته براى خانواده اش دانش و تربيت نيكو به ارث مى نهد تا اين كه همه آنها را وارد بهشت كند، به طورى كه كوچك و بزرگ و خدمتكار و همسايه را در بهشت مى يابد؛ [امّا] بنده گنهكار، همواره براى خانواده خود، تربيت بد به ارث مى نهد تا اين كه همه آنها را وارد دوزخ مى كند، به طورى كه كوچك و بزرگ از خانواده اش و خدمتكار و همسايه را در آن جا مى بيند.

416. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:ما نَحَلَ والِدٌ وَلَدا مِن نُحلٍ أفضلَ مِن أدَبٍ حَسَنٍ.

416. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هيچ پدرى به فرزندش، هديه اى بهتر از تربيت نيكو، پيشكش نكرده است.

417. عنه صلى الله عليه و آله:لَأَن يُؤَدِّبَ الرَّجُلُ وَلَدَهُ، خَيرٌ مِن أن يَتَصَدَّقَ بِصاعٍ.

417. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اين كه مرد، فرزندش را تربيت كند، بهتر از آن است كه پيمانه اى صدقه دهد.

418. عنه صلى الله عليه و آله:أكرِموا أولادَكُم، وأحسِنوا أدَبَهُم؛ يُغفَر لَكُم.

418. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:به فرزندان خود، احترام بگذاريد و آنان را نيكو تربيت كنيد تا آمرزيده شويد.

2 / 7: رعاية الحقوق

2 / 7: پاسداشت حقوق

2 / 7 ـ 1: الحَثُّ عَلى رِعايَةِ حُقوقِ الاُسرَةِ

2 / 7 ـ 1: تشويق به پاسداشت حقوق خانواده

419. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إنَّ اللّهَ سائِلٌ كُلَّ راعٍ عَمَّا استَرعاهُ، أحَفِظَ أم ضَيَّعَ؟ حَتّى يَسألَ الرَّجُلَ عَن أهلِ بَيتِهِ.

419. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خداوند از هر سرپرستى، در باره آنچه تحت سرپرستى اوست، بازخواست مى كند كه: آيا از آن، نگهدارى كرده يا تباهش ساخته است؟ حتّى از مرد در باره خانواده اش بازخواست مى كند.

420. عنه صلى الله عليه و آله:كُلُّكُم راعٍ فَمَسؤولٌ عَن رَعِيَّتِهِ... وَالرَّجُلُ راعٍ عَلى أهلِ بَيتِهِ وهُوَ مَسؤولٌ عَنهُم، وَالمَرأَةُ راعِيَةٌ عَلى بَيتِ بَعلِها ووُلدِهِ وهِيَ مَسؤولَةٌ عَنهُم.

420. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر يك از شما كه [به گونه اى] سرپرست است، در باره زيردستش بازخواست مى شود.… مرد، سرپرستِ خانواده خويش است و در باره آنها از او بازخواست مى شود. زن نيز سرپرست خانه شوهر خود و فرزندان اوست و در باره آنها از او سؤال خواهد شد.

421. صحيح البخاري عن عبد اللّه بن عمرو:قالَ لِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: ألَم اُخبَر أنَّكَ تَقومُ اللَّيلَ وتَصومُ النَّهارَ؟ قُلتُ: إنّي أفعَلُ ذلِكَ.

قالَ: فَإِنَّكَ إذا فَعَلتَ ذلِكَ هَجَمَت عَينُكَ ونَفِهَت نَفسُكَ، وإنَّ لِنَفسِكَ حَقّا ولِأَهلِكَ حَقّا، فَصُم وأفطِر، وقُم ونَم.

421. صحيح البخارى ـ به نقل از عبد اللّه بن عمرو ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله به من فرمود: «گمان مى كنى به من خبر نرسيده است كه تو شب ها را به عبادت مى گذرانى و روزها را به روزه دارى؟».

گفتم: آرى، چنين مى كنم.

فرمود: «اگر به اين روش ادامه بدهى، چشمانت گود مى افتد و بدنت خسته و رنجور مى شود، در حالى كه هم بدنت و هم خانواده ات، بر [گردن] تو حقّى دارند. پس، گاهى روزه بگير و گاهى بخور، و گاهى شب زنده دارى كن و گاهى بخواب».

422. الإمام عليّ عليه السلام:كُلُّ امرِئٍ مَسؤولٌ عَمّا مَلَكَت يَمينُهُ وعِيالِهِ.

422. امام على عليه السلام:هر مردى در باره بندگان خود و خانواده اش، بازخواست خواهد شد.

423. الكافي بأسانيد مختلفة:فِي احتِجاجِ أميرِالمُؤمِنينَ عَلى عاصِمِ بنِ زِيادٍ حينَ لَبِسَ العَباءَ وتَرَكَ المَلاءَ، وشَكاهُ أخوهُ الرَّبيعُ بنُ زِيادٍ إلى أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام أنَّهُ قَد غَمَّ أهلَهُ وأحزَنَ وُلدَهُ بِذلِكَ، فَقالَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام: عَلَيَّ بِعاصِمِ بنِ زِيادٍ، فَجيءَ بِهِ، فَلَمّا رَآهُ عَبَسَ في وَجهِهِ، فَقالَ لَهُ: أما استَحيَيتَ مِن أهلِكَ؟ أما رَحِمتَ وُلدَكَ؟ أتَرى اللّهَ أحَلَّ لَكَ الطَّيِّباتِ وهُوَ يَكرَهُ أخذَكَ مِنها؟ أنتَ أهوَنُ عَلَى اللّهِ مِن ذلِكَ، أوَ لَيسَ اللّهُ يَقولُ: «وَ الْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ * فِيهَا فَاكِهَةٌ وَالنَّخْلُ ذَاتُ الْأَكْمَامِ» ؟ أوَ لَيسَ اللّهُ يَقولُ: «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ * بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا يَبْغِيَانِ» إلى قَولِهِ: «يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجَانُ» ؟ فَبِاللّهِ! لَابتِذالُ نِعَمِ اللّهِ بِالفِعالِ أحَبُّ إلَيهِ مِنِ ابتِذالِهِ لَها بِالمَقالِ، وقَد قالَ اللّهُ عز و جل: «وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ» .

فَقالَ عاصِمٌ: يا أميرَ المُؤمِنينَ فَعَلى مَا اقتَصَرتَ في مَطعَمِكَ عَلَى الجُشوبَةِ وفي مَلبَسِكَ عَلَى الخُشونَةِ؟!

فَقالَ: وَيحَكَ، إنَّ اللّهَ عز و جل فَرَضَ عَلى أئِمَّةِ العَدلِ أن يُقَدِّروا أنفُسَهُم بِضَعَفَةِ النّاسِ كي لا يَتَبَيَّغَ بِالفَقيرِ فَقرُهُ.

فَأَلقى عاصِمُ بنُ زِيادٍ العَباءَ ولَبِسَ المَلاءَ.

423. الكافى ـ با اسناد گوناگون، در اعتراض امير مؤمنان عليه السلام به عاصم بن زياد كه جامه هاى نرم و لطيف را رها كرده، پشمينه پوشيده بود، و برادرش ربيع بن زياد از او نزد امير مؤمنان عليه السلام شكايت كرد كه وى با اين كار، همسر خود را ناراحت و فرزندانش را اندوهگين ساخته است ـ:امير مؤمنان عليه السلام فرمود: «عاصم بن زياد را نزد من بياوريد».

او را نزد ايشان آوردند.

امام عليه السلام، چون او را ديد، چهره در هم كشيد و به او فرمود: «از همسرت خجالت نكشيدى؟ به فرزندانت رحم نكردى؟ آيا خيال مى كنى كه خداوند، چيزهاى حلال و پاكيزه را بر تو روا داشته، با اين حال، دوست ندارد كه از آنها استفاده كنى؟ تو در نزد خداوند، كوچك تر از آنى [كه بخواهد با تو چنين كند]. مگر نه اين كه خداوند

مى فرمايد: «و زمين را براى مردمان قرار داد كه در آن، ميوه و خرمابُن ها با خوشه هاى غلاف دار است» ؟ و مگر نه اين كه مى فرمايد: «دو دريا را روان كرد كه با هم برخورد كنند. ميان آن دو، حدّ فاصلى است كه به هم تجاوز نكنند»، تا آيه «از هر دو دريا، مرواريد و مرجان بر آيد» ؟ پس به خداوند سوگند كه بهره بردارى عملى از نعمت هاى خداوند، نزد او محبوب تر از بيان آنها در گفتار است. خداوند عز و جل فرموده است: «و نعمت پروردگارت را باز گو كن» ».

عاصم گفت: اى امير مؤمنان! پس چرا شما، خود، به خوراكِ درشت و جامه زِبْر، بسنده كرده اى؟!

فرمود: «واى بر تو! خداوند عز و جل بر پيشوايان عدالت، واجب ساخته است كه خود را با مردمان تهى دست، برابر دارند تا تهى دست را تهى دستىِ او بر نياشوبد».

پس عاصم بن زياد، پشمينه اش را در آورد و جامه نرم پوشيد.

2 / 7 ـ 2: التَّحذيرُ مِن تَضييعِ حُقوقِ الاُسرَةِ

2 / 7 ـ 2: نهى از پايمال كردنِ حقوق خانواده

424. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَلعونٌ مَلعونٌ مَن ضَيَّعَ مَن يَعولُ .

424. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:ملعون است، ملعون است كسى كه خانواده اش را وا مى گذارد!

425. المستدرك على الصحيحين عن جابر الخيواني:كُنتُ عِندَ عَبدِ اللّهِ بنِ عَمروٍ فَقَدِمَ عَلَيهِ قَهرَمانٌ مِنَ الشّامِ وقَد بَقِيَت لَيلَتانِ مِن رَمَضانَ، فَقالَ لَهُ عَبدُ اللّهِ: هَل تَرَكتَ عِندَ أهلي ما يَكفيهِم؟

قالَ: قَد تَرَكتُ عِندَهُم نَفَقَةً.

فَقالَ عَبدُ اللّهِ: عَزَمتُ عَلَيكَ لَمّا رَجَعتَ فَتَرَكتَ لَهُم ما يَكفيهِم، فَإِنّي سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَقولُ: كَفى بِالمَرءِ إثما أن يُضَيِّعَ مَن يَعولُ.

425. المستدرك على الصحيحين ـ به نقل از جابر خيوانى ـ:دو شب مانده از ماه رمضان، نزد عبد اللّه بن عمرو بودم كه پيشكارى از شام، نزد او آمد. عبد اللّه به او گفت: آيا براى خانواده ام به اندازه كافى، خرجى گذاشته اى؟

پيشكار گفت: مقدارى خرجى برايشان گذاشتم.

عبد اللّه گفت: سوگندت مى دهم كه چون باز گشتى، خرجىِ كافى برايشان بگذارى؛ زيرا از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله شنيدم كه مى فرمود: «مرد را همين گناه بس كه در حقّ خانواده اش، كوتاهى ورزد».

426. الكافي عن جابر بن عبد اللّه:قالَ رَسولُ اللّهُ صلى الله عليه و آله: ألا اُخبِرُكُم بِشِرارِ رِجالِكُم؟ قُلنا: بَلى يا رَسولَ اللّهِ، فَقالَ: إنَّ مِن شِرارِ رِجالِكُمُ البَهّاتَ الجَريءَ الفَحّاشَ، الآكِلَ وَحدَهُ، وَالمانِعَ رِفدَهُ وَالضارِبَ عَبدَهُ، وَالمُلجِئَ عِيالَهُ إلى غَيرِهِ.

426. الكافى ـ به نقل از جابر بن عبد اللّه ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «آيا شما را از بدترينِ مردانتان خبر ندهم؟».

گفتيم: بله، اى پيامبر خدا!

فرمود: «بدترين مردانِ شما، كسانى هستند كه به مردم، پيوسته تهمت مى زنند، گستاخ اند، بدزبان اند، تنها خورند، دستِ بخشنده ندارند، بنده خود را مى زنند، و خانواده شان را [براى تأمين معاش]، محتاج ديگران مى كنند».

2 / 8: الحُقوقُ المُتَبادَلَةُ بَينَ الزَّوجَينِ

2 / 8: حقوق دوجانبه زن و شوهر

427. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:ألا إنَّ لَكُم عَلى نِسائِكُم حَقّا، ولِنِسائِكُم عَلَيكُم حَقّا، فَأَمّا حَقُّكُم عَلى نِسائِكُم فَلا يوطِئنَ فُرُشَكُم مَن تَكرَهونَ، ولا يَأذَنَّ في بُيوتِكُم لِمَن تَكرَهونَ، ألا وحَقُّهُنَّ عَلَيكُم أن تُحسِنوا إلَيهِنَّ في كِسوَتِهِنَّ وطَعامِهِنَّ.

427. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:آگاه باشيد كه شما را بر زنانتان حقّى است، و زنانتان را بر شما حقّى. پس حقّ شما بر زنانتان، اين است كه كسانى را كه خوش نمى داريد، بر فرش شما راه ندهند، و به كسانى كه خوش نمى داريد، اجازه ورود به خانه هايتان ندهند، و حقّ آنان بر شما اين است كه جامه و خوراك نيكو برايشان تهيّه كنيد.

428. عنه صلى الله عليه و آله:أيُّهَا النّاسُ! إنَّ النِّساءَ عِندَكُم عَوانٍ ، لا يَملِكنَ لِأَنفُسِهِنَّ ضَرّا ولا نَفعا، أخَذتُموهُنَّ بِأَمانَةِ اللّهِ، وَاستَحلَلتُم فُروجَهُنَّ بِكَلِماتِ اللّهِ، فَلَكُم عَلَيهِنَّ حَقٌّ ولَهُنَّ عَلَيكُم حَقٌّ، ومِن حَقِّكُم عَلَيهِنَّ أن لا يوطِئنَ فُرُشَكُم، ولا يَعصينَكُم في مَعروفٍ، فَإِذا فَعَلنَ ذلِكَ فَلَهُنَّ رِزقُهُنَّ وكِسوَتُهُنَّ بِالمَعروفِ، ولا تَضرِبوهُنَّ.

428. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اى مردم! زنان، نزد شما اسيرند و اختيارِ سود و زيانى براى خويش ندارند. آنان را به عنوان امانتِ خداوند گرفته ايد، و با كلمات خداوند، بر خويشتن حلال كرده ايد. پس شما را بر آنان و آنان را نيز بر شما حقّى است. از جمله حقوق شما بر ايشان، اين است كه بيگانه را به فرش شما راه ندهند، و در كارهاى نيك، از شما نافرمانى نكنند. پس هر گاه چنين كردند، وظيفه شماست كه خوراك و پوشاك آنان را به خوبى تأمين كنيد و آنها را كتك نزنيد.

429. مكارم الأخلاق:قالَت خَولَةُ لِرَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله: إنّي أتَعَطَّرُ لِزَوجي كَأَنّي عَروسٌ اُزَفُّ إلَيهِ فَآتيهِ في لِحافِهِ فَيُوَلّي عَنّي، ثُمَّ آتيهِ مِن قِبَلِ وَجهِهِ فَيُوَلّي عَنّي، فَأَراهُ قَد أبغَضَني يا رَسولَ اللّهِ، فَماذا تَأمُرُني؟

قالَ: اِتَّقِي اللّهَ وأطيعي زَوجَكِ. قالَت: فَما حَقّي عَلَيهِ؟

قالَ: حَقُّكِ عَلَيهِ أن يُطعِمَكِ مِمّا يَأكُلُ، ويَكسوكِ مِمّا يِلبَسُ، ولايَلطِمُ ولا يَصيحُ في وَجهِكِ. قالَت: فَما حَقُّهُ عَلَيَّ؟

قالَ: حَقُّهُ عَلَيكِ أن لا تَخرجي مِن بَيتِهِ إلّا بِإِذنِهِ، ولا تَصومي تَطَوُّعا إلّا بِإِذنِهِ، ولا تَتَصَدَّقي مِن بَيتِهِ إلّا بِإِذنِهِ، وإن دَعاكِ عَلى ظَهرِ قَتَبٍ تُجيبيهِ.

429. مكارم الأخلاق:خَوله به پيامبر خدا صلى الله عليه و آله گفت: من، خود را براى شوهرم همانند عروسى كه به خانه اش مى برند، معطّر مى سازم و به بسترش مى روم؛ ولى او به من پشت مى كند. آن گاه به مقابل او مى روم؛ ولى باز هم به من پشت مى كند، به طورى كه فكر مى كنم از من نفرت دارد. اى پيامبر خدا! مى فرماييد چه كنم؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «پروامندى از خداوند، در پيش گير و از شوهرت اطاعت كن».

خوله گفت: پس حقّ من بر او چيست؟

فرمود: «حقّ تو بر او، اين است كه از آنچه خودش مى خورَد و مى پوشد، به تو نيز بخورانَد و بپوشاند، و به روى تو سيلى نزند و فرياد نكشد».

خوله گفت: و حقّ او بر من چيست؟

فرمود: «حقّ او بر تو، اين است كه از خانه اش جز با اجازه او بيرون نروى، و جز با اجازه او روزه مستحبّى نگيرى، و از [اموال] خانه اش جز با اجازه او صدقه ندهى، و اگر [حتّى] بر پشت پالان [چهارپا] سوار بودى و تو را خواست، اجابتش كنى».

430. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أوَّلُ مَن يَختَصِمُ يَومَ القِيامَةِ الرَّجُلُ وَامرَأَتُهُ، وَاللّهِ ما يَتَكَلَّمُ لِسانُها ولكِن يَداها ورِجلاها يَشهَدانِ عَلَيها بِما كانَت تُغَيِّبُ لِزَوجِها، وتَشهَدُ يَداهُ ورِجلاهُ بِما كانَ يوليها.

430. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:نخستين كسانى كه در روز قيامت، مرافعه مى كنند، مرد و همسر اوست. به خدا سوگند كه [در آن هنگام]، زبان زنش سخن نمى گويد؛ بلكه دست ها و پاهاى او از كارهايى كه در غياب شوهرش كرده اند، عليه او شهادت مى دهند،

و دست ها و پاهاى مرد نيز در باره آنچه در حقّ زن كرده اند، گواهى مى دهند.

2 / 8 ـ 1: حُقوقُ الزَّوجَةِ عَلَى الزَّوجِ

2 / 8 ـ 1: حقوق زن بر شوهر

431. مستدرك الوسائل ـ في حَديثِ الحَولاءِ ـ:... قالَت: فَما لِلنِّساءِ عَلَى الرِّجالِ؟

قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: أخبَرَني أخي جَبرَئيلُ ـ ولَم يَزَل يُوصيني بِالنِّساءِ حَتّى ظَنَنتُ ألّا يَحِلَّ لِزَوجِها أن يَقولَ لَها: اُفٍّ ـ يا مُحَمَّدُ، اِتَّقُوا اللّهَ عز و جلفِي النِّساءِ، فَإِنَّهُنَّ عَوانٌ بَينَ أيديكُم، أخَذتُموهُنَّ عَلى أماناتِ اللّهِ عز و جلمَا استَحلَلتُم مِن فُروجِهِنَّ بِكَلِمَةِ اللّهِ وكِتابِهِ مِن فَريضَةٍ وسُنَّةٍ وشَريعَةِ مُحَمَّدِ بنِ عَبدِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَإِنَّ لَهُنَّ عَلَيكُم حَقّا واجِبا لِمَا استَحلَلتُم مِن أجسامِهِنَّ، وبِما واصَلتُم مِن أبدانِهِنَّ، ويَحمِلنَ أولادَكُم في أحشائِهِنَّ، حَتّى أخَذَهُنَّ الطَّلقُ مِن ذلِكَ، فَأَشفِقوا عَلَيهِنَّ، وطَيِّبوا قُلوبَهُنَّ حَتّى يَقِفنَ مَعَكُم، ولا تَكرَهُوا النِّساءَ ولا تَسخَطوا بِهِنَّ، ولا تَأخُذوا مِمّا آتَيتُموهُنَّ شَيئا إلّا بِرِضاهُنَّ وإذنِهِنَّ.

431. مستدرك الوسائل ـ در ضمن حديث حولاء ـ:حولاء گفت: پس حقّ زنان بر مردان چيست؟

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «برادرم جبرئيل عليه السلام ـ كه پيوسته مرا در باره زنان سفارش مى كرد، چندان كه گمان بردم شوهر، حق ندارد حتّى به زن، اُف بگويد ـ به من خبر داد كه: اى محمّد! از خداوند عز و جل بترسيد و با زنان، مهربان باشيد؛ زيرا آنان نزد شما اسيرند. آنان را از خداوند عز و جل به امانت گرفته ايد و به فرمان خدا و كتاب او، به عنوان يك وظيفه و سنّت و شريعت محمّد بن عبد اللّه، بر خود حلال كرده ايد. پس بِدان سبب كه جسم آنان را حلال خود ساخته ايد، و با بدن هايشان تماس برقرار مى سازيد، و فرزندان شما را در شكم خود حمل مى كنند، چندان كه درد زايمان آنها را مى گيرد، [ايشان را بر شما حقّى است]. پس با آنان مهربان باشيد و دل هايشان را خوش سازيد تا با شما بمانند. زنان را ناخوش مداريد و ناراحتشان نگردانيد، و از آنچه به ايشان داده ايد، جز با رضايت و اجازه آنان، چيزى بر نداريد.

432. الإمام زين العابدين عليه السلام ـ في رِسالَتِهِ المَعروفَةِ بِرِسالَةِ الحُقوقِ ـ:أمّا حَقُّ الزَّوجَةِ فَأَن تَعلَمَ أنَّ اللّهَ عز و جل جَعَلَها لَكَ سَكَنا واُنسا، فَتَعلَمَ أنَّ ذلِكَ نِعمَةٌ مِنَ اللّهِ عز و جل عَليكَ، فَتُكرِمَها وتَرفُقَ بِها، وإن كانَ حَقُّكَ عَليها أوجَبَ، فَإِنَّ لَها عَلَيكَ أن تَرحَمَها لِأَنّها أسيرُك، وتُطعِمَها وتَكسُوَها، وإذا جَهِلَت عَفَوتَ عَنها.

432. امام زين العابدين عليه السلام ـ در رساله خود معروف به رسالة الحقوق ـ:حقّ زنت، اين است كه بدانى خداوند عز و جل او را مايه آرامش و همدلى تو قرار داده است. پس بايد بدانى كه اين، لطف و نعمتى است از سوى خداى عز و جل به تو، تا اين كه او را گرامى بدارى و با وى نرم خو باشى، هر چند حقّ تو بر او، واجب تر است. پس حقّ او بر تو، اين است كه با وى مهربان باشى؛ زيرا او اسيرِ دست توست. بايد او را خوراك و پوشاك بدهى، و هر گاه نادانى كرد، از او در گذرى.

433. الإمام زين العابدين عليه السلام ـ في رِسالَتِهِ المَعروفَةِ بِرِسالَةِ الحُقوقِ ـ:وأمّا حَقُّ رَعِيَّتِكَ بِمِلكِ النِّكاحِ، فَأَن تَعلَمَ أنَّ اللّهَ جَعَلَها سَكَنا ومُستَراحا واُنسا وواقِيَةً، وكَذلِكَ كُلُّ واحِدٍ مِنكُما يَجِبُ أن يَحمَدَ اللّهَ عَلى صاحِبِهِ، ويَعلَمَ أنَّ ذلِكَ نِعمَةٌ مِنهُ عَلَيهِ، ووَجَبَ أن يُحسِنَ صُحبَةَ نِعمَةِ اللّهِ ويُكرِمَها ويَرفُقَ بِها، وإن كان حَقُّكَ عَلَيها أغلَظَ وطاعَتُكَ بِها ألزَمَ فيما أحبَبتَ وكَرِهتَ ما لَم تَكُن مَعصِيَةً، فَإِنَّ لَها حَقَّ الرَّحمَةِ وَالمُؤانَسَةِ، ومَوضِعَ السُّكونِ إلَيها قَضاءَ اللَّذَّةِ الَّتي لابُدَّ مِن قَضائِها، وذلِكَ عَظيمٌ.

433. امام زين العابدين عليه السلام ـ در رساله خود معروف به رسالة الحقوق ـ:حقّ همسرت، اين است كه بدانى خداوند، او را مايه آرامش و آسايش و همدمى و نگهدارى تو قرار داده است. همچنين هر يك از شما دو تن (زن و شوهر)، بايد به خاطر ديگرى، خدا را سپاس بگويد و او را لطف و نعمت خداوند، به خود بداند، و بايد با نعمت خداوند، خوش رفتارى كند و آن را گرامى بدارد و با وى مدارا نمايد. اگر چه حقّ تو بر زنت، قوى تر و اطاعت او از تو در آنچه خوش و ناخوش مى دارى ـ آن جا كه گناه نباشد ـ، بر وى لازم تر است ولى او را هم بر تو، حقّ مهربانى و همدمى و آرامش يافتن با او، از ره گذر كامجويى است كه از آن، گريزى نيست، و اين، خود، حقّ بزرگى است.

434. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ المَرءَ يَحتاجُ في مَنزلِهِ وعِيالِهِ إلى ثَلاثِ خِلالٍ يَتَكَلَّفُها وإن لَم يَكُن في طَبعِهِ ذلِكَ: مُعاشَرَةٍ جَميلَةٍ، وسَعَةٍ بِتَقديرٍ، وغَيرَةٍ بِتَحَصُّنٍ.

434. امام صادق عليه السلام:مرد، در [اداره] منزل و خانواده اش، به سه خصلتْ نياز دارد كه بايد آنها را به كار گيرد، اگر چه در سرشت او نباشد: خوش رفتارى، گشاده دستىِ به اندازه، و غيرت و ناموسدارى.

435. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:حَقُّ المَرأَةِ عَلى زَوجِها أن يَسُدَّ جَوعَتَها، وأن يَستُرَ عَورَتَها، ولا يُقَبِّحَ لَها وَجها، فَإِذا فَعَلَ ذلِكَ فَقَد أدّى وَاللّهِ حَقَّها.

435. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:حقّ زن بر شوهرش، اين است كه گرسنگى اش را بزدايد و برهنگى اش را بپوشاند، و به رويش اخم نكند. هر گاه چنين كند، به خدا سوگند كه حقّ او را گزارده است.

436. الكافي عن شهاب بن عبد ربّه:قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام: ما حَقُّ المَرأَةِ عَلى زَوجِها؟ قالَ: يَسُدُّ جَوعَتَها، ويَستُرُ عَورَتَها، ولا يُقَبِّحُ لَها وَجها، فَإِذا فَعَلَ ذلِكَ فَقَد وَاللّهِ أدّى حَقَّها.

قُلتُ: فَالدُّهنُ؟ قالَ: غِبّا ؛ يَومٌ ويَومٌ لا. قُلتُ: فَاللَّحمُ؟ قالَ: في كُلِّ ثَلاثَةٍ، فَيَكونُ فِي الشَّهرِ عَشرُ مَرّاتٍ لا أكثَرَ مِن ذلِكَ. قُلتُ: فَالصِّبغُ ؟ قالَ وَالصِّبغُ في كُلِّ سِتَّةِ أشهُرٍ، ويَكسوها في كُلِّ سَنَةٍ أربَعَةَ أثوابٍ؛ ثَوبَينِ لِلشِّتاءِ وثَوبَينِ لِلصَّيفِ.

ولا يَنبَغي أن يُفقِرَ بَيتَهُ مِن ثَلاثَةِ أشياءَ: دُهنِ الرَّأسِ، وَالخَلِّ، وَالزَّيتِ. ويَقوتُهُنَّ بِالمُدِّ، فَإِنّي أقوتُ بِهِ نَفسي وعِيالي، وَليُقَدِّر لِكُلِّ إنسانٍ مِنهُم قوتَهُ، فَإِن شاءَ أكَلَهُ، وإن شاءَ وَهَبَهُ، وإن شاءَ تَصَدَّقَ بِهِ. ولا تَكونُ فاكِهَةٌ عامَّةٌ إلّا أطعَمَ عِيالَهُ مِنها، ولا يَدَع أن يَكونَ لِلعيدِ عِندَهُم فَضلٌ فِي الطَّعامِ أن يُسَنِّيَ مِن ذلِكَ شَيئا لا يُسنّي لَهُم في سائِرِ الأَيّامِ.

436. الكافى ـ به نقل از شهاب بن عبد ربّه ـ:به امام صادق عليه السلام گفتم: حقّ زن بر شوهرش چيست؟ فرمود: «خوراك و پوشاك او را تأمين كند، و بر او، چهره در هم نكِشد. پس هر گاه اين كارها را انجام داد، به خدا سوگند كه حقّ او را به جا آورده است».

گفتم: پس، روغن چه؟

فرمود: «يك روز در ميان [تأمين كند]».

گفتم: گوشت؟

فرمود: «در هر سه روز، كه در ماه، ده نوبت مى شود، و بيش از اين، نه».

گفتم: رنگ ؟ فرمود: «رنگ، در هر شش ماه، يك بار. سالى چهار دست لباس نيز بر او بپوشاند: دو لباس براى زمستان و دو لباس براى تابستان.

نبايد خانه اش را از سه چيز، خالى بگذارد: روغنِ سر، سركه و روغن خوراكى. خوراك آنان را بايد به مُد تعيين كند؛ زيرا من خوراك خودم و خانواده ام را به آن تعيين مى كنم. خوراكِ هر فردى از خانواده اش را معيّن كند، كه اگر خواست بخورد، اگر خواست ببخشد، و اگر خواست آن را صدقه بدهد. از ميوه هاى رايج (موسمى) نيز به خانواده اش بخورانَد، و در ايّام عيد، از خوراكى هايى كه در ديگر ايّام برايشان فراهم نمى آورد، بيشتر براى آنان تهيّه كند».

437. سنن أبي داود عن معاوية القشيري:قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، ما حَقُّ زَوجَةِ أحَدِنا عَلَيهِ؟

قال: أن تُطعِمَها إذا طَعِمتَ، وتَكسُوَها إذَا اكتَسَيتَ ـ أو «اكتَسَبتَ» ـ ولا تَضرِبِ الوَجهَ، ولا تُقَبِّح.

437. سنن أبى داوود ـ به نقل از معاويه قشيرى ـ:گفتم: اى پيامبر خدا! حقّ همسر هر يك از ما، بر ديگرى چيست؟

فرمود: «اين كه هر گاه خودت خوردى، به او نيز بخورانى و هر گاه خودت پوشيدى، به او نيز بپوشانى، و به او سيلى نزنى و رويت را در هم نكشى».

438. الإمام الصادق عليه السلام:لا غِنى بِالزَّوجِ عَن ثَلاثَةِ أشياءَ فيما بَينَهُ وبَينَ زَوجَتِهِ؛ وهِيَ المُوافَقَةُ لِيَجتَلِبَ بِها مُوافَقَتَها ومَحَبَّتَها وهَواها، وحُسنُ خُلُقِهِ مَعَها، وَاستِعمالُهُ استِمالَةَ قَلبِها بِالهَيئَةِ الحَسَنَةِ في عَينِها، وتَوسِعَتُهُ عَلَيها.

438. امام صادق عليه السلام:شوهر، در رابطه با همسرش، از سه چيز، بى نياز نيست: سازگارى با او، تا بدين وسيله، سازگارى و محبّت و عشق او را به خود جلب كند؛ خوش خويى با او، و دلبرى از او، با آراستن خود در چشم وى؛ و فراهم آوردن گشايش در زندگى او.

439. الكافي عن إسحاق بن عمّار:قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام: ما حَقُّ المَرأَةِ عَلى زَوجِها الَّذي إذا فَعَلَهُ كانَ مُحسِنا؟

قالَ: يُشبِعُها ويَكسوها، وإن جَهِلَت غَفَرَ لَها.

وقالَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام: كانَتِ امرَأَةٌ عِندَ أبي عليه السلام تُؤذيهِ فَيَغفِرُ لَها.

439. الكافى ـ به نقل از اسحاق بن عمّار ـ:به امام صادق عليه السلام گفتم: حقّ زن بر شوهرش چيست؟ حقّى كه هر گاه آن را انجام دهد، نيكوكار است؟

فرمود: «خوراك و پوشاك او را فراهم آورد، و اگر نادانى كرد، او را ببخشايد».

امام صادق عليه السلام در ادامه فرمود: «پدرم، زنى داشت كه ايشان را اذيت مى كرد؛ ولى از او در مى‏گذشت».

440. مسند الشاميّين:رَوى أنَسُ بنُ مالِكٍ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله أنَّهُ كانَ إذا قامَ مِنَ اللَّيلِ يَقتَرِئُ، زَمزَمَ قِراءَتَهُ إلّا أنَّهُ يُفهِمُنا الآيَةَ بَعدَ الآيَةِ، قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، ألا تَرفَعُ صَوتَكَ بِالقُرآنِ؟

قالَ: أكرَهُ أن اُوذِيَ بِهِ رَفيقي وأهلَ بَيتي.

440. مسند الشاميّين ـ به نقل از اَنَس بن مالك ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله شب هنگام كه [براى نماز و عبادت] بر مى خاست، قرآن را زير لب، زمزمه مى كرد؛ امّا همين اندازه مى فهميديم كه آيه اى را تمام و آيه اى ديگر را شروع كرده است. گفتم: اى پيامبر خدا! چرا قرآن را با صداى بلند نمى خوانيد؟

فرمود: «دوست ندارم با اين كار، رفيقم و خانواده ام را اذيت كنم».

2 / 8 ـ 2: حُقوقُ الزَّوجِ عَلَى الزَّوجَةِ

2 / 8 ـ 2: حقوق شوهر بر همسرش

441. رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ في خَبَرِ الحَولاءِ ـ:يا حَولاءُ، لِلرَّجُلِ عَلَى المَرأَةِ أن تَلزَمَ بَيتَهُ، وتَوَدَّدَهُ وتُحِبَّهُ وتُشفِقَهُ، وتَجتَنِبَ سَخَطَهُ وتَتَّبِعَ مَرضاتَهُ، وتوفي بِعَهدِهِ ووَعدِهِ، وتَتَّقي صَولاتِهِ، ولا تُشرِكَ مَعَهُ أحَدا في أولادِهِ، ولا تُهينَهُ ولا تُشقِيَهُ، ولا تَخونَهُ...

فَإِذا فَعَلَت ذلِكَ كانَت يَومَ القِيامَةِ عَذراءَ بِوَجهٍ مُنيرٍ، فَإِن كانَ زَوجُها مُؤمِنا صالِحا فَهِيَ زَوجَتُهُ، وإن لَم يَكُن مُؤمِنا تَزَوَّجَها رَجُلٌ مِنَ الشُّهَداءِ. ولا تَطَيَّبي وزَوجُكِ غائِبٌ.

441. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در خبر حَولاء ـ:اى حولاء! مرد را بر همسرش، اين حق است كه ملازم خانه اش باشد و به او، محبّت و عشق و شفقت بورزد، از به خشم آوردن او دورى كند و در پىِ به دست آوردن خشنودى او باشد، به عهد و وعده اش با او وفا كند، از عصبانيت او بپرهيزد، كسى را در فرزندانش با وى شريك نگردانَد، به او اهانت نكند و رَنجَش ندهد.…

پس اگر اين كارها را انجام دهد، در روز قيامت، دوشيزه اى ماه روى مى شود. پس چنانچه شوهرش، مردى مؤمن و درستكار بوده، همسر او مى شود، و اگر مؤمن نبوده، مردى از شهيدان، او را به همسرى مى گيرد. و [ديگر حق، اين است كه] در غياب شوهرت، خود را معطّر نساز.

442. عنه صلى الله عليه و آله:حَقُّ الزَّوجِ عَلَى الزَّوجَةِ ألّا تَهجُرَ فِراشَهُ، وأن تَبَرَّ قَسَمَهُ، وأن تُطيعَ أمرَهُ، وألّا تَخرُجَ إلّا بِإِذنِهِ، وألّا تُدخِلَ عَلَيهِ مَن يَكرَهُ.

442. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:حقّ شوهر بر همسرش، اين است كه بسترش را ترك نكند، سوگندش را قبول كند، از فرمانش اطاعت كند، جز با اجازه او از خانه، بيرون نرود، و كسى را كه شوهرش خوش نمى دارد، به خانه اش راه ندهد.

443. عنه صلى الله عليه و آله:لا يَحِلُّ لِامرَأَةٍ تُؤمِنُ بِاللّهِ وَاليَومِ الآخِرِ، أن تَأذَنَ في بَيتِ زَوجِها وهُوَ كارِهٌ، ولا تَخرُجَ وهُوَ كارِهٌ، ولا تُطيعَ فيهِ أحَدا، ولا تُخشِنَ بِصَدرِهِ، ولا تَعتَزِلَ فِراشَهُ، ولا تَصرِمَهُ ، فَإِن كانَ هُوَ أظلَمَ مِنها فَلتَأتِهِ حَتّى تُرضِيَهُ، فَإِن كانَ هُوَ قَبِلَ مِنها فَبِها ونِعمَت، وقَبِلَ اللّهُ عُذرَها وأفلَجَ حُجَّتَها ولا إثمَ عَلَيها، وإن هُوَ أبى أن يَرضى عَنها فَقَد أبلَغَت عِندَ اللّهِ عُذرَها.

443. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بر هيچ زنى ـ كه به خدا و روز قيامتْ ايمان دارد ـ، روا نيست كه بر خلاف ميل و رضايت شوهرش، كسى را به خانه راه بدهد و بى رضايت شوهر، نبايد از خانه بيرون برود و در باره او از هيچ كسى پيروى نكند و سينه او را مالامال درد نكند و از بسترش كناره نگيرد و با او قطع رابطه نكند. اگر شوهرش از او ستمى ديده، نزد او برود تا اين كه رضايتش را به دست بياورد. اگر از او پذيرفت، چه بهتر. خدا نيز عذرش را مى پذيرد و دليلش را قانع كننده مى سازد و ديگر گناهى بر وى نخواهد بود؛ امّا اگر شوهرش قبول نكرد كه از وى راضى شود، آن زن، نزد خداوند، معذور است.

444. عنه صلى الله عليه و آله ـ في خَبَرَ الحَولاءِ ـ:يا حَولاءُ، إنَّ المَرأَةَ يَجِبُ عَلَيها أن تُرضِيَ زَوجَها إذا غَضِبَ عَلَيها، ولا يَحِلُّ لَها أن تَنظُرَ إلى وَجهِهِ نَظرَةً مُغضَبَةً... وإن سَخِطَ عَلَيها فَقَد سَخِطَ اللّهُ عز و جل عَلَيها.

444. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در خبر حَولاء ـ:اى حولاء! زن، موظّف است كه هر گاه شوهرش از او در خشم شد، او را خشنود بگرداند، و حق ندارد به چهره او نگاه خشم آلود بيندازد.… البتّه اگر شوهرش همچنان از او ناراضى بود، خداوند عز و جل هم از او ناراضى است.

445. الإمام الباقر عليه السلام:خَرَجَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَومَ النَّحرِ إلى ظَهرِ المَدينَةِ عَلى جَمَلٍ عارِي الجِسمِ، فَمَرَّ بِالنِّساءِ فَوَقَفَ عَلَيهِنَّ، ثُمَّ قالَ: يا مَعاشِرَ النِّساءِ! تَصَدَّقنَ وأطِعنَ أزواجَكُنَّ.

445. امام باقر عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در روز [عيد] قربان، سوار بر شتر نرِ برهنه اى، راهىِ پشت شهر مدينه شد. در راه، به زنان برخورد. پس ايستاد و فرمود: «اى گروه زنان! صدقه بدهيد و از شوهرانتان اطاعت كنيد».

2 / 8 ـ 3: أهَمِّيَّةُ حُقوقِ الزَّوجِ

2 / 8 ـ 3: اهمّيت حقوق شوهر

446. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أيُّمَا امرَأَةٍ ماتَت وزَوجُها عَنها راضٍ، دَخَلَتِ الجَنَّةَ.

446. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر زنى، در حالى از دنيا برود كه شوهرش از او راضى باشد، به بهشت مى رود.

447. مسائل عليّ بن جعفر ـ فيما سَألَ الإمام الكاظِمَ عليه السلام ـ:سَأَلتُهُ عليه السلام عَنِ المَرأَةِ المُغاضِبَةِ زَوجَها، هَل لَها صَلاةٌ أو ما حالُها؟

قالَ: لا تَزالُ عاصِيَةً حَتّى يَرضى عَنها.

447. مسائلُ علىّ بن جعفر:از ايشان (امام كاظم عليه السلام) در باره زنى كه شوهرش را ناراحت مى كند، پرسيدم كه: آيا نمازش درست است، و به طور كلّى، چه وضعى دارد؟

فرمود: «همچنان در نافرمانى به سر مى بَرَد تا آن گاه كه شوهرش از او راضى شود».

2 / 8 ـ 4: ثَوابُ طاعَةِ الزَّوجَةِ لِلزَّوجِ

2 / 8 ـ 4: پاداش فرمان بردارى زن از شوهر

448. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إذا عَرَفَتِ المَرأَةُ رَبَّها وآمَنَت بِهِ وبِرَسولِهِ، وعَرَفَت فَضلَ أهلِ بَيتِ نَبِيِّها، وصَلَّت خَمسا، وصامَت شَهرَ رَمضانَ، وأحصَنَت فَرجَها، وأطاعَت زَوجَها، دَخَلَت مِن أيِّ أبوابِ الجَنَّةِ شاءَت.

448. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه زن، پروردگارش را بشناسد و به او و پيامبرش ايمان بياورد، و به برترى خاندان پيامبرش معتقد باشد، و پنج نوبت نماز بخواند، و ماه رمضان را روزه بگيرد، و دامنش را [از گناهان،] حفظ كند، و از شوهرش فرمان ببَرَد، از هر درِ بهشت كه خواست، وارد مى شود.

449. عنه صلى الله عليه و آله:إذا صَلَّتِ المَرأَةُ خَمسَها، وصامَت شَهرَها، وحَفِظَت فَرجَها، وأطاعَت زَوجَها، قيلَ لَها: اُدخُلِي الجَنَّةَ مِن أيِّ أبوابِ الجَنَّةِ شِئتِ.

449. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه زن، نمازهاى پنجگانه اش را بخواند، و ماه رمضان را روزه بگيرد، و دامنش را [از گناهان،] حفظ كند، و از شوهرش فرمان ببَرَد، به او گفته مى شود: از هر درِ بهشت كه مى خواهى، وارد شو.

450. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ طالِبَ العِلمِ، وَالمَرأَةَ المُطيعَةَ لِزَوجِها، وَالوَلَدَ البارَّ بِوالِدَيهِ يَدخُلونَ الجَنَّةَ مَعَ الأَنبِياءِ بِغَيرِ حِسابٍ.

450. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:جوينده دانش، زن فرمان بردار از شوهرش، و فرزند خوش رفتار با پدر و مادرش، همراه پيامبران، بدون حسابرسى، به بهشت مى روند.

451. عنه صلى الله عليه و آله:ثَلاثَةٌ لا تَمَسُّهُمُ النّارُ: المَرأَةُ المُطيعَةُ لِزَوجِها.…

451. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:سه كس اند كه آتش دوزخ، به آنان نمى رسد: زنى كه از شوهرش اطاعت مى كند.…

452. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّهُ لَيسَ مِنِ امرَأَةٍ أطاعَت وأدَّت حَقَّ زَوجِها، وتَذكُرُ حَسَنَهُ ولا تَخونُهُ في نَفسِها ومالِهِ، إلّا كانَ بَينَها وبَينَ الشُّهَداءِ دَرَجَةٌ واحِدَةٌ فِي الجَنَّةِ، فَإِن كانَ زَوجُها مُؤمِنا حَسَنَ الخُلُقِ فَهِيَ زَوجَتُهُ فِي الجَنَّةِ، وإلّا زَوَّجَهَا اللّهُ مِنَ الشُّهَداءِ.

452. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هيچ زنى نيست كه فرمان شوهرش را اطاعت كند و حقوق او را به جا آورَد، و از خوبى هاى او ياد كند، و در خود و اموال شوهرش به او خيانت نكند، مگر آن كه در بهشت، ميان او و شهيدان، تنها يك درجه فاصله است. پس اگر شوهرش، مؤمن و خوش اخلاق بوده، در بهشت نيز همسر اوست، وگر نه، خداوند، مردى از شهيدان را به همسرى او در مى آورَد.

453. كنز العمّال عن ابن عبّاس:جاءَتِ امرَأَةٌ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله يُقالُ لَها: لينَةُ، فَقالَت: يا رَسولَ اللّهِ، أنا وافِدَةُ النِّساءِ إلَيكَ، ما مِنِ امرَأَةٍ تَسمَعُ مَقالَتي إلى يَومِ القِيامَةِ إلّا سَرَّها ذلِكَ: اللّهُ رَبُّ الرِّجالِ وَالنِّساءِ، وآدَمُ أبُو الرِّجالِ وَالنِّساءِ، وحَوّاءُ اُمُّ الرِّجالِ وَالنِّساءِ، كَتَبَ اللّهُ الجِهادَ عَلَى الرِّجالِ، فَإِنِ استُشهِدوا كانوا أحياءً عِندَ رَبِّهِم يُرزَقونَ، وإن ماتوا وَقَعَ أجرُهُم عَلَى اللّهِ، وإن رَجَعوا آجَرَهُمُ اللّهُ، ونَحنُ النِّساءُ نَقومُ عَلَى المَرضى ونُداوِي الجَرحى فَما لَنا مِنَ الأَجرِ؟!

فَقالَ: يا وافِدَةَ النِّساءِ، أبلِغي مَن لَقيتِ مِنَ النِّساءِ، أنّ طاعَةَ الزَّوجِ وَالاِعتِرافَ بِحَقِّهِ تَعدِلُ ذلِكَ كُلَّهُ.

453. كنز العُمّال ـ به نقل از ابن عبّاس ـ:زنى به نام «لينه»، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! من به نمايندگى از زنان، نزد شما آمده ام. هيچ زنى، تا روز قيامت، سخن مرا نمى شنود، مگر اين كه از آن، خوش حال خواهد شد: خداى يگانه، هم پروردگار مردان است و هم زنان. آدم عليه السلام، هم پدرِ مردان است و هم پدرِ زنان. حوّا، هم مادرِ مردان است و هم مادرِ زنان. خداوند، جهاد را بر مردان، مقرّر داشته است. اگر شهيد شدند، نزد پروردگارشان زنده اند و روزى مى خورند، و اگر [در راهِ رفتن به جهاد] مُردند، باز نزد خداوند، پاداش دارند، و اگر [زنده] بر گشتند، خداوند به آنان پاداش داده است. ما زنان، از بيمارانْ پرستارى مى كنيم و مجروحان را مداوا مى نماييم. پس ما چه پاداشى داريم؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «اى نماينده زنان! به هر يك از زنان كه ملاقاتش كردى، ابلاغ كن كه اطاعت از شوهر و پذيرفتن حق و حقوق او، با همه اينها [كه گفتى]، برابرى مى كند».

454. رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ لِقَسرَةَ بِنتِ رواسٍ الكِندِيَّةِ ـ:يا قسرَةُ، اُذكُري اللّهَ تَعالى عِندَ الخَطيئَةِ، يَذكُركِ عِندَها بِالمَغفِرَةِ، وأطيعي زَوجَكِ يَكفيكِ شَرَّ الدُّنيا وَالآخِرَةِ، وبُرّي والِدَيكِ يَكثُر خَيرُ بَيتِكِ.

454. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ خطاب به قَسره كِندى، دختر رَواس ـ:اى قَسره! در هنگام گناه، خداى متعال را ياد كن تا او نيز در آن هنگام، تو را با آمرزيدن، ياد كند، و از شوهرت اطاعت نما تا خداوند، تو را از شرّ دنيا و آخرت، نگه دارد، و به پدر و مادرت نيكى كن تا خير و بركت خانه ات فزونى يابد.

455. عنه صلى الله عليه و آله:مِن طاعَةِ المَرأَةِ لِزَوجِها ألّا تَصومَ تَطَوُّعا إلّا بِإِذنِهِ وأمرِهِ... وإلّا... كانَتِ المَرأَةُ عاصِيَةً.

455. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:از جمله اطاعت زن از شوهرش، اين است كه بدون اجازه و دستور او، روزه مستحبّى نگيرد...، وگر نه... آن زن، نافرمان به شمار مى آيد.

2 / 9: السّعي لضمان حوائج الاُسرة الاقتصاديّة

2 / 9: تلاش براى تأمين نيازهاى اقتصادىِ خانواده

2 / 9 ـ 1: الحَثُّ عَلَى الإنفاقِ عَلَى الاُسرَةِ

2 / 9 ـ 1: تشويق به هزينه كردن براى خانواده

456. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أوَّلُ ما يوضَعُ في ميزانِ العَبدِ نَفَقَتُهُ عَلى أهلِهِ.

456. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:نخستين چيزى كه در ترازوى [اعمال] بنده گذاشته مى شود، نفقه او بر خانواده اش است.

457. عنه صلى الله عليه و آله:ما مِن عَبدٍ يَكسِبُ ثُمَّ يُنفِقُ عَلى عِيالِهِ، إلّا أعطاهُ اللّهُ بِكُلِّ دِرهَمٍ يُنفِقُهُ عَلى عِيالِهِ سَبعَمِئَةِ ضِعفٍ.

457. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هيچ بنده اى نيست كه درآمدى به دست آورد و آن را خرج خانواده اش كند، مگر آن كه خداوند براى هر درهمى كه خرج خانواده اش مى كند، هفتصد برابر به او عطا مى نمايد.

458. عنه صلى الله عليه و آله:أفضَلُ دينارٍ يُنفِقُهُ الرَّجُلُ، دينارٌ يُنفِقُهُ عَلى عِيالِهِ.

458. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:برترين دينارى كه مرد، خرج مى كند، دينارى است كه خرجِ خانواده اش مى نمايد.

459. عنه صلى الله عليه و آله ـ في شابٍّ نَشيطٍ يَسوقُ غُنَيمَةً لَهُ ـ:أما إنَّهُ إن كانَ يَسعى عَلى والِدَيهِ أو أحَدِهِما فَهُوَ في سَبيلِ اللّهِ، وإن كانَ يَسعى عَلى عِيالٍ يَكفيهِم فَهُوَ في سَبيلِ اللّهِ، وإن كانَ يَسعى عَلى نَفسِهِ فَهُو في سَبيلِ اللّهِ عز و جل.

459. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در باره جوان كوشايى كه برّه اش را مى راند ـ:آگاه باشيد كه اگر او براى پدر و مادرش يا يكى از آنها مى كوشد، [در حقيقت،] در راه خداوند، گام بر مى دارد، و اگر براى تأمين خانواده اش مى كوشد، در راه خداوند، گام بر مى دارد، و اگر براى [تأمين] خودش هم مى كوشد، باز در راه خداوند عز و جل گام بر مى دارد.

460. عنه صلى الله عليه و آله:مَن كانَ في مِصرٍ مِنَ الأَمصارِ يَسعى عَلى عِيالِهِ في عُسرِهِ أو يُسرِهِ جاءَ يَومَ القِيامَةِ مَعَ النَّبِيّينَ، أما إنّي لا أقولُ يَمشي مَعَهُم، ولكِن في مَنزِلَتِهِم.

460. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس در شهرى از شهرها براى خانواده اش تلاش كند، خواه در تنگ دستى به سر ببرد يا در گشايش، روز قيامت، با پيامبران مى آيد. هان! نمى گويم در كنار آنان راه مى رود؛ بلكه در مقام و منزلت آنان است.

461. مسند ابن حنبل عن معاذ:أوصاني رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله بِعَشرِ كَلِماتٍ، قالَ:... أنفِق عَلى عِيالِكَ مِن طَولِكَ.

461. مسند ابن حنبل ـ به نقل از معاذ ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ده جمله به من سفارش فرمود: «... از دستْ رنج خودت، خرج خانواده ات كن».

462. تاريخ بغداد عن أبي هريرة:قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: مَن طَلَبَ مَكسَبةً مِن بابِ الحَلالِ، يَكُفُّ بِها وَجهَهُ عَن مَسأَلَةِ النّاسِ ووُلدَهُ وعِيالَهُ، جاءَ يَومَ القِيامَةِ مَعَ النَّبِيّينَ وَالصِّدّيقينَ هكَذا ـ وأشارَ بِإِصبَعِهِ السَّبّابَةِ وَالوُسطى ـ.

462. تاريخ بغداد ـ به نقل از ابو هريره ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «هر كس از راه حلال، كسب درآمد كند تا بدان وسيله، از رو انداختن خود و فرزندان و خانواده اش به مردم جلوگيرى كند، در روز قيامت، با پيامبران و مؤمنان راستين، اين گونه مى آيد» و دو انگشت نشانه و ميانه اش را در كنار هم نشان داد.

463. اُسد الغابة عن أنس:إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله لَمّا أقبَلَ مِن غَزوَةِ تَبوكَ استَقبَلَهُ سَعدٌ الأَنصارِيُّ، فَصافَحَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله، ثُمَّ قالَ لَهُ: ما هذَا الَّذي أكتَبَ يَدَيكَ؟ قالَ: يا رَسولَ اللّهِ، أضرِبُ بِالمَرِّ وَالمِسحاةِ فَاُنفِقُهُ عَلى عِيالي.

فَقبَّلَ يَدَهُ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله، وقالَ: هذِهِ يَدٌ لاتَمَسُّهَا النّارُ.

463. اُسد الغابة ـ به نقل از اَنَس ـ:هنگامى كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از جنگ تبوك باز گشت، سعد انصارى، به استقبال ايشان آمد و پيامبر صلى الله عليه و آله با او دست داد. سپس به او فرمود: «چرا دستانت، پينه بسته است؟».

گفت: اى پيامبر خدا! طناب مى كشم و بيل مى زنم تا خرجى خانواده ام را فراهم آورم.

پيامبر صلى الله عليه و آله دست او را بوسيد و فرمود: «اين، دستى است كه آتش [دوزخ]، به آن نمى رسد».

464. الإمام عليّ عليه السلام:مَن طَلَبَ الدُّنيا حَلالاً تَعَطُّفا عَلى وَالدٍ أو وَلَدٍ أو زَوَجةٍ، بَعَثَهُ اللّهُ تَعالى ووَجهُهُ عَلى صورَةِ القَمَرِ لَيلَةَ البَدرِ.

464. امام على عليه السلام:هر كس از سرِ دلسوزى براى پدرش يا فرزندش يا همسرش، در طلبِ حلال دنيا بر آيد، خداوند متعال، او را با چهره اى چونان ماه شب چهارده [از قبرش] بر مى انگيزد.

465. الإمام زين العابدين عليه السلام:لَأَن أدخُلَ السّوقَ ومَعي دَراهِمُ أبتاعُ بِهِ لِعِيالي لَحما وقَد قَرِموا ، أحَبُّ إلَيَّ مِن أن اُعتِقَ نَسَمَةً.

465. امام زين العابدين عليه السلام:اين كه با چند درهم، به بازار بروم تا با آنها براى خانواده ام ـ كه هوس مقدارى گوشت كرده اند ـ، گوشت بخرم، نزد من، محبوب تر از آن است كه بنده اى را آزاد كنم.

466. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:السّاعي عَلى والِدَيهِ لِيَكُفَّهُما أو يُغنِيَهُما عَنِ النّاسِ؛ في سَبيلِ اللّهِ، ومَن سَعى عَلى زَوجٍ أو وَلَدٍ ليَكُفَّهُم ويُغنِيَهُم عَنِ النّاسِ؛ في سَبيلِ اللّهِ، وَالسّاعي عَلى نَفسِهِ لِيُغنِيَها ويَكُفَّها عَنِ النّاسِ؛ في سَبيلِ اللّهِ، وَالسّاعي مُكاثَرَةً؛ في سَبيلِ الشَّيطانِ.

466. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:كسى كه براى پدر و مادرش كار مى كند تا آنها را از [دستْ دراز كردن پيشِ] مردم، باز دارد يا بى نيازشان كند، در راه خداوند، گام بر مى دارد. كسى كه براى همسرش يا فرزندش كار مى كند تا آنها را از [دستْ دراز كردن پيشِ] مردم، باز دارد يا بى نيازشان گرداند، در راه خداوند، گام بر مى دارد. آن كه براى خودش كار مى كند تا خويشتن را از [نيازمندى به] مردم، باز دارد و بى نياز شود، در راه خداوند، گام بر مى دارد، و آن كه براى فزون خواهى تلاش مى كند، در راه شيطان، گام بر مى دارد.

467. الكافي عن عليّ بن أسباط عن أبيه:إنّ الصّادِقَ عليه السلام سُئِلَ: أكانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَقوتُ عِيالَهُ قوتا مَعروفا؟ قالَ: نَعَم.

467. الكافى ـ به نقل از على بن اَسباط، از پدرش ـ:از امام صادق عليه السلام سؤال شد: آيا پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به خانواده اش خوراكِ متعارف مى داد؟

فرمود: «آرى».

468. الكافي عن معاذ بيّاع الأكسية:قالَ لي أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام: يا مُعاذُ:... اِسعَ عَلى عِيالِكَ، وإيّاكَ أن يَكونوا هُمُ السُّعاةَ عَلَيكَ.

468. الكافى ـ به نقل از مَعاذِ كيسه فروش ـ:امام صادق عليه السلام به من فرمود: «اى معاذ!... براى خانواده ات تلاش كن. مبادا آنان براى تو كار و تلاش كنند!».

469. الكافي عن مسعدة بن صدقة:كَتَبَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام إلى رَجُلٍ مِن أصحابِهِ:... لا تَكسَل عَن مَعيشَتِكَ فَتَكونَ كَلّاً عَلى غَيرِكَ ـ أو قالَ: عَلى أهلِكَ ـ.

469. الكافى ـ به نقل از مَسعدة بن صدقه ـ:امام صادق عليه السلام به يكى از يارانش نوشت: «... در تأمين معاشت، تنبلى مكن كه بارى بر دوشِ ديگرى باشى» يا فرمود: «بر دوش خانواده ات».

470. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ مُحَمَّدَ بنَ المُنكَدِرِ كانَ يَقولُ: ما كُنتُ أرى أنَّ عَلِيَّ بنَ الحُسَينِ عليه السلام يَدَعُ خَلَفا أفضَلَ مِنهُ حَتّى رَأَيتُ ابنَهُ مُحَمَّدَ بنَ عَلِيٍّ عليه السلام، فَأَرَدتُ أن أعِظَهُ فَوَعَظَني.

فَقالَ لَهُ أصحابُهُ: بِأَيِّ شَيءٍ وَعَظَكَ؟

قالَ: خَرَجتُ إلى بَعضِ نَواحِي المَدينَةِ في ساعَةٍ حارَّةٍ، فَلَقِيَني أبو جَعفَرٍ مُحَمَّدُ بنُ عَلِيٍّ عليه السلام وكانَ رَجُلاً بادِنا ثَقيلاً وهُوَ مُتَّكِئٌ عَلى غُلامَينِ أسوَدَينِ أو مَولَيَينِ، فَقُلتُ في نَفسي: سُبحانَ اللّهِ! شَيخٌ مِن أشياخِ قُرَيشٍ في هذِهِ السّاعَةِ عَلى هذِهِ الحالِ في طَلَبِ الدُّنيا! أما لَأَعِظَنَّهُ، فَدَنَوتُ مِنهُ فَسَلَّمتُ عَلَيهِ، فَرَدَّ عَلَيَّ السَّلامَ بِنَهرٍ وهُوَ يَتَصابُّ عَرَقا.

فَقُلتُ: أصلَحَكَ اللّهُ! شَيخٌ مِن أشياخِ قُرَيشٍ في هذِهِ السّاعَةِ عَلى هذِهِ الحالِ في طَلَبِ الدُّنيا؛ أرَأَيتَ لَو جاءَ أجَلُكَ وأنتَ عَلى هذِهِ الحالِ ما كُنتَ تَصنَعُ؟!

فَقالَ: لَو جاءَنِي المَوتُ وأنَا عَلى هذِهِ الحالِ جاءَني وأنَا في طاعَةٍ مِن طاعَةِ اللّهِ عز و جل، أكُفُّ بِها نَفسي وعِيالي عَنكَ وعَنِ النّاسِ، وإنَّما كُنتُ أخافُ أن لَو جاءَني المَوتُ وأنَا عَلى مَعصِيَةٍ مِن مَعاصِي اللّهِ.

فَقُلتُ: صَدَقتَ، يَرحَمُكَ اللّهُ! أرَدتُ أن أعِظَكَ فَوَعَظتَني.

470. امام صادق عليه السلام:محمّد بن مُنكَدر مى گفت: من فكر نمى كردم على بن الحسين (زين العابدين عليه السلام)، فرزندى از خود بر جاى بگذارد كه برتر از خودِ او باشد تا آن كه [روزى] فرزندش محمّد بن على (باقر عليه السلام) را ديدم و خواستم پندش دهم؛ امّا او مرا پند داد.

ياران محمّد بن مُنكَدر گفتند: چه پندى به تو داد؟

گفت: يك روز كه هوا بسيار گرم بود، به يكى از نواحى مدينه مى رفتم. در راه، به باقر عليه السلام ـ كه بدنى درشت و سنگين داشت ـ، برخوردم، در حالى كه [از خستگىِ كار،] به دو غلام سياه يا دو تن از موالىِ خود، تكيه داده بود. با خود گفتم: سبحان اللّه! بزرگى از بزرگان قريش، در اين ساعت از روز و با چنين حالى، در پىِ دنياست! بايد او را نصيحت كنم. پس نزديكش رفتم و سلام كردم. در حالى كه عرق مى ريخت، به اختصار، جواب سلامم را داد.

من گفتم: خدا خيرت دهد! بزرگى از بزرگان قريش، در چنين ساعتى و با چنين حالى، در پى دنيا؟! اگر با اين حال، اَجَلت فرا رسد، چه مى كنى؟!

باقر عليه السلام فرمود: «اگر در چنين حالى باشم و مرگم فرا رسد، در حالِ طاعتى از طاعات خداوند عز و جل فرا رسيده است؛ چون با اين كار، مى خواهم خودم و خانواده ام را از محتاج شدن به تو و مردم حفظ كنم. ترس من، از اين است كه در حال نافرمانى از دستورهاى خداوند عز و جل باشم و مرگ، مرا در رسد!».

گفتم: راست فرمودى. خدايت رحمت كند! خواستم تو را اندرز بدهم؛ امّا تو مرا اندرز دادى.

2 / 9 ـ 2: البَدءُ مِنَ الأهلِ فِي الإِنفاقِ

2 / 9 ـ 2: آغاز كردن انفاق، از خانواده

471. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إذا أعطَى اللّهُ أحَدَكُم خَيرا فَليَبدَأ بِنَفسِهِ وأهلِ بَيتِهِ.

471. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه خداوند، به يكى از شما نعمتى داد، بايد از خود و خانواده اش آغاز كند.

472. عنه صلى الله عليه و آله:اليَدُ العُليا خَيرٌ مِنَ اليَدِ السُّفلى ، وَابدَأ بِمَن تَعولُ.

472. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:دستِ بالا، بهتر از دستِ زيرين است و [دِهش را] از خانواده ات آغاز كن.

473. عنه صلى الله عليه و آله:إذا كانَ أحَدُكُم فَقيرا فَليَبدَأ بِنَفسِهِ، فَإِن كانَ فَضلاً فَعَلى عِيالِهِ، فَإِن كانَ فَضلاً فَعَلى قَرابَتِهِ أو عَلى ذي رَحِمِهِ، فَإِن كانَ فَضلاً فَهاهُنا وهاهُنا.

473. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:در صورتى كه يكى از شما فقير است، نخست به خودش انفاق كند. اگر اضافه آورد، به خانواده اش، و اگر اضافه تر آورد، به نزديكان يا خويشاوندانش، و اگر [باز هم] اضافه آمد، به اين و آن انفاق نمايد.

474. عنه صلى الله عليه و آله:أفضَلُ دينارٍ يُنفِقُهُ الرَّجُلُ: دينارٌ يُنفِقُهُ عَلى عِيالِهِ، ودينارٌ يُنفِقُهُ الرَّجُلُ عَلى دابَّتِهِ في سَبيلِ اللّهِ، ودينارٌ يُنفِقُهُ عَلى أصحابِهِ في سَبيلِ اللّهِ.

474. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:برترين دينارى كه مرد انفاق مى كند، دينارى است كه خرج خانواده اش مى كند؛ دينارى كه در راه خداوند، خرج چارپايش مى كند؛ و دينارى كه در راه خداوند، به يارانش انفاق مى نمايد.

475. مستدرك الوسائل عن أنس:قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: ألا اُنَبِّئُكُم بِخَمسَةِ دَنانيرَ بِأَحسَنِها وأفضَلِها؟ قالوا: بَلى.

قالَ: أفضَلُ الخَمسَةِ: الدّينارُ الَّذي تُنفِقُهُ عَلى والِدَتِكَ، وأفضَلُ الأَربَعَةِ: الدّينارُ الَّذي تُنفِقُهُ عَلى والِدِكَ، وأفضَلُ الثَّلاثَةِ: الدّينارُ الَّذي تُنفِقُهُ عَلى نَفسِكَ وأهلِكَ، وأفضَلُ الدّينارَينِ: الدّينارُ الَّذي تُنفِقُهُ عَلى قَرابَتِكَ، وأخَسُّها وأقَلُّها أجرا: الدّينارُ الَّذي تُنفِقُهُ في سَبيلِ اللّهِ.

475. مستدرك الوسائل ـ به نقل از اَنَس ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «آيا شما را خبر ندهم كه از پنج دينار، [به ترتيب،] كدام يك، بهتر و باارزش تر است؟».

گفتند: آرى.

فرمود: «برترينِ پنج دينار، آن دينارى است كه خرج مادرت كنى. از چهار دينار باقى مانده، برترينش آن دينارى است كه خرج پدرت كنى. از سه دينار باقى مانده، برترينش آن دينارى است كه خرجِ خود و خانواده ات كنى. از دو دينار باقى مانده، برترينش آن دينارى است كه خرج خويشاوندانت كنى. و پست ترين و كم پاداش ترين آنها، دينارى است كه در راه خدا انفاق كنى».

476. الإمام الرضا عليه السلام:أتى رَجُلٌ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله بِدينارَينِ، فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، اُريدُ أن أحمِلَ بِهِما في سَبيلِ اللّهِ. قالَ: ألَكَ والِدانِ أو أحَدُهُما؟ قالَ: نَعَم. قالَ: اِذهَب فَأَنفِقهُما عَلى والِدَيكَ؛ فَهُوَ خَيرٌ لَكَ أن تَحمِلَ بِهِما في سَبيلِ اللّهِ. فَرَجَعَ فَفَعَلَ.

فَأَتاهُ بِدينارَينِ آخَرَينِ، قالَ: قَد فَعَلتُ، وهذانِ دينارانِ اُريدُ أن أحمِلَ بِهِما في سَبيلِ اللّهِ. قالَ: ألَكَ وَلَدٌ؟ قالَ: نَعَم. قالَ صلى الله عليه و آله: فَاذهَب فَأَنفِقهُما عَلى وَلَدِكَ؛ فَهُوَ خَيرٌ لَكَ أن تَحمِلَ بِهِما في سَبيلِ اللّهِ. فَرَجَعَ فَفَعَلَ.

فَأَتاهُ بِدينارَينِ آخَرَينِ، فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، قَد فَعَلتُ، وهذانِ دينارانِ آخَرانِ اُريدُ أن أحمِلَ بِهِما في سَبيلِ اللّهِ. فَقالَ: ألَكَ زَوجَةٌ؟ قالَ: نَعَم. قالَ: أنفِقهُما عَلى زَوجَتِكَ؛ فَهُوَ خَيرٌ لَكَ أن تَحمِلَ بِهِما في سَبيلِ اللّهِ. فَرَجَعَ وفَعَلَ.

فَأَتاهُ بِدينارَينِ آخَرَينِ، فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، قَد فَعَلتُ، وهذانِ دينارانِ اُريدُ أن أحمِلَ بِهِما في سَبيلِ اللّهِ. فَقالَ: ألَكَ خادِمٌ؟ قالَ: نَعَم. قالَ: اِذهَب فَأَنفِقهُما عَلى خادِمِكَ؛ فَهُوَ خَيرٌ لَكَ مِن أن تَحمِلَ بِهِما في سَبيلِ اللّهِ. فَفَعَلَ.

فَأَتاهُ بِدينارَينِ آخَرَينِ، فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، وهذِهِ دينارانِ اُريدُ أن أحمِلَ بِهِما في سَبيلِ اللّهِ. فَقالَ: اِحمِلهُما وَاعلَم بِأَنَّهُما لَيسا بِأَفضَلِ دينارَيكَ.

476. امام رضا عليه السلام:مردى، دو دينار، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آورد و گفت: اى پيامبر خدا! مى خواهم اين دو دينار را در راه خدا (جهاد) بپردازم.

فرمود: «آيا والدين تو، يا يكى از آن دو، زنده اند؟».

گفت: آرى.

فرمود: «برو و اين دو دينار را خرج والدينت كن؛ زيرا اين كار براى تو، بهتر از آن است كه در راه خداوند، انفاقشان كنى».

مرد، باز گشت و چنين كرد.

سپس دو دينار ديگر آورد و گفت: آن كار را كردم و اينك اين دو دينار را مى خواهم در راه خدا بدهم.

فرمود: «آيا فرزندى دارى؟».

گفت: آرى.

فرمود: «برو و آنها را خرج فرزندت كن؛ زيرا اين كار براى تو، بهتر از آن است كه در راه خداوند، انفاقشان كنى».

مرد، باز گشت و چنين كرد.

پس دگر بار، دو دينار ديگر آورد و گفت: اى پيامبر خدا! آن كار را كردم، و اينها دو دينار ديگرند و مى خواهم آنها را در راه خداوند، انفاق كنم.

فرمود: «آيا همسر دارى؟».

گفت: آرى.

فرمود: «آنها را خرج همسرت كن؛ زيرا اين كار، برايت بهتر از آن است كه در راه خداوند، انفاقشان نمايى».

مرد، بر گشت و چنين كرد.

پس باز، دو دينار ديگر آورد و گفت: اى پيامبر خدا! آن كار را كردم، و اينها دو دينار ديگرند كه مى خواهم در راه خدا انفاق كنم.

فرمود: «آيا خدمتكارى دارى؟».

گفت: آرى.

فرمود: «آنها را خرج خدمتكارت بكن؛ زيرا اين كار، برايت بهتر از آن است كه در راه خداوند، انفاقشان كنى».

مرد چنان كرد. آن گاه دو دنيا ديگر آورد و گفت: اى پيامبر خدا! اينها دو دنيا ديگرند كه مى خواهم در راه خدا بدهم.

فرمود: «بده، و بدان كه اين دو دينار، برترين دو دينار تو نيست [؛ بلكه ثواب آن دينارهاى قبلى، از ثواب اينها بيشتر است]».

2 / 9 ـ 3: التَّوسِعَةُ عَلَى العِيالِ

2 / 9 ـ 3: گشاده دستى براى خانواده

477. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إنَّ للّهِ عز و جل أملاكا تَحتَ عَرشِهِ، ألهَمَهُم أن يُنادوا قَبلَ طُلوعِ الشَّمسِ وقَبلَ غُروبِ الشَّمسِ في كُلِّ يَومٍ مَرَّتَينِ: ألا مَن وَسَّعَ عَلى عِيالِهِ وجيرانِهِ وَسَّعَ اللّهُ عَلَيهِ فِي الدُّنيا، ألا مَن ضَيَّقَ ضَيَّقَ اللّهُ عَلَيهِ قَبرَهُ، ألا إنَّ اللّهَ عز و جلقَد أعطاكُم بِنَفَقَةِ دِرهَمٍ عَلى عِيالِكُم سَبعينَ قِنطارا، وَالقِنطارُ كَجَبَلِ اُحُدٍ وَزنا.

477. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خداوند عز و جل در زير عرشش، فرشتگانى دارد كه به آنان دستور مى دهد روزى دو مرتبه، يكى، پيش از طلوع آفتاب و ديگرى، پيش از غروب آفتاب، بانگ زنند كه: هلا! هر كس با خانواده و همسايگانش گشاده دستى كند، خداوند در دنيا، او را در گشايش قرار مى دهد. هلا! هر كس تنگ گيرد، خداوند، قبرش را بر او تنگ مى گرداند. هلا! خداوند عز و جلبراى هر درهمى كه خرج خانواده تان مى كنيد، هفتاد قِنطار به شما عطا مى كند كه هر قنطار، به وزنِ كوه اُحُد است.

478. الإمام زين العابدين عليه السلام:أرضاكُم عِندَ اللّهِ أسبَغُكُم عَلى عِيالِهِ.

478. امام زين العابدين عليه السلام:خوشايندترينِ شما نزد خداوند، كسى است كه خانواده خود را بيشتر در رفاه قرار بدهد.

479. الإمام الكاظم عليه السلام:عِيالُ الرَّجُلِ اُسَراؤُهُ، فَمَن أنعَمَ اللّهُ عَلَيهِ نِعمَةً فَليُوَسِّع عَلى اُسَرائِهِ، فَإِن لَم يَفعَل أوشَكَ أن تَزولَ تِلكَ النِّعمَةُ.

479. امام كاظم عليه السلام:خانواده مرد، [به منزله] اسيران اويند. پس هر كه خداوند به او نعمتى داد، بايد اسيرانش را در گشايش قرار دهد؛ زيرا اگر چنين نكند، به زودى، آن نعمت، از كف او مى رود.

480. الإمام الرضا عليه السلام:صاحِبُ النِّعمَةِ يَجِبُ عَلَيهِ التَّوسِعَةُ عَلى عِيالِهِ.

480. امام رضا عليه السلام:برخوردار از نعمت، بايد خانواده اش را در رفاه قرار بدهد.

481. الإمام عليّ عليه السلام:حُسنُ الخُلُقِ في ثَلاثٍ: اِجتِنابُ المَحارِمِ، وطَلَبُ الحَلالِ، والتَّوَسُّعُ عَلَى العِيالِ.

481. امام على عليه السلام:نيك خويى، در سه چيز است: دورى كردن از حرام ها، طلب حلال، و گشاده دستى بر خانواده.

482. الكافي عن معمّر بن خلّاد عن أبي الحسن عليه السلام:يَنبَغي لِلرَّجُلِ أن يُوَسِّعَ عَلى عِيالِهِ كَي لا يَتَمَنَّوا مَوتَهُ. وتَلا هذِهِ الآيَةَ: «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَ يَتِيمًا وَ أَسِيرًا» ؛ قالَ: الأَسيرُ: عِيالُ الرَّجُلِ؛ يَنبَغي لِلرَّجُلِ إذا زيدَ فِي النِّعمَةِ أن يَزيدَ اُسَراءَهُ فِي السَّعَةِ عَلَيهِم.

482. الكافى ـ به نقل از معمّر بن خلّاد ـ:ابو الحسن عليه السلام فرمود: «مرد بايد خانواده اش را در رفاه قرار دهد تا آرزوى مرگ او را نكنند» و اين آيه را تلاوت نمود: «و به [پاس] دوستى او (خدا)، بينوا و يتيم و اسير را خوراك مى دهند».

فرمود: «اسير، خانواده مرد است. سزاوار است كه مرد، هر گاه نعمتش فزونى مى يابد، بر گشاده دستى با اسيرانش بيفزايد».

2 / 9 ـ 4: فَضْلُ النَّفَقَةِ عَلَى الاُسرَةِ

2 / 9 ـ 4: فضيلت تأمين هزينه زندگىِ خانواده

483. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:نَفَقَةُ الرَّجُلِ عَلى أهلِهِ صَدَقَةٌ.

483. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:نفقه مرد به خانواده اش، صدقه است.

484. عنه صلى الله عليه و آله:كُلُّ ما صَنَعتَ إلى أهلِكَ فَهُوَ صَدَقَةٌ عَلَيهِم.

484. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر آنچه [از نيكى] به خانواده ات مى كنى، آن، صدقه اى است كه به ايشان مى دهى.

485. عنه صلى الله عليه و آله:دينارٌ أنفَقتَهُ في سَبيلِ اللّهِ، ودينارٌ أنفَقتَهُ في رَقبَةٍ، ودينارٌ تَصَدَّقتَ بِهِ عَلى مِسكينٍ، ودينارٌ أنفَقتَهُ عَلى أهلِكَ، أعظَمُها أجرا الَّذي أنفَقتَهُ عَلى أهلِكَ.

485. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:دينارى را در راه خدا (جهاد) انفاق مى كنى، دينارى را براى آزادى بنده اى مى دهى، دينارى را به مستمندى صدقه مى دهى، و دينارى را خرج خانواده ات مى كنى. از ميان اينها، بزرگ ترين پاداش را آن دينارى دارد كه خرج خانواده ات كرده اى.

486. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ صَدَقَتَكَ مِن مالِكَ صَدَقَةٌ، وإنَّ نَفَقَتَكَ عَلى عِيالِكَ صَدَقَةٌ، وإنَّ ما تَأكُلُ امرَأَتُكَ مِن مالِكَ صَدَقَةٌ.

486. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بخشيدن از اموالت، صدقه است. هزينه كردن براى خانواده ات، صدقه است، و آنچه همسرت از اموال تو مى خورَد نيز صدقه است.

487. عنه صلى الله عليه و آله:ما كَسَبَ الرَّجُلُ كَسبا أطيَبَ مِن عَمَلِ يَدِهِ، وما أنفَقَ الرَّجُلُ عَلى نَفسِهِ وأهلِهِ ووَلَدِهِ وخادِمِهِ فَهُوَ صَدَقَةٌ.

487. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مرد، درآمدى حلال تر از دست رنجش، كسب نكرده است، و آنچه مرد براى خودش و زن و فرزندش و خدمتكارش هزينه كند، آن، صدقه است.

488. عنه صلى الله عليه و آله:إذا أنفَقَ المُسلِمُ نَفَقَةً عَلى أهلِهِ وهُوَ يَحتَسِبُها، كانَت لَهُ صَدَقَةً.

488. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه مسلمان، به خاطر خشنودىِ خدا، چيزى خرج خانواده اش بكند، آن چيز براى او، صدقه محسوب مى شود.

489. الإمام عليّ عليه السلام:ما أنفَقتَ عَلى نَفسِكَ أو عَلى أهلِ بَيتِكَ في غَيرِ سَرَفٍ ولا تَبذيرٍ فَلَكَ، وما تَصَدَّقتَ رِياءً وسُمعَةً فَذلِكَ حَظُّ الشَّيطانِ.

489. امام على عليه السلام:آنچه براى خودت و خانواده ات هزينه كنى، در صورتى كه با اسراف و تبذير همراه نباشد، آن، از آنِ توست، و آنچه براى خودنمايى و شهرت طلبى صدقه دهى، آن، بهره شيطان است.

490. الإمام الصادق عليه السلام:كانَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليه السلام إذا أصبَحَ خَرَجَ غادِيا في طَلَبِ الرِّزقِ، فَقيلَ لَهُ: يَابنَ رَسولِ اللّهِ، أينَ تَذهَبُ؟

فَقالَ: أتَصَدَّقُ لِعِيالي. قيلَ لَهُ: أتَتَصَدَّقُ؟! قالَ: مَن طَلَبَ الحَلالَ فَهُوَ مِنَ اللّهِ عز و جل صَدَقَةٌ عَلَيهِ.

490. امام صادق عليه السلام:زين العابدين عليه السلام صبح كه مى شد، در طلب روزى، بيرون مى رفت. به ايشان گفته شد: اى پسرِ پيامبر خدا! كجا مى رويد؟

فرمود: «مى روم براى خانواده ام صدقه بياورم».

گفته شد: آيا شما نيز صدقه مى گيريد؟!

فرمود: «هر كه در طلبِ روزى حلال بر آيد، آن روزى، صدقه اى است از جانب خداوند عز و جل به او».

2 / 9 ـ 5: السّاعي في نَفَقَةِ أهلِهِ كَالمُجاهِدِ

2 / 9 ـ 5: تأمين هزينه خانواده، همچون جهاد

491. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن سَعى في نَفَقَةِ عِيالِهِ ووالِدَيهِ فَهُوَ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ.

491. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:كسى كه براى تأمين هزينه خانواده اش و پدر و مادرش تلاش كند، همانند مجاهدِ در راه خداست.

492. عنه صلى الله عليه و آله:لَيسَ الجِهادُ أن يَضرِبَ بِسَيفِهِ في سَبيلِ اللّهِ؛ إنَّمَا الجِهادُ مَن عالَ والِدَيهِ وعالَ وَلَدَهُ، فَهُوَ في جِهادٍ. ومَن عالَ نَفسَهُ يَكُفُّها عَنِ النّاسِ فَهُوَ في جِهادٍ.

492. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:جهاد، [تنها] اين نيست كه شخص، در راه خدا شمشير بزند؛ بلكه جهاد، اين است كه كسى والدين و فرزندانش را اداره كند. چنين كسى در جهاد است. و كسى كه مخارج خودش را تأمين مى كند تا خود را از مردم، بى نياز كند، او نيز در جهاد است.

493. الإمام عليّ عليه السلام:ما غُدوَةُ أحَدِكُم في سَبيلِ اللّهِ بِأَعظَمَ مِن غُدوَتِهِ يَطلُبُ لِوَلَدِهِ وعِيالِهِ ما يُصلِحُهُم.

493. امام على عليه السلام:ره سپار شدنِ هر يك از شما در راه خداوند (جهاد)، مهم تر از رفتنش در پى كسب معاش براى فرزندان و خانواده اش نيست.

494. الإمام الصادق عليه السلام:طَلَبتُ نورَ الوَجهِ فَوَجَدتُهُ في صَلاةِ اللَّيلِ، وطَلَبتُ فَضلَ الجِهادِ فَوَجَدتُهُ فِي الكَسبِ لِلعِيالِ، وطَلَبتُ حُبَّ اللّهِ عز و جلفَوَجَدتُهُ في بُغضِ أهلِ المَعاصي.

494. امام صادق عليه السلام:نورانيتِ چهره را جُستم. پس، آن را در نمازِ شب يافتم. ثواب جهاد را جُستم. پس، آن را در كار كردن براى خانواده يافتم. دوستىِ خداوند عز و جل را جُستم. پس، آن را در نفرت از اهل گناه يافتم.

495. الإمام الكاظم عليه السلام:مَن طَلَبَ هذَا الرِّزقَ مِن حِلِّهِ لِيَعودَ بِهِ عَلى نَفسِهِ وعِيالِهِ كانَ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ عز و جل، فَإِن غُلِبَ عَلَيهِ فَليَستَدِن عَلَى اللّهِ وعَلى رَسولِهِ ما يَقوتُ بِهِ عِيالَهُ.

495. امام كاظم عليه السلام:هر كس اين روزى را از حلالش بجويد تا آن را براى خود و خانواده اش فراهم آورَد، مانند مجاهدِ در راه خداوند عز و جل است. پس اگر در مانْد، آن گاه به اميد خدا و پيامبر او، به اندازه قوت خانواده اش بايد قرض كند.

496. الإمام الرضا عليه السلام:الَّذي يَطلُبُ مِن فَضلِ اللّهِ عز و جل ما يَكُفُّ بِهِ عِيالَهُ، أعظَمُ أجرا مِنَ المُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ عز و جل.

496. امام رضا عليه السلام:كسى كه براى تأمين زندگىِ خانواده اش، در طلب فضل خداوند عز و جلبر مى آيد، اجرش، بيشتر از مجاهدِ در راه خداوند عز و جلاست.

2 / 9 ـ 6: ثَوابُ قَضاءِ حَوائِجِ الاُسرَةِ

2 / 9 ـ 6: ثواب تأمين نيازهاى خانواده

497. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إذا خَرَجَ العَبدُ في حاجَةِ أهلِهِ كَتَبَ اللّهُ عز و جل لَهُ بِكُلِّ خُطوَةٍ دَرَجَةً، فَإِذا خَرَجَ مِن حاجَتِهِم غَفَرَ لَهُ.

497. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه بنده اى براى [تأمينِ] نياز خانواده اش بيرون برود، خداوند عز و جلبراى هر قدمى كه بر مى دارد، يك درجه [در بهشت] برايش مى نويسد، و اگر نياز آنها را تأمين كند، او را مى آمرزد.

498. تنبيه الغافلين عن جعفر بن محمّد عن أبيه عليهماالسلام:كانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله يَخرُجُ إلَى السّوقِ ويَشتَري حَوائِجَ أهلِهِ، فَسُئِلَ عَن ذلِكَ، فَقالَ: أخبَرَني جِبريلُ عليه السلام فَقالَ: مَن سَعى عَلى عِيالِهِ لِيَكُفَّهُم عَنِ النّاسِ؛ فَهُو في سَبيلِ اللّهِ.

498. تنبيه الغافلين ـ به نقل از جعفر بن محمّد [صادق] عليه السلام، از پدرش ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله، خود به بازار مى رفت و نيازهاى خانواده اش را خريدارى مى كرد. در اين باره، از ايشان سؤال شد. پس فرمود: «جبرئيل عليه السلام مرا خبر داد و فرمود: هر كس براى خانواده اش كار كند تا آنها را از مردم، بى نياز گردانَد، او در راه خداست [و ثواب جهاد در راه خدا را دارد]».

2 / 9 ـ 7: التَّوازُنُ بَينَ الدَّخلِ وَالإِنفاقِ

2 / 9 ـ 7: برقرار كردنِ توازن ميانِ دخل و خرج

الكتاب

«لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَ مَن قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنفِقْ مِمَّا ءَاتَاهُ اللَّهُ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا ءَاتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا».

«بر توانگر است كه از دارايىِ خود، هزينه كند، و هر كه روزىِ او تنگ باشد، بايد از آنچه خدا به او داده، خرج كند. خدا هيچ كس را جز به قدر آنچه به او داده است، تكليف نمى كند. خداوند به زودى، پس از دشوارى، آسانى را فراهم مى كند».

«وَ لَا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلَا تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا».

«و دستت را به گردنت زنجير مكن و بسيار هم گشاده دستى منماى تا ملامت شده و حسرت زده بنشينى».

الحديث

499. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:الاِقتِصادُ فِي النَّفَقَةِ نِصفُ المَعيشَةِ، وَالتَّوَدُّدُ إلَى النّاسِ نِصفُ العَقلِ، وحُسنُ السُّؤالِ نِصفُ العِلمِ.

499. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:ميانه روى در خرج كردن، نصف معيشت است، دوستى كردن با مردم، نصف خِرد، و خوب پرسيدن، نصف دانش.

500. الإمام الكاظم عليه السلام ـ في قَولِ اللّهِ عز و جل: «وَ كَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا» ـ:القَوامُ هُوَ المَعروفُ؛ «عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَـعَاً بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِينَ» : عَلى قَدرِ عِيالِهِ ومَؤونَتِهِمُ الَّتي هِيَ صَلاحٌ لَهُ ولَهُم؛ «لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا ءَاتَاهَا».

500. امام كاظم عليه السلام ـ در باره اين سخن خداى عز و جل: «و ميان اين دو [روش]، حدّ وسط را بر مى گزينند» ـ:حدّ وسط، همان «پسنديده» است. «و آنان را به طور پسنديده، به نوعى بهره مند كنيد: توانگر را به اندازه [توان] خود، و تنگ دست را به اندازه [وسع] خود، كه [اين كار،] شايسته نيكوكاران است»، يعنى: به اندازه خانواده اش و خرجىِ آنان كه در شأن او و آنان است. «خداوند، هيچ كس را جز قدرِ آنچه به او داده است، تكليف نمى كند».

501. الخصال عن محمّد بن عمرو بن سعيد عن بعض أصحابه:سَمِعتُ العَيّاشِيَّ وهُوَ يَقولُ: اِستَأذَنتُ الرِّضا عليه السلام فِي النَّفَقَةِ عَلَى العِيالِ، فَقالَ: بَينَ المَكروهَينِ. قالَ: فَقُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ، لا وَاللّهِ ما أعرِفُ المَكروهَينِ!

قالَ: فَقالَ: بَلى يَرحَمُكَ اللّهُ، أما تَعرِفُ أنَّ اللّهَ عز و جل كَرِهَ الإِسرافَ وكَرِهَ الإِقتارَ، فَقالَ: «وَ الَّذِينَ إِذَا أَنفَقُواْ لَمْ يُسْرِفُواْ وَ لَمْ يَقْتُرُواْ وَ كَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا» ؟!

501. الخصال ـ به نقل از محمّد بن عمرو بن سعيد، از يكى از يارانش ـ:از عيّاشى شنيدم كه مى گويد: از امام رضا عليه السلام در باره خرجىِ خانواده، اجازه گرفتم. فرمود: «حدّ وسطِ دو ناپسند».

گفتم: قربانت گردم! به خدا سوگند كه نمى دانم دو ناپسند چيست!

فرمود: «بله، خدايت رحمت كند! مگر نمى دانى كه خداوند عز و جل هم زياده روى و هم تنگ گرفتن را ناپسند مى دارد و فرموده است: «و كسانى كه هر گاه هزينه كنند، نه زياده روى مى كنند و نه تنگ مى گيرند و ميان اين دو، حدّ وسط را بر مى گزينند» ؟!».

502. الكافي عن عبد اللّه بن أبان:سَأَلتُ أبَا الحَسَنِ الأَوَّلَ عليه السلام عَنِ النَّفَقَةِ عَلَى العِيالِ، فَقالَ: ما بَينَ المَكروهَينِ: الإِسرافِ وَالإِقتارِ.

502. الكافى ـ به نقل از عبد اللّه بن اَبان ـ:از امام كاظم عليه السلام در باره خرج كردن براى خانواده پرسيدم. فرمود: «ميانه روىِ دو ناخوشايند: ولخرجى و سختگيرى».

503. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إنَّ المُؤمِنَ يَأخُذُ بِأَدَبِ اللّهِ عز و جل؛ إذا وَسَّعَ عَلَيهِ اتَّسَعَ، وإذا أمسَكَ عَلَيهِ أمسَكَ.

503. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:همانا مؤمن، خوىِ خداوند عز و جل را مى گيرد. هر گاه خداوند، به او گشايش مى دهد، او نيز گشاده دستى مى كند، و هر گاه از او باز مى گيرد، او هم دست نگه مى دارد.

504. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ المُؤمِنَ أخَذَ عَنِ اللّهِ ـ سُبحانَهُ وتَعالى ـ أدَبا حَسَنا؛ إذا وَسَّعَ عَلَيهِ وَسَّعَ عَلى نَفسِهِ، وإذا أمسَكَ عَلَيهِ أمسَكَ.

504. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مؤمن، رفتار نيكو را از خداوند عز و جل گرفته است. هر گاه خداوند، به او گشايش دهد، او نيز خود را در گشايش قرار مى دهد، و هر گاه از او امساك ورزد، او هم امساك مى ورزد.

505. عنه صلى الله عليه و آله:لَيسَ مِنّا مَن وَسَّعَ اللّهُ عَلَيهِ ثُمَّ قَتَّرَ عَلى عِيالِهِ، وهُم يَرَونَ ريحَ القُتارِ مِنَ الجيرانِ، ويَرَونَهُم يُكسَونَ ولا يُكسَونَ.

505. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:از ما نيست كسى كه خداوند، با اين كه به او گشايش داده است، او بر خانواده اش تنگ بگيرد، در حالى كه خانوده اش بوى ديگ و سرخ كردنى را از همسايگان مى يابند و مى بينند كه آنها لباس هاى گوناگون مى پوشند و اينان نمى پوشند.

506. الإمام زين العابدين عليه السلام:مِن أخلاقِ المُؤمِنِ: الإِنفاقُ عَلى قَدرِ الإِقتارِ، وَالتَّوسُّعُ عَلى قَدرِ التَّوَسُّعِ، وإنصافُ النّاسِ، وَابتِداؤُهُ إيّاهُم بِالسَّلامِ عَلَيهِم.

506. امام زين العابدين عليه السلام:از جمله صفات مؤمن است: خرج كردن به قدر تنگ دستى، و گشاده دستى به اندازه اى كه در گشايش است، و انصاف داشتن با مردم، و آغاز كردن به سلام بر آنان.

507. الإمام الصادق عليه السلام:إذا جادَ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى عَلَيكُم فَجودوا، وإذا أمسَكَ عَنكُم فَأَمسِكوا، ولا تُجاوِدُوا اللّهَ فَهُوَ الأَجوَدُ.

507. امام صادق عليه السلام:هر گاه خداوند ـ تبارك و تعالى ـ به شما بخشيد، شما هم ببخشيد، و هر گاه از [دِهش به] شما خوددارى كرد، شما هم خوددارى كنيد، و در بخشندگى، بر خدا فخر مفروشيد، كه او از شما بخشنده تر است.

2 / 10: تلبية الغرائز الجنسيّة

2 / 10: پاسخ دادن به غرايز جنسى

2 / 10 ـ 1: تَزَيُّنُ المَرأَةِ لِزَوجِها

2 / 10 ـ 1: آرايش زن براى شوهرش

508. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لَولا أنَّ المَرأَةَ تَصَنَّعُ لِزَوجِها لَصَلَفَت عِندَهُ.

508. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اگر زن، خود را براى شوهرش نمى ساخت، بى گمان در دل او جا نمى گرفت.

509. عنه صلى الله عليه و آله:إنّي لَاُبغِضُ مِنَ النِّساءِ السَّلتاءَ وَالمَرهاءَ؛ فَالسَّلتاءُ: الَّتي لا تَختَضِبُ، وَالمَرهاءُ: الَّتي لا تَكتَحِلُ.

509. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:من از زنان سَلتاء و مَرهاء، متنفّرم. سَلتاء، زنى است كه خضاب نمى كند، و مرهاء، زنى است كه سُرمه نمى كشد.

510. الإمام عليّ عليه السلام:لِتَطَيَّبِ المَرأَةُ المُسلِمَةُ لِزَوجِها.

510. امام على عليه السلام:زن مسلمان بايد خود را براى شوهرش خوش بو سازد.

511. المراسيل عن مقاتل بن حيّان:إنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله كانَ إذا زَوَّجَ بَناتِهِ، أمَرَ ألّا يَقَرَبَهُنَّ أزواجُهُنَّ حَتّى يَغتَسِلنَ، ويَأمُرُ أزواجَهُنَّ بِذلِكَ.

511. المَراسيل ـ به نقل از مقاتل بن حيّان ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله هر گاه دخترانش را شوهر مى داد، دستور مى داد كه پيش از شستن خود، به شوهرانشان نزديك نشوند، و به شوهران آنها نيز چنين مى فرمود.

2 / 10 ـ 2: تَزَيُّنُ الرَّجُلِ لِزَوجَتِهِ

2 / 10 ـ 2: آرايش مرد براى همسرش

512. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:يَجِبُ عَلَى الرَّجُلِ لِامرَأَتِهِ ما يَجِبُ لَهُ عَلَيها؛ أن يَتَزَيَّنَ لَها كَما تَتَزَيَّنُ لَهُ في غَيرِ مَأثَمٍ.

512. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مرد در برابر زنش، همان وظيفه اى را دارد كه زنش در برابر او دارد؛ يعنى خود را براى او بيارايد، همچنان كه زنش، خود را براى او مى آرايد؛ ولى نبايد به گناه بيفتد.

513. عنه صلى الله عليه و آله:اِغسِلوا ثِيابَكُم، وخُذوا مِن شُعورِكُم، وَاستاكوا، وتَزَيَّنوا، وتَنَظَّفوا؛ فَإِنَّ بَني إسرائيلَ لَم يَكونوا يَفعَلونَ ذلِكَ فَزَنَت نِساؤُهُم.

513. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:لباس هاى خود را بشوييد، موهايتان را اصلاح كنيد، مسواك بزنيد، خود را آراسته سازيد، و نظافت كنيد؛ چرا كه بنى اسرائيل، اين كارها را نمى كردند. در نتيجه، زنانشان به زنا دادن افتادند.

514. الإمام الكاظم عن أبيه عن آبائه عليهم السلام:قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: لِيَتَهَيَّأ أحَدُكُم لِزَوجَتِهِ كَما تَتَهَيّأُ زَوجَتُهُ لَهُ.

قالَ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ عليه السلام: يَعني يَتَهَيَّأُ بِالنَّظافَةِ.

514. امام كاظم ـ به نقل از پدرش، از پدرانش عليهم السلام ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «هر يك از شما بايد خود را براى همسرش آراسته كند، همچنان كه همسرش خود را براى او مى آرايد».

جعفر بن محمّد عليه السلام فرمود: «يعنى با نظافت كردن، خود را آراسته سازد».

515. الإمام الكاظم عليه السلام:تَهِيئَةُ الرَّجُلِ لِلمَرأَةِ مِمّا يَزيدُ في عِفَّتِها.

515. امام كاظم عليه السلام:آراسته بودن مرد براى زن، از عواملى است كه بر پاك دامنىِ زن مى افزايد.

516. الكافي عن الحسن بن جهم:رَأَيتُ أبَا الحَسَنِ عليه السلام اختَضَبَ، فَقُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ، اِختَضَبتَ؟! فَقالَ: نَعَم، إنَّ التَهيِئَةَ مِمّا يَزيدُ في عِفَّةِ النِّساءِ، ولَقَد تَرَكَ النِّساءُ العِفَّةَ بِتَركِ أزواجِهِنَّ التَّهيِئَةَ. ثُمَّ قالَ: أيَسُرُّكَ أن تَراها عَلى ما تَراكَ عَلَيهِ إذا كُنتَ عَلى غَيرِ تَهيِئَةٍ؟ قُلتُ: لا، قالَ: فَهُوَ ذاكَ.

ثُمَّ قالَ: مِن أخلاقِ الأَنبِياءِ التَّنَظُّفُ، وَالتَّطَيُّبُ، وحَلقُ الشَّعرِ، وكَثرَةُ الطَّروقَةِ.

516. الكافى ـ به نقل از حسن بن جَهم ـ:ابو الحسن عليه السلام را ديدم كه خَضاب كرده بود. گفتم: قربانت گردم! خضاب كرده ايد؟!

فرمود: «آرى. آراسته بودن، از عواملى است كه بر پاك دامنىِ زن مى افزايد. زنان، از آن رو تركِ پاك دامنى مى كنند كه شوهرانشان آراسته بودن را ترك مى نمايند».

سپس فرمود: «آيا تو دوست دارى كه همسرت را مانند خودت، ناآراسته ببينى؟».

گفتم: نه.

فرمود: «او نيز همين طور».

آن گاه افزود: «پاكيزگى، خوش بو بودن، اصلاح كردن مو و كثرت آميزش، از صفات پيامبران است».

517. بحارالأنوار عن ذروانَ المدائنيّ:دَخَلتُ عَلى أبِي الحَسَنِ الثاني [الإمامِ الرِّضا] عليه السلام فَإِذا هُوَ قَدِ اختَضَبَ، فَقُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ، قَدِ اختَضَبتَ؟! فَقالَ: نَعَم، إنَّ فِي الخِضابِ لَأَجرا، أما عَلِمتَ أنَّ التَّهيِئَةَ تَزيدُ في عِفَّةِ النِّساءِ؟! أيَسُرُّكَ أنَّكَ دَخَلتَ عَلى أهلِكَ فَرَأَيتَها عَلى مِثلِ ما تَراكَ عَلَيهِ إذ لَم تَكُن عَلى تَهيِئَةٍ؟

قالَ: قُلتُ: لا، قالَ: هُوَ ذاكَ.

517. بحار الأنوار ـ به نقل از ذروان مدائنى ـ:نزد امام رضا عليه السلام رفتم. ديدم كه ايشان خَضاب كرده است. گفتم: فدايت شوم! خضاب كرده ايد؟

فرمود: «بله. خضاب كردن، پاداش دارد. آيا نمى دانى كه سر و وضع مرتّب داشتن، بر پاك دامنىِ زنان مى افزايد؟! آيا تو دوست دارى كه وقتى با سر و وضع نامرتّب، نزد همسرت مى روى، او را نيز مانند خودت ببينى؟».

گفتم: نه.

فرمود: «او نيز همين طور».

2 / 10 ـ 3: الحَثُّ عَلى تَلبِيَةِ الغَريزَةِ الجِنسِيَّةِ

2 / 10 ـ 3: ترغيب به پاسخ دادن به غريزه جنسى

518. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: «وَخُلِقَ الْاءِنسَانُ ضَعِيفًا» لا يَقوى عَلى تَركِ الجِماعِ.

518. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: «و انسان، ناتوانْ آفريده شده است»؛ يعنى توانِ تَرك جماع را ندارد.

519. عنه صلى الله عليه و آله:أيَعجِزُ أحَدُكُم أن يُجامِعَ أهلَهُ في كُلِّ جُمُعَةٍ، فَإِنَّ لَهُ أجرَينِ (اثنَينِ)؛ أجرَ غُسلِهِ، وأجرَ غُسلِ امرَأَتِهِ.

519. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:آيا هر يك از شما نمى تواند در هر جمعه، با همسرش مقاربت كند؟ در اين صورت، براى او، دو پاداش است: پاداش غسل كردنِ خودش و پاداش غسل كردنِ همسرش.

520. الكافي عن إسحاق بن إبراهيم الجعفي:سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام يَقولُ: إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله دَخَلَ بَيتَ اُمِّ سَلَمَةَ فَشَمَّ ريحا طَيِّبَةً، فَقالَ: أتَتكُمُ الحَولاءُ؟ فَقالَت: هُوَ ذا هِيَ تَشكو زَوجَها. فَخَرَجَت عَلَيهِ الحَولاءُ، فَقالَت: بِأَبي أنتَ واُمّي، إنَّ زَوجي عَنّيِضٌ، فَقالَ: زيديهِ يا حَولاءُ، قالَت: ما أترُكُ شَيئا طَيِّبا مِمّا أتَطَيَّبُ لَهُ بِهِ وهُوَ عَنّي مُعرِضٌ!

فَقالَ: أما لَو يَدري ما لَهُ بِإِقبالِهِ عَلَيكِ! قالَت: وما لَهُ بِإِقبالِهِ عَلَيَّ؟

فَقالَ: أما إنَّهُ إذا أقبَلَ اكتَنَفَهُ مَلَكانِ، فَكانَ كَالشّاهِرِ سَيفَهُ في سَبيلِ اللّهِ، فَإِذا هُوَ جامَعَ تَحاتُّ عَنهُ الذُّنوبُ كَما يَتَحاتُّ وَرَقُ الشَّجَرِ، فَإِذا هُوَ اغتَسَلَ انسَلَخَ مِنَ الذُّنوبِ.

520. الكافى ـ به نقل از اسحاق بن ابراهيم جُعفى ـ:از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وارد اتاق اُمّ سلمه شد. بوى خوشى به مشامش رسيد. فرمود: «حَولاء، نزد شما آمده؟».

اُمّ سلمه گفت: بله. او از شوهرش شكايت دارد.

در اين هنگام، حولاء، بيرون آمد و گفت: پدر و مادرم به فدايت! شوهرم، به من، بى اعتناست.

فرمود: «بيشتر به خودت بِرس، اى حولاء!».

گفت: هيچ عطرى نبوده كه خودم را با آن براى او خوش بو نكنم؛ امّا او همچنان از من روى گردان است!

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «اگر مى دانست كه با رو آوردنش به تو، چه پاداشى براى اوست!».

حولاء گفت: با رو آوردنش به من، چه پاداشى براى اوست؟

فرمود: «هر گاه روى آوَرَد، دو فرشته، او را در آغوش مى كشند، و همانند كسى است كه در راه خداوند، شمشير بر كشد، و چون مجامعت كند، گناهان او همچون برگ درخت، فرو مى ريزند، و هر گاه غسل كند، از گناهانْ شسته مى شود».

521. الكافي عن إسحاق بن عمّار:سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام عَنِ الرَّجُلِ يَكونُ مَعَهُ أهلُهُ فِي السَّفَرِ لا يَجِدُ الماءَ أيَأتي أهلَهُ؟ قالَ: ما اُحِبُّ أن يَفعَلَ إلّا أن يَخافَ عَلى نَفسِهِ.

قالَ: قُلتُ: طَلَبَ بِذلِكَ اللَّذَّةَ، أو يَكونُ شَبِقا إلَى النِّساءِ؟ قالَ: إنَّ الشَّبِقَ يَخافُ عَلى نَفسِهِ. قُلتُ: يَطلُبُ بِذلِكَ اللَّذَّةَ؟! قالَ: هُوَ حَلالٌ.

قُلتُ: فَإِنَّهُ يُروى عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله أنَّ أبا ذَرٍّ رَحِمَهُ اللّهُ سَأَلَهُ عَن هذا فَقالَ: إيتِ أهلَكَ تُؤجَر، فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ آتيهِم واُؤجَرُ؟! فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: كَما أنَّكَ إذا أتَيتَ الحَرامَ اُزِرتَ ، فَكَذلِكَ إذا أتَيتَ الحَلالَ اُوجِرتَ.

فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام: ألا تَرى، إنَّهُ إذا خافَ عَلى نَفسِهِ فَأَتَى الحَلالَ اُوجِرَ.

521. الكافى ـ به نقل از اسحاق بن عمّار ـ:از امام صادق عليه السلام در باره مردى پرسيدم كه با همسرش در مسافرت است و آب در دسترس ندارد. آيا با زنش نزديكى بكند؟

فرمود: «دوست ندارم اين كار را بكند، مگر آن كه بر خويش بترسد [كه به گناه بيفتد]».

گفتم: به قصد لذّت بردن، يا اين كه نتواند شهوتش را كنترل كند؟

فرمود: «كسى كه نمى تواند شهوتش را كنترل كند، بر خويش مى ترسد».

گفتم: او با اين كار لذّت مى بَرد!

فرمود: «اين، حلال است».

گفتم: از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت مى شود كه ابو ذر رحمه الله از ايشان در اين باره پرسيد. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «با همسرت نزديكى كن كه [از خداوندْ] پاداش مى گيرى».

ابو ذر گفت: اى پيامبر خدا! براى نزديكى كردن با آنها پاداش مى گيرم؟!

فرمود: «همان گونه كه اگر مرتكب حرام شوى، گناهكارى، هر گاه با حلال در آميزى، پاداش مى يابى».

امام صادق عليه السلام فرمود: «آيا نمى بينى كه هر گاه بر خويش بترسد و با حلال در آميزد، پاداش مى گيرد؟».

522. الإمام الصادق عليه السلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ» ـ:كانَتِ المَراضِعُ مِمّا يَدفَعُ إحداهُنُّ الرَّجُلَ إذا أرادَ الجِماعَ تَقولُ: لا أدَعُكَ، إنّي أخافُ أن اَحبَلَ فَأَقتُلَ وَلَدي هذَا الَّذي اُرضِعُهُ. وكانَ الرَّجُلُ تَدعوهُ المَرأَةُ فَيَقولُ: أخافُ أن اُجامِعَكِ فَأَقتُلَ وَلَدي، فَيَدَعُها ولا يُجامِعُها. فَنَهَى اللّهُ عز و جل عَن ذلِكَ أن يُضارَّ الرَّجُلُ المَرأَةَ وَالمَرأَةُ الرَّجُلَ.

522. امام صادق عليه السلام ـ در باره اين سخن خداى متعال: «هيچ مادرى نبايد به سبب فرزندش زيان ببيند، و [نيز] هيچ پدرى به خاطر فرزندش» ـ:در دوران شيردهى، هر گاه مرد مى خواست با همسرش نزديكى كند، زن مى گفت: اجازه نمى دهم؛ چون مى ترسم حامله شوم و در نتيجه، اين فرزندم را كه شير مى دهم، [بر اثر خشك شدن شيرم] بكشم. و هر گاه زن، مردش را دعوت مى كرد، مرد مى گفت: مى ترسم با تو نزديكى كنم و فرزندم را بكشم. پس با او نزديكى نمى كرد. پس خداوند عز و جل اين روش را نهى فرمود كه مرد، به زن زيان بزند و زن، به مرد.

2 / 10 ـ 4: اِستِعدادُ الزَّوجَةِ لِتَلبِيَةِ حاجَةِ الزَّوجِ

2 / 10 ـ 4: آمادگى زن براى پاسخگويى به نياز شوهر

523. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لا يَحِلُّ لِامرَأَةٍ أن تَنامَ حَتّى تَعرِضَ نَفسَها عَلى زَوجِها؛ تَخلَعَ ثِيابَها، وتَدخُلَ مَعَهُ في لِحافِهِ فَتُلزِقَ جِلدَها بِجِلدِهِ، فَإِذا فَعَلَت ذلِكَ فَقَد عَرَضَت.

523. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:براى هيچ زنى، روا نيست كه بخوابد، مگر اين كه [پيش از آن،] خودش را به شوهرش عرضه كند. جامه هايش را در آورَد، در بستر او در آيد، و پوست خود را بر پوست او بچسباند. اگر چنين كند، خود را عرضه نموده است.

524. عنه صلى الله عليه و آله:إذَا الرَّجُلُ دَعا زَوجَتَهُ لِحاجَتِهِ فَلتَأتِهِ، وإن كانَت عَلَى التَنّورِ.

524. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه مرد، همسرش را براى نيازش فرا خوانَد، زن بايد نزد او برود، اگر چه سرِ تنور [، مشغول پختن نان] باشد.

525. عنه صلى الله عليه و آله:إذا دَعَا الرَّجُلُ امرَأَتَهُ إلى فِراشِهِ فَأَبَت، فَباتَ غَضبانَ عَلَيها، لَعَنَتهَا المَلائِكَةُ حَتّى تُصبِحَ.

525. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه مرد، همسرش را به بستر خويش بخوانَد و او خوددارى كند، و شوهرش آن شب را با ناراحتى از او بگذرانَد، تا صبح، فرشتگان، آن زن را لعنت مى كنند.

526. عنه صلى الله عليه و آله:لا تَهجُرُ امرَأَةٌ فِراشَ زَوجِها، إلّا لَعَنَتها مَلائِكَةُ اللّهِ عز و جل.

526. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هيچ زنى، از بستر شوهرش دورى نمى كند، مگر آن كه فرشتگانِ خداوند عز و جل او را لعنت مى كنند.

2 / 10 ـ 5: ذَمُّ تَسويفِ الزَّوجَةِ في تَلبِيَةِ حاجَةِ زَوجِها

2 / 10 ـ 5: نكوهشِ كوتاهىِ زن در پاسخگويى به نياز شوهر

527. المعجم الأوسط عن عبد اللّه بن عمر:إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله قالَ: لَعَنَ اللّهُ المُسَوِّفاتِ. فَقيلَ: يا نَبِيَّ اللّهِ، ومَا المُسَوِّفاتُ؟ قالَ: الَّتي يَدعوها زَوجُها إلى فِراشِها فَتَقولُ: سَوفَ، حَتّى تَغلِبَهُ عَيناهُ.

527. المعجم الأوسط ـ به نقل از عبد اللّه بن عمر ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «خداوند، زنان تعلّل كننده را لعنت كرده است».

گفت: اى پيامبر خدا! زنان تعلّل كننده كيستند؟

فرمود: «زنى كه شوهرش او را به بستر خويش بخواند و او بگويد: بعدا، تا اين كه شوهرش را خواب ببَرد».

528. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ امرَأَةً أتَت رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله لِبَعضِ الحاجَةِ، فَقالَ لَها: لَعَلَّكِ مِنَ المُسَوِّفاتِ؟ قالَت: ومَا المُسَوِّفاتُ يا رَسولَ اللّهِ؟ قالَ: المَرأَةُ الَّتي يَدعوها زَوجُها لِبَعضِ الحاجَةِ فَلا تَزالُ تُسَوِّفُهُ حَتّى يَنعُسَ زَوجُها ويَنامَ، فَتِلكَ لا تَزالُ المَلائِكَةُ تَلعَنُها حَتّى يَستَيقِظَ زَوجُها.

528. امام صادق عليه السلام:زنى براى كارى نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد. پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «شايد تو از تعلّل كنندگانى؟».

گفت: تعلّل كنندگان، چه كسانى هستند، اى پيامبر خدا؟

فرمود: «زنى كه شوهرش او را براى خواسته اش بخواند و او چندان تعلّل كند كه شوهرش چُرتش بگيرد و بخوابد. چنين زنى را فرشتگان، تا زمانى كه شوهرش بيدار شود، پيوسته لعنت مى كنند».

529. رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ لِلنِّساءِ ـ:لا تُطَوِّلَنَّ صَلاتَكُنَّ لِتَمنَعنَ أزواجَكُنَّ.

529. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ به زنان ـ:هرگز نمازهاى خود را طول ندهيد براى اين كه شوهرانتان را [از خود] باز داريد.

2 / 10 ـ 6: ذَمُّ عَدَمِ تَلبِيَةِ الزَّوجِ حاجَةَ زوجَتِهِ

2 / 10 ـ 6: نكوهشِ پاسخ ندادن شوهر به نياز همسرش

530. مسند ابن حنبل عن عبد اللّه بن عمرو:زَوَّجَني أبِي امرَأَةً مِن قُرَيشٍ، فَلَمّا دَخَلَت عَلَيَّ جَعَلتُ لا أنحاشُ لَها مِمّا بي مِنَ القُوَّةِ عَلَى العِبادَةِ مِنَ الصَّومِ وَالصَّلاةِ، فَجاءَ عَمرُو بنُ العاصِ إلى كَنَّتِهِ حَتّى دَخَلَ عَلَيها، فَقالَ لَها: كَيفَ وَجَدتِ بَعلَكِ؟ قالَت خَيرُ الرِّجالِ ـ أو كَخَيرِ البُعولَةِ مِن رَجُلٍ ـ لَم يُفَتِّشِ لَنا كَنفَا ، ولَم يَعرِف لَنا فِراشا.

فَأَقبَلَ عَلَيَّ، فَعَذَمَني وعَضَّني بِلِسانِهِ فَقالَ: أنكَحتُكَ امرَأَةً مِن قُرَيشٍ ذاتَ حَسَبٍ، فَعَضَلتَها وفَعَلتَ وفَعَلتَ؟!

ثُمَّ انطَلَقَ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَشَكاني، فَأَرسَلَ إلَيَّ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فَأَتَيتُهُ، فَقالَ لي: أتَصومُ النَّهارَ؟ قُلتُ: نَعَم، قالَ: وتَقومُ اللَّيلَ؟ قُلتُ: نَعَم، قالَ: لكِنّي أصومُ واُفطِرُ، واُصَلّي وأنامُ، وأمَسُّ النِّساءَ، فَمَن رَغِبَ عَن سُنَّتي فَلَيسَ مِنّي.

530. مسند ابن حنبل ـ به نقل از عبد اللّه بن عمرو [بن عاص] ـ:پدرم، زنى از قريش را

به همسرى من در آورد. چون بر من وارد شد، چندان سرگرم عبادت و روزه و نماز بودم كه به او اعتنا نمى كردم. عمرو بن عاص، به ديدن عروسش آمد و نزد او رفت و گفت: شوهرت را چگونه يافتى؟

همسرم گفت: بهترين مرد است ـ يا همانند بهترين شوهرهاست ـ. آغوشى براى ما نگشوده، و بسترى برايمان نمى شناسد!

پدرم، به من رو كرد و شروع كرد به نكوهش كردن و زخم زبان زدن به من و گفت: من زنى خانواده دار از قريش را به همسرى تو در آورده ام. آن گاه تو، به خواسته او بى توجّهى مى كنى و چنين و چنان مى كنى؟!

سپس نزد پيامبر صلى الله عليه و آله رفت و از من شكايت كرد. پيامبر صلى الله عليه و آله در پى من فرستاد و من نزد ايشان رفتم. به من فرمود: «آيا روزها را روزه مى گيرى؟».

گفتم: آرى.

فرمود: «و شب ها را به نماز مى گذرانى؟».

گفتم: آرى.

فرمود: «امّا من، گاهى روزه مى گيرم و گاهى نيز نمى گيرم. هم نماز مى خوانم و هم مى خوابم، و با زنان، همخوابگى مى كنم. پس هر كه از سنّت من روى گردانَد، از من نيست».

531. صحيح مسلم عن أنس:إنَّ نَفَرا مِن أصحابِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله سَأَلوا أزواجَ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله عَن عَمَلِهِ فِي السِّرِّ. فَقالَ بَعضُهُم: لا أتَزَوَّجُ النِّساءَ، وقالَ بَعضُهُم: لا آكُلُ اللَّحمَ، وقالَ بَعضُهُم: لا أنامُ عَلى فِراشٍ.

فَحَمِدَ اللّهَ وأثنى عَلَيهِ فَقالَ: ما بالُ أقوامٍ قالوا كَذا وكَذا؟! لكِنّي اُصَلّي وأنامُ وأصومُ واُفطِرُ وأتَزَوَّجُ النِّساءَ، فَمَن رَغِبَ عَن سُنَّتي فَلَيسَ مِنّي.

531. صحيح مسلم ـ به نقل از اَنَس ـ:گروهى از ياران پيامبر صلى الله عليه و آله از همسران پيامبر صلى الله عليه و آله در باره عمل ايشان در نهان پرسيدند. يكى از ياران پيامبر صلى الله عليه و آله گفت: من زن نمى گيرم. ديگرى گفت: من گوشت نمى خورم. و سومى گفت: من بر بستر نمى خوابم.

[خبر به پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد. برخاست]. پس خدا را حمد و ثنا نمود و فرمود: «عدّه اى را چه شده است كه چنين و چنان گفته اند؟! من [شب ها] هم نماز مى خوانم و هم مى خوابم. [روزها] گاهى روزه مى گيرم و گاه مى خورم، و با زنان هم ازدواج مى كنم. پس هر كه از سنّت من روى گردانَد، از من نيست».

532. الديوان المنسوب إلى الإمام عليّ عليه السلام ـ في بَيانِ شَكوَى امرَأَةٍ زَوجَها وجَوابِهِ لَها مِ أميرِالمُؤمنينِ بَينَهُما ـ:

زَوجي كَريمٌ يُبغِضُ المَحارِما يَقطَعُ لَيلاً قاعِدا وقائِما

ويُصبِحُ الدَّهرَ لَدَينا صائِما وقَد خَشيتُ أن يَكونَ آثِما

لِأَنَّهُ يُصبِحُ لي مُراغِما

وكانَ جوابُ زَوجِها:

لا اُصبِحُ الدَّهرَ بِهِنَّ هائِما ولا أكونُ بِالنِّساءِ ناعِما

لا بَل اُصَلّي قاعِدا وقائِما فَقَد أكونُ لِلذُّنوبِ لازِما

يا لَيتَني نَجَوتُ مِنها سالِما

ما حَكَمَ بِهِ عَلِيٌّ عليه السلام بَينَهُما:

مَهلاً فَقَد أصبَحتَ فيها آثِما لَكَ الصَّلاةُ قاعِدا وقائِما

ثَلاثَةٌ تُصبِحُ فيها صائِما ورابِعٌ تُصبِحُ فيهِ طاعِما

ولَيلَةٌ تَخلو لَدَيها ناعِما ما لَكَ أن تُمسِكَها مُراغِما

532. الديوان المنسوب إلى الإمام على عليه السلام ـ در بيان شكايت زنى از شوهرش و پاسخ امير مؤمنان عليه السلام به او و قضاوت ايشان ميان آن دو ـ: [زن گفت:] شوهرم، مرد بزرگوارى است و از حرام ها بيزار است.

شب ها را به قيام و قعود مى گذرانَد

و پيوسته روزه مى گيرد

و مى ترسم كه گنهكار باشد؛

زيرا به خواسته من بى اعتناست.

و شوهرش پاسخ داد:

من هرگز دل باخته آنان نيستم

و هرگز از زنان كام نمى گيرم.

نه! بلكه پيوسته در قيام و قعود نمازم؛

زيرا آلوده به گناهانم.

كاشكى از آنها به سلامت برَهَم!

على عليه السلام ميان آن دو، چنين داورى نمود:

آرام! كه تو با اين كار، گنهكارى

نماز خواندن و قيام و قعود، وظيفه توست

ليكن، سه روز را روزه بدار

و چهار روز را بخور

و يك شب را با آنان به كامجويى بگذران.

تو حقّ ندارى كه نامرادشان بگذارى.

533. صحيح ابن حبّان عن أبي موسى الأشعري:دَخَلَتِ امرَأَةُ عُثمانَ بنِ مَظعونٍ عَلى نِساءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَرَأَينَها سَيِّئَةَ الهَيئَةِ، فَقُلنَ: ما لَكِ؟ ما في قُرَيشٍ رَجُلٌ أغنى مِن بَعلِكِ! قالَت: ما لَنا مِنهُ مِن شَيءٍ؛ أمّا نَهارُهُ فَصائِمٌ، وأمّا لَيلُهُ فَقائِمٌ.

قالَ: فَدَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فَذَكَرنَ ذلِكَ لَهُ، فَلَقِيَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فَقالَ: يا عُثمانُ، أما لَكَ فِيَّ اُسوَةٌ؟ قالَ: وما ذاكَ يا رَسولَ اللّهِ فِداكَ أبي واُمّي؟

قالَ: أمّا أنتَ فَتَقومُ اللَّيلَ وتَصومُ النَّهارَ، وإنَّ لِأَهلِكَ عَلَيكَ حَقّا، وإنَّ لِجَسَدِكَ عَلَيكَ حَقّا، صَلِّ ونَم وصُم وأفطِر.

قالَ: فَأَتَتهُمُ المَرأَةُ بَعدَ ذلِكَ عَطِرَةً، كَأَنَّها عَروسٌ. فَقُلنَ لَها: مَه! قالَت: أصابَنا ما أصابَ النّاسَ.

533. صحيح ابن حبّان ـ به نقل از ابو موسى اشعرى ـ:زن عثمان بن مَظعون، نزد زنان پيامبر صلى الله عليه و آله آمد. او را با سر و وضع نامرتّبى ديدند. گفتند: تو را چه مى شود؟ در ميان قريش، مردى ثروتمندتر از شوهر تو نيست!

گفت: ما حظّى از او نمى بريم. روزش را روزه دار است و شبش را در عبادت.

پيامبر صلى الله عليه و آله كه آمد، همسرانش ماجرا را به ايشان گفتند. پيامبر صلى الله عليه و آله به ديدن عثمان رفت و فرمود: «اى عثمان! مگر من براى تو الگو نيستم؟».

گفت: چه شده است، اى رسول خدا؟ پدر و مادرم به فدايت!

فرمود: «تو شب ها را به عبادت مى گذرانى و روزها روزه مى گيرى، در حالى كه همسرت نيز بر تو حقّى دارد، و بدنت را هم بر تو حقّى است. [شب ها را] هم نماز بخوان و هم بخواب. [روزها] را هم روزه بگير و هم بخور».

بعد از آن، زن عثمان، خوش بو ـ مانند يك عروس ـ، نزد همسران پيامبر صلى الله عليه و آله آمد. زنان پيامبر صلى الله عليه و آله به او گفتند: هان! چه خبر شده؟!

گفت: به ما هم آن رسيد كه به ديگران مى رسد.

534. الإمام عليّ عليه السلام:جاءَ عُثمانُ بنُ مَظعونٍ إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، قَد غَلَبَني حَديثُ النَّفسِ ولَم اُحدِث شَيئا حَتّى أستَأمِرَكَ.

قالَ: بِمَ حَدَّثَتكَ نَفسُكَ يا عُثمانُ؟ قالَ: هَمَمتُ أن أسيحَ فِي الأَرضِ. قالَ: فَلا تَسِح فِي الأَرضِ، فَإِنَّ سِياحَةَ اُمَّتِي المَساجِدُ.

قالَ: وهَمَمتُ أن اُحَرِّمَ عَلى نَفسِي اللَّحمَ. فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: لا تَفعَل فَإِنّي أشتَهيهِ وآكُلُهُ، ولَو سَأَلتُ اللّهَ أن يُطعِمَنيهِ كُلَّ يَومٍ لَفَعَلَ.

فَقالَ: وهَمَمتُ أن أجُبَّ نَفسي. قالَ: يا عُثمانُ، لَيسَ مِنّا مَن فَعَلَ ذلِكَ بِنَفسِهِ ولا بِأَحَدٍ، إنَّ وَجأَ اُمَّتِي الصِّيامُ.

قال: وهَمَمتُ أن اُحَرِّمَ خَولَةَ عَلى نَفسي ـ يَعني امرَأَتَهُ ـ. قالَ: لا تَفعَل يا عُثمانُ، فَإِنَّ العَبدَ المُؤمِنَ إذا أخَذَ بِيَدِ زَوجَتِهِ كَتَبَ اللّهُ لَهُ عز و جل عَشرَ حَسَناتٍ ومَحا عَنهُ عَشرَ سَيِّئاتٍ، فَإِن قَبَّلَها كَتَبَ اللّهُ لَهُ مِئَةَ حَسَنَةٍ ومَحا عَنهُ مِئَةَ سَيِّئَةٍ، فَإِن ألَمَّ بِها كَتَبَ اللّهُ لَهُ ألفَ حَسَنَةٍ ومَحا عَنهُ ألفَ سَيِّئَةٍ وحَضَرَتهُمَا المَلائِكَةُ، وإذَا اغتَسَلا لَم يَمُرَّ الماءُ عَلى شَعرَةٍ مِن كُلِّ واحِدٍ مِنهُما إلّا كَتَبَ اللّهُ لَهُما حَسَنَةً ومَحا عَنهُما سَيِّئَةً، فَإِن كانَ ذلِكَ في لَيلَةٍ بارِدَةٍ، قالَ اللّهُ تَعالى لِلمَلائِكَةِ: اُنظُروا إلى عَبدَيَّ هذَينِ اغتَسَلا في هذِهِ اللَّيلَةِ البارِدَةِ عِلما مِنهُما أنّي رَبُّهُما، اُشهِدُكُم أنّي قَد غَفَرتُ لَهُما. فَإِن كانَ لَهُما في وَقعَتِهِما تِلكَ وَلَدٌ، كانَ لَهُما وَصيفا فِي الجَنَّةِ.

ثُمَّ ضَرَبَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله بِيَدِهِ عَلى صَدرِ عُثمانَ، وقالَ: يا عُثمانُ، لا تَرغَب عَن سُنَّتي، فَإِنَّ مَن رَغِبَ عَن سُنَّتي عَرَضَت لَهُ المَلائِكَةُ يَومَ القِيامَةِ فَصَرَفَت وَجهَهُ عَن حَوضي.

534. امام على عليه السلام:عثمان بن مَظعون، نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! وسوسه، بر من چيره گشته است؛ امّا دست به هيچ كارى نمى زنم تا اين كه از شما دستور بگيرم.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «به چه چيزى وسوسه شده اى، اى عثمان؟».

گفت: در اين انديشه ام كه زمين گَردى [و رهبانيت سيّار] در پيش گيرم.

فرمود: «زمين گردى مكن؛ زيرا زمين گردى امّت من، مسجدهاست».

گفت: و در اين انديشه ام كه گوشت خوردن را بر خود حرام سازم.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «چنين مكن. من خود، گوشت دوست دارم و مى خورم. اگر از خدا مى خواستم كه هر روز به من گوشت بخورانَد، اين كار را مى كرد».

گفت: و در اين انديشه ام كه خود را خواجه سازم.

فرمود: «اى عثمان! از ما نيست كسى كه با خود يا هر كس ديگرى چنين كند. خواجگى امّت من، روزه است».

گفت: در اين انديشه ام كه خوله، همسرم، را بر خود، حرام سازم.

فرمود: «چنين مكن ـ اى عثمان ـ؛ زيرا بنده مؤمن، هر گاه دست همسرش را بگيرد، خداوند عز و جل، ده حسنه برايش مى نويسد و ده گناه از او پاك مى كند. چنانچه او را ببوسد، خداوند، صد حسنه برايش مى نويسد و صد گناه از او مى زدايد. هر گاه با او در آميزد، خداوند، هزار حسنه برايش مى نويسد و هزار گناه از او مى زدايد، و

فرشتگان بر ايشان حاضر مى شوند. چون غسل كنند، آب بر هر تارِ مويى از آن دو نمى گذرد، مگر آن كه خداوند [به ازاى هر تارِ مو] يك حسنه برايشان مى نويسد و يك گناه مى زدايد. اگر اين، در شبى سرد باشد، خداوند متعال به فرشتگان مى فرمايد: بنگريد اين دو بنده ام را كه در اين شب سرد، غسل كردند، از آن روى كه يقين دارند من پروردگار آنان هستم. شما را گواه مى گيرم كه آن دو را آمرزيدم. پس اگر در اين آميزش، براى آن دو فرزندى بود، آن فرزند، خدمتكار ايشان در بهشت است».

آن گاه، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله با دستش به سينه عثمان زد و فرمود: «اى عثمان! از روش من، روى بر متاب كه هر كس از روش من روى برتابد، روز قيامت، فرشتگان، راه را بر او مى گيرند و روىِ او را از حوض من مى گردانند».

535. الإمام الصادق عليه السلام:جاءَتِ امرَأَةُ عُثمانَ بنِ مَظعونٍ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَقالَت: يا رَسولَ اللّهِ، إنَّ عُثمانَ يَصومُ النَّهارَ ويَقومُ اللَّيلَ! فَخَرَجَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله مُغضَبا يَحمِلُ نَعلَيهِ، حَتّى جاءَ إلى عُثمانَ فَوَجَدَهُ يُصَلّي، فَانصَرَفَ عُثمانُ حينَ رَأى رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله.

فَقالَ لَهُ: يا عُثمانُ، لَم يُرسِلنِي اللّهُ تَعالى بِالرَّهبانِيَّةِ، ولكِن بَعَثَني بِالحَنيفِيَّةِ السَّهلَةِ السَّمحَةِ، أصومُ واُصَلّي، وألمِسُ أهلي، فَمَن أحَبَّ فِطرَتي فَليَستَنَّ بِسُنَّتي، ومِن سُنَّتِي النِّكاحُ.

535. امام صادق عليه السلام:زن عثمان بن مَظعون، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! عثمان، روزها روزه مى گيرد و شب ها در عبادت است!

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله با عصبانيت، كفش هايش را برداشت و بيرون رفت تا نزد عثمان آمد. ديد كه مشغول نماز است. عثمان، با ديدن پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نمازش را قطع كرد. پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «اى عثمان! خداوند متعال، مرا به رهبانيت نفرستاده؛ بلكه مرا با آيين يكتاپرستىِ سهل و ساده گير، فرستاده است. من، هم روزه مى گيرم و هم نماز مى خوانم و هم با همسرم آميزش مى كنم. پس هر كه آيين مرا دوست دارد، بايد از سنّت من پيروى كند و از جمله سنّت من، ازدواج كردن است».

536. عنه عليه السلام:إنَّ ثَلاثَ نِسوَةٍ أتَينَ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَقالَت إحداهُنَّ: إنَّ زَوجي لا يَأكُلُ اللَّحمَ، وقالَتِ الاُخرى: إنَّ زَوجي لا يَشَمُّ الطّيبَ، وقالَتِ الاُخرى: إنَّ زَوجي لا يَقرَبُ النِّساءَ.

فَخَرَجَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَجُرُّ رِداءَهُ، حَتّى صَعِدَ المِنبَرَ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنى عَلَيهِ، ثُمَّ قالَ: ما بالُ أقوامٍ مِن أصحابي لا يَأكُلونَ اللَّحمَ، ولا يَشَمّونَ الطّيبَ، ولا يَأتونَ النِّساءَ؟! أما إنّي آكُلُ اللَّحمَ، وأشَمُّ الطّيبَ، وآتِي النِّساءَ، فَمَن رَغِبَ عَن سُنَّتي فَلَيسَ مِنّي.

536. امام صادق عليه السلام:سه زن، نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمدند. يكى از آنان گفت: شوهرم گوشت نمى خورد. دومى گفت: شوهرم بوى خوش استشمام نمى كند. سومى گفت: شوهرم با زنان، نزديكى نمى كند.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، در حالى كه رَدايش را مى كشيد، بيرون آمد و بر منبر شد و خدا را حمد و ثنا نمود و سپس فرمود: «چه شده است كه گروهى از يارانم گوشت نمى خورند، بوى خوش نمى بويند، و با زنان، هم بستر نمى شوند؟! به درستى كه من گوشت مى خورم، بوى خوش مى بويم و با زنان، هم بستر مى شوم. پس هر كه از راه و رسم من روى بگردانَد، از من نيست».

537. صحيح البخاري عن أبي جحيفة:آخى النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله بَينَ سَلمانَ وبَينَ أبِي الدَّرداءِ، فَزارَ سَلمانُ أبَا الدَّرداءِ فَرَأى اُمَّ الدَّرداءِ مُتَبَذِّلَةً، فَقالَ لَها: ما شَأنُكِ؟ قالَت: أخوكَ أبُو الدَّرداءِ لَيسَ لَهُ حاجَةٌ فِي الدُّنيا!

فَجاءَ أبُو الدَّرداءِ فَصَنَعَ لَهُ طَعاما، فَقالَ: كُل، قالَ: فَإِنّي صائِمٌ، قالَ: ما أنَا بِآكِلٍ حَتّى تَأكُلَ. قالَ: فَأَكَلَ، فَلَمّا كانَ اللَّيلُ ذَهَبَ أبُو الدَّرداءِ يَقومُ، قالَ: نَم، فَنامَ، ثُمَّ ذَهَبَ يَقومُ فَقالَ: نَم، فَلَمّا كانَ مِن آخِرِ اللَّيلِ قالَ سَلمانُ: قُمِ الآنَ، فَصَلَّيا.

فَقالَ: إنَّ لِرَبِّكَ عَلَيكَ حَقّا، ولِنَفسِكَ عَلَيكَ حَقّا، ولِأَهلِكَ عَلَيكَ حَقّا، فَأَعطِ كُلَّ ذي حَقٍّ حَقَّهُ. فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله فَذَكَرَ ذلِكَ لَهُ، فَقالَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: صَدَقَ سَلمانُ.

537. صحيح البخارى ـ به نقل از ابو جحيفه ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله سلمان و ابو دَردا را برادر هم قرار داد.

[روزى] سلمان، به ديدار ابو دردا رفت. پس اُمّ دردا را با سر و وضعى ژوليده يافت. گفت: چرا چنين؟

ابو دردا گفت: برادرت ابو دردا را با دنيا، كارى نيست!

ابو دردا آمد و براى سلمان، غذايى آماده كرد و گفت: تو بخور، من روزه هستم.

سلمان گفت: تا تو نخورى، من نمى خورم.

ابو دردا خورد. شب هنگام، ابو دردا خواست كه به شب زنده دارى بپردازد. سلمان گفت: بخواب. ابو دردا خوابيد.

دو باره خواست برخيزد. سلمان گفت: بخواب.

آخر شب كه فرا رسيد، سلمان گفت: حالا برخيز. پس هر دو به نماز پرداختند.

سلمان سپس گفت: پروردگارت را بر تو حقّى است، خودت را بر تو حقّى است، و خانواده ات را هم بر تو حقّى است. پس حقّ هر صاحبِ حقّى را ادا كن.

آن گاه ابو دردا نزد پيامبر صلى الله عليه و آله رفت و ماجرا را براى ايشان باز گفت. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «سلمان، راست گفته است».

538. سنن أبي داود عن عائشة:إنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله بَعَثَ إلى عُثمانَ بنِ مَظعونٍ فَجاءَهُ، فَقالَ: يا عُثمانُ، أرَغِبتَ عَن سُنَّتي؟ قالَ: لا وَاللّهِ يا رَسولَ اللّهِ، ولكن سُنَّتَكَ أطلُبُ.

قالَ: فَإِنّي أنامُ واُصَلّي، وأصومُ واُفطِرُ، وأنكِحُ النِّساءَ، فَاتَّقِ اللّهَ يا عُثمانُ، فَإِنَّ لِأَهلِكَ عَلَيكَ حَقّا، وإنَّ لِضَيفِكَ عَلَيكَ حَقّا، وإنَّ لِنَفسِكَ عَلَيكَ حَقّا، فَصُم وأفطِر وصَلِّ ونَم.

538. سنن أبى داوود ـ به نقل از عايشه ـ:پيامبر صلى الله عليه و آله در پى عثمان بن مَظعون فرستاد و او آمد. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «اى عثمان! آيا از سنّت من روى گردانى؟».

گفت: نه به خدا ـ اى پيامبر خدا ـ؛ بلكه طالب سنّت شما هستم.

فرمود: «من [شب ها،] هم مى خوابم و هم نماز مى خوانم، و [روزها،] هم روزه مى گيرم و هم مى خورم، و با زنان نيز آميزش مى كنم. پس، از خدا بترس، اى عثمان! چرا كه خانواده ات را بر تو حقّى است، ميهمانت را بر تو حقّى است، و خودت را هم بر تو حقّى است. پس [روزها،] هم روزه بگير و هم بخور و [شب ها،] هم نماز بخوان و هم بخواب».

راجع: هذه الموسوعة: ج3 ص500 (الاُسرة / الفصل الثاني / الحثّ على رعاية حقوق الاُسرة).

ر. ك: همين دانش نامه: ج3 ص501 (خانواده / فصل دوم / تشويق به پاسداشت حقوق خانواده).

2 / 10 ـ 7: النَّهيُ عَنِ الإِمساكِ عَنِ الزَّوجَةِ أكثَرَ مِن أربَعَةِ أشهُرٍ

2 / 10 ـ 7: نهى از هم بستر نشدن با همسر، بيش از چهار ماه

539. تهذيب الأحكام:سَأَلَ صَفوانُ بنُ يَحيى أبَا الحَسَنِ الرِّضا عليه السلام عَن رَجُلٍ يَكونُ عِندَهُ المَرأَةُ الشّابَّةُ، فَيُمسِكُ عَنهَا الأَشهُرَ وَالسَّنَةَ لا يَقرَبُها، لَيسَ يُريدُ الإِضرارَ بِها، يَكونُ لَهُم مُصيبَةٌ، أيَكونُ في ذلِكَ آثِما؟

قالَ: إذا تَرَكَها أربَعَةَ أشهُرٍ كانَ آثِما بَعدَ ذلِكَ.

539. تهذيب الأحكام ـ به نقل از صَفوان بن يحيى ـ:از امام رضا عليه السلام پرسيد[م]: مردى،

همسر جوانى دارد و چند ماه، حتّى يك سال مى گذرد و با او نزديكى نمى كند. نه اين كه بخواهد به او آزار برساند؛ بلكه مصيبتى ديده اند. آيا در اين باره، گناهكار است؟

فرمود: «چنانچه چهار ماه، او را ترك كند، پس از آن، گناهكار است».

2 / 10 ـ 8: ما يَنبَغي رِعايَتُهُ فِي المُباشَرَةِ

2 / 10 ـ 8: آنچه در هنگام آميزش، رعايت آن شايسته است

أ ـ الشَّبَقُ

الف ـ ميل شديد

540. الإمام الرضا عليه السلام:لا تُجامِع إلّا مِن شَبَقٍ.

540. امام رضا عليه السلام:نزديكى مكن، مگر از روى ميلِ شديد.

ب ـ الاِستِتارُ

ب ـ پنهان بودن

541. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:تَعَلَّموا مِنَ الغُرابِ خِصالاً ثَلاثا: اِستِتارَهُ بِالسِّفادِ ، وبُكورَهُ في طَلَبِ الرِّزقِ، وحَذَرَهُ.

541. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:از كلاغ، سه خصلت را ياد بگيريد: پنهانى آميزش كردن، سحرخيزى در طلب روزى، و محتاط بودن.

542. الإمام عليّ عليه السلام:نَهى رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله أن يُجامِعَ الرَّجُلُ امرَأَتَهُ وَالصَّبيُّ فِي المَهدِ يَنظُرُ إلَيهِما.

542. امام على عليه السلام:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نهى فرمود از اين كه مرد، با همسرش نزديكى كند، در حالى كه كودك، در گهواره به آنها مى نگرد.

543. الإمام الصادق عليه السلام:لا يُجامِعِ الرَّجُلُ امرَأَتَهُ ولا جارِيَتَهُ وفِي البَيتِ صَبِيٌّ، فَإِنَّ ذلِكَ مِمّا يورِثُ الزِّنا.

543. امام صادق عليه السلام:در اتاقى كه كودكى وجود دارد، مرد نبايد با زن يا كنيزش نزديكى كند؛ چرا كه اين كار، زنا به بار مى آورد.

ج ـ المُلاعَبَةُ

ج ـ مُلاعبه (بازى كردن)

544. تاريخ بغداد عن جابر:نَهى رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَنِ المُواقَعَةِ قَبلَ المُلاعَبَةِ.

544. تاريخ بغداد ـ به نقل از جابر ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از مجامعت پيش از ملاعبه، نهى فرمود.

545. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:ثَلاثَةٌ مِنَ الجَفاءِ:... وأن يَكونَ بَينَ الرَّجُلِ وأهلِهِ وِقاعٌ مِن غَيرِ أن يُرسِلَ رَسولاً؛ المِزاحَ وَالقُبَلَ. لا يَقَع أحَدُكُم عَلى أهلِهِ مِثلَ البَهيمَةِ!

545. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:سه چيز، از جفا [به همسر] است:... و اين كه ميان مرد و همسرش، آميزشى صورت پذيرد، بدون آن كه مرد، پيش تر، پيكى بفرستد: شوخى و بوسه. هيچ يك از شما مانند حيوانات، با همسرش نزديكى نكند!

546. عنه صلى الله عليه و آله:ثَلاثٌ مِنَ العَجزِ فِي الرَّجُلِ... وَالثّالِثُ: أن يُقارِبَ الرَّجُلُ جارِيَتَهُ فَيُصيبَها قَبلَ أن يُحادِثَها ويُؤانِسَها ويُضاجِعَها، فَيقضِيَ حاجَتَهُ مِنها قَبلَ أن تَقضِيَ حاجَتَها مِنهُ.

546. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:سه چيز، از ناتوانى مرد است:... و سوم، اين كه مرد، با كنيزش نزديكى كند و پيش از آن كه با او به صحبت كردن و مؤانست و هماغوشى بپردازد، كام گيرد، و نيازش را ارضا كند، پيش از آن كه كنيزش نيازش را از او بر آورَد.

547. الإمام الصادق عليه السلام:إنَّ أحَدَكُم لَيَأتي أهلَهُ فَتَخرُجُ مِن تَحتِهِ، فَلو أصابَت زِنجِيا لَتَشَبَّثَت بِهِ! فَإِذا أتى أحَدُكُم أهلَهُ فَليَكُن بَينَهُما مُلاعَبَةٌ؛ فَإِنَّهُ أطيَبُ لِلأَمرِ.

547. امام صادق عليه السلام:يكى از شما با زنش هم بستر مى شود؛ ولى زنش در حالى از كار او فارغ مى شود كه اگر مردى زنگى را بيابد، به او مى چسبد! پس هر گاه يكى از شما به سراغ همسرش رفت، بايد نخست، ميان آن دو، قدرى [شوخى و] ملاعبه صورت گيرد؛ چون اين [مقدّمه]، براى آن كار، لذّتبخش تر است.

د ـ التَّلَبُّثُ

د ـ درنگ ورزيدن

548. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إذا جامَعَ أحَدُكُم أهلَهُ فَليَصدُقها، ثُمَّ إذا قَضى حاجَتَهُ قَبل أن تَقضِيَ حاجَتَها فَلا يَعجَلها حَتّى تَقضِيَ حاجَتَها.

548. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه يكى از شما با همسرش هم بستر شد، او را نيز سخت بر انگيزد، و چنانچه پيش از او، نيازش برآورده شد، زودتر از او بر نخيزد تا وى نيز نيازش را برآورده سازد.

549. عنه صلى الله عليه و آله:إذا أرادَ أحَدُكُم أن يَأتِيَ أهلَهُ فَلا يَعجَلها.

549. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه يكى از شما خواست با همسرش نزديكى كند، زودتر از او، از جاى بر نخيزد.

550. عنه صلى الله عليه و آله:إذا خالَطَ الرَّجُلُ أهلَهُ فَلا يَنزو نَزوَ الدّيكِ، وَليَثبُت عَلى بَطنِها حَتّى تُصيبَ مِنهُ مِثلَ الَّذي أصابَ مِنها.

550. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه مرد، با همسرش در آميخت، خُروسْوار بر نجهد؛ بلكه روى شكم او بمانَد تا زن نيز به همان لذّتى كه وى رسيده، برسد.

551. الكافي عن ابن القدّاح:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: إذا جامَعَ أحَدُكُم فَلا يَأتِيهِنَّ كَما يَأتِي الطَّيرُ، لِيَمكُث وَليَلبَث. قالَ بَعضُهُم: وَليَتَلَبَّث.

551. الكافى ـ به نقل از ابن قدّاح، از امام صادق عليه السلام ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «هر گاه يكى از شما مجامعت كرد، مانند پرندگان، با آنان (همسرش) نزديكى نكند؛ بلكه بايد مكث و درنگ كند».

552. الإمام عليّ عليه السلام:إذا أرادَ أحَدُكُم أن يَأتِيَ زَوجَتَهُ فَلا يَعجَلها، فَإِنَّ لِلنِّساءِ حَوائِجَ.

552. امام على عليه السلام:هر گاه يكى از شما خواست كه با همسرش نزديكى كند، زودتر از او، از جاى بر نخيزد؛ چرا كه زنان نيز نيازهايى دارند.

ه ـ الذِّكرُ والدُّعاءُ

ه ـ ذكر و دعا

553. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أما لَو أنَّ أحَدَهُم إذا أرادَ أن يَأتِيَ أهلَهُ قالَ: «بِسمِ اللّهِ، اللّهُمَّ جَنِّبنَا الشَّيطانَ وجَنِّبِ الشَّيطانَ ما رَزَقتَنا» فَإِنَّهُ إن يُقَدَّر بَينَهُما وَلَدٌ في ذلِكَ، لَم يَضُرَّهُ شَيطانٌ أبَدا.

553. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هان! اگر هر يك از شما، هنگامى كه مى خواهد با زنش هم بستر شود، بگويد: «به نام خدا. بار خدايا! ما را از [شرّ] شيطان به دور دار، و شيطان را از آنچه روزىِ ما كرده اى، دور بدار»؛ چرا كه چنانچه در آن مجامعت، فرزندى برايشان مقدّر شود، هيچ شيطانى، هرگز به او گزند نمى رسانَد.

554. الإمام الباقر عليه السلام:إذا أرَدتَ الوَلَدَ فَقُل عِندَ الجِماعِ: اللّهُمَّ ارزُقني وَلَدا وَاجعَلهُ تَقِيّا، لَيسَ في خَلقه زِيادَةٌ ولا نُقصانٌ، وَاجعَل عاقِبَتَهُ إلى خَيرٍ.

554. امام باقر عليه السلام:هر گاه خواستى فرزنددار شوى، هنگام آميزش بگو: بار خدايا! مرا فرزندى روزى فرما، و او را پرهيزگار، و با جسمى سالم و بدون افزونى و كاستى، قرار بده و او را عاقبت به خير بگردان.

555. الكافي عن عبد الرحمن بن كثير:كُنتُ عِندَ أبي عَبدِ اللّهِ عليه السلام جالِسا، فَذَكَرَ شِركَ الشَّيطانِ فَعَظَّمَهُ حَتّى أفزَعَني، قُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ، فَمَا المَخرَجُ مِن ذلِكَ؟

قالَ: إذا أرَدتَ الجِماعَ فَقُل: بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ الَّذي لا إلهَ إلّا هُوَ بَديعُ السَّماواتِ وَالأَرضِ، اللّهُمَّ إن قَضَيتَ مِنّي في هذِهِ اللَّيلَةِ خَليفَةً، فَلا تَجعَل لِلشَّيطانِ فيهِ شِركا ولا نَصيبا ولا حَظّا، وَاجعَلهُ مُؤمِنا مُخلِصا مُصَفّىً مِنَ الشَّيطانِ ورِجزِهِ، جَلَّ ثَناؤُكَ.

555. الكافى ـ به نقل از عبد الرحمان بن كثير ـ:نزد امام صادق عليه السلام نشسته بودم كه ايشان از شريك شدن شيطان [در نطفه اولاد]، با چنان اهمّيتى ياد كرد كه مرا ترساند. گفتم: فدايت شوم! راهِ نجات از آن چيست؟

فرمود: «هر گاه خواستى آميزش كنى، بگو: به نام خداى بخشاينده مهربان كه معبودى جز او نيست و آفريننده آسمان ها و زمين است. بار خدايا! اگر در اين شب، چنان حكم فرمودى كه مرا جانشينى باشد، براى شيطان در او، شريك و نصيب و بهره اى قرار مده، و او را مؤمنى پاك از شيطان و پليدىِ او بگردان. بزرگ است ثناى تو».

556. الإمام الصادق عليه السلام:إذا أتى أحَدُكُم أهلَهُ فَليَذكُرِ اللّهَ، فَإِنَّ مَن لَم يَذكُرِ اللّهَ عِندَ الجِماعِ وكانَ مِنهُ وَلَدٌ، كانَ ذلِكَ شِركَ شَيطانٍ، ويُعرَفُ ذلِكَ بِحُبِّنا وبُغضِنا.

556. امام صادق عليه السلام:هر گاه يكى از شما با همسرش نزديكى كرد، خدا را ياد كند [و بسم اللّه بگويد]؛ زيرا هر كه در هنگام آميزش، خدا را ياد نكند و فرزندى از او به دنيا بيايد، شيطان، در [تولّد] او شركت دارد، و اين، از دوستى و دشمنى [آن كودك] با ما شناخته مى شود.

و ـ التَّوَضُّؤُ لِلعَودِ

و ـ وضو گرفتن براى آميزش مجدّد

557. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إذا أتى أحَدُكُم أهلَهُ ثُمَّ أرادَ أن يَعودَ، فَليَتَوَضَّأ فَإِنَّهُ أنشَطُ لِلعَودِ.

557. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه يكى از شما با همسرش نزديكى كرد، سپس خواست كه دوباره نزديكى كند، وضو بسازد؛ زيرا اين كار، بر نشاط او براى بار دوم مى افزايد.

558. عنه صلى الله عليه و آله:إذا أتى أحَدُكُم أهلَهُ ثُمَّ بَدا لَهُ أن يُعاوِدَ، فَليَتَوَضَّأ بَينَهُما وُضوءا.

558. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه يكى از شما با همسرش آميزش كرد، سپس دلش خواست [كه دوباره، نزديكى را] تكرار كند، ميان آن دو، وضويى بسازد.

559. عنه صلى الله عليه و آله:يُكرَهُ أن يَغشَى الرَّجُلُ المَرأَةَ وَقدِ احتَلَمَ، حَتّى يَغتَسِلَ مِنِ احتِلامِهِ الَّذي رَأى، فَإِن فَعَلَ وخَرَجَ الوَلَدُ مَجنونا فَلا يَلومَنَّ إلّا نَفسَهُ.

559. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مكروه است مردى كه محتلم شده، [دوباره] با زن نزديكى كند، مگر اين كه غسل نمايد. پس اگر با آن حالت، نزديكى كرد و فرزندى ديوانه به دنيا آمد، نبايد كسى جز خودش را ملامت كند.

2 / 10 ـ 9: ما لا يَنبَغي فِي المُباشَرَةِ

2 / 10 ـ 9: آنچه در آميزش، شايسته نيست

أ ـ الإِفراطُ

الف ـ زياده روى

560. كتاب من لا يحضره الفقيه:قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: مَن أرادَ البَقاءَ ولا بَقاءَ، فَليُباكِرِ الغَداءَ، وَليُجَوِّدِ الحِذاءَ، وَليُخَفِّفِ الرِّداءَ، وَليُقِلَّ مُجامَعَةَ النِّساءِ.

قيلَ: يا رَسولَ اللّهِ، وما خِفَّةُ الرِّداءِ؟ قالَ: قِلَّةُ الدَّينِ.

560. كتاب من لا يحضره الفقيه:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «هر كه مى خواهد جاودانه بماند ـ كه البتّه جاودانگى، در كار نيست ـ، صبحانه تناول كند، كفش نيكو [و مناسب] بپوشد، ردايش سبُك باشد، و با زنان، كمتر نزديكى كند».

گفته شد: اى پيامبر خدا! سبُكى ردا چيست؟

فرمود: «اندك بودن دَين».

561. الإمام عليّ عليه السلام ـ حينَما سُئِلَ عَنِ الجِماعِ ـ:حَياءٌ يَرتَفِعُ، وعَوراتٌ تَجتَمِعُ، أشبَهُ شَيءٍ بِالجُنونِ، الإِصرارُ عَلَيهِ هَرَمٌ، وَالإِفاقَةُ مِنهُ نَدَمٌ، ثَمَرَةُ حَلالِهِ الوَلَدُ؛ إن عاشَ فَتَنَ، وإن ماتَ حَزَنَ.

561. امام على عليه السلام ـ در پاسخ اين پرسش كه: جماع چيست؟ ـ:پرده شرمى كنار مى رود، و شرمگاه هايى به هم مى آميزند، كه شبيه ترين حالت به ديوانگى است. زياده روى در آن، پيرى مى آورد، و چون از آن حالت به خود بيايد، پشيمان مى شود. ميوه حلالش، فرزند است كه اگر زنده بمانَد، [والدينش را] گرفتار مى كند، و اگر بميرد، [براى آنها] اندوه مى آورد.

ب ـ المُباشَرَةُ حاقِنا

ب ـ آميزش، در حالتِ پُر بودن معده و مثانه

562. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لا يُجامِعَنَّ أحَدُكُم وبِهِ حَقنٌ مِن خَلَأٍ ، فَإِنَّ مِنهُ يَكونُ البَواسِيرُ . ولا يُجامِعَنَّ أحَدٌ مِنكُم وبِهِ حَقنٌ مِن بَولٍ، فَإِنَّهُ يَكونُ مِنهُ النَّواصيرُ .

562. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:[زنهار!] هيچ يك از شما در حالى كه نياز به قضاى حاجت دارد، نزديكى نكند؛ زيرا اين كار، بيمارىِ بواسير ايجاد مى كند. [زنهار!] هيچ يك از شما در حالى كه مثانه اش پُر است، نزديكى نكند؛ چرا كه اين كار، باعث ناسور (فيستول) مى شود.

ج ـ المُباشَرَةُ مُستَقبِلَ القِبلَةِ

ج ـ آميزش رو به قبله

563. الإمام عليّ عليه السلام ـ في ذِكرِ جُمَلٍ مِن مَناهِي النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ـ:نَهى أن يُجامِعَ الرَّجُلُ أهلَهُ مُستَقبِلَ القِبلَةِ.

563. امام على عليه السلام ـ در بيان شَمّه اى از نهى هاى پيامبر صلى الله عليه و آله ـ:ايشان از اين كه مرد، با همسرش، رو به قبله نزديكى كند، نهى فرمود.

د ـ مُباشَرَةُ المَرأَةِ بِشَهوَةِ غَيرِها

د ـ آميزش با زن، به هوسِ زنى ديگر

564. رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ في وَصِيَّتِهِ لِأَميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام ـ:يا عَلِيُّ، لا تُجامِعِ امرَأَتَكَ بِشَهوَةِ امرَأَةِ غَيرِكَ، فَإِنّي أخشىٰ إن قُضِيَ بَينَكُما وَلَدٌ أن يَكونَ مُخَنَّثا أو مُؤَنَّثا مُخَبَّلاً.

564. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در توصيه هايش به امير مؤمنان عليه السلام ـ:اى على! با زنت به هوس زنى ديگر، نزديكى نكن؛ زيرا مى ترسم اگر فرزندى برايتان مقدّر شود، مخنّث يا زن صفت و ديوانه باشد.

565. عنه صلى الله عليه و آله ـ أيضا ـ:يا عَلِيُّ، لا تُجامِع أهلَكَ عَلى شَهوَةِ اُختِها، فَإِن قُضِيَ بَينَكُما وَلَدٌ يَكونُ عَشّارا أو عَونا لِلظّالِمِ، ويَكونُ هَلاكُ فِئامٍ مِنَ النّاسِ عَلى يَدَيهِ.

565. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در توصيه هايش به امير مؤمنان عليه السلام ـ:اى على! با همسرت، به هوسِ خواهر او نزديكى مكن؛ زيرا اگر فرزندى برايتان مقدّر شود، باجگير يا كمكِ ستمگر خواهد بود، و گروهى از مردم، به دست او نابود مى شوند.

ه ـ الشِّياعُ

ه ـ فَخرفروشى به كثرت آميزش

566. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:الشِّياعُ حَرامٌ.

566. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:فَخرفروشى به كثرت آميزش، حرام است.

و ـ إخبارُ الآخَرينَ

و ـ نقل كردن براى ديگران

567. مسند ابن حنبل عن شهر:حَدَّثَتني أسماءُ بنتُ يَزيدَ أنَّها كانَت عِندَ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله وَالرِّجالُ وَالنِّساءُ قُعودٌ عِندَهُ، فَقالَ: لَعَلَّ رَجُلاً يَقولُ ما يَفعَلُ بِأَهلِهِ، ولَعَلَّ امرَأَةً تُخبِرُ بِما فَعَلَت مَعَ زَوجِها! فَأَرَمَّ القَومُ، فَقُلتُ: إي وَاللّهِ يا رَسولَ اللّهِ، إنَّهُنَّ لَيَقُلنَ، وإنَّهُم لَيَفعَلونَ!

قالَ: فَلا تَفعَلوهُ، فَإِنَّما ذلِكَ مَثَلُ الشَّيطانِ لَقِيَ شَيطانَةً في طَريقٍ فَغَشِيَها وَالنَّاسُ يَنظُرونَ.

567. مسند ابن حنبل ـ به نقل از شهر ـ:اسماء بنت يزيد برايم گفت كه وى نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بود و مردان و زنان، كنار او نشسته بودند. ايشان فرمود: «ممكن است مردى، از كارى كه با همسرش مى كند، بگويد، و يا زنى، از كارى كه با شوهرش كرده، خبر دهد؟!».

جمعيت، سكوت كرد. من گفتم: بله. البتّه، اى پيامبر خدا! هم زن ها مى گويند، و هم مردها اين كار را مى كنند!

فرمود: «اين كار را نكنيد؛ زيرا اين كار، به آن مى مانَد كه شيطان ، ماده شيطانى را در گذرگاهى ببيند و بر او بر جهد و مردم تماشا كنند».

568. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إنَّ مِن أشَرِّ النّاسِ عِندَ اللّهِ مَنزِلَةً يَومَ القِيامَةِ، الرَّجُلَ يُفضي إلَى امرَأَتِهِ وتُفضي إلَيهِ، ثُمَّ يَنشُرُ سِرَّها.

568. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:از جمله كسانى كه در روز قيامت، بدترين جايگاه را نزد خدا دارند، مردى است كه با همسرش و همسرش با او، كارى انجام بدهد، سپس راز او را فاش سازد.

569. عمل اليوم والليلة لابن السنّي عن أبي هريرة:إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله قالَ: ألا هَل عَسى رَجُلٌ يُغلِقُ بابَهُ ويُرخي سِترَهُ، ويُستَرُ بِسِترِ اللّهِ عز و جل، فَيَخرُجُ فَيقولُ: فَعَلتُ بِأَهلي وفَعَلتُ!

فَقامَت جارِيَةٌ كَعابٌ فَقالَت: وَاللّهِ إنّهم لَيَفعَلون وإنَّهُنَّ لَيَفعَلن.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: أفَلا اُخبِرُكُم بِمَثَلِ ذلِكَ؟ قالوا: وما مَثَلُهُ؟ قالَ: مَثَلُ شَيطانٍ لَقِيَ شَيطانَةً في سِكَّةٍ فَنَكَحَها وَالنّاسُ يَنظُرونَ!

569. عمل اليوم و الليلة، ابن سنّى ـ به نقل از ابو هريره ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «آيا ممكن است كه مردى، دَرِ اتاقش را ببندد و پرده اش را بيندازد، و خدا هم بر او پرده پوشى كند و سپس بيرون بيايد و بگويد: من با زنم چه و چه كردم؟».

دختركى جوان برخاست و گفت: به خدا كه مردها چنين مى كنند و همچنين زن ها!

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «آيا به شما نگويم كه اين كار، مانند چيست؟».

گفتند: مانند چيست؟

فرمود: «مانند اين كه شيطان، در گذرگاهى، به ماده شيطانى بر خورَد و با او بياميزد و مردم نگاه كنند!».

570. المعجم الكبير عن أبي اُمامة:بَينَما رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَوما جالِسٌ وعِندَهُ امرَأَةٌ، إذ قالَ لَها رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: إنّي لَأَحسَبُكُنَّ تُخبِرنَ بِما يَفعَلُ بِكُنَّ أزواجُكُنَّ؟ قالَت: إي وَاللّهِ بِأَبي واُمّي يا رَسولَ اللّهِ، إنّا لَنَفتَخِرُ بِذلِكَ.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: فَلا تَفعَلن، فَإِنَّ اللّهَ يَمقُتُ مَن يَفعَلُ ذلِكَ.

فَقالَ لَها: إنّي لَأَحسَبُ إحداكُنَّ إذا أتاها زَوجُها لَيَكشِفانِ عَنهُمَا اللِّحافَ، يَنظُرُ أحَدُهُما إلى عَورَةِ صاحِبِهِ كَأَنَّهُما حِمارانِ! قالَت: إي وَاللّهِ بِأَبي واُمّي، إنّا لَنَفعَلُ ذلِكَ.

قالَ: لا تَفعَلوا ذلِكَ، فَإِنَّ اللّهَ يَمقُتُ عَلى ذلِكَ.

570. المعجم الكبير ـ به نقل از ابو اُمامه ـ:روزى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نشسته بود و زنى هم نزد ايشان بود، كه پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «گمان مى كنم شما كارى را كه شوهرانتان با شما مى كنند، بازگو مى كنيد [. درست است]؟

زن گفت: آرى، به خدا! پدر و مادرم به فدايت، اى پيامبر خدا! ما به اين كار، افتخار مى كنيم.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «اين كار را نكنيد؛ زيرا خداوند، كسى را كه چنين مى كند، دشمن مى دارد».

باز به او فرمود: «گمان مى كنم كه هر يك از شما، وقتى شوهرش به سراغ او مى رود، هر دو نفرشان، لحاف را از خود كنار مى زنند و به عورت يكديگر مى نگرند، چنان كه گويى دو اُلاغ اند!».

زن گفت: آرى، به خدا! پدر و مادرم به فدايت! اين كار را مى كنيم.

فرمود: «چنين نكنيد؛ زيرا خداوند، اين كار را دشمن مى دارد».

2 / 10 ـ 10: ما يَحرُمُ مِنَ المُباشَرَةِ

2 / 10 ـ 10: موارد آميزش حرام

أ ـ مُقارَبَةُ الحائِضِ

الف ـ آميزش با زن در زمان قاعدگى

الكتاب

«وَيَسْئلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذىً فَاعْتَزِلُواْ النِّسَاءَ فِى الْمَحِيضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ».

«از تو در باره عادت ماهانه [ى زنان] مى پرسند. بگو: آن، رنجى است. پس هنگام عادت ماهانه از [آميزش با] زنان، كناره گيرى كنيد، و به آنان نزديك نشويد تا پاك شوند. پس چون پاك شدند، از همان جا كه خدا به شما فرمان داده است، با آنان آميزش كنيد. خداوند، توبه كاران و پاكيزگان را دوست مى دارد».

الحديث

571. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن جامَعَ امرَأَتَهُ وهِيَ حائِضٌ فَخَرَجَ الوَلَدُ مَجذوما أو أبرَصَ، فَلا يَلومَنَّ إلّا نَفسَهُ.

571. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس، با زنش در زمان عادت ماهانه اش نزديكى كرد و فرزندى جذامى يا پيس، به دنيا آمد، جز خودش، كسى را سرزنش نكند.

572. تهذيب الأحكام عن عيص بن القاسم:سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام عَن رَجُلٍ واقَعَ امرَأَتَهُ وهِيَ طامِثٌ ، قالَ: لا يَلتَمِس فِعلَ ذلِكَ، فَقَد نَهَى اللّهُ أن يَقرَبَها.

572. تهذيب الأحكام ـ به نقل از عيص بن قاسم ـ:از امام صادق عليه السلام در باره آميزش مرد با زنش، هنگام عادت ماهانه اش پرسيدم، فرمود: «دنبال چنين كارى نرود؛ زيرا خداوند، از نزديك شدن به زن [در چنين مواقعى] نهى فرموده است».

573. الإمام الصادق عليه السلام:لا يُبغِضُنا إلّا مَن خَبُثَت وِلادَتُهُ، أو حَمَلَت بِهِ اُمُّهُ في حَيضِها.

573. امام صادق عليه السلام:ما را دشمن نمى دارد، مگر كسى كه ناپاك، زاده شده باشد، يا مادرش در زمان قاعدگى اش، او را حامله شده باشد.

574. الكافي عن عذافر الصيرفي:قالَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام: تَرى هؤُلاءِ المُشَوَّهينَ خَلقُهُم؟ قالَ: قُلتُ: نَعَم.

قالَ: هؤُلاءِ الَّذينَ آباؤُهُم يَأتونَ نِساءَهُم فِي الطَّمثِ.

574. الكافى ـ به نقل از عذافر صيرفى ـ:امام صادق عليه السلام فرمود: «اين ناقص الخلقه ها را مى بينى؟».

گفتم: آرى.

فرمود: «اينها كسانى هستند كه پدرانشان با زنانشان، در زمان قاعدگى، نزديكى مى كنند».

575. الإمام الصادق عليه السلام:المُستَحاضَةُ تَنظُرُ أيّامَها، فَلا تُصَلِّ فيها ولا يَقرَبها بَعلُها.

575. امام صادق عليه السلام:زن حائض، بايد آن چند روزِ خود را صبر كند. در اين روزها، نه نماز بخواند و نه شوهرش با او نزديكى كند.

576. دعائم الإسلام:رُوّينا عَن أهلِ البَيتِ ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِم ـ أنَّ المَرأَةَ إذا حاضَت أو نَفِسَت حَرُمَ عَلى زَوجِها وَطؤُها حَتّى تَطهُرَ وتَغتَسِلَ.

576. دعائم الإسلام:از اهل بيت ـ كه درودهاى خداوند بر آنها باد ـ، روايت داريم كه زن، هر گاه حيض يا نَفاس باشد، بر شوهرش حرام است كه با او نزديكى كند، تا آن گاه كه پاك شود و غسل كند.

ب ـ المُباشَرَةُ حالَ الاِعتِكافِ فِي المَسجِدِ

ب ـ آميزش، هنگام اعتكاف در مسجد

الكتاب

«وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاكِفُونَ فِى الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ ءَايَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ».

«و در حالى كه در مساجد، معتكف هستيد، [با زنان] در نياميزيد. اين است حدود احكام الهى. پس بدانها نزديك نشويد. اين گونه، خدا آيات خود را براى مردم بيان مى كند. باشد كه پروا پيشه كنند».

الحديث

577. كتاب من لا يحضره الفقيه عن زرارة:سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ عليه السلام عَنِ المُعتَكِفِ يُجامِعُ؟ قالَ: إذا فَعَلَ ذلِكَ فَعَلَيهِ ما عَلَى المُظاهِرِ. وقَد رُوِيَ أنَّهُ إن جامَعَ فِي اللَّيلِ فَعَلَيهِ كَفّارَةٌ واحِدَةٌ، وإن جامَعَ بِالنَّهارِ فَعَلَيهِ كَفّارَتانِ .

577. كتاب من لا يحضره الفقيه ـ به نقل از زُراره ـ:از امام باقر عليه السلام پرسيدم: آيا معتكِف مى تواند نزديكى كند؟

فرمود: «اگر چنين كرد، همان كفّاره ظِهار كننده، به او تعلّق مى گيرد. روايت شده است كه اگر در شبْ نزديكى كرد، يك كفّاره بر عهده اوست، و اگر در روزْ نزديكى كرد، دو كفّاره دارد».

578. الكافي عن سماعة بن مهران:سَأَلتُ أبا عَبدِاللّهِ عليه السلام عَن مُعتَكِفٍ واقَعَ أهلَهُ؟ قالَ: هُوَ بِمَنزِلَةِ مَن أفطَرَ يَوما مِن شَهرِ رَمَضانَ .

578. الكافى ـ به نقل از سماعة بن مهران ـ:از امام صادق عليه السلام در باره آميزشِ معتكف، با همسرش پرسيدم. فرمود: «او به منزله كسى است كه روزه يك روز از ماه رمضان را بخورد».

579. الكافي عن الحسن بن الجهم عن أبي الحسن عليه السلام، قالَ:سَأَلتُهُ عَنِ المُعتَكِفِ يَأتي أهلَهُ؟ فَقالَ: لا يَأتِي امرَأَتَهُ لَيلاً ولا نَهارا وهُوَ مُعتَكِفٌ .

579. الكافى ـ به نقل از حسن بن جَهم ـ:از ابو الحسن عليه السلام در باره نزديكى كردن معتكف با همسرش پرسيدم. فرمود: «در زمانى كه معتكف است، نه شب و نه روز، نبايد با زنش نزديكى كند».

2 / 11: الدّعاء

2 / 11: دعا كردن

2 / 11 ـ 1: الدُّعاءُ لِلأَهلِ

2 / 11 ـ 1: دعا كردن براى خانواده

الكتاب

«رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَ تَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ».

«خداوندا! ما به خود، ستم كرديم. اگر ما را نيامرزى و به ما رحم نكنى، بى گمان، از زيانكاران خواهيم بود».

«قَالُواْ لَئِن لَّمْ تَنتَهِ يَالُوطُ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْمُخْرَجِينَ * قَالَ إِنِّى لِعَمَلِكُم مِّنَ الْقَالِينَ * رَبِّ نَجِّنِى وَ أَهْلِى مِمَّا يَعْمَلُونَ * فَنَجَّيْنَاهُ وَ أَهْلَهُ أَجْمَعِينَ».

«گفتند: اى لوط! اگر دست بر ندارى، قطعا از اخراج شدگان خواهى بود. گفت: من دشمنِ كردار شما هستم. پرودگارا! مرا و خانواده ام را از آنچه انجام مى دهند، رهايى بخش. پس ما او و همه خانواده اش را نجات داديم».

الحديث

580. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:إنَّ جَبرَئيلَ عليه السلام جاءَني فَقالَ: يا مُحَمَّدُ... قُل: اللّهُمَّ رَبَّ النّورِ العَظيمِ، ورَبَّ الكُرسِيِّ الرَّفيعِ... هَب لي كَما وَهَبتَ لِأَولِيائِكَ وأهلِ طاعَتِكَ، فَإِنّي مُؤمِنٌ بِكَ ومُتَوَكِّلٌ عَلَيكَ، مُنيبٌ إلَيكَ مَعَ مَصيري إلَيكَ، وتَجمَعُ لي ولِأَهلي ولِوَلَدِي الخَيرَ كُلَّهُ، وتَصرِفُ عَنّي وعَن وَلَدي وأهلِي الشَّرَّ كُلَّهُ، أنتَ الحَنّانُ المَنّانُ، بَديعُ السَّماواتِ وَالأَرضِ.

580. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:جبرئيل عليه السلام نزد من آمد و گفت: «اى محمّد!... بگو: خدايا! اى صاحبِ نور بزرگ! اى صاحبِ كرسى بلندپايه!... به من ببخش، همچنان كه به دوستانت و اهل طاعتت بخشيدى؛ چرا كه من [نيز] مؤمن به تو هستم و بر تو توكّل دارم. انابه كننده به درگاه تو هستم و حركتم به سوى توست. همه خوبى ها را براى من و زن و فرزندانم گرد آور، و بدى را سراسر، از من و زن و فرزندانم دور بگردان. تويى مهربان و بنده نواز، و ابداع كننده آسمان ها و زمين».

581. عنه صلى الله عليه و آله:اللّهمُّ إنّي أسأَلُكَ العَفوَ وَالعافِيَةَ فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ، اللّهُمَّ أسأَلُكَ العَفوَ وَالعافِيَةَ في ديني ودُنيايَ وأهلي ومالي، اللّهُمَّ استُر عَوراتي، وآمِن رَوعاتي، وَاحفَظني مِن بَينِ يَدَيَّ ومِن خَلفي، وعَن يَميني وعَن شِمالي ومِن فَوقي، وأعوذُ بِكَ أن اُغتالَ مِن تَحتي.

581. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بار خدايا! بخشش و سلامت در دنيا و آخرت را از تو درخواست مى كنم. بار خدايا! بخشش و سلامت در دين و دنيايم و خانواده و دارايى ام را از تو درخواست مى كنم. بار خدايا! برهنگى هايم (عيب هايم) را بپوشان، و ترس هايم را بزداى، و مرا از پيشِ رو و پشتِ سرم و از راست و چپم و از بالاى سرم، محافظت فرما. به تو پناه مى برم از اين كه از زيرِ پايم، به ناگاه، فرو گرفته شوم.

582. الإمام الصادق عليه السلام:كانَ أبي يَقولُ:... اللّهُمَّ إنّي أعوذُ بِكَ مِن دَرَكِ الشَّقاءِ، ومِن شَماتَةِ الأَعداءِ، وأعوذُ بِكَ مِنَ الفَقرِ وَالوَقرِ ، وأعوذُ بِكَ مِن سوءِ المَنظَرِ فِي الأَهلِ وَالمالِ وَالوَلَدِ.

582. امام صادق عليه السلام:پدرم مى گفت: «... بار خدايا! از دامنگير شدن بدبختى، و از شماتت دشمنان به تو پناه مى برم. از نادارى و گران بارى، به تو پناه مى برم. از ديدن صحنه بد در زن و اموال و فرزند، به تو پناه مى برم».

583. عنه عليه السلام:حَصِّنوا أموالَكُم وأهليكُم، وَأحرِزوهُم بِهذِهِ وقولوها بَعدَ صَلاةِ العِشاءِ الآخِرَةِ: «اُعيذُ نَفسي وذُرِّيَّتي وأهلَ بَيتي ومالي، بِكَلماتِ اللّهِ التّامَّةِ، مِن كُلِّ شَيطانٍ وهامَّةٍ ، ومن كُلِّ عَينٍ لامَّةٍ »، وهِيَ العوذَةُ الَّتي عَوَّذَ بِهِا جَبرَئيلُ عليه السلام الحَسَنَ وَالحُسَينَ صَلواتُ اللّهِ عَلَيهِما.

583. امام صادق عليه السلام:اموال و خانواده خود را با اين دعا نگهدارى كنيد، و آن را بعد از نماز عشا بگوييد: «خودم را و فرزندانم را و خانواده ام را و اموالم را از گزند هر شيطان و گزنده اى و از هر چشمِ بدى، در پناه كلماتِ تامّ خداوند، در مى آورم».

اين، تعويذى (دعايى) است كه جبرئيل عليه السلام براى حسن و حسين ـ كه درودهاى خدا بر ايشان باد ـ فراهم كرد.

584. عنه عليه السلام:كانَ أبي عليه السلام يَقولُ في دُعائِهِ: رَبِّ أصلِح لي نَفسي، فَإِنَّها أهَمُّ الأَنفُسِ إلَيَّ، رَبِّ أصلِح لي ذُرِّيَّتي؛ فَإِنَّهُم يَدي وعَضُدي، رَبِّ وأصلِح لي أهلَ بَيتي؛ فَإِنَّهُم لَحمي ودَمي، رَبِّ أصلِح لي جَماعَةَ إخوَتي وأخَواتي ومُحِبِّيَّ؛ فَإِنَّ صَلاحَهُم صَلاحي.

584. امام صادق عليه السلام:پدرم عليه السلام در دعايش مى گفت: «خداوندا! مرا اصلاح فرما؛ زيرا من، مهم ترين كس در نزد خويشم. خداوندا! فرزندانم را برايم اصلاح فرما؛ زيرا آنان دست و بازوى من هستند. خداوندا! خانواده ام را برايم اصلاح فرما؛ زيرا آنان گوشت و خون من هستند. خداوندا! جماعت برادران و خواهران و دوستداران مرا برايم اصلاح فرما؛ زيرا صالح بودن ايشان، صالح بودن من است».

2 / 11 ـ 2: الدُّعاءُ لِلوالِدَينِ

2 / 11 ـ 2: دعا براى پدر و مادر

الكتاب

«رَبَّنَا اغْفِرْ لِى وَ لِوَالِدَىَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ».

«اى پروردگار ما! مرا و پدر و مادرم را و مؤمنان را بيامرز، در آن روز كه حسابرسى بر پا مى شود».

«رَّبِّ اغْفِرْ لِى وَ لِوَالِدَىَّ وَ لِمَن دَخَلَ بَيْتِىَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ لَا تَزِدِ الظَّالِمِينَ إِلَّا تَبَارَا».

«اى پروردگار من! مرا و پدر و مادرم و هر مؤمنى را كه به سَرايم وارد مى شوند، و همه مردان و زنانِ باايمان را بيامرز، و ستمگران را جز بر هلاكتشان ميفزاى».

«وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِى صَغِيرًا».

«و از سرِ مهربانى، بالِ فروتنى براى آن دو (پدر و مادر) فرود آور و بگو: اى پروردگار من! براى آن دو، مِهر آور كه آن دو، مرا در خُردسالى پروراندند».

الحديث

585. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:دُعاءُ الوَلَدِ لِلوالِدِ كَالأَخذِ بِاليَدِ.

585. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:دعاى فرزند در حقّ پدر، مانند گرفتن با دست است.

586. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ الرَّجُلَ لَيَموتُ والِداهُ وهُوَ عاقٌّ لَهُما، فَيَدعو لَهُما مِن بَعدِهِما، فَيَكتُبُهُ اللّهُ مِنَ البارّينَ.

586. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:آدمى، پدر و مادرش از دنيا مى روند، در حالى كه با آن دو، بدرفتارى كرده است؛ ولى پس از مرگشان براى آنها دعا مى كند و خداوند، او را از نيكوكارانِ به پدر و مادر مى نويسد.

587. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ اللّهَ تَبارَكَ وتَعالى لَيَرفَعُ العَبدَ الدَّرَجَةَ فَيَقولُ: رَبِّ أنّى لي هذِهِ الدَّرَجةُ؟ فَيَقولُ: بِدُعاءِ وَلَدِكَ لَكَ.

587. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خداوند ـ تبارك و تعالى ـ هنگامى كه بنده را درجه اى بالا مى بَرَد، بنده مى گويد: خداوندا! اين درجه، از چه روى، به من داده شده است؟

خداوند مى فرمايد: «به سبب دعاى فرزندت در حقّ تو».

588. عنه صلى الله عليه و آله:إنَّ اللّهَ عز و جل لَيَرفَعُ الدَّرَجَةَ لِلعَبدِ الصّالِحِ فِي الجَنَّةِ، فَيَقولُ: يا رَبِّ أنّى لي هذِهِ؟ فَيَقولُ: بِاستِغفارِ وَلَدِكَ لَكَ.

588. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:آن گاه كه خداوند عز و جل، بنده درستكار را يك درجه در بهشت، بالا مى بَرد، بنده مى گويد: پروردگارا! به چه سبب، اين درجه به من داده شد؟

خداوند مى فرمايد: «به سبب آمرزش خواهى فرزندت براى تو».

589. مهج الدعوات ـ فيما ذَكَرَهُ مِن دُعاءِ يوسُفَ عليه السلام في بَعضِ أوقاتِ بَلواهُ ـ:يا راحِمَ المَساكينِ، ويا رازِقَ المُتَكَلِّمينَ، ويا رَبَّ العالَمينَ... يا غافِرَ الذُّنوبِ، يا عَلّامَ الغُيوبِ، يا ساتِرَ العُيوبِ، أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ، وأن تغفر لي ولوالدي وتَجاوَز عَنّا فيما تَعلَمُ فَإِنَّكَ الأَعَزُّ الأَكرَمُ .

589. مهج الدعوات ـ در بيان دعاى يوسف عليه السلام در زمان هاى گرفتارى اش ـ:اى رحم كننده بر بيچارگان! اى روزى دهنده سخنگويان! اى پروردگارِ جهانيان!... اى آمرزنده گناهان! اى داناى نهان ها! اى پوشاننده عيب ها! از تو درخواست مى كنم كه بر محمّد و خاندان محمّد، درود بفرستى و مرا و پدر و مادرم را بيامرزى، و از آنچه (گناهان) در باره ما مى دانى، در گذرى، كه تو تواناترين و بزرگوارترينى.

590. الإمام زين العابدين عليه السلام ـ كانَ مِن دُعائِهِ عليه السلام لِأَبَوَيهِ عليهماالسلام ـ:اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ عَبدِكَ ورَسولِكَ، وأهلِ بَيتِهِ الطّاهِرينَ، وَاخصُصهُم بِأَفضَلِ صَلَواتِكَ ورَحمَتِكَ وبَرَكاتِكَ وسَلامِكَ. وَاخصُصِ اللّهُمَّ وَالِدَيَّ بِالكَرامَةِ لَدَيكَ، وَالصَّلاةِ مِنكَ، يا أرحَمَ الرّاحِمينَ.

اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِهِ، وألهِمني عِلمَ ما يَجِبُ لَهُما عَلَيَّ إلهاما، وَاجمَع لي عِلمَ ذلِكَ كُلَّهُ تَماما، ثُمَّ استَعمِلني بِما تُلهِمُني مِنهُ، ووَفِّقني لِلنُّفوذِ فيما تُبَصِّرُني مِن عِلمِهِ، حَتّى لا يَفوتَنِي استِعمالُ شَيءٍ عَلَّمتَنيهِ، ولا تُثقِل أركاني عَنِ الحُفوفِ فيما ألهَمتَنيهِ.

اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِهِ كَما شَرَّفتَنا بِهِ، وصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِهِ، كَما أوجَبتَ لَنَا الحَقَّ عَلَى الخَلقِ بِسَبَبِهِ.

اللّهُمَّ اجعَلني أهابُهُما هَيبَةَ السُّلطانِ العَسوفِ ، وأبَرُّهُما بِرَّ الاُمِّ الرَّؤوفِ، وَاجعَل طاعَتي لِوالِدَيَّ وبِرّي بِهما أقَرَّ لِعَينَيَّ مِن رَقدَةِ الوَسنانِ، وأثلَجَ لِصَدري مِن شَربَةِ الظَّمآنِ، حَتّى اُوثِرَ عَلى هَوايَ هَواهُما، واُقَدِّمَ عَلى رِضايَ رِضاهُما، وأستَكثِرَ بِرَّهُما بي وإن قَلَّ، وأستَقِلَّ بِرّي بِهِما وإن كَثُرَ.

اللّهُمَّ خَفِّض لَهُما صَوتي، وأطِب لَهُما كَلامي، وألِن لَهُما عَريكَتي ، وَاعطِف عَلَيهِما قَلبي، وصَيِّرني بِهِما رَفيقا، وعَلَيهِما شَفيقا.

اللّهُمَّ اشكُر لَهُما تَربِيَتي، وأثِبهُما عَلى تَكرِمَتي، وَاحفَظ لَهُما ما حَفِظاهُ مِنّي في صِغَري.

اللّهُمَّ وما مَسَّهُما مِنّي مِن أذىً، أو خَلَصَ إلَيهِما عَنّي مِن مَكروهٍ، أو ضاعَ قِبَلي لَهُما مِن حَقٍّ فَاجعَلهُ حِطَّةً لِذُنوبِهِما، وعُلُوّا في دَرَجاتِهِما، وزِيادَةً في حَسَناتِهِما، يا مُبَدِّلَ السَّيِّئاتِ بِأَضعافِها مِنَ الحَسَناتِ.

اللّهُمَّ وما تَعَدَّيا عَلَيَّ فيهِ مِن قَولٍ، أو أسرَفا عَلَيَّ فيهِ مِن فِعلٍ، أو ضَيَّعاهُ لي مِن حَقٍّ، أو قَصَّرا بي عَنهُ مِن واجِبٍ فَقَد وَهَبتُهُ لَهُما، وُجدتُ بِهِ عَلَيهِما، ورَغِبتُ إلَيكَ في وَضعِ تَبِعَتِهِ عَنهُما، فَإِنّي لا أتَّهِمُهُما عَلى نَفسي، ولا أستَبطِئُهُما في بِرّي، ولا أكرَهُ ما تَوَلَّياهُ مِن أمري يا رَبِّ، فَهُما أوجَبُ حَقّا عَلَيَّ، وأقدَمُ إحسانا إلَيَّ، وأعظَمُ مِنّةً لَدَيَّ مِن أن اُقاصَّهُما بِعَدلٍ، أو اُجازِيَهُما عَلى مِثلٍ، أينَ إذا يا إلهي طولُ شُغلِهِما بِتَربِيَتي، وأينَ شِدَّةُ تَعَبِهِما في حِراسَتي، وأينَ إقتارُهُما عَلى أنفُسِهِما لِلتَّوسِعَةِ عَلَيَّ؟! هَيهاتَ، ما يَستَوفِيانِ مِنّي حَقَّهُما، ولا اُدرِكُ ما يَجِبُ عَلَيَّ لَهُما، ولا أنَا بِقاضٍ وَظيفَةَ خِدمَتِهِما، فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِهِ، وأعِنّي يا خَيرَ مَنِ استُعينَ بِهِ، ووَفِّقني يا أهدى مَن رُغِبَ إلَيهِ، ولا تَجعَلني في أهلِ العُقوقِ لِلآباءِ وَالاُمَّهاتِ يَومَ تُجزى كُلُّ نَفسٍ بِما كَسَبَت وهُم لا يُظلَمونَ.

اللّهمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِهِ وذُرِّيَّتِهِ، وَاخصُص أبَوَيَّ بِأَفضَلِ ما خَصَصتَ بِهِ آباءَ عِبادِكِ المُؤمِنينَ واُمَّهاتِهِم، يا أرحَمَ الرّاحِمينَ.

اللّهُمَّ لا تُنسِني ذِكرَهُما في أدبارِ صَلَواتي، وفي إنىً مِن آناءِ لَيلي، وفي كُلِّ ساعَةٍ مِن ساعاتِ نَهاري.

اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِهِ، وَاغفِر لي بِدُعائي لَهُما، وَاغفِر لَهُما بِبِرِّهِما بي مَغفِرَةً حَتما، وَارضَ عَنهُما بِشَفاعَتي لَهُما رِضىً عَزما، وبَلِّغهُما بِالكَرامَةِ مَواطِنَ السَّلامَةِ.

اللّهُمَّ وإن سَبَقَت مَغفِرَتُكَ لَهُما فَشَفِّعهُما فِيَّ، وإن سَبَقَت مَغفِرَتُكَ لي فَشَفِّعني فيهِما حَتّى نَجتَمِعَ بِرَأفَتِكَ في دارِ كَرامَتِكَ ومَحَلِّ مَغفِرَتِكَ ورَحمَتِكَ، إنَّكَ ذُو الفَضلِ العَظيمِ، وَالمَنِّ القَديمِ، وأنتَ أرحَمُ الرّاحِمينَ.

590. امام زين العابدين عليه السلام ـ از دعاى ايشان براى والدينش ـ:بار خدايا! بر محمّد، بنده و فرستاده ات، و خاندان پاك او درود بفرست، و برترين درودها و رحمت و بركات و سلامت را نثار آنان كن. پروردگارا! پدر و مادرم را نزد خود، گرامى بدار و درود خويش را بر آنان ارزانى بدار، اى مهربان ترينِ مهربانان!

بار خدايا! بر محمّد و خاندان او درود بفرست، و آشنايى با آن حقّى كه پدر و مادرم بر عهده من دارند، به من الهام فرما، و آنها را بى كم و كاست، به من بياموز. آن گاه مرا در آنچه از اين حقوق، به من الهام مى كنى، به كار گير، و در انجام دادن آنچه بر من مى آموزى، موفّقم بدار تا چيزى را از آنچه به من آموخته اى، فروگذار نكنم، و اعضاى بدنم، از پرداختن به آنچه الهامم فرموده اى، سنگين [و سست] نشوند.

بار خدايا! بر محمّد و خاندان او درود بفرست كه ما را به او مفتخر ساختى. بر محمّد و خاندان او درود بفرست كه به سبب او براى ما حقّى بر خلق، واجب گردانيدى.

بار خدايا! چنانم گردان كه از پدر و مادر خويش، آن گونه هيبت به دل بدارم كه از پادشاهِ خودكامه دارم، و به آن دو، همچون نيكى مادر مهربان [به فرزندش]، نيكى كنم و فرمان بُردارى ام از پدر و مادر و خوش رفتارى ام با آنان را در نظرم، خوش تر از خوابيدنِ خواب آلوده و گواراتر از سر كشيدنِ آبى كه تشنه كامى مى نوشد، قرار ده تا خواستِ آنان را بر خواستِ خويش برگزينم، و خشنودىِ آن دو را بر خشنودى خويش مقدّم بدارم، و نيكى اى را كه در حقّ من مى كنند، اگر چه اندك باشد، بسيار بشمارم، و نيكىِ خود در حقّ آنان را اندك بدانم، اگر چه بسيار باشد.

بار خدايا! صدايم را در برابر آنان آهسته بنما. سخنم را خوش بدار. خويم را نرم كن. دلم را به ايشان مهربان گردان، و مرا نسبت به آنان، با مدارا و دلسوز قرار ده.

بار خدايا! از زحمات آن دو، براى تربيت من سپاس بگزار، و آن دو را بر گرامى داشتنم، پاداش ده، و همچنان كه در خُردسالى ام از من نگهدارى كرده اند، تو نيز از آنان نگهدارى كن.

بار خدايا! هر آزارى كه از من به ايشان رسيده، يا هر ناخوشايندى اى كه از من ديده اند، يا هر حقّى كه از آنان پايمال كرده ام، سبب ريختن گناهان آن دو و علوّ درجاتشان و فزونى حَسَناتشان قرار ده. اى كسى كه بدى ها را به چندين برابر خوبى،

تبديل مى كنى!

بار خدايا! هر سخنى كه آن دو در آن، بر من تعدّى كرده اند، يا هر رفتار زياده رَوانه اى كه با من كرده اند، يا هر حقّى كه از من تضييع نموده اند، يا هر گونه كوتاهى اى كه در انجام دادن وظيفه شان نسبت به من كرده اند، همه را بر آن دو بخشيدم و از آنان گذشت كردم. از تو نيز درخواست مى كنم كه از سر تقصيراتشان در گذرى؛ چرا كه من، در باره خود، به آن دو، بدگمان نيستم [و قطعا بدِ مرا نمى خواسته اند]، و متّهمشان نمى كنم كه در نيكى به من، كُندى اى كرده باشند، و از آنچه در حقّ من كرده اند، دلگير نيستم ـ اى پروردگار من ـ؛ زيرا حقّ آن دو بر من، واجب تر، سابقه احسانشان به من، بيشتر، و لطفشان به من، بزرگ تر از آن است كه بخواهم آنان را عادلانه قصاص كنم، يا با ايشان، مقابله به مثل نمايم؛ چون اگر چنين كنم ـ اى معبود من ـ، سال ها زحمت ايشان براى پرورش من چه مى شود؟ و رنج و زحمت فراوانشان در راه مراقبت از من، كجا مى رود؟ و آن همه سختى اى كه به جان خريدند تا من در گشايش [و آسايش] باشم، چه مى شود؟

هيهات! ايشان نمى توانند حقّ خود را به كمال و تمام، از من بستانند، و من نيز نمى توانم حقوق آنان را ـ كه بر عهده من است ـ درك كنم و وظيفه خدمت گزارى به آن دو را انجام دهم. پس بر محمّد و خاندان او درود فرست، و مرا [در اين راه] كمك فرما، اى بهترين كسى كه از او كمك مى جويند! و توفيقم ده، اى سزاوارترين كسى كه از او درخواست مى شود! و در آن روز كه هر كس، سزاىِ اعمال خود را مى يابد و به ايشان، كمترين ستمى نمى شود، مرا در جرگه بدرفتارانِ با پدران و مادران، قرار مده.

بار خدايا! بر محمّد و خاندان او و نسل او درود فرست، و برترين چيزى را كه به پدران و مادرانِ بندگان مؤمنت، عطا كرده اى، به پدر و مادر من عطا فرما، اى مهربان ترينِ مهربانان!

بار خدايا! ياد آن دو را در تعقيبات نمازهايم، و در هر پاسى از پاس هاى شبم، و در هر وقتى از اوقات روزم، از يادَم مَبَر.

بار خدايا! بر محمّد و خاندان او درود فرست، و مرا به سبب دعايم براى آن دو، بيامرز، و آن دو را نيز به سبب محبّت و خوش رفتارى شان با من، حتما بيامرز، و به واسطه شفاعتم براى آن دو، از ايشان بى گمان خشنود شو، و آن دو را با عزّت و احترام، به جايگاه هاى سلامت [بهشت] برسان.

بار خدايا! اگر آن دو را پيش تر آمرزيده اى، ايشان را شفيع من قرار ده، و اگر مرا پيش تر آمرزيده اى، مرا شفيعِ آن دو قرار ده تا به لطف تو، همگى در سراى كرامتت و جايگاه آمرزش و رحمتت، گرد هم آييم، كه به راستى، تو داراى لطف بزرگ و دلجويىِ ديرينى، و تو مهربان ترينِ مهربانانى.

2 / 11 ـ 3: الدُّعاءُ لِلأَولادِ

2 / 11 ـ 3: دعا براى فرزندان

الكتاب

«وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ * رَبَّنَا وَ اجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَ مِن ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّكَ وَ أَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَ تُبْ عَلَيْنا إِنَّكَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ * رَبَّنَا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنْهُمْ يَتْلُواْ عَلَيْهِمْ ءَايَاتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ».

«و آن گاه كه ابراهيم و اسماعيل، پايه هاى خانه [ى كعبه] را بالا مى بردند [، مى گفتند]: اى پروردگار ما! از ما بپذير كه به راستى، تو شنواى دانايى. و اى پروردگار ما! ما دو را سر در فرمانِ خودت قرار ده و از نسل ما نيز امّتى را فرمان بردار خود گردان، و آداب دينىِ ما را به ما بنمايان و توبه ما را بپذير كه همانا تو، توبه پذير مهربانى. اى پروردگار ما! در ميان ايشان، فرستاده اى از خودشان برانگيز تا آيات تو را بر آنان بخوانَد و كتاب و حكمت به ايشان بياموزد و پاكيزه شان گرداند، كه به راستى، تو ارجمندِ حكيمى».

«وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ ءَامِنًا وَ اجْنُبْنِى وَ بَنِىَّ أَن نَّعْبُدَ الْأَصْنَامَ * رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ فَمَن تَبِعَنِى فَإِنَّهُ مِنِّى وَ مَنْ عَصَانِى فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ * رَّبَّنَا إِنِّى أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتِى بِوَادٍ غَيْرِ ذِى زَرْعٍ عِندَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُواْ الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِى إِلَيْهِمْ وَ ارْزُقْهُم مِّنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ * رَبَّنَا إِنَّكَ تَعْلَمُ مَا نُخْفِى وَ مَا نُعْلِنُ وَ مَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِن شَىْ ءٍ فِى الْأَرْضِ وَ لَا فِى السَّمَاءِ * الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى وَهَبَ لِى عَلَى الْكِبَرِ إِسْمَاعِيلَ وَ إِسْحَاقَ إِنَّ رَبِّى لَسَمِيعُ الدُّعَاءِ * رَبِّ اجْعَلْنِى مُقِيمَ الصَّلَاةِ وَ مِن ذُرِّيَّتِى رَبَّنَا وَ تَقَبَّلْ دُعَاءِ».

«و آن گاه [را ياد كن] كه ابراهيم گفت: اى پروردگار من! اين شهر را ايمن گردان و مرا و فرزندانم را از اين كه بت ها را پرستش كنيم، دور بدار. اى پروردگار من! اين بتان، بسيارى از مردم را گم راه كردند. پس هر كه از من پيروى كند، او از من است، و هر كه مرا نافرمانى كند، هر آينه، تو آمرزگار مهربانى. اى پروردگار ما! من [برخى] از فرزندانم را در درّه اى بى كِشت، نزد خانه با حُرمت تو، سكونت دادم ـ اى پروردگار ما ـ تا نماز بگزارند. پس دل هاى برخى از مردم را به سوى آنان گرايش ده و آنان را از ميوه ها روزى ده. باشد كه سپاس گزارى كنند. اى پروردگار ما! بى گمان، تو آنچه را ما پنهان مى داريم و آنچه را آشكار مى سازيم، مى دانى و هيچ چيز، نه در زمين و نه در آسمان، بر خدا پوشيده نيست. سپاس، خداى را كه با وجود سال خوردگى، اسماعيل و اسحاق را به من بخشيد. به راستى كه پروردگار من، شنونده دعاست. اى پروردگار من! مرا نمازگزار قرار ده و از فرزندان من نيز ـ اى پروردگار ما ـ دعاى مرا بپذير».

«إِذْ قَالَتِ امْرَأَتُ عِمْرَانَ رَبِّ إِنِّى نَذَرْتُ لَكَ مَا فِى بَطْنِى مُحَرَّرًا فَتَقَبَّلْ مِنِّى إِنَّكَ أَنتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ * فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّى وَضَعْتُهَا أُنثَى وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنثَى وَإِنِّى سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَإِنِّى أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ».

«آن گاه كه زن عِمران گفت: اى پروردگار من! من آنچه را در شكم خود دارم، نذر تو كردم تا آزاد شده [از مشاغل دنيا و پرستشگرِ تو] باشد. پس، از من بپذير، كه تو شنواى دانايى. پس چون وضع حمل كرد، گفت: اى پروردگار من! من دختر زاييده ام ـ و خدا خود به آنچه او زاييد، داناتر بود ـ و پسر، همانند دختر نيست، و من او را مريم ناميدم و او و فرزندانش را از شيطانِ رانده شده، در پناه تو در مى آورم».

«وَ إِنِّى خِفْتُ الْمَوَالِىَ مِن وَرَاءِى وَ كَانَتِ امْرَأَتِى عَاقِرًا فَهَبْ لِى مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا * يَرِثُنِى وَ يَرِثُ مِنْ ءَالِ يَعْقُوبَ وَ اجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا».

«و من پس از خويشتن، از بستگانم بيمناكم و زنم نازاست. پس، از جانب خود، ولى [و جانشينى] به من ببخش كه از من و از خاندان يعقوب، ارث ببرد و او را ـ اى پروردگار من ـ پسنديده گردان».

«هُنَالِكَ دَعَا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِى مِن لَّدُنكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ * فَنَادَتْهُ الْمَلَئِكَةُ وَهُوَ قَائِمٌ يُصَلِّى فِى الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى مُصَدِّقَاً بِكَلِمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَسَيِّدًا وَحَصُورًا وَنَبِيًّا مِّنَ الصَّالِحِينَ».

«آن جا [بود كه] زكريّا، پروردگارش را خواند و گفت: اى پروردگار من! از جانب خود، فرزندى پاك به من ببخش، كه تو شنونده دعايى. پس فرشتگان به او كه در محراب، به نماز ايستاده بود، ندا دادند كه: خدا تو را به يحيى كه تصديق كننده كلمه خدا (عيسى) و مهتر و خويشتندار و پيامبرى از شايستگان است، مژده مى دهد».

«فَلَمَّا أَن جَاءَ الْبَشِيرُ أَلْقَاهُ عَلَى وَجْهِهِ فَارْتَدَّ بَصِيرًا قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكُمْ إِنِّى أَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ * قَالُواْ يَاأَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئينَ * قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّى إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ».

«پس چون مژده دهنده آمد، آن [پيراهن] را بر صورت او (يعقوب) انداخت و او بينا شد. گفت: آيا به شما نگفتم كه بى شك، من از [عنايت] خداوند، چيزهايى مى دانم كه شما نمى دانيد؟ گفتند: اى پدر! براى گناهان ما آمرزش بخواه كه به راستى، ما خطاكار بوديم. گفت: به زودى، از پروردگارم براى شما آمرزش مى خواهم، كه به راستى، او آمرزگارى مهربان است».

الحديث

591. الإمام الصادق عليه السلام:لَمّا طافَ آدَمُ بِالبَيتِ وَانتَهى إلَى المُلتَزَمِ ، قالَ لَهُ جَبرَئيلُ عليه السلام: يا آدَمُ، أقِرَّ لِرَبِّكَ بِذُنوبِكَ في هذَا المَكانِ. فَوَقَفَ آدَمُ عليه السلام فَقالَ: يا رَبِّ، إنَّ لِكُلِّ عامِلٍ أجرا، وقَد عَمِلتُ فَما أجري؟ فَأَوحَى اللّهُ ـ عز و جل ـ إلَيهِ: يا آدَمُ، قَد غَفَرتُ ذَنبَكَ، قالَ: يا رَبِّ ولِوُلدي و لِذُرِّيَّتي.

فَأَوحَى اللّهُ ـ عز و جل ـ إلَيهِ: يا آدَمُ مَن جاءَ مِن ذُرِّيَّتِكَ إلى هذَا المَكانِ، وأقَرَّ بِذُنوبِهِ وتابَ كَما تُبتَ ثُمَّ استَغفَرَ غَفَرتُ لَهُ.

591. امام صادق عليه السلام:چون آدم عليه السلام، كعبه را طواف كرد و به ملتزم رسيد، جبرئيل عليه السلام به او گفت: «اى آدم! در اين مكان، به گناهان خود در پيشگاه پروردگارت اعتراف كن».

آدم عليه السلام ايستاد و گفت: «خداوندا! هر كارگرى، مزدى دارد و من نيز كار كرده ام. مزد من چيست؟».

خداوند عز و جل به او وحى فرمود كه: «اى آدم! گناهت را بخشيدم».

آدم عليه السلام گفت: «خداوندا! و فرزندانم و ذرّيه ام؟».

خداوند عز و جل به او وحى فرمود كه: «اى آدم! هر يك از ذرّيه تو كه بدين مكان بيايد و بر گناهان خويش اعتراف نمايد و چنان كه تو توبه كردى، توبه كند و سپس آمرزش بطلبد، او را نيز مى آمرزم».

592. الإمام الباقر عليه السلام:إنَّ آدَمَ ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِ ـ لَمّا بَنَى الكَعبَةَ وطافَ بِها قالَ: اللّهُمَّ إنَّ لِكُلِّ عامِلٍ أجرا، اللّهُمَّ وإنّي قَد عَمِلتُ. فَقيلَ لَهُ: سَل يا آدَمُ، فَقالَ: اللّهُمَّ اغفِر لي ذَنبي. فَقيلَ لَهُ: قَد غُفِرَ لَكَ يا آدَمُ، فَقالَ: ولِذُرِّيَّتي مِن بَعدي. فَقيلَ لَهُ: يا آدَمُ، مَن باءَ مِنهُم بِذَنبِهِ هاهُنا كَما بُؤتَ، غَفَرتُ لَهُ.

592. امام باقر عليه السلام:آدم عليه السلام ـ كه درودهاى خداوند بر او باد ـ چون كعبه را ساخت و گردِ آن طواف كرد، گفت: «بار خدايا! هر كارگرى مزدى دارد. بار خدايا! من هم كار كرده ام».

به او گفته شد: بخواه، اى آدم!

گفت: «بار خدايا! گناه مرا بيامرز».

به او گفته شد: آمرزيده شدى، اى آدم!

گفت: «و فرزندان مرا كه پس از من مى آيند [نيز بيامرز]».

به او گفته شد: اى آدم! هر يك از ايشان كه در اين مكان، همانند تو، به گناهش اعتراف كند، او را نيز مى آمرزم.

593. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:دُعاءُ الوالِدِ لِوَلَدِهِ، مِثلُ دُعاءِ النَّبِيِّ لِاُمَّتِهِ.

593. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:دعاى پدر براى فرزندش، همانند دعاى پيامبر براى امّتش است.

594. عنه صلى الله عليه و آله:دُعاءُ الوالِدِ لِلوَلَدِ، كَالماءِ لِلزَّرعِ بِصَلاحِهِ.

594. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:دعاى پدر براى فرزندش، همانند آب براى رشد و پرورش كشاورزى است.

595. عنه صلى الله عليه و آله:رَحِمَ اللّهُ مَن أعانَ وَلَدَهُ عَلى بِرِّهِ، وهُوَ أن يَعفُوَ عَن سَيِّئَتِهِ، ويَدعُوَ لَهُ فيما بَينَهُ وبَينَ اللّهِ.

595. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:رحمت خدا بر آن كس كه فرزندش را بر نيكو كار بودنش [با والدين] كمك مى كند، بدين گونه كه از خطاى او در مى گذرد و به درگاه خدا برايش دعا مى كند!

596. الإمام زين العابدين عليه السلام ـ مِن دُعائِهِ عليه السلام لِوُلدِهِ عليهم السلام ـ:اللّهُمَّ ومُنَّ عَلَيَّ بِبَقاءِ وُلدي، وبِإِصلاحِهِم لي وبِإِمتاعي بِهِم. إلهِي امدُد لي في أعمارِهِم، وزِد لي في آجالِهِم، ورَبِّ لي صَغيرَهُم، وقَوِّ لي ضَعيفَهُم، وأصِحَّ لي أبدانَهُم وأديانَهُم وأخلاقَهُم، وعافِهِم في أنفُسِهِم وفي جَوارِحِهِم وفي كُلِّ ما عُنيتُ بِهِ مِن أمرِهِم، وأدرِر لي وعَلى يَدَيَّ أرزاقَهُم، وَاجعَلهُم أبرارا أتقِياءَ بُصَراءَ سامِعينَ مُطيعينَ لَكَ، ولِأَولِيائِكَ مُحِبّينَ مُناصِحينَ، ولِجَميعِ أعدائِكَ مُعانِدينَ ومُبغِضينَ، آمّينَ.

اللّهُمَّ اشدُد بِهِم عَضُدي، وأقِم بِهِم أودي، وكَثِّر بِهِم عَدَدي، وزَيِّن بِهِم مَحضَري، وأحيِ بِهِم ذِكري، وَاكفِني بِهِم في غَيبَتي، وأعِنّي بِهِم عَلى حاجَتي، وَاجعَلهُم لي مُحِبّينَ، وعَلَيَّ حَدِبينَ مُقبِلينَ، مُستَقيمينَ لي مُطيعينَ، غَيرَ عاصينَ ولا عاقّينَ ولا مُخالِفينَ ولا خاطِئينَ.

وأعِنّي عَلى تَربِيَتِهِم وتَأديبِهِم، وبِرِّهِم، وهَب لي مِن لَدُنكَ مَعَهُم أولادا ذُكورا، وَاجعَل ذلِكَ خَيرا لي، وَاجعَلهُم لي عَونا عَلى ما سَأَلتُك. وأعِذني وذُرِّيَّتي مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيمِ.

فَإِنَّكَ خَلَقتَنا وأمَرتَنا ونَهَيتَنا ورَغَّبتَنا في ثَوابِ ما أمَرتَنا ورَهَّبتَنا عِقابَهُ، وجَعَلتَ لَنا عَدُوّا يَكيدُنا، سَلَّطتَهُ مِنّا عَلى ما لَم تُسَلِّطنا عَلَيهِ مِنهُ، أسكَنتَهُ صُدورَنا، وأجرَيتَهُ مَجارِيَ دِمائِنا، لا يَغفُلُ إن غَفَلنا، ولا يَنسى إن نَسينا، يُؤَمِّنُنا عِقابَكَ، ويُخَوِّفُنا بِغَيرِكَ، إن هَمَمنا بِفاحِشَةٍ شَجَّعَنا عَلَيها، وإن هَمَمنا بِعَمَلٍ صالِحٍ ثَبَّطَنا عَنهُ، يَتَعَرَّضُ لَنا بِالشَّهَواتِ، ويَنصِبُ لَنا بِالشُّبُهاتِ، إن وَعَدَنا كَذِبَنا، وإن مَنّانا أخلَفَنا، وإلّا تَصرِف عَنّا كَيدَه يُضِلُّنا، وإلّا تَقِنا خَبالَهُ يَستَزِلُّنا.

اللّهُمَّ فَاقهَر سُلطانَهُ عَنّا بِسُلطانِكَ، حَتّى تَحبِسَهُ عَنّا بِكَثرَةِ الدُّعاءِ لَكَ، فَنُصبِحَ مِن كَيدِهِ فِي المَعصومينَ بِكَ.

اللّهُمَّ أعطِني كُلَّ سُؤلي، وَاقضِ لي حَوائِجي، ولا تَمنَعنِي الإِجابَةَ وقَد ضَمِنتَها لي، ولا تَحجِب دُعائي عَنكَ وقَد أمَرتَني بِهِ، وَامنُن عَلَيّ بِكُلِّ ما يُصلِحُني في دُنيايَ وآخِرَتي ما ذَكَرتُ مِنهُ وما نَسيتُ، أو أظهَرتُ أو أخفَيتُ، أو أعلَنتُ أو أسرَرتُ.

وَاجعَلني في جَميعِ ذلِكَ مِنَ المُصلِحينَ بِسُؤالي إيّاكَ، المُنجِحينَ بِالطَّلَبِ إلَيكَ،

غَيرِ المَمنوعينَ بِالتَّوَكُّلِ عَلَيكَ، المُعَوَّدينَ بِالتَّعَوُّذِ بِكَ، الرّابِحينَ فِي التِّجارَةِ عَلَيكَ، المُجارينَ بِعِزِّكَ، المُوَسَّعِ عَلَيهِمُ الرِّزقُ الحَلالُ مِن فَضلِكَ الواسِعِ بِجودِكَ وكَرَمِكَ، المُعزّينَ مِنَ الذُّلِّ بِكَ، وَالمُجارينَ مِنَ الظُّلمِ بِعَدلِكَ، وَالمعافينَ مِنَ البَلاءِ بِرَحمَتِكَ، وَالمُغنينَ مِنَ الفَقرِ بِغِناكَ، وَالمَعصومينَ مِنَ الذُّنوبِ وَالزَّلَلِ وَالخَطاءِ بِتَقواكَ، وَالمُوَفَّقينَ لِلخَيرِ وَالرُّشدِ وَالصَّوابِ بِطاعَتِكَ، وَالمُحالِ بَينَهُم وبَينَ الذُّنوبِ بِقُدرَتِكَ، التّارِكينَ لِكُلِّ مَعصِيَتِكَ، السّاكِنينَ في جِوارِكَ.

اللّهُمَّ أعطِنا جَميعَ ذلِكَ بِتَوفيقِكَ ورَحمَتِكَ، وأعِذنا مِن عَذابِ السَّعيرِ، وأعطِ جَميعَ المُسلِمينَ وَالمُسلِماتِ وَالمُؤمِنينَ وَالمُؤمِناتِ مِثلَ الَّذي سَأَلتُكَ لِنَفسي ولِوَلَدي في عاجِلِ الدُّنيا وآجِلِ الآخِرَةِ، إنَّكَ قَريبٌ مُجيبٌ، سَميعٌ عَليمٌ، عَفُوٌّ غَفورٌ، رَؤوفٌ رَحيمٌ.

وآتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً، وفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وقِنا عَذابَ النّارِ.

596. امام زين العابدين عليه السلام ـ از دعاى ايشان براى فرزندانش ـ:پروردگارا! بر من منّت بگذار و فرزندانم را زنده بدار، و آنان را برايم صالح بگردان، و مرا از ايشان بهره مند فرما. خداوندا! عمر آنان را برايم دراز گردان، و بر مدّت زندگانى شان بيفزاى، و كوچكِ آنان را برايم بپروران، و ناتوانشان را نيرومند ساز، و تَن و دين و اخلاقشان را سالم بدار، و به جان و اندام و هر امرى از امور آنان كه دلْ نگرانش هستم، سلامت عطا فرما، و روزىِ ايشان را براى من و به دست من، فراوان ساز، و ايشان را نيكوكار و پرهيزگار و بينا و شنوا و فرمان بردار خودت، و دوستدار و خيرخواه دوستانت، و دشمن و متنفّر از همه دشمنانت، قرار ده. آمين!

خداوندا! بازويم را با آنان توانمند بساز، و خميدگى ام را با آنان راست بفرما، و به واسطه آنان، بر عدّه من بيفزاى، و در بودنم، آنان را مايه آراستگى ام قرار بده، و ياد و نام مرا به واسطه آنان زنده بدار، و در نبودم، امورم را به وسيله آنان به عهده بگير، و ايشان را ياور من در كارهايم قرار ده، و نسبت به من، دوستدار و مهربان و متوجّه و درستكار و فرمان بردار قرارشان ده، نه نافرمان و بدرفتار و ناسازگار و خطا كار.

و مرا در تعليم و تربيت آنان و نيكى نمودن به ايشان، يارى فرما، و از جانب خود، افزون بر ايشان، پسرانى ديگر نيز به من ببخش، و آن را برايم سبب خير گردان، و آنان را در آنچه از تو خواستم، برايم كمك قرار بده، و مرا و فرزندانم را از شيطانِ رانده شده [از درگاهت] پناه بده؛ چرا كه تو ما را آفريدى و به ما امر و نهى كردى، و به پاداش آنچه ما را بِدان امر فرمودى، ترغيبمان نمودى، و از كيفر آنچه ما را از آن نهى كردى، ترساندى، و براى ما دشمنى قرار دادى كه هماره در صدد فريب دادن ماست، و او را بر ما چنان تسلّط دادى كه ما را بر او چنان تسلّطى نبخشيدى. او را در سينه هاى ما جاى دادى، و در رگ هايمان [چون خون] روانش ساختى، آن سان كه اگر ما از او غافل بشويم، او دَمى [از ما] غافل نمى شود، و اگر ما [او را] از ياد ببريم، او [ما را] از ياد نمى برد. ما را از كيفر تو آسوده خاطر مى دارد؛ امّا از غيرِ تو مى ترساند. اگر آهنگِ زشتكارى پيش گيريم، ما را به آن تشويق مى كند، و اگر آهنگِ كارى نيك كنيم، ما را در آن، سست مى گردانَد. با شهوات، قصد ما مى كند، و با شُبهات، به سراغ ما مى آيد. اگر وعده مان دهد، دروغ مى گويد، و اگر اميدمان دهد، خلاف آن عمل مى كند. اگر تو، نيرنگ او را از ما دور نگردانى، گم راهمان مى سازد، و اگر ما را از تباهكارىِ او نگه ندارى، ما را مى لغزانَد.

بار خدايا! پس با چيرگىِ خودت، چيرگى او را بر ما در هم شكن، تا با خواندنِ بسيارِ تو، او را از ما باز دارى، و به يارى تو، از نيرنگ او مصون بمانيم.

بار خدايا! همه خواسته هايم را به من عطا بفرما، و حاجت هايم را برآورده بساز، و از اجابت دعا ـ كه آن را برايم ضمانت كرده اى ـ، محرومم مگردان، و دعايم را ـ كه تو خود، مرا بدان فرمان داده اى ـ، از درگاهت باز مدار، و هر آنچه را كه در دنيا و آخرتم، موجب اصلاح حال من است، به من ارزانى بدار، چه آنها كه ياد كردم و چه آنها كه فراموش كردم [بگويم]، چه آنها كه به زبان آوردم و چه آنها كه در دل داشتم، چه آنها كه آشكار نمودم

وچه آنها كه پنهان داشتم.

در همه اينها، مرا به سبب درخواستم از تو، از درستكاران قرار بده؛ از دست يابندگان به تقاضايشان از تو؛ از محروم ناشدگان از توكّل بر تو؛ از خو گرفتگان به پناه جستن از تو؛ از سود برندگان در سوداىِ با تو؛ از پناهندگان به عزّت تو؛ از آنان كه از فضل خود، روزىِ حلال را برايشان فراخ گردانيده اى، و به جود و كَرَمت، به ايشان گشايش داده اى؛ از آنان كه به واسطه تو، از ذلّت، به عزّت رسيده اند، و از ستم، به عدل تو پناه آورده اند، و به رحمت تو، از بلا رهيده اند، و به توانگرىِ تو، از فقر به بى نيازى رسيده اند، و به بركتِ پروادارى از تو، از گناه ها و لغزش ها و خطا مصون مانده اند، و بر اثرِ طاعت تو، به خوبى و هدايت و دوستى موفّق گشته اند، و به واسطه قدرت تو، ميان آنان و گناهان، مانعْ پديده آمده است. آنان كه هر نافرمانى اى را وا نهادند و در پناه تو آرميدند.

پروردگارا! همه اين موهبت ها را، به توفيق و رحمتت، به ما عطا بفرما، و ما را از عذاب آتشِ سوزان، پناه بده، و همانند آنچه را براى خود و فرزندانم در دنيا و آخرت از تو خواستم، به همه مسلمانان، از مرد و زن، و جمله مؤمنان، از مرد و زن، عطا بفرما، كه به راستى، تو، نزديك و اجابت كننده و شنوا و دانا و با گذشت و آمرزنده و رئوف و مهربانى. ما را در دنيا، نيكى ده و در آخرت نيز نيكى ده، و از عذاب آتش، نگاهمان بدار.

2 / 11 ـ 4: النَّهيُ عَنِ الدُّعاءِ عَلَى الأَولادِ

2 / 11 ـ 4: نهى از نفرين كردن فرزندان

597. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لا تَدعوا عَلى أولادِكُم فَيوافِقَ ذلِكَ إجابَةً.

597. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:فرزندانتان را نفرين نكنيد، كه يك وقت، به اجابت مى رسد.

598. عنه صلى الله عليه و آله:لا تَدعوا عَلى أنفُسِكُم، ولا تَدعوا عَلى أولادِكُم، ولا تَدعوا عَلى أموالِكُم؛ لا تُوافِقوا مِنَ اللّهِ ساعَةً يُسأَلُ فيها عَطاءٌ فَيَستَجيبُ لَكُم.

598. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خودتان را نفرين نكنيد. فرزندانتان را نفرين نكنيد. اموالتان را نفرين نكنيد. مبادا [نفرينتان] با ساعتى مصادف شود كه اگر در آن، درخواستى شود، خداوند، درخواستتان را اجابت مى كند!

599. عنه صلى الله عليه و آله:لا تَمَنَّوا هَلاكَ شَبابِكُم وإن كانَ فيهِم غَرامٌ ؛ فَإِنَّهُم عَلى ما كانَ فيهِم عَلى خِلالٍ: إمّا أن يَتوبوا فَيَتوبَ اللّهُ عَلَيهِم، وإمّا أن تُرَدَّ بِهِمُ الآفاتُ؛ إمّا عَدُوّا فَيُقاتِلوهُ، وإمّا حَريقا فَيُطفِئوهُ، وإمّا ماءً فَيَسُدّوهُ.

599. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:مرگ جوانانتان را آرزو نكنيد، هر چند شرارتى در آنها باشد؛ زيرا با وجود آن، از چند حال، خارج نيستند: يا توبه مى كنند و خدا توبه شان را مى پذيرد، يا به وسيله آنها خطرات دفع مى شود: با دشمن مى جنگند، يا آتشى را خاموش مى كنند، و يا جلوى آبى [و سيلى] را مى بندند.

600. الإمام الصادق عليه السلام:أيُّما رَجُلٍ دَعا عَلى وَلَدِهِ، أورَثَهُ اللّهُ الفَقرَ.

600. امام صادق عليه السلام:هر مردى كه فرزندش را نفرين كند، خداوند، او را دچار فقر مى سازد.

تحليلى در باره عوامل تحكيم خانواده

يكى از اساسى ترين راه هاى استقرار و استمرار ارزش هاى اخلاقى و دينى در جامعه، تقويت و تحكيم نهاد خانواده است. براى يافتن راه تقويت اين نهاد ارزشمند، توجّه به اين نكته ضرورى است كه پيوند خانوادگى، در دو عنصر روانى و معنوىِ «محبّت» و «قداست»، ريشه دارد.

از نظر احاديث اسلامى، دوستى، خود، نوعى پيوند خانوادگى است، چنان كه از امام على عليه السلام روايت شده است:

المَوَدَّةُ نَسَبٌ.

دوستى، خويشاوندى است.

ايشان در جايى ديگر مى فرمايد:

المَوَدَّةُ أقرَبُ رَحِمٍ.

دوستى، نزديك ترين خويشاوندى است.

امام على عليه السلام نياز خويشاوندى را به دوستى، بدين سان بيان مى فرمايد:

كُلُّ قَرابَةٍ تَحتاجُ إلىَ المَوَدَّةِ.

هر خويشاوندى اى نيازمند دوستى است. بلكه پيوند خانوادگى بدون محبّت و دوستى، فاقد معناى حقيقى است، همان گونه كه امام على عليه السلام مى فرمايد:

صَديقُكَ أخوكَ لِأبيكَ وَ اُمِّكَ، وَ ليسَ كُلُّ أخٍ لَكَ مِن أبيكَ وَ اُمِّكَ صَديقُكَ!

دوستت برادر تنى توست، حال آن كه هر برادر تنى تو، دوست تو نيست!

همچنين باورهاى دينى و اعتقاد به قداست خانواده، در پيوند خانوادگى، نقشى سازنده و تعيين كننده دارند؛ زيرا زندگى و دوستى با كسانى كه از باورهاى دينى برخوردار نيستند و تقدّس معنوى خانواده را باور ندارند و تنها به ظواهر مادّى مى انديشند، قابل اعتماد نيست. از امام على عليه السلام روايت شده است كه مى فرمايد:

وُدُّ أبناءِ الدُّنيا يَنقَطِعُ، لِانقِطاعِ أسْبابِهِ.

دوستىِ فرزندان (وابستگانِ) دنيا گسسته مى شود؛ زيرا عوامل آن، گسستنى است.

ايشان همچنين مى فرمايد:

وُدُّ أبناءِ الآخِرَةِ يَدُومُ، لِدَوامِ سَبَبِهِ.

دوستىِ فرزندان (وابستگانِ) آخرت، پايدار مى شود؛ زيرا عامل آن، پايدار است.

امام على عليه السلام تعبير زيباى ديگرى نيز دارند:

مَوَدَّةُ ذَوِى الدِّينِ بَطيئَةُ الاِنقِطاعِ، دائِمَةُ الثَّباتِ وَ البَقاءِ.

دوستىِ دينداران، دير گسل است و ثبات و دوام آن، هميشگى است.

مدبّر حكيم جهان، به منظور شكل گرفتن نهاد خانواده، به طور طبيعى، دو همسر را با رشته محبّت، به هم پيوند داده است، چنان كه مى فرمايد:

«وَ مِنْ ءَايَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً.

و از نشانه هاى [عظمت] او، اين كه از [نوع] خودتان، همسرانى براى شما آفريد تا بدانها آرام گيريد، و ميانتان دوستى و رحمت نهاد».

بدين ترتيب، با ارزش معنوى قائل شدن براى پيوند زناشويى، به اين نهاد، تقدّس بخشيده شده است.

پس هر چه موجب تقويت محبّت و قداست خانواده شود، اين نهاد مقدّس را تحكيم مى بخشد، و هر چه از محبّت و قداست خانواده بكاهد، موجب سستى و فروپاشىِ خانواده مى شود.

نخستين گام در جهت تحكيم نهاد خانواده، رعايت آدابى است كه براى تشكيل خانواده در اسلام، مقرّر شده است. افزون بر اين، در احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام، ره نمودهاى بسيار ارزنده اى براى تقويت محبّت و قداست خانواده ارائه شده است كه مهم ترين آنها را به سه دسته مى توان تقسيم كرد:

الف ـ وظايف مشترك مرد و زن؛

ب ـ وظايف خاصّ مرد؛

ج ـ وظايف خاصّ زن.

الف ـ مهم ترين وظايف مشترك مرد و زن

1. اظهار محبّت

يكى از آداب مهمّ معاشرت در اسلام، اظهار محبّت متقابل به يكديگر است. از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده كه مى فرمايد:

أبدِ المَوَدَّةَ لِمَن وادَّكَ تَكُن أثبَتَ.

دوستىِ خود را به آن كه تو را دوست دارد، اظهار كن تا [اين دوستى] استوارتر شود.

ايشان در حديثى ديگر مى فرمايد:

إذا أحَبَّ أحَدُكُم أخاهُ فَليُعلِمهُ، فَإنَّهُ أصلَحَ لِذاتِ البَينِ.

هر گاه يكى از شما برادر [مسلمان] خود را دوست مى دارد، او را [از اين دوستى] باخبر كند؛ چرا كه اين كار، افراد را بيشتر به هم پيوند مى دهد.

به طور طبيعى، هر كس همسر خود را دوست دارد، با اظهار محبّت خود به او، سبب مى شود كه دوستىِ آنان استوارتر شود و پيوند خانوادگى شان تحكيم يابد. زن و مرد، هر دو در اين وظيفه مشترك اند؛ ولى از آن جا كه زن، نياز بيشترى به ابراز احساسات مرد دارد، در احاديث اسلامى، اظهار محبّت مرد به زن، بيشتر توصيه شده است. از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده كه مى فرمايد:

قَولُ الرَّجُلِ لِلمَرأةِ: «إنّى اُحِبُّكِ» لا يَذهَبُ مِن قَلبِها أبَدا.

اين سخن مرد به زن كه: «دوستت دارم»، هرگز از دل زن، بيرون نمى رود.

در حديث ديگرى نيز از ايشان آمده:

إذا نَظَرَ العَبدُ إلى وَجهِ زَوجِهِ وَ نَظَرَت إلَيهِ، نَظَرَ اللّهُ إلَيهِما نَظَرَ رَحمَةٍ، فَإذا أخَذَ بِكَفِّها وَ أخَذَت بِكَفِّهِ، تَساقَطَت ذُنوبُهُما مِن خِلالِ أصابِعِهِما.

هر گاه بنده، به چهره همسرش و همسرش به چهره او بنگرد، خداوند به آن دو، با نگاه مهرآميز مى نگرد. پس هر گاه دست يكديگر را بگيرند، گناهان آن دو، از لاى انگشتانشان فرو مى ريزد.

همچنين اظهار محبّت به فرزندان، موجب گرم شدن هر چه بيشتر كانون خانواده مى شود:

المُؤمِنُ حَبيبُ اللّهِ وَ وَلَدُهُ تُحفَةُ اللّهِ، فَمَن رَزَقَهُ اللّهُ وَلَدا فِى الإسلامِ فَليُكثِر قُبلَتَهُ.

مؤمن، دوست خداست و فرزند او هديه خدا. پس هر كه خداوند در اسلام، به او فرزندى روزى كرد، بايد او را زياد ببوسد.

البتّه بايد توجّه داشت كه افراط در محبّت خانوادگى، به گونه اى كه موجب غفلت از خداوند متعال و ارزش هاى اسلامى و انسانى شود، به شدّت نكوهيده است. از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده كه خطاب به عبد اللّه بن مسعود مى فرمايد:

يَابنَ مَسعودٍ! إيّاكَ أن تَدَعَ طاعَةَ اللّهِ وَ تَقصِدَ مَعصِيَتَهُ شَفَقَةً عَلى أهلِكَ، لِأَنَّ اللّهَ تَعالى يَقولُ: «يَاأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّكُمْ وَ اخْشَوْاْ يَوْمًا لَا يَجْزِى وَالِدٌ عَن وَلَدِهِ وَ لَا موْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَن وَالِدِهِ شَيْئا» .

اى پسر مسعود! مبادا دلسوزى براى خانواده ات، موجب شود كه طاعت خدا را وا نهى و نافرمانى اش را در پيش گيرى؛ زيرا خداوند متعال مى فرمايد: «اى مردم! از پروردگارتان پروا بداريد، و بترسيد از روزى كه هيچ پدرى، به كار فرزندش نمى آيد و هيچ فرزندى نيز به كار پدرش».

بنا بر اين، قلمروِ دوستى و اظهار محبّت به خانواده، محدود به مقرّرات اسلامى است.

2. خوش خويى و خوش رفتارى

يكى ديگر از عوامل تحكيم خانواده، خوش اخلاقى است. از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده كه مى فرمايد:

حُسنُ الخُلقِ يُثبِتُ المَوَدَّةَ.

خوش خويى، دوستى را استوار مى كند.

اين وظيفه نيز ميان مرد و زن، مشترك است؛ امّا از آن جا كه مرد، رياست خانواده را به عهده دارد، در باره داشتن خوى نيكو، به او بيشتر توصيه شده است. از اَنَس بن مالك نقل شده كه از پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيد: ايمانِ كدام يك از مؤمنان، كامل تر است؟ پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

أحسَنُهُم خُلُقا مَعَ أهلِهِ.

آن كه با خانواده اش، خوش اخلاق تر باشد.

در حديثى ديگر از ايشان آمده است:

أحسَنُ النّاسِ إيمانا أحسَنُهُم خُلُقا وَ ألطَفُهُم بِأهلِهِ، وَ أنا ألطَفُكُم بِأهلى.

شايسته ترينِ مردمان، از جهت ايمان، كسى است كه خوش اخلاق ترينِ آنها باشد و با خانواده اش مهربان تر باشد، و من، مهربان ترينِ شما با خانواده ام هستم.

همچنين با اين كه خوش رفتارى متقابل مرد و زن براى تحكيم پيوند خانوادگى ضرورى است، امّا قرآن كريم به مردها اين گونه توصيه مى فرمايد:

«وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِن كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَن تَكْرَهُواْ شَيْئا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا. و با آنها به شايستگى رفتار كنيد و اگر از آنان خوشتان نيامد، پس چه بسا چيزى را خوش نمى داريد و خدا در آن، مصلحت فراوان قرار مى دهد».

از امام صادق عليه السلام روايت شده كه مى فرمايد:

إنَّ المَرءَ يَحتاجُ فى مَنزِلِهِ وَ عِيالِهِ إلى ثَلاثِ خِصالٍ يَتَكَلَّفُها وَ إن لَم يَكُن فى طَبعِهِ ذلِكَ: مُعاشَرَةٍ جَميلَةٍ، وَ سَعَةٍ بِتَقديرٍ، وَ غَيرَةٍ بِتَحَصُّنٍ.

مرد، در [اداره] خانه و خانواده اش، به سه خصلت نياز دارد كه بايد آنها را به كار بَرَد، اگر چه اين ويژگى ها در درون او نباشد: خوش خويى، گشاده دستىِ سنجيده، و غيرت براى ناموسدارى.

3. رعايت حقوق

يكى ديگر از وظايف مشترك زن و مرد كه نقشى اساسى در تحكيم نهاد خانواده دارد، رعايت حقوق متقابل يكديگر است. بر پايه روايتى، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در باره اين وظيفه، چنين هشدار داده است:

ألا إنَّ لَكُم عَلى نِسائِكُم حَقّا، وَ لِنِسائِكُم عَلَيكُم حَقّا.

آگاه باشيد كه شما را بر زنانتان، حقّى است، و زنانتان را بر شما حقّى!

در رسالة الحقوق كه از امام زين العابدين عليه السلام روايت شده، در باره حقّ همسر آمده است:

أمّا حَقُّ الزَّوجَةِ فَأن تَعلَمَ أنَّ اللّهَ عز و جل جَعَلَها لَكَ سَكَنا وَ اُنسا، فَتَعلَمَ أنَّ ذلِكَ نِعمَةٌ مِنَ اللّهِ عز و جل عَليكَ، فَتُكرِمَها وَ تَرفُقَ بِها، وَ إن كانَ حَقُّكَ عَليها أوجَبَ.

حقّ همسر، اين است كه بدانى خداى عز و جل، او را مايه آرامش و اُنس تو قرار داده و بدانى كه اين، خود، نعمتى است از جانب خداوند عز و جل به تو. پس، او را گرامى بدارى و با او مهربان باشى، هر چند حقّ تو بر او لازم تر است.

رعايت حقّ خانواده بر مرد، آن قدر اهميت دارد كه از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله اين گونه روايت شده است:

مَلعونٌ مَلعونٌ مَن ضَيَّعَ مَن يَعولُ!

ملعون است، ملعون است كسى كه خانواده اش را واگذارد!

و در حديثى ديگر مى فرمايد:

كَفى بِالمَرءِ إثما أن يُضَيِّعَ مَن يَعولُ.

مرد را همين گناه بس كه در حقّ خانواده اش، كوتاهى ورزد.

همچنين حق شناسى زن نسبت به شوهر، آن قدر ارزشمند است كه پاداش جهاد دارد. از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نقل شده كه فرمود:

جِهادُ المَرأَةِ حُسنُ التَّبَعُّلِ.

جهاد زن، خوبْ شوهردارى كردن است.

ابن عبّاس مى گويد: زنى به نام «لينه»، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! من به نمايندگى از زنان، نزد شما آمده ام. هيچ زنى تا روز قيامت، سخن مرا نمى شنود، مگر اين كه از آن، خوش حال خواهد شد. خداى يگانه، هم پروردگار مردان است و هم پروردگار زنان. آدم عليه السلام، هم پدرِ مردان است و هم پدرِ زنان. حوّا، هم مادرِ مردان است و هم مادرِ زنان. خداوند، جهاد را بر مردان، مقرّر داشته است. اگر شهيد شدند، نزد پروردگارشان زنده اند و روزى مى خورند، و اگر [در راهِ رفتن به جهاد] مُردند، باز نزد خداوند، پاداش دارند، و اگر [زنده] باز گشتند، خداوند به آنان پاداش داده است. ما زنان، از بيماران، پرستارى مى كنيم و مجروحان را مداوا مى نماييم. پس ما چه پاداشى داريم؟

پيامبر صلى الله عليه و آله در پاسخ فرمود:

يا وافِدَةَ النِّساءِ! أبلِغى مَن لَقيتِ مِنَ النِّساءِ، أنّ طاعَةَ الزَّوجِ وَ الاعتِرافَ بِحَقِّهِ تَعدِلُ ذلِكَ كُلَّهُ.

اى نماينده زنان! به هر يك از زنان كه ملاقاتش كردى، ابلاغ كن كه اطاعت از شوهر و پذيرفتن حقّ او، با همه اينها [كه گفتى]، برابرى مى كند.

در ارزيابى احاديثى كه در باره حقوق مرد و زن وارد شده، توجّه به اين نكته ضرورى است كه اسلام، دين حق و عدل است و بر اساس اين، حقوق همه اعضاى خانواده، اعم از مرد، زن و فرزندان، بر پايه نيازهاى واقعى خانواده سالم و صالح، مقرّر گرديده است. بنا بر اين، تأكيد برخى از احاديث بر حقوق ويژه مرد، يا حقوق ويژه زن، مى تواند ناظر بر شرايط خاصّ فرهنگىِ حاكم بر جامعه باشد.

4. تأمين نيازهاى جنسى

يكى از مهم ترين عوامل تحكيم خانواده، پاسخگويى مثبت و متقابلِ زوجين به نيازهاى جنسى يكديگر است. بر پايه برخى تحقيقات، در ايران، دست كم پنجاه درصد طلاق هايى كه در دادگاه خانواده به بهانه هاى گوناگون صورت مى گيرد، ريشه در مسائل جنسى دارد و به تجربه ثابت شده است كه در خانواده هايى كه مشكلات جنسى زوج ها برطرف شده، احتمال فروكش كردن مشكلات خانواده، افزايش يافته است.

ره نمودهاى اسلام، براى تأمين نيازهاى جنسى زوجين

اسلام، ره نمودهاى ارزنده اى براى تأمين نيازهاى جنسى زوجين دارد كه اگر مورد توجّه قرار مى گرفتند، نهاد خانواده در جامعه ما تا اين حد، دچار سستى و فروپاشى نمى شد. متن اين ره نمودها در مبحث «عوامل تحكيم خانواده» (فصل ششم) گذشت؛ امّا خلاصه آنها عبارت اند از:

يك. توصيه به آراستگى زن براى شوهر

نخستين ره نمودى كه زمينه را براى تأمين نيازهاى جنسى زوجين آماده مى كند، آرايش كردن زن براى شوهرش است. در احاديث اسلامى، از يك سو، آرايش زن براى غير شوهر، به شدّت مذموم و ممنوع شناخته شده و از سوى ديگر، آرايش زن براى شوهرش، مورد تأكيد قرار گرفته است. اين، بدان معناست كه آرايش زن مى تواند مقدّمه فروپاشى خانواده و يا تحكيم اين نهاد مقدّس باشد. به اين احاديث، توجّه كنيد:

لَولا أنَّ المَرأةَ تَصَنَّعُ لِزَوجِها لَصَلَفَت عِندَهُ.

اگر زن، خود را براى شوهرش نمى آراست، بى گمان در دل او جا نمى گرفت. لِتَطَيَّبِ المَرأةُ المُسلِمَةُ لِزَوجِها.

زن مسلمان بايد خود را براى شوهرش خوش بو سازد.

بر پايه گزارش مُقاتل بن حيّان، هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله دختران خود را شوهر مى داد، هم به آنها توصيه مى كرد كه قبل از آميزش، خود را شستشو كنند و هم به شوهران آنها.

دو. توصيه به آراستگى مرد براى همسر

به همان ميزان كه آرايش زن براى شوهر توصيه شده، آراستگى مرد براى همسر نيز در احاديث اسلامى، مورد تأكيد است. در حديثى آمده است:

يَجِبُ عَلَى الرَّجُلِ لِامرَأتِهِ ما يَجِبُ لَهُ عَلَيها، أن يَتَزَيَّنَ لَها كَما تَتَزَيَّنُ لَهُ فى غَيرِ مَأثَمٍ.

مرد در برابر زنش، همان وظيفه اى را دارد كه زنش در برابر او دارد؛ يعنى خود را براى او بيارايد، همچنان كه زنش، خود را براى او مى آرايد؛ ولى نبايد به گناه بيفتد.

در جاى ديگرى آمده است:

تَهِيئَةُ الرَّجُلِ لِلمَرأةِ مِمّا يَزيدُ فى عِفَّتِها.

آراسته بودن مرد براى زن، از عواملى است كه بر پاك دامنىِ زن مى افزايد.

نكته قابل تأمّل، اين كه بر پايه حديثى از امام كاظم عليه السلام، يكى از عوامل آلودگىِ زنان شوهردار، بى توجّهى شوهران آنان به آراستگى خود براى همسران است. متن حديث، اين است:

إنَّ التَهيِئَةَ مِمّا يَزيدُ فى عِفَّةِ النِّساءِ، وَ لَقَد تَرَكَ النِّساءُ العِفَّةَ بِتَركِ أزواجِهِنَّ التَّهيِئَةَ.

آراسته بودن، از عواملى است كه بر پاك دامنىِ زن مى افزايد. زنان، از آن رو تركِ پاك دامنى مى كنند كه شوهرانشان آراسته بودن را ترك مى نمايند.

سه. تأكيد بر پاداش معنوىِ تأمين نيازهاى جنسى

نكته حائز اهمّيت و قابل تأمّل، اين كه احاديث اسلامى، به منظور تشويق زوجين بر تأمين نيازهاى جنسى يكديگر، تأكيد دارند كه لذّت جنسى حلال ـ كه يك امر صد در صد مادّى است ـ، پاداش معنوى نيز دارد. محدّث بزرگ، شيخ كلينى در اين باره روايت كرده كه پيامبر صلى الله عليه و آله به ابوذر فرمود:

إيتَ أهلَكَ تُؤجَرْ. با همسرت نزديكى كن كه پاداش مى گيرى.

و وقتى ابو ذر با شگفتى از ايشان مى پرسد: «براى نزديكى كردن با آنها مأجور هستم؟!»، پيامبر صلى الله عليه و آله پاسخ مى دهد:

كَما أنَّكَ إذا أتَيتَ الحَرامَ اُزِرتَ، فَكَذلِكَ إذا أتَيتَ الحَلالَ اُوجِرتَ.

همان گونه كه اگر مرتكب حرام شوى، گناهكار هستى، هر گاه با حلال در آميزى، پاداش مى يابى.

در حديثى ديگر از ايشان آمده است:

فَإذا هُوَ جامَعَ تَحاتُّ عَنهُ الذُّنوبُ كَما يَتَحاتُّ وَرَقُ الشَّجَرِ، فَإذا هُوَ اغتَسَلَ انسَلَخَ مِنَ الذُّنوبِ.

چون [مرد] آميزش كند، گناهان او همچون برگ درخت، فرو مى ريزند، و هر گاه غسل كند، از گناهان، شسته مى شود.

چهار. نكوهش عدم تأمين نيازهاى جنسى

در شمارى از احاديث روايات، هم مرد به سبب عدم تأمين نيازهاى جنسى همسر و هم زن، به حسب عدم تأمين نيازهاى جنسى شوهر، به شدّت نكوهش شده اند.

جالب توجّه اين كه طبق نقل مرحوم كلينى، پيامبر صلى الله عليه و آله خطاب به زنان مى فرمايد:

لا تُطَوِّلَنَّ صَلاتَكُنَّ لِتَمنَعنَ أزواجَكُنَّ.

نمازهاى خود را طول ندهيد تا شوهرانتان را [از خود] باز داريد.

در حديثى ديگرى نيز آمده كه پيامبر صلى الله عليه و آله خطاب به يكى از ياران خود به نام عثمان بن مظعون ـ كه به دليل پرداختن بيش از حد به عبادت، از اداى حقوق جنسى همسر خود امتناع مى ورزيد ـ مى فرمايد:

إنَّ لِأهلِكَ عَلَيكَ حَقّا.

همسرت بر تو حقّى دارد.

و در حديثى ديگر خطاب به او مى فرمايد:

يا عُثمانُ! لَم يُرسِلنِى اللّهُ تَعالى بِالرَّهبانِيَّةِ، وَ لكِن بَعَثَنى بِالحَنيفِيَّةِ السَّهلَةِ السَّمحَةِ، أصومُ وَ اُصَلّى، وَ ألمِسُ فَمَن أحَبَّ فِطرَتى فَليَستَنَّ بِسُنَّتى، وَ مِن سُنَّتِى النِّكاحُ.

اى عثمان! خداوند متعال، مرا به رهبانيت نفرستاده؛ بلكه مرا با آيين يكتاپرستىِ سهل و ساده گير، فرستاده است. من، هم روزه مى گيرم و هم نماز مى خوانم و هم با همسرم آميزش مى كنم. پس هر كه آيين مرا دوست دارد، بايد از سنّت من پيروى كند و از جمله سنّت من، ازدواج كردن است.

پنج. وجوب تأمين نيازهاى جنسى

افزون بر توصيه و تشويق به تأمين نيازهاى جنسى و نكوهشِ امتناع از اين اقدام، تأمين نياز جنسى زن، حقّى است كه حدّ اكثر چهار ماه يك بار، بر مرد، شرعا واجب است. صفوان بن يحيى از امام رضا عليه السلام پرسيد كه: مرد، به دليل مصيبتى كه بر او وارد شده، چند ماه و يا يك سال به همسر جوان خود نزديك نمى شود. البتّه قصد زيان وارد كردن به همسرش را هم ندارد. امام عليه السلام فرمود:

إذا تَرَكَها أربَعَةَ أشهُرٍ كانَ آثِما بَعدَ ذلِكَ.

چنانچه چهار ماه، او را ترك كند، پس از آن، گناهكار است.

شش. رعايت آداب آميزش

رعايت آنچه در باره آداب آميزش جنسى در احاديث اسلامى آمده، مانند: احساس نياز جنسى، شوخى و بازى، و درنگ، نيز در تأمين نيازهاى جنسى، بسيار مؤثّر است.

تصريح پيشوايان اسلام به اين آداب، بدين معناست كه آموزش جنسى در حدّ مشروع، نه تنها ضدّ ارزش نيست، بلكه اقدامى ضرورى و در جهت تأمين كامل اين نياز غريزى، و تحكيم نهاد مقدّس خانواده است.

رعايت شمار ديگرى از آداب آميزش جنسى، مانند: ذكر و دعا، قداست معنوى اين اقدام را تقويت مى كند و بدين سان، وسيله ديگرى براى تحكيم نهاد خانواده فراهم مى گردد.

5. همكارى

يكى از وظايف اخلاقى مشترك زوجين كه در تحكيم بنيان خانواده، نقشى اساسى دارد، يارى رساندن آنان به يكديگر در اداره امور زندگى است.

احاديث اسلامى، تعبيرهاى بلند و قابل تأمّلى در اين زمينه دارند كه به اين عامل تحكيم، قداست خاصّى مى بخشند. در حديثى از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله خطاب به امام على عليه السلام آمده است:

يا عَلِيُّ! لا يَخدِمُ العِيالَ إلّا صِدّيقٌ أو شَهيدٌ، أو رَجُلٌ يُريدُ اللّهِ بِهِ خَيرَ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ.

اى على! به خانواده خود، خدمت نمى كند، مگر راستگو، يا شهيد، يا مردى كه خداوند، خير دنيا و آخرت را براى او بخواهد.

در حديثى ديگر مى خوانيم:

خِدمَتُكَ زَوجَتَكَ صَدَقَةٌ.

خدمتِ تو به همسرت، صدقه است.

در حديث ديگرى، چنين آمده است:

إنَّ الرَّجُلَ إذا سَقَى امرَأتَهُ مِنَ الماءِ اُجِرَ.

مرد، هر گاه به همسرش آبى بنوشاند، پاداش مى بَرَد.

و باز مى فرمايد:

المُؤمِنُ يُؤجَرُ فى كُلِّ شَى ءٍ، حَتّى فِى اللُّقمَةِ يَرفَعُها إلى فِى امرَأتِهِ.

به مؤمن، براى هر چيزى، پاداش داده مى شود، حتّى براى لقمه اى كه در دهان همسرش مى گذارد.

همچنين در باره يارى رساندن زن به همسر خود در زندگى، اين گونه روايت شده است:

أيُّمَا امرَأةٍ خَدَمَت زَوجَها سَبعَةَ أيّامٍ، غَلَّقَ اللّهُ عَنها سَبعَةَ أبوابِ النّارِ، وَ فَتَحَ لَها ثَمانِيَةَ أبوابِ الجَنَّةِ، تَدخُلُ مِن أينَما شاءَت.

هر زنى كه شوهرش را هفت روز يارى دهد، خداوند، هفت درِ دوزخ را به روى او مى بندد، و هفت درِ بهشت را به رويش مى گشايد تا از هر درى كه مى خواهد، وارد شود.

هميارى امام على عليه السلام و سَرور زنان جهان، فاطمه عليهاالسلام، الگوى خوبى در اين زمينه براى جامعه اسلامى است. از امام باقر عليه السلام روايت شده است كه مى فرمايد:

تَقاضى عَلِىٌّ وَ فاطِمَةُ عليهماالسلام إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله فِى الخِدمَةِ، فَقَضى عَلى فاطِمَةَ بِخِدمَةِ ما دونَ البابِ، وَ قَضى عَلى عَلِىٍّ ما خَلفَهُ. فَقالَت فاطِمَةُ: فَلا يَعلَمُ ما داخَلَنى مِنَ السُّرورِ إلَا اللّهُ بِإكفائى رَسولُ اللّهِ تَحُمَّلَ رِقابِ الرِّجالِ.

على عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام براى داورى در باره تقسيم كارهاى خود، نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله رفتند. پيامبر صلى الله عليه و آله، اين گونه قضاوت كرد كه كارهاى داخل خانه را فاطمه انجام دهد و كارهاى بيرون از خانه را على. فاطمه عليهاالسلام فرمود: «از اين كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مرا از بر عهده گرفتن مسئوليت هاى مردان، معاف ساخت، فقط خدا مى داند كه چه قدر خوش حال شدم».

در حديثى ديگر از ايشان آمده است:

إنَّ فاطِمَةَ عليهاالسلام ضَمِنَت لِعَلِىٍّ عليه السلام عَمَلَ البَيتِ وَ العَجينَ وَ الخَبزَ وَ قَمَّ البَيتِ، وَ ضَمِنَ لَها عَلِىٌّ عليه السلام ما كانَ خَلفَ البابِ مِن نَقلِ الحَطَبِ وَ أن يَجى ءَ بِالطَّعامِ.

فاطمه عليهاالسلام كارِ خانه، پخت و پزِ نان و جارو كردن اتاق را براى على عليه السلام تضمين كرد، و على عليه السلام، كارهاى بيرون از خانه، مانند: حمل هيزم و آوردن موادّ خوراكى را براى فاطمه عليهاالسلام بر عهده گرفت.

بديهى است اين تقسيم كار، با شرايط اجتماعى آن دوران، مطابقت مى كرد. بنا بر اين در هر دوران، بلكه در هر خانواده، هميارى زن و شوهر مى تواند به تناسب شرايط زندگى آنها تنظيم شود.

6. احترام متقابل

ششمين عامل تحكيم پيوند خانوادگى، احترام متقابل اعضاى اين نهاد نسبت به يكديگر است. اين وظيفه اخلاقى، اختصاص به خانواده ندارد؛ بلكه هر مسلمانْ موظّف است با مسلمان ديگر، بلكه با همه انسان ها، با احترام برخورد كند؛ امّا بى ترديد، احترام متقابل زن و شوهر، و پدر و مادر با فرزند، به دليل نقشى كه در سلامت و تعالى خانواده دارد، بيشتر مورد تأكيد است.

نكته قابل توجّه، اين كه وظيفه مرد به عنوان بزرگ خانواده، در اين باره سنگين تر است و در احاديث فراوانى، به مردها توصيه شده كه به همسران خود، احترام بگذارند. در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله آمده است:

مَنِ اتَّخَذَ زَوجَةً فَليُكرِمها.

هر كس همسرى اختيار كرد، بايد او را گرامى بدارد.

در حديثى ديگر مى خوانيم:

ما أكرَمَ النِّساءَ إلّا كَريمٌ، وَ ما أهانَهُنَّ إلّا لَئيمٌ.

زنان را كسى گرامى نمى دارد، مگر انسانِ بزرگوار، و كسى به آنان اهانت نمى كند، مگر انسان پَست. همچنين توصيه شده كه وقتى مرد، وارد خانه مى شود، به خانواده خود سلام كند:

إذا دَخَلتَ بَيتَكَ فَسَلِّم عَلى أهلِ بَيتِكَ؛ يَكثُر خَيرُ بَيتِكَ.

هر گاه وارد خانه ات شدى، بر خانواده ات سلام كن؛ زيرا خير [و بركتِ] خانه ات، زياد مى شود.

شكّى نيست كه احترام به خانواده، موجب تقويت محبّت و خير و بركت خانه خواهد شد.

7. نرمى و مُدارا

يكى ديگر از وظايف مشترك اخلاقى و عامل تحكيم خانواده، رفق و مداراست. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

الرِّفقُ يُمنٌ، وَ الخُرقُ شُؤمٌ، وَ إذا أرادَ اللّهُ بِأهلِ بَيتٍ خَيرا أدخَلَ عَلَيهِمُ الرِّفقَ، فَإنَّ الرِّفقَ لَم يَكُن فى شَى ءٍ قَطُّ إلّا زانَهُ، وَ إنَّ الخُرقَ لَم يَكُن فى شَى ءٍ قَطُّ إلّا شانَهُ.

ملايمت (نرمى)، ميمون است و خشونت، شوم. هر گاه خداوند براى خانواده اى خيرى بخواهد، ملايمت را وارد آن خانواده مى كند؛ زيرا ملايمت هيچ گاه با هيچ چيزى همراه نمى شود مگر اين كه آن را زينت مى بخشد، و خشونت هرگز با چيزى همراه نمى شود، مگر اين كه آن را زشت مى گرداند.

فراز و نشيب هاى زندگى، حالات مختلف آدمى و اختلاف نظرها، به طور طبيعى زمينه ساز بداخلاقى و ناسازگارى اند. از اين رو، خانواده اى كه از عنصر نرمى، مدارا، ملايمت و تسامح و تغافل برخوردار نباشد، نمى تواند پايدار بماند. مرد، با اندك كج خلقىِ زن، تصميم به جدايى مى گيرد، و زن، با ملاحظه بداخلاقىِ شوهر، درخواست جدايى مى نمايد. اين جاست كه احاديث اسلامى با تأكيد بر قداست خانواده، با وعده به پاداش هاى بزرگ اخروى، زوجين را به شكيبايى و مدارا دعوت مى نمايند. به زن مى گويند:

مَن صَبَرَت عَلى سوءِ خُلُقِ زَوجِها، أعطاها مِثلَ ثَوابِ آسِيَةَ بِنتِ مُزاحِمٍ. هر كس بر بداخلاقىِ شوهرش شكيبايى كند، خداوند، همانند پاداش آسيه، دختر مُزاحم (همسر فرعون)، به او عطا مى فرمايد.

و به مرد مى فرمايد:

مَن صَبَرَ عَلى سوءِ خُلُقِ امرَأتِهِ وَ احتَسَبَهُ أعطاهُ اللّهُ تَعالى بِكُلِّ يَومٍ وَ لَيلَةٍ يَصبِرُ عَلَيها مِنَ الثَّوابِ ما أعطى أيّوبَ عليه السلام عَلى بَلائِهِ.

هر مردى به خاطر خدا، در برابر بداخلاقىِ زنش شكيبايى كند، خداوند متعال براى هر روز و شبى كه در برابرش شكيبايى مى ورزد، همانند ثوابى را به او مى دهد كه به ايّوب عليه السلام در قبال گرفتارى اش داد.

و بدين سان از فروپاشى كانون خانواده، پيشگيرى مى نمايد.

8. چشم پوشى

چشم پوشى از لغزش هاى ديگران و تغافل (خود را به غفلت زدن) در برابر آنها، يكى از عوامل مهمّ آرامش روانى و آسايش زندگى است. از امام على عليه السلام در اين باره نقل شده كه مى فرمايد:

مَن لَم يَتَغافَل وَ لا يَغُضُّ عَن كَثيرٍ مِنَ الاُمورِ، تَنَغَّصَت عيشَتُهُ.

هر كه از بسيارى امور، چشم پوشى نكند، زندگى اش تيره مى شود. در زندگى خانوادگى، به وفور، مسائلى پيش مى آيد كه اعضاى خانواده، از آن، چشم پوشى نمى كنند و آن را به رخ يكديگر مى كشند. در اين صورت، زندگى براى آنان تلخ و غير قابل تحمّل مى گردد. از اين رو، چشم پوشى از مسائل كم اهمّيت و قابل گذشت، موجب تقويت نهاد خانواده است.

9. قناعت و ساده زيستى

آزمندى و تجمّل گرايى، زندگى را تلخ مى كنند، و به عكس، قناعت، موجب شيرينى آن است. به اين سخن بنگريد:

أنعَمُ النّاسِ عَيشا مَن مَنَحَهُ اللّهُ سُبحانَهُ القَناعَةَ، وَ أصلَحَ لَهُ زَوجَهُ.

خوش ترين زندگى، از آنِ كسى است كه خداوند پاك، به او قناعت بخشيده و همسرى شايسته، روزى اش كرده است.

زن و مرد، بخصوص در آغاز زندگى، با بهره گيرى از عنصر قناعت و ساده زيستى، مى توانند در نهايت تنگ دستى، پيوند مشترك خود را شيرين و بادوام نمايند.

10. رضا (خشنود بودن به خواست خدا)

تلاش مرد براى تأمين رفاه خانواده، يكى از وظايف اختصاصى اوست؛ امّا بديهى است كه همه تلاش هاى او به نتيجه نمى رسد، و چه بسا زندگى خانوادگى، دچار مشكلات مادّى و غير مادّى گردد. اين جاست كه انسان بايد نه تنها خود را تسليم تقدير الهى نمايد، بلكه بايد راضى بودن به قضاى الهى را تمرين كند تا زندگى به كام او گوارا گردد:

إنَّ أهنَأ النّاسِ عَيشا، مَن كانَ بِما قَسَمَ اللّهُ لَهُ راضِيا.

گواراترين زندگى، از آنِ كسى است كه به آنچه خداوند، قسمت او كرده، خرسند است.

بنا بر اين، يكى ديگر از كارهاى مشترك اعضاى خانواده كه در بن بست ها و فراز و نشيب ها، زندگى را گوارا مى سازد و موجبات دوام آن را فراهم مى كند، رضامندى به قضاى الهى است.

ب ـ وظايف خاصّ مرد

مرد، به عنوان مدير خانواده، علاوه بر وظايف مشترك، وظايف ويژه اى به عهده دارد كه انجام دادن آنها، نقش مؤثّرى در تحكيم اين نهاد، ايفا مى نمايد. مهم ترينِ اين وظايف، عبارت اند از:

1. تأمين نيازهاى دينى

دين، اساسى ترين عامل امنيت و آرامش درونى خانواده است. از اين رو، رعايت ارزش هاى دينى، مهم ترين عامل تحكيم خانواده محسوب مى شود.

امام على عليه السلام طبق نقلى، در باره نقش دين در آرامش زندگى چنين مى فرمايد:

إنّى إذَا استَحكَمتُ فِى الرَّجُلِ خَصلَةً مِن خِصالِ الخَير احتَمَلتُهُ لَها وَ اغتَفَرتُ لَهُ فَقَد ما سِواها، وَ لا أغتَفِرُ لَهُ فَقدَ عَقلٍ وَ لا عَدَمَ دينٍ، لِأنَّ مُفارَقَةَ الدّينِ مُفارَقَةُ الأمنِ، وَ لا تَهنَأ حَياةٌ مَعَ مَخافَةٍ، وَ عَدَمُ العَقلِ عَدَمُ الحَياةِ، وَ لا تُعاشَرُ الأمواتُ.

من هر گاه در مردى، خصلتى از خصلت هاى نيك را استوار بيابم، او را به سبب دارا بودن آن، تحمّل مى كنم و بى بهرگى اش از ديگر خصلت هاى نيك را ناديده مى گيرم؛ امّا نمى توانم نابخردى و بى دينىِ او را ناديده بگيرم؛ زيرا جدا شدن از دين، جدا شدن از امنيت [و آرامش] است. زندگىِ همراه با ترس، گوارا نيست، و نابخردى نيز مُردگى است، و با مردگان، كسى معاشرت نمى كند.

قرآن كريم، مردان باايمان را موظّف كرده كه از طريق تأمين نيازهاى دينى خانواده خود، آنان را از گرفتارى آتش دوزخ، محافظت كنند:

«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَئِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ.

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خودتان و خانواده تان را از آتشى كه سوخت آن، مردم و سنگ ها هستند، حفظ كنيد. بر آن آتش، فرشتگانى خشن و سختگير گمارده شده اند. از آنچه خدا به آنان دستور داده، سرپيچى نمى كنند و آنچه را كه مأمورند، انجام مى دهند».

از امام على عليه السلام در تبيين اين آيه روايت شده كه مى فرمايد:

عَلِّمُوهُم وَ أدِّبُوهُم.

به آنان علم و أدب بياموزيد.

بى توجّهى به ارزش هاى دينى، پيش از آن كه اعضاى خانواده را در آخرت، گرفتار آتش دوزخ كند، در همين دنيا آنها را در آتش احساس ناامنى خانوادگى و انواع مشكلات ناشى از آن مى سوزاند.

نخستين وظيفه مرد براى احياى ارزش هاى دينى در خانواده خود، وادار ساختن آنها به نماز است؛ زيرا نماز، از انواع ناهنجارى هاى اخلاقى و رفتارى، پيشگيرى مى نمايد. خداوند متعال خطاب به پيامبر خود مى فرمايد:

«وَ أْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْهَا.

و كسان خود را به نماز فرمان ده و خود بر آن شكيبا باش».

توجّه به خدا، نه تنها در تأمين نيازهاى معنوى و آرامش روانى خانواده مؤثّر است، بلكه در رهايى از تنگناهاى مادّى زندگى نيز نقش دارد. از اين رو، اهل بيت عليهم السلام در گرفتارى ها، از خانواده خود مى خواستند كه از نماز و دعا يارى جويند.

بديهى است كه تأكيد بر نماز در تربيت دينى، به معناى بى توجّهى به ديگر ارزش ها نيست؛ بلكه برنامه ريزى جهت پرورش همه ارزش هاى اسلامى و انسانى در خانواده ضرورى است، چنان كه از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت شده است كه مى فرمايد:

أدِّبوا أولادَكُم عَلى ثَلاثِ خِصالٍ: حُبِّ نَبِيِّكُم، وَ حُبِّ أهلِ بَيتِهِ، وَ عَلى قِراءَةِ القُرآنِ.

فرزندان خود را بر سه خصلت، تربيت كنيد: دوست داشتن پيامبرتان، دوست داشتن اهل بيت او، و خواندن قرآن.

نيز روايت شده كه امام على عليه السلام خطاب به كميل بن زياد فرمود:

يا كُمَيلُ! مُر أهلَكَ أن يَروحوا فى كَسبِ المَكارِمِ، وَ يُدلِجوا فى حاجَةِ مَن هُوَ نائِمٌ.

اى كميل! به خانواده ات فرمان بده كه روزها در پى كسب خصلت هاى والاى انسانى بروند، و شبانگاهان، در پى رفع نياز خُفتگان.

2. تأمين نيازهاى علمى و فرهنگى

مدير خانواده، نه تنها بايد براى تربيت دينىِ اعضاى اين نهاد مقدّس، برنامه ريزى كند، بلكه موظّف است كه جهت تأمين نيازهاى علمى و فرهنگى آنان، اقدامات لازم را انجام دهد. از امام على عليه السلام روايت شده كه فرمود:

مُروا أولادَكُم بِطَلَبِ العِلمِ.

فرزندانتان را به علم آموزى وا داريد.

همچنين پيامبر صلى الله عليه و آله در حديثى مى فرمايد:

أكرِموا أولادَكُم، وَ أحسِنوا أدَبَهُم؛ يُغفَر لَكُم.

به فرزندان خود، احترام بگذاريد و آنان را نيكو تربيت كنيد تا آمرزيده شويد.

از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود:

لا يَزالُ العَبدُ المُؤمِنُ يورِثُ أهلَ بَيتِهِ العِلمَ وَ الأدَبَ الصّالِحَ حَتّى يُدخِلَهُمُ الجَنَّةَ جَميعا.

بنده مؤمن، پيوسته براى خانواده اش دانش و تربيت نيكو به ارث مى نهد تا اين كه همه آنها را وارد بهشت مى كند.

3. تأمين هزينه اقتصادى

بر پايه تعاليم اسلام، يكى از وظايف اختصاصى و اصلى مرد، تأمين هزينه اقتصادى خانواده است. از منظر شمارى از احاديث، تلاش براى انجام دادن اين وظيفه، فضيلتى همانند جهاد در راه خدا دارد:

مَن سَعى فى نَفَقَةِ عِيالِهِ وَ والِدَيهِ فَهُوَ كَالمُجاهِدِ فى سَبيلِ اللّهِ.

كسى كه براى تأمين هزينه خانواده اش و پدر و مادرش تلاش كند، همانند مجاهدِ راه خداست.

در شمار ديگرى از احاديت، تأمين هزينه خانواده، صدقه محسوب شده است:

نَفَقَةُ الرَّجُلِ عَلى أهلِهِ صَدَقَةٌ.

نفقه دادن مرد به خانواده اش، صدقه است.

در برخى از احاديث نيز آمده است:

أوَّلُ ما يوضَعُ فى ميزانِ العَبدِ نَفَقَتُهُ عَلى أهلِهِ.

نخستين چيزى كه در ترازوى [اعمال] بنده گذاشته مى شود، نَفَقه اى است كه به خانواده اش داده است.

گشاده دستى در حدّ توان براى تأمين نيازهاى خانواده نيز توصيه شده است:

أرضاكُم عِندَ اللّهِ أسبَغُكُم عَلى عِيالِهِ.

خوشايندترين شما نزد خداوند، كسى است كه خانواده خود را بيشتر در رفاه، قرار بدهد.

البتّه افراط در گشاده دستى، نكوهيده است. بنا بر اين، گشاده دستى براى خانواده نبايد از مرز اعتدال، خارج گردد.

4. تأمين نيازهاى روانى

تأمين نيازهاى روحى و روانى خانواده نيز در كنار تأمين نيازهاى دينى، علمى، فرهنگى و اقتصادى آنها، در جهت تحكيم اين نهاد، از اهمّيت ويژه اى برخوردار است. به اين سخن آموزنده و سازنده بنگريد:

مَن أدخَلَ عَلى أهلِ بَيتِهِ سُرورا، خَلَقَ اللّهُ مِن ذلِكَ السُّرورِ خَلقا يَستَغفِرُ لَهُ إلى يَومِ القِيامَةِ.

هر كس خانواده اش را شاد سازد، خداوند، از آن شادى، مخلوقى مى آفريند كه تا روز قيامت، برايش طلب آمرزش مى كند.

بر اين پايه، هر اقدام مشروعى كه در جهت شادى خانواده انجام شود، مانند: همنشينى با اعضاى خانواده، غذا خوردن با آنها، مراعات ميل آنها در انتخاب نوع غذا، و هديه آوردن از سفر براى آنها، پسنديده است.

5. غيرت ورزى

يكى از وظايف اختصاصى مرد، غيرت ورزى نسبت به همسر است، بدين معنا كه وى نبايد اجازه دهد همسرش، آگاهانه يا ناخودآگاه، زمينه آلودگى و بى عفّتى خود را فراهم سازد. از اين رو، در احاديث، كسى كه اجازه مى دهد زنش آرايش كرده از خانه بيرون رود و خود را در معرض ديد چشم هاى ناپاك قرار دهد، و نيز كسى كه از بى عفّتى همسر خود، خبر دارد و اقدامى در جهت پيشگيرى از آن انجام نمى دهد، ديّوث و بى غيرت ناميده شده است:

أيُّما رَجُلٍ رَضِىَ بِتَزَيُّنِ امرَأَتِهِ وَ تَخرُجُ مِن بابِ دارِها، فَهُو دَيّوثٌ، وَ لا يَأثَمُ مَن يُسَمّيهِ دَيّوثا. وَ المَرأَةُ إذا خَرَجَت مِن بابِ دارِها مُتَزَيِّنَةً مُتَعَطِّرَةً وَ الزَّوجُ بِذاكَ راضٍ، بُنِىَ لِزَوجِها بِكُلِّ قَدَمٍ بَيتٌ فِى النّارِ.

هر مردى كه راضى است همسرش خود را بيارايد و از خانه بيرون برود، آن مرد، ديّوث است، و هر كه او را ديّوث بنامد، گناه نكرده است. هر گاه زن، آرايش كنان و عطرزنان، از خانه اش خارج شود و شوهرش به اين كارِ او راضى باشد، به ازاى هر قدمى كه بر مى دارد، براى شوهر او، خانه اى در جهنّم بنا مى شود.

البتّه غيرت ورزى نابه جا و محدود كردن بى جهت زن، نه تنها پسنديده نيست، بلكه ـ چنان كه خواهيم گفت ـ يكى از عوامل فروپاشى خانواده است.

ج ـ وظايف خاصّ زن

در برابر همه وظايفى كه براى اداره خانواده به عهده مرد است، مهم ترين وظايف اختصاصى زن، عبارت اند از:

1. پذيرفتن مديريت شوهر بر خانواده

خانواده، يك واحد كوچك اجتماعى است و اداره آن، مانند يك اجتماع بزرگ نيازمند مديريت و رهبرى واحد است؛ زيرا مديريت جمعى اى كه زن و مرد در آن مشترك باشند، بى معناست. از اين رو، يكى از مرد يا زن بايد مدير و ديگرى معاون و تحت نظارت او باشد. قرآن در اين جا تصريح مى كند كه مديريت خانواده، به عهده مرد است:

«الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَآءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَآ أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ.

مردان، سرپرست زنان اند، به دليل آن كه خداوند [از نظر اجتماعى] بعضى از آنان (انسان ها) را بر بعضى ديگر برترى بخشيده است، و [نيز] از آن روى كه از اموال خويش [براى زنان] هزينه مى كنند».

بى ترديد، منظور از اين سخن، اجازه دادن به مرد در جهت خودكامگى و تضييع حقوق زن نيست؛ بلكه قرآن در عين حالى كه از نظر مديريتى، مرد را بر زن ترجيح داده، بر حقوق متقابل زن نيز تأكيد مى نمايد و مى فرمايد:

«وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِى عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَلِلرِّجَالِ عَلَيْهِنَّ دَرَجَةٌ.

و براى زنان بر عهده مردان، حقوقى شايسته است، مانند حقوقى كه [براى مردان] بر عهده آنهاست و مردان بر آنها [از نظر رياست خانوادگى] برترى دارند».

اين سخن، بدين معناست كه همان طور كه حقوقى براى مرد وضع شده كه زن بايد آن را رعايت كند، زن نيز حقوق مختلفى بر مرد دارد كه رعايت آن بر مرد، لازم است. به تعبير ديگر، وظيفه، از حق جدا نيست. به همان اندازه كه زنان، وظايفى در برابر شوهر دارند، حقوقى نيز براى آنان مقرّر گرديده كه از تساوى اين حقوق با آن وظايف، عدالت در باره آنان اجرا مى گردد.

بر اين پايه، از نگاه قرآن، تفاوت جسمى و روحى مرد و زن از يك سو و وجوب نفقه زن بر مرد از سوى ديگر، زمينه ساز اعطاى حقّ مديريت خانواده به مرد، و وجوب اطاعت زن از مرد در اداره امور خانوادگى است. البتّه بايد توجّه داشت كه بى ترديد، رياست مرد بر زن، مطلق و نامحدود نيست؛ بلكه محدود به مقرّرات شرعى و اخلاقى و مقيّد به رعايت حقوق متقابل زن و وظايف مشتركى است كه هر يك از مرد و زن در تحكيم بنياد خانواده به عهده دارند.

گفتنى است كه رعايت حقّ رياست شوهر، آن قدر اهمّيت دارد كه بر پايه شمارى از احاديث، يكى از عوامل بهشتى شدن زن شمرده شده است.

2. امانتدارى در غياب شوهر

دومين وظيفه مهمّ زن، اين است كه در غياب شوهر، از هر جهت امانتدار باشد. قرآن كريم، بانوان شايسته را چنين توصيف مى فرمايد:

«فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ.

پس زنان شايسته، فرمان بردارند [و] به پاس آنچه خدا [براى آنان] حفظ كرده، اسرار [شوهرانِ خود] را حفظ مى كنند».

اين سخن، در ادامه آيه قبل، و اشاره به دومين وظيفه اختصاصى زن در زندگى خانوادگى است، و ضمن تأكيد بر اين كه بانوان صالح و شايسته، علاوه بر اين كه رياستِ شوهر را در اداره امور زندگى مى پذيرند و در برابر نظام خانواده تمكين مى نمايند، نه تنها در حضور شوهر، بلكه در غياب او نيز از هر جهت، امانتدار عفّت خود و اسرار و اموال خانوادگى هستند و در برابر حقوقى كه خداوند متعال براى آنها مقرّر داشته، وظايف خود را به خوبى انجام مى دهند و مرتكب خيانت نمى شوند، چنان كه در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله آمده است:

لِلرَّجُلِ عَلَى المَرأةِ أن تَلزَمَ بَيتَهُ، وَ تَوَدَّدَهُ وَ تُحِبَّهُ وَ تُشفِقَهُ، وَ تَجتَنِبَ سَخَطَهُ وَ تَتَّبِعَ مَرضاتَهُ، وَ توفى بِعَهدِهِ وَ وَعدِهِ، وتَتَّقى صَولاتِهِ، وَ لا تُشرِكَ مَعَهُ أحَدا فى أولادِهِ، وَ لا تُهينَهُ وَ لا تُشقِيَهُ، وَ لا تَخونَهُ.

مرد را بر همسرش، اين حق است كه در خانه اش بنشيند و به او محبّت و عشق و شفقت بورزد، از به خشم آوردن او دورى كند و در پىِ به دست آوردن خشنودى او باشد، به عهد و وعده اش با او وفا كند، از عصبانيت او بپرهيزد، كسى را در فرزندانش با وى شريك نگردانَد، به او اهانت نكند و رَنجَش ندهد، و در حضور او، و نيز در اموالش به او خيانت نكند.

د ـ نقش دعا در تحكيم خانواده

و آخرين سخن، اين كه دعا نيز در تقويت محبّت، قداست و تحكيم خانواده، نقش ويژه اى دارد. با عنايت به اين كه دعا در اسلام، در كنار مسئوليت است، نه در برابر آن، استمداد از خداوند متعال در جهت برخوردارى از يك زندگى سالم و صميمى، علاوه بر اين كه اعضاى خانواده را متوجّه مسئوليت هاى مشترك و اختصاصى خود براى رسيدن به اين هدف مى نمايد، آثار و بركات فراوانى براى آنان به همراه دارد.

از اين رو، پيامبران و پيشوايان دين، نخستين كسانى بوده اند كه هماره، صلاح و سامان خانواده خود را از خداوند متعال خواسته اند و به پيروان خود آموخته اند كه براى برخوردارى از زندگى شايسته، در كنار مسئوليت هايى كه در اين زمينه دارند، نيازمند به دعا نيز هستند.

آنچه در اين فصل آمد، اشاره اى به نقش مثبت دعا در زندگى خانوادگى بود. افزون بر اين، ره نمودهاى عملىِ ارزنده اى نيز در شمارى از دعاهايى كه در اين فصل آمده، ديده مى شود.

آخرين نكته، اين كه همچنان كه دعاى اعضاى خانواده براى يكديگر در تحكيم اين نهاد، مفيد و مؤثّر است، نفرين آنها نيز آثار زيانبارى به دنبال خواهد داشت، بويژه نفرين والدين در حقّ فرزند كه در شمارى از احاديث، از آن، نهى شده است.

الفصل الثالث: عوامل تدمير الاُسرة

فصل سوم: آسيب هاى تحكيم خانواده

3 / 1: آفات الاُسرة العامّة

3 / 1: آسيب هاى كلّى خانواده

3 / 1 ـ 1: الإِكراهُ وتَركُ الاِستِيمارِ

3 / 1 ـ 1: اجبار كردن و نظرخواهى نكردن

601. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:يَعمَدُ أحَدُكُم إلَى ابنَتِهِ فَيُزَوِّجُهَا القَبيحَ الذَّميمَ!! إنَّهُنَّ يُرِدنَ ما تُريدونَ.

601. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بعضى از شما، دخترانشان را [به زور] به ازدواج فردى زشت و بدقيافه در مى آورند! آن دخترها هم مانند شما دل دارند.

602. كنز العمّال عن جابر:جاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، عِندَنا يَتيمَةٌ خَطَبَها رَجُلانِ؛ موسِرٌ ومُعسِرٌ، وهِيَ تَهوَى المُعسِرَ ونَحنُ نَهوَى الموسِرَ! فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: لَم يُرَ لِلمُتَحابَّينِ مِثلُ النِّكاحِ.

602. كنز العُمّال ـ به نقل از جابر ـ:مردى، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! دختر يتيمى پيشِ ماست كه دو مرد، از او خواستگارى كرده اند: يكى توانگر و ديگرى تنگ دست. او آن تنگ دست را مى خواهد و ما به توانگر، تمايل داريم! پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «براى دو دلداده، چيزى (تسكينى) همانند ازدواج، ديده نشده است».

603. الكافي عن ابن أبي يعفور عن الإمام الصادق عليه السلام، قالَ:قُلتُ لَهُ: إنّي اُريدُ أن أتَزَوَّجَ امرَأَةً وإنَّ أبَوَيَّ أرادا غَيرَها.

قالَ: تَزَوَّجِ الَّتي هَوَيتَ، ودَعِ الَّتي يَهوى أبَواكَ.

603. الكافى ـ به نقل از ابن ابى يَعفور ـ:به امام صادق عليه السلام گفتم: مى خواهم با زنى ازدواج كنم؛ ولى پدر و مادرم، كس ديگرى را مى خواهند.

امام عليه السلام فرمود: «با كسى ازدواج كن كه مى خواهى، و آن شخصى را كه پدر و مادرت مى خواهند، رها كن».

604. مسند ابن حنبل عن ابن إسحاق:حَدَّثَني حَجّاجُ بنُ السّائِبِ بنِ أبي لُبابَةَ بنِ عَبدِ المُنذِرِ الأَنصارِيُّ أنَّ جَدَّتَهُ اُمَّ السّائِبِ خُناسَ ابنَةَ خِذامِ بنِ خالِدٍ كانَت عِندَ رَجُلٍ قَبلَ أبي لُبابَةَ، تَأَيَّمَت مِنهُ، فَزَوَّجَها أبوها خِذامُ بنُ خالِدٍ رَجُلاً مِن بَني عَمرِو بنِ عَوفِ بنِ الخَزرَجِ، فَأَبَت إلّا أن تَحُطَّ إلى أبي لُبابَةَ، وأبى أبوها إلّا أن يُلزِمَهَا العَوفِيَّ، حَتَّى ارتَفَعَ أمرُها إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: هِيَ أولى بِأَمرِها، فَأَلحِقها بِهَواها.

604. مسند ابن حنبل ـ به نقل از ابن اسحاق ـ:حَجّاج بن سائب بن ابى لُبابة بن عبد المُنذر انصارى، برايم نقل كرد كه مادربزرگش، اُمّ سائب خُناس، دختر خِذام بن خالِد، قبل از آن كه زن ابو لبابه باشد، همسر مرد ديگرى بود و بيوه شد. پدرش خذام بن خالد، مى خواست كه او را به ازدواج مردى از بنى عمرو بن عَوف بن خَزرَج در آورد؛ امّا خُناس، حاضر نشد كه زن كسى غير از ابو لبابه شود؛ ولى پدرش اصرار داشت كه بايد زنِ آن مرد عوفى شود. مرافعه را نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مطرح كردند. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «او به كارِ خود، سزاوارتر است. پس او را به ازدواج كسى در آور كه دلش مى خواهد».

605. سنن أبي داود عن ابن عبّاس:إنَّ جارِيَةً [بِكرا] أتَتِ النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله فَذَكَرَت أنَّ أباها زَوَّجَها وهِيَ كارِهَةٌ، فَخَيَّرَهَا النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله.

605. سنن أبى داوود ـ به نقل از ابن عبّاس ـ:دخترى [باكِره] نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت كه پدرش مى خواهد او را بر خلاف ميلش، شوهر دهد. پيامبر صلى الله عليه و آله حقّ انتخاب را به او (دختر) داد.

606. سنن ابن ماجة عن عبد الرحمن بن يزيد ومجمّع بن يزيد الأنصاريّين:إنَّ رَجُلاً مِنهُم يُدعى خِذاما أنكَحَ ابنَةً لَهُ فَكَرِهَت نِكاحَ أبيها، فَأَتَت رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَذَكَرَت لَهُ، فَرَدَّ عَلَيها نِكاحَ أبيها، فَنَكَحَت أبا لُبابَةَ بنَ عَبدِ المُنذِرِ.

606. سنن ابن ماجة ـ به نقل از عبد الرحمان بن يزيد و مجمّع بن يزيد انصارى ـ:مردى از ايشان (انصار) به نام خُذام، دخترش را شوهر داد؛ امّا دخترش به اين ازدواج، راضى نبود. از اين رو نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله رفت و ماجرا را به ايشان گفت. پيامبر صلى الله عليه و آله تزويج پدرش را مردود شمرد و آن دختر، با ابو لبابة بن عبد المُنذر، ازدواج كرد.

607. مسند ابن حنبل عن إبراهيم بن صالح:إنَّ عَبدَ اللّهِ بنَ عُمَرَ قالَ لِعُمرَ بنِ الخَطّابِ: اُخطُب عَلَيَّ ابنَةَ صالِحٍ، فَقالَ: إنَّ لَهُ يَتامى، ولَم يَكُن لِيُؤثِرَنا عَلَيهِم، فَانطَلَقَ عَبدُ اللّهِ إلى عَمِّهِ زَيدِ بنِ الخَطّابِ لِيَخطُبَ، فَانطَلَقَ زَيدٌ إلى صالِحٍ، فَقالَ: إنَّ عَبدَ اللّهِ بنَ عُمَرَ أرسَلَني إلَيكَ يَخطُبُ ابنَتَكَ، فَقالَ: لي يَتامى، ولَم أكُن لِاُترِبَ لَحمي وأرفَعَ لَحمَكُم، اُشهِدُكُم أنّي قَد أنكَحتُها فُلانا.

وكانَ هَوى اُمِّها إلى عَبدِ اللّهِ بنِ عُمَرَ، فَأَتَت رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَت: يا نَبِيَّ اللّهِ، خَطَبَ عَبدُ اللّهِ بنُ عُمَرَ ابنَتي، فَأَنكَحَها أبوها يَتيما في حِجرِهِ ولَم يُؤامِرها .

فَأَرسَلَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إلى صالِحٍ، فَقالَ: أنكَحتَ ابنَتَكَ ولَم تُؤامِرها؟ فَقالَ: نَعَم، فَقالَ: «أشيروا عَلَى النِّساءِ في أنفُسِهِنِّ» وهِيَ بِكرٌ.

فَقالَ صالِحٌ: فَإِنَّما فَعَلتُ هذا لِما يُصدِقُها ابنُ عُمَرَ، فَإِنَّ لَهُ في مالي مِثلَ ما أعطاها .

607. مسند ابن حنبل ـ به نقل از ابراهيم بن صالح ـ:عبد اللّه بن عمر، به [پدرش] عمر بن خطّاب گفت: دختر صالح را برايم خواستگارى كن.

عمر گفت: صالح، چند [برادرزاده] يتيم دارد، و ما را بر آنان ترجيح نمى دهد.

عبد اللّه، نزد عمويش زيد بن خطّاب رفت تا او برايش به خواستگارى برود. زيد، نزد صالح رفت و گفت: عبد اللّه بن عمر، مرا براى خواستگارى دخترت نزد تو فرستاده است.

صالح گفت: من چند يتيم دارم [كه تحت سرپرستى من اند] و حاضر نيستم كه گوشت خودم را زمين بيندازم و گوشت شما را بردارم. شما را گواه مى گيرم كه من، او را به ازدواج فلانى [از برادرزادگانم] در آوردم.

مادر آن دختر ـ كه به [ازدواج دخترش با] عبد اللّه بن عمر راضى بود ـ نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! عبد اللّه بن عمر، خواستگار دختر من است؛ ولى

پدرش، بدون آن كه نظر او را بخواهد، وى را به همسرىِ يتيمى كه تحت سرپرستى اش است، در آورده است.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در پى صالح فرستاد و به او فرمود: «دخترت را بدون نظر خواستن از خود او، شوهر داده اى؟».

گفت: آرى.

فرمود: «از زنان، در باره خودشان نظرخواهى كنيد. او باكره است».

صالح گفت: من اين كار را به خاطر [كم بودن] مهريه اى كه ابن عمر به او مى دهد، انجام دادم. به اندازه اى كه او به دخترم مى دهد، از اموال خودم براى برادرزاده ام گذاشته ام.

608. اُسد الغابة عن عبد الرحمن بن يزيد:إنَّ وَديعَةً أنكَحَ ابنَتَهُ، فَجاءَت إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَت: يا رسولَ اللّهِ، إنَّ أبي أنكَحَني رَجُلاً لَم يُوافِقني. فَأَرسَلَ إلى أبيها فَذَكَرَ ذلِكَ لَهُ، فَقالَ لَهُ: أنكَحتُها بِابنِ عَمٍّ لَها كُفؤٍ ورَجُلِ صِدقٍ، فَقالَ: اِستَأمَرتَها؟

قالَ: لا. قالَ: فَرَدَّ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله ذلِكَ النِّكاحَ ولَم يُجِزهُ.

608. اُسْد الغابة ـ به نقل از عبد الرحمان بن يزيد ـ:وديعه، دخترش را شوهر داد؛ امّا دختر او نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! پدرم، مرا به ازدواج مردى در آورده است كه رضايت ندارم.

پيامبر صلى الله عليه و آله در پىِ پدرش فرستاد و موضوع را به او گفت. وديعه گفت: من او را به پسر عمويش داده ام كه هم همسنگ اوست و هم مرد درستكارى است.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «آيا نظر خود او (دختر) را پرسيده اى؟».

گفت: نه!

پس پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آن ازدواج را مردود شمرد و اجازه آن را نداد.

609. الإمام عليّ عليه السلام:لا يُنكِح أحَدُكُمُ ابنَتَهُ حَتّى يَستَأمِرَها في نَفسِها، فَهِيَ أعلَمُ بِنَفسِها، فَإِن سَكَتَت أو بَكَت أو ضَحِكَت فَقَد أذِنَت، وإن أبَت لَم يُزَوِّجها.

609. امام على عليه السلام:كسى از شما، نبايد دخترش را شوهر بدهد تا اين كه نظر او را در باره خودش جويا شود؛ چرا كه او خواسته خودش را بهتر مى داند. پس اگر سكوت كرد يا گريست يا خنديد، در واقع، رضايت داده است، و اگر رضايت نداد، نبايد او را به ازدواج [آن فرد] در آورد.

610. مسند ابن حنبل عن سهل بن أبي حثمة:كانَت حَبيبَةُ ابنةُ سَهلٍ تَحتَ ثابِتِ بنِ قَيسِ بنِ شَمّاسٍ الأَنصارِيِّ فَكَرِهَتهُ، وكان رَجُلاً دَميما، فَجاءَت إلَى نَّبِيِّ صلى الله عليه و آله، فَقالَت: يا رَسولَ اللّهِ، إنّي لَأَراهُ، فَلَولا مَخافَةَ اللّهِ عز و جل لَبَزَقتُ في وَجهِهِ.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: أتَرُدّينَ عَلَيهِ حَديقَتَهُ الَّتي أصدَقَكِ؟ قالَت: نَعَم، فَأَرسَلَ إلَيهِ فَرَدَّت عَلَيهِ حَديقَتَهُ وفَرَّقَ بَينَهُما.

قالَ: فَكانَ ذلِكَ أوَّلَ خُلعٍ كانَ فِي الإِسلامِ.

610. مسند ابن حنبل ـ به نقل از سهل بن ابى حثمه ـ:حبيبه دختر سهل، همسر ثابت بن قيس بن شمّاس انصارى بود؛ ولى از او خوشش نمى آمد؛ چون ثابت، مردى بدچهره بود. او نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! وقتى چشمم به او مى افتد، اگر ترس از خداوند عز و جلنبود، در صورتش تُف مى انداختم.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «آيا باغى را كه مَهر تو كرده است، به او بر مى گردانى؟».

حبيبه گفت: آرى.

پس پيامبر صلى الله عليه و آله در پىِ شوهرش فرستاد و حبيبه، باغش را به او بر گرداند، و پيامبر صلى الله عليه و آله، آن دو را از هم جدا كرد.

اين، نخستين طلاق خُلعى بود كه در اسلام، رخ داد.

611. تفسير الطبري عن ابن عبّاس:إنَّ أوَّلَ خُلعٍ كانَ فِي الإِسلامِ اُختُ عَبدِ اللّهِ بنِ اُبَيٍّ، أنَّها أتَت رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَت: يا رَسولَ اللّهِ لا يَجمَعُ رَأسي ورَأسَهُ شَيءٌ أبَدا، إنّي رَفَعتُ جانِبَ الخِباءِ فَرَأَيتُهُ أقبَلَ في عِدَّةٍ، فَإِذا هُوَ أشَدُّهُم سَوادا، وأقصَرُهُم قامَةً، وأقبَحَهُم وَجها!

قالَ زَوجُها: يا رَسولَ اللّهِ، إنّي أعطَيتُها أفضَلَ ما لي حَديقَةً، فَلتَردُد عَلَيَّ حَديقَتي.

قالَ: ما تَقولينَ؟ قالَت: نَعَم، وإن شاءَ زِدتُهُ. قالَ: فَفَرَّقَ بَينَهُما.

611. تفسير الطبرى ـ به نقل از ابن عبّاس ـ:اوّلين طلاق خُلعى كه در اسلام به وقوع پيوست، طلاق خواهر عبد اللّه بن اُبَى بود. او نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! هيچ چيز هرگز نمى تواند سَر من و او را [در يك بالين،] جمع كند. من، گوشه خيمه را بالا زدم و ديدم كه او با عدّه اى مى آيد و از همه آنها سياه تر و قدكوتاه تر و زشت روتر است!

شوهرش گفت: اى پيامبر خدا! بهترين باغم را به او داده ام. پس باغم را به من بر گردانَد.

پيامبر صلى الله عليه و آله به همسر او فرمود: «چه مى گويى؟».

زن گفت: باشد! اگر بخواهد، بيشتر هم به او مى دهم.

پس پيامبر صلى الله عليه و آله آنها را از هم جدا كرد.

3 / 1 ـ 2: المُغالاةُ فِي المَهرِ

3 / 1 ـ 2: زياده روى در مَهريه

612. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:تَياسَروا فِي الصَّداقِ، إنَّ الرَّجُلَ يُعطِي المَرأَةَ حَتّى يَبقى ذلِكَ في نَفسِهِ عَلَيها حَسيكَةً .

612. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:در مهريه، آسان بگيريد؛ زيرا مرد، با اين كه آن را به زن مى پردازد، امّا به خاطر آن، كينه اى نسبت به زن، در دلش مى مانَد.

613. الإمام عليّ عليه السلام:لا تُغالوا بِمُهورِ النِّساءِ، فَتَكونَ عَداوَةً.

613. امام على عليه السلام:در مهريه هاى زنان، زياده روى نكنيد؛ چون مايه دشمنى مى شود.

3 / 1 ـ 3: تَزويجُ الصِّغارِ

3 / 1 ـ 3: همسر دادنِ كودكان

614. الكافي عن هشام بن الحكم عن الإمام الصادق أو الإمام الكاظم عليهماالسلام، قال:قيلَ لَهُ: إنّا نُزَوِّجُ صِبيانَنا وهُم صِغارٌ.

قالَ: فَقالَ: إذا زُوِّجوا وهُم صِغارٌ لَم يَكادوا يَتَأَلَّفوا.

614. الكافى ـ به نقل از هشام بن حَكَم ـ:به امام صادق عليه السلام يا امام كاظم عليه السلام گفته شد: ما پسرانمان را در خردسالى، زن مى دهيم. فرمود: «اگر آنها را در خردسالى به ازدواج هم در آوريد، چه بسا اُلفتى ميان آنها برقرار نشود».

3 / 1 ـ 4: التَّزويجُ عَلَى القَرابَةِ

3 / 1 ـ 4: خويشاوندى هَوو

615. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لا تُزَوَّجُوا النِّساءَ عَلى قَراباتِهِنَّ، فَإِنَّهُ يَكونُ مِن ذلِكَ القَطيعَةُ.

615. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خويشاوندان همسر را هَووى او قرار ندهيد؛ زيرا اين كار، به بريده شدن روابط مى انجامد.

راجع: وسائل الشيعة: ج20 ص487 (باب عدم جواز تزويج بنت الأخ على عمتها وبنت الاُخت على خالتها نسبا و رضاعا إلّا بإذنهما).

3 / 2: آفاتُ الاُسرة من ناحية الزّوج

3 / 2: آسيب هاى خانواده از سوى شوهر

3 / 2 ـ 1: الإيذاءُ

3 / 2 ـ 1: آزار دادن

الكتاب

«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاءَ كَرْهًا وَلَا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُواْ بِبَعْضِ مَا ءَاتَيْتُمُوهُنَّ إِلَّا أَن يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِن كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَن تَكْرَهُواْ شَيْئا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا».

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! براى شما حلال نيست كه از زنان، به زور ارث ببريد، و آنان را زير فشار مگذاريد تا بخشى از آنچه را به آنان داده ايد، باز گيريد، مگر آن كه مرتكب زشتكارىِ آشكارى شوند، و با آنها به شايستگى رفتار كنيد، و اگر از آنان خوشتان نيامد، پس چه بسا چيزى را خوش نمى داريد و خدا در آن، مصلحت فراوان قرار مى دهد».

الحديث

616. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:ألا وإنَّ اللّهَ عز و جل ورَسولَهُ بَريئانِ مِمَّن أضَرَّ بِامرَأَةٍ حَتّى تَختَلِعَ مِنهُ.

616. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:آگاه باشيد كه خداى عز و جل و پيامبر او، از كسى كه به زنى آزار برساند تا اين كه آن زن، از او طلاق خُلع بگيرد، بيزارند.

617. عنه صلى الله عليه و آله:مَن أضَرَّ بِامرَأَةٍ حَتّى تَفتَدِيَ مِنهُ نَفسَها، لَم يَرضَ اللّهُ تَعالى لَهُ بِعُقوبَةٍ دونَ النّارِ؛ لِأَنَّ اللّهَ تَعالى يَغضَبُ لِلمَرأَةِ كَما يَغضَبُ لِليَتيمِ.

617. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس به زنى آزار برساند تا آن زن [با بخشيدن مهريه اش]، جان خود را از او بخرد، خداى متعال، براى آن مرد، به كيفرى (مجازاتى) كمتر از آتش، رضايت نداده است؛ چرا كه خداوند متعال براى زن، همان گونه به خشم مى آيد كه به خاطر يتيم به خشم مى آيد.

618. مكارم الأخلاق:قالَ [رَسولُ اللّهِ] صلى الله عليه و آله: خَيرُ الرِّجالِ مِن اُمَّتِي الَّذينَ لا يَتَطاوَلونَ عَلى أهليهِم، ويَحِنّونَ [عَلَيهِم] ولا يَظلِمونَهُم.

618. مكارم الأخلاق: [پيامبر خدا صلى الله عليه و آله] فرمود: «بهترين مردانِ امّت من، كسانى هستند كه به خانواده خود، درازدستى نمى كنند و به آنان مهر مى ورزند و در حقّشان ستم روا نمى دارند».

619. الإمام عليّ عليه السلام:مَن أساءَ إلى أهلِهِ لَم يَتَّصِل بِه تَأميلٌ.

619. امام على عليه السلام:كسى كه به خانواده اش بدى مى كند، هيچ اميدى به او نيست [كه به ديگران خوبى كند].

620. عنه عليه السلام ـ في وَصِيَّتِهِ إِلَى الإِمامِ الحَسَنِ عليه السلام ـ:لا يَكُن أهلُكَ أشقَى الخَلقِ بِكَ.

620. امام على عليه السلام ـ در سفارش ايشان به امام حسن عليه السلام ـ:مبادا خانواده ات به سبب تو، بدبخت ترينْ مردمان باشند!

621. عنه عليه السلام:لا يَكُن أهلُكَ وذو وُدِّكَ أشقَى النّاسِ بِكَ.

621. امام على عليه السلام:مبادا خانواده ات و دوستدارانت، به واسطه تو، بدبخت ترينْ مردمان باشند!

622. عنه عليه السلام:إنَّ النِّساءَ عِندَ الرِّجالِ لا يَملِكنَ لِأَنفُسِهِنَ ضَرّا ولا نَفعا، وإنَّهُنَّ أمانَةُ اللّهِ عِندَكُم، فَلا تُضارّوهُنَّ ولا تَعضُلوهُنَّ .

622. امام على عليه السلام:زنان، در خانه مردان، اختيار هيچ سود و زيانى را براى خود ندارند. آنان امانت خدا در نزد شما هستند. بنا بر اين، به آنان گزند نزنيد و با ايشان بدرفتارى نكنيد.

3 / 2 ـ 2: الضَّربُ

3 / 2 ـ 2: كتك زدن

623. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أَيُّ رَجُلٍ لَطَمَ امرَأَتَهُ لَطمَةً، أمَرَ اللّهُ عز و جل مالِكا خازِنَ النّيرانِ فَيَلطِمُهُ عَلى حُرِّ وَجهِهِ سَبعينَ لَطمَةً في نارِ جَهَنَّمَ. وأيُّ رَجُلٍ مِنكُم ضَعَ يَدَهُ عَلى شَعرِ امرَأَةٍ مُسلِمَةٍ، سَمَّرَ كَفَّهُ بِمَساميرَ مِن نارٍ.

623. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر مردى كه به زنش سيلى بزند، خداوند عز و جل به مالك، نگهبان دوزخ، دستور مى دهد كه در آتش دوزخ، هفتاد سيلى بر گونه او بزند، و هر مردى از شما بر موى زنى مسلمان [و نامحرم] دست نهد، ميخ هايى از آتش، در كف دست او مى كوبد.

624. عنه صلى الله عليه و آله:مَن ضَرَبَ امرَأَةً بِغَيرِ حَقٍّ فَأَنا خَصمُهُ يَومَ القِيامَةِ، لا تَضرِبوا نِساءَكُم، فَمَن ضَرَبَهُم بِغَيرِ حَقٍّ فَقَد عَصَى اللّهَ ورَسولَهُ.

624. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس زنى را به ناحق بزند، در روز قيامت، من طرفِ دعواى او خواهم بود. زنانتان را كتك نزنيد؛ زيرا هر كه آنها را به ناحق بزند، از خدا و پيامبرش، نافرمانى كرده است.

625. عنه صلى الله عليه و آله:إنّي أتَعَجَّبُ مِمَّن يَضرِبُ امرَأَتَهُ وهُوَ بِالضَّربِ أولى مِنها! لا تَضرِبوا نِساءَكُم بِالخَشَبِ فَإِنَّ فيهِ القِصاصَ.

625. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:در شگفتم از كسى كه زنش را مى زند، در حالى كه خود او، به كتك خوردن، سزاوارتر است! زنانتان را با چوب نزنيد كه تقاص دارد.

626. عنه صلى الله عليه و آله:أما يَستَحي أحَدُكُم أن يَضرِبَ امرَأَتَهُ كَما يَضرِبُ العَبدَ؛ يَضرِبُها أوَّلَ النَّهارِ ثُمَّ يُضاجِعُها آخِرَهُ؟ أمايَستَحي؟!

626. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:آيا هر يك از شما شرم نمى كند كه زنش را مانند برده مى زند؟! اوّل روز، او را مى زند و شب هنگام، با او مى خوابد! آيا شرم نمى كند؟!

627. عنه صلى الله عليه و آله:إنّي لَأَكرَهُ أن أرَى الرَّجُلَ ثائِرا فَرائِصَ رَقَبَتِهِ، قائِما عَلى مُرَيئَةٍ يَضرِبُها!

627. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خوش ندارم ببينم كه مرد، رگ هاى گردنش باد كرده و بالاى سرِ زن بيچاره اى ايستاده است و او را كتك مى زند!

628. الطبقات الكبرى عن أيّوب:جاءَتِ امرَأَةٌ إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله قَد ضَرَبَها زَوجُها ضَربا شَديدا، فَقامَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَأَنكَرَ ذلِكَ وقالَ: يَظَلُّ أحَدُكُم يَضرِبُ امرَأَتَهُ ضَربَ العَبدِ، ثُمَّ يَظَلُّ يُعانِقُها ولا يَستَحيي!

628. الطبقات الكبرى ـ به نقل از ايّوب ـ:زنى كه شوهرش او را به شدّت زده بود، نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله برخاست و به اين كار اعتراض نمود و فرمود: «هميشه يكى از شما زنش را مانند برده مى زند. سپس با او هَماغوش مى شود، و خجالت نمى كشد!».

3 / 2 ـ 3: سوءُ الخُلُقِ

3 / 2 ـ 3: بداخلاقى

629. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:شِرارُكُم أسوَأُكُم خُلُقا، وأشَدُّهُ مُؤنَةً، وأثقَلُهُ عَلى أهلِهِ.

629. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بدترينِ شما، كسى است كه بداخلاق تر، پُرهزينه تر، و براى خانواده اش، گران بارتر باشد.

630. الإمام عليّ عليه السلام:ثَلاثٌ لا يَهنَأُ لِصاحِبِهِنَّ عَيشٌ: الحِقدُ، والحَسَدُ، وسوءُ الخُلُقِ.

630. امام على عليه السلام:سه خصلت است كه زندگى، براى دارنده آنها، گوارا نيست: كينه توزى، حسادت، و بداخلاقى.

631. عنه عليه السلام:مَن ضاقَ خُلُقُهُ مَلَّهُ أهلُهُ.

631. امام على عليه السلام:كسى كه بداخلاق است، خانواده اش از او خسته [و بيزار] مى شوند.

632. الكافي عن الحسين بن بشّار الواسطي:كَتَبتُ إلى أبِي الحَسَنِ الرِّضا عليه السلام: إنَّ لي قَرابَةً قَد خَطَبَ إلَيَّ وفي خُلُقِهِ شَيءٌ.

فَقالَ: لا تُزَوِّجهُ إن كانَ سَيِّئَ الخُلُقِ.

632. الكافى ـ به نقل از حسين بن بشّارِ واسطى ـ:به امام رضا عليه السلام نوشتم: خويشاوندى دارم كه از دخترم خواستگارى كرده است؛ ولى اخلاقش كمى مشكل دارد.

فرمود: «اگر بداخلاق است، دخترت را به ازدواج او در نياور».

3 / 2 ـ 4: الاِستِخفافُ

3 / 2 ـ 4: تحقير كردن

633. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن أهانَ خَمسا خَسِرَ خَمسا: مَنِ استَخَفَّ بِالعُلَماءِ خَسِرَ الدّينَ... ومَنِ استَخَفَّ بِالأَقرِباءِ خَسِرَ المُرُوَّةَ، ومَنِ استَخَفَّ بِأَهلِهِ خَسِرَ طيبَ عَيشِهِ.

633. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس پنج نفر را خوار بشمارد، پنج چيز را از دست مى دهد: هر كس علما را خوار بشمارد، دين را از دست مى دهد...؛ هر كس خويشاوندان را خوار بشمارد، مروّت را از دست مى دهد؛ هر كس خانواده اش را خوار بشمارد، خوشىِ زندگى اش را از دست مى دهد.

3 / 2 ـ 5: الفِركُ

3 / 2 ـ 5: نفرت

634. صحيح مسلم عن أبي هريرة:قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: لا يَفرَك مُؤمِنٌ مُؤمِنَةً؛ إن كَرِهَ مِنها خُلُقا رَضِيَ مِنها آخَرَ ـ أو قالَ: غَيرَهُ ـ.

634. صحيح مسلم ـ به نقل از ابو هريره ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «هيچ مرد مؤمنى، از زن مؤمنى نفرت ندارد. اگر خويى را از زن [خويش] نپسندد، خوى ديگرى را از او مى پسندد» يا فرمود: «چيز ديگرى را از او مى پسندد».

3 / 2 ـ 6: البُخلُ

3 / 2 ـ 6: بُخل

635. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أبغَضُ العِبادِ إلَى اللّهِ عز و جل مَن ضَنَّ عَلى عِيالِهِ.

635. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:منفورترينِ بندگان نزد خداوند عز و جل، كسى است كه به خانواده اش بخل بورزد.

636. عنه صلى الله عليه و آله:شَرُّ النّاسِ الضَّيِّقُ عَلى أهلِهِ.

636. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بدترينِ مردم، كسى است كه بر خانواده اش تنگ بگيرد.

3 / 2 ـ 7: القَذفُ

3 / 2 ـ 7: تهمتِ زِنا زدن

637. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن قَذَفَ امرَأَتَهُ بِالزِّنا، خَرَجَ مِن حَسَناتِهِ كَما تَخرُجُ الحَيَّةُ مِن جِلدِها، وكُتِبَ لَهُ بِكُلِّ شَعرَةٍ عَلى بَدَنِهِ ألفُ خَطيئَةٍ.

637. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس به زنش تهمت زنا بزند، از نيكى هاى خود بيرون مى آيد،

همچنان كه مار از پوستش بيرون مى آيد، و به ازاى هر موى بدنش، هزار گناه برايش نوشته مى شود.

638. عنه صلى الله عليه و آله:مَن قَذَفَ امرَأَتَهُ بِالزِّنا، نَزَلَت عَلَيهِ اللَّعنَةُ ولا يُقبَلُ مِنهُ صَرفٌ ولا عَدلٌ.

638. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس به زنش تهمت زنا بزند، لعنت بر او فرود مى آيد و هيچ مبلغ و فديه اى از او پذيرفته نمى شود.

639. جامع الأخبار:قالَ [رَسولُ اللّهِ] صلى الله عليه و آله لا يَقذِفُ امرَأَتَهُ إلّا مَلعونٌ ـ أو قالَ: مُنافِقٌ ـ فَإِنَّ القَذفَ مِنَ الكُفرِ، وَالكُفرَ فِي النّارِ. لا تَقذِفوا نِساءَكُم؛ فَإِنَّ في قَذفِهِنَّ نَدامَةً طَويلَةً، وعُقوبَةً شَديدَةً.

639. جامع الأخبار:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «به زنش تهمت [زنا] نمى زند، مگر كسى كه مورد لعنت خداوند است» يا فرمود: «منافق» [و افزود:] «زيرا تهمت زنا زدن، از كفر است، و كفر، جايش آتش است. به زنانتان تهمت نزنيد؛ زيرا نتيجه تهمت زدن به آنها، پشيمانىِ طولانى و كيفرِ سخت است».

3 / 2 ـ 8: سوءُ التَّدبيرِ

3 / 2 ـ 8: سوء تدبير

640. الإمام عليّ عليه السلام:سَبَبُ التَّدمير سوءُ التَّدبيرِ.

640. امام على عليه السلام:علّت ويرانى، سوء تدبير (بى مديريّتى) است.

641. عنه عليه السلام:مَن ساءَ تَدبيرُهُ، تَعَجَّلَ تَدميرُهُ.

641. امام على عليه السلام:كسى كه تدبيرش بد باشد، نابودگرى اش شتاب مى گيرد.

642. عنه عليه السلام:آفَةُ المَعاشِ سوءُ التَّدبيرِ.

642. امام على عليه السلام:آفت زندگى، سوء تدبير است.

643. عنه عليه السلام:مَن ساءَ تَدبيرُهُ، كانَ هَلاكُهُ في تَدبيرِهِ.

643. امام على عليه السلام:كسى كه سوء تدبير داشته باشد، تدبيرش موجب نابودى او مى شود.

644. عنه عليه السلام:يُستَدَلُّ عَلَى الإِدبارِ بِأَربَعٍ: سوءُ التَّدبيرِ، وقُبحُ التَّبذيرِ، وقِلَّةُ الاِعتِبارِ، وكَثرَةُ الاِعتِذارِ.

644. امام على عليه السلام:چهار چيز، نشانه پشت كردن روزگار است: سوء تدبير، تبذير، كمْ عبرت گرفتن، و زيادْ عذرخواهى كردن.

3 / 2 ـ 9: التَّذَوُّقُ

3 / 2 ـ 9: تنوّع طلبى در ازدواج

645. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لا تُطلِّقُوا النِّساءَ إلّا مِن ريبَةٍ، فَإِنَّ اللّهَ لا يُحِبُّ الذَّوّاقينَ ولَا الذَّوّاقاتِ.

645. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:زنان را طلاق ندهيد، مگر از روى دليل [و نه بُلهوسى]؛ چرا كه خداوند، مردان و زنان تنوّع طلب را دوست ندارد.

646. الكافي عن سعد بن طريف:قالَ أبو جَعفَرٍ [الباقر] عليه السلام: مَرَّ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله بِرَجُلٍ فَقالَ: ما فَعَلَتِ امرَأَتُكَ؟ قالَ: طَلَّقتُها يا رَسولَ اللّهِ، قالَ: مِن غَيرِ سوءٍ؟ قالَ: مِن غَيرِ سوءٍ.

ثُمَّ قالَ: إنَّ الرَّجُلَ تَزَوَّجَ فَمَرَّ بِهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فَقالَ: تَزَوَّجتَ؟ قالَ: نَعَم، ثُمَّ قالَ لَهُ بَعدَ ذلِكَ: ما فَعَلَتِ امرَأَتُكَ؟ قالَ: طَلَّقتُها، قالَ: مِن غَيرِ سوءٍ؟ قالَ: مِن غَيرِ سوءٍ.

ثُمَّ إنَّ الرَّجُلَ تَزَوَّجَ فَمَرَّ بِهِ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فَقالَ: تَزَوَّجتَ؟ فَقالَ: نَعَم، ثُمَّ قالَ لَهُ بَعدَ ذلِكَ: ما فَعَلَتِ امرَأَتُكَ؟ قالَ: طَلَّقتُها، قالَ: مِن غَيرِ سوءٍ؟ قالَ: مِن غَيرِ سوءٍ.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: إنَّ اللّهَ عز و جل يُبغِضُ ـ أو يَلعَنُ ـ كُلَّ ذَوّاقٍ مِنَ الرِّجالِ، وكُلَّ ذَوّاقَةٍ مِنَ النِّساءِ.

646. الكافى ـ به نقل از سعد بن طريف، از امام باقر عليه السلام ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به مردى برخورد. پس فرمود: «همسرت چه مى كند؟».

مرد گفت: طلاقش دادم، اى پيامبر خدا!

فرمود: «بى آن كه عيبى در او باشد؟».

گفت: بى آن كه عيبى در او باشد.

آن مرد، دوباره ازدواج كرد و باز، پيامبر صلى الله عليه و آله به او برخورد و پرسيد: «ازدواج كردى؟».

گفت: بله.

پس از مدّتى از او پرسيد: «همسرت چه مى كند؟».

گفت: طلاقش دادم.

فرمود: «بى آن كه عيبى در او باشد؟».

گفت: بى آن كه عيبى داشته باشد.

آن مرد، بار سوم ازدواج كرد و باز، پيامبر صلى الله عليه و آله بر او گذشت. فرمود: «ازدواج كردى؟».

گفت: بله.

پس از مدّتى، به او فرمود: «همسرت چه مى كند؟».

گفت: طلاقش دادم.

فرمود: «بى آن كه عيبى در او باشد؟».

گفت: بى آن كه عيبى در او باشد.

آن گاه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «خداوند عز و جل هر مرد بُلهوس و هر زن بُلهوسى را دشمن مى دارد» يا «از رحمت خود، دور مى سازد».

647. الإمام الباقر عليه السلام:إنَّ اللّهَ عز و جل يُبغِضُ كُلَّ مِطلاقٍ ذَوّاقٍ.

647. امام باقر عليه السلام:خداوند عز و جل از مردان پُر طلاق و ازدواج، نفرت دارد.

3 / 3: التَّغايُرُ في غَيرِ مَوضِعِ الغَيرَةِ

3 / 3: غيرت ورزى نابه جا

648. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مِنَ الغَيرَةِ ما يُحِبُّ اللّهُ ومِنها ما يُبغِضُ اللّهُ، فَأَمَّا الَّتي يُحِبُّهَا اللّهُ فَالغَيرَةُ فِي الرّيبَةِ، وأمَّا الغَيرَةُ الَّتي يُبغِضُهَا اللّهُ فَالغَيرَةُ في غَيرِ ريبَةِ.

648. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:يك غيرت است كه خدا دوست دارد، و يك غيرت است كه خدا دشمن مى دارد. غيرتى كه خدا دوستش دارد، غيرت ورزى در جايى است كه حرامى (گناهى) در كار باشد و غيرتى كه خدا دشمنش مى دارد، غيرت ورزيدن در جايى است كه حرامى (گناهى) در كار نباشد.

649. عنه صلى الله عليه و آله:غَيرَتانِ إحداهُما يُحِبُّهَا اللّهُ وَالاُخرى يُبغِضُها اللّهُ... فَالغَيرَةُ فِي الرّيبَةِ يُحِبُّهَا اللّهُ، وَالغَيرَةُ في غَيرِ ريبَةٍ يُبغِضُهَا اللّهُ.

649. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:دو غيرت است كه يكى از آنها را خدا دوست دارد و ديگرى را دشمن.… خداوند، غيرت به جا را دوست دارد، و غيرت ورزى اى را كه در آن، ريبه اى در كار نباشد، دشمن مى دارد.

650. الإمام عليّ عليه السلام:إيّاكَ وَالتَّغايُرَ في غَيرِ مَوضِعِ غَيرَةٍ؛ فَإِنَّ ذلِكَ يَدعُو الصَّحيحَةَ إلَى السُّقمِ، وَالبَريئَةَ إلَى الرَّيبِ.

650. امام على عليه السلام:از غيرت ورزيدن بيجا [نسبت به زنان] بپرهيز كه اين كار، زن سالم [و درستكار] را به بيمارى [و نادرستى] مى كشانَد و پاك دامن را به گناه.

651. عنه عليه السلام ـ في رِسالَتِهِ إلَى الإِمامِ الحَسَنِ عليه السلام ـ:إيّاكَ وَالتَّغايُرَ في غَيرِ مَوضِعِ الغَيرَةِ؛ فَإِنَّ ذلِكَ يَدعُو الصَّحيحَةَ مِنهُنَّ إلَى السُّقمِ، ولكِن أحكِم أمرَهُنَّ، فَإِن رَأَيتَ عَيبا فَعَجِّلِ النَّكيرَ عَلَى الصَّغيرِ وَالكَبيرِ، فَإِن تَعَيَّنتَ مِنهُنَّ الرَّيبَ فَيُعَظَّمُ الذَّنبُ ويَهونُ العَتبُ.

651. امام على عليه السلام ـ در نامه اش به امام حسن عليه السلام ـ:از غيرت ورزيدنِ بيجا بپرهيز؛ زيرا اين كار، زنان سالم [و درستكار] را به بيمارى [و نادرستى] مى كشانَد؛ بلكه در باره آنان، محكم كارى كن. آن گاه، اگر خطايى ديدى، در مؤاخذه به خاطر [خطاى] كوچك و بزرگ، درنگ مكن. اگر [در هر بدبينى اى به زنانْ] بنا را بر گناهكار بودن آنها بگذارى، اين، گناه را بزرگ و سرزنش را بى اثر مى كند.

3 / 4: آفات الاُسرة من ناحية الزّوجة

3 / 4: آسيب هاى خانواده از سوى زن

3 / 4 ـ 1: إيذاءُ الزَّوجِ

3 / 4 ـ 1: آزار دادن شوهر

652. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:مَن كانَ لَهُ امرَأَةٌ تُؤذيهِ، لَم يَقبَلِ اللّهُ صَلاتَها ولا حَسَنَةً مِن عَمَلِها، حَتّى تُعينَهُ وتُرضِيَهُ، وإن صامَتِ الدَّهرَ... وعَلَى الرَّجُلِ مِثلُ ذلِكَ الوِزرِ وَالعَذابِ إذا كانَ لَها مُؤذِيا ظالِما.

652. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس زنى دارد و زَنَش او را آزار مى دهد، خداوند، نه نماز آن زن را مى پذيرد و نه هيچ كار نيك او را، هر چند همه عمر، روزه بگيرد، مگر اين كه به شوهرش كمك كند و او را خشنود سازد.… براى مرد نيز اگر زنِ خود را آزار بدهد و به او ستم كند، همانند اين گناه و عذاب، وجود دارد.

653. عنه صلى الله عليه و آله:أيُّمَا امرَأَةٍ آذَت زَوجَها بِلِسانِها، لَم يَقبَلِ اللّهُ عز و جل مِنها صَرفا ولا عَدلاً ولا حَسنَةً مِن عَمَلِها حَتّى تُرضِيَهُ، وإن صامَت نَهارَها، وقامَت لَيلَها، وأعتَقَتِ الرِّقابَ، وحَمَلَت عَلى جِيادِ الخَيلِ في سَبيلِ اللّهِ، وكانَت في أوَّلِ مَن يَرِدُ النّارَ، وكَذلِكَ الرَّجُلُ إذا كانَ لَها ظالِما.

653. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر زنى كه شوهر خويش را با زبانش بيازارد، خداوند عز و جل از او هيچ مال و فِدْيه و كار نيكى را نمى پذيرد، تا آن كه او را راضى كند، اگر چه روزها روزه بگيرد و شب ها را به عبادت بگذراند و بنده ها آزاد كند و اسب هاى نژاده در راه خدا بفرستد، و در زمره نخستين كسانى است كه وارد آتش مى شوند. همچنين است براى مرد، اگر به زن، ستم كند.

654. عنه صلى الله عليه و آله:لا تُؤذي امرَأَةٌ زَوجَها فِي الدُّنيا إلّا قالَت زَوجَتُهُ مِنَ الحورِ العِينِ: لا تُؤذيهِ، قاتَلَكِ اللّهُ، فَإِنَّما هُوَ عِندَكِ دَخيلٌ يوشِكُ أن يُفارِقَكِ إلَينا.

654. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر زنى كه در دنيا شوهرش را آزار بدهد، همسر [تعيين شده] او از حوريان بهشتى مى گويد: خدا تو را بكشد! او را ميازار؛ زيرا او نزد تو ميهمان است و به زودى، تو را ترك مى كند و نزد ما مى آيد.

655. الإمام الصادق عليه السلام:ثَلاثَةٌ تُكَدِّرُ العَيشَ: السُّلطانُ الجائِرُ، وَالجارُ السّوءُ، وَالمَرأَةُ البَذِيَّةُ.

655. امام صادق عليه السلام:سه چيز، زندگى را تيره مى سازد: فرمان رواى ستمگر، همسايه بد، و زن بددهن.

656. عنه عليه السلام:مَلعونَةٌ مَلعونَةٌ امرَأَةٌ تُؤذي زَوجَها وتَغُمُّهُ، وسَعيدَةٌ سَعيدَةٌ امرَأَةٌ تُكرِمُ زَوجَها ولا تُؤذيهِ، وتُطيعُهُ في جَميعِ أحوالِهِ.

656. امام صادق عليه السلام:ملعون است، ملعون است آن زنى كه شوهر خود را مى آزارد و غمگينش مى كند، و خوش بخت است، خوش بخت است آن زنى كه شوهر خويش را گرامى مى دارد و آزارش نمى دهد و در همه حال، از او فرمان مى بَرد.

3 / 4 ـ 2: إغضابُ الزَّوجِ

3 / 4 ـ 2: عصبانى كردن شوهر

657. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:وَيلٌ لِامرَأَةٍ أغضَبَت زَوجَها، وطوبى لِامرَأَةٍ رَضِيَ عَنها زَوجُها.

657. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:واى به حال زنى كه شوهرش را به خشم مى آورد! و خوشا به حال زنى كه شوهرش از او راضى است!

3 / 4 ـ 3: الكُفرانُ

3 / 4 ـ 3: ناسپاسى

658. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:لا يَنظُرُ اللّهُ إلَى امرَأَةٍ لا تَشكُرُ لِزَوجِها، وهِيَ لا تَستَغني عَنهُ.

658. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:خداوند، به زنى كه از شوهرش سپاس گزارى نمى كند، با آن كه از شوهرش بى نياز نيست، نگاه نمى كند.

659. عنه صلى الله عليه و آله:أيُّمَا امرَأَةٍ لَم تَستَغنِ عَن زَوجِها ولَم تَشكُر لَهُ، لَم يَنظُرِ اللّهُ عز و جلإلَيها يَومَ القِيامَةِ.

659. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر زنى كه از شوهرش بى نياز نيست و با اين حال، از او سپاس گزارى نمى كند، خداوند عز و جل در روز قيامت، به او نظر [لطف] نمى كند.

660. الإمام الصادق عليه السلام:أيُّمَا امرَأَةٍ قالَت لِزَوجِها: «ما رَأَيتُ قَطُّ مِن وَجهِكَ خَيرا» فَقَد حَبِطَ عَمَلُها.

660. امام صادق عليه السلام:هر زنى كه به شوهرش بگويد: «من هرگز از روى تو، خيرى نديده ام»، اعمالش بر باد مى رود.

661. مسند ابن حنبل عن أسماء بنت يزيد الأنصاريّة:إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله مَرَّ فِي المَسجِدِ يَوما وعُصبَةٌ مِنَ النِّساءِ قُعودٌ، فَأَلوى بِيَدِهِ إلَيهِنَّ بِالسَّلامِ، قالَ: إيّاكُنَّ وكُفرانَ المُنعِمينَ! إيّاكُنَّ وكُفرانَ المُنعِمينَ!

قالَت إحداهُنَّ: يا رَسولَ اللّهِ، أعوذُ بِاللّهِ يا نَبِيَّ اللّهِ مِن كُفرانِ اللّهِ.

قالَ: بَلى، إنَّ إحداكُنَّ تَطولُ أيمَتُها ويَطولُ تَعنيسُها ، ثُمَّ يُزَوِّجُهَا اللّهُ البَعلَ ويُفيدُهَا الوَلَدَ وقُرَّةَ العَينِ، ثُمَّ تَغضَبُ الغَضبَةَ، فَتُقسِمُ بِاللّهِ ما رَأَت مِنهُ ساعَةَ خَيرٍ قَطُّ، فَذلِكَ مِن كُفرانِ نِعَمِ اللّهِ عز و جل، وذلِكَ مِن كُفرانِ المُنعِمينَ.

661. مسند ابن حنبل ـ به نقل از اسماء انصارى، دختر يزيد ـ:پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روزى از مسجد گذشت و ديد كه گروهى از زنان نشسته اند. با دستش به آنها سلام داد و فرمود: «زنهارتان از ناسپاسىِ نعمت دهندگان! زنهارتان از ناسپاسىِ نعمت دهندگان!».

يكى از آنها گفت: اى پيامبر خدا! پناه مى برم به خدا ـ اى پيامبر خدا ـ از ناسپاسى به خدا!

فرمود: «آرى. يكى از شما مدّت ها بى شوهر مى مانَد و در خانه ماندنش، به درازا مى كشد. سپس خداوند، شوهرى نصيب او مى كند و فرزند و نورِ چشم، روزى اش مى نمايد. آن گاه [با اين همه لطف خداوندى به او] عصبانى كه مى شود، به خدا سوگند مى خورد كه هرگز يك ساعت خوبى، از او نديده است. اين، خود، ناسپاسىِ نعمت هاى خداوند عز و جل و نعمت دهندگان است».

3 / 4 ـ 4: تَكليفُ الزَّوجِ ما لا يُطيقُ

3 / 4 ـ 4: مكلّف كردن شوهر به آنچه در توان او نيست

662. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أيُّمَا امرَأَةٍ أدخَلَت عَلى زَوجِها في أمرِ النَّفَقَةِ وكَلَّفَتهُ ما لا يُطيقُ، لا يَقبَلُ اللّهُ مِنها صَرفا ولا عَدلاً ، إلّا أن تَتوبَ وتَرجِعَ وتَطلُبَ مِنهُ طاقَتَهُ.

662. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر زنى كه در امور نفقه، بر شوهرش فشار آورد و خارج از توان او، چيزى بر او تحميل كند، خداوند، از او، نه توبه اى مى پذيرد و نه فديه اى، مگر آن كه توبه كند و بر گردد و در حدّ توان او، از او چيز بخواهد.

663. عنه صلى الله عليه و آله:مَن كانَت لَهُ امرَأَةٌ لَم تُوافِقهُ ولَم تَصبِر عَلى ما رَزَقَهُ اللّهُ تَعالى، وشَقَّت عَلَيهِ وحَمَّلَتهُ ما لَم يَقدِر عَلَيهِ، لَم يَقبَلِ اللّهُ مِنها حَسَنَةً تَتَّقي بِها حَرَّ النّارِ، وغَضِبَ اللّهُ عَلَيها ما دامَت كَذلِكَ.

663. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر كس زنى داشته باشد كه آن زن، با او ناسازگارى كند و به آنچه خداوند متعال، روزىِ مرد كرده است، قانع نباشد و بر شوهر خود، سخت بگيرد و آنچه را در توان او نيست، بر وى تحميل كند، خداوند، از آن زن، هيچ كار نيكى كه نگهدار او از آتش باشد، نمى پذيرد و تا زمانى كه چنين است، خداوند بر او خشمگين است.

664. عنه صلى الله عليه و آله:لا يَحِلُّ لِلمَرأَةِ أن تُكَلِّفَ زَوجَها فَوقَ طاقَتِهِ، ولا تَشكوهُ إلى أحَدٍ مِن خَلقِ اللّهِ عز و جل، لا قَريبٍ ولا بَعيدٍ.

664. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:بر زن، روا نيست كه شوهرش را بيش از توانش تكليف كند و يا از او نزد هيچ يك از آفريدگان خداوند عز و جل گِله و شكايت كند، خواه، خودى باشد يا بيگانه.

665. عنه صلى الله عليه و آله:ألا وأيُّمَا امرَأَةٍ لَم تَرفُق بِزَوجِها وحَمَلَتهُ عَلى ما لا يَقدِرُ عَلَيهِ وما لا يُطيقُ، لَم يَقبَلِ اللّهُ مِنها حَسَنَةً، وتَلقَى اللّهَ عز و جل وهُوَ عَلَيها غَضبانُ.

665. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:آگاه باشيد كه هر زنى با شوهرش مدارا نكند و آنچه را كه در توان او نيست و از حدّ تحمّلش خارج است، بر او بار كند، خداوند، هيچ كار نيكى را از وى نمى پذيرد و در حالى خداوند عز و جل را ديدار مى كند كه خدا بر او خشمناك است.

3 / 4 ـ 5: المَنُّ عَلَى الزَّوجِ

3 / 4 ـ 5: منّت نهادن بر شوهر

666. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أيُّمَا امرَأَةٍ مَنَّت عَلى زَوجِها بِمالِها فَتَقولُ: «إنَّما تَأكُلُ أنتَ مِن مالي»، لَو أنَّها تَصَدَّقَت بِذلِكَ المالِ في سَبيلِ اللّهِ، لا يَقبَلُ اللّهُ مِنها إلّا أن يَرضى عَنها زَوجُها.

666. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر زنى كه به دارايى خود بر شوهرش منّت نهد و بگويد: «تو از ثروت من مى خورى»، اگر تمام آن ثروت را هم در راه خدا صدقه بدهد، خداوند از او نمى پذيرد، مگر آن كه شوهرش از او راضى شود.

667. عنه صلى الله عليه و آله:لَو أنَّ جَميعَ ما فِي الأَرضِ مِن ذَهَبٍ وفِضَّةٍ حَمَلَتهُ المَرأَةُ إلى بَيتِ زَوجِها، ثُمَّ ضَرَبَت عَلى رَأسِ زَوجِها يَوما مِنَ الأَيّامِ، تَقولُ: «مَن أنتَ؟ إنَّمَا المالُ مالي»، حَبِطَ عَمَلُها ولَو كانَت مِن أعبَدِ النّاسِ، إلّا أن تَتوبَ وتَرجِعَ وتَعتَذِرَ إلى زَوجِها.

667. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:اگر همه طلا و نقره هاى روى زمين را زن، به خانه شوهرش ببَرَد، سپس روزى از روزها بر سر او بزند و بگويد: «تو كيستى؟ اين دارايى، مال من است»، اعمالش بر باد مى رود، اگر چه از عابدترين مردمان باشد، مگر آن كه توبه كند و از سخنش برگردد و از شوهرش پوزش بخواهد.

3 / 4 ـ 6: عَدَمُ المُواتاةِ

3 / 4 ـ 6: ناسازگارى

668. الإمام عليّ عليه السلام:شَرُّ الزَّوجاتِ مَن لا تُواتي .

668. امام على عليه السلام:بدترينِ همسران، زنى است كه سازگار نباشد.

3 / 4 ـ 7: التَزَيُّنُ لِغَيرِ الزوج

3 / 4 ـ 7: خودآرايى زن براى غير شوهرش

669. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:المَرأَةُ إذا خَرَجَت مِن بابِ دارِها مُتَزَيِّنَةً مُتَعَطِّرَةً وَالزَّوجُ بِذاكَ راضٍ، بُنِيَ لِزَوجِها بِكُلِّ قَدَمٍ بَيتٌ فِي النّارِ.

669. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر گاه زن، خود را بيارايد و خوش بو كند و از درِ خانه اش بيرون برود و شوهر، به اين، راضى باشد، به ازاى هر قدمى كه بر مى دارد، براى شوهرش يك خانه در آتش ساخته مى شود.

670. عنه صلى الله عليه و آله:أيُّما رَجُلٍ رَضِيَ بِتَزَيُّنِ امرَأَتِهِ وتَخرُجُ مِن بابِ دارِها فَهُو دَيّوثٌ، ولا يَأثَمُ مَن يُسَمّيهِ دَيّوثا.

670. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر مردى راضى باشد كه زنش خود را بَزَك كند و از درِ خانه اش بيرون رود، آن مرد، ديّوث است و هر كه او را ديّوث بخواند، مرتكب گناهى نشده است.

671. عنه صلى الله عليه و آله ـ في خَبَرِ الحَولاءِ ـ:يا حَولاءُ، لا تُبدي زينَتَكِ لِغَيرِ زَوجِكِ، يا حَولاءُ لا يَحِلُّ لِامرَأَةٍ أن تُظهِرَ مِعصَمَها وقَدَمَها لِرَجُلٍ غَيرِ بَعلِها، وإذا فَعَلَت ذلِكَ لَم تَزَل في لَعنَةِ اللّهِ وسَخَطِهِ، وغَضِبَ اللّهُ عَلَيها، ولَعَنَتها مَلائِكَةُ اللّهِ، وأعَدَّ لَها عَذابا أليما.

671. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در خبر حَولاء ـ:اى حولاء! زيور خود را براى غير شوهرت نمايان مساز. اى حولاء! براى هيچ زنى، حلال نيست كه مُچ و پاى خويش را براى مردى جز شوهرش آشكار سازد. هر گاه چنين كند، پيوسته مورد لعنت و ناخشنودى خدا قرار مى گيرد، و خداوند، بر او خشم مى گيرد، و فرشتگان خدا لعنتش مى كنند، و برايش عذابى دردناك، آماده مى سازد.

672. الإمام الصادق عليه السلام:أيُّمَا امرَأَةٍ تَطَيَّبَت لِغَيرِ زَوجِها، لَم تُقبَل مِنها صَلاةٌ حَتّى تَغتَسِلَ مِن طيبِها كَغُسلِها مِن جَنابَتِها.

672. امام صادق عليه السلام:هر زنى، خود را براى غير شوهرش خوش بو كند، هيچ نمازى از او پذيرفته نمى شود تا آن گاه كه براى آن بويى كه استعمال كرده، غسل كند، همچنان كه براى جنابتش غسل مى كند.

3 / 4 ـ 8: التَّذَوُّقُ

3 / 4 ـ: بُلهَوسى

673. رسول اللّه صلى الله عليه و آله:أيُّمَا امرَأَةٍ سَأَلَت زَوجَها طَلاقا في غَيرِ ما بَأسٍ، فَحَرامٌ عَلَيها رائِحَةُ الجَنَّةِ.

673. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:هر زنى كه بى جهت، از شوهر خود طلاق بخواهد، بوى بهشت بر او حرام است.

674. عنه صلى الله عليه و آله:لا تُطَلِّقُوا النِّساءَ إلّا مِن ريبَةٍ؛ فَإِنَ اللّهَ لا يُحِبُّ الذَّوّاقينَ ولَا الذَّواقاتِ.

674. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:زنان را طلاق ندهيد، مگر از روى دليل؛ زيرا خداوند، مردان و زنان بُلهوس را دوست نمى دارد.

675. الإمام الصادق عليه السلام:تَزَوَّجوا ولا تُطَلِّقوا؛ فَإِنَّ اللّهَ لا يُحِبُّ الذَّوّاقينَ وَالذَّوّاقاتِ.

675. امام صادق عليه السلام:ازدواج كنيد و طلاق ندهيد؛ زيرا خداوند، مردان و زنان بُلهوس (تنوّع طلب در ازدواج) را دوست نمى دارد.

3 / 5: الخِيانَةُ

3 / 5: خيانت كردن

676. عنه صلى الله عليه و آله ـ في وَصِيَّتِهِ لِعَلِيٍّ عليه السلام ـ:يا عَلِيُّ، أربَعَةٌ مِن قَواصِمِ الظَّهرِ:... وزَوجَةٌ يَحفَظُها زَوجُها وهِيَ تَخونُهُ.

676. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در سفارش به على عليه السلام ـ:اى على! چهار چيز، كمرشكن اند:... و [از آن جمله است] زنى كه شوهرش به او وفادار است؛ ولى او به شوهرش خيانت مى نمايد.

677. عنه صلى الله عليه و آله:ثَلاثٌ هُنَّ العَواقِرُ:... وامرَأَةٌ إن حَضَرَتكَ آذَتكَ وإن غِبتَ عَنها خانَتكَ.

677. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:سه چيز است كه آدمى را از پاى در مى آورد:... و زنى كه اگر نزد توست، آزارت مى دهد، و چون از او غايب مى شوى، به تو خيانت مى ورزد.

678. عنه صلى الله عليه و آله:ثَلاثَةٌ هُنَّ اُمُّ الفَواقِرِ :... وزَوجَةٌ إن شَهِدتَ لَم تَقَرَّ عَينُكَ بِها، وإن غِبتَ لَم تَطمَئِنَّ إلَيها.

678. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:سه چيز، كمرشكن است:... و زنى كه اگر نزد اويى، شادمانت نمى كند و چون غايب شوى، خاطرت از او آسوده نيست.

679. عنه صلى الله عليه و آله:ثَلاثٌ مِنَ السَّعادَةِ وثَلاثٌ مِنَ الشَّقاوَةِ... ومِنَ الشَّقاوَةِ: المَرأَةُ تَراها فَتَسوؤُكَ وتَحمِلُ لِسانَها عَلَيكَ،وإن غِبتَ عَنها لَم تَأمَنها عَلى نَفسِها ومالِكَ.

679. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:سه چيز، از نيك بختى است و سه چيز، از شوربختى... و از شوربختى است: زنى كه ديدنش تو را ناخوش مى آيد و با زبانش بر تو حمله مى آورد و اگر از او غايب شوى، از او بر خودش و بر اموالت، آسوده خاطر نيستى.

680. الإمام زين العابدين عليه السلام:مِن شَقاءِ المَرءِ أن تَكونَ عِندَهُ امرَأَةٌ مُعجَبٌ بِها، وهِيَ تَخونُهُ.

680. امام زين العابدين عليه السلام:از شوربختى مرد، آن است كه او زنش را دوست داشته باشد؛ امّا زنش به او خيانت كند.

تحليلى در باره آسيب هاى خانواده

خانواده، مانند همه نهادهاى پر ارزش، در معرض انواع آسيب ها و آفت هايى است كه سلامت، استوارى و پويايىِ آن را تهديد مى كند. پيشوايان بزرگ اسلام، در كنار تبيين عوامل تحكيم خانواده، ره نمودهاى بسيار مهم و ارزنده اى را در جهت پيشگيرى از اين آفات، ارائه كرده اند.

نكته جالب توجّه، اين كه بسيارى از اين ره نمودها، همخوان با پژوهش هاى ميدانىِ مرتبط با عوامل فروپاشى خانواده است. اين پژوهش ها ـ كه گستره وسيعى از كارهاى ميدانى و تحقيقات آمارى و جامعه شناختى را در بر مى گيرند ـ، در واقع، زنگ خطر پرآوايى را براى مسئولان فرهنگى جامعه ها به صدا در مى آورند؛ خطرى كه حتّى بسيارى از خانواده هاى اصيل و مذهبى را نيز به طور جدّى تهديد مى كند. از اين رو، آشنايى با ره نمودهاى اسلام در اين زمينه، بويژه براى خانواده هاى متديّن، مذهبى، مى تواند بسيار كارساز باشد. اين ره نمودها ـ كه در فصل سوم آمده اند ـ به سه دسته تقسيم مى شوند: الف. آسيب هاى كلّى خانواده، ب. آسيب هايى مرتبط با مرد، ج. آسيب هاى مرتبط با زن.

الف ـ آسيب هاى كلّى

اين گونه آسيب ها، آفاتى هستند كه معمولاً از ناحيه زن و يا شوهر نيستند؛ بلكه پدر يا مادر و يا اشخاص ديگر، آنها را ايجاد مى كنند. البتّه در برخى از موارد، ممكن است مرد يا زن نيز در شكل گيرى آنها سهيم باشند. اين آسيب ها عبارت اند از:

1. تحميل پيوند زناشويى

نخستين شرط تشكيل خانواده پايدار، آزادى دختر و پسر در انتخاب همسر و تحميل نكردن پيوند زناشويى بر آنهاست. سخنى از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در باره مَنشأ روانىِ الفت و اختلاف همسران، نقل شده كه مى فرمايد:

الأَرواحُ جُنودٌ مُجَنَّدَةٌ، فَما تَعارَفَ مِنهَا ائتَلَفَ، وَ ما تَناكَرَ مِنهَا اختَلَفَ.

روح ها [همچون] سپاهيانى هستند فراهم آمده، كه هر كدام از آنها با هم، آشنايى [و سازگارى] داشته باشند، با هم الفت مى گيرند و هر كدام از آنها كه با هم ناآشنا باشند، با هم اختلاف پيدا مى كنند.

بدين سان، طبيعى است كه ازدواج هاى تحميلى، پايدار نمى مانند. كلينى رحمه الله، گزارش كرده كه شخصى به نام ابن ابى يعفور از امام صادق عليه السلام مى پرسد: من مايلم با زنى ازدواج كنم؛ ولى پدر و مادرم مى خواهند كه با زن ديگرى ازدواج نمايم. چه كنم؟ امام عليه السلام پاسخ مى دهد:

تَزَوَّجِ الَّتى هَوَيتَ، وَ دَعِ الَّتى يَهوى أبَواكَ.

با كسى ازدواج كن كه خودت مى خواهى، و آن شخصى را كه پدر و مادرت مى خواهند، رها كن! در حديثى ديگر، از جابر بن عبد اللّه انصارى روايت شده كه مردى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: دختر يتيمى پيش ماست كه دو مرد از او خواستگارى كرده اند: يكى توانگر و ديگرى تنگ دست. او مرد فقير را مى خواهد و ما به توانگر، تمايل داريم! پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

لَم يُرَ لِلمُتَحابَّينِ مِثلُ النِّكاحِ.

براى دو دل داده، چيزى (تسكينى) همانند ازدواج، ديده نشده است.

پيامبر صلى الله عليه و آله به روشنى اعلام مى كند كه دو طرف ازدواج، در انتخاب همسر، آزادند و ثروت نمى تواند جاى گزين محبّت دو نفرى كه به هم علاقه مند هستند، گردد.

جامعه شناسان نيز از ديرباز، ازدواج هاى تحميلى را زمينه ساز اختلافات خانوادگى و فروپاشى خانواده مى دانند و برخى، اين گونه ازدواج ها را به فروش دختران، تشبيه كرده اند.

البتّه بايد توجّه داشت كه راه نمايى پدر و مادر براى انتخاب همسر مناسب، فوق العاده ضرورى است و جوانان بايد بدانند كه در تشكيل خانواده، از مشورت با والدين خود، بى نياز نيستند، هر چند در نهايت، خود آنها هستند كه بايد همسر آينده شان را انتخاب كنند، نه پدر و مادر!

2. مَهريه سنگين

حكمت وجود مهريه (كابين)، تعديل روابط زن و مرد و نيز پيوند دادن آنها به يكديگر است. مهريه، از آن جا پديد آمد كه در متن خلقت، نقش هر يك از زن و مرد، مغاير نقش ديگرى است. مرد، در مقابل غريزه، از زن، ناتوان تر است. اين ويژگى، همواره به زن، فرصت داده است كه به دنبال مرد نرود و زود تسليم او نشود. بر عكس، مرد را وادار كرده است كه به زن، اظهار نياز كند و براى جلب رضاى او اقدام نمايد. يكى از آن اقدامات، اين بوده كه مرد براى جلب رضاى همسر، و به احترام موافقت او، هديه اى نثار او مى كرده است.

مهريه، با حيا و عفاف زن، هم ريشه است. زن به الهام فطرى در يافته است كه عزّت و احترام او، به اين است كه خود را رايگان در اختيار مرد قرار ندهد. قرآن كريم، با لطافت و ظرافت بى نظير مى فرمايد:

«وَءَاتُواْ النِّسَآءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً.

كابين زنان را به عنوان هديه [و از روى طيب خاطر] به آنها بدهيد».

در اين آيه كوتاه، به سه نكته اساسى اشاره شده است:

يك. از مهريه، با نام «صدُقه» ياد شده، از مادّه «صِدق»، بدان جهت كه نشانه صداقت و راستين بودن علاقه مرد است.

دو. الحاق ضمير «هُنَّ» به «صدُقات»، اشاره به آن است كه مهريه، به خودِ زن تعلّق دارد، نه پدر و مادر وى، و به اصطلاح، «شيربها» نيست.

سه. كلمه «نِحله»، به روشنى دلالت دارد كه مهريه، در واقع، چيزى جز هديه و پيشكش مرد به زن نيست.

نكته مهم

امّا نكته مهمّى كه در آسيب شناسى خانواده بايد به آن توجّه داشت، اين است كه ميزان مهريه، نبايد با حكمت آن در تضاد باشد؛ چون در اين صورت، آفت تحكيم نهاد خانواده مى گردد.

مهريه، بايد حقيقتا مفهوم هديه را به ذهن تداعى كند، نه داد و ستد و گروگانگيرى را. از اين رو، سنگينىِ مهريه، نشانه شوربختى زن، و سبكى آن، نشانه بركت زن شناخته شده است، مانند اين حديث از پيامبر صلى الله عليه و آله كه مى فرمايد:

خَيرُ الصَّداقِ أيسَرُهُ.

بهترين مهريه، سبك ترينِ آن است.

در حديثى ديگر آمده است:

لا تُغالوا بِمُهورِ النِّساءِ، فَإِنَّما هِىَ سُقيَا اللّهِ سُبحانَهُ.

در مهريه هاى زنان، زياده روى نكنيد؛ چرا كه زنان، در واقع، باران خداوند سبحان اند.

همچنين سنگينىِ مهريه، موجب كينه و دشمنىِ خانوادگى معرّفى شده است:

تَياسَروا فِى الصَّداقِ، إنَّ الرَّجُلَ يُعطِى المَراَةَ حَتّى يَبقى ذلِكَ فى نَفسِهِ عَلَيها حَسيكَةً.

در مهريه، آسان بگيريد؛ زيرا مرد، با اين كه مهريه[ى سنگينى] را به زن مى پردازد، امّا كينه آن، نسبت به زن، در دلش مى مانَد.

در جاى ديگرى، اين تعبير آمده است:

لا تُغالوا بِمُهورِ النِّساءِ، فَتَكونَ عَداوَةً.

در مهريه هاى زنان، زياده روى نكنيد؛ چون مايه دشمنى مى شود.

3. ازدواج با انگيزه هاى غير ارزشى

پيش از اين، اشاره شد كه نخستين ادب از آداب تشكيل خانواده، درستىِ انگيزه آن است. از اين رو، ازدواج كردن با هدف: تقويت طايفه، خودنمايى، شهرت طلبى، و بهره گيرى از ثروت يا موقعيت خانوادگى همسر، ضدّ ارزش و نكوهيده شمرده شده است.

موضوع قابل توجّه، اين است كه رعايت نكردن اين ادب، آفت نهاد خانواده و زمينه ساز فروپاشى آن است. از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده كه مى فرمايد:

لا تُزَوِّجُوا النِّساءَ عَلى قَراباتِهِنَّ، فَإنَّهُ يَكونُ مِن ذلِكَ القَطيعَةُ.

زنان را [به خاطر تقويت روابط خويشاوندى] با خويشاوندانشان تزويج نكنيد؛ زيرا اين كار، به بريده شدن روابط خويشى مى انجامد.

و نيز روايت شده است كه فرمود:

مَن تَزَوَّجَ امرَأَةً لِعِزِّها لَم يَزِدهُ اللّهُ إلّا ذُلّاً، وَ مَن تَزَوَّجَها لِمالِها لَم يَزِدهُ اللّهُ إلّا فَقرا، وَ مَن تَزَوَّجَها لِحَسَبِها لَم يَزِدهُ اللّهُ إلّا دَناءَةً، وَ مَن تَزَوَّجَ امرَأَةً لَم يَتَزَوَّجها إلّا لِيَغُضَّ بَصَرَهُ، أو لِيُحصِنَ فَرجَهُ، أو يَصِلَ رَحِمَهُ، بارَكَ اللّهُ لَهُ فيها وَ بارَكَ لَها فيهِ.

هر كس با زنى، به خاطر قدرتش ازدواج كند، خداوند، جز بر خوارى او نمى افزايد، و هر كس با زنى، به خاطر دارايى اش ازدواج كند، خداوند، جز بر نادارى او نمى افزايد، و هر كس با زنى، به خاطر بزرگ زادگى اش ازدواج كند، خداوند، جز بر پستى او نمى افزايد، و هر كس با زنى، فقط براى اين ازدواج كند كه چشمش را [از حرام و نامحرم] فرو بپوشانَد، يا دامنش را پاك نگه دارد، يا پيوند خويشاوندى اش را برقرار بدارد، خداوند، در آن مرد و زن براى يكديگر بركت مى دهد.

و در حديثى از امام صادق عليه السلام آمده است كه:

إذا تَزَوَّجَ الرَّجُلُ المَرأَةَ لِجَمالِها أو مالِها وُكِلَ إلى ذلِكَ، وَ إذا تَزَوَّجَها لِدينِها رَزَقَهُ اللّهُ الجَمالَ وَ المالَ.

هر گاه مردى با زنى، به خاطر زيبايى يا دارايى اش ازدواج كند، به همان [زيبايى يا دارايى] واگذار مى شود، و هر گاه به خاطر دينش با او ازدواج كند، خداوند، زيبايى و دارايى نيز روزى اش مى كند.

انگيزه هاى غير ارزشى در ازدواج، چه از سوى زوجين و چه خانواده هايشان، آفت اصلى ترين اركان تحكيم خانواده ـ يعنى محبّت و قداست ـ است. از اين رو، خانواده هايى كه دچار اين آفت اند، بيشتر در معرض فروپاشى قرار مى گيرند.

4. ازدواج، پيش از رشد عقلى

هر چند احاديث اسلامى، به خانواده ها تأكيد كرده اند كه هنگام بلوغ فرزندان، زمينه ازدواج آنها را فراهم كنند و به جوانان نيز توصيه كرده اند كه براى حفظ پاك دامنى خود، هر چه زودتر ازدواج نمايند، امّا پيشوايان ما، ازدواج كودكان را ـ چنان كه در برخى از اقوام، رسم بوده ـ مصلحت نمى دانند. از اين رو، طبق نقل كلينى رحمه الله، امام صادق عليه السلام در پاسخ پرسش هشام بن حَكم در باره اين موضوع، فرمود:

إذا زُوِّجوا وَ هُم صِغارٌ لَم يَكادوا يَتَأَلَّفوا.

چنانچه آنها را در خردسالى به ازدواج هم در آوريد، به سختى ممكن است اُنس و اُلفتى ميان آنها برقرار شود.

اين سخن مى تواند به اين مفهوم باشد كه ازدواج، پيش از رشد عقلى زوجين، آفت تحكيم خانواده است و ممكن است به جدايى بينجامد. برخى از پژوهش ها نيز نشان مى دهند كه طلاق، در جوانانى كه زير نوزده سالگى ازدواج كرده اند، بيشتر از جوانانى است كه پس از آن ازدواج كرده اند.

5. خويشاوند بودنِ هَوو با همسر اوّل

بر پايه برخى احاديث، ازدواج مرد با خويشاوندان همسر فعلى اش، آفت زندگى خانوادگى است. متن حديث پيامبر صلى الله عليه و آله در اين باره، چنين است:

لا تُزَوِّجُوا النِّساءَ عَلى قَراباتِهِنَّ، فَإِنَّهُ يَكونُ مِن ذلِكَ القَطيعَةُ.

زنان را با خويشاوندانشان تزويج نكنيد؛ زيرا اين كار، به بريده شدن روابط خويشى مى انجامد.

اين سخن، بدين معناست كه براى زن، تحمّل هَوويى كه از نزديكان و خويشان خودش باشد، مشكل تر است و اين گونه ازدواج ها، موجب اختلاف خانوادگى و از عوامل فروپاشى خانواده است.

ب ـ آسيب هاى مرتبط با مرد

آسيب هايى كه از ناحيه شوهر، نهاد خانواده را تهديد مى كنند و چه بسا موجب فروپاشى آن مى گردند، عبارت اند از:

1. آزار دادن همسر

زن، از محيط گرم خانواده خويش به درون خانه اى پا مى نهد كه همه چيز آن براى وى، تازه و بدون سابقه است. او از جايى كه به طور متعارف، خدمت گيرنده و محبّت بيننده بوده، به سرايى قدم مى نهد كه خدمت و محبّت در آن، دوسويه است. در اين حالت، اگر در قبال محبّت و تلاشى كه بروز مى دهد، پاسخ محبّت آميز نگيرد و حتّى در عوض آن، آزار ببيند، دير يا زود، از محبّت دهى، دست مى كشد و كانونى كه بايد با محبت و مودّت گرم شود، به سردى مى گرايد. روشن است كه كمتر همسرى با اين وضعيت، حاضر به ادامه زندگى است و اگر هم آن را ادامه دهد، چنين زندگى اى را نمى توان يك زندگى سالم و يك كانون پُر حرارت خوانْد.

گفتنى است آزارهاى روانى و جسمى، هر دو در اين ميان، يكسان عمل مى كنند و شايد آزارهاى زبانى و روانى، زيان هاى بيشتر و ضربه هاى كارى ترى را به پيكر ازدواج وارد كنند. احاديت، افزون بر كتك زدن زن، تحقير او و حتّى بغض و دشمنىِ درونى را هم زمينه فروپاشى تدريجى خانواده ها دانسته اند.

از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده كه مى فرمايد:

مَن أضَرَّ بِامرَأةٍ حَتّى تَفتَدِىَ مِنهُ نَفسَها، لَم يَرضَ اللّهُ تَعالى لَهُ بِعُقوبَةٍ دونَ النّارِ؛ لِأنَّ اللّهَ تَعالى يَغضَبُ لِلمَرأةِ كَما يَغضَبُ لِليَتيمِ.

هر كس به زنى آزار برساند تا آن زن [با بخشيدن مهريه اش]، جان خود را از او بخرد، خداى متعال، براى آن مرد، به مجازاتى كمتر از آتش، رضايت نداده است؛ چرا كه خداوند متعال براى زن، همان گونه به خشم مى آيد كه به خاطر يتيم به خشم مى آيد.

در حديث ديگرى آمده است:

أىُّ رَجُلٍ لَطَمَ امرَأتَهُ لَطمَةً، أمَرَ اللّهُ عز و جل مالِكا خازِنَ النّيرانِ فَيَلطِمُهُ عَلى حُرِّ وَجهِهِ سَبعينَ لَطمَةً فى نارِ جَهَنَّمَ، وَ أىُّ رَجُلٍ مِنكُم وَضَعَ يَدَهُ عَلى شَعرِ امرَأةٍ مُسلِمَةٍ، سَمَّرَ كَفَّهُ بِمَساميرَ مِن نارٍ.

هر مردى كه به زنش سيلى بزند، خداوند عز و جل به مالك، نگهبان دوزخ، دستور مى دهد كه در آتش دوزخ، هفتاد سيلى بر گونه او بزند، و هر مردى از شما بر موى زنى مسلمان [و نامحرم] دست نهد، ميخ هايى از آتش، در كف دست او مى كوبد.

همچنين از امام على عليه السلام روايت شده است كه مى فرمايد:

إنَّهُنَّ أمانَةُ اللّهِ عِندَكُم، فَلا تُضارّوهُنَّ وَ لا تَعضُلوهُنَّ.

آنان، امانت خدا در نزد شما هستند. بنا بر اين، به آنان گزند نرسانيد و با ايشان بدرفتارى نكنيد.

از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نيز روايت است كه فرمود:

إنّى أتَعَجَّبُ مِمَّن يَضرِبُ امرَأتَهُ وَ هُوَ بِالضَّربِ أولى مِنها!

در شگفتم از كسى كه زنش را مى زند، در حالى كه خود او، به كتك خوردن، سزاوارتر است!

2. بدخويى

انسان هاى تندخو، گاه بدون آن كه بخواهند، به ديگران آزار مى رسانند. بسيارى از اينان، بدذات نيستند و دوست ندارند كه ديگران، بويژه نزديكان و خويشان و همسران خود را اذيت كنند؛ امّا حساسيت زياد، حرارت و تندى اخلاقى و كم طاقتى ايشان، موجب مى شود كه ديگران از آنها دلخور و دلگير شوند و به صورت بارى سنگين و تحميلى بر دوش ديگران در آيند. اين دسته، افزون بر آن كه زندگىِ خود را آشفته مى كنند، عيش ديگران را نيز منغّص مى سازند و محيطى عصبى، حسّاس، شكننده و گاه در آستانه انفجار به وجود مى آورند و خود و خانواده شان را در آن مى سوزانند. اگر اين وضعيت ادامه يابد و يا تشديد شود، اطرافيان و بويژه همسر، به مقابله به مثل با همسر و يا گريز از شوهر و حتّى خانه، روى مى آورد و اينها از هم پاشيدگى خانواده را در پى دارد.

آمار فعلى دادگاه هاى خانواده، بدخويى مرد را از علّت هاى قابل توجّه متلاشى شدن خانواده بر مى شمرند. بر همين اساس، با وجود ترغيب به تزويج جوانان از سوى اسلام، امام رضا عليه السلام در راه نمايى به حسين بن بشّار كه خويشاوند بدخويَش به خواستگارى دخترش آمده است، مى فرمايد:

لا تُزَوِّجهُ إن كانَ سَيِّئَ الخُلُقِ.

اگر بدخُلق است، دخترت را به همسرى وى در نياور.

3. بُخل

مؤمن، تربيت شده خداوند است و هزينه زندگى خود را با كاهش و افزايش عطاى الهى، تنظيم مى كند. اگر خدا به او روزى دهد، وى هم به زندگى اش وسعت مى دهد و اگر خدا نبخشد، به كسب حرام و درآمد نامشروع، روى نمى آورد؛ امّا انسان بخيل، در هر صورت، به كسى چيزى نمى دهد و اموالش را نزد خود نگاه مى دارد. چنين شخصى، همه و حتّى خود را در تنگنا مى گذارد و از پرداخت هزينه هاى اصلى خانواده نيز خوددارى مى ورزد و بدين سان، فشار سختى را به خانواده وارد مى آورد؛ سختى اى كه با توجّه به وضعيت مالى اش، براى همسر و خانواده، توجيهى ندارد و تنها علّت آن، خوى زشت بخل است. در اين وضعيت، كمتر زنى تاب مى آورد و در نتيجه، يا به دزدى پنهان از شوهر، روى مى آورد و يا حدّ اقل در علاقه او به خود، ترديد مى كند و متقابلاً علاقه اش به همسر كاهش مى يابد؛ زيرا خود را از دارايى و مال همسرش، كم ارزش تر مى بيند.

از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده كه مى فرمايد:

أبغَضُ العِبادِ إلَى اللّهِ عز و جل مَن ضَنَّ عَلى عِيالِهِ.

منفورترينِ بندگان، نزد خداوند عز و جل، كسى است كه به خانواده اش بخل بورزد.

نيز مى فرمايد:

شَرُّ النّاسِ الضَّيِّقُ عَلى أهلِهِ.

بدترينِ مردم، كسى است كه بر خانواده اش تنگ بگيرد.

4. بى تدبيرى

خانواده در بدو تأسيس، با جادّه اى ناهموار و گردنه هايى سخت، رو به روست. دو جوانى كه هنوز جايگاه شغلىِ ثابتى براى خود نيافته اند، با بدهى هاى مربوط به تعهّدات مالى تحصيل و تهيّه مسكن و يا هزينه هاى تولّد و نگهدارى فرزند نيز رو به رو مى شوند. از سوى ديگر، به دليل جوانى، زن، خواهان مصاحبت بيشتر شوهر با اوست و توقّع دارد كه شوهر، وقت بيشترى را براى با هم بودن بگذارد. خواسته ها و انتظارات پيشين خويشان، دوستان، همسايگان و همكاران را نيز بايد افزود. از طرفى، مسئوليت هاى دينى و اجتماعىِ هر دو سوى ازدواج نيز وجود دارد. در چنين فضايى، تنها مديريت عاقلانه و ماهرانه، مى تواند خانواده را از اين كشاكش سنگين برهاند و با توجّه به اين كه مديريت خانواده در اسلام به مرد سپرده شده، اين موضوع، اهمّيت ويژه اى پيدا مى كند.

اگر مرد، فاقد مديريت لازم باشد، خانواده، در گردابى از مشكلات حل نشدنى و گره هاى كور، فرو مى رود و در اين ميان، رضايت و ارضاى همسر فدا مى شود و كانون خانواده، جايى براى شكايت ها و سرريز مشكلات حل ناشده مى گردد. امام على عليه السلام در باره اين آفت خطرناك خانواده مى فرمايد:

آفَةُ المَعاشِ سوءُ التَّدبيرِ.

آفت زندگى، بى تدبيرى (سوء مديريّت) است.

و در حديث ديگرى از ايشان ـ كه به فراتر از خانواده اشاره دارد ـ آمده است:

سَبَبُ التَّدمير سوءُ التَّدبيرِ.

علّت ويرانى، بى تدبيرى (سوء مديريّت) است.

5. تنوّع طلبى

اسلام با توجّه به واقعيتِ فزونى تعداد زنان آماده ازدواج بر مردان، چندهمسرى را با رعايت شروطى سخت (مانند: عدالت) تجويز كرده است؛ امّا اين به معناى جواز تنوّع طلبى و رفتار خودخواهانه با زن نيست. هر گاه مرد بخواهد از اين جواز شرعى و واقعيت اجتماعى، سوء استفاده كند و بى هيچ دليلى، همسرش را طلاق دهد، اين كار، نزد خداوند متعال، منفور است. از امام باقر عليه السلام روايت شده كه مى فرمايد:

إنَّ اللّهَ عز و جل يُبغِضُ كُلَّ مِطلاقٍ ذَوّاقٍ.

خداوند عز و جل از مردان پُر طلاق و تنوّع طلب در ازدواج، نفرت دارد.

بدين سان، تنوّع طلبى يكى از آسيب هاى خطرناكى است كه نهاد خانواده را تهديد مى كند و مانع تحكيم اين نهاد مقدّس مى گردد.

6. غيرت ورزى نابه جا

زندگى مشترك، محدود كننده روابط جنسى است. در هر اجتماع و دينى، ازدواج، مرزهايى را براى روابط جنسى به وجود مى آورد. در دين اسلام، اين روابط، منحصر به خانواده مى شود و از اين رو، خيانت هر يك از دو سوى ازدواج، به معناى پيمان شكنى است. اين نكته، مورد قبول همگان است؛ امّا هر گاه حساسيت به اين مسئله، از حدّ طبيعى خود بيرون رود و به صورت شك هايى بى جا و غيرت ورزىِ بدون دليل در آيد، زندگى را تلخ مى كند و خانه را به صورت بازداشتگاهى در مى آورد كه بازجوى آن، شريك زندگى است؛ زيرا كسى كه بايد بيشترين اعتماد را داشته باشد، بيشترين ترديد را دارد. جالب توجّه، آن كه ابراز ترديدها و پرس و جوهاى بى دليل، همسر امين را نيز به سوى خيانت، سوق مى دهد و او را در معرض خيانت به شوهر قرار مى دهد. روايت تكان دهنده نهج البلاغه در اين باره، بسيار صريح است. امام على عليه السلام مى فرمايد:

إيّاكَ وَ التَّغايُرَ فى غَيرِ مَوضِعِ غَيرَةٍ؛ فَإِنَّ ذلِكَ يَدعُو الصَّحيحَةَ إلَى السُّقمِ، وَ البَريئَةَ إلَى الرَّيبِ.

از غيرت ورزيدن بى جا [نسبت به زنان] بپرهيز كه زن سالم را به بيمارى [و نادرستى] مى كشانَد و پاك دامن را به گناه.

اگر هم چنين نكند، زن را به نقطه اى مى رسانَد كه در دوستى ها و اظهار محبّت هاى همسرش، ترديد جدّى مى نمايد و از محبّت خود نيز دريغ مى كند و بدين سان، اصلى ترين رشته پيوند خانواده، سست مى شود.

در پايان مى افزاييم كه هر گاه بدبينى شوهر به جايى برسد كه به همسر خود، تهمت بزند و او را متّهم به روابط جنسى خارج از ازدواج كند، در حالى كه چنين نباشد، به لعنت الهى دچار مى شود. با توجّه به فرآيند «لِعان» در فقه اسلامى، چنين مردى، زندگى خود را در معرض تباهى قرار داده است و اين زمينه را براى همسر خود به وجود مى آورد تا با انجام دادن تشريفات قانونى، از او جدا شود.

ج ـ آسيب هاى مرتبط با زن

آسيب هايى كه از ناحيه زن، نهاد خانواده را تهديد مى كند و ممكن است به فروپاشى نهاد خانواده بينجامد، عبارت اند از:

1. آزار دادن شوهر

آزار دادنِ شوهر، همانند آزار دادنِ زن، موجب تزلزل بنيان خانواده است؛ زيرا در فرض آزاررسانى از سوى زن، مرد نيز واكنش همانندى نشان مى دهد و كانون زندگى، به معركه درگيرى و كشمكش تبديل مى شود و به تدريج، تحمّل چنين وضعيتى براى هر دو سوى رابطه، سخت مى شود. در اين زندگى ها، محبّت و اطاعت، جاى خود را به سرپيچى و نفرت مى دهد و در اين حالت، روابط متعارف ازدواج به گونه اى ديگر تحقّق مى پذيرد. حتّى در صورتى كه شوهر تحمّل كند و به مقابله به مثل نپردازد، از محبّتش به همسر كاسته مى شود و زندگى با عشق، به زندگى با نفرت، تبديل مى شود. اين وضعيت غير طبيعى، تنها تا آن جا ادامه مى يابد كه تنش هاى عصبى حاصل از اين نگاه و رفتار، از آستانه تحمّل طرفين در نگذرد. امام صادق عليه السلام در تعبيرى لطيف، زنِ آزاررسان را از اسباب تكدّر عيش مى داند و مى فرمايد:

لا تُؤذى امرَأَةٌ زَوجَها فِى الدُّنيا إلّا قالَت زَوجَتُهُ مِنَ الحورِ العِينِ: لا تُؤذيهِ، قاتَلَكِ اللّهُ، فَإِنَّما هُوَ عِندَكِ دَخيلٌ يوشِكُ أن يُفارِقَكِ إلَينا.

هر زنى در دنيا شوهرش را آزار بدهد، حورى بهشتى اى كه براى همسرىِ او تعيين شده، مى گويد: خدا تو را بكشد! او را ميازار؛ زيرا او نزد تو ميهمان است و به زودى، تو را ترك مى كند و نزد ما مى آيد.

گفتنى است كه به خشم آوردن شوهر نيز گونه اى آزار دادن اوست. از اين رو، اگر زن در نيابد كه چه رفتارى همسرش را خشمگين مى كند و سپس آن را ناخودآگاه تكرار كند و يا با قصد آزارْ چنين كند، زمينه تزلزل خانواده را فراهم كرده است.

2. ناسپاسى نسبت به شوهر

زن، بيشتر به محبّت شوهر نياز دارد و مرد، به سپاس گزارىِ زن. از اين رو، در صورت عدم ارضاى خواست روحى، و يا واكنش متعارض با آن از سوى زن، علاقه مرد به زن آسيب مى بيند و به تدريج، اين واكنش دوسويه، زنجيرى از گله گزارى و دلخورى درونى را پديد مى آورد و بنيان خانواده را سست مى نمايد. از اين رو احاديث اسلامى، به شدّت زنان، را از ناسپاسى كردن نسبت به لطف و محبّت شوهران، نهى كرده اند. به اين حديث بنگريد:

لا يَنظُرُ اللّهُ إلَى امرَأَةٍ لا تَشكُرُ لِزَوجِها، وَ هِىَ لا تَستَغنى عَنهُ.

خداوند، به زنى كه از شوهرش سپاس گزارى نمى كند، با آن كه از شوهرش بى نياز نيست، نگاه [با لطف و رحمت] نمى كند. در حديث ديگرى آمده است:

أيُّمَا امرَأةٍ قالَت لِزَوجِها: «ما رَأيتُ قَطُّ مِن وَجهِكَ خَيرا» فَقَد حَبِطَ عَمَلُها.

هر زنى كه به شوهرش بگويد: «من هرگز از روى تو، خيرى نديده ام»، اعمالش بر باد مى رود.

3. انتظارات بى جا از شوهر

مرد به عنوان مسئول تشكيل، رشد و نگهدارى خانواده، مى كوشد نيازهاى اساسى خود و خانواده اش را تأمين كند. اين، ويژگىِ يك خانواده سالم و متعارف است و جز در مواردى كه مرد به اعتياد و يا بيمارى هاى اخلاقى و اجتماعى مبتلا مى شود، همه جا چنين تلاشى وجود دارد. اين وظيفه، چون تكليفى الهى است. پس قابل منّت گذارى بر زن هم نيست؛ امّا مشكل از آن جا آغاز مى شود كه در شرايط خاص و تنگناهاى مالى، شوهر، توانايىِ تأمين خواسته هاى زن را از دست مى دهد و يا زن، به مقدار نياز، بسنده نمى كند. در اين دو حالت، اگر زن بر خواسته هاى خود، پا ننهد و براى تأمين آنها، به شوهرش فشار بياورد، افزون بر به خشم آوردن خداوند متعال، زمينه ناراحتى شوهر را نيز فراهم مى آورد.

در اين وضعيت، گاه پيش مى آيد كه مرد، بر اثر سرزنش هاى زن، به دزدى و اختلاس و كسب درآمدهاى نامشروع، روى مى آورد و گاه به گريز از خانه و حتّى اعتياد كشيده مى شود و يا در فرضى دردناك، به جدايى مى انديشد. در همه فرض ها، آرامش روحى شوهر، كاهش مى يابد و نگاه افسرده و يا عصبى او، در روابط خانوادگى، بازتاب مى يابد. اين گونه است كه اساسى ترين هدف ازدواج (يعنى آرامش زندگى) آسيب مى بيند. از اين رو، احاديث اسلامى، زن را از وادار كردن شوهر به آنچه در توان او نيست، به شدّت نهى كرده اند:

أيُّمَا امرَأةٍ أدخَلَت عَلى زَوجِها فى أمرِ النَّفَقَةِ وَ كَلَّفَتهُ ما لا يُطيقُ، لا يَقبَلُ اللّهُ مِنها صَرفا وَ لا عَدلاً، إلّا أن تَتوبَ وَ تَرجِعَ وَ تَطلُبَ مِنهُ طاقَتَهُ.

هر زنى كه در درخواست نفقه، بر شوهرش فشار آوَرَد و خارج از توان او چيزى بر او تحميل كند، خداوند، از آن زن، نه استغاثه اى را مى پذيرد و نه كَفّاره اى را، مگر آن كه توبه كند و بر گردد و در حدّ توانش، از او چيز بخواهد.

4. منّت نهادن بر شوهر

خانم هايى كه از نظر ثروت و يا موقعيت خانوادگى، بر شوهر خود، برترى دارند، بايد توجّه داشته باشند كه ثروت و موقعيت خانوادگى خود را به رخ شوهر كشيدن و منّت نهادن بر او، آفتِ شيرينى زندگى خانوادگى، و گاه موجب فروپاشى آن است. در شمارى از احاديث، اين برخورد غير اخلاقى، به شدّت محكوم شده است:

لَو أنَّ جَميعَ ما فِي الأرضِ مِن ذَهَبٍ وَ فِضَّةٍ حَمَلَتهُ المَرأةُ إلى بَيتِ زَوجِها، ثُمَّ ضَرَبَت عَلى رَأسِ زَوجِها يَوما مِنَ الأيّامِ، تَقولُ: «مَن أنتَ؟ إنَّمَا المالُ مالى»، حَبِطَ عَمَلُها وَ لَو كانَت مِن أعبَدِ النّاسِ، إلّا أن تَتوبَ وَ تَرجِعَ وَ تَعتَذِرَ إلى زَوجِها.

اگر زن، همه طلا و نقره هاى روى زمين را به خانه شوهرش ببَرَد، سپس روزى از روزها بر سر او بزند و بگويد: «تو كيستى؟ اين دارايى، مال من است»، اعمالش بر باد مى رود، اگر چه از عابدترينْ مردمان باشد، مگر آن كه توبه كند و از سخنش بر گردد و از شوهرش پوزش بخواهد.

5. مدارا نكردن با شوهر

گاهى اوقات، اخلاق و رفتار شوهر، مورد قبول همسر نيست و حتّى ممكن است از نظر عرفى و شرعى هم پذيرفته نباشد؛ امّا اصلاح آن، تنها از طريق تحمّل و شكيبايى و سپس تذكّرات نَرم و پلّه اى، امكان پذير است. زن نمى تواند با چند ماه زندگى مشترك، رفتار چندين ساله شوهر خود را تغيير دهد. از اين رو بايد بكوشد براى دوره گذار از وضعيت فعلى به وضعيت مطلوب، سياست رفاقت و همراهى و همدلى را با شوهر، در پيش گيرد و در همه موارد شرعى و عرفى، پيرو شوهر باشد تا به تدريج بتواند شوهر را با خود، همراه كند. زوج هاى جوانى كه از ابتدا و بدون هيچ مقدّمه اى، خواستار تغيير همسر خود و به رنگ خود در آوردن او شده اند، در همان ابتداى راه، به چاله بگو مگو و درگيرى در غلتيده اند و نه تنها سودى از تذكّرات و ناسازگارى هاى خود نديده اند كه كانون خانواده را به لبه پرتگاه آشفتگى و از هم پاشيدگى كشانده اند.

در حديثى از امام على عليه السلام آمده است:

شَرُّ الزَّوجاتِ مَن لا تُواتى.

بدترين همسر، زنى است كه سازگار نباشد.

6. خودآرايى براى غير همسر

خودآرايىِ زن براى غير همسر، يكى از خطرناك ترين آفت هايى است كه كانون خانواده را تهديد مى كند. در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله آمده است:

لا يَحِلُّ لِامرَأةٍ أن تُظهِرَ مِعصَمَها وَ قَدَمَها لِرَجُلٍ غَيرِ بَعلِها، وَ إذا فَعَلَت ذلِكَ لَم تَزَل فى لَعنَةِ اللّهِ وَ سَخَطِهِ، وَ غَضِبَ اللّهُ عَلَيها، وَ لَعَنَتها مَلائِكَةُ اللّهِ، وَ أعَدَّ لَها عَذابا أليما.

براى هيچ زنى، حلال نيست كه مُچ و پاى خويش را براى مردى جز شوهرش آشكار سازد. هر گاه چنين كند، پيوسته مورد لعنت و ناخشنودى خدا قرار مى گيرد و خداوند، بر او خشم مى گيرد و فرشتگان خدا لعنتش مى كنند و برايش عذابى دردناك، آماده مى سازد.

اين آفت خطرناك، زمينه ساز آلودگى زن و فروپاشى خانواده است. از اين رو، مرد بايد به عنوان مدير خانواده، با همه توان از آن پيشگيرى كند. در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله آمده است:

المَرأةُ إذا خَرَجَت مِن بابِ دارِها مُتَزَيِّنَةً مُتَعَطِّرَةً وَ الزَّوجُ بِذاكَ راضٍ، بُنِىَ لِزَوجِها بِكُلِّ قَدَمٍ بَيتٌ فِى النّارِ.

هر گاه زن، خود را بيارايد و خوش بو كند و از درِ خانه اش بيرون برود و شوهر[ش] به اين، راضى باشد، به ازاى هر قدمى [كه زن بر مى دارد]، براى شوهرش يك خانه در آتش ساخته مى شود.

7. تنوّع طلبى

زن نيز ممكن است مانند مرد، به بيمارى تنوّع طلبى جنسى مبتلا شود و چون محدوديت او بيشتر است، اين بيمارى مى تواند او را به درخواست طلاق و در برخى از موارد، به خيانت و گاه به قتلِ همسر، وادار سازد. از اين رو، در احاديث، تنوّع طلبى جنسى زن، همانند تنوّع طلبى مرد، نكوهش شده است. در حديثى از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله آمده است:

أيُّمَا امرَأَةٍ سَأَلَت زَوجَها طَلاقا فى غَيرِ ما بَأسٍ، فَحَرامٌ عَلَيها رائِحَةُ الجَنَّةِ.

هر زنى كه بى جهت، از شوهر خود طلاق بخواهد، بوى بهشت بر او حرام است.

8. خيانت

خطرناك ترين آفتى كه از ناحيه زن، نهاد خانواده را تهديد مى كند، خيانت و بويژه خيانت ناموسى است. از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در باره خطر اين خيانت، روايت شده كه مى فرمايد:

أربَعَةٌ مِن قَواصِمِ الظَّهرِ:... وَ زَوجَةٌ يَحفَظُها زَوجُها وَ هِىَ تَخونُهُ.

چهار چيز، كمرشكن اند:... و از جمله آنهاست زنى كه شوهرش از او نگهدارى مى كند؛ ولى او به شوهرش خيانت مى نمايد.

براى پيشگيرى از اين آفت كمرشكن، هم مرد، مسئول است و هم زن. بديهى است كه مرد و زن، با عمل كردن به وظايف مشترك و اختصاصى خود، مى توانند از اين آفت، پيشگيرى كنند؛ امّا بى ترديد، مسئوليت زن در اين باره، سنگين تر است.