ب د ل / الأبدال و الأوتاد و الأقطاب

الأبدال، الأوتاد، الأقطاب (نسخه آزمایشی)

ابدال، اوتاد، اقطاب

درآمد

ابدال، در لغت

واژه «اَبدال»، جمع «بَدَل»، «بِدْل» و «بديل»، از ريشه «بدل» به معناى جاى گزين كردن چيزى به جاى چيزى ديگر، و نيز به معناى دگرگون نمودن شكل چيزى به شكلى ديگر است. ابن فارِس، در اين باره مى گويد:

الباءُ وَ الدّالُ وَ اللّامُ أصلٌ واحِدٌ، وَ هُوَ قِيامُ الشَّى ءِ مَقامَ الشَّى ءِ الذّاهِبِ. با و دال و لام (بدل)، يك اصل دارد و آن، قرار گرفتن چيزى به جاى چيزِ رفته است.

نيز اَزْهرى مى گويد:

قالَ أبُو العَبّاسِ: وَ حَقيقَتُهُ أنَّ التَّبديلَ تَغييرُ الصّورَةِ إلى صورَةٍ اُخرى وَ الجَوهَرَةُ بِعَينِها. ابو العبّاس گفته: حقيقت بدل، اين است كه صورت آن، به صورت ديگرى در آيد؛ ولى جوهر آن به حالت اصلى بماند.

اَوتاد، در لغت

واژه «اَوتاد»، جمع «وَتَد»، به معناى ميخ است؛ ولى برخى از لغت شناسان، وَتَد را ضخيم تر از ميخ مى دانند. شيخ طوسى، در التبيان فى تفسير القرآن، آورده:

وَتَد، همان ميخ است؛ امّا سخت تر از آن است. به همين جهت، گفته مى شود: ميخ هاى رنج، وقتى كوبيده مى شوند، گويى از جهت سختى و كوبيدن، ميخ هاى آهنين هستند، و اگر سخت شود، بر آن وَتَد گفته مى شود. از همين روست كه كوه ها را به ميخ هاى زمين، دانسته اند؛ زيرا با سختى و استوارى اى كه دارند، زمين را از لغزش، باز مى دارند.

اين تفاوت را از تفسير وتد، به «ما يرزّ فى الحائط أو الأرض»، يعنى: ميخى كه در ديوار يا زمين مى كوبند، نيز مى توان استفاده نمود.

اَقطاب، در لغت

واژه «اَقطاب»، جمع «قُطب»، ميله آهنى ثابت در سنگ زيرين آسياست كه سنگ رويى آسيا، به دور آن مى چرخد. در لسان العرب، آمده:

القُطْبُ وَ القَطْبُ وَ القِطْبُ وَ القُطُبُ: الحَديدَةُ القائِمَةُ الَّتى تَدورُ عَلَيهَا الرَّحى... وَ الجَمعُ أقْطابٌ وَ قُطوبٌ. قُطْب و قَطْب و قِطب و قُطُب: ميله سنگ آسياست... و جمع آن، «اَقطاب» و «قطوب» است.

با تأمّل در معناى لغوى واژه هاى «اَبدال»، «اَوتاد» و «اَقطاب»، معلوم مى شود كه اين الفاظ، هيچ گونه بار مثبت و يا منفىِ فرهنگى ندارند. آرى! اگر به نحو استعاره بر اشخاصى اطلاق گردند، ظرفيت پذيرش بارِ معنايى مثبت را نيز دارند. به هر حال، در رواياتى كه در اين بخش خواهد آمد و همچنين در اصطلاح صوفيه، اين واژه ها، داراى مفهوم مثبتِ فرهنگى هستند و به كسانى اطلاق مى گردند كه نقش فرهنگى ويژه اى را در عالَم، ايفا مى نمايند؛ ليكن اثبات اين ادّعا، نياز به احراز سند و دلالت اين روايات دارد. براى ارزيابى رواياتى كه بدانها اشاره شد، ابتدا اجمالاً به مفهوم اين واژه ها از نگاه متصوّفه مى پردازيم:

اَبدال، اَوتاد واَقطاب، در اصطلاح متصوّفه

در اصطلاح اهل تصوّف، اين الفاظ، معانى نزديك به هم و مشابهى دارند. در تعريف «ابدال»، گفته شده كه: «آنها، عدّه مُعيّنى از مردان خدا هستند كه جهان، به وجود آنها برپاست و هيچ گاه از وجود آنها، خالى نمى شود». همين معنا، در تعريف اوتاد نيز آمده است.

در دائرة المعارف بزرگ اسلامى، آمده:

تقريبا در تمام آثار عرفانى، تعداد ابدال را هفت يا چهل نفر ذكر كرده اند. هُجْويرى، تعداد ابدال را چهل نفر مى داند و در سلسله مراتب اوليا، آنان را در مرتبه پنجم مى نشانَد. سلسله مزبور به اين صورت است: قُطب يا غوث: يك نفر، نقبا: سه نفر، اوتاد: چهار نفر، ابرار: هفت نفر، ابدال: چهل نفر، اخيار: سيصد نفر.

عبد الرحمان جامى نيز همان بيان هُجْويرى را در باره خصوصيات و تعداد و مرتبه ابدال، تكرار كرده است.

ابن عربى، از اَبدالِ هفتگانه و چهل گانه، سخن رانده است، اگر چه به گفته او، گاه نقباى دوازده گانه را نيز ابدال خوانده اند. تأكيد ابن عربى، بيشتر بر ابدالِ هفتگانه است و معتقد است كه آنان، به ترتيب بر قدم ابراهيم، موسى، هارون، ادريس، يوسف، عيسى و آدم عليهم السلام قرار دارند و اسامى آنان، عبارت است از: عبد الحى، عبد العليم، عبد الوَدود، عبد القادر، عبد الشكور، عبد السميع، عبد البصير. مرتبه ابدال، بعد از مراتب قطب و امامان و اوتاد، قرار دارد؛ امّا گاه ابدال، شامل قطب، امامان و اوتاد نيز مى شود.

نَسَفى، لفظ ابدال را واژه اى عام براى تمام طبقات اوليا مى دانسته و لذا، واژه اوليا را به جاى ابدال، به كار برده است. او مجموع اولياى خدا يا ابدال را در هر زمان، 356 نفر مى داند و آنها را به شش طبقه، تقسيم مى كند: 1. سيصدتنان، 2. چهل تنان، 3. هفت تنان، 4. پنج تنان، 5. سه تنان، 6. قطب. سپس يادآور مى شود كه چون آخر الزمان فرا رسد، بر سيصدتنان، كسى افزوده نشود تا آن كه تماما از جهان، رحلت كنند. آن گاه، از چهل تنان و هفت تنان و پنج تنان و سه تنان، به ترتيب، كاسته شود تا كسى از آنها باقى نمانَد و قطب، تنها شود، و چون قطب از عالم رَخت بر بندد، عالَم بر افتد.

سيّد حيدر آملى، در المقدّمات، سه نوع طبقه بندى از مراتبِ اوليا به دست داده كه در هر سه نوع، تعداد ابدال، هفت نفر است؛ امّا مرتبه آنان، متفاوت است. در طبقه بندى اوّل، ابدال، بعد از قطب، در مرتبه دوم قرار دارند و داراى مقامى بالاتر از رجال الغيب و صُلَحا هستند. در طبقه بندى دوم، ابدال، پس از قطب و غوث و افراد، در مرتبه چهارم، واقع شده اند. در طبقه بندى سوم، ابدال، پس از قطب الأقطاب ـ كه مقام پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و ائمّه هدا عليهم السلام است ـ، و نيز قطب يا غوث و امامان و اوتاد، در مرتبه پنجم، قرار دارند.

آملى، ضمن بر شمردن طبقات مختلف اوليا، اين نكته را نيز يادآور مى شود كه گاه از ائمّه معصومين عليهم السلام، تعبير به «اقطاب» و «ابدال» مى شود و ظاهرا اين معنا، مُقتَبس از روايات شيعه است. همچنين او به اين نكته اشاره دارد كه گاه مقصود از ابدال هفتگانه، [مجموع] اوتاد چهارگانه و دو امام و قطب است.

آملى، همچنين از قول شيخ سعد الدين حمويى، طبقه بندى جديدى را نقل مى كند كه در آن، تعداد ابدال، هفت نفر است و بعد از قطب و غوث و امامَين و اوتاد و اشباح، در مرتبه پنجم از طبقات هفتگانه اوليا، قرار دارند و عدد اوليا در مجموع طبقات مذكور، منحصر به 360 نفر است.

شاه نعمة اللّه ولى نيز طبقه بندى هاى متفاوتى از اوليا به دست مى دهد كه در آنها، لفظ ابدال، گاه به طور خاص، و گاه به طور عام، مورد استفاده واقع شده است. در طبقه بندى اوّل، ابدالِ هفتگانه، بعد از اقطابِ دوازده گانه، در مرتبه دوم، و ابدال چهل گانه در مرتبه چهارم و سيصد ابدال در مرتبه ششم، قرار دارند. در طبقه بندى دوم، پس از قطب الأقطاب، سه ابدال، پنج ابدال، هفت ابدال، چهل ابدال و سيصد ابدال، قرار گرفته اند و سرانجام، طبقه بندى سوم نيز مشابه طبقه بندى دوم است، جز آن كه ميان مقام قطب الأقطاب و سه ابدال، مقام يك نفر از اوليا، واقع است.

ابدال، اوتاد و اقطاب، در حديث

احاديثى كه در باره عناوين ياد شده در منابع روايى آمده، از دو منظر، قابل بررسى و ارزيابى است:

1. ارزيابى اسناد

بيشترين احاديثى كه در اين بخش آمده، در باره ابدال است. از نظر ما، اسناد همه رواياتى كه به گونه اى دلالت بر مفاهيمى دارند كه متصوّفه، مدّعى آن هستند، معتبر نيست. شمارى از پژوهشگران اهل سنّت نيز اين احاديث را معتبر نمى دانند. سخاوى مى گويد:

خبر مربوط به ابدال، اسناد گوناگونى دارد، با الفاظ متفاوت كه همه سندهايش ضعيف اند. و در مقابلِ سيوطى ـ كه از بزرگان صوفيه است و اين احاديث را «صحيح» و بلكه «متواترِ معنوى» دانسته ـ، بسيارى از محقّقان اهل سنّت، مانند: ابن جوزى و ابن تيميّه، معتقدند كه اين احاديث، مجعول اند.

دكتر حسام الدين بن موسى عفانه نيز در اين باره مى گويد:

در باره ابدال، خبر صحيحى از پيامبر صلى الله عليه و آله ثبت نشده، و هر آنچه در باره ابدال، اقطاب، اغواث، نُجَبا و اَوتاد نقل شده، خبرهاى نادرستى هستند كه به پيامبر صلى الله عليه و آله نسبت داده شده اند، همان گونه كه محقّقان فعلى و گذشته، اين را بيان كرده اند.

2. ارزيابى متون

متن اكثر قريب به اتّفاق اين احاديث نيز شاهد مجعول بودن آنهاست. محقّقان حديث شناس، با تأمّل در متن اين احاديث، بويژه در نظر گرفتن نكاتى مانند: تناقض آنها در تعداد ابدال، كم اهمّيت جلوه دادن اعمال صالح (مانند نماز و روزه)، سازش با دشمنان اسلام (به بهانه اين كه ابدال، چيزى را لعنت نمى كنند)، تعيين سرزمين شام به عنوان پايگاه رويش ابدال، و از همه مهم تر، توصيف ابدال به ويژگى هايى كه در احاديث معتبر، اهل بيتِ پيامبر خدا صلى الله عليه و آله با آنها توصيف شده اند، مى توانند آثار و علائم جعل را در بيشتر اين احاديث، مشاهده كنند و توطئه سياست مداران اُمَوى را در ساختن اين روايات، كشف نمايند. علّامه امينى، در اين باره مى گويد:

ابدال، اصطلاح جديدى است كه اُمَويان، آن را ساختند و تلاش كردند كه با آن، خاكستر [جهل] بر چشم مسلمانان بپاشند و اثبات كنند كه زن و مرد اُمَوى، اگر نگوييم برتر از اهل بيت و صحابه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هستند، در فضيلت، همپاى آنها هستند، و اين، به خاطر وضعيتى بود كه آنان با كُشتن صحابه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، بويژه همراهان امير مؤمنان عليه السلام، پديد آوردند و چنين وانمود كردند كه مسلمانان، با وجود ابدال، يارى و روزى داده مى شوند و باران، بر ايشان مى بارد. بنا بر اين، جنبش عليه شام و حاكم آن، پيروزى و روزى را از مسلمانان، دور خواهد كرد. اين چاره انديشى، بر مسلمانان ساده، كارگر شد و به آن معتقد شدند. معاويه، پس از انعقاد قرارداد صلح با امام حسن عليه السلام، زمانى كه به شام باز گشت، براى مردم سخنرانى كرد و جايگاه خودش را به آنان گوشزد كرد و به همان چيزى كه با حديث سازان همسويى داشت، اشاره كرد، پس از آن كه مردم، كلمه ابدال را شنيده بودند و جعل احاديث اين موضوع ساختگى، آغاز شده بود.

واقدى، آورده است:

وقتى معاويه پس از بيعت حسن عليه السلام به سال 41 با او، از عراق به شام برگشت، سخنرانى كرد و گفت: اى مردم! پيامبر خدا فرمود: تو پس از من، عهده دارِ خلافت خواهى شد. سرزمين مقدّس (شام) را [براى آن] برگزين كه ابدال، در آن هستند! و من، شما را [به آن] خبردار كردم. پس ابو تراب (على بن ابى طالب) را لعن كنيد.

وقتى صبح شد، نامه اى نوشت و مردم را گِرد آورد و آن را بر ايشان خواند و در آن، چنين نوشته بود: اين، نامه اى است كه امير مؤمنان، معاويه، كاتب وحى خدايى كه محمّد را براى پيامبرى برانگيخت، در حالى كه اُمّى بود، نه مى خوانْد و نه مى نوشت، و از خاندان او وزير و نگارنده اى امين برگزيد. وحى كه بر محمّد فرود مى آمد، من آن را مى نگاشتم و او خبر نداشت [كه من، چه مى نويسم] و ميان من و خدا، هيچ كسى از بندگانش نبود!

حاضران گفتند: راست گفتى!

اين احاديث را سيوطى در الجامع الصغير، از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نقل كرده است:

الف. از عبادة بن صامت

ابدال، در ميان اين امّت، سى نفرند كه دل هايشان، به مثابه دل ابراهيم خليل است.

هر گاه يكى از آنها بميرد، خداوند، كسى را جاى او بر گزيند.

نيز همو، نقل كرده:

ابدال، در ميان امّت من، سى نفرند كه زمين با آنها بر پاست، و شما به خاطر آنها، يارى داده مى شويد و برايتان، باران مى بارد.

ب. از عوف بن مالك

ابدال، در ميان مردم شام اند. آنها به خاطر وجود آنان، يارى مى شوند و روزى داده مى شوند.

ج. از اَنَس بن مالك

ابدال، چهل مرد و چهل زن هستند. هر گاه مردى از آنها بميرد، خداوند، مرد ديگرى را جاى گزين مى كند، و هر گاه زنى از آنها بميرد، زن ديگرى را جاى گزين مى كند.

بسيارى از علما، درستى اين احاديث و نقل ها را رد كرده اند و گفته اند: اين روايات، از جهت متن و سند، باطل اند، همان گونه كه محقّقان حديث شناس، در باره سندهاى احاديث ابدال، سخن گفته اند [و آنها را رد كرده اند]؛ از جمله، حافظ ابن جوزى كه حكم به جعلى بودن آنها كرده و ابن تيميّه هم از او تبعيت نموده و همين طور، سخاوى.

ابدال، اوتاد و اقطاب حقيقى

موضوع بسيار قابل تأمّل در ارزيابى روايات ابدال، تفسيرى است كه در كتاب الاحتجاج، از خالد بن ابى هيثم فارسى، از امام رضا عليه السلام نقل شده است. او مى گويد: به ابو الحسن الرضا عليه السلام گفتم: همانا مردم مى پندارند كه در زمين، ابدال هستند. ابدال، چه كسانى هستند؟

امام عليه السلام در پاسخ فرمود:

صَدَقُوا، الأَبدالُ هُمُ الأَوصِياءُ، جَعَلَهُمُ اللّهُ عز و جل فِى الأَرضِ بَدَلَ الأَنبِياءِ إذا رَفَعَ الأَنبِياءَ وَ خَتَمَهُم بِمُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله. راست مى گويند. ابدال، همان اوصيا هستند. خداوند عز و جل، زمانى كه پيامبران را بُرد و سلسله آنها را به محمّد صلى الله عليه و آله ختم كرد، آنها را جاى گزين پيامبران قرار داد.

در اين روايت، دو نكته قابل توجّه است:

نكته اوّل، اين كه در قرن دوم هجرى، موضوع «ابدال»، در ميان عموم اهل سنّت، رواج داشته؛ ولى در روايات اهل بيت عليهم السلام، اصلاً مطرح نبوده و يا شايع نبوده است.

نكته دوم، اين كه امام عليه السلام همراه با ردّ ضمنى مفاهيم ساختگى معاصر خود در باره واژه ابدال، مفهوم حقيقى آن را تصديق كرده و آن را به اوصياى انبياى الهى تفسير كرده است، چنان كه در شمارى از روايات، واژه هاى «اَوتاد» و «اَقطاب» نيز بر امامانِ اهل بيت عليهم السلام و يا شخصيت هاى محورى از ياران آنها، اطلاق گرديده اند.

با توجّه به آنچه بيان شد، مى توان گفت: عناوين و اصطلاحات ياد شده، خصوصا عنوان «ابدال»، ريشه در تعاليم اصيل قرآن و سنّت ندارند؛ امّا رواج آنها در ميان توده مردم، سبب گرديده تا اهل بيت عليهم السلام با تطبيق معانى لغوى و عرفى آنها بر معانى صحيح، مانع سوء استفاده سياست مداران و منحرفان، از اين عناوين گردند.

همچنين احتمال دارد كه الفاظى مانند «اَقطاب» و «اَوتاد»، در روايات اهل بيت عليهم السلام، در معانى لغوى آنها به كار رفته اند؛ ولى بعدها مورد سوء استفاده قرار گرفته اند.

الفصل الأوّل: الأبدال

فصل يكم: ابدال

1 / 1: تَفسيرُ الأَبدالِ

1 / 1: تفسير ابدال

1. الاحتجاج عن خالد بن أبي الهيثم الفارسي: قُلتُ لِأَبِي الحَسَنِ الرِّضا عليه السلام: إنَّ النّاسَ يَزعُمونَ أنَّ فِي الأَرضِ أبدالاً، فَمَن هؤُلاءِ الأَبدالُ؟

قالَ: صَدَقُوا، الأَبدالُ هُمُ الأَوصِياءُ، جَعَلَهُمُ اللّهُ عز و جل فِي الأَرضِ بَدَلَ الأَنبِياءِ إذا رَفَعَ الأَنبِياءَ وخَتَمَهُم بِمُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله.

1. الاحتجاج ـ به نقل از خالد بن ابى هيثم فارسى ـ: به امام رضا عليه السلام گفتم: مردم مى پندارند كه در زمين، ابدالى وجود دارند. اين ابدال، چه كسانى هستند؟

فرمود: «راست مى گويند. ابدال، همان اوصيا هستند. خداوند عز و جل، زمانى كه پيامبران را بُرد و سلسله آنها را به محمّد صلى الله عليه و آله ختم كرد، آنها را جاى گزين پيامبران قرار داد».

1 / 2: ما رُوِيَ في خَصائِصِ الأَبدالِ

1 / 2: آنچه در باره ويژگى هاى ابدال، روايت شده است

2. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: ثَلاثٌ مَن كُنَّ فيهِ فَهُوَ مِنَ الأَبدالِ الَّذينَ بِهِم قِوامُ الدُّنيا وأهلِها: الرِّضا بِالقَضاءِ، وَالصَّبرُ عَن مَحارِمِ اللّهِ، وَالغَضَبُ في ذاتِ اللّهِ عز و جل.

2. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: سه خصلت است كه در هر كس وجود داشته باشد، او از ابدال است؛ همانان كه بقاى دنيا و اهل آن، به واسطه وجود آنهاست: خشنودى به قضا[ى الهى]، خوددارى از محرّمات الهى، و خشم گرفتن به خاطر خداوند عز و جل.

3. عنه صلى الله عليه و آله: عَلامَةُ أبدالِ اُمَّتي أنَّهُم لا يَلعَنونَ شَيئا أبَدا.

3. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: نشانه ابدال امّت من، اين است كه هرگز چيزى را لعنت نمى كنند.

4. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ بُدَلاءَ اُمَّتي لا يَدخُلونَ الجَنَّةَ بِكَثرَةِ صَومٍ ولا صَلاةٍ، ولكِن دَخَلوها بِرَحمَةِ اللّهِ، وسَلامَةِ الصُّدورِ، وسَخاوَةِ الأَنفُسِ، وَالرَّحمَةِ لِجَميعِ المُسلِمينَ.

4. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: ابدال امّت من، بر اثر فراوانىِ روزه و نماز به بهشت نمى روند؛ بلكه به واسطه رحمت خدا و سلامت دل و سخاوتمندى و مهربانى نسبت به همه مسلمانان، به بهشت مى روند.

5. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ بُدَلاءَ اُمَّتي لَم يَدخُلُوا الجَنَّةَ بِكَثرَةِ صَلاتِهِم ولا صِيامِهِم، ولكِن دَخَلوها بِسَلامَةِ صُدورِهِم، وسَخاوَةِ أنفُسِهِم، وَالنُّصحِ لِلمُسلِمينَ.

5. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: ابدال امّت من، بر اثر فراوانىِ نماز و روزه شان به بهشت نمى روند؛ بلكه به سبب سلامت دل هايشان، سخاوت جان هايشان و خيرخواهى نسبت به همه مسلمانان، وارد بهشت مى شوند.

1 / 3: ما رُوِيَ في بَرَكاتِ الأَبدالِ

1 / 3: آنچه در باره بركات وجود ابدال، روايت شده است

6. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: لا يَزالُ أربَعونَ رَجُلاً يَحفَظُ اللّهُ بِهِمُ الأَرضَ، كُلَّما ماتَ رَجُلٌ أبدَلَ اللّهُ مَكانَهُ آخَرَ، فَهُوَ فِي الأَرضِ كُلِّها.

6. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: همواره، چهل مرد وجود دارند كه خداوند به خاطر آنها، زمين را حفظ مى كند، و هر گاه مردى از آنها بميرد، خداوند، ديگرى را جاى گزين او مى كند، و او در همه جاى زمين هست.

7. المعجم الكبير عن ابن مسعود: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: لا يَزالُ أربَعونَ رَجُلاً مِن اُمَّتي قُلوبُهُم عَلى قَلبِ إبراهيمَ عليه السلام، يَدفَعُ اللّهُ بِهِم عَن أهلِ الأَرضِ، يُقالُ لَهُمُ الأَبدالُ. قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: إنَّهُم لَم يُدرِكوها بِصَلاةٍ ولا بِصَومٍ ولا صَدَقَةٍ. قالوا: يا رَسولَ اللّهِ فَبِمَ أدرَكوها؟ قالَ: بِالسَّخاءِ وَالنَّصيحَةِ لِلمُسلِمينَ.

7. المعجم الكبير ـ به نقل از ابن مسعود ـ: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «همواره، چهل مرد از امّت من وجود دارند كه دل هايشان، به سانِ دل ابراهيم عليه السلام است. خداوند به بركت وجود آنان، از زمينيانْ دفاع مى كند. به اين مردان، ابدال مى گويند. آنان، به سبب نماز يا روزه يا صدقه، به آن (/ بهشت / اين مقام) نرسيده اند».

گفتند: اى پيامبر خدا! پس به چه سبب، بدان رسيده اند؟

فرمود: «با سخاوت و خيرخواهى كردن براى مسلمانان».

8. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: لَن تَخلُوَ الأَرضُ مِن ثَلاثينَ مِثلِ إبراهيمَ خَليلِ الرَّحمنِ، بِهِم يُرزَقونَ وبِهِم يُمطَرونَ.

8. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: زمين، هرگز از وجود سى نفر كه همانند ابراهيم خليل الرحمان اند، خالى نمى مانَد. [مردم] به خاطر آنها، روزى داده مى شوند و به خاطر آنها، باران [برايشان] باريده مى شود.

9. عنه صلى الله عليه و آله: لَن تَخلُوَ الأَرضُ مِن أربَعينَ رَجُلاً مِثلِ إبراهيمَ خَليلِ الرَّحمنِ، فَبِهِم يُسقَونَ وبِهِم يُنصَرونَ. ما ماتَ مِنهُم أحَدٌ إلّا أبدَلَ اللّهُ مَكانَهُ آخَرَ.

9. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: زمين، هرگز از وجود چهل مرد كه همانند ابراهيم خليل الرحمان اند، خالى نمى مانَد. به خاطر همان هاست كه بر مردم، باران مى بارد، و به خاطر آنها، يارى داده مى شوند. هر يك از آنان بميرد، خداوند، ديگرى را جاى گزين او مى كند.

10. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ للّهِِ عز و جل فِي الخَلقِ ثَلاثَمِئَةٍ قُلوبُهُم عَلى قَلبِ آدَمَ عليه السلام، وللّهِِ تَعالى فِي الخَلقِ أربَعونَ قُلوبُهُم عَلى قَلبِ موسى عليه السلام، وللّهِِ تَعالى فِي الخَلقِ سَبعَةٌ قُلوبُهُم عَلى قَلبِ إبراهيمَ عليه السلام، وللّهِِ تَعالى فِي الخَلقِ خَمسَةٌ قُلوبُهُم عَلى قَلبِ جَبرَئيلَ عليه السلام، وللّهِِ تَعالى فِي الخَلقِ ثَلاثَةٌ قُلوبُهُم عَلى قَلبِ ميكائيلَ عليه السلام، وللّهِِ تَعالى فِي الخَلقِ واحِدٌ قَلبُهُ عَلى قَلبِ إسرافيلَ عليه السلام، فَإِذا ماتَ الواحِدُ أبدَلَ اللّهُ عز و جل مَكانَهُ مِنَ الثَّلاثَةِ، وإذا ماتَ مِنَ الثَّلاثَةِ أبدَلَ اللّهُ تَعالى مَكانَهُ مِنَ الخَمسَةِ، وإذا ماتَ مِنَ الخَمسَةِ أبدَلَ اللّهُ تَعالى مَكانَهُ مِنَ السَّبعَةِ، وإذا ماتَ مِنَ السَّبعَةِ أبدَلَ اللّهُ تَعالى مَكانَهُ مِنَ الأَربَعينَ، وإذا ماتَ مِنَ الأَربَعينَ أبدَلَ اللّهُ تَعالى مَكانَهُ مِنَ الثَّلاثِمِئَةِ، وإذا ماتَ مِنَ الثَّلاثِمِئَةِ أبدَلَ اللّهُ تَعالى مَكانَهُ مِنَ العامَّةِ. فَبِهِم يُحيي ويُميتُ ويُمطِرُ ويُنبِتُ ويَدفَعُ البَلاءَ.

10. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: براى خداوند عز و جل در ميان آفريدگان، سيصد مرد هستند كه دل هايشان، به سانِ دل آدم عليه السلام است؛ و براى خداوند متعال، در ميان آفريدگان، چهل مرد هستند كه دل هايشان، به سانِ دل موسى عليه السلام است؛ و براى خداوند متعال، در ميان آفريدگان، هفت مرد هستند كه دل هايشان، به سانِ دل ابراهيم عليه السلام است؛ و براى خداوند متعال، در ميان آفريدگان، پنج مرد هستند كه دل هايشان، به سانِ دل جبرئيل عليه السلام است؛ و براى خداوند متعال، در ميان آفريدگان، سه مرد هستند كه دل هايشان، به سانِ دل ميكائيل عليه السلام است؛ و براى خداوند متعال، در ميان آفريدگان، يك مرد هست كه دلش، به سانِ دل اسرافيل عليه السلام است و هر گاه اين يك در گذرد، خداوند عز و جل از آن سه مرد، يكى را جاى گزين او مى كند،، و هر گاه از آن سه مرد، يكى در گذرد، خداوند متعال، از آن پنج نفر، يكى را جاى گزين او مى كند؛ و هر گاه از آن پنج تن، يكى در گذرد، خداوند متعال، از آن هفت نفر، يكى را جاى گزين او مى كند؛ و هر گاه از آن هفت تن، يكى در گذرد، خداوند متعال، از آن چهل تن، يكى را جاى گزين او مى كند؛ و هر گاه از آن چهل تن، يكى در گذرد، خداى متعال، از آن سيصد تن، يكى را جاى گزين او مى كند؛ و هر گاه از آن سيصد تن، يكى در گذرد، خداى متعال، از ميان مردم، يكى را جاى گزين او مى كند. به خاطر آنهاست كه زنده مى كند و مى ميرانَد و مى بارانَد و مى رويانَد و دفعِ بلا مى كند.

11. عنه صلى الله عليه و آله: الأَبدالُ يَكونونَ بِالشّامِ وهُم أربَعونَ رَجُلاً، كُلَّما ماتَ رَجُلٌ أبدَلَ اللّهُ مَكانَهُ رَجُلاً، يُسقى بِهِمُ الغَيثُ، ويُنتَصَرُ بِهِم عَلَى الأَعداءِ، ويُصرَفُ عَن أهلِ الشّامِ بِهِمُ العَذابُ.

11. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: ابدال، در شام هستند. آنان، چهل مردند. هر زمان كه مردى بميرد، خداوند، مردى را جاى گزين او مى كند. به خاطر آنهاست كه [بر مردم]، باران مى بارد، و به خاطر آنها بر دشمنان، يارى داده مى شوند، و به خاطر آنهاست كه عذاب از شاميان، گردانده مى شود.

1 / 4: ما رُوِيَ في دَورِ الأَبدالِ في حُكومَةِ الإِمامِ المَهدِيِّ عليه السّلام

1 / 4: آنچه در باره نقش ابدال در حكومت امام مهدى عليه السلام روايت شده است

12. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إذا كانَ عِندَ خُروجِ القائِمِ يُنادي مُنادٍ مِنَ السَّماءِ: أيُّهَا النّاسُ قُطِعَ عَنكُم مُدَّةُ الجَبّارينَ، ووَلِيَ الأَمرَ خَيرُ اُمَّةِ مُحَمَّدٍ، فَالحَقوا بِمَكَّةَ.

فَيَخرُجُ النُّجَباءُ مِن مِصرَ، وَالأَبدالُ مِنَ الشّامِ، وعَصائِبُ العِراقِ؛ رُهبانٌ بِاللَّيلِ، لُيوثٌ بِالنَّهارِ، كَأَنَّ قُلوبَهُم زُبَرُ الحَديدِ، فَيُبايِعونَهُ بَينَ الرُّكنِ وَالمَقامِ.

12. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: چون زمان ظهور قائم، فرا مى رسد، منادى اى از آسمان، ندا مى دهد كه: «اى مردم! دوران حكومت زورگويان بر شما، به سر آمد و بهترين فرد امّت محمّد، بر سرِ كار آمد. پس ره سپار مكّه شويد».

از اين هنگام، نجيبان، از مصر، ره سپار مى شوند، و ابدال، از شام، و عِصابه ها از عراق. پارسايان شب و شيرانِ روزند و دل هايشان، چونان پولاد است و در ميان رُكن و مقام، با او (قائم) بيعت مى كنند.

13. عنه صلى الله عليه و آله: يَكونُ اختِلافٌ عِندَ مَوتِ خَليفَةٍ، فَيَخرُجُ رَجُلٌ مِن أهلِ المَدينَةِ هارِبا إلى مَكَّةَ، فَيَأتيهِ ناسٌ مِن أهلِ مَكَّةَ فَيُخرِجونَهُ وهُوَ كارِهٌ فَيُبايِعونَهُ بَينَ الرُّكنِ وَالمَقامِ، ويُبعَثُ إلَيهِ بَعثٌ مِنَ الشّامِ فَيُخسَفُ بِهِمُ البَيداءَ بَينَ مَكَّةَ وَالمَدينَةِ، فَإِذا رَأَى النّاسُ ذلِكَ أتاهُ أبدالُ الشّامِ وعَصائِبُ أهلِ العِراقِ فَيُبايِعونَهُ.

13. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: با مُردن خليفه اى، اختلاف، ايجاد مى شود. پس مردى از اهالى مدينه، به مكّه مى گريزد. در آن جا، شمارى از مردم مكّه نزدش مى آيند و او را به زور، بيرون مى آورند و ميان رُكن و مقام، با وى بيعت مى كنند. پس سپاهى از شام به سوى او اعزام مى شود؛ امّا بيابان ميان مكّه و مدينه، آنها را در كام خود فرو مى بَرَد. چون مردم، اين حادثه را مى بينند، ابدال شام و عِصابه هاى عراق، نزد او مى آيند و با او بيعت مى كنند.

14. الإمام عليّ عليه السلام ـ في وَصفِ أصحابِ الإِمامِ المَهدِيِّ عليه السلام ـ: فَهُمُ الأَبدالُ الَّذينَ وَصَفَهُمُ اللّهُ ـ عَزَّوجَلَّ ـ: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ» ، وَالمُطَهَّرونَ نُظَراؤُهُم مِن آلِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله.

14. امام على عليه السلام ـ در باره ياران امام مهدى عليه السلام ـ: آنان، ابدال اند؛ همانها كه خداوند عز و جلدر وصفشان فرموده است: «همانا خداوند، توبه كنندگان و پاكيزگان را دوست مى دارد»، و پاك شدگانِ از خاندان محمّد صلى الله عليه و آله، همتايان ايشان هستند.

15. عنه عليه السلام: إذا قامَ قائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ جَمَعَ اللّهُ لَهُ أهلَ المَشرِقِ وأهلَ المَغرِبِ، فَيَجتَمِعونَ كَما يَجتَمِعُ قَزَعُ الخَريفِ؛ فَأَمَّا الرُّفَقاءُ فَمِن أهلِ الكوفَةِ، وأمَّا الأَبدالُ فَمِن أهلِ الشّامِ.

15. امام على عليه السلام: زمانى كه قائم آل محمّد صلى الله عليه و آله ظهور كند، خداوند، اهل مشرق و مغرب را براى او گِرد مى آورد و مانند ابرهاى پاييزى به هم مى پيوندند. رُفقا، از مردم كوفه اند و ابدال، از مردم شام.

16. الإمام الباقر عليه السلام: يُبايِعُ القائِمَ بَينَ الرُّكنِ وَالمَقامِ ثَلاثُمِئَةٍ ونَيِّفٌ عِدَّةٌ أهلِ بَدرٍ، فيهِمُ النُّجَباءُ مِن أهلِ مِصرَ، وَالأَبدالُ مِن أهلِ الشّامِ، وَالأَخيارُ مِن أهلِ العِراقِ. فَيُقيمُ ما شاءَ اللّهُ أن يُقيمَ.

16. امام باقر عليه السلام: سيصد و اندى، به تعداد رزمندگان بدر، در ميان رُكن و مقام، با قائم بيعت مى كنند كه نجيبان مصر و ابدال شام و اخيارِ (برگزيدگانِ) عراق، در ميان ايشان اند. پس تا هر زمان كه خدا بخواهد بمانَد، مى مانَد [و حكومت مى كند].

1 / 5: ما رُوِيَ في عَدَدِ الأَبدالِ

1 / 5: آنچه در باره شمار ابدال، روايت شده است

أ ـ ثَلاثونَ رَجُلاً

الف ـ سى مرد

17. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: الأَبدالُ في هذِهِ الاُمَّةِ ثَلاثونَ، مِثلُ إبراهيمَ خَليلِ الرَّحمنِ، كُلَّما ماتَ رَجُلٌ أبدَلَ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى مَكانَهُ رَجُلاً.

17. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: ابدال اين امّت، سى نفرند كه همانند ابراهيم خليل الرحمان اند. هر زمان كه مردى [از آنان] بميرد، خداوند ـ تبارك و تعالى ـ، مردى ديگر را جاى گزين او مى كند.

18. عنه صلى الله عليه و آله: الأَبدالُ في اُمَّتي ثَلاثونَ، بِهِم تَقومُ الأَرضُ وبِهِم تُمطَرونَ وبِهِم تُنصَرونَ.

18. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: ابدال در امّت من، سى نفرند و به خاطر آنهاست كه زمين، پا برجاست، و بر شما باران مى بارد و [بر دشمن، ] يارى داده مى شويد.

ب ـ أربَعونَ رَجُلاً

ب ـ چهل مرد

19. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: البُدَلاءُ أربَعونَ، اثنانِ وعِشرونَ بِالشّامِ، وثَمانِيَةَ عَشَرَ بِالعِراقِ، كُلَّما ماتَ مِنهُم واحِدٌ أبدَلَ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى مَكانَهُ آخَرَ، فَإِذا جاءَ الأَمرُ قُبِضوا كُلُّهُم، فَعِندَ ذلِكَ تَقومُ السّاعَةُ.

19. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: ابدال، چهل نفرند: بيست و دو نفر [از] آنها در شام هستند و هجده نفر در عراق. هر زمان كه يكى از آنان بميرد، خداوند ـ تبارك و تعالى ـ، كس ديگرى جاى گزينِ او مى كند، و چون فرمان برسد، همگى آنان مى ميرند و در اين هنگام است كه قيامت، بر پا مى شود.

20. حلية الأولياء عن ابن عمر: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: خِيارُ اُمَّتي في كُلِّ قَرنٍ خَمسُمِئَةٍ، وَالأَبدالُ أربَعونَ، فَلَا الخَمسُمِئَةِ يَنقُصونَ، ولَا الأَربَعونَ. كُلَّما ماتَ رَجُلٌ أبدَلَ اللّهُ عَزَّوجَلَّ مِنَ الخَمسِمِئَةِ مَكانَهُ، وأدخَلَ مِنَ الأَربَعينَ مَكانَهُم.

قالوا: يا رَسولَ اللّهِ، دُلَّنا عَلى أعمالِهِم. قالَ: يَعفونَ عَمَّن ظَلَمَهُم، ويُحسِنونَ إلى مَن أساءَ إلَيهِم، ويَتَواسَونَ فيما آتاهُمُ اللّهُ عز و جل.

20. حلية الأولياء ـ به نقل از ابن عمر ـ: پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «برگزيدگانِ امّت من در هر نسلى، پانصد نفرند و ابدال، چهل نفر. بنا بر اين، نه آن پانصد تن، كاستى مى گيرند، و نه آن چهل تن. هر زمان كه مردى [از ابدال] بميرد، خداوند عز و جل از آن پانصد تن، يكى را جاى گزينِ او مى كند و از چهل نفر به جمع آنها در مى آورد».

گفتند: اى پيامبر خدا! ما را به كارهاى آنان، راه نمايى فرما.

فرمود: «آنان، از هر كه به ايشان ستم كند، در مى گذرند و به هر كه به ايشان بدى كند، نيكى مى كنند. از آنچه خداوند عز و جل به ايشان داده است، به يكديگر كمك مى كنند».

21. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ دِعامَةَ اُمَّتي عُصَبُ اليَمَنِ، وأبدالُ الشّامِ؛ وهُم أربَعونَ رَجُلاً كُلَّما هَلَكَ رَجُلٌ أبدَلَ اللّهُ مَكانَهُ آخَرَ، لَيسوا بِالمُتَماوِتينَ ولَا المُتَهالِكينَ ولَا المُتَناوِشينَ، لَم يَبلُغوا ما بَلَغوا بِكَثرَةِ صَومٍ ولا صَلاةٍ، وإنَّما بَلَغوا ذلِكَ بِالسَّخاءِ وصِحَّةِ القُلوبِ وَالمُناصَحَةِ لِجَميعِ المُسلِمينَ.

21. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: ستون اُمّت من، عِصابه هاى يمن و ابدال شام هستند. آنان، چهل مردند و هر زمان مردى بميرد، خداوند، فرد ديگرى را جاى گزين او مى كند. اينان، نه زاهد ريايى اند، نه گستاخ و نازان، و نه با يكديگر درگير مى شوند. به آنچه رسيده اند، نه بر اثر فراوانىِ نماز و روزه، كه به سبب بخشندگى، درستىِ دل ها و خيرخواهى شان براى همه مسلمانان است.

22. عنه صلى الله عليه و آله: دَعائِمُ اُمَّتي عَصائِبُ اليَمَنِ، وأربَعونَ رَجُلاً مِنَ الأَبدالِ بِالشّامِ كُلَّما ماتَ رَجُلٌ أبدَلَ اللّهُ مَكانَهُ. أما إنَّهُم لَم يَبلُغوا ذلِكَ بِكَثرَةِ صَلاةٍ ولا صِيامٍ، ولكِن بِسَخاءِ الأَنفُسِ وسَلامَةِ الصُّدورِ وَالنَّصيحَةِ لِلمُسلِمينَ.

22. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: ستون هاى امّت من، عِصابه هاى يمن و چهل مرد از ابدال شام اند. هر زمان كه مردى از ايشان بميرد، خداوند، يكى را جاى گزينِ او مى كند. آگاه باشيد كه اينان، بر اثر فراوانىِ نماز و يا روزه به اين مقام نرسيده اند؛ بلكه به سبب روحيه بخشندگى، پاكى دل و خيرخواهى شان براى مسلمانان بوده است.

ج ـ أربَعونَ رَجُلاً وأربَعونَ امرَأَةً

ج ـ چهل مرد و چهل زن

23. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: الأَبدالُ أربَعونَ رَجُلاً وأربَعونَ امرَأَةً، كُلَّما ماتَ رَجُلٌ مِنهُم أبدَلَ اللّهُ مَكانَهُ رَجُلاً، وكُلَّما ماتَتِ امرَأَةٌ، أبدَلَ اللّهُ مَكانَهَا امرَأَةً.

23. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: اَبدال، چهل مرد و چهل زن هستند. هر گاه مردى از ايشان بميرد، خداوند، مرد ديگرى را جاى گزين او مى كند، و هر گاه زنى بميرد، خداوند، زن ديگر را جاى گزين او مى نمايد.

د ـ سِتّونَ رَجُلاً

د ـ شصت مرد

24. الإمام عليّ عليه السلام: سَأَلتُ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله عَنِ الأَبدالِ، قالَ: هُم سِتّونَ رَجُلاً. قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ! جَلِّهِم لي! قالَ: لَيسوا بِالمُتَنَطِّعينَ ولا بِالمُبتَدِعينَ ولا بِالمُنَعَّمينَ، لَم يَنالوا ما نالوهُ بِكَثرَةِ صِيامٍ ولا صَلاةٍ ولا صَدَقَةٍ، ولكِن بِسَخاءِ الأَنفُسِ وسَلامَةِ القُلوبِ وَالنَّصيحَةِ لِأَئِمَّتِهِم. إنَّهُم يا عَلِيُّ في اُمَّتي أقَلُّ مِنَ الكِبريتِ الأَحمَرِ.

24. امام على عليه السلام: از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در باره ابدال پرسيدم. فرمود: «آنها شصت مَردند».

گفتم: اى پيامبر خدا! آنان را برايم وصف كن.

فرمود: «آنان، نه مردمانى گزافه گويند، نه بدعت گذار، نه تن آسا و خوش گذران. به آنچه رسيده اند، نه بر اثر فراوانىِ روزه و نماز و صدقه؛ بلكه بر سبب روحيه بخشندگى، درستى دل و خيرخواهى براى پيشوايانشان است. اى على! اينان در ميان امّت من، كمياب تر از كبريت احمرند».

25. الإصابة عن داود بن يحيى عن رجل كان مرابطا في بيت المقدّس وبعسقلان، قال: بَينا أنَا أسيرٌ في وادِي الاُردُنِّ إذا أنَا بِرَجُلٍ في ناحِيَةِ الوادي قائِمٌ يُصَلّي فَإِذا سَحابَةٌ تُظِلُّهُ مِنَ الشَّمسِ، فَوَقَعَ في قَلبي أنَّهُ إلياسُ النَّبِيِّ، فَأَتَيتُهُ فَسَلَّمتُ عَلَيهِ، فَانفَتَلَ مِن صَلاتِهِ فَرَدَّ عَلَيَّ السَّلامَ.

فَقُلتُ لَهُ: مَن أنتَ يَرحَمُكَ اللّهُ؟ فَلَم يَرُدَّ عَلَيَّ شَيئا، فَأَعَدتُ عَلَيهِ القَولَ مَرَّتَينِ، فَقالَ: أنَا إلياسُ النَّبِيِّ.…

قُلتُ: فَكَمِ الأَبدالُ؟ قالَ: هُم سِتّونَ رَجُلاً: خَمسونَ ما بَينَ عَريشِ مِصرَ إلى شاطِئِ الفُراتِ، ورَجُلانِ بِالمَصيصَةِ، ورَجُلٌ بِأَنطاكِيَةَ، وسَبعَةٌ في سائِرِ الأَمصارِ. بِهِم تُسقَونَ الغَيثَ، وبِهِم تُنصَرونَ عَلَى العَدُوِّ، وبِهِم يُقيمُ اللّهُ أمرَ الدُّنيا حَتّى إذا أرادَ أن يُهلِكَ الدُّنيا أماتَهُم جَميعا.

25. الإصابة ـ به نقل از داوود بن يحيى، از مردى كه در بيت المقدّس و عَسقَلان، مرزدار بوده است ـ: در وادى اُردن مى رفتم كه ناگاه، مردى را ديدم كه در گوشه اى از وادى، به نماز ايستاده و قطعه ابرى بر او سايه افكنده است. در دلم افتاد كه او الياسِ پيامبر است. نزدش رفتم و به او سلام گفتم. نمازش را قطع كرد و پاسخ سلامم را داد. به او گفتم: تو كيستى ـ رحمت خدا بر تو باد ـ؟

جوابم را نداد. دوباره از او پرسيدم، گفت: «من الياس پيامبرم... ».

گفتم: ابدال، چند نفرند؟

گفت: «شصت مردند. پنجاه تن از آنان، در فاصله ميان عَريش مصر تا ساحل فرات به سر مى برند، دو تن در مَصيصَه، يك تن در انطاكيه، و هفت تن ديگر در ديگر شهرها. به خاطر آنهاست كه شما، باران داده مى شويد، و به خاطر آنهاست كه بر دشمن، يارى داده مى شويد، و به واسطه آنهاست كه خداوند، دنيا را بر پا نگاه داشته است، و هر گاه بخواهد دنيا را از بين ببرد، [ابتدا] جان همه آنها را مى ستانَد».

1 / 6: النَّوادِرُ

1 / 6: گوناگون

26. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن دَعا لِلمُؤمِنينَ وَالمُؤمِناتِ في كُلِّ يَومٍ خَمسا وعِشرينَ مَرَّةً، نَزَعَ اللّهُ الغِلَّ مِن صَدرِهِ وكَتَبَهُ مِنَ الأَبدالِ إن شاءَ اللّهُ.

26. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس در هر روز، بيست و پنج مرتبه براى مردان و زنان مؤمن دعا كند، خداوند، كينه را از سينه او بر مى كَنَد و او را به خواست خدا، در زمره ابدال مى نويسد.

27. فضائل الأوقات عن كعب الأحبار: أوحَى اللّهُ تَعالى إلى موسى عليه السلام: ... يا موسى، مَن وافىَ القِيامَةَ وفي صَحيفَتِهِ عَشرُ رَمَضاناتٍ فَهُوَ مِنَ الأَبدالِ.

27. فضائل الأوقات ـ به نقل از كعب الأحبار ـ: خداوند متعال به موسى عليه السلام وحى فرمود: «... اى موسى! هر كس در حالى به قيامت برسد كه ده ماه رمضان در نامه [اعمال] او باشد، از ابدال است».

28. رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ في وَصِيَّتِهِ لِعَلِيٍّ عليه السلام ـ: يا عَلِيُّ، إن جامَعتَ أهلَكَ... في لَيلَةِ الجُمُعَةِ بَعدَ العِشاءِ الآخِرَةِ، فَإِنَّهُ يُرجى أن يَكونَ الوَلَدُ مِنَ الأَبدالِ إن شاءَ اللّهُ تَعالى.

28. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در سفارشش به على عليه السلام ـ: اى على! اگر در شب جمعه، پس از نماز خفتن، با همسرت آميزش كنى، اميد است كه آن فرزند، به خواست خداى متعال، از ابدال باشد.

29. الإمام زين العابدين عليه السلام ـ في مُناجاتِهِ ـ: اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ... وَاجعَلنا بِخِدمَتِكَ لِلعُبّادِ وَالأَبدالِ في أقطارِها طُلّابا، ولِلخاصَّةِ مِن أصفِيائِكَ أصحابا، ولِلمُريدينَ المُتَعَلِّقينَ بِبابِكَ أحبابا.

29. امام زين العابدين عليه السلام ـ در مناجاتش ـ: بار خدايا! بر محمّد و خاندان محمّد، درود فرست... و ما را از خدمت كنندگان به بندگان و ابدال ـ كه در گوشه و كنار زمين به سر مى برند ـ، قرار ده، و از ياران و دوستان ويژه ات، و از دوستدارانِ آنان كه خواهان تو هستند و به حلقه درِ خانه تو چنگ زده اند.

30. الإمام الصادق عليه السلام: اللّهُمَّ صَلِّ عَلَى الأَبدالِ وَالأَوتادِ، وَالسُّيّاحِ وَالعُبّادِ، وَالمُخلِصينَ وَالزُّهّادِ، وأهلِ الجِدِّ وَالاِجتِهادِ.

30. امام صادق عليه السلام: بار خدايا! بر ابدال و اوتاد و پارسايانِ عُزلت گُزين و عبادت پيشگان و مخلصان و زاهدان و اهل تلاش و كوشش، درود فرست.

31. عنه عليه السلام ـ نَقلاً عَنِ اللَّوحِ عَنِ اللّهِ عز و جل ـ: سَيَهلِكُ المُرتابونَ في جَعفَرٍ، الرّادُّ عَلَيهِ كَالرّادِّ عَلَيَّ، حَقَّ القَولُ مِنّي لَاُكرِمَنَّ مَثوى جَعفَرٍ، ولَأَسُرَّنَّهُ في أشياعِهِ وأنصارِهِ وأولِيائِهِ، اُتيحَت بَعدَهُ فِتنَةٌ عَمياءُ حِندِسٌ ، لِأَنَّ خَيطَ فَرضي لا يَنقَطِعُ، وحُجَّتي لا تَخفى، وأنَّ أولِيائي بِالكَأسِ الأَوفى يُسقَونَ، أبدالُ الأَرضِ، ألا ومَن جَحَدَ واحِدا مِنهُم فَقَد جَحَدَني نِعمَتي، ومَن غَيَّرَ آيَةً مِن كِتابي فَقَدِ افتَرى عَلَيَّ.

31. امام صادق عليه السلام ـ به نقل از لوح، از خداوند عز و جل ـ: به زودى ترديد كنندگان در باره جعفر، نابود مى شوند. كسى كه او را رد كند، همانند كسى است كه مرا رد كند. سخن من، محقّق گرديده كه جايگاه جعفر را ارجمند بدارم و او را با [يارى دادن به] شيعيان و ياران و دوستانش، شادمان گردانم. بعد از او، فتنه اى كور و تاريك، رُخ خواهد نمود؛ چرا كه رشته واجبات من، قطع نمى شود، حجّتم پوشيده نمى ماند و دوستانم با جام پُر، سيراب مى شوند. آنان، ابدالِ روى زمين اند. آگاه باشيد كه هر كس يكى از ايشان را انكار كند، در واقع، نعمت مرا انكار كرده است، و هر كس آيه اى از كتابم را تغيير دهد، در واقع، بر من دروغ بسته است.

الفصل الثاني: الأوتاد

فصل دوم: اوتاد

2 / 1: أوتادُ الأَرضِ

2 / 1: اوتاد زمين

32. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنّى وَاثنَي عَشَرَ مِن وُلدي وأنتَ يا عَلِيُّ زِرُّ الأَرضِ ـ يَعني أوتادَها وجِبالَها ـ بِنا أوتَدَ اللّهُ الأَرضَ أن تَسيخَ بِأَهلِها. فَإِذا ذَهَبَ الاِثنا عَشَرَ مِن وُلدي ساخَتِ الأَرضُ بِأَهلِها ولَم يُنظَروا.

32. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: من و دوازده تن از فرزندانم و تو ـ اى على ـ، دكمه زمين (يعنى ميخ ها و كوه هاى آن) هستيم خداوند به واسطه ما، زمين را ميخكوب كرده تا اهلش را فرو نَبَرد. پس هر گاه دوازدهمين فرزندم [از ميان] برود، زمين، اهل خود را فرو مى بَرَد و مهلت داده نمى شوند.

33. الإمام الباقر عليه السلام: أيُّهَا النّاسُ! إنَّ أهلَ بَيتِ نَبِيِّكُم شَرَّفَهُمُ اللّهُ بِكَرامَتِهِ، وأعَزَّهُم بِهُداهُ، وَاختَصَّهُم لِدينِهِ، وفَضَّلَهُم بِعِلمِهِ، وَاستَحفَظَهُم وأودَعَهُم عِلمَهُ، وأطلَعَهُم عَلى غَيبِهِ، عِمادٌ لِدينِهِ شُهَداءُ عَلَيهِ، وأوتادٌ في أرضِهِ قُوّامٌ بِأَمرِهِ، بَرَأَهُم قَبلَ خَلقِهِ أظِلَّةٌ عَن يَمينِ عَرشِهِ، نُجَباءُ في عِلمِهِ.

33. امام باقر عليه السلام: اى مردم! خداوند، اهل بيت پيامبرتان را به كرامت خويش، مفتخر ساخته است، و با هدايتش، عزّتشان بخشيده است و آنان را براى دين خود، برگزيده است و به دانش خود، برترى شان داده است و دانش خويش را به آنها سپرده و نگهبان آن، قرارشان داده است و از غيب خود، آگاهشان ساخته است. ستون هاى دينِ او و گواهى دهندگان بر او، ميخ هاى زمين او و بر پا دارندگان فرمان او هستند. پيش از آن كه چيزى را بيافريند، آنها را به صورت سايه هايى در سمت راست عرشش آفريد، و در علم او، برگزيده بودند.

34. عنه عليه السلام: إنَّ اللّهَ جَلَّ وعَزَّ خَلَقَ خَلقا مِن خَلقِهِ فَجَعَلَهُم حُجَجا عَلى خَلقِهِ، فَهُم أوتادٌ في أرضِهِ، قُوّامٌ بِأَمرِهِ، نُجَباءُ في عِلمِهِ، اصطَفاهُم قَبلَ خَلقِهِ أظِلَّةً عَن يَمينِ عَرشِهِ.

34. امام باقر عليه السلام: خداوند عز و جل جمعى از آفريدگانش را آفريد و آنها را حجّت بر [ديگر] آفريدگانش قرار داد. پس آنان، اَوتادِ (ميخ هاى) زمينِ او و بر پا دارندگان امور او و برگزيدگانِ در علم او هستند. پيش از آن كه چيزى را بيافريند، آنان را گزينش كرد و سايه وار، در سمت راست عرش خويش، قرارشان داد.

35. الإمام الصادق عليه السلام: أوتادُ الأَرضِ، وأعلامُ الدّينِ أربَعَةٌ: مُحَمَّدُ بنُ مُسلِمٍ، وبُرَيدُ بنُ مُعاوِيَةَ، ولَيثُ بنُ البَختَرِيِّ المُرادِيُّ، وزُرارَةُ.

35. امام صادق عليه السلام: اوتاد (ميخ هاى) زمين و پرچمداران دين، چهار نفرند: محمّد بن مسلم، بُرَيد بن معاويه، ليث بن بَختَرى مرادى و زُرارة بن اَعيَن.

2 / 2: خَصائِصُ الأَوتادِ

2 / 2: ويژگى هاى اوتاد

36. الإمام عليّ عليه السلام ـ في ذِكرِ حَديثِ مِعراجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ـ: قالَ اللّهُ تَعالى... يا أحمَدُ، هَل تَدري لِأَيِّ شَيءٍ فَضَّلتُكَ عَلى سائِرِ الأَنبِياءِ؟ قالَ [النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله]: اللّهُمَّ لا! قالَ: بِاليَقينِ، وحُسنِ الخُلُقِ، وسَخاوَةِ النَّفسِ، ورَحمَةٍ بِالخَلقِ، وكَذلِكَ أوتادُ الأَرضِ؛ لَم يَكونوا أوتادا إلّا بِهذا.

36. امام على عليه السلام ـ در يادكرد حديث معراج پيامبر صلى الله عليه و آله ـ: خداوند متعال فرمود: «... اى احمد! آيا مى دانى به چه چيز، تو را بر ديگر پيامبران، برترى دادم؟».

[پيامبر صلى الله عليه و آله] گفت: بار خدايا، نه!

فرمود: «به سبب يقين، خوى نيك، بخشندگى و مهربانى با مردمان. همچنين اند اَوتاد. آنها اوتاد (ميخ هاى زمين) نيستند، مگر به سبب داشتن اين صفات».

37. عنه عليه السلام: عِبادَ اللّهِ، إنَّ مِن أحَبِّ عِبادِ اللّهِ إلَيهِ عَبدا أعانَهُ اللّهُ عَلى نَفسِهِ، فَاستَشعَرَ الحُزنَ، وتَجَلبَبَ الخَوفَ، فَزَهَرَ مِصباحُ الهُدى في قَلبِهِ، وأعَدَّ القِرى لِيَومِهِ النّازِلِ بِهِ، فَقَرَّبَ عَلى نَفسِهِ البَعيدَ، وهَوَّنَ الشَّديدَ.

نَظَرَ فَأَبصَرَ، وذَكَرَ فَاستَكثَرَ، وَارتَوى مِن عَذبٍ فُراتٍ سُهِّلَت لَهُ مَوارِدُهُ، فَشَرِبَ نَهَلاً ، وسَلَكَ سَبيلاً جَدَدا.

قَد خَلَعَ سَرابيلَ الشَّهَواتِ، وتَخَلّى مِنَ الهُمومِ، إلّا هَمّا واحِدا انفَرَدَ بِهِ، فَخَرَجَ مِن صِفَةِ العَمى ومُشارَكَةِ أهلِ الهَوى، وصارَ مِن مفاتيحِ أبوابِ الهُدى ومَغاليقِ أبوابِ الرَّدى.

قَد أبصَرَ طَريقَهُ، وسَلَكَ سَبيلَهُ، وعَرَفَ مَنارَهُ، وقَطَعَ غِمارَهُ، وَاستَمسَكَ مِنَ العُرى بِأَوثَقِها، ومِنَ الحِبالِ بِأَمتَنِها، فَهُوَ مِنَ اليَقينِ عَلى مِثلِ ضَوءِ الشَّمسِ. قَد نَصَبَ نَفسَهُ للّهِِ سُبحانَهُ في أرفَعِ الاُمورِ، مِن إصدارِ كُلِّ وارِدٍ عَلَيهِ، وتَصييرِ كُلِّ فَرعٍ إلى أصلِهِ.

مِصباحُ ظُلُماتٍ، كَشّافُ عَشَواتٍ، مِفتاحُ مُبهَماتٍ، دَفّاعُ مُعضِلاتٍ، دَليلُ فَلَواتٍ. يَقولُ فَيُفهِمُ، ويَسكُتُ فَيَسلَمُ، قَد أخلَصَ للّهِِ فَاستَخلَصَهُ، فَهُوَ مِن مَعادِنِ دينِهِ، وأوتادِ أرضِهِ .

37. امام على عليه السلام: اى بندگان خدا! از محبوب ترينِ بندگان خدا در نزد او، بنده اى است كه خداوند، او را در برابر نفسش يارى كرده است. در نتيجه، آن بنده، اندوه را جامه زيرين خويش قرار داده است و ترس [از خدا و عذاب الهى] را جامه رويين خود. چراغ هدايت، در دل او افروخته گشته است و وسائل پذيرايى را براى روزى كه ميهمانش مى شود (پس از مرگ و روز قيامت)، آماده ساخته است. دور را در نظر خويش، نزديك، و سخت را آسان نموده است.

نگريست و ديد، و [خدا و قيامت را] ياد كرد و [بر عمل و تلاش خود] افزود، و از چشمه شيرين و گوارايى كه آبشخورهايش براى او هموار شده است، نوشيد و سير نوشيد، و راه هموارى را پوييد.

جامه خواهش ها را [از تن نفس خويش] بركَنْده است و از هر آرمانى تهى گشته است، مگر يك آرمان كه خود را منحصر در آن كرده است. بدين سبب، از كورى [باطنى] و مشاركت با هوسرانان، بيرون آمده است و خود، از كليدهاى درهاى هدايت و قفل هاى درياى هلاكت گشته است.

مسير خويش را ديده است و راه خود را پيموده است و نشانه هاى راهش را شناخته است و سختى ها و خطرهاى آن را درنورديده است و به محكم ترين حلقه ها و استوارترين ريسمان ها، چنگ آويخته است. پس يقينى به روشنىِ پرتو خورشيد دارد. براى [خداوند] سبحان، خويشتن را در بالاترين جايگاه نهاد: سيراب كردن هر تشنه [ى معرفت] كه بر او وارد مى شود، و باز گرداندن هر شاخه اى به ريشه اش.

چراغ تاريكى هاست، زُداينده كورى ها، كليد مُبهمات، برطرف كننده معضلات، و راه نماى در بيابان هاست. [به موقع] مى گويد و مى فهمانَد، [و به موقع] خاموشى مى گزيند و سالم مى مانَد. براى خدا، اخلاص ورزيده است و خدا هم او را خالص گردانيده [و براى خود، برگزيده] است. پس چنين كسى، از معدن هاى دين خدا و [از] اوتاد زمين اوست.

الفصل الثالث: الأقطاب

فصل سوم: اقطاب

3 / 1: قُطبُ الوُجودِ

3 / 1: قطب هستى

38. الإمام عليّ عليه السلام ـ في بَيانِ مَنزِلَةِ الإِمامِ ـ: فَالإِمامُ هُوَ الشَّمسُ الطّالِعَةُ عَلَى العِبادِ بِالأَنوارِ، فَلا تَنالُهُ الأَيدي وَالأَبصارُ، وإلَيهِ الإِرشارَةُ بِقَولِهِ: «وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ» ، وَالمُؤمِنونَ عَلِيٌّ وعِترَتُهُ، فَالعِزَّةُ لِلنَّبِيِّ ولِلعِترَةِ، وَالنَّبِيُّ وَالعِترَةُ لا يَفتَرِقانِ إلى آخِرِ الدَّهرِ، فَهُم رَأسُ دائِرَةِ الإِيمانِ وقُطبُ الوُجودِ.

38. امام على عليه السلام ـ در بيان منزلت امام ـ: امام، خورشيدى است كه بر بندگان، نورافشانى مى كند، و دست ها و ديدگان، بدو نمى رسند و اين سخن خداوند متعال، اشاره به اوست كه: «عزّت، از آنِ خدا و پيامبرش و مؤمنان است»، مؤمنان، على و عترت اويند. پس عزّت، از آنِ پيامبر صلى الله عليه و آله و عترت است، و پيامبر صلى الله عليه و آله و عترت، تا پايان روزگار، از يكديگر جدا نمى شوند. آنان، سرِ دايره ايمان و قطب هستى اند.

3 / 2: قُطبُ القُرآنِ

3 / 2: قطب قرآن

39. الإمام الصادق عليه السلام: إنَّ اللّهَ جَعَلَ وِلايَتَنا أهلَ البَيتِ قُطبَ القُرآنِ، وقُطبَ جَميعِ الكُتُبِ، عَلَيها يَستَديرُ مُحكَمُ القُرآنِ، وبِها نَوَّهَتِ الكُتُبُ، ويَستَبينُ الإِيمانُ، وقَد أمَرَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله أن يُقتَدى بِالقُرآنِ وآلِ مُحَمَّدٍ، وذلِكَ حَيثُ قالَ في آخِرِ خُطبَةٍ خَطَبَها: إنّي تارِكٌ فيكُمُ الثَّقَلَينِ: الثَّقَلَ الأَكبَرَ، وَالثَّقَلَ الأَصغَرَ؛ فَأَمَّا الأَكبَرُ فَكِتابُ رَبّي، وأمَّا الأَصغَرُ فَعِترَتي أهلُ بَيتي، فَاحفَظوني فيهِما، فَلَن تَضِلّوا ما تَمَسَّكتُم بِهِما.

39. امام صادق عليه السلام: خداوند، ولايت ما اهل بيت [پيامبر صلى الله عليه و آله] را قطب قرآن و قطب همه كتاب ها [ى الهى] قرار داده است. قرآنِ استوار، بر گِرد آن مى چرخد و كتاب ها [ى آسمانى]، از آن به بزرگى ياد كرده اند و به واسطه آن، [راهِ] ايمان، روشن مى گردد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، به پيروى از قرآن و خاندان محمّد، فرمان داده است، آن جا كه در آخرين سخنرانى خود، فرموده است: «من در ميان شما، دو چيز گران سنگ بر جاى مى گذارم: گران سنگِ بزرگ، و گران سنگِ كوچك. گران سنگ بزرگ، كتاب پروردگارِ من است، و گران سنگ كوچك، عترتم [، يعنى] خاندانم هستند. پس با پاسداشت اين دو، مرا پاس بداريد؛ زيرا تا وقتى به اين دو چنگ در زنيد، هرگز گم راه نخواهيد شد».

3 / 3: قُطبُ المُجتَمَعِ

3 / 3: قطب جامعه

40. الإمام عليّ عليه السلام ـ وقَد جَمَعَ النّاسَ وحَضَّهُم عَلَى الجِهادِ فَسَكَتوا مَلِيّا ـ: ... إنَّما أنَاقُطبُ الرَّحا تَدورُ عَلَيَّ وأنَا بِمَكاني، فَإِذا فارَقتُهُ استَحارَ مَدارُها، وَاضطَرَبَ ثِفالُها .

40. امام على عليه السلام ـ هنگامى كه مردم را گِرد آورد و آنان را به جهاد بر انگيخت؛ امّا مدّتى طولانى، سكوت اختيار كردند [و چيزى نمى گفتند] ـ: من [براى حكومت، به مثابه] قطب آسيا هستم و [سنگ] آسيا[ى حكومت]، بر محور من مى چرخد، در حالى كه من بر جاى خود استوارم. پس اگر از جاى خود جدا شوم [و كوفه را ترك كرده، به ميدان جنگ بروم]، گردش آسيا بر هم مى خورد و سنگ زيرين آن، لرزان مى شود.

41. عنه عليه السلام ـ فِي الخُطبَةِ الشِّقشِقِيَّةِ ـ: أما وَاللّهِ لَقَد تَقَمَّصَها فُلانٌ، وإنَّهُ لَيَعلَمُ أنَّ مَحَلّي مِنها مَحَلُّ القُطبِ مِنَ الرَّحا، يَنحَدِرُ عَنِّي السَّيلُ، ولا يَرقى إلَيَّ الطَّيرُ.

41. امام على عليه السلام ـ در «خطبه شِقشِقيّه» ـ: هان! به خدا سوگند كه فلانى (ابو بكر)، جامه خلافت را در پوشيد، حال آن كه مى دانست جايگاه من در آن (حكومت)، چونان جايگاه قطب [و ستون آهنى] نسبت به آسياست. سيلاب [علوم و معارف]، از من سرازير است، و پرنده، به اوج [عظمت] من نمى رسد.

42. عنه عليه السلام: أنَا وأصحابي لا شَرقِيّونَ ولا غَربِيّونَ! نَحنُ ناشِئَةُ القُطبِ وأعلامُ الفَلَكِ .

42. امام على عليه السلام: من و يارانم، نه شرقى هستيم و نه غربى! ما، خود، محور قطب و نشانه هاى فلك هستيم.