ث و ب / الثواب

الثَّوابُ (نسخه آزمایشی)

پاداش

درآمد

واژه‌‌شناسى «ثواب»

كلمه «ثواب» اسم مصدر از ريشه «ث و ب» به معناى بازگشت پس از رفتن است. خليل بن احمد در اين باره آورده است:

ثابَ يَثوبُ ثُؤوبا، أي: رَجَعَ بَعدَ ذَهابِهِ.

ثابَ يَثوبُ ثُؤوبا، يعنى: «پس از رفتنش بازگشت».

ابن فارس در تبيين ريشه «ثواب» مى‌‌گويد:

الثّاءُ وَالواوُ وَالباءُ قِياسٌ صَحيحٌ مِن أصلٍ واحِدٍ، وهُوَ العَودُ وَالرُّجوعُ... وَالثَّوابُ مِنَ الأَجرِ وَالجَزاءِ أمرٌ يُثابُ إلَيهِ.

ثاء و واو و باء، قياسى درست و يك معناى اصلى دارد، و آن برگشتن و رجوع است... و ثواب از اجر است و جَزاء چيزى است كه، به وى باز گشت مى‌‌شود.

راغب اصفهانى در مفردات مى‌‌نويسد:

أصلُ الثَّوبِ: رُجوعُ الشَّيءِ إلى حالَتِهِ الاُولَى الَّتي كانَ عَلَيها، أو إلَى الحالَةِ المُقَدَّرَةِ المَقصودَةِ بِالفِكرَةِ... ومِنَ الرُّجوعِ إلَى الحالَةِ المُقَدَّرَةِ المَقصودِ بِالفِكرَةِ: الثَّوبُ، سُمِّيَ بِذلِكَ لِرُجوعِ الغَزلِ إلَى الحالَةِ الَّتي قُدِّرَت لَهُ وكَذا ثَوابُ العَمَلِ.…

اصل «ثوب» بازگشت چيزى به حالت اوليه‌‌اى است كه داشته است يا بازگشت چيزى به حالتى است كه مورد نظر و مقصود فكر كسى بوده است و «ثَوْب» (لباس) از همين نوع اخير مى‌‌باشد به خاطر اين كه رشته‌‌هاى بافته شده به حالتى كه براى آن در نظر گرفته شده‌‌اند باز مى‌‌گردند [در مى‌‌آيند] و ثواب اعمال هم از همين نوع است.…

بر اين پايه، «ثواب» از منظر واژه‌شناسان به معناى مطلق رجوع و بازگشت است، و بدين مناسبت پاداش كارهاى انسان، «ثواب» ناميده مى‌‌شود، چون در واقع نتيجه آنها است كه به انسان باز مى‌‌گردد، راغب در اين باره مى‌‌گويد:

الثَّوابُ ما يَرجِعُ إلَى الإِنسانِ مِن جَزاءِ أعمالِهِ، فَيُسَمَّى الجَزاءُ ثَوابا تَصَوُّرا أنَّهُ هُوَ هُوَ، ألا تَرى كَيفَ جَعَلَ اللّه‌‌ تَعالَى الجَزاءَ نَفسَ العَمَلِ في قَولِهِ: «فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ» ولَم يَقُل جَزاءَهُ.

«ثواب» آن چيزى است كه به عنوان جزاى اعمال انسان به وى باز مى‌‌گرد و جزا از اين جهت ثواب ناميده مى‌‌شود كه هر دو يك حقيقت دارند آيا نمى‌‌بينى كه خداوند در اين آيه مباركه چگونه خود عمل را جزا قرار داده: «فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ؛ هر كه همسنگ ذره‌‌اى عمل نيكى كند آن را ببيند» و نگفته است جزاى عملش را مى‌‌بيند.

اما در اصطلاح،واژه «ثواب»به معناى مطلقِ منفعت يا منفعت خالص استحقاقى همراه با تعظيم و اجلال است كه در عوض اعمال نيك به شخص داده مى شود و از اين رو به آن ثواب گفته شده كه به شخص باز مى گردد يا وى به آن رجوع مى كند. اصطلاح «ثواب» با دو اصطلاح، «عوض» و «تفضّل» فرق دارد، زيرا پاداش در صورتى كه بنده مستحق آن بوده، همراه با تعظيم باشد «ثواب» و اگر همراه با تعظيم نباشد «عوض» و اگر بدون استحقاق و تعظيم باشد «تفضل» است. تفاوت ثواب و جزا نيز در اين است كه جزا بر مطلق عوض خير يا شر، و ثواب تنها بر عوض خير اطلاق مى‌‌شود يا در صورت مطلق بودن، چنان كه برخى برآنند استعمال آن در پاداش خير بيشتر است.

تفاوت ثواب با اجر در عرف هم اين است: ثواب خصوص پاداش طاعات است؛ ولى اجر گاهى به همين معنا و گاهى به معناى عوضى است كه در برابر مطلق منافع مبادله مى شود همچنين ثواب گاه بر عوض كار شر اطلاق مى شود؛ ولى اجر هميشه در عوضى به كار مى رود كه به سود انسان است.

«ثواب» در قرآن و حديث

واژه‌‌هاى برگرفته از ريشه «ث و ب» 28 بار به گونه‌‌هاى مختلف در قرآن آمده است. از اين تعداد، شانزده مورد به معناى پاداش كار نيك است مانند:

«مَّن كَانَ يُرِيدُ ثَوَابَ الدُّنْيَا فَعِندَ اللَّهِ ثَوَابُ الدُّنْيَا وَالْأَخِرَةِ».

هر كس ثواب دنيا را بخواهد، پاداش دنيا و آخرت پيش خدا است.

و سه مورد به معناى عقاب و كيفر كار بد به كار رفته است، مانند:

«هَلْ ثُوِّبَ الْكُفَّارُ مَا كَانُوا يَفْعَلُونَ».

آيا كافران جز به آنچه كرده‌‌اند، ثواب داده خواهند شد؟

و هشت مورد در لباس، و يك مورد نيز به معناى محل بازگشت به كار رفته است.

گفتنى است، در قرآن علاوه بر واژه «ثواب» الفاظ ديگرى نيز به معناى پاداش آمده است، مانند «جزا» و مشتقات آن كه هم در پاداش كار نيك به كار رفته، مانند:

«إِنَّ هَذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاءً وَ كَانَ سَعْيُكُم مَّشْكُورًا».

اين براى شما جزايى است و تلاشتان سپاس گذارى شده است.

و هم در كيفر كار بد استعمال شده است، مانند:

«وَ مَن يَقُلْ مِنْهُمْ إِنِّى إِلَهٌ مِّن دُونِهِ فَذَلِكَ نَجْزِيهِ جَهَنَّمَ كَذَلِكَ نَجْزِى الظَّالِمِينَ».

هر يك از آنان بگويد: من معبودى جز خدا هستم، او را جزاى جهنم خواهيم داد؛ اين گونه ستمگران را مجازات مى‌‌كنيم.

همچنين «اجر» و مشتقات آن كه در آياتى پر شمار به كار رفته، و در بيشتر موارد به معناى پاداش معنوى است، مانند:

«بَلَى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِندَ رَبِّهِ».

آرى! هر كه خود را تسليم كند براى خدا، و نيكوكار باشد، پاداشش در نزد پروردگار اوست.

و گاه به معناى پاداش مادى و دنيوى است، مانند:

«فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَكُمْ فَٔاتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ».

پس اگر كودكان شما را شير دادند پاداش آنها را بپردازيد.

تعبيرهاى ديگرى نيز در قرآن وجود دارد كه مى‌‌تواند به «ثواب» معنا شود مانند: «حسنة»، «خلاق»، «نصيب»، «حظّ»، «خراج ربك»، و «ما عند اللّه‌‌» به همين دليل آيات و رواياتى كه تحت عنوان «ثواب» ارايه مى‌‌شود، اعم از مواردى است كه كلمه «ثواب» در آنها به كار رفته و يا معنا و مفهوم آن مورد توجه بوده، و نيز اعم از پاداش نيكوكاران و كيفر تبه كاران است.

واژه ثواب و مشتقات آنها در متن احاديث اهلِ سنّت، بسيار كم به كار رفته است اما نويسندگان و شارحان صحاح سته، واژه ثواب را در عنوان چند باب درج كرده‌‌اند. در ساير منابع حديثى اهل سنّت احاديث بيشترى با مضمون ثواب يافت مى‌‌شود؛ مانند اينكه اگر كسى به يگانگى خدا و رسالت حضرت محمد صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، شهادت دهد، خداوند آتش جهنم را بر او حرام مى‌‌گرداند يا اگر كسى نمازهاى واجب را به جا آورد و آن را سبك نشمارد، خداوند وعده كرده است كه او را به بهشت وارد كند و نيز اينكه مكر و خدعه و خيانت به آتش جهنم مى‌‌انجامد.از جمله كتاب‌‌هاى تأليف شده در اين موضوع مى‌‌توان به الترغيب و الترهيب من الحديث الشريف، تأليف ابن عبد القوىّ منذرى، مؤلّف دمشقى قرن هفتم، اشاره كرد.

واژه جزا نيز كاربردى در حد واژه‌‌هاى ثواب دارد. در برخى نقل‌‌ها، گاه واژه‌‌هاى ثواب و جزا به جاى هم به كار رفته‌‌اند.

در آثار حديثى اماميه، واژه ثواب بسيار به كار رفته است. در كتاب‌‌هاى چهارگانه اماميه، ابواب متعددى در اين زمينه وجود دارد و احاديث بسيارى در باره پاداش و كيفر كارهاى گوناگون (از ثواب توحيد تا ثواب كارهاى خوب جزئى در زندگى، و از كيفر شرك تا خوردن خاك) روايت شده است.

كلينى در عنوان شانزده باب از ابواب الكافى واژه ثواب را گنجانده و ابن بابويه در عنوان 25 باب از ابواب كتاب من لا يحضره الفقيه آن را به كار برده است. در اين ابواب، غالباً كارهاى خوب و مستحب يا واجب كفايى از طريق بيان پاداش اخروى آنها معرفى شده‌‌اند. در واقع، بيان ثواب چنين كارهاى نيكى، مى‌‌تواند مؤمنان را به انجام دادن آنها يا پيشى گرفتن بر يكديگر در انجام دادن آنها ترغيب كند. اين روايات همچنين ممكن است حاكى از آن باشد كه خوب زيستن، اگر با نيّت الهى انجام شود، عبادت به شمار مى‌‌آيد و در آخرت مشمول ثواب مى‌‌شود.

بنا بر احاديث، با تأكيد بر آيات قرآن، پاداش اخروى عمل نيك، ويژۀ مؤمنان است و غير مؤمنان از پاداش عمل نيكِ خود بى بهره‌‌اند.

در احاديث بسيارى، ثوابِ زيارت مرقد امامان با ثواب اعمال نيكِ بسيار دشوار، همچون جهاد و شهادت، مقايسه شده است يا ثواب برآوردن حاجت برادر ايمانى، برآورده شدن صد حاجت ذكر شده است كه يكى از آنها رفتن به بهشت يا آمرزش تمامى گناهان و در صورت مرگ در اين هنگام، ورود به بهشت و بهره مندى از پاداش بى نهايت است. همچنين آمده است كه اگر كسى دل مؤمنى را شاد كند، خداوند نه تنها در آخرت دل او را شاد مى‌‌كند كه هر آنچه بخواهد به او مى‌‌دهد و حتى بيش از آنچه خواسته، آنقدر به او مى‌‌دهد كه هرگز تصور آن را هم نمى‌‌كرده است. علاوه بر اين‌‌ها، ثواب سرپرستى يتيم، حضور در بهشت به همراه پيامبر اكرم صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله و ثواب كمك به زن بى سرپرست و شخص مسكين مانند مجاهدت در راه خدا بيان شده است. از مجموع اين احاديث مى‌‌توان دريافت كه ميزان ثواب عمل نيك، به عوامل گوناگونى چون ميزان اهميت عمل، ميزان عقل فاعل، نيت او، و زمان و مكان عمل وابسته است.

از ميان محدّثان بزرگ شيعه، شيخ صدوق با تأليف دو كتاب، يكى، ثواب الاعمال و ديگرى عقاب الاعمال، توجه شايانى به موضوع ثواب و عقاب كرده است، البته پيش از او و پس از او نيز اشخاص بسيارى در اين زمينه آثارى پديد آورده‌‌اند. اسامى بسيارى از مؤلّفان و عناوين كتاب‌‌هاى آنان را كسانى چون ابن نديم و نجاشى و در دورة متأخر، آقابزرگ طهرانى ذكر كرده‌‌اند.در اين بخش از دانش نامه قرآن و حديث، نصوص مرتبط با مباحث كلى پاداش كارهاى نيك و كيفر كارهاى زشت در سه فصل مطرح مى‌‌شود:

فصل اول به شناخت ثواب و عقاب از منظر قرآن و حديث اختصاص دارد.

در اين فصل، حكمت پاداش نيكوكاران و كيفر تبه‌‌كاران، حقيقت ثواب و عقاب، انواع پاداش‌‌هاى الهى، بزرگ‌‌ترين، سريع‌‌ترين، و با دوام‌‌ترين پاداش‌‌ها تبيين مى‌‌گردد.

در فصل دوم نصوصى كه با تعبيرهاى گوناگون پيروان قرآن را به تلاش براى تحصيل پاداش اخروى دعوت كرده‌‌اند مطرح مى‌‌گردد.

فصل سوم درباره شناخت نظام ثواب و عقاب است، در اين فصل مباحثى مانند اين كه در نظام آفرينش هر عملى اعم از نيك و بد پاداشى دارد، پاداش هر عملى حكيمانه و متناسب با آن است ليكن جزاى كار نيك بهتر از آن و كيفر كار بد همانند آن خواهد بود، سنت الهى در پاداش نيكوكاران، و سنت او در كيفر تبه كاران.

گفتنى است برخى از ابواب نياز به توضيح دارند كه در جاى خود مطرح خواهد شد.

الفصل الأوّل: مَعرِفَةُ الثَّوابِ وَالعِقابِ

فصل يكم: شناخت پاداش و كيفر

1 / 1: حِكمَةُ وَضعِ الثَّوابِ وَالعِقابِ

1 / 1: فلسفه قرار دادن پاداش و كيفر

الكتاب

قرآن

«وَ خَلَقَ اللَّهُ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَ لِتُجْزَى كُلُّ نَفْسِم بِمَا كَسَبَتْ وَ هُمْ لاَ يُظْلَمُونَ».

«و خدا آسمان‌‌ها و زمين را به راستى و درستى آفريد و تا هر كسى بدانچه كرده است پاداش يابد و به آنان ستم نمى‌‌شود».

«وَ لِلَّهِ مَا فِى السَّمَوَ تِ وَ مَا فِى الْأَرْضِ لِيَجْزِىَ الَّذِينَ أَسَٔواْ بِمَا عَمِلُواْ وَ يَجْزِىَ الَّذِينَ أَحْسَنُواْ بِالْحُسْنَى».

«و براى خداست آنچه در آسمان‌‌ها و آنچه در زمين است تا بدكاران را به كيفر كارهاى بدشان برساند و نيكوكاران را در برابر اعمال نيكشان، پاداش دهد».

«وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَيْنَهُمَا بَطِلاً ذَ لِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُواْ فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ مِنَ النَّارِ * أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ كَالْمُفْسِدِينَ فِى الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ».

«ما آسمان و زمين و آنچه را ميان آنهاست، بيهوده نيافريديم. اين، گمان كافران است. واى بر كافران از آتش [دوزخ]!* آيا كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌‌اند، همچون مفسدان در زمين قرار مى‌‌دهيم، يا پرهيزگاران را همچون فاجران؟!».

راجع: غافر: 58، الجاثية: 21.

ر. ك: غافر: آيه 58، جاثيه: آيه 21.

الحديث

حديث

1. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: إنَّ اللّهَ سُبحانَهُ وَضَعَ الثَّوابَ عَلى طاعَتِهِ وَالعِقابَ عَلى مَعصِيَتِهِ، ذِيادةً لِعِبادِهِ عَن نَقِمَتِهِ، وحِياشَةً لَهُم إلى جَنَّتِهِ.

1. امام على عليه‌‌السلام: خداوند سبحان، پاداش را براى فرمانبرى‌‌اش قرار داد و كيفر را براى نا فرمانى‌‌اش تا بدين وسيله، بندگانش را از خشم خود، نگه دارد و آنان را به سوى بهشت خويش برانَد.

2. فاطمة عليهاالسلام ـ مِن خُطبَةٍ لَها في صِفَةِ اللّهِ سُبحانَهُ ـ: اِبتَدَعَ الأَشياءَ لا مِن شِيءٍ كانَ قَبلَها... ثُمَّ جَعَلَ الثَّوابَ عَلى طاعَتِهِ، ووَضَعَ العِقابَ عَلى مَعصِيَتِهِ؛ ذِيادَةً لِعِبادِهِ عَن نَقِمَتِهِ، وحِياشَةً لَهُم إلى جَنَّتِهِ.

2. فاطمه عليهاالسلام ـ از خطبه ايشان در وصف خداوند سبحان ـ: اشيا را نوآورى كرد، نه از چيزى كه پيش از آن بوده باشد.… سپس پاداش را براى فرمانبرى‌‌اش قرار داد و كيفر را براى نا فرمانى‌‌اش، تا بدين وسيله، بندگانش را از خشم خود، نگه دارد و آنان را به سوى بهشت خويش برانَد.

3. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: نَصَبَ لَهُم عُقوباتٍ فِي العاجِلِ وعُقوباتٍ فِي الآجِلِ، ومَثوباتٍ فِي العاجِلِ ومَثوباتٍ فِي الآجِلِ، لِيُرَغِّبَهُم بِذلِكَ فِي الخَيرِ، ويُزَهِّدَهُم فِي الشَّرِّ.

3. امام صادق عليه‌‌السلام: براى آنها (مردمان)، كيفرهايى در دنيا و كيفرهايى در آخرت، و پاداش‌‌هايى در دنيا و پاداش‌‌هايى در آخرت، نهاده است تا بدان، ايشان را به نيكى بر انگيزد و به بدى بى‌‌رغبت سازد.

4. عنه عليه‌‌السلام: لَعَلَّ طاعِناً يَطعَنُ عَلَى التَّدبيرِ مِن جِهَةٍ اُخرى فَيَقولَ: كَيفَ يَكونُ هاهُنا تَدبيرٌ ونَحنُ نَرَى النّاسَ في هذِهِ الدُّنيا مَن عَزَّ بَزَّ، فَالقَوِيُّ يَظلِمُ ويَغصِبُ، وَالضَّعيفُ يُظلَمُ ويُسأَمُ الخَسفُ، وَالصّالِحُ فَقيرٌ مُبتَلىً، وَالفاسِقُ مُعافىً مُوَسَّعٌ عَلَيهِ، ومَن رَكِبَ فاحِشَةً أوِ انتَهَكَ مُحَرَّماً لَم يُعاجَل بِالعُقوبَةِ، فَلَو كانَ فِي العالَمِ تَدبيرٌ لَجَرَتِ الاُمورُ عَلَى القِياسِ القائِمِ، فَكانَ الصّالِحُ هُوَ المَرزوقَ وَالطالِحُ هُوَ المَحرومَ، وكانَ القَوِيُّ يُمنَعُ مِن ظُلمِ الضَّعيفِ، وَالمُنهَتِكُ لِلمَحارمِ يُعاجَلُ بِالعُقوبَةِ.

فَيُقالُ في جَوابِ ذلِكَ:إنَّ هذا لَو كانَ هكَذا لَذَهَبَ مَوضِعُ الإِحسانِ الَّذي فُضِّلَ بِهِ الإِنسانُ عَلى غَيرِهِ مِنَ الخَلقِ وحَملُ النَّفسِ عَلَى البِرِّ وَالعَمَلِ الصّالِحِ احتِساباً لِلثَّوابِ وثِقَةً بِما وَعَدَ اللّهُ مِنهُ، ولَصارَ النّاسُ بِمَنزِلَةِ الدَّوابِّ الَّتي تُساسُ بِالعَصا وَالعَلَفِ، ويُلمَعُ لَها بِكُلِّ واحِدٍ مِنهُما ساعَةً فَساعَةً فَتَستقيمُ عَلى ذلِكَ، ولَم يَكُن أحَدٌ يَعمَلُ عَلى يَقينٍ بِثَوابٍ أو عِقابٍ حَتّى كان هذا يُخرِجُهُم عَن حَدِّ الإِنسِيَّةِ إلى حَدِّ البَهائِمِ، ثُمَّ لا يَعرِفُ ما غابَ ولا يَعمَلُ إلاّ عَلَى الحاضِرِ، وكانَ يَحدُثُ مِن هذا أيضاً أن يَكونَ الصّالِحُ إنَّما يَعمَلُ الصّالِحاتِ لِلرِّزقِ وَالسَّعَةِ في هذِهِ الدُّنيا، ويَكونَ المُمتَنِعُ مِنَ الظُّلمِ وَالفَواحِشِ إنَّما يَعِفُّ عَن ذلِكَ لِتَرَقُّبِ عُقوبَةٍ تَنزِلُ بِهِ مِن ساعَتِهِ حَتّى يَكونَ أفعالُ النّاسِ كُلُّها تَجري عَلَى الحاضِرِ لا يَشوبُها شَيءٌ مِنَ اليَقينِ بِما عِندَ اللّهِ، ولا يَستَحِقُّونَ ثَوابَ الآخِرَةِ وَالنَّعيمَ الدّائِمَ فيها.

4. امام صادق عليه‌‌السلام: شايد كسى بر تدبير، از ديگر سوى، خُرده بگيرد و بگويد: چگونه تدبير در كار است، حال آن كه مى‌‌بينيم در اين دنيا، آن كه قوى‌‌تر است، بَرنده است. زورمند، زور مى‌‌گويد و [حقّ ديگران را]غصب مى‌‌كند و ناتوان، زور مى‌‌بيند و پايمال مى‌‌شود. نيكان، تهى‌‌دست و گرفتارند و بدكاران، تن‌‌درست و برخوردار، و آن كه مرتكب گناه يا حرامى مى‌‌شود، به زودى كيفر نمى‌‌بيند.

پس اگر در عالم، تدبيرى بود، كارها بر روالى درست، پيش مى‌‌رفت: نيكان، برخوردار مى‌‌بودند و بدكاران، محروم. زورمند، از ستم كردن به ناتوان، باز داشته مى‌‌شد و آن كه هتك حرمت مى‌‌كرد، بى‌‌درنگ، مجازات مى‌‌شد.

در پاسخ اين ايراد، گفته مى‌‌شود: اگر چنين مى‌‌بود، ديگر جايى براى نيكى كردن و دست زدن به كارهاى خوب كه مايه امتياز انسان بر ديگر مخلوقات است، نمى‌‌مانْد و انگيزه‌‌اى براى وا داشتن خويش به نيكى و كار شايسته به منظور دستيابى به پاداش خداوند و اعتماد به آنچه خدا وعده داده است، وجود نمى‌‌داشت و مردم، چونان حيوانات مى‌‌شدند كه با چوب و علف به راه مى‌‌آيند. هر از گاهى، يكى از اين دو (چوب و علف) به آنها نشان داده مى‌‌شود تا سر در فرمان داشته باشند و هيچ كس بر پايه يقين به پاداش يا كيفر، كار نمى‌‌كرد، تا جايى كه اين امر، آنان را از مرز انسانيت به مرز حيوانيت مى‌‌بُرد. ديگر، اين كه: كسى به آنچه [از ثواب الهى] غايب است، باور نمى‌‌داشت و جز براى آنچه نقد است، كار نمى‌‌كرد و حاصل امر نيز اين مى‌‌شد كه آن كه كار نيك مى‌‌كرد، صرفا براى روزى و رفاه در همين دنيا، كار مى‌‌كرد و آن كه از ستم و كارهاى زشتْ خوددارى مى‌‌ورزيد، تنها از ترس مجازات فورى از آنها خوددارى مى‌‌نمود، به طورى كه اعمال و رفتار مردم، تماما بر اساس وضعيت حاضر، صورت مى‌‌پذيرفت و با كمترين يقين به آنچه نزد خداست، همراه نمى‌‌بود و مستحقّ پاداش آخرت و نعمت جاويدان آن نمى‌‌شدند.

1 / 2: حَقيقةُ الثَّوابِ وَالعِقابِ

1 / 2: حقيقت پاداش و كيفر

1 / 2 ـ 1: رَدُّ الأَعمال

1 / 2 ـ 1: بازگشت اعمال

الكتاب

قرآن

«مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِّنْهَا وَ مَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلاَ يُجْزَى الَّذِينَ عَمِلُواْ السَّئِّاتِ إِلاَّ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ».

«كسى كه كار نيكى انجام دهد، براى او پاداشى بهتر از آن است و به كسانى كه كارهاى بد انجام دهند، مجازات بدكاران، جز [به مقدار] اعمالشان نخواهد بود».

«فَالْيَوْمَ لاَ تُظْلَمُ نَفْسٌ شَئْا وَ لاَ تُجْزَوْنَ إِلاَّ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ».

«[و به آنها گفته مى‌‌شود:] امروز به هيچ كس ذرّه‌‌اى ستم نمى‌‌شود، و جز بدانچه عمل مى‌‌كرديد، جزا داده نمى‌‌شويد».

«إِنَّكُمْ لَذَالءِقُواْ الْعَذَابِ الْأَلِيمِ * وَ مَا تُجْزَوْنَ إِلاَّ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ».

«امّا شما [مستكبران كوردل] به طور مسلّم، عذاب دردناك [الهى] را خواهيد چشيد و جز به آنچه انجام مى‌‌داديد، كيفر داده نمى‌‌شويد».

«اصْلَوْهَا فَاصْبِرُواْ أَوْ لاَ تَصْبِرُواْ سَوَاءٌ عَلَيْكُمْ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ».

«در آن وارد شويد و بسوزيد. مى‌‌خواهيد صبر كنيد يا نكنيد، براى شما يكسان است؛ چرا كه تنها به اعمالتان جزا داده مى‌‌شويد».

«وَ قَالَ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُواْ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُواْ بَلْ مَكْرُ الَّيْلِ وَ النَّهَارِ إِذْ تَأْمُرُونَنَا أَن نَّكْفُرَ بِاللَّهِ وَ نَجْعَلَ لَهُ أَندَادًا وَ أَسَرُّواْ النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُاْ الْعَذَابَ وَ جَعَلْنَا الْأَغْلَلَ فِى أَعْنَاقِ الَّذِينَ كَفَرُواْ هَلْ يُجْزَوْنَ إِلاَّ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ».

«و مستضعفان به مستكبران مى‌‌گويند: وسوسه‌‌هاى فريبكارانه شما در شب و روز [، مايه گم‌‌راهى ما شد]، هنگامى كه به ما دستور مى‌‌داديد كه به خداوند، كافر شويم و همتايانى براى او قرار دهيم و آنان، هنگامى كه عذاب [الهى] را مى‌‌بينند، پشيمانى خود را پنهان مى‌‌كنند [تا بيشتر رسوا نشوند] و ما غل و زنجيرها را در گردن كافران مى‌‌نهيم. آيا جز آنچه بدان عمل مى‌‌كردند، به آنها جزا داده مى‌‌شود؟!».

«يَوْمَ يَغْشَلهُمُ الْعَذَابُ مِن فَوْقِهِمْ وَ مِن تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَ يَقُولُ ذُوقُواْ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ».

«آن روز كه عذاب [الهى] آنها را از بالاى سر و پايين پايشان فرامى گيرد و به آنها مى‌‌گويد: «بچشيد آنچه را عمل مى‌‌كرديد» (روز سخت و دردناكى براى آنهاست)».

«وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَ وُضِعَ الْكِتَبُ وَ جِاْى‌‌ءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاءِ وَ قُضِىَ بَيْنَهُم بِالْحَقِّ وَ هُمْ لاَ يُظْلَمُونَ * وَ وُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَا يَفْعَلُونَ».

«و زمين [در آن روز] به نور پروردگارش روشن مى‌‌شود و نامه‌‌هاى اعمال را پيش مى‌‌نهند و پيامبران و گواهان را حاضر مى‌‌سازند و ميان آنها به حق، داورى مى‌‌شود و به آنان، ستم نخواهد شد و به هر كس، آنچه انجام داده است، بى كم و كاست، داده مى‌‌شود و او نسبت به آنچه انجام مى‌‌دادند، از همه آگاه‌‌تر است».

«يَوْمَ تَأْتِى كُلُّ نَفْسٍ تُجَدِلُ عَن نَّفْسِهَا وَ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ وَ هُمْ لاَ يُظْلَمُونَ».

«[به ياد آوريد] روزى را كه هر كس [در فكر خويشتن است و تنها] به دفاع از خود بر مى‌‌خيزد و نتيجه اعمال هر كسى، بى كم و كاست، به او داده مى‌‌شود و به آنها ظلم نخواهد شد».

«وَ لِكُلٍّ دَرَجَتٌ مِّمَّا عَمِلُواْ وَ لِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمَلَهُمْ وَ هُمْ لاَ يُظْلَمُونَ».

«و براى هر كدام از آنها، درجاتى است بر طبق اعمالى كه انجام داده‌‌اند، تا خداوند، كارهايشان را بى كم و كاست به آنان تحويل دهد و به آنها هيچ ستمى نخواهد شد».

«وَاتَّقُواْ يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ».

«و از روزى بپرهيزيد [و بترسيد] كه در آن روز، شما را به سوى خدا باز مى‌‌گردانند. سپس به هر كس، آنچه انجام داده، به طور كامل، باز پس داده مى‌‌شود و به آنها ستم نخواهد شد (چون هر چه مى‌‌بينند، نتايج اعمال خودشان است)».

«فَكَيْفَ إِذَا جَمَعْنَهُمْ لِيَوْمٍ لاَّ رَيْبَ فِيهِ وَ وُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ».

«پس چگونه خواهند بود هنگامى كه آنها را براى روزى كه شكّى در آن نيست (روز رستاخيز)، جمع كنيم و به هر كس، آنچه [از اعمال براى خود] فراهم كرده، به طور كامل داده شود؟ و به آنها ستم نخواهد شد [؛ زيرا محصول اعمال خود را مى‌‌چينند]».

«وَ إِنَّ كُلاًّ لَّمَّا لَيُوَفِّيَنَّهُمْ رَبُّكَ أَعْمَلَهُمْ إِنَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ خَبِيرٌ».

«و پروردگارت، اعمال هر يك را بى كم و كاست، به آنها خواهد داد. او به آنچه عمل مى‌‌كنند، آگاه است».

الحديث

حديث

5. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يَقولُ اللّهُ تَعالى: يَابنَ آدَمَ... فَما عَمِلتَ مِن شَيءٍ وَفَّيْتُكَهُ.

5. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداوند متعال مى‌‌فرمايد: «اى فرزند آدم!... هر كارى كه انجام دهى، آن را به طور كامل به خودت برمى‌‌گردانم».

6. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ فيما رَوى عَنِ اللّهِ تَبارَكَ وتَعالى أنَّهُ قالَ ـ: يا عِبادي إنَّما هِيَ أعمالُكُم اُحصيها لَكُم ثُمَّ اُوَفّيكُم إيّاها، فَمَن وَجَدَ خَيرا فَليَحمَدِ اللّهَ، ومَن وَجَدَ غَيرَ ذلِكَ فَلا يَلومَنَّ إلاّ نَفسَهُ.

6. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: در بيان چيزهايى كه از خداوند متعال ـ روايت شده است ـ: «اى بندگان من! من فقط اعمال شما را برايتان شمارش مى‌‌كنم سپس، جزاى آنها را كامل به شما مى‌‌دهم. حال، پس هر كه خيرى يافت، بايد خدا را سپاس گويد و هر كه غير از آن يافت، جز خود را سرزنش نكند».

7. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كُلُّ مَعروفٍ صَدَقَةٌ؛ إلى غَنِيٍّ أو فَقيرٍ، فَتَصَدَّقوا ولَو بِشِقِّ تَمرَةٍ، وَاتَّقُوا النّارَ ولَو بِشِقِّ تَمرَةٍ، فَإِنَّ اللّهَ عز و جل يُرَبّيها لِصاحِبِها كَما يُرَبّي أحَدُكُم فَلُوَّهُ أو فَصيلَهُ، حَتّى يوفِيَهُ إيّاها يَومَ القِيامَةِ، وحَتّى تَكونَ أعظَمَ مِنَ الجَبَلِ العَظيمِ.

7. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر احسانى، چه به توانگر و چه به تهى‌‌دست، صدقه است. خود را از آتش [دوزخ] نگه داريد، هر چند با نصف خرمايى باشد؛ زيرا همان طور كه يكى از شما كرّه اسب يا بچّه شتر خود را مى‌‌پرورانَد، خداوند عز و جل نيز آن نصفِ خرما را براى صاحبش مى‌‌پرورانَد و در روز قيامت، آن را كه بزرگ‌‌تر از يك كوه عظيم شده است، به او مى‌‌دهد.

8. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّما هِيَ أعمالُكُم تُرَدُّ إلَيكُم، فَمَن وَجَدَ خَيرا فَليَحمَدِ اللّهَ، ومَن وَجَدَ غَيرَ ذلِكَ فَلا يَلومَنَّ إلاّ نَفسَهُ.

8. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: بى‌‌گمان، كارهايتان به سوى خودتان باز مى‌‌گردد. پس هر كس خيرى يافت، خدا را سپاس گويد و هر كس جز آن يافت، جز خود را ملامت نكند.

9. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: لَن يَفوزَ بِالخَيرِ إلاّ عامِلُهُ، ولا يُجزى جَزاءَ الشَّرِّ إلاّ فاعِلُهُ.

9. امام على عليه‌‌السلام: به خير، دست نمى‌‌يابد، مگر عمل كننده به خير، و به كيفر بدى نمى‌‌رسد، مگر عمل كننده به بدى.

10. عنه عليه‌‌السلام: لَن يَلقى جَزاءَ الشَّرِّ إلاّ عامِلُهُ.

10. امام على عليه‌‌السلام: سزاى بدى را جز بدكار نمى‌‌بيند.

11. عنه عليه‌‌السلام: لَن يُجزى جَزاءَ الخَيرِ إلاّ فاعِلُهُ.

11. امام على عليه‌‌السلام: سزاى نيكى، جز به نيكوكار نمى‌‌رسد.

12. الإمام الكاظم عليه‌‌السلام: إنَّ إسماعيلَ قالَ لِلصّادِقِ عليه‌‌السلام: يا أبَتاهُ، ما تَقولُ فِي المُذنِبِ مِنّا ومِن غَيرِنا؟

فَقالَ عليه‌‌السلام: «لَّيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلاَ أَمَانِىِّ أَهْلِ الْكِتَبِ مَن يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ».

12. امام كاظم عليه‌‌السلام: اسماعيل [فرزند امام صادق عليه‌‌السلام] به امام صادق عليه‌‌السلام گفت: پدر جان! درباره گنهكارِ از ما [خاندان]و از غير ما چه مى‌‌فرماييد؟

امام عليه‌‌السلام [در پاسخ او] اين آيه را خواند: «[پاداش و كيفر] به دلخواه شما و به دلخواه اهل كتاب نيست. هر كس بدى كند، سزايش را مى‌‌بيند».

1 / 2 ـ 2: كَشفُ باطِنِ الأَعمالِ

1 / 2 ـ 2: آشكار شدن باطن كردارها

الكتاب

قرآن

«يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَدَا بَعِيدًا وَيُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَاللَّهُ رَءُوفُ بِالْعِبَادِ».

«روزى كه هر كس، آنچه را از كار نيك انجام داده، حاضر مى‌‌بيند و آرزو مى‌‌كند ميان او و آنچه از اعمال بد انجام داده، فاصله زمانى زيادى باشد. خداوند، شما را از [نافرمانى]خودش، بر حذر مى‌‌دارد و [در عين حال،] خدا نسبت به همه بندگان، مهربان است».

الحديث

حديث

13. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: تَقولُ المَلائِكَةُ: يا رَبِّ، عَبدُكَ المُؤمِنُ تَزوي عَنهُ الدُّنيا وتُعَرِّضُهُ لِلبَلاءِ وهُوَ مُؤمِنٌ بِكَ! فَيَقولُ: اِكشِفوا عَن ثَوابِهِ، فَإِذا رَأَوا ثَوابَهُ تَقولُ المَلائِكَةُ: يا رَبِّ، ما يَضُرُّهُ ما أصابَهُ فِي الدُّنيا!

13. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: فرشتگان مى‌‌گويند: پروردگارا! از بنده مؤمنت دنيا را مى‌‌گيرى و در معرض رنج و گرفتارى قرارش مى‌‌دهى، در حالى كه به تو ايمان دارد. خداوند مى‌‌فرمايد: «پاداش او را نمايان سازيد». چون پاداش او را ببينند، فرشتگان مى‌‌گويند: پروردگارا! [در اين صورت] از مصائبى كه در دنيا به او مى‌‌رسد، زيان نمى‌‌كند!

14. الإمام عليّ عليه‌‌السلام ـ في صِفاتِ الغافِلينَ ـ:... حَتّى إذا كَشَفَ لَهُم عَن جَزاءِ مَعصِيَتِهِم، وَاستَخرَجَهُم مِن جَلابيبِ غَفلَتِهِم، استَقبَلوا مُدبِرا وَاستَدبَروا مُقبِلاً، فَلَم يَنتَفِعوا بِما أدرَكوا مِن طَلبَتِهِم، ولا بِما قَضَوا من وَطَرِهِم.

14. امام على عليه‌‌السلام ـ در صفات غافلان و بى‌‌خبران ـ:... تا آن كه [خداوند] از كيفر گناهشان، پرده برداشت و از پرده‌‌هاى غفلتشان، بيرونشان آورد. پس به چيزى روى آوردند كه بِدان، پشت كرده بودند و پشت به چيزى كردند كه بدان روى آورده بودند؛ امّا نه از آنچه مى‌‌خواستند و بدان رسيدند، سودى بُردند، و نه از آنچه حاجت خويش بِدان روا كردند، بهره‌‌اى خوردند.

15. عنه عليه‌‌السلام: أعمالُ العِبادِ فِي الدُّنيا نُصبُ أعيُنِهِم فِي الآخِرَةِ.

15. امام على عليه‌‌السلام: كردارهاى بندگان در دنيا، در آخرت، پيش چشمان آنهاست.

16. عنه عليه‌‌السلام: أعمالُ العِبادِ في عاجِلِهِم نُصبُ أعيُنِهِم في آجِلِهِم.

16. امام على عليه‌‌السلام: كارهاى بندگان در اين جهان، پيش چشمان آنهاست در آن جهان.

1 / 2 ـ 3: تَجَسُّمُ الأَعمالِ

1 / 2 ـ 3: تجسّم كردارها

الكتاب

قرآن

«يَوْمَلءِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِّيُرَوْاْ أَعْمَلَهُمْ * فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ».

«در آن روز، مردم به صورت گروه‌‌هاى پراكنده [از قبرها] خارج مى‌‌شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود. پس هر كس هموزن ذرّه‌‌اى كار خير انجام دهد، آن را مى‌‌بيند و هر كس هموزن ذرّه‌‌اى كار بد كرده، آن را مى‌‌بيند».

«إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَ لَ الْيَتَمَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِى بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا».

«كسانى كه اموال يتيمان را به ظلم و ستم مى‌‌خورند [، در حقيقت]، تنها آتش مى‌‌خورند و به زودى در شعله‌‌هاى آتش [دوزخ]مى‌‌سوزند».

«وَ لاَ تَجَسَّسُواْ وَ لاَ يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ».

«هرگز [در كار ديگران]تجسّس نكنيد و هيچ يك از شما، از ديگرى غيبت نكند. آيا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مُرده خود را بخورد؟! [به يقين] همه شما از اين امر، كراهت داريد. تقواى الهى پيشه كنيد كه خداوند، توبه‌‌پذير و مهربان است».

الحديث

حديث

17. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: جاءَ جَبرَئيلُ عليه‌‌السلام إلَى النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فَقالَ: يا مُحَمَّدُ، عِش ما شِئتَ فَإِنَّكَ مَيِّتٌ، وأَحبِب مَن شِئتَ فَإِنَّكَ مُفارِقُهُ، وَاعمَل ما شِئتَ فَإِنَّكَ لاقيهِ.

17. امام صادق عليه‌‌السلام: جبرئيل عليه‌‌السلام نزد پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله آمد و گفت: اى محمد! هر اندازه مى‌‌خواهى زندگى كن، امّا سرانجام مى‌‌ميرى، و هركه را خواهى دوست بدار، امّا سرانجام از او جدا مى‌‌شوى، و هر كارى مى‌‌خواهى بكن، چرا كه آن را خواهى ديد.

18. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: كُلُّ امرِئٍ يَلقى ما عَمِلَ، ويُجزى بِما صَنَعَ.

18. امام على عليه‌‌السلام: هر انسانى آنچه را عمل كرده مى‌‌بيند و به آنچه انجام داده جزا داده مى‌‌شود.

19. مجمع البيان عن الحسن: قَولُهُ: «وَ لاَ يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا» نَزَلَ في رَجُلَينِ مِن أصحابِ رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله اغتابا رَفيقَهُما وهُوَ سَلمانُ؛ بَعَثاهُ إلى رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله لِيَأتِيَ لَهُما بِطَعامٍ، فَبَعَثَهُ إلى اُسامَةَ بنِ زَيدٍ ـ وكانَ خازِنَ رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله عَلى رَحلِهِ ـ فَقالَ: ما عِندي شَيءٌ، فَعادَ إلَيهِما فَقالا: بَخِلَ اُسامَةُ، وقالا لِسَلمانَ: لَو بَعَثناهُ إلى بِئرٍ سُمَيحَةٍ لَغارَ ماؤُها، ثُمَّ انطَلَقا يَتَجَسَّسانِ [هَل] عِندَ اُسامَةَ ما أمَرَ لَهُما بِهِ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله؟

فَقالَ لَهُما رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما لي أرى خُضرَةَ اللَّحمِ في أفواهِكُما؟ قالا: يا رَسولَ اللّهِ، ما تَناوَلنا يَومَنا هذا لَحما.

قالَ: ظَلَلتُم تَأكُلونَ لَحمَ سَلمانَ واُسامَةَ. فَنَزَلَتِ الآيَةُ.

19. مجمع البيان ـ به نقل از حسن ـ: فرموده خداوند: «غيبت يكديگر نكنيد» در باره دو تن از ياران پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله نازل شد كه از رفيق خود، يعنى سلمان، غيبت مى‌‌كردند. آن دو، او را نزد پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرستاده بودند تا برايشان غذايى بياورد. پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله او را نزد اُسامة بن زيد ـ كه نگهبان بار و بُنه پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله بود ـ فرستاد. اُسامه گفت: چيزى ندارم. سلمان، نزد آن دو صحابى برگشت. آن دو گفتند: اُسامه، بخل ورزيده است و در باره سلمان گفتند: اگر او را نزد چاه سُمَيحه هم فرستاده بوديم، آبش خشك مى‌‌شد. سپس آن دو رفتند تا تحقيق كنند كه آيا اُسامه آنچه را كه پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به او دستور داده بود به آن دو بدهد، داشته است [و نداده] يا نه.

پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به آن دو فرمود: «چه شده است كه مى‌‌بينم رنگ گوشت در دهانتان است؟!». گفتند: اى پيامبر خدا! ما امروز گوشتى نخورده‌‌ايم.

فرمود: «اشتباه مى‌‌كنيد. شما گوشت سلمان و اُسامه را خورده‌‌ايد». سپس اين آيه نازل شد.

20. الغيبة والنميمة عن عائشة: إنّي قُلتُ لاِمرَأَةٍ مَرَّةً، وأَنَا عِندَ النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ هذِهِ لَطَويلَةُ [الذَّيلِ].

فَقالَ: اِلفِظي، اِلفِظي. فَلَفَظتُ بَضعَةً مِن لَحمٍ.

20. الغيبة و النميمة ـ به نقل از عايشه ـ: من يك بار نزد پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله در باره زنى گفتم: او زن [دامن] درازى است. پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «تُف كن، تف كن!» و من [از دهانم] قطعه گوشتى را بيرون انداختم.

21. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ اللّهَ لَيَبعَثُ المَعروفَ يَومَ القِيامَةِ في صورَةِ الرَّجُلِ المُسلِمِ، فَيَأتي صاحِبَهُ إذَا انشَقَّ عَنهُ قَبرُهُ فَيَمسَحُ عَن وَجهِهِ التُّرابَ، ويَقولُ: أبشِر يا وَلِيَّ اللّهِ بِأَمانِ اللّهِ وكَرامَتِهِ، لا يَهولَنَّكَ ما تَرى مِن أهوالِ يَومِ القِيامَةِ، فَلا يَزالُ يَقولُ لَهُ: اِحذَر هذا وَاتَّقِ هذا، يُسَكِّنُ بِذلِكَ رَوعَهُ حَتّى يُجاوِزَ بِهِ الصِّراطَ، فَإِذا جاوَزَ بِهِ الصِّراطَ عَدَلَهُ وَلِيُّ اللّهِ إلى مَنازِلِهِ فِي الجَنَّةِ.

ثُمَّ يَثني عَنهُ المَعروفُ، فَيَتَعَلَّقُ بِهِ فَيَقولُ: يا عَبدَ اللّهِ! مَن أنتَ؟ خَذَلَنِيَ الخَلائِقُ في أهوالِ القِيامَةِ غَيرُكَ؛ فَمَن أنتَ؟!

فَيَقولُ: أما تَعرِفُني؟ فَيَقولُ: لا، فَيَقولُ: أنَا المَعروفُ الَّذي عَمِلتَهُ فِي الدُّنيا، بَعَثَنِيَ اللّهُ خَلقا لاُِجازِيَكَ بِهِ يَومَ القِيامَةِ.

21. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداوند در روز قيامت، «نيكى» را در سيماى مردى مسلمان بر مى‌‌انگيزد و چون قبر فرد نيكوكار شكافته شود، پيش او مى‌‌آيد و خاك از چهره‌‌اش مى‌‌زُدايد و مى‌‌گويد: «اى دوست خدا! مژده باد تو را به امان و كرامت الهى! آنچه از هراس‌‌هاى قيامت مى‌‌بينى، تو را به وحشت نيفكنَد».

پس همواره به او مى‌‌گويد: «از اين، بر حذر باش و از اين، پروا كن» و به اين وسيله، نگرانىِ او را آرامش مى‌‌بخشد تا آن كه او را از صراط، عبور دهد.

پس چون او را از صراط عبور داد، آن ولىّ خدا او را به جايگاه‌‌هايش در بهشت مى‌‌برد. آن گاه، «نيكى» از او جدا مى‌‌شود و او به «نيكى» مى‌‌آويزد و مى‌‌گويد: تو كيستى؟ در ترس‌‌هاى قيامت، همه مخلوقات تنهايم گذاشتند، جز تو. پس تو كيستى؟

مى‌‌گويد: مرا نمى‌‌شناسى؟

[نيكوكار] مى‌‌گويد: نه.

مى‌‌گويد: من همان كار نيكم كه تو در دنيا انجام دادى. خداوند، مرا به صورت آفريده‌‌اى بر انگيخت تا پاداش نيكى‌‌ات را در روز قيامت بدهم.

22. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: سِتٌّ مَن عَمِلَ بِواحِدَةٍ مِنهُنَّ جادَلَت عَنهُ يَومَ القِيامَةِ، حَتّى تُدخِلَهُ الجَنَّةَ؛ تَقولُ: أي رَبِّ، قَد كانَ يَعمَلُ بي فِي الدُّنيا.

الصَّلاةُ، وَالزَّكاةُ، وَالحَجُّ، وَالصِّيامُ، وأَداءُ الأَمانَةِ، وصِلَةُ الرَّحِمِ.

22. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: شش چيز است كه هر كس يكى از آنها را به جا آورد، آن چيز، روز قيامت از او دفاع مى‌‌كند تا آن كه او را به بهشت در آورد و بگويد: اى خداوند! او در دنيا مرا انجام مى‌‌داد.

[آن شش چيز عبارت‌‌اند از:] نماز، زكات، حج، روزه، امانتدارى، و صله رَحِم.

23. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ المُؤمِنَ إذا خَرَجَ مِن قَبرِهِ صُوِّرَ لَهُ عَمَلُهُ في صورَةٍ حَسَنَةٍ، فَيَقولُ لَهُ: ما أنتَ، فَوَاللّهِ إنّي لَأَراكَ امرَأَ صِدقٍ؟ فَيَقولُ لَهُ: أنَا عَمَلُكَ. فَيَكونُ لَهُ نورا وقائِدا إلَى الجَنَّةِ.

وأَمَّا الكافِرُ إذا خَرَجَ مِن قَبرِهِ صُوِّرَ لَهُ عَمَلُهُ في صورَةٍ سَيِّئَةٍ وبِشارَةٍ سَيِّئَةٍ، فَيَقولُ: مَن أنتَ، فَوَ اللّهِ إنّي لَأَراكَ امرَأَ سَوءٍ؟ فَيَقولُ: أنَا عَمَلُكَ. فَيَنطَلِقُ بِهِ حَتّى يُدخِلَ النّارَ.

23. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مؤمن، هر گاه از گور خود بيرون آيد، عملش در شكلى زيبا در برابرش مجسّم مى‌‌شود. مؤمن به او مى‌‌گويد: تو كيستى؟به خدا سوگند كه تو را شخص خوب و درستى مى‌‌بينم! او مى‌‌گويد: من كردار تو هستم. پس، براى او نورى و راهبرى به سوى بهشت مى‌‌شود. كافر هم چون از گورش بيرون آيد، كردارش در شكلى زشت و نويدى بد در برابرش مجسّم مى‌‌شود. او مى‌‌گويد: تو كيستى؟ به خدا سوگند كه تو را بد شخصى مى‌‌بينم! و او مى‌‌گويد: من كردار تو هستم. پس او را مى‌‌برَد و به آتش مى‌‌افكند.

24. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إذا دَخَلَ الإِنسانُ قَبرَهُ فَإِن كانَ مُؤِنا حَفَّ بِهِ عَمَلُهُ: الصَّلاةُ وَالصِّيامُ، فَيَأتيهِ المَلَكُ مِن نَحوِ الصَّلاةِ فَتَرُدُّهُ، ومِن نَحوِ الصِّيامِ فَيَرُدُّهُ، فَيُناديهِ: اِجلِس، فَيَجلِسُ، فَيَقولُ لَهُ: ماذا تَقولُ في هذَا الرَّجُلِ ـ يَعنِي النَّبِيَّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ قالَ: مَن؟ قالَ: مُحَمَّدٌ.

قالَ: أنَا أشهَدُ أنَّهُ رَسولُ اللّهِ، يَقولُ: وما يُدريكَ، أدرَكتَهُ؟ قالَ: أشهَدُ أنَّهُ رَسولُ اللّهِ، يَقولُ: عَلى ذلِكَ عِشتَ، وعَلَيهِ مِتَّ، وعَلَيهِ تُبعَثُ.

وإن كانَ فاجِرا أو كافِرا جاءَ المَلَكُ ولَيسَ بَينَهُ وبَينَهُ شَيءٌ يَرُدُّهُ، فَأَجلَسَهُ يَقولُ: اِجلِس.…

24. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: زمانى كه انسان را در قبرش مى‌‌گذارند، اگر مؤمن باشد، نماز و روزه‌‌اش او را در ميان مى‌‌گيرند و فرشته (سؤال) از طرف نماز به سويش مى‌‌رود، امّا نماز او را پس مى‌‌زند. از طرف روزه مى‌‌رود و آن هم او را پس مى‌‌زند. پس فرشته به آن شخص مى‌‌گويد: برخيز بنشين. مى‌‌نشيند. به او مى‌‌گويد: در باره اين مرد ـ يعنى پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ چه مى‌‌گويى؟ مى‌‌گويد: كدام مرد؟ مى‌‌گويد: محمّد. مى‌‌گويد: من گواهى مى‌‌دهم كه او فرستاده خداست. مى‌‌گويد: از كجا مى‌‌دانى؟ او را ديده‌‌اى؟

مى‌‌گويد: گواهى مى‌‌دهم كه او فرستاده خداست. مى‌‌گويد: تو بر اين عقيده زيستى و بر اين مُردى و بر اين، بر انگيخته مى‌‌شوى.

اگر هم فاسد يا كافر باشد، فرشته كه مى‌‌آيد، هيچ چيزى ميان او و فرشته وجود ندارد تا او را پس زند. پس فرشته به او دستور نشستن مى‌‌دهد و مى‌‌گويد: برخيز بنشين.…

25. المحاسن عن أبي بصير عن أحدهما عليهماالسلام: إذا ماتَ العَبدُ المُؤمنُ دَخَلَ مَعَهُ في قَبرِهِ سِتَّةُ صُوَرٍ، فيهِنَّ صورَةٌ هِيَ أحسَنُهُنَّ وَجها، وأَبهاهُنَّ هَيئَةً، وأَطيَبُهُنَّ ريحا، وأَنظَفُهُنَّ صورَةً، قالَ: فَتَقِفُ صورَةٌ عَن يَمينِهِ، واُخرى عَن يَسارِهِ، واُخرى بَينَ يَدَيهِ واُخرى خَلفَهُ، واُخرى عِندَ رِجلَيهِ، وتَقِفُ الَّتي هِيَ أحسَنُهُنَّ فَوقَ رَأسِهِ، فَإِن اُتِيَ عَن يَمينِهِ، مَنَعَتهُ الَّتي عَن يَمينِهِ، ثُمَّ كَذلِكَ إلى أن يُؤى مِنَ الجِهاتِ السِّتِّ.

قالَ: فَتَقولُ أحسَنُهُنَّ صورَةً: مَن أنتُم جَزاكُمُ اللّهُ عَنّي خَيرا؟ فَتَقولُ الَّتي عَن يَمينِ العَبدِ: أنَا الصَّلاةُ، وتَقولُ الَّتي عَن يَسارِهِ: أنَا الزَّكاةُ، وتَقولُ الَّتي بَينَ يَدَيهِ: أنَا الصِّيامُ، وتَقولُ الَّتي خَلفَهُ: أنَا الحَجُّ وَالعُمرَةُ، وتَقولُ الَّتي عِندَ رِجلَيهِ: أنَا بِرُّ مَن وَصَلتِ مِن إخوانِكَ.

ثُمَّ يَقُلنَ: مَن أنتَ، فَأَنتَ أحسَنُنا وَجها، وأَطيَبُنا ريحا، وأَبهانا هَيئَةً؟ فَتَقولُ: أنَا الوِلايَةُ لاِلِ مُحَمَّدٍ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِ وعَلَيهِم أجمَعينَ.

25. المحاسن ـ به نقل از ابو بصير ـ: امام باقر عليه‌‌السلام ـ يا امام صادق عليه‌‌السلام ـ فرمود: «زمانى كه بنده مؤمن مى‌‌ميرد، شش نگاره همراه او وارد قبرش مى‌‌شوند كه يكى از آنها از همه خوب‌‌روتر و خوش‌‌قيافه‌‌تر و خوش‌‌بوتر و پاكيزه‌‌تر است. پس نگاره‌‌اى در طرف راست او مى‌‌ايستد و ديگرى، در طرف چپ او و ديگرى، پيشِ روى او و ديگرى، پشت سرِ او و ديگرى، پايين پاى او و آن كه از همه زيباتر است، بالاى سرش مى‌‌ايستد. چون فرشته بخواهد از طرف راست او نزدش رود، آن كه در طرف راست اوست، مانعش مى‌‌گردد و به همين ترتيب، از هر شش طرف».

امام عليه‌‌السلام فرمود: «در اين هنگام، آن زيباترين مى‌‌گويد: خدا از جانب من به شما خير دهد. شما كيستيد؟ آن كه در طرف راست بنده است، مى‌‌گويد: من نمازم. آن كه در طرف چپ است، مى‌‌گويد: من زكاتم. آن كه پيش روىِ اوست، مى‌‌گويد: من روزه‌‌ام. آن كه پشت سرِ اوست، مى‌‌گويد: من حجّ و عمره‌‌ام، و آن كه پايين پاى اوست، مى‌‌گويد: من نيكى‌‌هايى هستم كه به برادرانت كرده‌‌اى.

سپس مى‌‌گويند: تو كه هستى كه از همه ما خوب‌‌روتر و خوش‌‌بوتر و خوش‌‌قيافه‌‌ترى؟ مى‌‌گويد: من ولايت خاندان محمّد هستم ـ درودهاى خدا بر او و بر همه ايشان، باد!».

26. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: ما مِن مَوضِعِ قَبرٍ إلاّ وهُوَ يَنطِقُ كُلَّ يَومٍ ثَلاثَ مَرّاتٍ: أنَا بَيتُ التُّرابِ، أنَا بَيتُ البَلاءِ، أنَا بَيتُ الدّودِ...، فَإِذا دَخَلَهُ عَبدٌ مُؤمِنٌ... يُفتَحُ لَهُ بابٌ يَرى مَقعَدَهُ مِنَ الجَنَّةِ، ويَخرُجُ مِن ذلِكَ رَجُلٌ لَم تَرَ عَيناهُ شَيئا قَطُّ أحسَنَ مِنهُ، فَيَقولُ: يا عَبدَ اللّهِ، ما رَأَيتُ شَيئا قَطُّ أحسَنَ مِنكَ! فَيَقولُ: أنَا رَأيُكَ الحَسَنُ الَّذي كُنتَ عَلَيهِ، وعَمَلُكَ الصّالِحُ الَّذي كُنتَ تَعمَلُهُ. قالَ: ثُمَّ تُؤَذُ روحُهُ فَتوضَعُ فِي الجَّنَةِ حَيثُ رَأى مَنزِلَهُ...

و إذا دَخَلَ الكافِرُ يُفتَحُ لَهُ بابٌ إلَى النّارِ... ثُمَّ إنَّهُ يَخرُجُ مِنهُ رَجُلٌ أقبَحُ مَن رَأى قَطُّ فَيَقولُ: يا عَبدَ اللّهِ! مَن أنتَ؟ ما رَأَيتُ شَيئا أقبَحَ مِنكَ! فَيَقولُ: أنَا عَمَلُكَ السَّيِّئُ، الَّذي كُنتَ تَعمَلُهُ ورَأيُكَ الخَبيثُ. قالَ: ثُمَّ تُؤخَذُ روحُهُ فَتوضَعُ حَيثُ رَأى مَقعَدَهُ مِنَ النّارِ.

26. امام صادق عليه‌‌السلام: هيچ جاى قبرى نيست، مگر اين كه هر روز سه بار مى‌‌گويد: «من خانه خاكم. من خانه بلايم. من خانه كِرم‌‌هايم...» و چون بنده مؤمنى به آن خانه در آيد، درى برايش گشوده مى‌‌شود كه جايگاه خود در بهشت را مى‌‌بيند و از آن، مردى بيرون مى‌‌آيد كه چشمان آن مؤمن، چيزى زيباتر از او هرگز نديده است و آن مؤمن مى‌‌گويد: اى بنده خدا! هرگز چيزى زيباتر از تو نديده‌‌ام! و او مى‌‌گويد: من آن عقيده نيك تو هستم كه داشتى و كردار شايسته‌‌ات كه انجامش مى‌‌دادى». سپس روح آن بنده مؤمن را مى‌‌گيرند و در بهشت، آن جا كه منزلش را ديده است، مى‌‌گذارند.…

و چون كافر به آن خانه در آيد، درى به سوى آتش براى گشوده مى‌‌گردد.… سپس از آن دو مردى بيرون مى‌‌آيد كه هرگز زشت‌‌تر از او نديده است و كافر مى‌‌گويد: اى بنده خدا! تو كيستى؟ چيزى زشت‌‌تر از تو نديده‌‌ام. آن مرد مى‌‌گويد: من آن كردار بد تو هستم كه انجامش مى‌‌دادى و عقيده ناپاك توام. سپس روح او را مى‌‌گيرند و در جايگاهش از دوزخ كه ديده است، مى‌‌گذارند».

27. الكافي عن أبان بن تغلب: سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام عَن حَقِّ المُؤمِنِ عَلَى المُؤمِنِ، قالَ: فقالَ: حَقُّ المُؤمِنِ عَلَى المُؤمِنِ أعظَمُ مِن ذلِكَ، لَو حَدَّثتُكُم لَكَفَرتُم، إنَّ المُؤمِنَ إذا خَرَجَ مِن قَبرِهِ، خَرَجَ مَعَهُ مِثالٌ مِن قَبرِهِ، يَقولُ لَهُ: أبشِر بِالكَرامَةِ مِنَ اللّهِ وَالسُّرورِ، فَيَقولُ لَهُ: بَشَّرَكَ اللّهُ بِخَيرٍ.

قالَ: ثُمَّ يَمضي مَعَهُ يُبَشِّرُهُ بِمِثلِ ما قالَ، وإذا مَرَّ بِهَولٍ قالَ: لَيسَ هذا لَكَ، وإذا مَرَّ بِخَيرٍ قالَ: هذا لَكَ، فَلا يَزالُ مَعَهُ يُؤَمِّنُهُ مِمّا يَخافُ ويُبَشِّرُهُ بِما يُحِبُّ حَتّى يَقِفَ مَعَهُ بَينَ يَدَيِ اللّهِ عز و جل، فَإِذا أمَرَ بِهِ إلَى الجَنَّةِ قالَ لَهُ المِثالُ: أبشِر فَإِنَّ اللّهَ عز و جل قَد أمَرَ بِكَ إلَى الجَنَّةِ، قالَ: فَيَقولُ: مَن أنتَ رَحِمَكَ اللّهُ، تُبَشِّرُني مِن حينِ خَرَجتُ مِن قَبري، وآنَستَني في طَريقي وخَبَّرتَني عَن رَبّي؟

قالَ: فَيَقولُ: أنَا السُّرورُ الَّذي كُنتَ تُدخِلُهُ عَلى إخوانِكَ فِي الدُّنيا، خُلِقتُ مِنهُ لاُبَشِّرَكَ واُؤنِسَ وَحشَتَكَ.

27. الكافى ـ به نقل از ابان بن تَغلِب ـ: از امام صادق عليه‌‌السلام در باره حقّ مؤمن بر مؤمن پرسيدم. فرمود: «حقّ مؤمن بر مؤمن، بزرگ‌‌تر از اين چيزهاست. اگر شما را خبر دهم، كافر مى‌‌شويد. مؤمن چون از قبرش بيرون آيد، مثالى با او از قبرش بيرون مى‌‌آيد و به او مى‌‌گويد: "بشارت باد تو را به نوازش از جانب خدا و سُرور و خوش‌‌حالى". پس مؤمن به آن مثال مى‌‌گويد: "خدا، تو را به خير و خوبى بشارت دهد".

پس آن مثال با مؤمن مى‌‌رود و او را بشارت مى‌‌دهد به مثل آنچه در اوّل گفته بود. چون به چيزى بگذرد كه موجب هول و ترس باشد، مى‌‌گويد: "اين از براى تو نيست"، و چون به چيز خوبى بگذرد، مى‌‌گويد: "اين از براى توست". پس پيوسته با او باشد و او را از آنچه مى‌‌ترسد، ايمنى مى‌‌دهد و به آنچه دوست مى‌‌دارد، او را بشارت مى‌‌دهد تا آن كه با او در نزد خداى عز و جل بايستد و چون امر مى‌‌شود كه او را به بهشت ببرند، مثال به وى مى‌‌گويد: "بشارت باد تو را كه خداى عز و جل امر فرمود تو را به سوى بهشت برند". مؤمن مى‌‌گويد: "خدا تو را رحمت كند! تو كيستى كه پيوسته مرا بشارت مى‌‌دهى؟ از آن وقتى كه از قبرم بيرون آمدم، در راه كه آمدم با من خو گرفتى و انيس و مونس من بودى و مرا از جانب پروردگارم خبر دادى؟". آن مثال مى‌‌گويد: "من همان شادى و سُرورى هستم كه تو در دنيا به برادرانت مى‌‌رساندى. از آن آفريده شده‌‌ام كه تو را بشارت دهم و انيس تنهايى تو باشم"».

1 / 2 ـ 4: ثَمَرَةُ الأَعمالِ

1 / 2 ـ 4: ثمره اعمال

28. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: بِقَدرِ أعمالِكُم يُرفَعُ ثَوابُكُم.

28. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: به اندازه اعمالتان، پاداش شما اوج مى‌‌گيرد.

29. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّكَ إن تَدَعُ شَيئا للّه‌‌ إلاّ آتاكَ اللّهُ خَيرا مِنهُ، وإن تَأتي شَيئا تَقَرُّبا للّه‌‌ تَعالى إلاّ أجزَلَ اللّهُ لَكَ الثَّوابَ عَنهُ.

29. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: تو هيچ چيزى را براى خدا رها نمى‌‌كنى، جز آن كه خداوند، بهتر از آن را به تو مى‌‌دهد. و هيچ چيزى را براى تقرّب به خداوند متعال انجام نمى‌‌دهى، مگر آن را خداوند به جاى آن، تو را پاداش فراوان عطا مى‌‌كند.

30. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: ثَوابُ العَمَلِ ثَمَرَةُ العَمَلِ.

30. امام على عليه‌‌السلام: پاداش كار، ثمره كار است.

31. عنه عليه‌‌السلام: ثَمَرَةُ العَمَلِ الأَجرُ عَلَيهِ.

31. امام على عليه‌‌السلام: ثمره كار، مزدى است كه براى آن داده مى‌‌شود.

32. عنه عليه‌‌السلام: كُلٌّ يَحصُدُ ما زَرَعَ، ويُجزى بِما صَنَعَ.

32. امام على عليه‌‌السلام: هر كسى آنچه كاشته است، درو مى‌‌كند و براى كارى كه كرده است، جزا داده مى‌‌شود.

33. عنه عليه‌‌السلام: بِالعَمَلِ يَحصُلُ الثَّوابُ لا بِالكَسَلِ.

33. امام على عليه‌‌السلام: با كار، پاداش به دست مى‌‌آيد نه با تنبلى.

34. عنه عليه‌‌السلام: جَعَلَ اللّهُ لِكُلِّ عَمَلٍ ثَوابا.

34. امام على عليه‌‌السلام: خداوند، براى هر كارى، پاداشى قرار داده است.

35. عنه عليه‌‌السلام: لا ثَوابَ لِمَن لا عَمَلَ لَهُ.

35. امام على عليه‌‌السلام: براى كسى كه كار نكند، پاداشى نيست.

36. عنه عليه‌‌السلام: لِكُلِّ حَسَنَةٍ ثَوابٌ.

36. امام على عليه‌‌السلام: براى هر كار نيكى، پاداشى است.

37. الإمام الكاظم عليه‌‌السلام ـ مِن وَصِيَّتِهِ لِهِشامِ بنِ الحَكَمِ ـ يا هِشامُ، إنَّ المَسيحَ عليه‌‌السلام قالَ لِلحَوارِيّينَ: يا عَبيدَ السَّوءِ! يَهولُكُم طولُ النَّخلَةِ وتَذكُرونَ شَوكَها ومَؤونَةَ مَراقيها، وتَنسَونَ طيبَ ثَمَرِها ومَرافِقَها، كَذلِكَ تَذكُرونَ مَؤونَةَ عَمَلِ الآخِرَةِ فَيَطولُ عَلَيكُم أمَدُهُ، وتَنسَونَ ما تُفضونَ إلَيهِ مِن نَعيمِها ونورِها وثَمَرِها.

37. امام كاظم عليه‌‌السلام ـ در توصيه‌‌هايش به هشام بن حكم ـ: اى هشام! مسيح عليه‌‌السلام به حواريان فرمود: «اى بندگان بد! بلندى خرمابُن، شما را مى‌‌هراسانَد و از خار آن و رنج بالا رفتن بر آن، ياد مى‌‌كنيد، امّا خوش‌‌مزگى ميوه آن و فوايدش را از ياد مى‌‌بريد. همچنين رنج و زحمت كار براى آخرت را ياد مى‌‌كنيد و مدّت اين كار در نظرتان طولانى مى‌‌آيد؛ امّا ناز و نعمت و روشنايى و ميوه آخرت را كه به آنها خواهيد رسيد، از ياد مى‌‌بريد».

1 / 2 ـ 5: القُدومُ عَلَى الأَعمالِ

1 / 2 ـ 5: رسيدن به اعمال

38. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الَّذينَ أقاموا عَلَى الشُّبُهاتِ، وجَنَحوا إلَى الشَّهَواتِ... قَدِموا عَلى ما عَمِلوا، ونَدِموا عَلى ما خَلَّفوا.

38. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسانى كه به شبهات مى‌‌پردازند و به شهوات مى‌‌گرايند... به كردارهاى خود مى‌‌رسند و از آنچه برجاى گذاشته‌‌اند، پشيمان مى‌‌شوند.

39. الإمام عليّ عليه‌‌السلام ـ فِي المَيِّتِ ـ... ثُمَّ حَمَلوهُ إلى مَخَطٍّ (مَحَطٍّ) فِي الأَرضِ، فَأَسلَموهُ فيهِ إلى عَمَلِهِ، وَانقَطَعوا عَن زَورَتِهِ.

39. امام على عليه‌‌السلام ـ در باره شخص از دنيا رفته ـ: سپس [بستگانش] او را تا (سرحد) منزلى در دل زمين مى‌‌برند و در آن جا او را به عملش مى‌‌سپارند و براى هميشه از ديدارش چشم مى‌‌پوشند.

40. عنه عليه‌‌السلام: كُلُّ امرِئٍ عَلى ما قَدَّمَ قادِمٌ، وبِما عَمِل مَجزِيٌّ.

40. امام على عليه‌‌السلام: هر انسانى به آنچه پيش فرستاده است، مى‌‌رسد و به آنچه عمل كرده است جزا داده مى‌‌شود.

41. عنه عليه‌‌السلام: إنَّمَا المَرءُ مَجزِيٌّ بِما أسلَفَ، وقادِمٌ عَلى ما قَدَّمَ.

41. امام على عليه‌‌السلام:...همانا آدمى در برابر كارهايى كه پيشاپيش فرستاده است، پاداش مى‌‌بيند و نزد آنچه فرستاده است، مى‌‌رود.

42. الأمالي للمفيد عن داود بن فرقد: سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ جَعفَرَ بنَ مُحَمَّدٍ عليه‌‌السلام يَقولُ: إنَّ العَمَلَ الصّالِحَ لَيَذهَبُ إلَى الجَنَّةِ فَيُمَهِّدُ لِصاحِبِهِ، كَما يَبعَثُ الرَّجُلُ غُلامَهُ فَيَفرِشُ لَهُ. ثُمَّ قَرَأَ: «أمَّا الَّذينَ آمَنوا وعَمِلُوا الصّالِحاتِ فَلِأَنفُسِهِم يَمهَدونَ».

42. الأمالى، مفيد ـ به نقل از داوود بن فرقد ـ: از امام صادق عليه‌‌السلام شنيدم كه مى‌‌فرمايد: «كردار نيك، [پيشاپيش] به بهشت مى‌‌رود و براى صاحب خود، تدارك مى‌‌بيند، چنان كه شخص، غلام خود را جلوتر مى‌‌فرستد و او برايش فرش مى‌‌گسترانَد».

ايشان سپس خواند: «و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى نيك كرده‌‌اند، براى خودشان آماده مى‌‌كنند».

1 / 3: أنواعُ المَثوباتِ

1 / 3: انواع پاداش‌‌ها

1 / 3 ـ 1: ثَوابُ الدُّنيا

1 / 3 ـ 1: پاداش در دنيا

الكتاب

قرآن

«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَْرْضِ وَلَكِن كَذَّبُواْ فَأَخَذْنَهُم بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ».

«و اگر اهل شهرها و آبادى‌‌ها، ايمان مى‌‌آوردند و تقوا پيشه مى‌‌كردند، بركات آسمان و زمين را بر آنها مى‌‌گشوديم؛ ولى [آنها حق را] تكذيب كردند. ما هم آنان را به كيفر اعمالشان مجازات كرديم».

«إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا».

«مسلّماً كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده اند، [خداوند]رحمان، محبّتى براى آنان در دل‌‌ها قرار مى‌‌دهد».

«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِى الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَ لَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِى ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِى لاَ يُشْرِكُونَ بِى شَئْا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذٰلِكَ فَأُوْلٰئكَ هُمُ الْفَسِقُونَ».

«خداوند به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌‌اند، وعده مى‌‌دهد كه قطعاً آنان را حكمران روى زمين خواهد كرد، همان گونه كه به پيشينيان آنها، خلافت روى زمين را بخشيد و دين و آيينى را كه براى آنان پسنديده، پا بر جا و ريشه‌‌دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنيّت و آرامش مبدّل مى‌‌كند، آن چنان كه تنها مرا مى‌‌پرستند و چيزى را شريك من نخواهند ساخت و كسانى كه پس از آن كافر شوند، آنها فاسقان‌‌اند».

«وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ الدُّنْيَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ الاْخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْهَا وَسَنَجْزِى الشَّكِرِينَ».

«هر كس پاداش دنيا را بخواهد [و در زندگى خود، در اين راه گام بردارد]، چيزى از آن به او خواهيم داد و هر كس پاداش آخرت را بخواهد، از آن به او مى‌‌دهيم و به زودى سپاس‌‌گزاران را پاداش خواهيم داد».

«لَّقَدْ رَضِىَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِى قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَ أَثَبَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا * وَ مَغَانِمَ كَثِيرَةً يَأْخُذُونَهَا وَ كَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا».

«خداوند از مؤمنان ـ هنگامى كه در زير آن درخت با تو بيعت كردند ـ راضى و خشنود شد. خدا آنچه را در درون دل‌‌هايشان [از ايمان و صداقت] نهفته بود، مى‌‌دانست. از اين رو، آرامش را بر دل‌‌هايشان نازل كرد و پيروزى نزديكى را براى پاداش، نصيب آنها فرمود و [همچنين] غنايم بسيارى كه آن را به دست مى‌‌آوريد، و خداوند، شكست‌‌ناپذير و حكيم است».

الحديث

حديث

43. معاني الأخبار عن أبي ذرّ: قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، الرَّجُلُ يَعمَلُ لِنَفسِهِ ويُحِبُّهُ النّاسُ؟

قالَ: تِلكَ عاجِلُ بُشرَى المُؤمِنِ.

43. معانى الأخبار ـ به نقل از ابو ذر ـ: گفتم: اى پيامبر خدا! انسان براى خودش عمل مى‌‌كند؛ امّا مردم [به سبب آن عمل] او را دوست مى‌‌دارند. فرمود: «اين، مژدگانى [و پاداش] اين جهانىِ مؤمن است».

44. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن عَمِلَ لاِخِرَتِهِ، كَفاهُ اللّهُ أمرَ دُنياهُ.

44. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كه براى آخرتش كار كند، خداوند، كار دنياى او را كفايت مى‌‌كند.

45. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: مَن عَمِلَ لِدينِهِ، كَفاهُ اللّهُ أمرَ دُنياهُ.

45. امام على عليه‌‌السلام: هر كه براى دين خود كار كند، خداوند، كار دنياى او را كفايت مى‌‌كند.

46. عنه عليه‌‌السلام: اِتَّقُوا اللّهَ وأَصلِحوا أعمالَكُم، وأَخلِصوا سَرائِرَكُم، وَأمُروا بِالمَعروفِ وَانهَوا عَنِ المُنكَرِ؛ فَيَستَجيبَ اللّهُ لَكُم دُعاءَكُم.

46. امام على عليه‌‌السلام: از خدا بترسيد و كردارتان را درست كنيد و درون‌‌هايتان را خالص گردانيد و امر به معروف و نهى از منكر كنيد تا خداوند، دعايتان را مستجاب فرمايد.

1 / 3 ـ 2: ثَوابُ الآخِرَةِ

1 / 3 ـ 2: پاداش آخرت

الكتاب

قرآن

«وَمَن يُرِدْ ثَوَابَ الاْخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْهَا وَسَنَجْزِى الشَّكِرِينَ».

«و هر كس پاداش آخرت را بخواهد، از آن به او مى‌‌دهيم و به زودى سپاس‌‌گزاران را پاداش خواهيم داد».

الحديث

حديث

47. الإمام عليّ عليه‌‌السلام ـ لَمّا سُئِلَ عَنِ الدُّنيا لِمَ سُمِّيَت دُنيا، وعَنِ الآخِرَةِ لِمَ سُمِّيَت آخِرَةً؟ ـ: وإنَّما سُمِّيَتِ الدُّنيا دُنيا لِأَنَّها أدنى مِن كُلِّ شَيءٍ، وسُمِّيَتِ الآخِرَةُ آخِرَةً لِأَنَّ فيهَا الجَزاءَ وَالثَّوابَ.

47. امام على عليه‌‌السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه: چرا دنيا را دنيا ناميده‌‌اند و آخرت را آخرت؟ ـ: دنيا از آن رو دنيا نام گرفته كه پست‌‌ترين (نزديكترين) چيزهاست. و آخرت از آن رو آخرت ناميده شده كه سزا و پاداش در آن جاست.

48. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مِن فَضلِ الرَّجُلِ عِندَ اللّهِ مَحَبَّتُهُ لاِءِخوانِهِ، ومَن عَرَّفَهُ اللّهُ مَحَبَّةَ إخوانِهِ أحَبَّهُ اللّهُ، ومَن أحَبَّهُ اللّهُ أوفاهُ أجرَهُ يَومَ القِيامَةِ.

48. امام صادق عليه‌‌السلام: از جمله چيزهايى كه سبب برترى انسان در پيشگاه خداست، دوستى او با برادران [ايمانى] خويش است. هر كس كه خدا او را با محبت برادرانش آشنا كند، خدا دوستش بدارد. و هر كه را خدا دوست بدارد، در روز قيامت پاداش او را تمام و كمال مى‌‌دهد.

1 / 3 ـ 3: ثَوابُ الدُّنيا وَالآخِرَةِ

1 / 3 ـ 3: پاداش در دنيا و آخرت

الكتاب

قرآن

«مَّن كَانَ يُرِيدُ ثَوَابَ الدُّنْيَا فَعِندَ اللَّهِ ثَوَابُ الدُّنْيَا وَالاْخِرَةِ وَكَانَ اللَّهُ سَمِيعَا بَصِيرًا».

«كسانى كه پاداش دنيوى بخواهند [و در قيد نتايج معنوى و اخروى نباشند، در اشتباه‌‌اند؛ زيرا] پاداش دنيا و آخرت نزد خداست و خداوند، شنوا و بيناست».

«فَٔاتَلهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الاْخِرَةِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ».

«از اين رو، خداوند، پاداش اين جهان و پاداش نيك آن جهان را به آنها داد و خداوند، نيكوكاران را دوست مى‌‌دارد».

«مَنْ عَمِلَ صَلِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَوةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ».

«هر كس كار شايسته‌‌اى انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن، در حالى كه مؤمن است، او را به حياتى پاك، زنده مى‌‌داريم و پاداش آنها را به بهترين اعمالى كه انجام مى‌‌دادند، خواهيم داد».

«وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ وَ ءَامَنُواْ بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ هُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ كَفَّرَ عَنْهُمْ سَئِّاتِهِمْ وَ أَصْلَحَ بَالَهُمْ».

«و كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند و به آنچه بر محمّد نازل شده ـ كه همه حق و از سوى پروردگارشان است ـ نيز ايمان آوردند، خداوند، گناهانشان را مى‌‌بخشد و كارشان را اصلاح مى‌‌كند».

«وَمِنْهُم مَّن يَقُولُ رَبَّنَا ءَاتِنَا فِى الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِى الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ».

«و بعضى مى‌‌گويند: پروردگارا! به ما در دنيا [نيكى] عطا كن و در آخرت نيز [نيكى]مرحمت فرما و ما را از عذابِ آتش [دوزخ]نگاه دار».

«وَ قِيلَ لِلَّذِينَ اتَّقَوْاْ مَاذَا أَنزَلَ رَبُّكُمْ قَالُواْ خَيْرًا لِّلَّذِينَ أَحْسَنُواْ فِى هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَ لَدَارُ الاْخِرَةِ خَيْرٌ وَ لَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِينَ».

«[ولى هنگامى كه] به پرهيزگاران گفته مى‌‌شد: «پروردگار شما چه چيز نازل كرده است؟»، مى‌‌گفتند: «خير [و سعادت]». [آرى.]براى كسانى كه نيكى كردند، در اين دنيا، نيكى است و سراى آخرت، از آن هم بهتر است؛ و چه خوب است سراى پرهيزگاران».

«وَاكْتُبْ لَنَا فِى هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِى الاْخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَيْكَ قَالَ عَذَابِى أُصِيبُ بِهِ مَنْ أَشَاءُ وَرَحْمَتِى وَسِعَتْ كُلَّ شَىْ‌‌ءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَالَّذِينَ هُم بِٔايَتِنَا يُؤْمِنُونَ».

«و براى ما، در اين دنيا و سراى ديگر، نيكى مقرّر فرما؛ چه اين كه ما به سوى تو بازگشت كرده‌‌ايم. [خداوند در برابر اين تقاضا، به موسى] گفت: «مجازاتم را به هر كس بخواهم، مى‌‌رسانم و رحمتم، همه چيز را فرا گرفته و آن را براى آنها كه تقوا پيشه كنند و زكات را بپردازند و آنها كه به آيات ما ايمان مى‌‌آورند، مقرّر خواهم داشت».

الحديث

حديث

49. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما مَرَرتُ عَلَى الرُّكنِ إلاّ رَأَيتُ عَلَيهِ مَلَكا يَقولُ: آمينَ، فَإِذا مَرَرتُم عَلَيهِ فَقولوا: «رَبَّنَا ءَاتِنَا فِى الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِى الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ».

49. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هيچ گاه بر رُكن [يمانى] نگذشتم، مگر اين كه بر آن فرشته‌‌اى ديدم كه «آمين» مى‌‌گويد. پس هر گاه بر آن گذشتيد، بگوييد: «پروردگارا! در اين دنيا به ما نيكى و در آخرت [نيز] نيكى عطا كن و ما را از عذاب آتش [دور]، نگه دار».

50. صحيح مسلم عن أنس: إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله عادَ رَجُلاً مِنَ المُسلِمينَ قَد خَفَتَ فَصارَ مِثلَ الفَرخِ، فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هَل كُنتَ تَدعو بِشَيءٍ أو تَسأَ لُهُ إيّاهُ؟ قالَ: نَعَم، كُنتُ أقولُ: «اللّهُمَّ ما كُنتَ مُعاقِبي بِهِ فِي الآخِرَةِ فَعَجِّلهُ لي فِي الدُّنيا».

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: سُبحانَ اللّهِ! لا تُطيقُهُ ـ أو لا تَستَطيعُهُ ـ أفَلا قُلتَ: «اللّهُمَّ "آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً وفِي الآخِرَةِ حَسَنَةً وقِنا عَذابَ النّارِ"»؟

قالَ: فَدَعَا اللّهَ لَهُ، فَشَفاهُ.

50. صحيح مسلم ـ به نقل از اَ نَس ـ: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، به عيادت مردى از مسلمانان رفت كه مانند جوجه، ضعيف و بى‌‌حركت شده بود. به او فرمود: «آيا قبلاً دعايى مى‌‌كرده‌‌اى يا از خدا چيزى مى‌‌خواسته‌‌اى؟».

گفت: آرى. مى‌‌گفتم: بار خدايا! هر كيفرى كه در آخرت مى‌‌خواهى به من برسانى، آن را در همين دنيا برايم جلو انداز.

پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «سبحان اللّه‌‌! تو طاقت آن را ندارى ـ يا توان آن را ندارى ـ. چرا نگفتى: بار خدايا! در دنيا و آخرت، به ما نيكى عطا فرما و از عذاب آتش، نگاهمان بدار؟».

سپس، به درگاه خدا برايش دعا كرد و خداوند، او را شفا داد.

51. تفسير العيّاشي عن عبد الأعلى: سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام عَن قَولِ اللّهِ: «رَبَّنَا ءَاتِنَا فِى الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِى الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»، قالَ: رِضوانُ اللّهِ، وَالجَنَّةُ فِي الآخِرَةِ، وَالسَّعَةُ فِي المَعيشَةِ، وحُسنُ الخُلُقِ فِي الدُّنيا.

51. تفسير العيّاشى ـ به نقل از عبد الأعلى ـ: از امام صادق عليه‌‌السلام در باره اين فرموده خداوند پرسيدم: «پروردگارا! در دنيا به ما نيكى و در آخرت [نيز نيكى عطا كن و ما را از عذاب آتش]دور]، نگه دار». فرمود: «[مقصود از نيكى] در آخرت، خشنودى خدا و بهشت است و در دنيا، گشايش در معيشت و نيك‌‌خويى».

52. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: يا أبا ذَرٍّ، مَن عَمِلَ لاِخِرَتِهِ كَفاهُ اللّهُ أمرَ دُنياهُ وآخِرَتِهِ.

52. امام على عليه‌‌السلام ـ به ابو ذر ـ: اى ابو ذر! آن كه براى آخرت كار كند، خداوند، كار دنيا و آخرتش را كفايت مى‌‌كند.…

53. عنه عليه‌‌السلام: مَن عَمِلَ للّه‌‌ تَعالى أعطاهُ أجرَهُ فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ، وكَفاهُ المُهِمَّ فيهِما.

53. امام على عليه‌‌السلام: هر كه براى خداوند متعال كار كند، خداوند در دنيا و آخرت، مزدش را بدهد و در هر دو سرا خواسته‌‌هايش را بر آورَد.

54. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يا عَلِيُّ، ثَلاثٌ ثَوابُهُنَّ فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ: الحَجُّ يَنفِي الفَقرَ، وَالصَّدَقَةُ تَدفَعُ البَلِيَّةَ، وصِلَةُ الرَّحِمِ تَزيدُ فِي العُمُرِ.

54. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ به على عليه‌‌السلام ـ: اى على! سه چيز است كه پاداش آنها، هم در دنياست و هم در آخرت: حج، فقر را مى‌‌زدايد، صدقه، بلا را دور مى‌‌كند، و صله رَحِم، بر عمر مى‌‌افزايد.

55. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: ثَلاثَةٌ مَعَ ثَوابِهِنَّ فِي الآخِرَةِ: الحَجُّ يَنفِي الفَقرَ، وَالصَّدَقَةُ تَدفَعُ البَلِيَّةَ، وَالبِرُّ يَزيدُ فِي العُمُرِ.

55. امام باقر عليه‌‌السلام: سه چيز است كه علاوه بر پاداش اُخروى [در دنيا نيز آثارى دارد]: حج، فقر را مى‌‌زدايد، صدقه، بلا را دفع مى‌‌كند، و نيكى كردن بر عمر مى‌‌افزايد.

1 / 4: أعظَمُ المَثوباتِ

1 / 4: بزرگ‌‌ترين پاداش‌‌ها

1 / 4 ـ 1: الشَّهادَةُ بِالتَّوحيدِ

1 / 4 ـ 1: گواهى دادن به يگانگى خدا

56. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: ما مِن شَيءٍ أعظَمُ ثَوابا مِن شَهادَةِ أن لا إلهَ إلاَّ اللّهُ.

56. امام باقر عليه‌‌السلام: هيچ چيزى ثوابش بزرگ‌‌تر از گواهى دادن به يگانگى خدا نيست.

1 / 4 ـ 2: الجِهادُ

1 / 4 ـ 2: جهاد

57. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كُلُّ حَسَناتِ بَني آدَمَ تُحصيهَا المَلائِكَةُ إلاّ حَسَناتِ المُجاهِدينَ؛ فَإِنَّهُم يَعجِزونَ عَن عِلمِ ثَوابِها.

57. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: همه كارهاى نيك آدميان را فرشتگان شماره مى‌‌كنند، بجز كارهاى نيك مجاهدان را؛ زيرا از دانستن پاداش كارهاى نيك ناتوان‌‌اند.

58. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما مِن عَبدٍ يَموتُ لَهُ عِندَ اللّهِ خَيرٌ، يَسُرُّهُ أن يَرجِعَ إلَى الدُّنيا وأَنَّ لَهُ الدُّنيا وما فيها، إلاَّ الشَّهيدُ؛ لِما يَرى مِن فَضلِ الشَّهادَةِ، فَإِنَّهُ يَسُرُّهُ أن يَرجِعَ إلَى الدُّنيا فَيُقتَلَ مَرَّةً اُخرى.

58. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر بنده‌‌اى كه بميرد و نزد خداوند پاداشى داشته باشد، [باز هم] دوست دارد به دنيا برگردد و دنيا و هر چه در آن است، از آنِ او باشد، جز شهيد، كه با مشاهده ارزش شهادت، دوست دارد به دنيا برگردد و بار ديگر كشته شود.

59. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: ثَوابُ الجِهادِ أعظَمُ الثَّوابِ.

59. امام على عليه‌‌السلام: پاداش جهاد، بزرگ‌‌ترين پاداش است.

1 / 4 ـ 3: جِهادُ النَّفس

1 / 4 ـ 3: جهاد با نفس

60. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: ألا وإنَّ الجِهادَ ثَمَنُ الجَنَّةِ، فَمَن جاهَدَ نَفسَهُ مَلَكَها، وهِيَ أكرَمُ ثَوابِ اللّهِ لِمَن عَرَفَها.

60. امام على عليه‌‌السلام: بدانيد كه جهاد، بهاى بهشت است. پس هر كه با نفْس خويش جهاد كند، بهشت را مالك مى‌‌شود و بهشت، ارجمندترين پاداش الهى است براى كسى كه قدر آن را بشناسد.

راجع: ص406 (ما يوجب تضاعف الثواب / جهاد النفس).

ر. ك: ص407 (اسباب چند برابر شدن پاداش / جهاد با نفس).

1 / 4 ـ 4: الإِنصافُ

1 / 4 ـ 4: انصاف داشتن

61. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: إنَّ أعظَمَ المَثوبَةِ مَثوبَةُ الإِنصافِ.

61. امام على عليه‌‌السلام: بزرگ‌‌ترين پاداش، پاداش انصاف است.

1 / 4 ـ 5: التَّقوى

1 / 4 ـ 5: پرهيزگارى

62. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ لاُسامَةَ ـ: وَاعلَم يا اُسامَةَ أنَّ أكثَرَ النّاسِ عِندَ اللّهِ مَنزِلَةً يَومَ القِيامَةِ، وأَجزَلَهُم ثَوابا، وأَكرَمَهُم مَآبا، مَن طالَ فِي الدُّنيا حُزنُهُ، ودامَ فيها هَمُّهُ، ودامَ فيها غَمُّهُ، وكَثُرَ فيها جوعُهُ وعَطَشُهُ، اُولئِكَ الأَبرارُ الأَتقِياءُ الأَخيارُ.

62. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ به اُسامه ـ: اى اُسامه! بدان كه با منزلت‌‌ترينِ مردم پيش خدا در روز قيامت و پُرثواب ترين و گرامى‌‌ترينِ آنها به هنگام بازگشت به سوى او، كسى است كه در دنيا، غم و اندوهش طولانى و مداوم باشد، و نيز گرسنگى و تشنگى‌‌اش بيشتر باشد. آنان، ابرار، پرهيزگاران و نيكان‌‌اند.

63. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: لَيسَ لِأَحَدٍ عَلى أحَدٍ فَضلٌ إلاّ بِالتَّقوى، ألا وإنَّ لِلمُتَّقينَ عِندَ اللّهِ تَعالى أفضَلَ الثَّوابِ، وأَحسَنَ الجَزاءِ وَالمَآبِ.

63. امام على عليه‌‌السلام: هيچ كس را بر ديگرى برترى نيست، مگر با پرهيزگارى. بدانيد كه پرهيزگاران در نزد خداى متعال، برترين پاداش و بهترين جزا و بازگشتگاه را دارند.

1 / 4 ـ 6: الصَّبرُ

1 / 4 ـ 6: شكيبايى

64. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: ثَوابُ الصَّبرِ أعلَى الثَّوابِ.

64. امام على عليه‌‌السلام: پاداش شكيبايى، بالاترين پاداش است.

65. الإمام الباقر أو الإمام الصادق عليهماالسلام: سَهَرُ لَيلَةٍ مِن مَرَضٍ أو وَجَعٍ، أفضَلُ وأَعظَمُ أجرا مِن عِبادَةِ سَنَةٍ.

65. امام باقر عليه‌‌السلام يا امام صادق عليه‌‌السلام: يك شب بيدارى كشيدن به علّت بيمارى يا درد، برتر و اجرش بزرگ‌‌تر از يك سال عبادت است.

راجع: ص546 (من يُؤتى أجره بغير حِساب).

ر. ك: ص547 (كسانى كه اجرشان بى‌‌حساب داده مى‌‌شود).

1 / 4 ـ 7: كَظَمُ الغَيظِ

1 / 4 ـ 7: فرو خوردن و نگه‌‌داشتن خشم

66. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما مِن جُرعَةٍ أعظَمُ أجرا عِندَ اللّهِ مِن جُرعَةِ غَيظٍ كَظَمَها عَبدٌ ابتِغاءَ وَجهِ اللّهِ.

66. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هيچ جرعه‌‌اى در نزد خداوند، اجرش بزرگ‌‌تر از جرعه خشمى نيست كه بنده براى رضاى خدا فرو مى‌‌خورَد.

1 / 4 ـ 8: العَفوُ

1 / 4 ـ 8: گذشت

67. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: شَيئانِ لا يوزَنُ ثَوابُهُما: العَفوُ وَالعَدلُ.

67. امام على عليه‌‌السلام: دو چيز است كه پاداش آنها وزن نمى‌‌شود: گذشت و دادگرى.

1 / 4 ـ 9: صَلاةُ اللَّيلِ

1 / 4 ـ 9: نماز شب

الكتاب

قرآن

«تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَ طَمَعًا وَ مِمَّا رَزَقْنَهُمْ يُنفِقُونَ * فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِىَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءَ بِمَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ».

«پهلوهايشان از بسترها [در دل شب]، فاصله گرفته [و به پا مى‌‌خيزند و به درگاه خدا رو مى‌‌آورند] و پروردگار خود را با بيم و اميد مى‌‌خوانند و از آنچه به آنان روزى داده‌‌ايم، انفاق مى‌‌كنند. هيچ كس نمى‌‌داند چه پاداش‌‌هاى مهمّى كه مايه روشنى چشم‌‌هاست، براى آنها نهفته شده است. اين، پاداش كارهايى است كه انجام مى‌‌دادند».

الحديث

حديث

68. صحيح مسلم عن سهل بن سعد الساعدي: شَهِدتُ مِن رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله مَجلِسا وَصَفَ فيهِ الجَنَّةَ، حَتَّى انتَهى، ثُمَّ قالَ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله في آخِرِ حَديثِهِ:

«فيها ما لا عَينٌ رَأَت، ولا اُذُنٌ سَمِعَت، ولا خَطَرَ عَلى قَلبِ بَشَرٍ».

ثُمَّ اقتَرَأَ هذِهِ الآيَةَ: «تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَ طَمَعًا وَ مِمَّا رَزَقْنَهُمْ يُنفِقُونَ * فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِىَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءَ بِمَا كَانُوايَعْمَلُونَ».

68. صحيح مسلم ـ به نقل از سهل بن سعد ساعدى ـ: در يكى از مجلس‌‌هاى پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله حاضر بودم و ايشان در آن مجلس، از اوصاف بهشت مى‌‌گفت تا آن كه توصيفش به پايان رسيد. سپس آن حضرت صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله در پايان سخنش فرمود:

«در آن جا چيزهايى هست كه نه هيچ چشمى ديده، نه هيچ گوشى شنيده و نه بر دل هيچ بشرى گذر كرده است».

پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله آن گاه، اين آيه را خواند: «پهلوهايشان از بسترها فاصله گرفته است. پروردگارشان را به بيم و اميد مى‌‌خوانند و از آنچه روزى‌‌شان كرده‌‌ايم، انفاق مى‌‌كنند. پس هيچ كس نمى‌‌داند كه چه چيزهايى از آنچه روشنى‌‌بخش ديدگان است، به پاداش كارهايى كه انجام مى‌‌داده‌‌اند، برايشان اندوخته شده است».

69. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: ما مِن عَمَلٍ حَسَنٍ يَعمَلُهُ العَبدُ إلاّ ولَهُ ثَوابٌ فِي القُرآنِ إلاّ صَلاةُ اللَّيلِ؛ فَإِنَّ اللّهَ لَم يُبَيِّن ثَوابَها لِعِظَمِ خَطَرِها عِندَهُ، فَقالَ: «تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ»إلى قَولِهِ «يَعْمَلُونَ».

69. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كار نيكى كه بنده مى‌‌كند، در قرآن برايش ثوابى ذكر شده، مگر نماز شب كه از بس نزد خدا پُر اهمّيت است، ثواب آن را معلوم نكرده و فرموده است: «پهلوهايشان از بسترها فاصله گرفته» تا: «عمل مى‌‌كنند».

1 / 4 ـ 10: صَلاةُ الجَماعَةِ

1 / 4 ـ 10: نماز جماعت

70. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ في حَديثِ نُزولِ جَبرَئيلَ وسَبعينَ ألفا مِنَ المَلائِكَةِ عَلَيهِ ـ... قُلتُ: يا جَبرَئيلُ، وما لاُِمَّتي فِي الجَماعَةِ؟

قالَ: يا مُحَمَّدُ، إذا كانَا اثنَينِ كَتَبَ اللّهُ لِكُلِّ واحِدٍ بِكُلِّ رَكعَةٍ مِئَةً وخَمسينَ صَلاةً، وإذا كانوا ثَلاثَةً كَتَبَ لِكُلِّ واحِدٍ بِكُلِّ رَكعَةٍ سِتَّمِئَةٍ صَلاةٍ،... فَإِن زادوا عَلَى العَشَرَةِ فَلَو صارَتِ السَّماواتُ كُلُّها مِدادا، وَالأَشجارُ أقلاما، وَالثَّقَلانِ مَعَ المَلائِكَةِ كُتّابا، لَم يَقدِروا أن يَكتُبوا ثَوابَ رَكعَةٍ واحِدَةٍ.

يا مُحَمَّدُ، تَكبيرَةٌ يُدرِكُهَا المُؤمِنُ مَعَ الإِمامِ خَيرٌ مِن سِتّينَ ألفَ حَجَّةٍ وعُمرَةٍ، وخَيرٌ مِنَ الدُّنيا وما فيها سَبعينَ ألفَ مَرَّةٍ.

70. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ در حديث فرود آمدن جبرئيل با هفتاد هزار فرشته بر ايشان ـ:... گفتم: اى جبرئيل! براى امّتم در [گزاردن نماز] جماعت، چه پاداشى است؟ گفت: «اى محمّد! اگر دو نفر باشند، خداوند براى هر يك [از آنها] به ازاى هر ركعتى يكصدو پنجاه نماز مى‌‌نويسد، اگر سه نفر باشند، براى هر كدام، به ازاى هر ركعتى ششصد نماز مى‌‌نويسد... و چنانچه از ده نفر بيشتر شدند، اگر همه آسمان‌‌ها مركّب شوند و درختان، قلم و جنّ و انس با فرشتگان، نويسنده، باز نمى‌‌توانند پاداش حتّى يك ركعت را بنويسند.

اى محمّد! رسيدن مؤمن به يك تكبير امام [جماعت] از شصت هزار حجّ و عمره، بهتر است و هفتاد هزار بار بهتر است از دنيا و هر آنچه در آن است».

71. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: التَّكبيرَةُ الاُولى مَعَ الإِمامِ، خَيرٌ مِنَ الدُّنيا وما فيها.

71. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: تكبير اوّل (تكبيرة الإحرام) بلافاصله پس از امام [جماعت]از دنيا و هر آنچه در آن است، بهتر است.

72. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: صَلاةُ الرَّجُلِ في مَنزِلِهِ جَماعَةً تَعدِلُ أربَعا وعِشرينَ صَلاةً، وصَلاةُ الرَّجُلِ جَماعَةً فِي المَسجِدِ تَعدِلُ ثَمانِيَ وأَربَعينَ صَلاةً مُضاعَفَةً فِي المَسجِدِ، وإنَّ الرَّكعَةَ فِي المَسجِدِ الحَرامِ ألفُ رَكعَةٍ في سِواهُ مِنَ المَساجِدِ، وإنَّ الصَّلاةَ فِي المَسجِدِ فَردا بِأَربَعٍ وعِشرينَ صَلاةً.

72. امام صادق عليه‌‌السلام: نماز مرد در خانه‌‌اش به جماعت، برابر با 24 نماز است و نمازش در مسجد به جماعت، برابر با 48 نماز است؛ يعنى نماز در مسجد، دو چندان است. همچنين يك ركعت [نماز گزاردن] در مسجد الحرام، برابر با هزار ركعت در ديگر مساجد است و نماز گزاردن به تنهايى در مسجد، برابر با 24 نماز است.

1 / 4 ـ 11: ما خَفِيَ مِنَ العِباداتِ

1 / 4 ـ 11: عبادت‌‌هاى پنهانى

73. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أعظَمُ العِبادَةِ أجرا أخفاها.

73. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: عبادتى اجرش بزرگ‌‌تر است كه پنهانى‌‌تر باشد.

74. الإمام الباقر أو الإمام الصادق عليهماالسلام: لا يَكتُبُ المَلَكُ إلاّ ما سَمِعَ، وقالَ اللّهُ عز و جل: «وَاذْكُر رَّبَّكَ فِى نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخِيفَةً» فَلا يَعلَمُ ثَوابَ ذلِكَ الذِّكرِ في نَفسِ الرَّجُلِ غَيرُ اللّهِ عز و جل لِعَظَمَتِهِ.

74. امام باقر عليه‌‌السلام يا امام صادق عليه‌‌السلام: فرشته، جز آنچه را مى‌‌شنود، نمى‌‌نويسد. خداوند عز و جل فرموده است: «و پروردگارت را در دل خويش با زارى و ترس، ياد كن». پس [اندازه] پاداش اين ياد كردن درونىِ آدمى را به جهت عظمتى كه دارد، كسى جز خداوند عز و جل نمى‌‌داند.

1 / 4 ـ 12: البُكاءُ مِن خَشيَةِ اللّهِ

1 / 4 ـ 12: گريستن از ترس خدا

75. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: ما مِن شَيءٍ إلاّ ولَهُ وَزنٌ أو ثَوابٌ إلاَّ الدُّمُوعُ؛ فَإِنَّ القَطرَةَ تُطفِئُ البِحارَ مِنَ النّارِ، فَإِذَا اغرَورَقَت عَيناهُ بِمائِها حَرَّمَ اللّهُ عز و جل سائِرَ جَسَدِهِ عَلَى النّارِ، وإن سالَتِ الدُّموعُ عَلى خَدَّيهِ لَم يَرهَق وَجهَهُ قَتَرٌ ولا ذِلَّةٌ، ولَو أنَّ عَبدا بَكى في اُمّةٍ لَرَحِمَهَا اللّهُ.

75. امام باقر عليه‌‌السلام: هيچ چيزى نيست، مگر اين كه وزنى يا پاداشى دارد، بجز اشك‌‌ها؛ زيرا يك قطره اشك، درياهاى آتش را خاموش مى‌‌سازد. هر گاه چشمان شخص از اشك پُر شود، خداى عز و جل بقيه بدن او را بر آتش حرام مى‌‌گردانَد، و اگر اشك‌‌ها بر گونه‌‌هايش روان گردد، ديگر بر چهره‌‌اش سياهى ذلّتى ننشيند. اگر در ميان امّتى يك بنده گريه كند، خداوند بر آن امّت، رحم مى‌‌آورد.

1 / 4 ـ 13: البُكاءُ عَلى أهلِ البَيتِ عليهم‌‌السلام

1 / 4 ـ 13: گريستن بر اهل بيت عليهم‌‌السلام

76. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: لِكُلِّ شَيءٍ ثَوابٌ إلاَّ الدَّمعَةَ فينا.

76. امام صادق عليه‌‌السلام: براى هر عملى، پاداشى [معيّن] است، جز اشك ريختن براى ما [كه پاداش آن، حدّ و اندازه ندارد].

1 / 4 ـ 14: إطعامُ المُؤمِنِ

1 / 4 ـ 14: طعام دادن به مؤمن

77. الكافي عن عبد اللّه‌‌ بن ميمون القداح عن الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن أطعَمَ مُؤمِنا حَتّى يُشبِعَهُ، لَم يَدرِ أحَدٌ مِن خَلقِ اللّهِ ما لَهُ مِنَ الأَجرِ فِي الآخِرَةِ؛ لا مَلَكٌ مُقَرَّبٌ ولا نَبِيٌّ مُرسَلٌ إلاَّ اللّهُ رَبُّ العالَمينَ.

ثُمَّ قالَ: مِن موجِباتِ المَغفِرَةِ إطعامُ المُسلِمِ السَّغبانِ، ثُمَّ تَلا قَولَ اللّهِ عز و جل: «أَوْ إِطْعَمٌ فِى يَوْمٍ ذِى مَسْغَبَةٍ * يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ * أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ».

77. الكافى ـ به نقل از عبد اللّه‌‌ بن ميمون قداح ـ: امام صادق عليه‌‌السلام فرمود: «هر كه مؤمنى را طعام دهد تا آن كه او را سير گردانَد، احدى از خلق خدا نمى‌‌داند كه در آخرت، چه مزدى براى اوست؛ نه فرشته مقرّب و نه پيامبر مُرسَل، مگر خداى، پروردگار عالميان».

سپس فرمود: «از جمله موجبات مغفرت، طعام دادنِ مسلمان گرسنه است». آن گاه سخن خداى عز و جل را تلاوت فرمود: «يا در روز گرسنگى طعام دادن است به يتيمى خويشاوند يا بينوايى خاك‌‌نشين».

1 / 4 ـ 15: إغاثَةُ المَلهوفِ

1 / 4 ـ 15: كمك كردن به ستم‌‌ديده فريادخواه

78. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: ما حَصَلَ الأَجرُ بِمِثلِ إغاثَةِ المَلهوفِ.

78. امام على عليه‌‌السلام: هيچ كارى به اندازه كمك كردن به ستم‌‌ديده فريادخواه، اجر ندارد.

1 / 4 ـ 16: العالِمُ

1 / 4 ـ 16: عالِم

79. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ في آخِرِ خُطبَةٍ خَطَبَها بِالمَدينَةِ قَبلَ وَفاتِهِ ـ: مَن تَعَلَّمَ القُرآنَ، وتَواضَعَ فِي العِلمِ، وعَلَّمَ عِبادَ اللّهِ، وهُوَ يُريدُ ما عِندَ اللّهِ؛ لَم يَكُن فِي الجَنَّةِ أحَدٌ أعظَمَ ثَوابا مِنهُ ولا أعظَمَ مَنزِلَةً مِنهُ، ولَم يَكُن فِي الجَنَّةِ مَنزِلٌ ولا دَرَجَةٌ رَفيعَةٌ ولا نَفيسَةٌ إلاّ كانَ لَهُ فيها أوفَرُ النَّصيبِ وأَشرَفُ المَنازِلِ.

79. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ در آخرين خطبه‌‌اى كه پيش از وفاتش در مدينه ايراد كرد ـ: هر كس قرآن را بياموزد و در [آموختن]علم، فروتنى كند و براى رسيدن به پاداش الهى، به بندگان خدا بياموزد، در بهشت، هيچ كس ثوابش از او بيشتر و منزلتش از او والاتر نخواهد بود و هيچ منزلت و درجه بالا و پُر ارجى در بهشت نيست، مگر اين كه او از آنها، بيشترين بهره يا ارجمندترين منزلت را دارد.

80. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن عَلَّمَ رَجُلاً في سَبيلِ اللّهِ آيَةً مِن كِتابِ اللّهِ أو كَلِمَةً مِن سُنَّةٍ، حَثَا اللّهُ لَهُ مِنَ الثَّوابِ يَومَ القِيامَةِ حَتّى لا يَكونَ شَيءٌ مِنَ الثَّوابِ أفضَلَ مِمّا يَحثُو اللّهُ لَهُ.

80. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس در راه خدا به مردى آيه‌‌اى از كتاب خدا يا كلمه‌‌اى از سنّت بياموزد، خداوند در روز قيامت، چنان پاداشى براى او بيفشانَد كه هيچ پاداشى برتر از آنچه براى او مى‌‌افشاند، نباشد.

81. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: العالِمُ أعظَمُ أجرا مِنَ الصّائِمِ القائِمِ الغازي في سَبيلِ اللّهِ.

81. امام على عليه‌‌السلام: عالم، اجرش بزرگ‌‌تر از روزه‌‌دار شب‌‌زنده‌‌دارِ مجاهد در راه خداست.

1 / 4 ـ 17: السُّلطانُ العادِلُ وَالرَّجُلُ المُحسِنُ

1 / 4 ـ 17: حكمران عادل و انسان نيكوكار

82. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: لَيسَ ثَوابٌ عِندَ اللّهِ سُبحانَهُ أعظَمَ مِن ثَوابِ السُّلطانِ العادِلِ وَالرَّجُلِ المُحسِنِ.

82. امام على عليه‌‌السلام: پاداشى نزد خداوند سبحان، بزرگ‌‌تر از پاداش زمامدارِ دادگر و مرد نيكوكار نيست.

1 / 4 ـ 18: وَزيرٌ صالِحٌ

1 / 4 ـ 18: وزير شايسته

83. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما مِن أحَدٍ مِنَ النّاسِ أعظَمُ أجرا مِن وَزيرٍ صالِحٍ مَعَ إمامٍ يُطيعُهُ، يَأمُرُهُ بِذاتِ اللّهِ عز و جل.

83. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: اجر هيچ يك از مردم، بزرگ‌‌تر از اجر وزيرى شايسته براى زمامدار نيست كه به او در باره خداوند [و اطاعت از فرامين او] سفارش كند و وى به توصيه‌‌هايش عمل نمايد.

1 / 4 ـ 20: كَثرَةُ الذِّكرِ

1 / 4 ـ 20: بسيار ياد كردن خدا

84. مسند ابن حنبل عن معاذ بن أنس عن رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ رَجُلاً سَأَلَهُ فَقالَ: أيُّ المُجاهِدينَ أعظَمُ أجرا؟ قالَ: أكثَرُهُم للّه‌‌ تَبارَكَ وتَعالى ذِكرا، قالَ: فَأَيُّ الصّائِمينَ أعظَمُ أجرا؟ قالَ: أكثَرُهُم للّه‌‌ تَبارَكَ وتَعالى ذِكرا.

ثُمَّ ذَكَرَ لَنَا الصَّلاةَ وَالزَّكاةَ وَالحَجَّ وَالصَّدَقَةَ، كُلُّ ذلِكَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله يَقولُ: أكثَرُهُم للّه‌‌ تَبارَكَ وتَعالى ذِكرا.

84. مسند ابن حنبل ـ به نقل از مُعاذ بن اَ نَس ـ: مردى از پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله پرسيد: پاداش كدام مجاهدان، بزرگ‌‌تر است؟

فرمود: «آنان كه بيشتر خداوند ـ تبارك و تعالى ـ را ياد كنند».

پرسيد: پاداش كدام روزه‌‌داران، بزرگ‌‌تر است؟

فرمود: «آنان كه بيشتر خداوند ـ تبارك و تعالى ـ را ياد كنند».

به همين سان [آن مرد] از نماز و زكات و حجّ و صدقه (زكات) پرسيد و هر بار، پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله مى‌‌فرمود: «آنان كه بيشتر خداوند ـ تبارك و تعالى ـ را ياد كنند».

85. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: ما يَعلَمُ عِظَمَ ثَوابِ الدُّعاءِ وتَسبيحِ العَبدِ فيما بَينَهُ وبَينَ نَفسِهِ إلاَّ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى.

85. امام صادق عليه‌‌السلام: بزرگىِ ثواب دعا و تسبيحى را كه بنده در خلوت خويش مى‌‌كند، جز خداوند ـ تبارك و تعالى ـ كسى نمى‌‌داند.

1 / 5: أسرَعُ المَثوباتِ

1 / 5: زودرس‌‌ترين پاداش‌‌ها

86. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أسرَعُ الخَيرِ ثَوابا البِرُّ.

86. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: پاداش نيكى كردن، زودتر از هر كار خوب ديگرى مى‌‌رسد.

87. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أسرَعُ الخَيرِ ثوابا، البِرُّ وصِلَةُ الرَّحِمِ.

87. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: پاداش نيكى كردن و صِله رَحِم، سريع‌‌تر از پاداش هر كار نيك ديگرى به انسان مى‌‌رسد.

88. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ أعجَلَ الخَيرِ ثَوابا صِلَةُ الرَّحِمِ.

88. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ثواب صِله رَحِم، زودتر از ثواب هر كار خير ديگرى مى‌‌رسد.

89. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لَيسَ شَيءٌ اُطيعَ اللّهُ فيهِ، أعجَلَ ثَوابا مِن صِلَةِ الرَّحِمِ.

89. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: پاداش هيچ طاعتى، شتابنده‌‌تر از پاداش صِله رَحِم نمى‌‌رسد.

90. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: الاِستِغفارُ أعظَمُ جَزاءً، وأَسرَعُ مَثوبَةً.

90. امام على عليه‌‌السلام: آمرزش‌‌خواهى، بزرگ‌‌ترين جزا و سريع‌‌ترين پاداش را در پى دارد.

1 / 6: أدوَمُ المَثوباتِ

1 / 6: پايدارترين پاداش‌‌ها

91. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إذا ماتَ الإِنسانُ انقَطَعَ عَنهُ عَمَلُهُ إلاّ مِن ثَلاثَةٍ: إلاّ مِن صَدَقَةٍ جارِيَةٍ، أو عِلمٍ يُنتَفَعُ بِهِ، أو وَلَدٍ صالِحٍ يَدعو لَهُ.

91. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر گاه انسان بميرد، رشته عملش قطع مى‌‌شود، مگر سه چيز كه دنباله دارد: صدقه جارى، يا دانشى كه مردم از آن بهره مند شوند، يا فرزند نيكوكارى كه برايش دعا كند.

92. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ثَلاثٌ يَبقَينَ لِلعَبدِ بَعدَ مَوتِهِ: صَدَقَةٌ أجراها، وعِلمٌ أحياهُ، وذُرِّيَّةٌ يَبقَونَ بَعدَهُ يَذكُرونَ اللّهَ عز و جل.

92. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: سه چيز است كه براى بنده پس از مرگش نيز باقى مى‌‌مانند: صدقه جاريه‌‌اى كه او برجاى گذاشته، دانشى كه او زنده كرده است، و فرزندانى كه پس از او زنده بمانند و ذكر خداى عز و جل گويند.

93. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ثَلاثٌ لَكَ بَعدَ مَوتِهِ: صَدَقَةٌ، وعِلمٌ، وذُرِّيَّةٌ.

93. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: سه چيز است كه پس از مرگ هم به تو سود مى‌‌رسانند: صدقه، علم و فرزندان [خوب].

94. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أربَعَةٌ تَجري عَلَيهِم اُجورُهُم بَعدَ المَوتِ: مَن ماتَ مُرابِطاً في سَبيلِ اللّهِ، ومَن عَلَّمَ عِلماً اُجرِيَ لَهُ ما عُمِلَ به، ومَن تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ فَأَجرُها يَجري لَهُ ما جَرَت، ورَجُلٌ تَرَكَ وَلَدا صالِحا فَهُوَ يَدعو لَهُ.

94. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: چهار كس‌‌اند كه پس از مردن نيز همچنان اجر كارشان به آنها داده مى‌‌شود: كسى كه در حال مرزبانىِ در راه خدا بميرد و كسى كه علمى را آموزش دهد، تا زمانى كه به آن علم، عمل شود، اجر آن براى او ادامه مى‌‌يابد و كسى كه صدقه [جاريه]اى بدهد تا زمانى كه آن صدقه ادامه دارد، به او اجر داده مى‌‌شود؛ و كسى كه فرزند شايسته‌‌اى از خود بر جاى گذارد و او برايش دعا كند.

95. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ مِمّا يَلحَقُ المُؤمِنَ مِن عَمَلِهِ وحَسَناتِهِ بَعدَ مَوتِهِ: علِما عَلَّمَهُ ونَشَرَهُ، ووَلَدا صالِحا تَرَكَهُ، ومُصحَفا وَرَّثَهُ، أو مَسجِدا بَناهُ، أو بَيتا لاِبنِ السَّبيلِ بَناهُ، أو نَهرا أجراهُ، أو صَدَقَةً أخرَجَها مِن مالِهِ في صِحَّتِهِ وحَياتِهِ يَلحَقُهُ مِن بَعدِ مَوتِهِ.

95. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: از اعمال و حَسَنات مؤمن، آنچه پس از مرگش [ثوابش] به او مى‌‌رسد، دانشى است كه تعليم مى‌‌دهد و منتشر مى‌‌كند يا فرزند صالحى كه از خود بر جاى مى‌‌نهد يا قرآنى كه به ارث مى‌‌گذارد يا مسجدى كه مى‌‌سازد يا خانه‌‌اى كه براى مسافران مى‌‌سازد يا نهرى كه جارى مى‌‌كند يا صدقه‌‌اى كه در زمان تندرستى و حيات از دارايى خود برقرار مى‌‌سازد. [ثواب اينها] بعد از مرگش به او مى‌‌رسد.

96. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خَمسَةٌ في قُبورِهِم وثَوابُهُم يَجري إلى ديوانِهِم: مَن غَرَسَ نَخلاً، ومَن حَفَرَ بِئرا، ومَن بَنى للّه‌‌ مَسجِدا، ومَن كَتَبَ مُصحَفا، ومَن خَلَّفَ ابنا صالِحا.

96. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: پنج نفر در گور خويش مى‌‌آرَمَند و پاداششان، همچنان به كارنامه آنان سرازير است: كسى كه درخت خرمايى بنشاند، كسى كه چاهى حفر كند، كسى كه براى خدا مسجدى بسازد، كسى كه مصحفى بنويسد، و كسى كه فرزند شايسته‌‌اى از خود بر جاى نهد.

97. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن بَنى بُنيانا مِن غَيرِ ظُلمٍ ولاَ اعتِداءٍ، أو غَرَسَ غَرسا في غَيرِ ظُلمٍ ولاَ اعتِداءٍ، كانَ لَهُ أجرٌ جارٍ مَا انتَفَعَ بِهِ مِن خَلقِ اللّهِ تَبارَكَ وتَعالى.

97. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس بنايى بسازد، بدون آن كه در آن، مرتكب ستمى و تجاوزى شود يا درختى بنشاند، بدون آن كه در آن، مرتكب ستمى و تجاوزى شود، تا زمانى كه آفريده‌‌اى از آفريدگان خداى ـ تبارك و تعالى ـ از آن بهره‌‌مند مى‌‌شوند، براى آن كس، اجر و پاداش نوشته مى‌‌شود.

98. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: سِتَّةٌ تَلحَقُ المُؤمِنَ بَعدَ وَفاتِهِ: وَلَدٌ يَستَغفِرُ لَهُ، ومُصحَفٌ يُخَلِّفُهُ، وغَرسٌ يَغرِسُهُ، وقَليبٌ يَحفِرُهُ، وصَدَقَةٌ يُجريها، وسُنَّةٌ يُؤخَذُ بِها مِن بَعدِهِ.

98. امام صادق عليه‌‌السلام: شش چيز است كه [ثواب آنها] بعد از وفات مؤمن به او مى‌‌رسد: فرزندى كه برايش آمرزش بطلبد، مصحفى كه از خود بر جاى گذارد، نهالى كه بكارد، چاهى كه آن را حفر كند، صدقه‌‌اى كه جارى سازد، و سنّتى كه بعد از او به كار بسته شود.

99. الكافي عن فضيل بن عياض: سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام عَنِ الجِهادِ سُنَّةٌ أم فَريضَةٌ؟

فَقالَ: الجِهادُ عَلى أربَعَةِ أوجُهٍ: فَجِهادانِ فَرضٌ وجِهادٌ سُنَّةٌ لا يُقامُ إلاّ مَعَ الفَرضِ... أمَّا الجِهادُ الَّذي هُوَ سُنَّةٌ، فَكُلُّ سُنَّةٍ أقامَهَا الرَّجُلُ وجاهَدَ في إقامَتِها وبُلوغِها وإحيائِها، فَالعَمَلُ وَالسَّعيُ فيها مِن أفضَلِ الأَعمالِ، لِأَنَّها إحياءُ سُنَّةٍ، وقَد قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: «مَن سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أجرُها وأَجرُ مَن عَمِلَ بِها إلى يَومِ القِيامَةِ، مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن اُجورِهِم شَيءٌ».

99. الكافى ـ به نقل از فضيل بن عياض ـ: از امام صادق عليه‌‌السلام پرسيدم: آيا جهاد، سنّت (مستحب) است يا فريضه (واجب)؟

فرمود: «جهاد، چهار گونه است: دو گونه آن، فريضه است و [سوم،] جهاد سنّت است، سنّتى كه جز با فريضه بر پا نمى‌‌شود... امّا جهادى كه سنّت [محض] است، هر سنّتى است كه انسان، آن را برپا كند و براى برپايى و كمال و زنده داشتنش بكوشد و كار و كوشش در آن، از برترين اعمال است؛ زيرا آن، زنده كردن سنّت است. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: "هر كس سنّتى نيكو پى نهد، اجرش و اجر كسانى كه تا روز قيامت به آن عمل مى‌‌كنند، از آنِ اوست، بى‌‌آن كه از اجرهاى عاملان، چيزى كم شود"».

100. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن سَنَّ فِي الإِسلامِ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أجرُها وأَجرُ مَن عَمِلَ بِها بَعدَهُ، مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن اُجورِهِم شَيءٌ.

100. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس در اسلام، سنّت نيكويى بگذارد، اجر آن و اجر كسانى كه پس از او به آن سنّت عمل كنند، برايش باشد، بدون آن كه از اجر عمل‌‌كنندگان چيزى كم شود.

101. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أحيا سُنَّةً مِن سُنَّتي قَد اُميتَت بَعدي، فَإِنَّ لَهُ مِنَ الأَجرِ مِثلَ مَن عَمِلَ بِها مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن اُجورِهِم شَيئا. ومَنِ ابتَدَعَ بِدعَةَ ضَلالَةٍ لا تُرضِي اللّهَ ورَسولَهُ، كانَ عَلَيهِ مِثلُ آثامِ مَن عَمِلَ بِها لا يَنقُصُ ذلِكَ مِن أوزارِ النّاسِ شَيئا.

101. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس سنّتى از سنّت‌‌هاى مرا كه آن را پس از من از ميان برده‌‌اند، زنده كند، براى او اجرى همانند اجر كسانى باشد كه به آن سنّت عمل كنند، بى آن كه از اجر آنان، چيزى كاسته شود، و هر كس بدعتى گمراه كننده پديد آورَد كه خدا و رسولش را راضى نسازد، بر او گناهانى باشد به اندازه گناهان كسانى كه به آن بدعت، عمل مى‌‌كنند، بى آن كه چيزى از وزر و بال مردمان كاسته شود.

102. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما مِن رَجُلٍ يَنعَشُ لِسانُهُ حَقّا يُعمَلُ بِهِ بَعدَهُ إلاّ أجرَى اللّهُ عَلَيهِ أجرَهُ إلى يَومِ القِيامَةِ، ثُمَّ وَفّاهُ اللّهُ عز و جل ثَوابَهُ يَومَ القِيامَةِ.

102. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هيچ مردى نيست كه زبانش حقيقتى را يادآورى و بازگو كند و بعد از او به آن حقيقت عمل شود، مگر اين كه خداوند براى اين كار او تا روز قيامت، اجر قرار دهد و سپس خداى عز و جل در روز قيامت، پاداشش را كامل به او عطا فرمايد.

103. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن دَعا إلى هُدىً كانَ لَهُ مِنَ الأَجرِ مِثلُ اُجورِ مَن تَبِعَهُ لا يَنقُصُ ذلِكَ مِن اُجورِهِم شَيئا، ومَن دَعا إلى ضَلالَةٍ كانَ عَلَيهِ مِنَ الإِثمِ مِثلُ آثامِ مَن تَبِعَهُ لا يَنقُصُ ذلِكَ مِن آثامِهِم شَيئا.

103. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس به راه درستى فرا خواند، برايش اجرى همانند اجر كسانى باشد كه از او پيروى كنند، بى‌‌آن كه از اجر آن كسان، چيزى كاسته شود و هر كس به گم‌‌راهه‌‌اى فرا خواند، برايش گناهى همانند گناهان كسانى باشد كه از او پيروى كنند، بى‌‌آن كه از گناهان آن كسان، چيزى كاسته گردد.

104. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: مَن عَلَّمَ بابَ هُدىً فَلَهُ مِثلُ أجرِ مَن عَمِلَ بِهِ ولا يُنقَصُ اُولئِكَ مِن اُجورِهِم شَيئا، ومَن عَلَّمَ بابَ ضَلالٍ كانَ عَلَيهِ مِثلُ أوزارِ مَن عَمِلَ بِهِ ولا يُنقَصُ اُولئِكَ مِن أوزارِهِم شَيئا.

104. امام باقر عليه‌‌السلام: هركس بابى از هدايت را ياد بدهد، پاداش همه كسانى را كه بدان عمل مى‌‌كنند، دارد، بى‌‌آن كه چيزى از پاداش آنان كاسته شود و هركس باب گم‌‌راهى را ياد دهد، گناهان همه كسانى كه بدان عمل كنند، بر گردن اوست، بى‌‌آن كه چيزى از گناهان آنان، كم شود.

105. عنه عليه‌‌السلام: مَن سَنَّ سُنَّةَ عَدلٍ فَاتُّبِعَ، كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن عَمِلَ بِها مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن اُجورِهِم شَيءٌ. ومَن سَنَّ سُنَّةَ جَورٍ فَاتُّبِعَ، كانَ عَلَيهِ وِزرُ مَن عَمِلَ بِها مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن أوزارِهِم شَيءٌ.

105. امام باقر عليه‌‌السلام: هر كس سنّت عادلانه و درستى بگذارد و پيروى شود، برايش همانند اجر كسانى باشد كه به آن عمل كنند، بدون آن كه از اجر آن كسان، چيزى كم شود و هر كس سنّت ظالمانه و منحرفى بگذارد و پيروى شود، گناه كسانى كه به آن عمل كنند، به گردن او باشد، بدون آن كه از گناه آن كسان، چيزى كم شود.

106. الكافي عن معاوية بن عمّار: قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام: ما يَلحَقُ الرَّجُلَ بَعدَ مَوتِهِ؟ فَقالَ: سُنَّةٌ سَنَّها يُعمَلُ بهِا بَعدَ مَوتِهِ، فَيَكونُ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن عَمِلَ بِها مِن غَيرِ أن يُنتَقَصَ مِن اُجوِرِهم شَيءٌ، وَالصَّدَقَةُ الجارِيَةُ تَجري مِن بَعدِهِ، وَالوَلَدُ الصّالِحُ يَدعو لِوالِدَيهِ بَعدَ مَوتِهِما، ويَحُجُّ ويَتَصَدَّقُ عَنهُما، ويُعتِقُ ويَصومُ ويُصَلّي عَنهُما.

فَقُلتُ: اُشرِكُهُما في حَجّي؟ قالَ: نَعَم.

106. الكافى ـ به نقل از معاوية بن عمّار ـ: به امام صادق عليه‌‌السلام گفتم: پس از مرگ انسان، [ثوابِ] چه چيزهايى به او مى‌‌رسد؟ فرمود: «راه و رسمى [نيكو] كه بگذارد و پس از مردنش به آن عمل شود. در اين صورت، همانند اجر كسانى كه به آن عمل كنند، براى او باشد، بدون آن كه از اجر آنان، چيزى كاسته گردد؛ صدقه جارى كه پس از مرگ او ادامه يابد؛ و فرزند شايسته كه پس از مرگ پدر و مادرش براى آنان دعا كند و از طرف آنها حج بگزارد و وصدقه دهد و بنده آزاد كند و روزه بگيرد و نماز بخواند».

گفتم: آن دو را در حجّ خودم شريك سازم؟ فرمود: «آرى».

107. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: خَيرُ ما يُخَلِّفُ الرَّجُلُ بَعدَهُ ثَلاثَةٌ: وَلَدٌ بارٌّ يَستَغفِرُ لَهُ، وسُنَّةُ خَيرٍ يُقتَدى بِهِ فيها، وصَدَقَةٌ تَجري مِن بَعدِهِ.

107. امام صادق عليه‌‌السلام: بهترين چيزى كه انسان از خود بر جاى مى‌‌گذارد، سه چيز است: فرزند نيكى كه برايش طلب آمرزش كند، روش نيكويى كه در آن از او پيروى شود، و صدقه جارى.

108. عنه عليه‌‌السلام: لَيسَ يَتبَعُ الرَّجُلَ بَعدَ مَوتِهِ مِنَ الأَجرِ إلاّ ثَلاثُ خِصالٍ: صَدَقَةٌ أجراها في حَياتِهِ فَهِيَ تَجري بَعدَ مَوتِهِ، وسُنَّةُ هُدىً سَنَّها فَهِيَ يُعمَلُ بِها بَعدَ مَوتِهِ، ووَلَدٌ صالِحٌ يَدعو لَهُ.

108. امام صادق عليه‌‌السلام: بعد از مرگ انسان، هيچ اجرى برايش استمرار نمى‌‌يابد، مگر [اجر]سه چيز: صدقه‌‌اى كه در زمان حياتش به جريان اندازد كه اين صدقه پس از مرگش هم جريان مى‌‌يابد [و اجرش پيوسته براى او منظور مى‌‌شود]؛ راه و رسم درستى كه بنا نهد و پس از مرگش به آن عمل شود؛ و فرزند شايسته‌‌اى كه برايش دعا كند.

109. عنه عليه‌‌السلام: ميراثُ اللّهِ مِن عَبدِهِ المُؤمِنِ؛ الوَلَدُ الصّالِحُ يَستَغفِرُ لَهُ.

109. امام صادق عليه‌‌السلام: ميراث خدا از بنده مؤمنش، فرزند شايسته‌‌اى است كه براى او آمرزش مى‌‌طلبد.

110. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَرَّ عيسَى بنُ مَريَمَ عليه‌‌السلام بِقَبرٍ يُعَذَّبُ صاحِبُهُ، ثُمَّ مَرَّ بِهِ مِن قابِلٍ فَإِذا هُوَ لا يُعَذَّبُ، فَقالَ: يا رَبِّ مَرَرتُ بِهذَا القَبرِ عامَ أوَّلَ: فَكانَ يُعَذَّبُ، ومَرَرتُ بِهِ العامَ فَإِذا هُوَ لَيسَ يُعَذَّبُ؟!

فَأَوحَى اللّهُ إلَيهِ: أنَّهُ أدرَكَ لَهُ وَلَدٌ صالِحٌ فَأَصلَحَ طَريقا وآوى يَتيما، فَلِهذا غَفَرتُ لَهُ بِما فَعَلَ ابنُهُ.

110. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: عيسى بن مريم عليه‌‌السلام بر گورى گذشت كه صاحب آن، عذاب مى‌‌شد. يك سال بعد نيز بر همان گور گذشت و ديد كه ديگر عذاب نمى‌‌شود. گفت: خداوندا! پارسال از اين گور گذشتم و صاحبش عذاب مى‌‌شد و امسال كه از آن مى‌‌گذرم، ديگر عذاب نمى‌‌شود؟!

خداوند به او وحى فرمود: «فرزند صالحى داشت كه بزرگ شد و راهى را ساخت و يتيمى را پناه داد و من او را به سبب آنچه فرزندش انجام داد، آمرزيدم».

111. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إنَّ الصَّلاةَ وَالصَّومَ وَالصَّدَقَةَ وَالحَجَّ وَالعُمرَةَ وكُلَّ عَمَلٍ صالِحٍ يَنفَعُ المَيِّتَ، حَتّى إنَّ المَيِّتَ لَيَكونُ في ضيقٍ فَيُوَسَّعُ عَلَيهِ، فَيُقالُ: هذا بِعَمَلِ ابنِكَ فُلانٍ، وأَخيكَ فُلانٍ.

111. امام صادق عليه‌‌السلام: نماز و روزه و صدقه و حجّ و عمره و هر كار نيكى، نفعش به شخصى كه از دنيا رفته است، مى‌‌رسد، تا جايى كه اگر ميّت در تنگنا باشد، در گشايش قرار مى‌‌گيرد و گفته مى‌‌شود: «اين به سبب عمل فلان پسر و فلان برادر توست».

112. الإمام الرضا عليه‌‌السلام ـ مِن دُعائِهِ لِوالِدَيهِ ـ: سَيِّدي، وإن عَرَفتَ مِن عَمَلي شَيئا يَرفَعُ مِن مَقامِهِما ويَزيدُ في إكرامِهِما، فَاجعَلهُ ما يوجِبُهُ حَقُّهُما لَهُما.

112. امام رضا عليه‌‌السلام ـ در دعاى ايشان براى پدر و مادرش ـ: سروَر من! اگر چيزى از عمل من سراغ دارى كه مقام آن دو را بالا مى‌‌برد و بر گراميداشتشان مى‌‌افزايد، آن عمل را چيزى قرار ده كه حقّ آن دو ايجاب مى‌‌كند.

الفصل الثاني: الحَثُّ عَلى طَلَبِ المَثوباتِ

فصل دوم: تشويق به پاداش‌‌جويى

2 / 1: عَظَمَةُ ثَوابِ الآخِرَةِ

2 / 1: بزرگىِ پاداش آخرت

الكتاب

قرآن

«وَ إِذَا رَأَيْتَ ثَمَّ رَأَيْتَ نَعِيمًا وَ مُلْكًا كَبِيرًا».

«و هنگامى كه آن جا را ببينى، نعمت‌‌ها و ملك بزرگى را مى‌‌بينى».

«إِنَّ هَذَا الْقُرْءَانَ يَهْدِى لِلَّتِى هِىَ أَقْوَمُ وَ يُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّلِحَتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِيرًا».

«اين قرآن، به راهى كه استوارترين راه‌‌هاست، هدايت مى‌‌كند و به مؤمنانى كه اعمال صالح انجام مى‌‌دهند، بشارت مى‌‌دهد كه براى آنها پاداش بزرگى است».

«ءَامِنُواْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ أَنفِقُواْ مِمَّا جَعَلَكُم مُّسْتَخْلَفِينَ فِيهِ فَالَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمْ وَ أَنفَقُواْ لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ».

«به خدا و رسولش ايمان بياوريد و از آنچه شما را جانشين و نماينده[ى خود] در آن قرار داده، انفاق كنيد؛ [زيرا] كسانى كه از شما ايمان بياورند و انفاق كنند، اجر بزرگى دارند».

«إِنَّ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَيْبِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ كَبِيرٌ».

«[امّا] كسانى كه از پروردگارشان در نهان مى‌‌ترسند، مسلّماً آمرزش و پاداش بزرگى دارند».

«الَّذِينَ اسْتَجَابُواْ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ مِن بَعْدِ مَا أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُواْ مِنْهُمْ وَاتَّقَوْاْ أَجْرٌ عَظِيمٌ * الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُواْ لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَنًا وَقَالُواْ حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ * فَانقَلَبُواْ بِنِعْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ لَّمْ يَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَاتَّبَعُواْ رِضْوَ نَ اللَّهِ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِيمٍ».

«آنها كه دعوت خدا و پيامبر را، پس از آن همه جراحاتى كه به ايشان رسيد، اجابت كردند [و هنوز زخم‌‌هاى ميدان اُحد التيام نيافته بود، به سوى ميدان «حمراء الأسد» حركت نمودند]، براى كسانى از آنها كه نيكى كردند و تقوا پيش گرفتند، پاداش بزرگى است. اينها كسانى بودند كه [بعضى از] مردم، به آنان گفتند: مردم (لشكر دشمن) براى [حمله به] شما اجتماع كرده‌‌اند، از آنها بترسيد؛ امّا اين سخن، بر ايمانشان افزود و گفتند: «خدا، ما را كافى است و او بهترين حامى ماست». به همين جهت، آنها [از اين ميدان،] با نعمت و فضل پروردگارشان، باز گشتند، در حالى كه هيچ ناراحتى‌‌اى به آنان نرسيد و از رضاى خدا، پيروى كردند و خداوند، داراى فضل و بخشش بزرگى است».

«مَّا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُطْلِعَكُمْ عَلَى الْغَيْبِ وَلَكِنَّ اللَّهَ يَجْتَبِى مِن رُّسُلِهِ مَن يَشَاءُ فَٔامِنُواْ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَإِن تُؤْمِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَلَكُمْ أَجْرٌ عَظِيمٌ».

«چنين نبود كه خداوند، مؤمنان را به همان گونه كه شما هستيد، وا گذارد، مگر آن كه ناپاك را از پاك، جدا سازد، و نيز چنين نبود كه خداوند، شما را از اسرار غيب، آگاه كند [تا مؤمنان و منافقان را از اين راه بشناسيد. اين بر خلاف سنّت الهى است]؛ ولى خداوند از ميان رسولان خود، هر كس را بخواهد، بر مى‌‌گزيند. پس به خدا و رسولان او ايمان بياوريد و اگر ايمان بياوريد و تقوا پيشه كنيد، پاداش بزرگى براى شماست».

«مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَلهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَ نًا سِيمَاهُمْ فِى وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَ لِكَ مَثَلُهُمْ فِى التَّوْرَلةِ وَ مَثَلُهُمْ فِى الاْءِنجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْٔهُ فَٔازَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِيمَا».

«محمّد، فرستاده خداست و كسانى كه با او هستند، در برابر كفّار، سرسخت و شديد، و در ميان خود، مهربان‌‌اند. پيوسته آنها را در حال ركوع و سجود مى‌‌بينى، در حالى كه همواره فضل خدا و رضاى او را مى‌‌طلبند. نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده، نمايان است. اين توصيف آنان در تورات و توصيف آنان در انجيل است، همانند زراعتى كه جوانه‌‌هاى خود را خارج ساخته، سپس به تقويت آن پرداخته تا محكم شده و بر پاى خود ايستاده است و به قدرى نموّ و رشد كرده كه زارعان را به شگفتى وا مى‌‌دارد. اين براى آن است كه كافران را به خشم آورد، [ولى] به كسانى از آنها كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌‌اند، خداوند، وعده آمرزش و اجر عظيمى داده است».

«لَّكِنِ الرَّ سِخُونَ فِى الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَالْمُقِيمِينَ الصَّلَوةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الاْخِرِ أُوْلَلءِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا».

«ولى راسخانِ در علم از آنها و مؤمنان، به تمام آنچه بر تو نازل شده و آنچه پيش از تو نازل گرديده، ايمان مى‌‌آورند. [همچنين]نمازگزاران و زكات دهندگان و ايمان آورندگان به خدا و روز قيامت، به زودى به همه آنان، پاداش عظيمى خواهيم داد».

«إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَ الْمُصَّدِّقَتِ وَ أَقْرَضُواْ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَعَفُ لَهُمْ وَ لَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ».

«مردان و زنان انفاق كننده و آنها كه [از اين راه] به خدا «قرض الحسنه» دهند، [اين قرض الحسنه] براى آنان مضاعف مى‌‌شود و پاداش پُرارزشى دارند».

«هُوَ الَّذِى يُصَلِّى عَلَيْكُمْ وَ مَلَلءِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُم مِّنَ الظُّلُمَتِ إِلَى النُّورِ وَ كَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا * تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلَمٌ وَ أَعَدَّ لَهُمْ أَجْرًا كَرِيمًا».

«او كسى است كه بر شما درود و رحمت مى‌‌فرستد، و فرشتگان او [نيز] براى شما تقاضاى رحمت مى‌‌كنند تا شما را از ظلمات [جهل و شرك گناه] به سوى نور [ايمان و علم و تقوا]رهنمون گردد. او نسبت به مؤمنان، همواره مهربان بوده است. تحيّت آنان در روزى كه او را ديدار مى‌‌كنند، سلام است و براى آنها، پاداش پُرارزشى فراهم ساخته است».

«إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ».

«امّا كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دادند، پاداشى بى منّت و بى‌‌پايان دارند».

«وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ فِى رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ لَهُم مَّا يَشَاءُونَ عِندَ رَبِّهِمْ ذَ لِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ * ذَ لِكَ الَّذِى يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ».

«كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌‌اند، در باغ‌‌هاى بهشت‌‌اند و هر چه بخواهند، نزد پروردگارشان براى آنها فراهم است. اين است فضل [و بخشش]بزرگ. اين، همان چيزى است كه خداوند، بندگانش را كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌‌اند، به آن نويد مى‌‌دهد».

«إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ لَهُمْ جَنَّتٌ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ ذَ لِكَ الْفَوْزُ الْكَبِيرُ».

«و براى كسانى كه ايمان آوردند و اعمال شايسته انجام دادند، باغ‌‌هايى از بهشت است كه نهرها زير درختانش جارى است و اين، نجات و پيروزى بزرگ است!».

«يَوْمَ يَجْمَعُكُمْ لِيَوْمِ الْجَمْعِ ذَ لِكَ يَوْمُ التَّغَابُنِ وَ مَن يُؤْمِنم بِاللَّهِ وَ يَعْمَلْ صَلِحًا يُكَفِّرْ عَنْهُ سَئِّاتِهِ وَ يُدْخِلْهُ جَنَّتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَ لِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ».

«اين در زمانى خواهد بود كه همه شما را در روز اجتماع (روز رستاخيز) گردآورى مى‌‌كند. آن روز، روز تغابن (روز احساس خسارت و پشيمانى) است و هر كس به خدا ايمان بياورد و عمل صالح انجام دهد، گناهان او را مى‌‌بخشد و او را در باغ‌‌هايى از بهشت كه نهرها از زير درختانش جارى است، وارد مى‌‌كند، جاودانه در آن مى‌‌مانند و اين، پيروزى بزرگ است!».

«وَ مَن يَأْتِهِ مُؤْمِنًا قَدْ عَمِلَ الصَّلِحَتِ فَأُوْلَلءِكَ لَهُمُ الدَّرَجَتُ الْعُلَى».

«و هر كس با ايمان نزد او آيد و اعمال صالح انجام داده باشد، چنين كسانى درجات عالى دارند...».

«فَلاَ تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِىَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءَ بِمَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ».

«هيچ كس نمى‌‌داند چه پاداش‌‌هاى مهمّى كه مايه روشنى چشم‌‌هاست، براى آنها نهفته شده. اين، پاداش كارهايى است كه انجام مى‌‌دادند».

«وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَوَ تُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ».

«و شتاب كنيد براى رسيدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتى كه وسعت آن، آسمان‌‌ها و زمين است و براى پرهيزگاران آماده شده است».

«أُوْلَلءِكَ جَزَاؤُهُم مَّغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَجَنَّتٌ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِينَ فِيهَا وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَمِلِينَ».

«آنها پاداششان، آمرزش پروردگار و بهشت‌‌هايى است كه از زير درختانش، نهرها جارى است. جاودانه در آن مى‌‌مانند. چه نيكوست پاداش اهل عمل».

«وَ سِيقَ الَّذِينَ اتَّقَوْاْ رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَرًا حَتَّى إِذَا جَاءُوهَا وَ فُتِحَتْ أَبْوَ بُهَا وَ قَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا سَلَمٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَلِدِينَ * وَ قَالُواْ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى صَدَقَنَا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَيْثُ نَشَاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعَمِلِينَ».

«و كسانى كه تقواى الهى پيشه كردند، گروه گروه، به سوى بهشت برده مى‌‌شوند. هنگامى كه به آن مى‌‌رسند، درهاى بهشت، گشوده مى‌‌شود و نگهبانان به آنان مى‌‌گويند: «سلام بر شما! گوارايتان باد اين نعمت‌‌ها! داخل بهشت شويد و جاودانه بمانيد». آنها مى‌‌گويند: ستايش، مخصوص خداوندى است كه به وعده خويش در باره ما وفا كرد و زمين [بهشت]را ميراث ما قرار داد كه هر جا را بخواهيم، منزلگاه خود قرار دهيم. چه نيكوست پاداش عمل كنندگان».

«وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ لَنُبَوِّئَنَّهُم مِّنَ الْجَنَّةِ غُرَفًا تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِينَ فِيهَا نِعْمَ أَجْرُ الْعَمِلِينَ».

«و كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دادند، آنان را در غرفه‌‌هايى از بهشت، جاى مى‌‌دهيم كه نهرها در زير آن جارى است. جاودانه در آن خواهند ماند. چه خوب است پاداش عمل كنندگان!».

«... لِّلَّذِينَ أَحْسَنُواْ فِى هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَ لَدَارُ الاْخِرَةِ خَيْرٌ وَ لَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِينَ».

«براى كسانى كه نيكى كردند، در اين دنيا، نيكى است و سراى آخرت، از آن هم بهتر است؛ و چه خوب است سراى پرهيزگاران!».

الحديث

حديث

113. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إذا كانَ يَومُ القِيامَةِ حَشَرَ اللّهُ الخَلائِقَ، نادى مُنادٍ: لِيَقُم أهلُ الفَضلِ، فَيَقومُ فِئامٌ مِنَ النّاسِ فَتَستَقبِلُهُمُ المَلائِكَةُ يُبَشِّرونَهُم بِالجَنَّةِ، ويَقولونَ: ما فَضلُكُم هذَا الَّذي تَدخُلونَ بَهِ الجَنَّةَ قَبلَ الحِسابِ؟

فَيَقولونَ: كُنّا نَعفو عَمَّن ظَلَمَنا، ونَصِلُ مَن قَطَعَنا، ونَحلُمُ إذا جُهِلَ عَلَينا.

فَيُقالُ لَهُمُ: اُدخُلُوا الجَنَّةَ، فَنِعمَ أجرُ العامِلينَ.

ثُمَّ يُنادي مُنادٍ: لِيَقُم أهلُ الصَّبرِ، فَيَقومُ فِئامٌ مِنَ النّاسِ فَتَستَقبِلُهُمُ المَلائِكَةُ يُبَشِّرونَهُم بِالجَنَّةِ، ويَقولونَ: ما صَبرُكُم هذَا الَّذي تَدخُلونَ بِهِ الجَنَّةَ قَبلَ الحِسابِ؟

فَيَقولونَ: كُنّا نَصبِرُ أنفُسَنا عَلى طاعَةِ اللّهِ، ونَصبِرُ عَن مَعاصِي اللّهِ.

فَيُقالُ لَهُم: اُدخُلُوا الجَنَّةَ، فَنِعمَ أجرُ العامِلينَ.

ثُمَّ يُنادي مُنادٍ: لِيَقُم جيرانُ اللّهِ في دارِ السَّلامِ، فَيَقومُ فِئامٌ مِنَ النّاسِ فَتَستَقبِلُهُمُ المَلائِكَةُ يُبَشِّرونَهُم بِالجَنَّةِ، ويَقولونَ: ما فَضلُكُم هذَا الَّذي جاوَرتُم بِهِ اللّهَ في دارِ السَّلامِ؟

فَيَقولونَ: كُنّا نَتَحابُّ فِي اللّهِ، ونَتَزاوَرُ فِي اللّهِ، ونَتَواصَلُ فِي اللّهِ، ونَتَباذَلُ فِي اللّهِ.

فَيُقالُ لَهُمُ: اُدخُلُوا الجَنَّةَ، فَأَنتُم جيرانُ اللّهِ في دارِ السَّلامِ.

113. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: چون روز رستاخيز شود، خداوند، آفريدگان را گِرد مى‌‌آورَد و ندا دهنده‌‌اى ندا مى‌‌دهد كه: «بخشايشگران، برخيزند!». پس گروهى از مردم، بر مى‌‌خيزند و فرشتگان، به پيشوازشان مى‌‌روند و آنان را به بهشت، مژده مى‌‌دهند و مى‌‌گويند: اين بخشايشگرىِ شما چه بوده كه به سبب آن، پيش از حسابرسى، به بهشت مى‌‌رويد؟

آنها مى‌‌گويند: ما چنان بوديم كه از هر كس بر ما ستم مى‌‌كرد، گذشت مى‌‌كرديم و به هر كه از ما مى‌‌بُريد، مى‌‌پيوستيم [و صله رحم مى‌‌كرديم] و با هر كه به ما نادانى روا مى‌‌داشت [و گستاخى مى‌‌كرد]، بردبارى مى‌‌ورزيديم.

پس بديشان گفته مى‌‌شود: به بهشت در آييد، كه چه نيكوست مزد عمل كنندگان!

آنگاه، ندا دهنده‌‌اى ندا مى‌‌دهد كه: «اهل شكيبايى برخيزند!». پس گروهى از مردم، بر مى‌‌خيزند و فرشتگان، به پيشوازشان مى‌‌روند و آنان را به بهشت، مژده مى‌‌دهند و مى‌‌گويند: اين شكيبايى شما، چه بوده كه به سبب آن، پيش از حسابرسى، به بهشت مى‌‌رويد؟

آنها مى‌‌گويند: خويشتن را بر طاعت خدا به شكيب وا مى‌‌داشتيم و در ترك معاصى خدا، شكيبايى مى‌‌ورزيديم.

پس بديشان گفته مى‌‌شود: به بهشت در آييد كه چه نيكوست مزد عمل كنندگان!

سپس، ندا دهنده‌‌اى ندا مى‌‌دهد كه: «همسايگان خدا در سراى سلامت برخيزند!». سپس گروهى از مردم بر مى‌‌خيزند و فرشتگان، به پيشوازشان مى‌‌روند و آنها را به بهشت، مژده مى‌‌دهند و مى‌‌گويند: اين امتياز شما، چه بوده كه به سبب آن، در سراى سلامت، همسايه خدا گشته‌‌ايد؟

آنها مى‌‌گويند: ما براى خدا يكديگر را دوست مى‌‌داشتيم و براى خدا به ديدار يكديگر مى‌‌رفتيم و براى خدا با يكديگر رابطه داشتيم و براى خدا به يكديگر بخشش مى‌‌نموديم.

پس بديشان گفته مى‌‌شود: به بهشت در آييد كه شما همسايگان خدا در سراى سلامت هستيد!

114. الإمام زين العابدين عليه‌‌السلام: إذا جَمَعَ اللّهُ عز و جل الأَوَّلينَ وَالآخِرينَ، قامَ مُنادٍ فَنادى يُسمِعُ النّاسَ فَيَقولُ: أينَ المُتَحابّونَ فِي اللّهِ؟ فَيَقومُ عُنُقٌ مِنَ النّاسِ، فَيُقالُ لَهُم: اِذهَبوا إلَى الجَنَّةِ بِغَيرِ حِسابٍ.

قالَ: فَتَلَقّاهُمُ المَلائِكَةُ فَيَقولونَ: إلى أينَ؟ فَيَقولونَ: إلَى الجَنَّةِ بِغَيرِ حِسابٍ، قالَ: فَيقولونَ: فَأَيُّ ضَربٍ أنتُم مِنَ النّاسِ؟ فَيَقولونَ: نَحنُ المُتَحابّونَ فِي اللّهِ، قالَ: فَيَقولونَ: وأَيَّ شَيءٍ كانَت أعمالُكُم؟ قالوا: كُنّا نُحِبُّ فِي اللّهِ ونُبغِضُ فِي اللّهِ، قالَ: فَيَقولونَ: نِعمَ أجرُ العامِلينَ.

114. امام زين العابدين عليه‌‌السلام: آن گاه كه خداوند عز و جل، اوّلين و آخرين آفريدگان را گِرد آورَد، ندا دهنده‌‌اى بر مى‌‌خيزد و با صداى بلند كه مردم [همگى] مى‌‌شنوند، مى‌‌گويد: «كجايند كسانى كه دوستى آنان به خاطر خدا بوده است؟».

پس گروه بسيارى از مردم، بر مى‌‌خيزند. به ايشان گفته مى‌‌شود: «بدون حسابرسى به بهشت برويد».

فرشتگان، جلوِ آنان را مى‌‌گيرند و مى‌‌گويند: كجا؟! مى‌‌گويند: بدون محاسبه، به بهشت [مى‌‌رويم]. فرشتگان مى‌‌گويند: شما كدامين گروه از مردميد؟ مى‌‌گويند: ما كسانى بوديم كه دوستى ما به خاطر خدا بود.

فرشتگان مى‌‌گويند: اعمال شما چه بوده است؟

مى‌‌گويند: ما براى خدا، دوست مى‌‌داشتيم و براى خدا، دشمنى مى‌‌ورزيديم. پس فرشتگان مى‌‌گويند: چه خوب است مزد عمل كنندگان!

115. الإمام الكاظم عليه‌‌السلام: إنَّ عَلِيَّ بنَ الحُسَينِ عليه‌‌السلام لَمّا حَضَرَتهُ الوَفاةُ اُغمِيَ عَلَيهِ، ثُمَّ فَتَحَ عَينَيهِ وقَرَأَ: «إِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ»و «إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ» وقالَ: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى صَدَقَنَا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَيْثُ نَشَاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعَمِلِينَ»، ثُمَّ قُبِضَ مِن ساعَتِهِ ولَم يَقُل شَيئا.

115. امام كاظم عليه‌‌السلام: چون هنگام وفات على بن الحسين عليه‌‌السلام رسيد، بى‌‌هوش گرديد. سپس چشم‌‌هاى خويش را گشود و سوره «إذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ» و سوره «إنّا فَتَحْنا لَكَ...»را خواند و گفت: «ستايش، ويژه خدايى است كه به وعده خود در باره ما وفا كرد و زمين [بهشت] را ميراث ما قرار داد، كه هر جا را بخواهيم منزلگاه خود سازيم. چه نيكوست مزد عمل كنندگان» و در همان لحظه، قبضِ روح شد و چيزى نفرمود.

116. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: قوموا إلى جَنَّةٍ عَرضُهَا السَّماواتُ وَالأَرضُ.

116. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: پيش به سوى بهشتى كه پهنه‌‌اش آسمان‌‌ها و زمين است.

117. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ العَبدَ لَيُعطى عَلى بابِ الجَنَّةِ ما يَكادُ فُؤادُهُ يَطيرُ، لَولا أنَّ اللّهَ بَعَثَ مَلَكا لِيَشُدَّ فُؤادَهُ.

117. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: بر درِ بهشت، به بنده چيزى داده مى‌‌شود كه نزديك است دلش از جا كَنْده شود، اگر خداوند، فرشته‌‌اى را نفرستد تا دل او را قوى گردانَد.

118. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَوضِعُ سَوطٍ فِي الجَنَّةِ، خَيرٌ مِنَ الدُّنيا وما فيها.

118. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: [حتّى] جايگاه يك تازيانه در بهشت، از دنيا و هر آنچه در دنياست، بهتر است.

119. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لَقابُ قَوسِ أحَدِكُم فِي الجَنَّةِ، خَيرٌ مِمّا طَلَعَت عَلَيهِ الشَّمسُ أو تَغرُبُ.

119. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مقدار طول يك كمان از جايى (سهمى) كه هر يك از شما در بهشت دارد، بهتر از همه چيزهايى است كه خورشيد بر آنها طلوع يا غروب مى‌‌كند.

120. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: إن كُنتُم راغِبينَ لا مَحالَةَ، فَارغَبوا في جَنَّةٍ عَرضُهَا السَّماواتُ وَالأَرضُ.

120. امام على عليه‌‌السلام: اگر ناگزير رغبت داريد، پس رغبت خود را متوجّه بهشتى كنيد كه پهنايش به اندازه آسمان‌‌ها و زمين است.

121. عنه عليه‌‌السلام: الجَنَّةُ أفضَلُ غايَةٍ.

121. امام على عليه‌‌السلام: بهشت، برترين هدف است.

122. عنه عليه‌‌السلام: ثَوابُ عَمَلِكَ أفضَلُ مِن عَمَلِكَ.

122. امام على عليه‌‌السلام: پاداش عمل تو برتر از عملت است.

123. عنه عليه‌‌السلام: لَيسَ شَيءٌ بِخَيرٍ مِنَ الخَيرِ إلاّ ثَوابُهُ.

123. امام على عليه‌‌السلام: چيزى بهتر از خوبى وجود ندارد، مگر پاداش آن.

124. عنه عليه‌‌السلام: الثَّوابُ عَلَى المُصيبَةِ أعظَمُ مِن قَدرِ المُصيبَةِ.

124. امام على عليه‌‌السلام: پاداش مصيبت، بزرگ‌‌تر از اندازه مصيبت است.

125. عنه عليه‌‌السلام: ثَوابُ الآخِرَةِ يُنسي مَشَقَّةَ الدُّنيا.

125. امام على عليه‌‌السلام: پاداش آخرت، رنج و سختى دنيا را از ياد مى‌‌برَد.

126. عنه عليه‌‌السلام: مَن أمَّلَ ثَوابَ الحُسنى لَم تُنكَد آمالُهُ.

126. امام على عليه‌‌السلام: هر كه پاداش سراى نيكوتر (آخرت) را آرزو كند، آرزوهايش دشوار نمى‌‌گردد.

127. عنه عليه‌‌السلام: فَوَ اللّهِ لَو حَنَنتُم حَنينَ الوالِهِ العَجلانِ، ودَعَوتُم بِمِثلِ دُعاءِ الأَنامِ، وجَأَرتُم جُؤارَ مُتَبَتِّلِ الرُّهبانِ، وخَرَجتُم إلَى اللّهِ مِنَ الأَموالِ وَالأَولادِ التِماسَ القُربَةِ إلَيهِ فِي ارتِفاعِ دَرَجَةٍ عِندَهُ، أو غُفرانِ سَيِّئَةٍ أحصَتها كَتَبَتُهُ وحَفِظَتها رُسُلُهُ، لَكانَ قَليلاً فيما أرجو لَكُم مِن ثَوابِهِ، وأَتَخَوَّفُ عَلَيكُم مِن أليمِ عِقابِهِ.

127. امام على عليه‌‌السلام: به خدا سوگند كه اگر همانند ناله شتر بچّه مُرده بناليد و همچون دعا كردن مردمان، دعا كنيد و همانند زارى راهبان تارك دنيا، صدا به استغاثه و زارى بلند كنيد و در راه خدا با هدف تقرب‌‌جويى و بالا رفتن رتبه‌‌اى نزد او از دارايى‌‌ها و فرزندان ببُريد يا گناهى را كه كاتبانش آن را ثبت كرده و فرشتگانش حفظش كرده‌‌اند، آمرزيده شود، همه اينها در مقابل پاداشى كه از خدا براى شما اميد دارم و كيفر دردناك او كه از آن بر شما مى‌‌ترسم، اندك است.

راجع: ص546 (من يؤتى أجره بغير حساب).

ر. ك: ص547 (كسانى كه اجرشان بى‌‌حساب داده مى‌‌شود).

2 / 2: فَضلُ الرَّغبَةِ فِي الثَّوابِ وَالرَّهبَةِ مِنَ العِقابِ

2 / 2: ارزش ميل به پاداش و ترس از كيفر

الكتاب

قرآن

«تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَ طَمَعًا وَ مِمَّا رَزَقْنَهُمْ يُنفِقُونَ».

«پهلوهايشان از بسترها [براى نماز شب] دور مى‌‌شود، پروردگار خويش را با بيم و اميد مى‌‌خوانند و از آنچه روزيشان داده‌‌ايم انفاق مى‌‌كنند».

الحديث

حديث

128. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: لَقَد رَأَيتُ أصحابَ مُحَمَّدٍ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، فَما أرى أحَدا يُشبِهُهُم مِنكُم! لَقَد كانوا يُصبِحونَ شُعثا غُبرا، وقَد باتوا سُجَّدا وقِياما، يُراوِحونَ بَينَ جِباهِهِم وخُدودِهِم، ويَقِفونَ عَلى مِثلِ الجَمرِ مِن ذِكرِ مَعادِهِم! كَأَنَّ بَينَ أعيُنِهِم رُكَبَ المِعزى مِن طولِ سُجودِهِم، إذا ذُكِرَ اللّهُ هَمَلَت أعيُنُهُم حَتّى تَبُلَّ جُيوبَهُم ومادوا كَما يَميدُ الشَّجَرُ يَومَ الرّيحِ العاصِفِ؛ خَوفا مِنَ العِقابِ، ورَجاءً لِلثَّوابِ.

128. امام على عليه‌‌السلام: من ياران محمّد صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله را ديده‌‌ام. و هيچ يك از شما را نديده‌‌ام كه همچون آنان باشيد. صبح كه مى‌‌شد، ژوليده و گردآلود بودند؛ چراكه شب را در سجده و قيام به سر برده بودند. گاه پيشانى‌‌هايشان را بر خاك مى‌‌نهادند و گاه، گونه‌‌هايشان را از ياد رستاخيزشان. تو گويى بر روى تكّه‌‌هاى آتش مى‌‌ايستادند [و بى‌‌قرار و بى‌‌تاب بودند]. گويا پيشانى‌‌هايشان، بر اثر سجده‌‌هاى طولانى، مانند زانوان بُز [، سفت و ضمخت]بود. هر گاه خدا ياد مى‌‌شد، چشمانشان اشك‌‌بار مى‌‌گشت، چنان كه جامه‌‌هايشان را تَر مى‌‌كرد، و از ترس كيفر و به اميد پاداش، مانند تكان خوردن و لرزش درخت در يك روز توفانى، مى‌‌لرزيدند.

129. عنه عليه‌‌السلام ـ في صِفَةِ المُتَّقينَ ـ: ولَولاَ الأَجَلُ الَّذي كَتَبَ اللّهُ عَلَيهِم، لَم تَستَقِرَّ أرواحُهُم في أجسادِهِم طَرفَةَ عَينٍ؛ شَوقا إلَى الثَّوابِ وخَوفا مِنَ العِقابِ.

129. امام على عليه‌‌السلام ـ در توصيف پرهيزگاران ـ: اگر نبود اَجَلى كه خداوند براى آنان نوشته است، از شوق پاداش و ترس از كيفر، جان‌‌هايشان چشم بر هم زدنى در كالبدهايشان نمى‌‌مانْد.

130. عنه عليه‌‌السلام: اِبتَذِل نَفسَكَ فيمَا افتَرَضَ اللّهُ عَلَيكَ، راجِيا ثَوابَهُ ومُتَخَوِّفا عِقابَهُ.

130. امام على عليه‌‌السلام: نفس خويش را در راه آنچه خدا بر تو فرض كرده است، به اميد پاداش و ترس از كيفر او، به تسليم و خضوع وا دار.

131. عنه عليه‌‌السلام: اِرغَبوا في ثَوابِ اللّهِ، وخافوا عِقابَهُ.

131. امام على عليه‌‌السلام: به پاداش خدا راغب باشيد و از كيفر او بترسيد.

132. عنه عليه‌‌السلام: إنَّمَا السَّعيدُ مَن خافَ العِقابَ فَأَمِنَ، ورَجَا الثَّوابَ فَأَحسَنَ، وَاشتاقَ إلَى الجَنَّةِ فَادَّلَجَ.

132. امام على عليه‌‌السلام: خوش‌‌بخت، آن كسى است كه از كيفر [خدا] ترسيد، پس ايمن گرديد و به پاداش، اميد بست و نيكوكارى پيشه كرد و شوقِ بهشت در دلش جاى گرفت و شبانه راه پيمود.

133. عنه عليه‌‌السلام: لا تَهتَمَّنَّ إلاّ فيما يُكسِبُكَ أجرا، ولا تَسعَ إلاّ فِي اغتِنامِ مَثوبَةٍ.

133. امام على عليه‌‌السلام: جز در آنچه برايتان مزد دارد، نينديشيد و جز براى به دست آوردن پاداش نكوشيد.

134. عنه عليه‌‌السلام: اِكتِسابُ الثَّوابِ أفضَلُ الأَرباحِ، وَالإِقبالُ عَلَى اللّهِ رَأسُ النَّجاحِ.

134. امام على عليه‌‌السلام: كسب كردن ثواب، برترين سود است و روى آوردن به خدا، در رأس كاميابى است.

135. عنه عليه‌‌السلام: لا رِبحَ كَالثَّوابِ.

135. امام على عليه‌‌السلام: هيچ سودى چون ثواب نيست.

136. عنه عليه‌‌السلام: لا ذُخرَ كَالثَّوابِ.

136. امام على عليه‌‌السلام: هيچ اندوخته‌‌اى چون پاداش [خداوند] نيست.

137. عنه عليه‌‌السلام: اِعمَل تَدَّخِر.

137. امام على عليه‌‌السلام: كار كن تا بيندوزى.

138. الإمام زين العابدين عليه‌‌السلام: جَعَلَنَا اللّهُ وإيّاكُم مِنَ الزّاهِدينَ في عاجِلِ زَهرَةِ الحَياةِ الدُّنيا، الرّاغِبينَ لاِجِلِ ثَوابِ الآخِرَةِ، فَإِنَّما نَحنُ بِهِ ولَهُ.

138. امام زين العابدين عليه‌‌السلام: خداوند، ما و شما را از زهدوَرزانِ به زرق و برق كنونى زندگى دنيا، و از راغبانِ به پاداش آينده آخرت قرار دهد؛ چرا كه ما وابسته به او و از آنِ اوييم.

139. عنه عليه‌‌السلام ـ في دُعائِهِ لِوُلدِهِ ـ اللّهُمَّ... إنَّكَ خَلَقتَنا وأَمَرتَنا ونَهَيتَنا، ورَغَّبتَنا في ثَوابِ ما أمَرتَنا، ورَهَّبتَنا عِقابَهُ.

139. امام زين العابدين عليه‌‌السلام ـ در دعاى ايشان براى فرزندانش ـ: بار خدايا!... تو ما را آفريدى و به ما امر و نهى كردى و به پاداش آنچه ما را بِدان امر فرمودى، ترغيبمان كردى و از كيفر [آنچه از آن نهى كردى]، ما را ترساندى.

140. عنه عليه‌‌السلام: اللّهُمَّ فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِهِ، وَاجعَل هَمَساتِ قُلوبِنا، وحَرَكاتِ أعضائِنا، ولَمَحاتِ أعيُنِنا، ولَهَجاتِ ألسِنَتِنا، في موجِباتِ ثَوابِكَ؛ حَتّى لا تَفوتَنا حَسَنَةٌ نَستَحِقُّ بِها جَزاءَكَ، ولا تَبقى لَنا سَيِّئَةٌ نَستَوجِبُ بِها عِقابَكَ.

140. امام زين العابدين عليه‌‌السلام: بار خدايا! بر محمّد و خاندان محمّد، درود فرست و رازهاى دل‌‌ها و جنبش‌‌هاى اندام‌‌ها و چشم بر هم زدن‌‌هاى ما و سخنان زبان‌‌هاى ما را در آنچه موجب ثواب و پاداش تو گردد، قرار ده تا كار نيكى كه به سبب آن سزاوار پاداش تو مى‌‌گرديم، از دستمان نرود و كار بدى كه به واسطه آن مستوجب كيفر تو شويم، برايمان باقى نمانَد.

141. عنه عليه‌‌السلام: اللّهُمَّ ارزُقنا خَوفَ عِقابِ الوَعيدِ، وشَوقَ ثَوابِ المَوعودِ؛ حَتّى نَجِدَ لَذَّةَ ما نَدعوكَ بِهِ، وكَآبَةَ ما نَستَجيرُكَ مِنهُ.

141. امام زين العابدين عليه‌‌السلام: خدايا! ترس از عقوبتِ وعده بد (دوزخ) و شوق به ثوابِ وعده خوب (بهشت) را روزى ما فرما تا لذّت آنچه را از تو مى‌‌خواهيم و اندوه آنچه را كه از آن به تو پناه مى‌‌بريم، در يابيم.

2 / 3: فَضلُ الاِحتِسابِ في عِدَّةٍ مِنَ العِباداتِ

2 / 3: فضيلت انجام دادن خالصانه برخى عبادت‌‌ها

2 / 3 ـ 1: الاِحتِسابُ فِي الأَذانِ

2 / 3 ـ 1: اذان گفتن براى رضاى خدا

142. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أذَّنَ في سَبيلِ اللّهِ صَلاةً واحِدَةً، ايمانا وَاحتِسابا، وتَقَرُّبا إلَى اللّهِ، غَفَرَ اللّهُ لَهُ ما سَلَفَ مِن ذُنوبِهِ، ومَنَّ عَلَيهِ بِالعِصمَةِ فيما بَقِيَ مِن عُمُرِهِ، وجَمَعَ بَينَهُ وبَينَ الشُّهَداءِ فِي الجَنَّةِ.

142. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس در راه خدا و از سرِ ايمان و براى خشنودى خدا و تقرّب به خداوند، براى يك نماز، اذان بگويد، خداوند، گناهان گذشته او را مى‌‌آمرزد و در باقى مانده عمرش، او را از گناه، نگه مى‌‌دارد و وى را در بهشت با شهدا گِرد مى‌‌آورَد.

143. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: مَن أذَّنَ عَشرَ سِنينَ مُحتَسِبا يَغفِرُ اللّهُ لَهُ مُدَّ بَصَرِهِ وصَوتِهِ فِي السَّماءِ، ويُصَدِّقُهُ كُلُّ رَطبٍ ويابِسٍ سَمِعَهُ، ولَهُ مِن كُلِّ مَن يُصَلّي مَعَهُ في مَسجِدِهِ سَهمٌ، ولَهُ مِن كُلِّ مَن يُصَلّي بِصَوتِهِ حَسَنَةٌ.

143. امام باقر عليه‌‌السلام: هر كس به مدّت ده سال، براى رضاى خدا اذان بگويد، خداوند به اندازه‌‌اى كه نگاه و صداى مؤذّن در آسمان مى‌‌رسد، گناهانش را مى‌‌آمرزد و هر تَر و خشكى كه بانگ اذانش را بشنود، او را تصديق مى‌‌كند و از [پاداش] هر كه در مسجد او با وى نماز بخواند، او را سهمى است و از [حسناتِ] هر كه با صداى او نماز بخواند، برايش حسنه‌‌اى است.

144. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن سَمِعَ المُؤَذِّنَ يَقولُ: «أشهَدُ أن لا إلهَ إلاَّ اللّهُ وأَشهَدُ أنَّ مُحَمَّدا رَسولُ اللّهِ» فَقالَ مُصَدِّقا مُحتَسِبا: «وأَنَا أشهَدُ أن لا إلهَ إلاَّ اللّهُ وأَشهَدُ أنَّ مُحَمَّدا رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، وأَكتَفي بِهِما عَمَّن أبى وجَحَدَ، واُعينُ بِهِما مَن أقَرَّ وشَهِدَ» كانَ لَهُ مِنَ الأَجرِ عَدَدُ مَن أنكَرَ وجَحَدَ ومِثلُ عَدَدِ مَن أقَرَّ وعَرَفَ.

144. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس بانگ «أشهد أن لا إله إلاّ اللّه‌‌» و «أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه‌‌» مؤذّن را بشنود و از روى باور و براى رضاى خدا بگويد: «من نيز گواهى مى‌‌دهم كه معبودى جز خداى يكتا نيست و گواهى مى‌‌دهم كه محمّد صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله پيامبر خداست و اين دو، در برابر همه كسانى كه ناباور و منكِرند، مرا بس است و با گفتن اين دو [شهادت]، كسى را كه بدانها اقرار مى‌‌كند و گواهى مى‌‌دهد، تأييد مى‌‌كنم»، به شمارِ كسانى كه منكِر و ناباورند و به شمارِ كسانى كه اقرار و باور دارند، براى او پاداش خواهد بود.

2 / 3 ـ 2: الاِحتِسابُ فِي الصَّلَواتِ

2 / 3 ـ 2: نماز خواندن براى طلب رضايت خدا

145. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أدّى خَمسَ صَلَواتٍ إيمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ.

145. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس نمازهاى پنج‌‌گانه را از سرِ ايمان و براى رضاى خدا بخواند، گناهان گذشته‌‌اش آمرزيده مى‌‌شود.

146. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أتَى الجُمُعَةَ إيمانا وَاحتِسابا استَأنَفَ العَمَلَ.

146. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كه از روى ايمان و به حساب خدا، در نماز جمعه شركت كند، اعمالش را از نو آغازيده است (خداوند به پاداش آن، گناهان گذشته‌‌اش را مى‌‌آمرزد و نامه عمل جديدى برايش باز مى‌‌كند).

147. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أربَعَةٌ يَستَأنِفونَ العَمَلَ: المَريضُ إذا بَرَأَ، وَالمُشرِكُ إذا أسلَمَ، وَالحاجُّ إذا فَرَغَ، وَالمُنصَرِفُ مِنَ الجُمُعَةِ إيمانا وَاحتِسابا.

147. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: چهار دسته‌‌اند كه اعمالشان را (به خاطر بخشش گناهان گذشته‌‌اشان) از نو مى‌‌آغازند: مريض، آن گاه بهبود يابد و مشركى كه اسلام آورد و حج‌‌گزار، آن گاه كه حج را به پايان رسانَد و كسى كه نماز جمعه را از سرِ ايمان و براى رضاى خدا بخواند.

2 / 3 ـ 3: الاِحتِسابُ فِي الصِّيامِ

2 / 3 ـ 3: روزه گرفتن براى رضاى خدا

148. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: شَهرُ رَمَضانَ شَهرٌ فَرَضَ اللّهُ عز و جل عَلَيكُم صِيامَهُ، فَمَن صامَهُ ايمانا وَاحتِسابا خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ كَيَومَ وَلَدَتهُ اُمُّهُ.

148. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ماه رمضان، ماهى است كه خداوند، روزه آن را بر شما واجب ساخت. پس هر كس آن را از روى ايمان و به اميد پاداش [الهى] روزه بدارد، از گناهانش بيرون مى‌‌آيد، همچون روزى كه مادرش او را زاده است.

149. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما مِن مُؤمِنٍ يَصومُ شَهرَ رَمَضانَ احتِسابا إلاّ أوجَبَ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى لَهُ سَبعَ خِصالٍ، أوَّلُها: يَذوبُ الحَرامُ في جَسَدِهِ، وَالثّانِيَةُ: يَقرُبُ مِن رَحمَةِ اللّهِ عز و جل، وَالثّالِثَةُ: يَكونُ قَد كَفَّرَ خَطيئَةَ آدَمَ أبيهِ عليه‌‌السلام، وَالرّابِعَةُ: يُهَوِّنُ اللّهُ عَلَيهِ سَكَراتِ المَوتِ، وَالخامِسَةُ: أمانٌ مِنَ الجوعِ وَالعَطَشِ يَومَ القِيامَةِ، وَالسّادِسَةُ: يُعطيهِ اللّهُ بَراءَةً مِنَ النّارِ، وَالسّابِعَةُ: يُطعِمُهُ اللّهُ عز و جل مِن طَيِّباتِ الجَنَّةِ.

149. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هيچ مؤمنى نيست كه براى خدا، ماه رمضان را روزه بدارد، مگر آن كه خداوند ـ تبارك و تعالى ـ هفت ويژگى را براى او حتمى مى‌‌سازد: نخست، حرام در بدنش ذوب مى‌‌شود؛ دوم، به رحمت خداوند، نزديك مى‌‌گردد؛ سوم، كفّاره خطاى پدرش آدم عليه‌‌السلام را ادا مى‌‌كند؛ چهارم، خداوند، دشوارى‌‌هاى جان دادن را بر او آسان مى‌‌سازد؛ پنجم، از گرسنگى و تشنگى روز قيامت، ايمن مى‌‌گردد؛ ششم، خداوند به او از آتش، امان مى‌‌دهد؛ و هفتم: خداوند به او از نعمت‌‌هاى پاكيزه بهشت مى‌‌خورانَد.

150. الإمام زين‌‌العابدين عليه‌‌السلام ـ كانَ يَدعو بِهذَا الدُّعاءِ في شَهرِ رَمَضانَ ـ: اللّهُمَّ ارزُقني فيهِ تَمامَ صِيامِهِ، وبُلوغَ الأَمَلِ في قِيامِهِ، وَاستِكمالَ ما يُرضيكَ عَنّي صَبرا وإيمانا ويَقينا وَاحتِسابا، ثُمَّ تَقَبَّل ذلِكَ مِنّي بِالأَضعافِ الكَثيرَةِ وَالأَجرِ العَظيمِ.

150. امام زين العابدين عليه‌‌السلام ـ در هر روز از ماه رمضان، اين دعا را مى‌‌خواند ـ: خداوندا! در اين ماه، روزه‌‌دارىِ كامل، عبادت در نهايت آرزو، و به كمال رساندن آنچه را خرسندت مى‌‌سازد، از روى شكيبايى و ايمان و يقين و خلوص، روزى‌‌ام كن. سپس آن را چندين برابر و با پاداش بزرگ، از ما قبول فرما!

151. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن صامَ يَومَ الجُمُعَةِ صَبرا وَاحتِسابا اُعطِيَ أجرَ عَشَرَةِ أيّامٍ غُرٍّ زُهرٍ لا تُشاكِلُ أيّامَ الدُّنيا.

151. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس روز جمعه را از سرِ شكيبايى و براى خدا روزه بگيرد، پاداشِ روزه ده روز نورانى و تابان كه شباهتى به روزهاى دنيا ندارد، به او داده مى‌‌شود.

152. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن صامَ مِن رَجَبٍ يَوما إيمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ... مَن صامَ يَوما مِن شَعبانَ إيمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ.

152. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس يك روز از ماه رجب را از سرِ ايمان و براى رضاى خدا روزه بگيرد، آمرزيده مى‌‌شود... هر كس يك روز از ماه شعبان را از سرِ ايمان و براى رضاى خدا روزه بگيرد، آمرزيده مى‌‌شود.

153. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: مَن صامَ يَومَ عَرَفَةَ مُحتَسِبا فَكَأَنَّما صامَ الدَّهرَ.

153. امام على عليه‌‌السلام: هر كس روز عرفه را براى رضاى خدا روزه بگيرد، چنان است كه همه عمرش را روزه گرفته باشد.

2 / 3 ـ 4: الاِحتِسابُ في زِيارَةِ البَيتِ وَالتَّلبِيَةِ

2 / 3 ـ 4: زيارت كعبه و لبيك گفتن براى رضاى خدا

154. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن نَظَرَ إلَى البَيتِ إيمانا وَاحتِسابا نَظرَةً واحِدَةً غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ وما تَأَخَّرَ.

154. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس از سرِ ايمان و براى رضاى خدا، يك نگاه به خانه كعبه اندازد، گناهانش سرتاسر، آمرزيده مى‌‌شود.

155. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن لَبّى في إحرامِهِ سَبعينَ مَرَّةً إيمانا وَاحتِسابا أشهَدَ اللّهُ لَهُ ألفَ ألفِ مَلَكٍ بِبَراءَةٍ مِنَ النّارِ وبَراءَةٍ مِنَ النِّفاقِ.

155. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه در اِحرامش، از روى ايمان و اميد به پاداش الهى، هفتاد بار «لبّيك» بگويد، خداوند، هزارْ هزار فرشته را شاهد مى‌‌گيرد كه او را از دوزخ و نفاق، رهايى داده است.

2 / 3 ـ 5: الاِحتِسابُ فِي الجِهادِ

2 / 3 ـ 5: جهاد كردن براى رضايت خدا

156. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إن قُتِلتَ في سَبيلِ اللّهِ صابِرا مُحتَسِبا مُقبِلاً غَيرَ مُدبِرٍ، كَفَّرَ اللّهُ عَنكَ خَطاياكَ... إلاَّ الدَّينَ، كَذلِكَ قالَ لي جِبريلُ عليه‌‌السلام.

156. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: اگر در راه خدا با پايدارى و اخلاص و در حال پيشروى، نه پشت كردن [به دشمن]، كشته شوى، خداوند، گناهانت را پاك مى‌‌كند... بجز دَيْن را. جبرئيل عليه‌‌السلام اين چنين به من گفت.

157. السيرة النبوية لابن هشام: قالَ [مُحَمَّدُ بنُ إسحاقَ]: ثُمَّ خَرَجَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله [مِنَ العَريشِ] إلَى النّاسِ [يَنظُرُ القِتالَ]، فَحَرَّضَهُم وقالَ: وَالَّذي نَفسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ، لا يُقاتِلُهُمُ اليَومَ رَجُلٌ فَيُقتَلُ صابِرا مُحتَسِبا، مُقبِلاً غَيرَ مُدبِرٍ، إلاّ أدخَلَهُ اللّهُ الجَنَّةَ.

157. السيرة النبويّة ـ به نقل از محمّد بن اسحاق ـ: پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله [براى ديدن وضعيت نبرد، از چادر فرماندهى]سوى مردم آمد [و جنگيدن مسلمانان را مى‌‌نگريست] و آنان را تشويق كرد و فرمود: سوگند به آن كه جان محمّد در دست اوست، امروز هيچ مردى [از شما] با آنان نجنگد و با پايدارى و اخلاص و در حال پيشروى و بدون عقب‌‌نشينى كشته نشود، مگر اين كه خداوند، او را به بهشت بَرَد.

158. الإمام عليّ عليه‌‌السلام ـ في أهلِ البَصرَةِ ـ:... قَد قامَتِ الفِئَةُ الباغِيَةُ فَأَينَ المُحتَسِبونَ، وقَد سُنَّت لَهُمُ السُّنَنُ وقُدِّمَ لَهُمُ الخَبَرُ، ولِكُلِّ ضَلَّةٍ عِلَّةٌ، ولِكُلِّ ناكِثٍ شُبهَةٌ، وَاللّهِ لا أكونُ كَمُستَمِعِ اللَّدمِ، يَسمَعُ النّاعِيَ ويَحضُرُ الباكِيَ ثُمَّ لايَعتَبِرُ.

158. امام على عليه‌‌السلام ـ در باره مردم بصره ـ:... اينك گروه تجاوزگر به پا خاسته است. پس كجايند گروهى كه براى خدا جهاد كنند؟ راه‌‌هاى راست برايشان گشوده شد و از پيش، آنان را [از وقوع اين حادثه] خبر دادند. براى هر گمراهى‌‌اى دليلى وجود دارد و براى هر پيمان‌‌شكنى، شبهه‌‌اى است. به خدا سوگند، من مانند شنونده‌‌اى نيستم كه صداى بر سر و سينه زدن را بشنود و صداى جارچى مرگ را بشنود و بر سرِ گريه كنندگان حاضر شود، ولى عبرت نگيرد.

159. الإرشاد للمفيد ـ في مَقتَلِ عَبدِ اللّهِ بنِ الحَسَنِ بنِ عَلِيٍ عليهماالسلام ـ: نادَى الغُلامُ: يا امَّتاه، فَأَخَذَهُ الحُسَينُ عليه‌‌السلام فَضَمَّهُ إلَيهِ وقالَ: يَابنَ أخي اصبِر عَلى ما نَزَلَ بِكَ، وَاحتَسِب في ذلِكَ الخَيرَ، فَإِنَّ اللّهَ يُلحِقُكَ بِآبائِكَ الصّالِحينَ.

159. الإرشاد، مفيد ـ در باره كشته شدن عبد اللّه‌‌ بن حسن بن على عليهماالسلام ـ: اين نوجوان صدا زد: آى مادر! حسين عليه‌‌السلام او را گرفت و در آغوش كشيد و فرمود: «اى پسر برادرم! در برابر آنچه بر سرت آمده است، شكيبا باش و آن را خير به حساب آور؛ زيرا كه خداوند، تو را به پدران شايسته‌‌ات ملحق خواهد كرد».

2 / 3 ـ 6: الاِحتِسابُ فِي الإِنفاقِ

2 / 3 ـ 6: نفقه دادن براى رضاى خدا

160. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ لِعَلِيٍ عليه‌‌السلام ـ: يا عَلِيُ احتَسِب بِما تُنفِقُ عَلى نَفسِكَ تَجِدهُ عِندَ اللّهِ مَذخورا.

160. تحف العقول ـ از سفارش پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به امير مؤمنان ـ:... اى على! آنچه براى خودت هزينه مى‌‌كنى، آن را به حساب خدا بگذار كه در پيشگاه خدا، آن را ذخيره شده، خواهى يافت.

161. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أنفَقَ عَلَى ابنَتَينِ أو اُختَينِ أو ذَواتَي قَرابَةٍ، يَحتَسِبُ النَّفَقَةَ عَلَيهِما حَتّى يُغنِيَهُمَا اللّهُ مِن فَضلِهِ عز و جل أو يَكفِيَهُما، كانَتا لَهُ سِترا مِنَ النّارِ.

161. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس دو دختر يا دو خواهر و يا دو زن خويشاوندش را براى رضاى خدا خرجى دهد تا زمانى كه خداوند عز و جل از فضل خود آن دو را بى‌‌نياز گردانَد يا كفايتشان كند، آن دو براى او پوششى در برابر آتش باشند.

162. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن آوى يَتيما أو يَتيمَينِ ثُمَّ صَبَرَ وَاحتَسَبَ، كُنتُ أنَا وهُوَ فِي الجَنَّةِ كَهاتَينِ ـ وحَرَّكَ إصبَعَيهِ السَّبّابَةَ وَالوُسطى ـ.

162. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس يك يا دو يتيم را پناه دهد و سپس شكيبايى كند و رضاى خدا را در نظر داشته باشد، من و او در بهشت، همانند اين دو [در كنار هم] باشيم ـ و دو انگشت نشانه و ميانه‌‌اش را تكان داد ـ.

2 / 3 ـ 7: الاِحتِسابُ فِي الصَّبرِ عَلَى الشَّدائِدِ

2 / 3 ـ 7: شكيبايى در سختى‌‌ها براى رضاى خدا

163. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن صَبَرَ وَاحتَسَبَ لَم يَخرُج مِنَ الدُّنيا حَتّى يُقِرَّ اللّهُ لَهُ عَينَهُ في أعدائِهِ، مَعَ ما يَدَّخِرُ لَهُ فِي الآخِرَةِ.

163. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس براى رضاى خدا [در سختى‌‌ها و ناملايمات] شكيبايى ورزد، از دنيا نرود تا آن كه خداوند او را در باره دشمنانش شادكام گرداند، بعلاوه اجرى كه براى آخرتش مى‌‌اندوزد.

164. الإمام الهادي عليه‌‌السلام ـ عِندَ قبرِ أميرِ المُؤمِنينَ عليه‌‌السلام ـ: السَّلامُ عَلَيكَ يا وَلِيَّ اللّهِ، أنتَ أوَّلُ مَظلومٍ... صَبَرتَ وَاحتَسَبتَ حَتّى أتاكَ اليَقينُ.

164. امام هادى عليه‌‌السلام ـ در كنار قبر امير مؤمنان عليه‌‌السلام ـ: سلام بر تو اى ولىّ خدا! تو نخستين مظلومى... تو شكيبايى كردى و به حساب خدا گذاشتى تا آن كه رحلتت فرا رسيد.…

165. تاريخ دمشق عن أنس: دَخَلتُ مَعَ النَّبِيِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله نَعودُ زَيدَ بنَ أرقَمَ، وهُوَ يَشتَكي عَينَيهِ، فَقالَ: يا زَيدُ أرَأَيتَ إن كانَ بَصَرُكَ لِما بِهِ، قالَ: إذا أصبِرُ وأَحتَسِبُ، فَقالَ: وَالَّذي نَفسي بِيَدِهِ لَئِن كانَ بَصَرُكَ لِما بِهِ فَصَبَرتَ وَاحتَسَبتَ لَتَلقَيَنَّ اللّهَ تَعالى لَيسَ عَلَيكَ ذَنبٌ.

165. تاريخ دمشق ـ به نقل از اَ نَس ـ: با پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به عيادت زيد بن اَرقَم كه از درد چشمانش مى‌‌ناليد رفتيم. پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «اى زيد! اگر بينايى‌‌ات را از دست بدهى، چه مى‌‌كنى؟». گفت: در آن صورت شكيبايى مى‌‌كنم و به حساب خدا مى‌‌گذارم. فرمود: «سوگند به آن كه جانم در دست اوست، اگر بينايى‌‌ات را از دست بدهى و شكيبايى كنى و به حساب خدا گذارى، خداى متعال را در حالى ديدار خواهى كرد كه هيچ گناهى بر تو نباشد».

166. الإمام الباقر عليه‌‌السلام ـ في جَوابِ كِتابِ مُحَمَّدِ بنِ فُضَيلٍ الصَّيرَفِيِّ ـ: إنَّهُ سَتُصيبُ وَجَعا فَاصبِر، فَأَيُّما رَجُلٍ مِن شيعَتِنَا اشتَكى فَصَبَرَ وَاحتَسَبَ كَتَبَ اللّهُ لَهُ أجرَ ألفِ شَهيدٍ.

166. امام باقر عليه‌‌السلام ـ در پاسخ به نامه محمّد بن فُضيل صيرفى ـ: به زودى دچار دردى خواهى شد. پس شكيبايى كن؛ هر كس از شيعيان ما دچار درد شود و شكيبايى كند، و به حساب خدا گذارد خداوند برايش اجر هزار شهيد بنويسد.

167. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن صَبَرَ عَلى سوءِ خُلُقِ امرَأَتِهِ وَاحتَسَبَهُ أعطاهُ اللّهُ تَعالى بِكُلِّ يَومٍ ولَيلَةٍ يَصبِرُ عَلَيها مِنَ الثَّوابِ ما أعطى أيّوبَ عليه‌‌السلام عَلى بَلائِهِ، وكانَ عَلَيها مِنَ الوِزرِ في كُلِّ يَومٍ ولَيلَةٍ مِثلُ رَملِ عالِجٍ.

167. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر مردى در برابر بداخلاقى همسرش شكيبايى كند و به حساب خدا گذارد، خداوند متعال براى هر روز و شبى كه در برابرش شكيبايى مى‌‌ورزد، همانند ثوابى را به او مى‌‌دهد كه به ايّوب عليه‌‌السلام در قبال گرفتارى‌‌اش داد، و گناه زن نيز در هر شب و روز، به اندازه ريگ‌‌هاى ريگستان است.

168. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ألا ومَن صَبَرَ عَلى خُلُقِ امرَأَةٍ سَيِّئَةِ الخُلُقِ وَاحتَسَبَ في ذلِكَ الأَجرَ أعطاهُ اللّهُ ثَوابَ الشّاكِرينَ.

168. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: آگاه باشيد كه هر كس در برابر اخلاقِ زن بداخلاق، شكيبايى ورزد و مزد اين كار را از خدا بخواهد، خداوند، ثواب سپاس‌‌گزاران را به او عطا مى‌‌كند.

2 / 3 ـ 8: الاِحتِسابُ في مَوتِ الأَولادِ وَالأَقرِباءِ

2 / 3 ـ 8: تحمّل مرگ فرزندان و خويشان براى طلب رضاى خدا

169. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ في كِتابِهِ إلى بَعضِ أصحابِهِ يُعَزّيهِ ـ: إن صَبَرتَ وَاحتَسَبتَ فَلا تَجمَعَنَّ عَلَيكَ أن يُحبِطَ جَزَعُكَ أجرَكَ، وأَن تَندَمَ غَدا عَلى ثَوابِ مُصيبَتِكَ، فَإِنَّكَ لَو قَدِمتَ عَلى ثَوابِها عَلِمتَ أنَّ المُصيبَةَ قَد قَصُرَت عَنها، وَاعلَم أنَّ الجَزَعَ لا يَرُدُّ فائِتا، ولا يَدفَعُ حُزنَ قَضاءِ اللّهِ، فَليَذهَب أسَفُكَ عَلى ما هُوَ نازِلٌ بِكَ.

169. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ در نامه تسليت‌‌آميزى به يكى از ياران خود ـ:... اگر شكيبايى كنى و به حساب خدا بگذارى، نه بر اثر بى‌‌تابى اجر تو از بين مى‌‌رود و نه فردا بر از دست دادن پاداش مصيبت، پشيمان مى‌‌شوى كه اگر بر پاداش آن در آيى، خواهى دانست كه مصيبتت در برابر آن، اندك بوده است. بدان كه بى‌‌تابى كردن، از دست رفته را باز نياورد و اندوه، قضا[ى الهى] را دفع نمى‌‌كند. پس بايد آنچه كه به جاى فرزندت به تو مى‌‌رسد، اندوه تو را بِبَرد.

170. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن قَدَّمَ مِنَ المُسلِمينَ وَلَدَينِ يَحتَسِبُهُما عِندَ اللّهِ عز و جل حَجَباهُ مِنَ النّارِ بِإذنِ اللّهِ تَعالى.

170. امام صادق عليه‌‌السلام: هركس از مسلمانان، دو فرزند از او بميرد و براى رضاى خدا تحمّل كند، آن دو، به اذن خداوند متعال، مانع آتش [دوزخ] از او شوند.

171. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: مَن قَدَّمَ أولادا يَحتَسِبُهُم عِندَ اللّهِ عز و جل حَجَبوهُ مِنَ النّارِ بِإِذنِ اللّهِ عز و جل.

171. امام باقر عليه‌‌السلام: هر كس فرزندانى از او بميرند و براى رضاى خداى عز و جل تحمّل كند، آن فرزندان، به اذن خداى عز و جل مانع آتش [دوزخ] از او شوند.

172. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أثكَلَ ثَلاثَةً مِن صُلبِهِ فَاحتَسَبَهُم عَلَى اللّهِ عز و جل وَجَبَت لَهُ الجَنَّةُ.

172. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كه در داغ سه فرزند خود سوگوار شود و آنها را در راه خداوند عز و جل حساب كند، بهشت بر او واجب مى‌‌گردد.

173. الإمام عليّ عليه‌‌السلام ـ مِن كِتابٍ لَهُ إلى عَبدِ اللّهِ بنِ العَبّاسِ بَعدَ مَقتَلِ مُحَمَّدِ بنِ أبي بَكرٍ ـ: أمّا بَعدُ فَإِنَّ مِصرَ قَدِ افتُتِحَت ومُحَمَّدُ بنُ أبي بَكرٍ رَحِمَهُ اللّهُ قَدِ استُشهِدَ، فَعِندَ اللّهِ نَحتَسِبُهُ وَلَدا ناصِحا وعامِلاً كادِحا وسَيفا قاطِعا.

173. امام على عليه‌‌السلام ـ در نامه‌‌اى به عبد اللّه‌‌ بن عبّاس پس از كشته شدن محمّد بن ابى بكر ـ: امّا بعد؛ مصر، فتح شده و محمّد بن ابى بكر به شهادت رسيده است. در مرگ او از خداوند، انتظار اجر داريم. فرزندى خيرخواه و كارگزارى سختكوش و شمشيرى بُرنده بود.…

2 / 4: سيرَةُ أهلِ البَيتِ فِي ابتِغاءِ الثَّوابِ

2 / 4: روش اهل بيت: در طلب پاداش خداوند

174. مسند ابن حنبل عن عبد اللّه‌‌ بن مسعود: كُنّا في غَزوَةِ بَدرٍ كُلُّ ثَلاثةٍ مِنّا عَلى بَعيرٍ، كانَ عَلِيٌّ وأَبو لُبابَةَ زَميلَي رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، فَإِذا كانَ عُقبَةُ النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله قالا: اِركَب يا رَسولَ اللّهِ حَتّى نَمشِيَ عَنكَ.

فَيَقولُ: ما أنتُما بِأَقوى عَلَى المَشيِ مِنّي، وما أنَا بِأَغنى عَنِ الأَجرِ مِنكُما.

174. مسند ابن حنبل ـ به نقل از عبد اللّه‌‌ بن مسعود ـ: در جنگ بدر، هر سه نفر از ما يك شتر [به نوبت] سوار مى‌‌شديم. على عليه‌‌السلام و ابو لبابه و پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله با هم بودند. چون نوبت [پياده رفتن] پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله شد، آن دو گفتند: اى پيامبر خدا! شما سوار باشيد، ما پياده مى‌‌رويم.

فرمود: «نه شما در پياده روى، قوى‌‌تر از من هستيد و نه من از اجر [الهى] بى‌‌نيازتر از شما هستم».

175. الإمام عليّ عليه‌‌السلام ـ مِن كِتابٍ لَهُ إلى مُعاوِيَةَ ـ: أرادَ قَومُنا قَتلَ نَبِيِّنا، وَاجتِياحَ أصلِنا، وهَمّوا بِنَا الهُمومَ، وفَعَلوا بِنَا الأَفاعيلَ، ومَنَعونَا العَذبَ، وأَحلَسونَا الخَوفَ، وَاضطَرّونا إلى جَبَلٍ وَعرٍ، وأَوقَدوا لَنا نارَ الحَربِ، فَعَزَمَ اللّهُ لَنا عَلَى الذَّبِّ عَن حَوزَتِهِ، وَالرَّميِ مِن وَراءِ حُرمَتِهِ، مُؤمِنُنا يَبغي بِذلِكَ الأَجرَ، وكافِرُنا يُحامي عَنِ الأَصلِ.

175. امام على عليه‌‌السلام ـ از نامه ايشان به معاويه ـ: قوم ما خواستند پيامبرمان را بكُشند و ريشه ما را بركَنَند. خون‌‌ها در دل ما كردند و بلاها بر سر ما آوردند. نگذاشتند آبِ خوش از گلوى ما پايين رود و ترس در جان ما نشاندند و ما را به رفتن به كوهى ناهنجار (شِعب ابى طالب) وا داشتند و آتش جنگ با ما برافروختند؛ امّا خداوند چنين خواست كه ما از حوزه او (پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله) دفاع كنيم و از حريمش پشتيبانى نماييم. مؤمن ما، اين كار را براى اجر و پاداش [الهى] انجام مى‌‌داد و كافرمان، از ريشه‌‌اش حمايت مى‌‌كرد.

176. عنه عليه‌‌السلام ـ مِن كِتابٍ لَهُ إلى أبي موسَى الأَشعَرِيِّ في أمرِ الحَكَمَينِ ـ: لَيسَ رَجُلٌ ـ فَاعلَم ـ أحرَصَ عَلى جَماعَةِ اُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله واُلفَتِها مِنّي، أبتَغي بِذلِكَ حُسنَ الثَّوابِ، وكَرَمَ المَآبِ.

176. امام على عليه‌‌السلام ـ از نامه‌‌اش به ابو موسى اشعرى، در باره حكميت ـ:... و بدان كه هيچ كس به يك‌‌پارچگى و الفت امّت پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله حريص‌‌تر از من نيست. من با اين كار، پاداش نيكو و سعادت آخرت را مى‌‌جويم.…

177. عنه عليه‌‌السلام ـ لَمّا عَزَموا عَلى بَيعَةِ عُثمانَ ـ لَقَد عَلِمتُم أنّي أحَقُّ النّاسِ بِها مِن غَيري، ووَاللّهِ! لاَُسلِمَنَّ ما سَلِمَت اُمورُ المُسلِمينَ ولَم يَكُن فيها جَورٌ إلاّ عَلَيَّ خاصَّةً؛ التِماسا لِأَجرِ ذلِكَ وفَضلِهِ.

177. امام على عليه‌‌السلام ـ هنگامى كه اعضاى شورا تصميم به بيعت با عثمان گرفتند ـ: شما مى‌‌دانيد كه من از ديگران بدان (خلافت) سزاوارترم. به خدا سوگند، تا آن گاه تسليم هستم كه كارهاى مسلمانان به سلامت باشد و در آن ستمى نباشد، مگر بر خودم؛ و [من اين ستم را تحمّل مى‌‌كنم] تا پاداش و فضل آن را بجويم.

178. عنه عليه‌‌السلام ـ في وَصِيَّتِهِ لِلحَسَنِ وَالحُسَينِ عليهماالسلام لَمّا ضَرَبَهُ ابنُ مُلجَمٍ لَعَنَهُ اللّهُ ـ: اُوصيكُما بِتَقوَى اللّهِ، وأَن لا تَبِغيَا الدُّنيا وإن بَغَتكُما، ولا تَأسَفا عَلى شَيءٍ مِنها زُوِيَ عَنكُما، وقولا بِالحَقِّ، وَاعمَلا لِلأَجرِ.

178. امام على عليه‌‌السلام ـ در وصيّتش به حسن و حسين عليهماالسلام پس از ضربتِ ابن ملجم ملعون ـ: شما دو تن را به تقواى الهى سفارش مى‌‌كنم و اين كه در پىِ دنيا نرويد، هر چند دنيا در پى شما باشد. بر آنچه از دنيا كه از دستتان مى‌‌رود، تأسّف نخوريد. حق بگوييد و براى اجر [آخرت] كار كنيد.…

179. عنه عليه‌‌السلام: إنّي إلى لِقاءِ اللّهِ لَمُشتاقٌ، وحُسنِ ثَوابِهِ لَمُنتَظِرٌ راجٍ.

179. امام على عليه‌‌السلام: من به ديدار خداوند، بسى مشتاقم و چشم به راه و اميدوار به پاداش نيكوى او هستم.

الفصل الثالث: نِظامُ الثَّوابِ وَالعِقابِ

فصل سوم: نظام پاداش و كيفر

3 / 1: لِكُلِّ عَمَلٍ جَزاءٌ

3 / 1: هر كارى را سزايى است

الكتاب

قرآن

«وَ لِلَّهِ مَا فِى السَّمَوَ تِ وَ مَا فِى الْأَرْضِ لِيَجْزِىَ الَّذِينَ أَسَٔواْ بِمَا عَمِلُواْ وَ يَجْزِىَ الَّذِينَ أَحْسَنُواْ بِالْحُسْنَى».

«و براى خداست آنچه در آسمان‌‌ها و آنچه در زمين است تا بدكاران را به كيفر كارهاى بدشان برساند و نيكوكاران را در برابر اعمال نيكشان پاداش دهد».

«إِنَّ السَّاعَةَ ءَاتِيَةٌ أَكَادُ أُخْفِيهَا لِتُجْزَى كُلُّ نَفْسِم بِمَا تَسْعَى».

«به طور قطع، رستاخيز خواهد آمد. مى‌‌خواهم آن را پنهان كنم تا هر كس در برابر سعى و كوشش خود، جزا داده شود».

«لَّيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلاَ أَمَانِىِّ أَهْلِ الْكِتَبِ مَن يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ وَلاَ يَجِدْ لَهُ مِن دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلاَ نَصِيرًا * وَمَن يَعْمَلْ مِنَ الصَّلِحَتِ مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَ يُظْلَمُونَ نَقِيرًا».

«[فضيلت و برترى] به آرزوهاى شما و آرزوهاى اهل كتاب نيست. هر كس عمل بدى انجام دهد، كيفر داده مى‌‌شود و كسى را جز خدا، ولىّ و ياور خود نخواهد يافت و كسى كه چيزى از اعمال صالح را انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن، در حالى كه ايمان داشته باشد، چنان كسانى داخل بهشت مى‌‌شوند و كمترين ستمى به آنها نخواهد شد».

«وَلِكُلٍّ دَرَجَتٌ مِّمَّا عَمِلُواْ وَمَا رَبُّكَ بِغَفِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ».

«و براى هر يك، درجات [و مراتبى] است از آنچه عمل كردند و پروردگارت از اعمالى كه انجام مى‌‌دهند، غافل نيست».

الحديث

حديث

180. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ لِكُلِّ عَمَلٍ جَزاءً.

180. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كارى را سزايى است.

181. الكافي عن عليّ بن عيسى رفعه ـ فيما أوحَى اللّهُ إلى موسى عليه‌‌السلام ـ: لِكُلِّ عامِلٍ جَزاءٌ.

181. الكافى ـ به نقل از على بن عيسى در حديثى كه سند آن را به معصوم عليه‌‌السلام رسانده است ـ: در وحى‌‌هاى خداوند به موسى عليه‌‌السلام [آمده است]: براى هر عمل هر كننده‌‌اى پاداشى است.

182. الخصال عن سهل بن سعد: جاءَ جَبرائيلُ عليه‌‌السلام إلَى النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فَقالَ: يا مُحَمَّدُ:... اعمَل ما شِئتَ؛ فَإِنَّكَ مَجزِيٌّ بِهِ.

182. الخصال ـ به نقل از سهل بن سعد ـ: جبرئيل عليه‌‌السلام نزد پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله آمد و گفت: اى محمّد!... هر كارى خواهى بكن، سزايش را خواهى ديد.

183. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: في كُلِّ حَسَنَةٍ مَثوبَةٌ، في كُلِّ سَيِّئَةٍ عُقوبَةٌ.

183. امام على عليه‌‌السلام: هر كار نيكى پاداش دارد و هر كار بدى، كيفرى.

184. عنه عليه‌‌السلام ـ في قَولِهِ تَعالى «إِنَّ رَبِّى عَلَى صِرَ طٍ مُّسْتَقِيمٍ» ـ: يَعني أنَّهُ عَلى حَقٍّ؛ يَجزي بِالإِحسانِ إحسانا وبِالسَّيِّئِ سَيِّئا، ويَعفو عَمَّن يَشاءُ ويَغفِرُ، سُبحانَهُ وتَعالى.

184. امام على عليه‌‌السلام ـ در باره سخن خداى متعال كه: «پروردگار من، بر راه راست [استوار]است» ـ: يعنى او بر حق است. نيكى را به نيكى و بدى را به بدى، پاداش مى‌‌دهد و از هر كه بخواهد، در مى‌‌گذرد و مى‌‌آمرزد. او منزّه و والاست.

185. عنه عليه‌‌السلام: لِكُلِّ عَمَلٍ جَزاءٌ؛ فَاجعَلوا عَمَلَكُم لِما يَبقى، وذَروا ما يَفنى.

185. امام على عليه‌‌السلام: هر عملى، جزايى دارد. پس عمل خود را براى آنچه ماندگار است (پاداش اخروى) قرار دهيد و آنچه را از بين مى‌‌رود، وا نهيد.

186. عنه عليه‌‌السلام ـ فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ ـ: اِعلَم أنَّ لِلأَعمالِ جَزاءً؛ فَاتَّقِ العَواقِبَ، وإنَّ لِلاُمورِ بَغَتاتٍ؛ فَكُن عَلى حَذَرٍ.

186. امام على عليه‌‌السلام ـ در حكمت‌‌هاى منسوب به ايشان ـ: بدان كه براى همه كارها جزايى هست. پس، از فرجام كارها برحذر باش و برخى كارها ناگهانى اند. پس، همواره به هوش باش.

187. عنه عليه‌‌السلام: اِعلَموا أنَّكُم مَيِّتونَ ومَبعوثونَ مِن بَعدِ المَوتِ، ومُحاسَبونَ عَلى أعمالِكُم ومُجزَونَ بِها، فَلا تَغُرَّنَّكُمُ الحَياةُ الدُّنيا ولا يَغُرَّنَّكُم بِاللّهِ الغَرورُ.

187. امام على عليه‌‌السلام: بدانيد كه شما مى‌‌ميريد و پس از مرگ، زنده گردانيده مى‌‌شويد و به حساب اعمالتان رسيدگى مى‌‌شود و سزاى آنها را مى‌‌بينيد. پس زنهار، زندگى دنيا شما را نفريبد. زنهار، آن فريبكار (شيطان) شما را در باره خدا نفريبد!

188. عنه عليه‌‌السلام: عَجِبتُ لِمَن يَعلَمُ أنَّ لِلأَعمالِ جَزاءً، كَيفَ لا يُحسِنُ عَمَلَهُ؟!

188. امام على عليه‌‌السلام: در شگفتم از كسى كه مى‌‌داند كردارها سزا دارند، چرا كردار خويش را نيكو نمى‌‌گردانَد؟!

189. عنه عليه‌‌السلام: إنَّكُم بِأَعمالِكُم مُجازونَ، وبِها مُرتَهَنونَ.

189. امام على عليه‌‌السلام: شما سزاى كردارهايتان را مى‌‌بينيد و گروگان آنها هستيد (آينده اُخروى شما در گروِ اعمالتان است).

190. عنه عليه‌‌السلام: إنَّكُم مَدينونَ بِما قَدَّمتُم، ومُرتَهَنونَ بِما أسلَفتُم.

190. امام على عليه‌‌السلام: شما در برابر كارهايى كه كرده‌‌ايد، جزا داده خواهيد شد و گروگان اعمالى هستيد كه انجام داده‌‌ايد.

191. عنه عليه‌‌السلام: اُوصيكُم ـ عِبادَ اللّهِ ـ بِتَقوَى اللّهِ الَّذي ضَرَبَ الأَمثالَ، ووَقَّتَ لَكُمُ الآجالَ وأَلبَسَكُمُ الرِّياشَ وأَرفَغَ لَكُمُ المَعاشَ وأَحاطَ بِكُمُ الإِحصاءَ، وأَرصَدَ لَكُمُ الجَزاءَ، وآثَرَكُم بِالنِّعَمِ السَّوابِغِ وَالرِّفَدِ الرَّوافِغِ، وأَنذَرَكُم بِالحُجَجِ البَوالِغِ، فَأَحصاكُم عَدَداً ووَظَّفَ لَكُم مُدَداً، في قَرارِ خِبرَةٍ، ودارِ عِبرَةٍ، أنتُم مُختَبَرونَ فيها، ومُحاسَبونَ عَلَيها.

فَإِنَّ الدُّنيا رَنِقٌ مَشرَبُها، رَدِغٌ مَشرَعُها، يُونِقُ مَنظَرُها، ويُوبِقُ مَخبَرُها، غُرورٌ حائِلٌ، وضَوءٌ آفِلٌ، وظِلٌّ زائِلٌ، وسِنادٌ مائِلٌ، حَتّى إذا أنِسَ نافِرُهَا وَاطمَأَنَّ ناكِرُها قَمَصَت بِأَرجُلِها، وقَنَصَت بِأَحبُلِها، وأَقصَدَت بِأَسهُمِها، وأَعلَقَتِ المَرءَ أوهاقَ المَنِيَّةِ قائِدَةً لَهُ إلى ضَنكِ المَضجَعِ، ووَحشَةِ المَرجِعِ، ومُعايَنَةِ المَحَلِّ، وثَوابِ العَمَلِ.

وكَذلِكَ الخَلَفُ بِعَقبِ السَّلَفِ، لا تُقلِعُ المَنِيَّةُ اختِراماً، ولا يَرعَوِي الباقُونَ اجتِراماً، يَحتَذُونَ مِثالاً، ويَمضونَ أرسالاً، إلى غايَةِ الاِنتِهاءِ وصَيُّورِ الفَناءِ.

حَتّى إذا تَصَرَّمَتِ الاُمورُ، وتَقَضَّتِ الدُّهورُ، وأَزِفَ النُّشورُ، أخرَجَهُم مِن ضَرائِحِ القُبورِ وأَوكارِ الطُّيورِ وأَوجِرَةِ السِّباعِ ومَطارِحِ المَهالِكِ، سِراعاً إلى أمرِهِ، مُهطِعينَ إلى مَعادِهِ، رَعيلاً صُموتاً، قِياماً صُفوفاً، يَنفُذُهُمُ البَصَرُ، ويُسمِعُهُمُ الدّاعي، عَلَيهِم لَبُوسُ الاِستِكانَةِ وضَرَعُ الاِستِسلامِ وَالذِّلَّةِ، قَد ضَلَّتِ الحِيَلُ، وَانقَطَعَ الأَمَلُ، وهَوَتِ الأَفئِدَةُ كاظِمَةً، وخَشَعَتِ الأَصواتُ مُهَينِمَةً، وأَلجَمَ العَرَقُ، وعَظُمَ الشَّفَقُ، واُرعِدَتِ الأَسماعُ لِزَبرَةِ الدّاعي إلى فَصلِ الخِطابِ، ومُقايَضَةِ الجَزاءِ، ونَكالِ العِقابِ، ونَوالِ الثَّوابِ.

عِبادٌ مَخلوقونَ اقتِدارا، ومَربوبونَ اقتِسارا، ومَقبوضونَ احتِضارا، ومُضَمَّنونَ أجداثا، وكائِنونَ رُفاتا، ومَبعوثونَ أفرادا، ومَدينونَ جَزاءً.

191. امام على عليه‌‌السلام: سفارش مى‌‌كنم شما را ـ اى بندگان خدا ـ به پروا از خداوندى كه برايتان مَثَل‌‌ها زده و مدّت عمر شما را تعيين كرده، جامه بر شما پوشانده، روزىِ بسيار به شما داده، بر كردار شما احاطه دارد، برايتان پاداش آماده كرده و با نعمت‌‌هاى فراوان و بخشش‌‌هاى شايان، شما را بر گزيده است و با برهان‌‌هاى رسا، بيمتان داده است. شما را شمارش نموده و برايتان در جايگاه آزمايش و خانه عبرت، مهلت معيّنى قرار داده است كه در آن، آزمايش مى‌‌شويد و بر آن، محاسبه مى‌‌گرديد.

آبشخور دنيا، كدِر است و چشمه‌‌اش گل‌‌آلود. بُرون آن، چشم‌‌نواز است و درون آن، كُشنده. فريبكارى است زودگذر، روشنايى‌‌اى است از بين رونده، سايه‌‌اى است ناپايدار، و تكيه‌‌گاهى است كج، تا چون كسى كه از آن گريزان است، به آن اُنس گرفت و كسى كه آن را نمى‌‌شناسد، به آن اطمينان كرد، لگدپرانى كند و با كمندهاى خود، شكار نمايد و با تيرهايش بر او نشانه رود و ريسمان مرگ را بر گردنش محكم سازد و او را به خوابگاه تنگ و منزلگاه وحشت و ديدار جايگاه و سزاى عمل بكشانَد.

و اين چنين، آيندگان، در پىِ گذشتگان قرار مى‌‌گيرند. نه مرگ، دست از سرشان برمى دارد و نه بازماندگان، از گناه باز مى‌‌ايستند. پا جاى پاى رفتگان مى‌‌نهند و گروه گروه مى‌‌گذرند تا رسيدن به پايان كار و نيست شدن جهان ناپايدار.

پس چون رشته كارها از هم بگسلد و روزگار، در هم شكند و رستاخيز، نزديك گردد، خداوند، آنان را از دل گورها و لانه‌‌هاى پرندگان و كُنام درندگان و هلاكتگاه‌‌ها بيرون مى‌‌آورَد؛ شتابان به سوى فرمانش و سراسيمه به سوى ميعادگاهش، گروه گروه، خاموش و ايستاده به صف. همگى زير نگاه [خداوند] هستند و بانگ صدازننده، به گوششان مى‌‌رسد. جامه فروتنى بر تن و طوق تسليم و خوارى بر گردنشان افكنده شده، چاره‌‌ها بى‌‌تأثير و اميدها قطع گرديده است. دل‌‌ها از اندوه، فرو ريخته و صداها [از ترس]، به همهمه تبديل شده است و دهان‌‌ها در لجام عرق، فرو مى‌‌رود. ترس، سنگين گشته است و از درشتىِ صداى فراخواننده به داورى و دادن جزا، و ديدن كيفر و رسيدن به پاداش، گوش‌‌ها به خود مى‌‌لرزند.

بندگانى هستند آفريده به قدرت، و مملوكانى مقهورند. جان‌‌هايشان گرفته مى‌‌شود و تن‌‌هايشان در دل خاك قرار مى‌‌گيرد و در گور مى‌‌پوسد. تنها از گور، بر انگيخته شده، جزا داده مى‌‌شوند.

192. الإمام زين العابدين عليه‌‌السلام: أمِتنا مُهتَدينَ غَيرَ ضالّينَ، طائِعينَ غَيرَ مُستَكرِهينَ، تائِبينَ غَيرَ عاصينَ ولا مُصِرّينَ؛ يا ضامِنَ جَزاءِ المُحسِنينَ، ومُستَصلِحَ عَمَلِ المُفسدِينَ.

192. امام زين العابدين عليه‌‌السلام: ما را در حالى بميران كه ره‌‌يافته‌‌ايم نه گم‌‌راه، و با رضايت، سر در فرمان تو نهاده‌‌ايم نه با كراهت و از نافرمانى و پايدارى بر گناه، توبه كرده‌‌ايم. اى ضمانت كننده پاداش نيكوكاران و اى اصلاح كننده عمل تبهكاران.

193. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: أوحَى اللّهُ عز و جل إلى آدَمَ عليه‌‌السلام: إنّي سَأَجمَعُ لَكَ الكَلامَ في أربَعِ كَلِماتٍ.

قالَ: يا رَبِّ وما هُنَّ؟

قالَ: واحِدَةٌ لي، وواحِدَةٌ لَكَ، وواحِدَةٌ فيما بَيني وبَينَكَ، وواحِدَةٌ فيما بَينَكَ وبَينَ النّاسِ.

قالَ: يا رَبِّ بَيِّنَهُنَّ لي حَتّى أعلَمَهُنَّ.

قالَ: أمَّا الَّتي لي فَتَعبُدُني لا تُشرِكُ بي شَيئا. وأَمَّا الَّتي لَكَ فَأَجزيكَ بِعَمَلِكَ أحوَجَ ما تَكونُ إلَيهِ. وأَمَّا الَّتي بَيني وبَينَكَ فَعَلَيكَ الدُّعاءُ وعَلَيَّ الإِجابَةُ. وأَمَّا الَّتي بَينَكَ وبَينَ النّاسِ، فَتَرضى لِلنّاسِ ما تَرضى لِنَفسِكَ وتَكرَهُ لَهُم ما تَكرَهُ لِنَفسِكَ.

193. امام صادق عليه‌‌السلام: خداوند عز و جل به آدم عليه‌‌السلام وحى فرمود كه: «من تمام سخن را در چهار كلمه برايت گِرد مى‌‌آورم».

آدم عليه‌‌السلام گفت: اى پروردگارا من! آن چهار كلمه چيست؟

خداوند فرمود: «يكى از آنِ من است، يكى از آنِ تو، يكى ميان من و تو، و يكى ميان تو و مردم».

آدم عليه‌‌السلام گفت: پروردگارا! آنها را برايم بيان فرما تا بدانمشان.

فرمود: «آنچه از آنِ من است، اين است كه مرا بپرستى و چيزى را شريكم نگردانى. آنچه از آنِ توست، اين است كه پاداش عَمَلت را وقتى بيش از هر زمان، بدان نيازمندى، به تو بدهم. آنچه به رابطه ميان من و تو مربوط مى‌‌شود، اينكه بر توست دعا كردن و بر من است اجابت كردن از من، و آنچه به رابطه ميان تو و مردم مربوط مى‌‌شود، اين است كه آنچه را براى خودت مى‌‌پسندى، براى مردم بپسندى و آنچه را براى خودت نمى‌‌پسندى، براى مردم هم نپسندى».

194. الإمام الرضا عليه‌‌السلام: إنَّ اللّهَ واسِعٌ كَريمٌ، ضمن عَلَى العَمَلِ الثَّوابَ.

194. امام رضا عليه‌‌السلام: خداوندگشاده‌‌دست و كريم، براى عمل، پاداش تضمين كرده است.

195. بحارالأنوار عن صحف إدريس عليه‌‌السلام: لا يَضيعُ عَمَلُ أحَدٍ عِندي مِن خَيرٍ وشَرٍّ، فَأَمَّا الخَيرُ فَأَنَا أجزي وَعدا غَيرَ مَكذوبٍ، وأَمَّا الشَّرُّ فَإِليَّ إن شِئتُ عَفَوتُ وإن شِئتُ عاقَبتُ، وأَنَا الغَفورُ الرَّحيمُ.

195. بحار الأنوار ـ به نقل از صحف ادريس عليه‌‌السلام ـ: عمل هيچ كس در نزد من تباه نمى‌‌شود، چه خوب چه بد، عمل خير را بر اساس وعده انكار ناشدنى كه داده‌‌ام، خودم پاداش خواهم داد، ولى عمل بد به اختيار من است؛ اگر خواستم عفو مى‌‌كنم و اگر خواستم كيفر خواهم داد و من بسيار آمرزنده و مهربانم.

3 / 2: ما رُوِيَ في إثابةِ الكافِرِ

3 / 2: آنچه در باره ثواب بردن كافر نقل شده

3 / 2 ـ 1: جَزاءُ حَسَناتِ الكافِرِ فِي الدُّنيا

3 / 2 ـ 1: پاداش كارهاى نيك كافر در دنيا

196. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ اللّهَ لا يَظلِمُ مُؤمِنا حَسَنَةً يُعطى بِها فِي الدُّنيا ويُجزى بِها فِي الآخِرَةِ، وأَمَّا الكافِرُ فَيُطعَمُ بِحَسَناتِ ما عَمِلَ بِها للّه‌‌ فِي الدُّنيا، حَتّى إذا أفضى إلَى الآخِرَةِ لَم يَكُن لَهُ حَسَنَةٌ يُجزى بِها.

196. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداوند، كار نيك هيچ مؤمنى را تضييع نمى‌‌كند، [بلكه] براى آن كار هم در دنيا به او عطا مى‌‌كند و هم در آخرت، پاداشش مى‌‌دهد؛ امّا كافر، در برابر كارهاى نيكى كه براى خدا انجام داده است، در دنيا بهره‌‌اى به او داده مى‌‌شود تا وقتى به جهان آخرت رفت، كار نيكى نداشته باشد كه براى آن، مستحقّ جزا باشد.

197. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ الكافِرَ إذا عَمِلَ حَسَنَةً اُطعِمَ بِها طُعمَةً مِنَ الدُّنيا، وأَمَّا المُؤمِنُ فَإِنَّ اللّهَ يَدَّخِرُ لَهُ حَسَناتِهِ فِي الآخِرَةِ ويُعقِبُهُ رِزقا فِي الدُّنيا عَلى طاعَتِهِ.

197. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كافر هر گاه كار نيكى انجام دهد، به ازاى آن به او بهره‌‌اى از دنيا داده مى‌‌شود. امّا مؤمن، خداوند، كارهاى نيك او را براى آخرتش مى‌‌اندوزد و در دنيا نيز براى طاعتى كه كرده است، رزقى عطايش مى‌‌كند.

198. المعجم الكبير عن سلمان بن عامر الضبّي: أتَيتُ النَّبِيَّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فَقُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، إنَّ أبي كانَ يَصِلُ الرَّحِمَ ويَقرِي الضَّيفَ ويَفي بِالذِّمَّةِ، قالَ: ولَم يُدرِكِ الإِسلامَ؟ قالَ: لا. فَلَمّا وَلَّيتُ قالَ: عَلَيَّ بِالشَّيخِ.

قالَ: يَكونُ ذلِكَ في عَقِبِكَ؛ فَلَن يَذِلّوا أبَدا، ولَن يُفقَروا أبَدا.

198. المعجم الكبير ـ به نقل از سلمان بن عامر ضبّى ـ: خدمت پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله رسيدم و گفتم: اى پيامبر خدا! پدر من، صِله رَحِم به جا مى‌‌آورد و مهمان‌‌نوازى مى‌‌كرد و به پيمان، وفا مى‌‌نمود. فرمود: «اسلام را درك نكرد؟». [سپس] فرمود: «نه [اجر اُخروى ندارد]». چون رفتم، فرمود: «آن پيرمرد را برگردانيد».

آن گاه فرمود: «[اثر] آن كارها در نسل تو خواهد بود. آنها هرگز خوار و هيچ گاه فقير نخواهند شد».

199. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أحسَنَ مِن مُحسِنٍ مُؤمِنٍ أو كافِرٍ، فَقَد وَقَعَ أجرُهُ عَلَى اللّهِ في عاجِلِ دُنياهُ أو آجِلِ آخِرَتِهِ.

199. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس نيكى كند، آن نيكوكار خواه مؤمن باشد يا كافر، خداوند، مزد او را در همين دنيا يا در آخرت به او عطا مى‌‌كند.

200. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أنزَلَ اللّهُ هذِهِ الآيَةَ مُسَجَّلَةً لِلكافِرِ وَالمُسلِمِ: «هَلْ جَزَاءُ الاْءِحْسَنِ إِلاَّ الاْءِحْسَنُ».

200. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداوند اين آيه را نازل كرد كه براى كافر و مسلمان، ثابت است: «مگر پاداش نيكى كردن، جز نيكى كردن است؟».

3 / 2 ـ 2: جَزاءُ حَسَناتِ الكافِرِ فِي الآخِرَةِ

3 / 2 ـ 2: پاداش كارهاى نيك كافر در آخرت

201. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ اللّهَ يَأمُرُ بِالكافِرِ السَّخِيِّ إلى جَهَنَّمَ، فَيَقولُ لِمالِكٍ خازِنِ جَهَنَّمَ: عَذِّبهُ وخَفِّف عَنهُ العَذابَ عَلى قَدرِ سَخائِهِ الَّذي كانَ في دارِ الدُّنيا.

201. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداى متعال دستور مى‌‌دهد كه كافرِ سخاوتمند را به جهنّم ببرند و به مالك، نگهبان جهنّم، مى‌‌فرمايد: «او را عذاب كن؛ امّا به اندازه سخاوتى كه در دنيا داشته است، عذابش را تخفيف بده».

202. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: سَأَلتُ جَبرَئيلَ عَن حالِ حاتِمٍ، فَقالَ: سَأَلتُ المَلَكَ المُوَكَّلُ بِاللَّوحِ عَن حالِ حاتِمٍ؛ فَإِنَّهُ ماتَ عَلَى الشِّركِ، فَقالَ: وَجَدتُ فِي اللَّوحِ أنَّهُ إذا كانَ يَومَ القِيامَةِ أمرَ اللّهُ عز و جل أن يُبني لِحاتِمٍ الطّائِيِّ في جَهَنَّمَ بَيتا مِنَ المَدَرِ، يَأمُرُ نارَ جَهَنَّمَ أن لا تَأكُلَ ذلِكَ البَيتَ، فَيَدخُلُ فيهِ حاتِمٌ فَيَكونُ لَهُ وِقايَةً مِن شِدَّةِ وَهَجِ النّارِ.

202. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: از جبرئيل عليه‌‌السلام در باره وضعيت حاتم پرسيدم. گفت: من از فرشته گماشته بر لوح، در باره وضعيت حاتم پرسيدم؛ چون بر شرك مُرد. او گفت: در لوح ديدم كه چون روز قيامت شود، خداى عز و جل دستور مى‌‌دهد تا براى حاتم طايى در جهنّم، خانه‌‌اى از گِل ساخته شود و به آتش جهنّم فرمان مى‌‌دهد كه آن خانه را نسوزاند. حاتم، وارد آن خانه مى‌‌شود و از شدّت تابش آتش، نگاهش مى‌‌دارد.

203. المراسيل مع الأسانيد عن ابن نوفل: قالَت عائِشَةُ: يا رَسولَ اللّهِ، أينَ عَبدُ اللّهِ بنُ جُدعانَ؟

قالَ: فِي النّارِ. قالَ: فَاشتَدَّ عَلَيها.

فَقالَ: يا عائِشَةُ، مَا الَّذِي اشتَدَّ عَلَيكِ؟ قالَت: كانَ يُطعِمُ الطَّعامَ ويَصِلُ الرَّحِمَ!

قالَ: أما إنَّهُ يُهَوِّنُ عَلَيهِ بِما تَقولينَ.

203. المراسيل مع الاسانيد ـ به نقل از ابن نوفل ـ: عايشه گفت: اى پيامبر خدا! عبد اللّه‌‌ بن جُدعان [هم اكنون كه مُرده است] در كجاست؟

فرمود: «در آتش». اين سخن بر عايشه سنگين آمد.

پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «اى عايشه! چرا بر تو سنگين آمد؟». گفت: او اهل اطعام و صِله رَحِم بود.

پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «به سبب اين چيزهايى كه مى‌‌گويى، بر او آسان گرفته مى‌‌شود».

204. المستدرك على الصحيحين عن ابن مسعود عن رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما أحسَنَ مُحسِنٌ مِن مُسلِمٍ ولا كافِرٍ إلاّ أثابَهُ اللّهُ.

قالَ: فَقُلنا: يا رَسولَ اللّهِ، ما إثابَةُ اللّهِ الكافِرَ؟

قالَ: إن كانَ قَد وَصَلَ رَحِما، أو تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ، أو عَمِلَ حَسَنَةً أثابَهُ اللّهُ المالَ وَالوَلَدَ وَالصِّحَّةَ وأَشباهَ ذلِكَ.

قالَ: فَقُلنا: ما إثابَتُهُ فِي الآخِرَةِ؟

فَقالَ: عَذابا دونَ العَذابِ.

قالَ: وقَرَأَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: «أَدْخِلُواْ ءَالَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ».

204. المستدرك على الصحيحين ـ به نقل از عبد اللّه‌‌ بن مسعود ـ: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «هيچ نيكوكارى، از مسلمان و كافر، نيكى نمى‌‌كند، مگر آن كه خداوند به او پاداش مى‌‌دهد».

گفتيم: اى پيامبر خدا! پاداش خدا به كافر چيست؟

فرمود: «اگر صِله رَحِمى كرده يا صدقه‌‌اى داده يا كار نيكى كرده باشد، خداوند به او مال و فرزند و سلامت و مانند اينها را پاداش مى‌‌دهد».

گفتيم: پاداشش در آخرت چيست؟

فرمود: «عذابى تخفيف يافته».

پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله سپس اين آيه را خواند: «فرعونيان را در سخت‌‌ترين عذاب در آوريد».

205. الكافي عن عبيد اللّه‌‌ بن الوليد الوصّافي عن الإمام الباقر عليه‌‌السلام: إنَّ مُؤمِنا كانَ في مَملَكَةِ جَبّارٍ فَوَلِعَ بِهِ، فَهَرَبَ مِنهُ إلى دارِ الشِّركِ، فَنَزَلَ بِرَجُلٍ مِن أهلِ الشِّركِ، فَأَظَلَّهُ وأَرفَقَهُ وأَضافَهُ، فَلَمّا حَضَرَهُ المَوتُ أوحَى اللّهُ عز و جل إلَيهِ: وعِزَّتي وجَلالي! لَو كانَ (لَكَ) في جَنَّتي مَسكَنٌ لَأَسكَنتُكَ فيها، ولكِنَّها مُحَرَّمَةٌ عَلى مَن ماتَ بي مُشرِكا، ولكِن يا نارُ هيديه ولا تُؤذيهِ. ويُؤتى بِرِزقِهِ طَرَفَيِ النَّهارِ، قُلتُ: مِنَ الجَنَّةُ؟ قالَ: مِن حَيثُ شاءَ اللّهُ.

205. الكافى ـ به نقل از عبيد اللّه‌‌ بن وليد وصّافى ـ: امام باقر عليه‌‌السلام فرمود: «مؤمنى در كشور پادشاهى ستمگر، زندگى مى‌‌كرد و آن پادشاه، در آزار او مى‌‌كوشيد. آن مؤمن از دست او به سرزمين شرك گريخت و بر يكى از مشركان، وارد شد و آن مشرك، او را سرپناه داد و با او مهربانى كرد و پذيرايى‌‌اش نمود.

پس چون مرگ آن مشرك فرا رسيد، خداوند عز و جل به او الهام فرمود كه: "به عزّت و جلالم سوگند، اگر در بهشتم براى تو مسكنى بود، هر آينه، تو را در آن جاى مى‌‌دادم؛ ولى بهشت بر كسى كه در حال شرك به من بميرد، حرام شده است؛ امّا اى آتش! او را بترسان؛ ولى آزارش مده!". روزىِ او، صبح و عصر مى‌‌رسد».

گفتم: از بهشت؟

فرمود: «از هر جا كه خدا بخواهد».

206. الإمام الكاظم عليه‌‌السلام: إنَّهُ كانَ في بَني إسرائيلَ رَجُلٌ مُؤمِنٌ وكانَ لَهُ جارٌ كافِرٌ، وكانَ يَرفُقُ بِالمُؤمِنِ ويوليهِ المَعروفَ فِي الدُّنيا، فَلَمّا أن ماتَ الكافِرُ بَنَى اللّهُ لَهُ بَيتا فِي النّارِ مِن طينٍ، فَكانَ يَقيهِ حَرَّها ويَأتيهِ الرِّزقُ مِن غَيرِها، وقيلَ لَهُ، هذا بِما كُنتَ تَدخُلُ عَلى جارِكَ المُؤمِنِ فُلانِ بنِ فُلانٍ مِنَ الرِّفقِ، وتوليهِ مِنَ المَعروفِ فِي الدُّنيا.

206. امام كاظم عليه‌‌السلام: در ميان بنى اسرائيل، مردى مؤمن بود كه همسايه‌‌اى كافر داشت. او با آن مؤمن با مهربانى رفتار مى‌‌كرد و به او نيكى مى‌‌نمود. چون كافر از دنيا رفت، خداوند در آتش، خانه‌‌اى از گِل برايش ساخت كه او را از گرماى آن، حفظ مى‌‌كرد و روزى‌‌اش از غير جهنّم مى‌‌رسيد. به او گفته شد: «اين براى آن است كه تو در دنيا با همسايه مؤمنت، فلان فرزند فلان، با مهربانى رفتار مى‌‌كردى و به او نيكى مى‌‌نمودى».

3 / 2 ـ 3: جَزاءُ حَسَناتِ الكافِرِ إذا أسلَمَ

3 / 2 ـ 3: پاداش كارهاى نيك كافر در هنگام اسلام آوردن

207. صحيح البخاري عن عروة بن الزبير: إنَّ حَكيمَ بنَ حِزامٍ أخبَرَهَُ أنَّهُ قالَ: يا رَسولَ اللّهِ، أرَأَيتَ اُمورا كُنتُ أتَحَنَّثُ بِها فِي الجاهِلِيَّةِ، مِن صِلَةٍ وعَتاقَةٍ وصَدَقَةٍ، هَل كانَ لي فيها مِن أجرٍ؟

قالَ: حَكيمٌ: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أسلَمتَ عَلى ما سَلَفَ مِن خَيرٍ.

207. صحيح البخارى ـ به نقل از عروة بن زبير ـ: حكيم بن حِزام به او (عروه) گفت كه به پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله گفته است: اى پيامبر خدا! آيا براى كارهاى نيكى كه در جاهليت انجام مى‌‌دادم، مانند رسيدگى به خويشاوندان و آزاد كردن بنده و صدقه دادن، اجرى دارم؟

پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «تو با همان نيكى‌‌هايى كه در گذشته مى‌‌كردى، اسلام آورده‌‌اى».

208. المعجم الكبير عن صعصعة بن ناجية المجاشعي ـ وهُوَ جَدُّ الفَرَزدَقِ بنِ غالِبٍ ـ: قَدِمتُ عَلَى النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فَعَرَضَ عَلَيَّ الإِسلامَ فَأَسلَمتُ، وعَلَّمَني آيا مِنَ القُرآنِ، فَقُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، إنّي عَمِلتُ أعمالاً فِي الجاهِلِيَّةِ، فَهَل لي فيها مِن أجرٍ؟ قالَ: وما عَمِلتَ؟ فَقُلتُ: إنّي ضَلَّت ناقَتانِ لي عَشراوانِ، فَخَرَجتُ أبتَغيها عَلى جَمَلٍ لي، فَرُفِعَ لي بَيتانِ في فَضاءٍ مِنَ الأَرضِ، فَقَصَدتُ قَصدَهُما، فَوَجَدتُ في أحَدِهِما شَيخا كَبيرا، فَقُلتُ: هَل أحسَستُم ناقَتَينِ عَشراوَينِ؟ قالَ: ما ناراهُما؟ قُلت: ميسَمُ بنِ دارِمٍ، قالَ: قَد أصَبنا ناقَتَيكَ ونَتِجناهُما وظَأَرناهُما، وقَد نَعَشَ اللّهُ بِهِما أهلَ بَيتٍ مِن قَومِكَ مِنَ العَرَبِ مِن مُضَرَ، فَبَينَما هُوَ يُخاطِبُني إذ نادَتِ امرَأَةٌ مِنَ البَيتِ الآخَرِ: وَلَدَت. قالَ: وما وَلَدَت؟ إن كانَ غُلاما فَقَد شَرِكَنا في قَومِنا، وإن كانَت جارِيَةً فَادفِناها، فَقالَت: جارِيَةٌ، فَقُلتُ: وما هذِهِ المَوؤودَةُ؟ قالَ: اِبنَةٌ لي، فَقُلتُ: إنّي أشتَريها مِنكَ، قالَ: يا أخا بَني تَميمٍ، أتَقولُ: أتَبيعُ ابنَتَكَ، وقَد أخبَرتُكَ إنّي رَجُلٌ مِنَ العَرَبِ مِن مُضَرَ. فَقُلتُ: إنّي لا أشتَري مِنكَ رَقَبَتَها إنَّما أشتَري روحَها أن لا تَقتُلَها.

قالَ: بِمَ تَشتَريها؟ قُلتُ: بِناقَتَيَّ هاتَينِ ووَلَدَيهِما، قالَ: وتَزيدُني بَعيرَكَ هذا؟ قُلتُ: نَعَم، عَلى أن تُرسِلَ مَعِيَ رَسولاً، فَإِذا بَلَغتُ إلى أهلي رَدَدتُ إلَيكَ البَعيرَ، فَفَعَلَ، فَلَمّا بَلَغتُ أهلي رَدَدتُ إلَيهِ البَعيرَ.

فَلَمّا كانَ في بَعضِ اللَّيلِ فَكَّرتُ في نَفسي أنَّ هذِهِ لَمَكرُمَةٌ ما سَبَقَني إلَيها أحَدٌ مِنَ العَرَبِ، وظَهَرَ الإِسلامُ وقَد أحيَيتُ ثَلاثَمِئَةٍ وسِتّينَ مِنَ المَوؤُودَةِ؛ أشتَري كُلَّ واحِدَةٍ مِنهُنَّ بِناقَتَينِ عَشراوَينِ وجَمَلٍ، فَهَل لي في ذلِكَ مِن أجرٍ؟

فَقالَ النَّبِيُّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لَكَ أجرُهُ، إذ مَنَّ اللّهُ عَلَيكَ بِالإِسلامِ.

208. المعجم الكبير ـ به نقل از صعصعة بن ناجيه مجاشعى، جدّ فَرَزدَق بن غالب ـ: خدمت پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله رسيدم و ايشان مرا به اسلام دعوت كرد و من هم اسلام آوردم و آياتى از قرآن را به من آموخت. من گفتم: اى پيامبر خدا! من در جاهليت، كارهايى [نيك] انجام داده‌‌ام. آيا براى آنها اجرى دارم؟ فرمود: «چه كارهايى كرده‌‌اى؟». گفتم: يك بار، دو ناقه من كه ده ماهه باردار بودند، گم شدند و من، سوار بر اشترى نر در جستجوى آنها برآمدم. از دور دو خيمه در بيابان ديدم. به طرف آنها رفتم. در يكى از آنها پيرمرد سالخورده‌‌اى بود. پرسيدم: آيا شما دو ناقه ده ماهه باردار نديده‌‌ايد؟ پيرمرد گفت: چه داغى داشتند؟ گفتم: داغ بنى دارِم. گفت: ما دو ناقه تو را گرفتيم و بچّه‌‌هايش را هم به دنيا آورديم و به بچّه‌‌هايش از شتران ديگر، شير داديم و خداوند به واسطه آن شتر، خانواده‌‌اى از قوم عرب مُضَر را جان تازه‌‌اى بخشيد. در همين حال كه او با من سخن مى‌‌گفت، صداى زنى از خيمه ديگر بلند شد و گفت: به دنيا آورد! پيرمرد گفت: چه آورد؟ اگر پسر است، عضوى از قوم ماست و اگر دختر است، او را دفن كنيد. زن گفت: دختر است. من گفتم: اين [نوزادى كه قرار است] زنده به گور [شود،]كيست؟ گفت: دختر من است. گفتم: من او را از تو مى‌‌خرم. گفت: اى مرد تميمى! آيا تو به من مى‌‌گويى: دخترت را مى‌‌فروشى، با آن كه به تو گفتم: من مردى از عرب و مُضَرى هستم؟! گفتم: من جسم او را از تو نمى‌‌خرم؛ بلكه جانش را مى‌‌خرم كه او را نكُشى.

گفت: به چه مى‌‌خرى؟ گفتم: با همان دو ناقه‌‌ام و بچّه‌‌هايشان. گفت: اين شترت را هم به من مى‌‌دهى؟ گفتم: آرى، به اين شرط كه يك نفر را با من بفرستى و چون به نزد خانواده‌‌ام برگشتم، شتر را [با آن فرد] به تو برمى‌‌گردانم. او چنين كرد و من چون نزد خانواده‌‌ام برگشتم، شتر را به او برگرداندم. چون پاسى از شب گذشت، با خود انديشيدم كه اين [كارى كه من كردم] فضيلتى است كه هيچ عربى در آن بر من سبقت نگرفته است. اسلام كه آمد، من 360 دخترى را كه قرار بود زنده به گور شوند، از مرگ نجات دادم: هر كدامشان را با دو ناقه ده ماهه باردار و يك شتر نر. حال آيا براى اين كارها اجرى دارم؟

پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «اجر تو داده شده است؛ زيرا خداوند، نعمت اسلام را به تو ارزانى داشت».

209. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أمّا مَن أسلَمَ وأَحسَنَ إسلامَهُ، فَإِنَّهُ يُجزى بِجَزاءِ عَمَلِهِ فِي الجاهِلِيَّةِ وَالإِسلامِ.

209. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: امّا آن كس كه اسلام آورد و مسلمانى درست باشد، پاداش اعمال [نيك]او در دوره جاهليت و اسلام [هر دو] داده مى‌‌شود.

3 / 2 ـ 4: اِختِصاصُ الثَّوابِ بِالمُؤمِنِ

3 / 2 ـ 4: اختصاص داشتن ثواب براى مؤمن

210. الكافي عن يعقوب بن شعيب: قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام: هَل لِأَحَدٍ عَلى ما عَمِلَ ثَوابٌ عَلَى اللّهِ موجَبٌ إلاَّ المُؤمِنينَ؟ قالَ: لا.

210. الكافى ـ به نقل از يعقوب بن شعيب ـ: به امام صادق عليه‌‌السلام گفتم: آيا هيچ كس را بر آنچه عمل كرده، ثوابى بر خدا هست كه واجب شده باشد، غير از مؤمنان؟ فرمود: «نه».

211. المؤمن عن يعقوب بن شعيب: سَمِعتُهُ يَقولُ: لَيسَ لِأَحَدٍ عَلَى اللّهِ ثَوابٌ عَلى عَمَلٍ إلاّ لِلمُؤمِنينَ.

211. المؤمن ـ به نقل از يعقوب بن شعيب ـ: از امام عليه‌‌السلام (امام باقر عليه‌‌السلام يا امام صادق عليه‌‌السلام) شنيدم كه فرمود: «براى هيچ كس پاداش عملى بر عهده خدا نيست، مگر براى آنان كه مؤمن باشند».

212. مسند أبي يعلى عن اُمّ سلمة: قُلتُ لِلنَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ هِشامَ بنَ المُغيرَةِ كانَ يَصِلُ الرَّحِمَ، ويِقرِي الضَّيفَ، ويَفُكُّ العُناةَ، ويُطعِمُ الطَّعامَ، ولَو أدرَكَ أسلَمَ، هَل ذلِكَ نافِعُهُ؟ قالَ: لا، إنَّهُ كانَ يُعطي لِلدُّنيا وذِكرِها وحَمْدِها، ولَم يَقُل يَوما قَطُّ: رَبِّ اغفِر لي يَومَ الدّينِ.

212. مسند أبى يعلى ـ به نقل از امّ سلمه ـ: به پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله گفتم: هِشام بن مُغَيره، صِله رَحِم به جا مى‌‌آورد، مهمان‌‌نواز بود، اسير آزاد مى‌‌كرد و اطعام مى‌‌نمود و اگر زنده بود، اسلام مى‌‌آورد. آيا اين كارها نفعى براى او دارد؟ فرمود: «نه. او براى دنيا و نام و ستايش دنيوى داد و دهش مى‌‌كرد و هرگز يك روز هم نگفت: پروردگارا! مرا در روز قيامت بيامرز».

213. صحيح مسلم عن عائشة: قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، ابنُ جُدعانَ كانَ فِي الجاهِلِيَّةِ يَصِلُ الرَّحِمَ ويُطعِمُ المِسكينَ، فَهَل ذاكَ نافِعُهُ؟

قالَ: لا يَنفَعُهُ، إنَّهُ لَم يَقُل يَوما: رَبِّ اغفِر لي خَطيئَتي يَومَ الدّينِ.

213. صحيح مسلم ـ به نقل از عايشه ـ: گفتم: اى پيامبر خدا! ابن جُدعان در زمان جاهليت، صِله رَحِم به جاى مى‌‌آورد و مستمندان را اطعام مى‌‌كرد. آيا اينها سودى به حال او دارند؟

فرمود: «سودش نمى‌‌رسانند. او حتّى يك روز نگفت: پروردگارا! در روز جزا، گناه مرا ببخش».

214. مسند ابن حنبل عن سلمة بن يزيد الجعفي: اِنطَلَقتُ أنَا وأَخي إلى رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، قُلنا: يا رَسولَ اللّهِ إنَّ اُمَّنا مَليكَةُ كانَت تَصِلُ الرَّحِمَ، وتَقرِي الضَّيفَ، وتَفعَلُ وتَفعَلُ، هَلَكَت فِي الجاهِلِيَّةِ، فَهَل ذلِكَ نافِعُها شَيئا؟ قالَ: لا.

214. مسند ابن حنبل ـ به نقل از سلمة بن يزيد جُعفى ـ: من و برادرم نزد پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله رفتيم و گفتيم: اى پيامبر خدا! مادرمان، مَليكه، صِله رَحِم به جا مى‌‌آورد و مهمان‌‌نواز بود و چنين و چنان (كارهاى نيك ديگر) مى‌‌كرد و در جاهليت از دنيا رفت. آيا اين كارها نفعى به حال او [در آخرت] دارند؟ فرمود: «نه».

3 / 3: تَناسُبُ العَمَلِ وَالجَزاءِ

3 / 3: تناسب كار و سزا

215. عيسى عليه‌‌السلام: هَل زارِعُ شَعيرٍ يَحصُدُ قَمحا؟ أو زارِعُ قَمحٍ يَحصُدُ شَعيرا؟ كَذلِكَ يَحصُدُ كُلُّ عَبدٍ فِي الآخِرَةِ ما زَرَعَ، ويُجزى بِما عَمِلَ.

215. عيسى عليه‌‌السلام: آيا جوكار، گندم مى‌‌دِرَوَد؟ يا گندم‌‌كار، جو درو مى‌‌كند؟ همچنين هر بنده‌‌اى در آخرت، آن دِرَوَد كه كاشته است و متناسب با عملكردش جزا داده شود.

216. داود عليه‌‌السلام: يا زارِعَ السَّيِّئاتِ، أنتَ تَحصُدُ شَوكَها وحَسَكَها.

216. داوود عليه‌‌السلام: اى كسى كه بدى و گناه مى‌‌كارى، تو خار و تيغ آنها را درو خواهى كرد.

217. لقمان عليه‌‌السلام ـ مِن مَواعِظِهِ لاِبنِهِ ـ: يا بُنَيَّ، إنَّكَ كَما تَزرَعُ تَحصُدُ، وكَما تَعمَلُ تَجِدُ.

217. لقمان عليهم‌‌السلام ـ از اندرزهاى او به پسرش ـ: اى پسرم! به راستى تو همانى را درو مى‌‌كنى كه مى‌‌كارى و همانى را به دست مى‌‌آورى كه عمل مى‌‌كنى».

218. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كَما لا يُجتَنى مِنَ الشَّوكِ العِنَبُ، لا يَنزِلُ الفُجّارُ مَنازِلَ الأَبرارِ.

218. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: همچنان كه از بوته خار، انگور چيده نمى‌‌شود، بدكاران نيز به جايگاه نيكوكاران نمى‌‌روند.

219. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: وَاللّهِ! لَتَموتونَ كَما تَنامونَ، ولَتُبعَثونَ كَما تَستَيقِظونَ، ولَتُحاسَبونَ كَما تَعمَلونَ، ولَتُجزَونَ بِالإِحسانِ إحسانا وبِالسّوءِ سوءا، وإنَّهَا الجَنَّةُ أبَدا وَالنّارُ أبَدا.

219. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: به خدا سوگند، شما مى‌‌ميريد، همان گونه كه مى‌‌خوابيد و بر انگيخته مى‌‌شويد، همان سان كه بيدار مى‌‌شويد و محاسبه مى‌‌شويد، آن چنان كه عمل مى‌‌كنيد و براى خوبى، سزاى خوب مى‌‌يابيد و براى بدى، سزاى بد مى‌‌بينيد و آن [سزا] يا بهشت جاويدان است يا آتش ابدى.

220. الإمام عليّ عليه‌‌السلام ـ فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ ـ: مَن غَرَسَ النَّخلَ أكَلَ الرُّطَبَ، ومَن غَرَسَ الصَّفصافَ وَالعُلَّيقَ عَدِمَ ثَمَرَتَهُ، وذَهَبَت ضِياعا خِدمَتُهُ.

220. امام على عليه‌‌السلام ـ در حكمت‌‌هاى منسوب به ايشان ـ: هر كه خرمابُن نشانَد، خرما خورَد و هر كه بيد و خار درخت بنشانَد، ميوه‌‌اى نچيند و زحماتش بر باد رود.

221. عنه عليه‌‌السلام: ثَمَرَةُ العَمَلِ الصّالِحِ كَأَصلِهِ، ثَمَرَةُ العَمَلِ السَّيِّئِ كَأَصلِهِ.

221. امام على عليه‌‌السلام: ميوه عمل صالح، همچون اصل آن است. ميوه كار بد، همچون اصل آن است.

222. عنه عليه‌‌السلام: اِعلَم أنَّ لِكُلِّ عَمَلٍ نَباتا، وكُلُّ نَباتٍ لا غِنى بِهِ عَنِ الماءِ، وَالمِياهُ مُختَلِفَةٌ، فَما طابَ سَقيُهُ طابَ غَرسُهُ وحَلَت ثَمَرَتُهُ، وما خَبُثَ سَقيُهُ خَبُثَ غَرسُهُ وأَمَرَّت ثَمَرَتُهُ.

222. امام على عليه‌‌السلام: بدان كه هر كردارى را گياهى است و هيچ گياهى از آب، بى‌‌نياز نيست و آب‌‌ها گوناگون‌‌اند. پس هر گياهى كه با آب پاك و نيكو آبيارى شود، درختش نيكو و ميوه‌‌اش شيرين مى‌‌شود و هر گياهى كه با آب آلوده و ناگوار آبيارى شود، درختش بد و ميوه‌‌اش تلخ مى‌‌گردد.

223. عنه عليه‌‌السلام: كَما تُقَدِّمُ تَجِدُ.

223. امام على عليه‌‌السلام: هر چه پيش فرستى، [همان را] بيابى.

224. عنه عليه‌‌السلام: اِعمَلوا بِالخَيرِ تُجزَوا بِالخَيرِ، يَومَ يَفوزُ بِالخَيرِ مَن قَدَّمَ الخَيرَ.

224. امام على عليه‌‌السلام: كار نيك كنيد تا سزاى نيك گيريد در آن روز كه هر كس كار نيك پيش فرستاده است، پاداش نيك مى‌‌گيرد.

225. عنه عليه‌‌السلام: مَن فَعَلَ ما شاءَ، لَقِيَ ما ساءَ.

225. امام على عليه‌‌السلام: هر كس آن كند كه خواهد، آن بيند كه بد شمارد.

226. عنه عليه‌‌السلام: مَن أساءَ اجتَلَبَ سوءَ الجَزاءِ.

226. امام على عليه‌‌السلام: هر كه بد كند، سزاى بد بيند.

227. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن يَزرَع خَيرا يَحصُد غِبطَةً، ومَن يَزرَع شَرّا يَحصُد نَدامَةً، ولِكُلِّ زارِعٍ ما زَرَعَ.

227. امام صادق عليه‌‌السلام: هركه نيكى بكارد، شادى مى‌‌دِرَوَد، و هركه بدى بكارد، پشيمانى درو مى‌‌كند. هر كشتگرى، آن درويد كه كاشت.

228. الإمام الرضا عليه‌‌السلام: الجَزاءُ بِالأَعمالِ.

228. امام رضا عليه‌‌السلام: پاداش، به [نسبت] اعمال است.

229. الكافي عن أبي بصير: دَخَلَ رَجُلانِ عَلى أبي عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام في مُداراةٍ بَينَهُما ومُعامَلَةٍ، فَلَمّا أن سَمِعَ كَلامَهُما قالَ: أما إنَّهُ ما ظَفِرَ أحَدٌ بِخَيرٍ مِن ظَفَرٍ بِالظُّلمِ، أما إنَّ المَظلومَ يَأخُذُ مِن دِينِ الظّالِمِ أكثَرَ مِمّا يأخَذُ الظّالِمُ مِن مالِ المَظلومِ.

ثُمَّ قالَ: مَن يَفعَلِ الشَّرَّ بِالنّاسِ فَلا يُنكِرِ الشَّرَّ إذا فُعِلَ بِهِ، أما إنَّهُ إنَّما يَحصُدُ ابنُ آدَمَ ما يَزرَعُ، ولَيسَ يَحصُدُ أحَدٌ مِنَ المُرِّ حُلوا ولا مِنَ الحُلوِ مُرّا. فَاصطَلَحَ الرَّجُلانِ قَبلَ أن يَقوما.

229. الكافى ـ به نقل از ابو بصير ـ: دو مرد براى مرافعه و معامله‌‌اى كه در ميان ايشان بود، خدمت امام صادق عليه‌‌السلام رسيدند. امام عليه‌‌السلام چون سخن ايشان را شنيد، فرمود: «آگاه باشيد كه كسى به چيزى فيروزى نيافته كه بهتر باشد از فيروزى يافتن به ستم [كه بر او واقع شود] و به درستى كه مظلوم، از دين ظالم مى‌‌گيرد، بيشتر از آنچه ظالم از مال مظلوم مى‌‌گيرد».

سپس فرمود: «هر كه با مردم بدى كند، از بدى بدش نيايد، چون بدى با او شود. آگاه باشيد كه آدمى آنچه بكارد، مى‌‌دِرَوَد و هيچ كس از تلخ، شيرين و از شيرين، تلخ درو نمى‌‌كند».

پس آن دو مرد پيش از آن كه برخيزند، با هم آشتى كردند.

3 / 4: كَما تَدينُ تُدانُ

3 / 4: از هر دست دهى با همان دست پس گيرى

230. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ موسَى بنَ عِمرانَ عليه‌‌السلام كانَ يَمشي ذاتَ يَومٍ فِي الطَّريقِ، فَناداهُ الجَبّارُ جَلَّ جَلالُهُ: يا موسى! فَالتَفَتَ يَمينا وشِمالاً فَلَم يَجِد أحَدا، ثُمَّ ناداهُ الثّانِيَةَ: يا موسَى بنَ عِمرانَ، فَالتَفَتَ يَمينا وشِمالاً فَلَم يَجِد أحَدا، ثُمَّ ارتَعَدَت فَرائِصُهُ، ثُمَّ نودِيَ الثّالِثَةَ: يا موسَى بنَ عِمرانَ، أنَا اللّهُ لا إلهَ إلاّ أنَا.

فَقالَ: لَبَّيكَ لَبَّيكَ فَخَرَّ للّه‌‌ ساجِدا. فَقالَ: اِرفَع رَأسَكَ يا موسَى بنَ عِمرانَ، فَرَفَعَ رَأسَهُ. فَقالَ: يا موسى، إن أحبَبتَ أن تَسكُنَ في ظِلِّ عَرشي يَومَ لا ظِلَّ إلاّ ظِلّي، يا موسى، كُن لِليَتيمِ كَالأَبِ الرَّحيمِ، وكُن لِلأَرمَلَةِ كَالزَّوجِ العَصوبِ، يا موسَى بنَ عِمرانَ، ارحَم تُرحَم، يا موسى، كَما تَدينُ تُدانُ.

230. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: روزى موسى بن عمران عليه‌‌السلام در راه مى‌‌رفت كه خداوند عالم ـ جلّ جلاله ـ صدا زد: «اى موسى!». موسى عليه‌‌السلام به راست و چپ برگشت، كسى را نديد. دوباره صدا زد: «اى موسى بن عمران!» موسى عليه‌‌السلام باز به راست و چپ برگشت، اين بار هم كسى را نديد. بدنش به لرزه افتاد. سه باره صدا زد: «اى موسى بن عمران! منم اللّه‌‌ كه هيچ معبودى جز من نيست». موسى عليه‌‌السلام گفت: لبّيك! لبّيك! و براى خدا به سجده افتاد. خداوند فرمود: «سرت را بلند كن اى موسى بن عمران!». او سرش را بلند كرد. خدا فرمود: «اى موسى! اگر دوست دارى كه در آن روزى كه سايه‌‌اى جز سايه من نيست، در سايه عرشم باشى، پس اى موسى! براى يتيم چون پدرِ مهربان باش و براى بيوه‌‌زن، چون شوهر دلسوز. اى موسى بن عمران! رحم كن تا رحم بينى. اى موسى! از هر دست دهى با همان دست پس مى‌‌گيرى».

231. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَكتوبٌ فِي التَّوراةِ: أنَا اللّهُ قاتِلُ القاتِلينَ، ومُفقِرُ الزّانينَ. أيُّهَا النّاسُ! لا تَزنوا فَتَزنِيَ نِساؤُكُم؛ كَما تَدينُ تُدانُ.

231. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: در تورات نوشته است: منم خدا، كُشنده قاتلان و فقيركننده زناكاران. اى مردم! زنا نكنيد، كه [اگر چنين كنيد] زنانتان زنا مى‌‌دهند. از هر دست دهى با همان دست پس مى‌‌گيرى.

232. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: كانَ فيما أوحَى اللّهُ تَعالى إلى موسَى بنِ عِمرانَ عليه‌‌السلام: يا موسَى بنَ عِمرانَ! مَن زَنى زُنِيَ بِهِ ولَو فِي العَقِبِ مِن بَعدِهِ.

يا موسَى بنَ عِمرانَ! عِفَّ تَعِفَّ أهلُكَ.

يا موسَى بنَ عِمرانَ! إن أرَدتَ أن يُكثِرَ خَيرُ أهلِ بَيتِكَ فَإِيّاكَ وَالزِّنا.

يا موسَى بنَ عِمرانَ! كَما تَدينُ تُدانُ.

232. امام باقر عليه‌‌السلام: از وحى‌‌هاى خداوند متعال به موسى بن عمران عليه‌‌السلام اين بود كه: «اى موسى بن عمران! هر كه زنا كند، با [ناموس]او زنا شود، اگرچه در اَعقاب (فرزندان) او باشد.

اى موسى بن عمران! پاك‌‌دامن باش تا همسرت هم پاك‌‌دامن باشد.

اى موسى بن عمران! اگر مى‌‌خواهى خير و بركت خانواده‌‌ات فراوان شود، از زنا بپرهيز.

اى موسى بن عمران! از هر دست بدهى با همان دست پس مى‌‌گيرى.

233. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَكتوبٌ فِي التَّوراةِ: اِبنَ آدَمَ! كُن كَيفَ شِئتَ، كَما تَدينُ تُدانُ.

233. امام صادق عليه‌‌السلام: در تورات نوشته است: «اى فرزند آدم! هر گونه كه خواهى، باش. از هر دست بدهى با همان دست، پس مى‌‌گيرى».

234. عنه عليه‌‌السلام: لَمّا أقامَ العالِمُ الجِدارَ، أوحَى اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى إلى موسى عليه‌‌السلام: إنّي مُجازِي الأَبناءِ بِسَعيِ الآباءِ، إن خَيرا فَخَيرٌ وإن شَرّا فَشَرٌّ، لا تَزنوا فَتَزنِيَ نِساؤُكُم، ومَن وَطِئَ فِراشَ امرِئٍ مُسلِمٍ وُطِئَ فِراشُهُ، كَما تَدينُ تُدانُ.

234. امام صادق عليه‌‌السلام: چون آن دانا (خضر عليه‌‌السلام كه موسى عليه‌‌السلام با او همراه شد) ديوار [متعلّق به دو پسربچّه يتيم] را استوار ساخت، خداى ـ تبارك و تعالى ـ به موسى عليه‌‌السلام وحى فرمود كه: «من فرزندان را براى اعمال پدران، سزا مى‌‌دهم: اگر خوب، خوب، و اگر بد، بد». زنا مكنيد كه زنانتان زنا كنند و هر كس در بستر مسلمانى وارد شود در بسترش وارد شوند. از هر دست كه بدهى با همان دست پس مى‌‌گيرى.

235. الكافي عن مفضّل الجعفي عن الإمام الصادق عليه‌‌السلام: ما أقبَحَ بِالرَّجُلِ مِن أن يُرى بِالمَكانِ المُعوِرِ، فَيُدخَلَ ذلِكَ عَلَينا وعَلى صالِحي أصحابِنا، يا مُفَضَّلُ أتَدري لِمَ قيلَ: مَن يَزنِ يَوما يُزنَ بِهِ؟ قُلتُ: لا، جُعِلتُ فِداكَ.

قالَ: إنَّها كانَت بَغِيٌّ في بَني إسرائيلَ، وكانَ في بَني إسرائيلَ رَجُلٌ يُكثِرُ الاِختِلافَ إلَيها، فَلَمّا كانَ في آخِرِ ما أتاها أجرَى اللّهُ عَلى لِسانِها: أما إنَّكَ سَتَرجِعُ إلى أهلِكَ فَتَجِدُ مَعَها رَجُلاً.

قالَ: فَخَرَجَ وهُوَ خَبيثُ النَّفسِ، فَدَخَلَ مَنزِلَهُ غَيرَ الحالِ الَّتي كانَ يَدخُلُ بِها قَبلَ ذلِكَ اليَومِ، وكانَ يَدخُلُ بِإِذنٍ فَدَخَلَ يَومَئِذٍ بِغَيرِ إذنٍ، فَوَجَدَ عَلى فِراشِهِ رَجُلاً، فَارتَفَعا إلى موسى عليه‌‌السلام، فَنَزَلَ جَبرَئيلُ عليه‌‌السلام عَلى موسى عليه‌‌السلام فَقالَ: يا موسى، مَن يَزنِ يَوما يُزنَ بِهِ.

فَنَظَرَ إلَيهِما فَقالَ: عِفّوا تَعِفَّ نِساؤُكُم.

235. الكافى ـ به نقل از مُفضّل جُعْفى ـ: امام صادق عليه‌‌السلام فرمود: «چه زشت است براى مرد كه در مكان بدنامى ديده شود و بدان سبب، ما و ياران پاكمان بدنام شويم. اى مُفضّل! آيا مى‌‌دانى چرا گفته‌‌اند: هر كس روزى زنا كند، با [ناموس] او زنا شود؟». گفتم: نه، فدايت شوم!

فرمود: «در ميان بنى اسرائيل، زن بدكاره‌‌اى وجود داشت و در بين بنى اسرائيل، مردى بود كه بسيار نزد او مى‌‌رفت. بار آخر كه نزدش رفت، خداوند بر زبان آن زن راند كه: وقتى نزد زنت برگردى، مردى را با او خواهى ديد.

آن مرد با شك و بدبينى خارج شد و برخلاف روش هر روزش كه هنگام ورود به خانه‌‌اش در مى‌‌زد، سرزده وارد خانه‌‌اش شد. ديد مردى بر بستر اوست. براى مرافعه نزد موسى عليه‌‌السلام رفتند. جبرئيل عليه‌‌السلام بر موسى عليه‌‌السلام فرود آمد و گفت: "يا موسى! هر كس روزى زنا كند با [ناموس] او زنا مى‌‌شود".

موسى عليه‌‌السلام به آن دو نگريست و فرمود: پاك‌‌دامن باشيد تا زنانتان نيز پاك‌‌دامن باشند».

236. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: أوحَى اللّهُ إلى موسى عليه‌‌السلام: كَما تَدينُ تُدانُ، وكَما تَعمَلُ كَذلِكَ تُجزى، مَن يَصنَعِ المَعروفَ إلَى امرِئِ السَّوءِ يُجزَ شَرّا.

236. امام صادق عليه‌‌السلام: خداوند متعال به موسى عليه‌‌السلام وحى فرمود: «به هر دست بدهى با همان دست، پس مى‌‌گيرى و هر گونه عمل كنى، به همان سان، پاداش مى‌‌گيرى. هر كس به آدم بد، خوبى كند، پاداش بد مى‌‌بيند».

237. عيسى عليه‌‌السلام: بِحَقٍّ أقولُ لَكُم، كَما تَواضَعونَ فَكَذلِكَ تُرفَعونَ، وكَما تَرحَمونَ كَذلِكَ تُرحَمونَ، وكَما تَقضونَ مِن حَوائِجِ النّاسِ فَكَذلِكَ اللّهُ تَعالى يَقضي مِن حَوائِجِكُم.

237. عيسى عليه‌‌السلام: به درستى برايتان مى‌‌گويم: اگر فروتنى كنيد، بالا برده مى‌‌شويد و اگر رحم كنيد، به شما نيز رحم مى‌‌شود و اگر نيازهاى مردم را برآوريد، خداوند متعال نيز نيازهاى شما را برمى‌‌آورَد.

238. أعلام الدين: مِنَ الإِنجيلِ: لا تَدينوا وأَنتُم خُطاةٌ، فَيُدانُ مِنكُم بِالعَذابِ، لا تَحكُموا بِالجَورِ فَيُحكَمَ عَلَيكُم بِالعَذابِ، بِالمِكيالِ الَّذي تَكيلونَ يُكالُ لَكُم، بِالحُكمِ الَّذي تَحكُمونَ يُحكَمُ عَلَيكُم.

238. أعلام الدين: در انجيل آمده است: هان! در حالى كه خودتان خطا كاريد، كيفر ندهيد كه با عذاب، كيفر داده مى‌‌شويد. ظالمانه حكم نكنيد كه به عذاب در باره شما حكم مى‌‌شود. با همان پيمانه‌‌اى كه كِيل مى‌‌كنيد، براى شما كِيل مى‌‌شود و به همان گونه كه حكم مى‌‌كنيد، در باره شما حكم مى‌‌شود.

239. تحف العقول عن رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ في وَصِيَّتِهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله لِأَميرِ المُؤمِنينَ عليه‌‌السلام ـ: أربَعٌ إلى جَنبِهِنَّ أربَعٌ: مَن مَلَكَ استَأثَرَ، ومَن لَم يَستَشِر يَندَم، كَما تَدينُ تُدانُ، وَالفَقرُ المَوتُ الأَكبَرُ.

فَقيلَ لَهُ: الفَقرُ مِنَ الدّينارِ وَالدِّرهَمِ؟ فَقالَ: الفَقرُ مِنَ الدِّينِ.

239. تحف العقول ـ از سفارش پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به امير مؤمنان عليه‌‌السلام ـ: چهار چيز، با چهار چيز همراه است: هر كس به فرمان‌‌روايى رسد، استبداد مى‌‌ورزد؛ و هر كس رايزنى نكند، پشيمان مى‌‌شود؛ با هر دست بدهى، با همان دست، پس مى‌‌گيرى؛ و فقر، مرگِ بزرگ است».

پرسيده شد: فقر از درهم و دينار؟ فرمود: «فقر از دين».

240. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: البِرُّ لا يُبلى، وَالإِثمُ لا يُنسى، وَالدَّيّانُ لا يَموتُ، فَكُن كَما شِئتَ، كَما تَدينُ تُدانُ.

240. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: نيكى از بين نمى‌‌رود و گناه فراموش نمى‌‌شود و خداوندِ سزادهنده، نمى‌‌ميرد. پس هر طور خواهى باش؛ [زيرا] از هر دست بدهى با همان دست، پس مى‌‌گيرى.

241. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: كَما تَدينُ تُدانُ، وكَما تَزرَعُ تَحصُدُ، وما قَدَّمتَ اليَومَ تَقدَمُ عَلَيهِ غَدا، فَامهَد لِقَدَمِكَ، وقَدِّم لِيَومِكَ.

241. امام على عليه‌‌السلام: با هر دستى كه دهى، با همان دست باز مى‌‌گيرى و چنان كه بكارى، دِرو مى‌‌كنى و آنچه امروزْ پيش فرستى، فردا به آن مى‌‌رسى. پس براى ورودت، آماده كن و براى آن روزت، [توشه‌‌اى] پيش فرست.

242. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: إنَّ أبا ذَرٍّ رحمه‌‌الله كانَ يَقولُ:... يا مُبتَغِيَ العِلمِ! قَدِّم لِمُقامِكَ بَينَ يَدَيِ اللّهِ؛ فَإِنَّكَ مُرتَهَنٌ بِعَمَلِكَ، وكَما تَدينُ تُدانُ.

242. امام باقر عليه‌‌السلام: ابو ذر رحمه‌‌الله مى‌‌گفت: «...اى جوينده دانش! براى ايستادنت در پيشگاه خدا، چيزى پيش بفرست كه تو در گرو عمل خويش هستى. با هر دست كه بدهى با همان دست، پس مى‌‌گيرى».

243. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: لا تَغتَب فَتُغتَبَ، ولا تَحفِر لِأَخيكَ حُفرَةً فَتَقَعَ فيها؛ فَإِنَّكَ كَما تَدينُ تُدانُ.

243. امام صادق عليه‌‌السلام: غيبت نكن كه از تو غيبت مى‌‌شود و براى برادرت چاه مَكَن كه خود در آن مى‌‌افتى؛ زيرا با هر دست بدهى، با همان دست، پس مى‌‌گيرى.

244. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن زَنى زُنِيَ بِهِ، ولَو بِحيطانِ دارِهِ.

244. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كه زنا كند، با [نواميس] او زنا شود، اگرچه در چارديوارى خانه‌‌اش باشد.

245. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: بَرّوا آباءَكُم، تَبَرَّكُم أبناؤُكُم.

245. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: به پدرانتان، نيكى كنيد تا فرزندانتان به شما نيكى كنند.

246. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: راعِ أباكَ، يَرعاكَ ابنُكَ.

246. امام على عليه‌‌السلام: احترام پدرت را نگه دار تا فرزندت هم احترام تو را نگه دارد.

247. عنه عليه‌‌السلام: مَن تَطَلَّعَ عَلى أسرارِ جارِهِ، انهَتَكَت أستارُهُ.

247. امام على عليه‌‌السلام: هر كس به اسرار همسايه‌‌اش سَرَك بكشد، پرده‌‌هايش دريده مى‌‌شود (اسرار خودش بر ملا مى‌‌شود).

248. عنه عليه‌‌السلام: مَن عامَلَ بِالغَيِّ كوفِيَ بِهِ.

248. امام على عليه‌‌السلام: هر كه به باطل رفتار كند، با همان مكافات مى‌‌بيند.

249. عنه عليه‌‌السلام: مَن سَلَّ سَيفَ البَغيِ قُتِلَ بِهِ، ومَن حَفَرَ لِأَخيهِ بِئرا وَقَعَ فيها، ومَن هَتَكَ حِجابَ غَيرِهِ انكَشَفَ عَوراتُ بَيتِهِ.

249. امام على عليه‌‌السلام: هر كه شمشير ستم بركشد، خود با آن كشته شود. هر كه براى برادرش چاهى كَنَد، [خود] در آن فرو افتد و هر كه پرده[ى حرمت] ديگرى را بدَرَد، عيب‌‌هاى درون خانه‌‌اش بر ملا شود.

250. عنه عليه‌‌السلام: مَن عابَ عِيبَ، ومَن شَتَمَ اُجيبَ، ومَن غَرَسَ أشجارَ التُّقَى اجتَنى ثِمارَ المُنى.

250. امام على عليه‌‌السلام: هر كه عيب‌‌جويى كند، عيب‌‌جويى شود و هر كه ناسزا گويد، پاسخ [ناسزا] شنود و هر كه درخت‌‌هاى تقوا بنشاند، ميوه‌‌هاى آرزو بچيند.

251. عنه عليه‌‌السلام ـ فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ ـ: اِعلَم أنَّ مَن فَضَحَ فُضِحَ، ومَن باحَ فَلِدَمِهِ أباحَ.

251. امام على عليه‌‌السلام ـ در حكمت‌‌هاى منسوب به ايشان ـ: بدان كه هر كس رسوا كند، رسوا شود و هر كس [راز خود يا ديگران را]فاش سازد، خون خود را مباح ساخته است.

252. عنه عليه‌‌السلام: أبقِ يُبقَ عَلَيكَ.

252. امام على عليه‌‌السلام: بر جان ديگران رحم كن تا بر جان تو رحم شود.

253. عنه عليه‌‌السلام: مَن أحسَنَ العَمَلَ، حَسُنَت لَهُ المُكافَأَةُ.

253. امام على عليه‌‌السلام: هر كه كار نيك كند، پاداش نيك مى‌‌يابد.

254. عنه عليه‌‌السلام: مَن نَصَحَ فِي العَمَلِ، نَصَحَتهُ المُجازاةُ.

254. امام على عليه‌‌السلام: هر كس عمل را خالص انجام دهد، پاداش خالص مى‌‌گيرد.

255. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: أما يَخشَى الَّذينَ يَنظُرونَ في أدبارِ النِّساءِ، أن يُبتَلَوا بِذلِكَ في نِسائِهِم؟!

255. امام صادق عليه‌‌السلام: آيا كسانى كه به پشت زنان [مردم] مى‌‌نگرند، نمى‌‌ترسند كه اين بلا بر سرِ زنان خودشان هم بيايد؟!

3 / 5: دَورُ العَقلِ فِي الثَّوابِ وَالعِقابِ

3 / 5: نقش خرد در پاداش و كيفر

256. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: لَمّا خَلَقَ اللّهُ العَقلَ استَنطَقَهُ، ثُمَّ قالَ لَهُ: أقبِل! فَأَقبَلَ، ثُمَّ قالَ لَهُ: أدبِر! فَأَدبَرَ، ثُمَّ قالَ: وعِزَّتي وجَلالي، ما خَلَقتُ خَلقا هُوَ أحَبُّ إلَيَّ مِنكَ، ولا أكمَلتُكَ إلاّ فيمَن اُحِبُّ، أما إنّي إيّاكَ آمُرُ، وإيّاكَ أنهى، وإيّاك اُعاقِبُ، وإيّاكَ اُثيبُ.

256. امام باقر عليه‌‌السلام: چون خدا عقل را آفريد، با او سخن گفت (/ از او خواست كه سخن بگويد). سپس به او فرمود: «بيا». عقل آمد. فرمود: «برو». عقل رفت. پس فرمود: «به عزّت و جلالم سوگند، هيچ آفريده‌‌اى را نيافريدم كه نزد من محبوب‌‌تر از تو باشد و تو را كامل نگردانيدم، مگر در آن كس كه او را دوست مى‌‌دارم. آگاه باش كه من به تو امر مى‌‌كنم و تو را نهى مى‌‌نمايم و تو را كيفر مى‌‌دهم و تو را پاداش مى‌‌دهم.

257. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إنَّ اللّهَ خَلَقَ العَقلَ، فَقالَ لَهُ: أقبِل! فَأَقبَلَ، ثُمَّ قالَ لَهُ: أدبِر! فَأَدبَرَ، (ثُمَّ قالَ لَهُ: أقبِل)، ثُمَّ قالَ: لا وعِزَّتي وجَلالي، ما خَلَقتُ شَيئا أحَبَّ إلَيَّ مِنكَ، لَكَ الثَّوابُ، وعَلَيكَ العِقابُ.

257. امام صادق عليه‌‌السلام: خداوند، خِرد را آفريد و به او فرمود: «بيا» و او آمد. سپس فرمود: «برگرد» و او برگشت [سپس به او فرمود: «بيا»]. آن گاه فرمود: «به توانمندى و شكوهم سوگند، چيزى نيافريدم كه نزد من، محبوب‌‌تر از تو باشد. پاداش، براى توست و كيفر، از آنِ تو (معيار و ملاك پاداش و كيفر من خواهى بود)».

3 / 6: ميزانُ الثَّوابِ

3 / 6: ترازوى ثواب

3 / 6 ـ 1: المَعرِفَةُ

3 / 6 ـ 1: شناخت

258. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إنَّ الثَّوابَ عَلى قَدرِ العَقلِ.

258. امام صادق عليه‌‌السلام: پاداش، به اندازه خِرد است.

259. الكافي عن محمّد بن سليمان الديلمي، عن أبيه، قال: قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام: فُلانٌ مِن عِبادَتِهِ ودينِهِ وفَضلِهِ! فَقالَ: كَيفَ عَقلُهُ؟ قُلتُ: لا أدري، فَقالَ: إنَّ الثَّوابَ عَلى قَدرِ العَقلِ، إنَّ رَجُلاً مِن بَني إسرائيلَ كانَ يَعبُدُ اللّهَ في جَزيرَةٍ مِن جَزائِرِ البَحرِ، خَضراءَ نَضِرَةٍ، كَثيرَةِ الشَّجَرِ ظاهِرَةِ الماءِ، وإنَّ مَلَكا مِنَ المَلائِكَةِ مَرَّ بِهِ، فَقالَ: يا رَبِّ، أرِني ثَوابَ عَبدِكَ هذا، فَأَراهُ اللّهُ تَعالى ذلِكَ، فَاستَقَلَّهُ المَلَكُ، فَأَوحَى اللّهُ تَعالى إلَيهِ: أنِ اصحَبهُ.

فَأَتاهُ المَلَكُ في صورَةِ إنسِيٍّ، فَقالَ لَهُ: مَن أنتَ؟ قالَ: أنَا رَجُلٌ عابِدٌ بَلَغَني مَكانُكَ وعِبادَتُكَ في هذَا المَكانِ فَأَتَيتُكَ لِأَعبُدَ اللّهَ مَعَكَ. فَكانَ مَعَهُ يومَهُ ذلِكَ، فَلَمّا أصبَحَ قالَ لَهُ المَلَكُ: إنَّ مَكانَكَ لَنَزِهٌ، وما يَصلُحُ إلاّ لِلعَبادَةِ، فَقالَ لَهُ العابِدُ: إنَّ لِمَكانِنا هذا عَيبا! فَقالَ لَهُ: وما هُوَ؟ قال: لَيسَ لِرَبِّنا بَهيمَةٌ، فَلَو كانَ لَهُ حِمارٌ رَعَيناهُ في هذَا المَوضِعِ، فَإِنَّ هذَا الحَشيشَ يَضيعُ. فَقالَ لَهُ ذلِكَ المَلَكُ: وما لِرَبِّكَ حِمارٌ؟ فَقالَ: لَو كانَ لَهُ حِمارٌ ما كانَ يَضيعُ مِثلُ هذَا الحَشيشِ!

فَأَوحَى اللّهُ إلَى المَلَكِ: إنَّما اُثيبُهُ عَلى قَدرِ عَقلِهِ.

259. الكافى ـ به نقل از محمّد بن سليمان ديلمى از پدرش ـ: به امام صادق عليه‌‌السلام گفتم: فلان شخص، عجب عبادت و تديّن و فضيلتى دارد! فرمود: «خِردش چگونه است؟». گفتم: نمى‌‌دانم. فرمود: «ثواب، به اندازه خِرد است. مردى از بنى اسرائيل در جزيره‌‌اى از جزيره‌‌هاى دريا كه سبز و خرم و پُرآب و درخت بود، خدا را عبادت مى‌‌كرد. فرشته‌‌اى از فرشتگان خدا بر او گذشت. پس گفت: اى پروردگار من! ثواب اين بنده خود را به من بنما. خدا آن را به وى نمود. آن فرشته، آن را كم شمرد. خداى متعال به او وحى فرمود كه: "با او مصاحبت كن".

آن فرشته به صورت آدمى به نزديك عابد آمد. عابد گفت: تو كيستى؟ گفت: من مرد عابدى هستم. خبر خوبىِ مكان تو و عبادتى كه در اين مكان مى‌‌كنى، به من رسيد، به نزد تو آمده‌‌ام كه با تو، خدا را عبادت كنم. پس آن فرشته در آن روز و شب با وى به سر برد. چون صبح شد، به عابد گفت: اين مكانى كه تو دارى، هر آينه، خرّم و نيكوست و صلاحيت ندارد، مگر براى عبادت. عابد گفت: اين مكان ما يك عيب دارد. گفت: آن عيب چيست؟ گفت: پروردگار ما را چارپايى نيست. اگر او را خرى مى‌‌بود، آن را در اين مكان مى‌‌چرانيديم؛ زيرا اين علف، تلف مى‌‌شود! آن فرشته او را گفت: پروردگار تو را خرى نيست؟ عابد گفت: اگر او را خرى مى‌‌بود، مثل اين علف، تلف نمى‌‌شد!

پس خدا به آن فرشته وحى فرمود: "به او به اندازه خِردش ثواب مى‌‌دهم"».

3 / 6 ـ 2: المَشَقَّةُ

3 / 6 ـ 2: دشوارى

260. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: كُلَّما كانَتِ البَلوى وَالاِختِبارُ أعظَمَ كانَتِ المَثوبَةُ وَالجَزاءُ أجزَلَ.

260. امام على عليه‌‌السلام: هر چه آزمايش و امتحان بزرگ‌‌تر باشد، پاداش و جزا، بيشتر است.

261. عنه عليه‌‌السلام: ثَوابُ العَمَلِ عَلى قَدرِ المَشَقَّةِ فيهِ.

261. امام على عليه‌‌السلام: پاداش كار، به اندازه [زحمت و] رنجى است كه دارد.

262. عنه عليه‌‌السلام: الثَّوابُ بِالمَشَقَّةِ.

262. امام على عليه‌‌السلام: پاداش، در برابر رنج [و سختى] است.

3 / 7: جَزاءُ الحَسَنَةِ خَيرٌ مِنها

3 / 7: پاداش نيكى از نيكى بهتر است

الكتاب

قرآن

«مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِّنْهَا وَ هُم مِّن فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ ءَامِنُونَ».

«كسانى كه كار نيكى انجام دهند، پاداشى بهتر از آن خواهند داشت و آنان از وحشت آن روز در امان‌‌اند».

«مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلاَ يُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ».

«هر كس كار نيكى به جا آورَد، ده برابر آن پاداش دارد و هر كس كار بدى انجام دهد، جز به مانند آن، كيفر نخواهد ديد و ستمى بر آنها نخواهد شد».

«لِّلَّذِينَ أَحْسَنُواْ الْحُسْنَى وَ زِيَادَةٌ وَ لاَ يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لاَ ذِلَّةٌ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ».

«كسانى كه نيكى كردند، پاداش نيك و افزون بر آن دارند و تاريكى و ذلّت، چهره‌‌هايشان را نمى‌‌پوشاند. آنها اهل بهشت‌‌اند و جاودانه در آن خواهند ماند».

«وَ مَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ».

«و هر كس كار نيكى انجام دهد، بر نيكى‌‌اش مى‌‌افزاييم؛ چرا كه خداوند، آمرزنده و سپاس‌‌گزار است».

«مَّثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَ لَهُمْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَمنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِى كُلِّ سُنبُلَةٍ مِّاْئَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ يُضَعِفُ لِمَن يَشَاءُ وَاللَّهُ وَ سِعٌ عَلِيمٌ».

«كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى‌‌كنند، همانند بذرى هستند كه هفت خوشه برويانَد كه در هر خوشه، يكصد دانه باشد و خداوند، آن را براى هر كس بخواهد [و شايستگى داشته باشد]، دو يا چند برابر مى‌‌كند و خدا وسيع و [به همه چيز]داناست».

«لِيَجْزِىَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّلِحَتِ مِن فَضْلِهِ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الْكَفِرِينَ».

«اين براى آن است كه خداوند، كسانى را كه ايمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند، از فضلش پاداش دهد. او كافران را دوست نمى‌‌دارد».

«رِجَالٌ لاَّ تُلْهِيهِمْ تِجَرَةٌ وَ لاَ بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقَامِ الصَّلَوةِ وَ إِيتَآءِ الزَّكَوةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَرُ * لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا عَمِلُواْ وَ يَزِيدَهُم مِّن فَضْلِهِ وَ اللَّهُ يَرْزُقُ مَن يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ».

«مردانى كه نه تجارت و نه معامله‌‌اى، آنان را از ياد خدا و بر پا داشتن نماز و اداى زكات، غافل نمى‌‌كند، آنها از روزى مى‌‌ترسند كه در آن، دل‌‌ها و چشم‌‌ها زير و رو مى‌‌شود. [آنها به سراغ اين كارها مى‌‌روند] تا خداوند، آنان را به بهترين اعمالى كه انجام داده‌‌اند، پاداش دهد، و از فضل خود بر پاداششان بيفزايد و خداوند به هر كس بخواهد، بى حساب، روزى مى‌‌دهد [و از مواهب بى‌‌انتهاى خويش بهره‌‌مند مى‌‌سازد]».

«وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ وَ يَزِيدُهُم مِّن فَضْلِهِ...».

«و درخواست كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى نيك انجام داده‌‌اند، مى‌‌پذيرد و از فضل خود بر آنها مى‌‌افزايد».

الحديث

حديث

263. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إذا أحسَنَ أحَدُكُم إسلامَهُ، فَكُلُّ حَسَنَةٍ يَعمَلُها تُكتَبُ لَهُ بِعَشرِ أمثالِها إلى سَبعِ مِئَةِ ضِعفٍ.

263. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر گاه يكى از شما اسلامش را نيكو گردانَد، هر كار نيكى كه مى‌‌كند، ده تا هفتصد برابر برايش نوشته مى‌‌شود.

264. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: قالَ اللّهُ عز و جل: كُلُّ أعمالِ ابنِ آدَمَ بِعَشَرَةِ أضعافِها إلى سَبعِ مِئَةِ ضِعفٍ إلاَّ الصَّبرَ؛ فَإِنَّهُ لي وأَنَا أجزي بِهِ.

264. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداى عز و جل فرمود: «همه اعمال آدمى ده تا هفتصد برابر پاداش داده مى‌‌شود، مگر شكيبايى؛ زيرا كه آن براى من است و من، پاداش آن را مى‌‌دهم.

265. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ الذِّكرَ في سَبيلِ اللّهِ تَعالى يُضَعَّفُ فَوقَ النَّفَقَةِ بِسَبعِ مِئَةِ ضِعفٍ.

265. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ذكر گفتن در راه خداى متعال، هفتصد برابر انفاق، پاداش داده مى‌‌شود.

266. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أنفَقَ نَفَقَةً فاضِلَةً في سَبيلِ اللّهِ فَبِسَبعِ مِئَةٍ، ومَن أنفَقَ عَلى نَفسِهِ وأَهلِهِ أو عادَ مَريضا أو مازَ أذىً، فَالحَسَنَةُ بِعَشرِ أمثالِها.

266. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس در راه خدا انفاق ارزشمندى كند، هفتصد برابر [پاداش گيرد]و هر كس خرجى خودش و خانواده‌‌اش را بدهد يا از بيمارى عيادت كند يا آنچه را مايه آزار و گزند است [مانند خار و خاشاك و سنگ و... از راه]كنار زند، ده برابر پاداش مى‌‌گيرد.

267. صحيح مسلم عن أبي مسعود الأنصاري: جاءَ رَجُلٌ بِناقَةٍ مَخطومَةٍ، فَقالَ: هذِهِ في سَبيلِ اللّهِ.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لَكَ بِها يَومَ القِيامَةِ سَبعُ مِئَةِ ناقَةٍ كُلُّها مَخطومَةٌ.

267. صحيح مسلم ـ به نقل از ابو مسعود انصارى ـ: مردى ناقه مهارزده‌‌اى را آورد و گفت: اين در راه خداست.

پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «روز قيامت، به ازاى اين ناقه، هفتصد ناقه به تو داده خواهد شد كه همگى مهار زده‌‌اند».

268. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الأَعمالُ سِتَّةٌ وَالنّاسُ أربَعَةٌ: فَمُوجِبَتانِ، ومِثلٌ بِمِثلٍ، وحَسَنَةٌ بِعَشرِ أمثالِها، وحَسَنَةٌ بِسَبعِمِئَةٍ.

فَأَمَّا الموجِبَتانِ: فَمَن ماتَ لا يُشرِكُ بِاللّهِ شَيئا دَخَلَ الجَنَّةَ، ومَن ماتَ يُشرِكُ بِاللّهِ شَيئا دَخَلَ النّارَ.

وأَمّا مِثلٌ بِمِثلٍ: فَمَن هَمَّ بِحَسَنَةٍ حَتّى يَشعُرُها قَلبُهُ ويَعلَمُهَا اللّهُ مِنهُ كُتِبَت لَهُ حَسَنَةٌ، ومَن عَمِلَ سَيِّئَةً كُتِبَت عَلَيهِ سَيِّئَةٌ.

ومَن عَمِلَ حَسَنَةً فَبِعَشرِ أمثالِها، ومَن أنفَقَ نَفَقَةً في سَبيلِ اللّهِ فَحَسَنَةٌ بِسَبعِمِئَةٍ.

وأَمَّا النّاسُ: فَمُوَسَّعٌ عَلَيهِ فِي الدُّنيا مَقتورٌ عَلَيهِ فِي الآخِرَةِ، ومَقتورٌ عَلَيهِ فِي الدُّنيا مُوَسَّعٌ عَلَيهِ فِي الآخِرَةِ، ومَقتورٌ عَلَيهِ فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ، ومُوَسَّعٌ عَلَيهِ فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ.

268. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كارها شش گونه‌‌اند و آدم‌‌ها چهارگونه: [اما كارها] دو تا ايجاب‌‌آور، [دو تا] يك به يك، [كارى] يك به ده، و [كارى] يك به هفتصد است.

امّا آن كارهاى ايجاب‌‌آور: هر كس بدون شريك قائل شدن براى خدا، از دنيا برود، به بهشت مى‌‌رود، و هر كس با شريك قائل شدن براى خدا، از دنيا برود، به دوزخ مى‌‌رود.

امّا يك به يك: هر كس قصد يك كار نيك كند، به طورى كه دلش از آن باخبر و خداوند از آن گاه شود، يك كار نيك برايش نوشته شود و هر كس يك كار بد انجام دهد، يك كار بد برايش نوشته شود.

و [گونه پنجم و ششم عمل:] هر كس يك كار نيك انجام دهد، ده برابر به حساب آيد، و هر كس در راه خدا انفاقى كند، يك حسنه‌‌اى است كه هفتصد حساب شود.

اما [چهارگونه] مردمان: كسى كه در دنيا گشايشى به او داده‌‌اند و در آخرت در مضيقه است و كسى كه در دنيا در مضيقه است و در آخرت در گشايش و كسى هم هست كه در دنيا و آخرت در مضيقه است و ديگرى در دنيا و آخرت در گشايش است.

269. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الأَعمالُ عِندَ اللّهِ سَبعَةٌ: عَمَلانِ موجِبانِ، وعَمَلانِ بِأَمثالِهِما، وعَمَلٌ بِعَشرِ أمثالِهِ، وعَمَلٌ بِسَبعِ مِئَةٍ، وعَمَلٌ لا يَعلَمُ ثَوابُهُ إلاَّ اللّهُ تَعالى.

فَأَمَّا المُوجِبَتانِ؛ مَن لَقِيَ اللّهَ يَعبُدُهُ مُخلِصا لا يُشرِكُ بِهِ شَيئا وَجَبَت لَهُ الجَنَّةُ، ومَن لَقِيَ اللّهَ قَد أشرَكَ بِهِ وَجَبَت لَهُ النّارُ، ومَن عَمِلَ سَيِّئَةً جُزِيَ بِمِثلِها، ومَن عَمِلَ حَسَنَةً جُزِيَ عَشرا، ومَن أنفَقَ مالَهُ في سَبيلِ اللّهِ ضُعِّفَ لَهُ نَفَقَتُهُ، الدِّرهَمُ بِسَبعِمِئَةٍ، وَالدّينارُ بِسَبعِمِئَةِ دينارٍ، الصِّيامُ للّه‌‌ تَعالى لا يَعلَمُ ثَوابَ عَمَلِهِ إلاَّ اللّهُ تَعالى.

269. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كارها نزد خداوند، هفت گونه‌‌اند: دو كار ايجاب‌‌آورنده، دو كار، يك برابر شمارند، كارى كه ده برابر به شمار مى‌‌آيد، كارى كه هفتصد برابر به شمار مى‌‌آيد، و كارى كه پاداش آن را كسى جز خداوند متعال نمى‌‌داند.

امّا آن دو ايجاب‌‌آور: هر كس خداى يگانه را بپرستد و چيزى را شريكش قرار ندهد و به ديدار او رود، بهشت برايش واجب مى‌‌شود و هر كس در حالى به ديدار او رود كه به او شرك ورزيده است، آتش دوزخ بر او واجب مى‌‌شود. [نوع ديگر:] هر كس يك بدى كند، به همان اندازه سزا مى‌‌بيند. [نوع پنجم:] هر كس يك كار نيك كند، ده برابر پاداش گيرد. [نوع ششم:] هر كس مال خود را در راه خدا انفاق كند، انفاقش چند برابر به حساب آيد: يك درهم، هفتصد برابر و يك دينار، هفتصد دينار؛ و [نوع هفتم:]روزه گرفتن براى خداوند متعال كه پاداش آن را كسى جز خداى تعالى نمى‌‌داند.

270. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: اِعلَم أنَّ الَّذي بِيَدِهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَالأَرضِ قَد أذِنَ لَكَ فِي الدُّعاءِ... ولَم يُؤيِسكَ مِنَ الرَّحمَةِ، بَل جَعَلَ نُزوعَكَ عَنِ الذَّنبِ حَسَنَةً، وحَسَبَ سَيِّئَتَكَ واحِدَةً، وحَسَبَ حَسَنَتَكَ عَشرا.

270. امام على عليه‌‌السلام: بدان! آن كه گنجينه‌‌هاى آسمان‌‌ها و زمين به دست اوست، به تو اجازه دعا داده است... و تو را از رحمت، نااميد نساخته است؛ بلكه دست برداشتنت را از گناه، حسنه قرار داده و هر گناه تو را يكى حساب كرده و هر كار نيك تو را ده برابر، حساب نموده است.

271. عنه عليه‌‌السلام ـ مِن خُطبَةٍ لَهُ ـ:... لكِنَّهُ سُبحانَهُ جَعَلَ حَقَّهُ عَلَى العِبادِ أن يُطيعوهُ، وجَعَلَ جَزاءَهُم عَلَيهِ مُضاعَفَةَ الثَّوابِ تَفَضُّلاً مِنهُ، وتَوَسُّعا بِما هُوَ مِنَ المَزيدِ أهلُهُ.

271. امام على عليه‌‌السلام ـ در خطبه‌‌اى ـ:... ليكن خداى سبحان، حقّ خود بر بندگان را اين قرار داد كه اطاعتش كنند و پاداش آنان را بر اين اطاعت، از روى لطف خويش و از روى گشايشى كه خودش در خور آن افزايش است، چند برابر قرار داد.

272. الإمام زين العابدين عليه‌‌السلام ـ فِي الدُّعاءِ ـ: يا مَن يُثمِرُ الحَسَنَةَ حَتّى يُنمِيَها، ويَتَجاوَزُ عَنِ السَّيِّئَةَ حَتّى يُعفِيَها.

272. امام زين العابدين عليه‌‌السلام ـ در دعا ـ: اى آن كه كار نيك را به ثمر مى‌‌رساند، چنان كه آن را رشد مى‌‌دهد! اى آن كه از بدى درمى‌‌گذرد، چندان كه آن را محو مى‌‌كند!

273. عنه عليه‌‌السلام ـ فِي الدُّعاءِ ـ: يا مَن يَجتَبي صَغيرَ ما يُتحَفُ بِهِ، ويَشكُرُ يَسيرَ ما يُعمَلُ لَهُ، ويا مَن يَشكُرُ عَلَى القَليلِ ويُجازي بِالجَليلِ.

273. امام زين العابدين عليه‌‌السلام ـ در دعا ـ: اى آن كه كار كوچكى را كه به درگاهش هديه مى‌‌شود، برمى گزيند و كار اندكى را كه براى او عمل مى‌‌شود، پاداش مى‌‌دهد! اى آن كه از كار اندك هم قدردانى مى‌‌كند و پاداش فراوان مى‌‌دهد!

274. عنه عليه‌‌السلام ـ فِي الدُّعاءِ ـ: يا مَن عَوَّدَ عِبادَهُ قَبولَ الإِنابَةِ، ويا مَنِ استَصلَحَ فاسِدَهُم بِالتَّوبَةِ، ويا مَن رَضِيَ مِن فِعلِهِم بِاليَسيرِ، ويا مَن كافى قَليلَهُم بِالكَثيرِ، ويا مَن ضَمِنَ لَهُم إجابَةَ الدُّعاءِ، ويا مَن وَعَدَهُم عَلى نَفسِهِ بِتَفَضُّلِهِ حُسنَ الجَزاءِ.

274. امام زين العابدين عليه‌‌السلام ـ در دعا ـ: اى كسى كه بندگانش را به قبول توبه و انابه عادت داده‌‌اى اى كسى كه تباهكارشان را از راه توبه به اصلاح كشانده‌‌اى! اى كسى كه از كردار آنان به اندك، رضايت داده‌‌اى! اى كسى كه اندك [كار نيك] آنان را پاداش بسيار مى‌‌دهى! اى كسى كه براى آنان اجابت دعا را ضمانت كرده‌‌اى اى كسى كه از سر نعمت بخشى خود پاداش نيك دادن به آنان را بر خود واجب ساخته‌‌اى.

275. الكافي عن حمران بن أعين ـ في سُؤالِهِ لِلإِمامِ الباقِرِ عليه‌‌السلام ـ: فَهَل لِلمُؤمِنِ فَضلٌ عَلَى المُسلِمِ في شَيءٍ مِنَ الفَضائِلِ والأَحكامِ وَالحُدودِ وغَيرِ ذلِكَ؟

فَقالَ: لا، هُما يَجرِيانِ في ذلِكَ مَجرى واحِدٍ، ولكِن لِلمُؤمِنِ فَضلٌ عَلَى المُسلِمِ في أعمالِهِما وما يَتَقَرَّبانِ بِهِ إلَى اللّهِ عز و جل.

قُلتُ: ألَيسَ اللّهُ عز و جل يَقولُ: «مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا»، وزَعَمتَ أنَّهُم مُجتَمِعونَ عَلَى الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وَالصَّومِ وَالحَجِّ مَعَ المُؤمِنِ؟

قالَ: ألَيسَ قَد قالَ اللّهُ عز و جل: «فَيُضَعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً»، فَالمُؤمِنونَ هُمُ الَّذينَ يُضاعِفُ اللّهُ عز و جل لَهُم حَسَناتِهِم لِكُلِّ حَسَنَةٍ سَبعونَ ضِعفا، فَهذا فَضلُ المُؤمِنِ ويَزيدُهُ اللّهُ في حَسَناتِهِ عَلى قَدرِ صِحَّةِ إيمانِهِ أضعافا كَثيرَةً، ويَفعَلُ اللّهُ بِالمُؤمِنينَ ما يَشاءُ مِنَ الخَيرِ.

275. الكافى ـ به نقل از حُمران بن اَعيَن، در سؤالش از امام باقر عليه‌‌السلام ـ: گفتم: پس آيا مؤمن، در چيزى از فضائل و احكام و حدود و غير اينها، امتيازى بر مسلمان دارد؟

فرمود: «نه. هر دو از اين جهت، يكسان‌‌اند؛ امّا در اعمالشان و در كارهايى كه با آنها به خداوند عز و جل تقرّب مى‌‌جويند، مؤمن بر مسلمان، برترى دارد».

گفتم: آيا نه اين است كه خداوند عز و جل مى‌‌فرمايد: «هر كس يك نيكى بياورد، ده برابر آن پاداش دارد»، در صورتى كه شما فرمودى آنان در نماز و زكات و روزه و حج، با مؤمن يك حكم دارند؟

فرمود: «آيا نه اين است كه خداوند عز و جل فرموده است: «خدا براى او چندين برابر بيشتر مى‌‌كند»؟ پس مؤمنان‌‌اند كه خداوند عز و جل نيكى‌‌هايشان را چند برابر مى‌‌سازد؛ هر نيكى را هفتاد برابر. اين است برترىِ مؤمن [بر مسلمان] و خدا به اندازه درستىِ ايمانش، چندين برابر بر نيكى‌‌هايش مى‌‌افزايد. خداوند نسبت به مؤمنان، هر نيكى‌‌اى كه بخواهد، مى‌‌كند».

276. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: مَن نَوَى الصَّومَ ثُمَّ دَخَلَ عَلى أخيهِ فَسَأَلَهُ أن يُفطِرَ عِندَهُ فَليُفطِر، وَليُدخِل عَلَيهِ السُّرورَ، فَإِنَّهُ يُحتَسَبُ لَهُ بِذلِكَ اليَومِ عَشَرَةُ أيّامٍ، وهُوَ قَولُ اللّهِ عز و جل: «مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا».

276. امام باقر عليه‌‌السلام: هر كس نيّت روزه كند، سپس نزد برادر دينى‌‌اش برود و او از وى بخواهد كه پيش او غذا بخورد، غذا بخورد و او را شادمان سازد؛ زيرا با اين كار، آن روزه، ده روز براى او حساب مى‌‌شود و اين، همان سخن خداوند است كه فرمود: «هر كس كار نيكى آوَرَد، ده برابر پاداش دارد».

277. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: لَمّا اُنزِلَت هذِهِ الآيَةُ عَلَى النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: «مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِّنْهَا»، قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: اللّهُمَّ زِدني، فَأَنزَلَ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى: «مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا»، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: اللّهُمَّ زِدني، فَأَنزَلَ اللّهُ عز و جل عَلَيهِ: «مَّن ذَا الَّذِى يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً»، فَعَلِمَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله أنَّ الكَثيرَ مِنَ اللّهِ عز و جل لا يُحصى ولَيسَ لَهُ مُنتَهى.

277. امام صادق عليه‌‌السلام: چون اين آيه: «هر كس نيكى كند، پاداش او بهتر از آن نيكى است» بر پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله نازل شد، پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله گفت: «خدايا، بيفزاى!». خداوند، اين آيه را فرستاد: «هر كس كار نيكى آوَرَد، ده برابر پاداش دارد». پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله گفت: «خدايا، بيفزاى!». خداوند، اين آيه را فرستاد: «كيست كه به خداوند، قرض دهد، قرضى نيكو، تا خداوند هم پاداش او را چند برابر بيشتر و بسيار كند؟». پس پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله دانست كه «بسيارِ» خداوند، بى‌‌شمار و بى‌‌پايان است.

278. عنه عليه‌‌السلام: مَن عَمِلَ مِنكُم حَسَنَةً كَتَبَ اللّهُ عز و جل لَهُ بِها عِشرينَ حَسَنَةً، ويُضاعِفُ اللّهُ عز و جل حَسَناتِ المُؤمِنِ مِنكُم إذا أحسَنَ أعمالَهُ، ودانَ بِالتَّقِيَّةِ عَلى دينِهِ وإمامِهِ ونَفسِهِ، وأَمسَكَ مِن لِسانِهِ؛ أضعافا مُضاعَفَةً، إنَّ اللّهَ عز و جل كَريمٌ.

278. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس از شما يك كار نيك كند، خداوند عز و جل، به ازاى آن برايش بيست حسنه مى‌‌نويسد و خداوند عز و جل، كارهاى نيك مؤمنِ از شما را، آن گاه كه كارهايش را خوب انجام دهد و نسبت به دين خود و پيشوايش و جانش، با تقيّه كردن ديندارى كند و زبان خويش را نگه بدارد، چندين و چند برابر مى‌‌كند. چرا كه خداوند عز و جل، كريم است.

279. عنه عليه‌‌السلام: إذا أحسَنَ العَبدُ المُؤمِنُ ضاعَفَ اللّهُ لَهُ عَمَلَهُ بِكُلِّ حَسَنَةٍ سَبعَمِئَةِ ضِعفٍ، وذلِكَ قَولُ اِللّه‌‌ عز و جل: «وَاللَّهُ يُضَعِفُ لِمَن يَشَاءُ».

279. امام صادق عليه‌‌السلام: هر گاه بنده مؤمن، كار نيك انجام دهد، خداوند، كار او را چند برابر مى‌‌گردانَد: هر كار نيكى را هفتصد برابر، و اين، سخن خداوند متعال است كه: «خدا براى هر كه بخواهد، چند برابر مى‌‌كند».

280. عنه عليه‌‌السلام: مَن ذَكَرَ اللّهَ كُتِبَت لَهُ عَشرُ حَسَناتٍ، ومَن ذَكَرَ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله كُتِبَت لَهُ عَشرُ حَسَناتٍ؛ لِأَنَّ اللّهَ تَعالى قَرَنَ رَسولَهُ بِنَفسِهِ.

280. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كه ياد خدا كند، ده نيكى برايش نوشته مى‌‌شود و هر كه ياد پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله كند، ده نيكى برايش نوشته مى‌‌شود؛ چرا كه خداى متعال پيامبرش را در كنار خودش قرار داده است.

281. الإمام الكاظم عليه‌‌السلام: اُدعُ بِهذَا الدُّعاءِ في شَهرِ رَمَضانَ:... يا عَظيمُ أنتَ الَّذي تَمُنُّ بِالعَظيمِ، وتَدفَعُ كُلَّ مُحذورٍ، وتُعطي كُلَّ جَزيلٍ، وتُضاعِفُ مِنَ الحَسَناتِ بِالقَليلِ وَالكَثيرِ، وتَفعَلُ ما تَشاءُ يا قَديرُ.

281. امام كاظم عليه‌‌السلام: اين دعا را در ماه رمضان بخوان: «... اى خداى بزرگ! تو آنى كه نعمت بزرگ، ارزانى مى‌‌دارى و هر خطرى را دفع مى‌‌كنى و هر پاداشى را به وفور، عطا مى‌‌كنى و كارهاى نيك، كم يا زيادش را اجر چند برابر مى‌‌دهى و آنچه بخواهى، انجام مى‌‌دهى، اى توانا!».

3 / 8: جَزاءُ السَّيِّئَةِ مِثلَها

3 / 8: سزاى بدى، به اندازه آن است

الكتاب

قرآن

«وَ الَّذِينَ كَسَبُواْ السَّئِّاتِ جَزَاءُ سَيِّئَةِم بِمِثْلِهَا».

«امّا كسانى كه مرتكب گناهان شدند، جزاى بدى به مقدار آن دارند».

«مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِّنْهَا وَ مَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلاَ يُجْزَى الَّذِينَ عَمِلُواْ السَّئِّاتِ إِلاَّ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ».

«كسى كه كار نيكى انجام دهد، براى او پاداشى بهتر از آن است و به كسانى كه كارهاى بد انجام دهند، مجازات بدكاران جز [به مقدار] اعمالشان نخواهد بود».

«مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلاَ يُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا وَ مَنْ عَمِلَ صَلِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَلءِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيهَا بِغَيْرِ حِسَابٍ».

«هر كس بدى كند، جز به مانند آن كيفر داده نمى‌‌شود؛ ولى هر كس كار شايسته‌‌اى انجام دهد، خواه مرد يا زن، در حالى كه مؤمن باشد، آنها وارد بهشت مى‌‌شوند و در آن، روزى بى حسابى به آنها داده خواهد شد».

«فَالْيَوْمَ لاَ تُظْلَمُ نَفْسٌ شَئْا وَ لاَ تُجْزَوْنَ إِلاَّ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ».

«[و به آنها گفته مى‌‌شود:] امروز به هيچ كس ذرّه‌‌اى ستم نمى‌‌شود و جز آنچه را عمل مى‌‌كرديد، جزا داده نمى‌‌شويد».

الحديث

حديث

282. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ في حَديثِ المِعراجِ ـ: فَناداني مُنادٍ:... مَن هَمَّ مِن اُمَّتِكَ بِسَيِّئَةٍ فَعَمِلَها كَتَبتُ عَلَيهِ واحِدَةً، وإن لَم يَعمَلها لَم أكتُب عَلَيهِ شَيئا.

282. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ در حديث معراج ـ: پس ندادهنده‌‌اى مرا ندا داد: «... هر كس از امّت تو آهنگ گناهى كند و آن را انجام دهد، يك گناه برايش مى‌‌نويسم و اگر انجامش ندهد، گناهى براى او نمى‌‌نويسم».

283. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كُلُّ سَيِّئَةٍ يَعمَلُها تُكتَبُ لَهُ بِمِثلِها.

283. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر گاه يكى از شما يك كار بد انجام دهد، برايش تنها به همان اندازه نوشته مى‌‌شود.

284. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ اللّهَ كَتَبَ الحَسَناتِ وَالسَّيِّئاتِ ثُمَّ بَيَّنَ ذلِكَ؛ فَمَن هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَم يَعمَلها كَتَبَهَا اللّهُ لَهُ عِندَهُ حَسَنَةً كامِلَةً، فَإِن هُوَ هَمَّ بِها وعَمِلَها كَتَبَهَا اللّهُ لَهُ عِندَهُ عَشرَ حَسَناتٍ إلى سَبعِمِئَةِ ضِعفٍ إلى أضعافٍ كَثيرَةٍ، ومَن هَمَّ بِسَيِّئَةٍ فَلَم يَعمَلها كَتَبَهَا اللّهُ لَهُ عِندَهُ حَسَنَةً كامِلَةً، فَإِن هُوَ هَمَّ بِها فَعَمِلَها كَتَبَهَا اللّهُ لَهُ سَيِّئَةً واحِدَةً.

284. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداوند، نيكى‌‌ها و بدى‌‌ها را نوشت، سپس آنها را بيان فرمود. پس هر كس آهنگ يك نيك كند، ولى آن را انجام ندهد، خداوند، آن را نزد خود برايش يك كار نيك كامل مى‌‌نويسد و اگر آهنگ كار نيكى كند و آن را انجام بدهد، خداوند، آن را نزد خويش، ده كار نيك تا هفتصد برابر و [حتّى]بيشتر مى‌‌نويسد. و هر كس آهنگ كار بدى كند، ولى آن را انجام ندهد، خداوند، آن را نزد خويش يك كار نيك كامل براى او مى‌‌نويسد و اگر آهنگ كار بدى كند و آن را انجام بدهد، خداوند، آن را براى او تنها يك كار بد مى‌‌نويسد.

راجع: ص338 (جزاء الحسنة خير منها).

ر. ك: ص339 (پاداش كار نيك بهتر از آن كار داده مى‌‌شود).

3 / 9: جَزاءُ تَركِ السَّيِّئَةِ

3 / 9: پاداش بدى نكردن

3 / 9 ـ 1: كِتابَةُ الحَسَنَةِ

3 / 9 ـ 1: نوشتن كار نيك

285. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن هَمَّ بِذَنبٍ ثُمَّ تَرَكَهُ، كانَت لَهُ حَسَنَةً.

285. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس آهنگ گناهى كند، امّا آن را انجام ندهد، برايش يك كار نيك نوشته شود.

286. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: قالَتِ المَلائِكَةُ: رَبِّ! ذلِكَ عَبدُكَ يُريدُ أن يَعمَلَ سَيِّئَةً ـ وهُوَ أبصَرَ بِهِ ـ.

فَقالَ: اُرقُبوهُ؛ فَإِن عَمِلَها فَاكتُبوها لَهُ بِمِثلِها، وإن تَرَكَها فَاكتُبوها لَهُ حَسَنَةً، إنَّما تَرَكَها مِن جَرّايَ.

286. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: فرشتگان مى‌‌گويند: خداوندا! اين بنده تو مى‌‌خواهد گناهى انجام دهد، البته خداوند، خود، به او بيناتر است. خدا مى‌‌فرمايد: «مراقب او باشيد. اگر انجامش داد، آن را برايش به همان اندازه بنويسيد و اگر انجام نداد، آن را برايش يك كار نيك بنويسيد؛ چون در حقيقت، به سبب من انجامش نداده است.

287. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: اِعلَم أنَّ الَّذي بِيَدِهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَالأَرضِ، قَد أذِنَ لَكَ فِي الدُّعاءِ وتَكَفَّلَ لَكَ بِالإِجابَةِ... بَل جَعَلَ نُزوعَكَ عَنِ الذَّنبِ حَسَنَةً، وحَسَبَ سَيِّئَتَكَ واحِدَةً، وحَسَبَ حَسَنَتَكَ عَشرا.

287. امام على عليه‌‌السلام: بدان آن كسى كه گنجينه‌‌هاى آسمان‌‌ها و زمين در دست اوست، به تو اجازه دعا كردن داده و اجابت نمودن آن را ضمانت كرده است؛ بلكه دست برداشتنت را از گناه، حسنه قرار داده و هر گناه تو را يكى حساب كرده و هر حسنه تو را ده برابر، حساب نموده است.

288. عنه عليه‌‌السلام: مُتَّقِي المَعصِيَةِ كَفاعِلِ البِرِّ.

288. امام على عليه‌‌السلام: كسى كه از گناه دورى كند، چنان است كه كار نيك انجام داده است.

3 / 9 ـ 2: عِبادَةٌ سارَّةٌ

3 / 9 ـ 2: عبادت شاد كننده

289. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أعرَضَ عَن مُحَرَّمٍ، أبدَلَهُ اللّهُ بِعِبادَةٍ تَسُرُّهُ.

289. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كه از كار حرامى روى گردانَد، خداوند به جاى آن، عبادتى شاد كننده، عطايش مى‌‌فرمايد.

3 / 9 ـ 3: حَلاوَةُ الإِيمانِ

3 / 9 ـ 3: شيرينى ايمان

290. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: صابِروا أنفُسَكُم عَلى فِعلِ الطّاعاتِ، وصونوها عَن دَنَسِ السَّيِّئاتِ، تَجِدوا حَلاوَةَ الإِيمانِ.

290. امام على عليه‌‌السلام: نفس‌‌هاى خود را در انجام طاعات، شكيبا داريد و آنها را از پليدىِ گناهان حفظ كنيد تا شيرينى ايمان را بچشيد.

3 / 9 ـ 4: غُفرانُ السَّيِّئاتِ

3 / 9 ـ 4: آمرزش بدى‌‌ها و گناهان

291. سنن الترمذي عن ابن عمر: سَمِعتُ النَّبِيَّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله يُحَدِّثُ حَديثا لَو لَم أسمَعهُ إلاّ مَرَّةً أو مَرَّتَينِ حَتّى عَدَّ سَبعَ مَرّاتٍ، ولكِنّي سَمِعتُهُ أكثَرَ مِن ذلِكَ، سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله يَقولُ: كانَ الكِفلُ مِن بَني إسرائيلَ لا يَتَوَرَّعُ مِن ذَنبٍ عَمِلَهُ، فَأَتَتهُ امرَأَةٌ فَأَعطاها سِتّينَ دينارا عَلى أن يَطَأَها، فَلَمّا قَعَدَ مِنها مَقعَدَ الرَّجُلِ مِنِ امرَأَتِهِ اُرعِدَت وبَكَت، فَقالَ: ما يُبكيكِ، أأكرَهتُكِ؟

قالَت: لا، ولكِنَّهُ عَمَلٌ ما عَمِلتُهُ قَطُّ، ما حَمَلَني عَلَيهِ إلاَّ الحاجَةُ.

فَقالَ: تَفعَلينَ أنتِ هذا وما فَعَلتِهِ؟ اِذهَبي فَهِيَ لَكِ، وقالَ: وَاللّهِ لا أعصِي اللّهَ بَعدَها أبَدا. فَماتَ مِن لَيلَتِهِ، فَأَصبَحَ مَكتوبا عَلى بابِهِ: إنَّ اللّهَ قَد غَفَرَ لِلكِفلِ.

291. سنن الترمذى ـ به نقل از ابن عمر ـ: از پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله حديثى شنيدم كه اگر آن را فقط يك بار يا دو بار ـ تا هفت بار شمرد ـ شنيده بودم [برايتان نمى‌‌گفتم]، ـ امّا بيشتر از اينها شنيدم. از ايشان شنيدم كه مى‌‌فرمود: كِفْلِ بنى اسرائيل (يهود) از هيچ گناهى خوددارى نمى‌‌كرد و انجامش مى‌‌داد. [روزى] زنى [براى طلب حاجت]نزدش آمد و به او شصت دينار داد، به اين شرط كه با وى زنا كند. چون ميان دو پاى او نشست، زن به خود لرزيد و گريست. كِفْل گفت: چرا گريه مى‌‌كنى؟ آيا به زور وادارت كردم؟

زن گفت: نه؛ ولى من هرگز چنين كارى نكرده‌‌ام. نياز، مرا به اين كار، وا داشت.

كِفْل گفت: تو تا به حال، اين كارى را كه مى‌‌كنى، نكرده‌‌اى؟ برخيز برو، دينارها هم مال خودت باشد. سپس افزود: به خدا سوگند كه از اين پس، هرگز گناه نمى‌‌كنم. او همان شب مُرد. صبح بر درِ خانه‌‌اش نوشته شده بود: «خدا، كِفل را آمرزيد».

292. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن خَلا بِذَنبٍ فَراقَبَ اللّهَ تَعالى ذِكرُهُ فيهِ وَاستَحيا مِنَ الحَفَظَةِ، غَفَرَ اللّهُ عز و جل لَهُ جَميعَ ذُنوبِهِ وإن كانَت مِثلَ ذُنوبِ الثَّقَلَينِ.

292. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس در خلوت [فرصت] گناهى برايش پيش آيد، امّا خداى متعال را در نظر آورد و از فرشتگان نگهبان [خود] شرم كند، خداى عز و جل همه گناهان او را بيامرزد، اگر چه به اندازه گناهان جنّ و انس باشد.

3 / 9 ـ 5: تَضاعُفُ الحَسَناتِ

ه ـ دو چندان شدن كارهاى نيك

293. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: طَهِّروا قُلوبَكُم مِن دَرَنِ السَّيِّئاتِ، تُضاعَف لَكُمُ الحَسَناتُ.

293. امام على عليه‌‌السلام: دل هاى خود را از چرك گناهان پاك كنيد تا كارهاى نيك شما دو چندان شود.

3 / 9 ـ 6: تَرفيعُ الدَّرَجاتِ

3 / 9 ـ 6: بالا رفتن درجات

294. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن سَرَّهُ أن يَسبِقَ الدّائِبَ المُجتَهِدَ، فَليَكُفَّ عَنِ الذُّنوبِ.

294. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس دوست دارد كه از كوشنده پُرتلاش [در عمل و عبادت] پيشى بگيرد، از گناهان، خوددارى ورزد.

295. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: إنَّكَ إنِ اجتَنَبتَ السَّيِّئاتِ، نِلتَ رَفيعَ الدَّرَجاتِ.

295. امام على عليه‌‌السلام: تو اگر از بدى‌‌ها [و گناهان] دورى كنى، به درجات بالا نائل آيى.

3 / 9 ـ 7: سُهولَةُ المَوتِ

3 / 9 ـ 7: آسان شدن مرگ

296. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ لِرُجلٍ يوصيهِ ـ: أقلِل مِنَ الذُّنوبِ، يَسهُل عَلَيكَ المَوتُ.

296. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ در سفارش به مردى ـ: از گناهان بكاه، تا مرگ بر تو آسان گردد.

3 / 9 ـ 8: دُخولُ الجَنَّةِ

3 / 9 ـ 8: وارد شدن به بهشت

297. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: نَيلُ الجَنَّةِ بِالتَّنَزُّهِ عَنِ المَآثِمِ.

297. امام على عليه‌‌السلام: رسيدن به بهشت، در گِرو دورى گزيدن از گناهان است.

3 / 9 ـ 9: خَيرُ الدُّنيا وَالآخِرَةِ

3 / 9 ـ 9: خير دنيا و آخرت

298. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما تَرَكَ عَبدٌ شَيئا للّه‌‌ لا يَترُكُهُ إلاّ لَهُ، إلاّ عَوَّضَهُ اللّهُ مِنهُ ما هُوَ خَيرٌ لَهُ في دينِهِ ودُنياهُ.

298. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هيچ بنده‌‌اى براى خدا چيزى را ترك نكرد، مگر آن كه خداوند، چيزى را كه براى دين و دنياى او بهتر از آن است، به او عوض داد.

3 / 10: سُنَّةُ اللّهِ في جَزاءِ المُحسِنينَ

3 / 10: روش خداوند در پاداش دادن به نيكوكاران

الكتاب

قرآن

«سَلَمٌ عَلَى نُوحٍ فِى الْعَلَمِينَ * إِنَّا كَذَ لِكَ نَجْزِى الْمُحْسِنِينَ».

«سلام بر نوح در ميان جهانيان باد! ما اين گونه نيكوكاران را پاداش مى‌‌دهيم».

«لَهُم مَّا يَشَاءُونَ عِندَ رَبِّهِمْ ذَ لِكَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِينَ * لِيُكَفِّرَ اللَّهُ عَنْهُمْ أَسْوَأَ الَّذِى عَمِلُواْ وَ يَجْزِيَهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ الَّذِى كَانُواْ يَعْمَلُونَ».

«آنچه بخواهند نزد پروردگارشان براى آنان موجود است و اين است جزاى نيكوكاران تا خداوند بدترين اعمالى را كه انجام داده‌‌اند [در سايه ايمان و صداقت آنها] بيامرزد و آنها را به بهترين اعمالى كه انجام مى‌‌دادند، پاداش دهد».

«كُلُواْ وَ اشْرَبُواْ هَنِئام بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ * إِنَّا كَذَ لِكَ نَجْزِى الْمُحْسِنِينَ».

«بخوريد و بنوشيد گوارا. اينها در برابر اعمالى است كه انجام مى‌‌داديد. ما اين گونه به نيكوكاران پاداش مى‌‌دهيم».

«فَأَثَبَهُمُ اللَّهُ بِمَا قَالُواْ جَنَّتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِينَ فِيهَا وَذٰلِكَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِينَ».

«خداوند براى اين سخن، به آنها باغ‌‌هايى از بهشت پاداش داد كه از زير درختانش، نهرها جارى است، جاودانه در آن خواهند ماند و اين است جزاى نيكوكاران!».

«وَ لِلَّهِ مَا فِى السَّمَوَ تِ وَ مَا فِى الْأَرْضِ لِيَجْزِىَ الَّذِينَ أَسَٔواْ بِمَا عَمِلُواْ وَ يَجْزِىَ الَّذِينَ أَحْسَنُواْ بِالْحُسْنَى».

«و براى خداست آنچه در آسمان‌‌ها و آنچه در زمين است تا بدكاران را به كيفر كارهاى بدشان برساند و نيكوكاران را در برابر اعمال نيكشان، پاداش دهد».

«إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ إِنَّا لاَ نُضِيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً * أُوْلٰئكَ لَهُمْ جَنَّتُ عَدْنٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهِمُ الْأَنْهَرُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَ يَلْبَسُونَ ثِيَابًا خُضْرًا مِّن سُندُسٍ وَ إِسْتَبْرَقٍ مُّتَّكِٔينَ فِيهَا عَلَى الْأَرَائكِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقًا».

«مسلّماً كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند، ما پاداش نيكوكاران را ضايع نخواهيم كرد. آنها كسانى هستند كه بهشت جاودان براى آنان است. باغ‌‌هايى از بهشت كه نهرها از زير درختان و قصرهايش جارى است. در آن جا با دستبندهايى از طلا، آراسته مى‌‌شوند و لباس‌‌هايى [فاخر] به رنگ سبز، از حرير نازك و ضخيم، در بر مى‌‌كنند، در حالى كه بر تخت‌‌ها تكيه كرده اند. چه پاداش خوبى و چه جمع نيكويى!».

«وَ قِيلَ لِلَّذِينَ اتَّقَوْاْ مَاذَا أَنزَلَ رَبُّكُمْ قَالُواْ خَيْرًا لِّلَّذِينَ أَحْسَنُواْ فِى هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَ لَدَارُ الاْخِرَةِ خَيْرٌ وَ لَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِينَ * جَنَّتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَهَا تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ لَهُمْ فِيهَا مَا يَشَاءُونَ كَذٰلِكَ يَجْزِى اللَّهُ الْمُتَّقِينَ».

«[ولى هنگامى كه] به پرهيزگاران گفته مى‌‌شد: «پروردگار شما چه چيز نازل كرده است؟»، مى‌‌گفتند: «خير [و سعادت]». [آرى.]براى كسانى كه نيكى كردند، در اين دنيا، نيكى است و سراى آخرت، از آن هم بهتر است، و چه خوب است سراى پرهيزگاران! باغ‌‌هايى از بهشت جاويدان است كه همگى وارد آن مى‌‌شوند. نهرها از زير درختانش مى‌‌گذرد. هر چه بخواهند در آن‌‌جا هست. خداوند، پرهيزگاران را چنين پاداش مى‌‌دهد».

«إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّلِحَتِ وَأَقَامُواْ الصَّلَوةَ وَءَاتَوُاْ الزَّكَوةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ».

«كسانى كه ايمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند و نماز را بر پا داشتند و زكات را پرداختند، اجرشان نزد پروردگارشان است و نه ترسى بر آنهاست و نه غمگين مى‌‌شوند».

«وَ يُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّلِحَتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا».

«و مؤمنانى را كه كارهاى شايسته انجام مى‌‌دهند، بشارت دهد كه پاداش نيكويى براى آنهاست».

«إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ الَّذِينَ هَادُواْ وَ النَّصَرَى وَ الصّٰبِئينَ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاْخِرِ وَ عَمِلَ صَلِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَ لاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لاَ هُمْ يَحْزَنُونَ».

«كسانى كه ايمان آورده‌‌اند و كسانى كه به آيين يهود گرويدند و نصارا و صابئان (پيروان يحيى) هر گاه به خدا و روز رستاخيز ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند، پاداششان نزد پروردگارشان مسلّم است و هيچ گونه ترس و اندوهى براى آنها نيست».

«إِنَّ اللَّهَ لاَ يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَإِن تَكُ حَسَنَةً يُضَعِفْهَا وَيُؤْتِ مِن لَّدُنْهُ أَجْرًا عَظِيمًا».

«خداوند [حتّى] به اندازه سنگينى ذرّه‌‌اى ستم نمى‌‌كند و اگر كار نيكى باشد، آن را دو چندان مى‌‌سازد و از نزد خود، پاداش عظيمى [در برابر آن] مى‌‌دهد».

الحديث

حديث

299. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: مَن أحسَنَ العَمَلَ، حَسُنَت لَهُ المُكافَأَةُ.

299. امام على عليه‌‌السلام: هر كه كار نيك كند، پاداش نيك مى‌‌يابد.

300. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إنَّ اللّهَ لَيَمُنُّ عَلى عَبدِهِ المُؤمِنِ يَومَ القِيامَةِ ويُدنيهِ مِن كَرامَتِهِ، ثُمَّ يُعَرِّفُهُ ما أنعَمَ بِهِ عَلَيهِ.

يَقولُ اللّهُ تَعالى: ألَم تَدعُني يَومَ كَذا فَأَعطَيتُكَ مَسأَلَتَكَ؟ ألَم تَستَغِثني في يَومِ كَذا وكَذا فَكَشَفتُ ضُرَّكَ ورَحِمتُ صَوتَكَ؟ ألَم تَسأَلني مالاً فَمَلَّكتُكَ؟ ألَم تَستَخدِمني فَأَخدَمتُكَ؟ ألَم تَسأَلني أن اُزَوِّجَكَ فُلانَةَ فَزَوَّجتُكَ؟

قالَ: فَيَقولُ العَبدُ: بَلى يا رَبِّ، قَد أعطَيتَني كُلَّ ما كُنتُ سَأَلتُكَ، وقَد كُنتُ أسأَ لُكَ الجَنَّةَ!

قالَ: فَيَقولُ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى: لَكَ ما سَأَلتَنيهِ، هذِهِ الجَنَّةُ لَكَ مُباحَةٌ، أرَضيتَ مِنّي؟ فَيَقولُ المُؤمِنُ: نَعَم يا رَبِّ قَد رَضيتُ.

قالَ: فَيَقولُ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى: إنّي كُنتُ أرضى أعمالَكَ، وكُنتُ أرضى لَكَ حُسنَ الجَزاءِ، وإنَّ أفضَلَ جَزائِكَ عِندي أن اُسكِنَكَ الجَنَّةَ.

300. امام صادق عليه‌‌السلام: خداوند در روز قيامت، بنده مؤمنش را مى‌‌نوازد و او را به كرامت خود، نزديك مى‌‌كند. سپس خوبى‌‌هايى را كه [در دنيا] به او كرده است، به وى يادآور مى‌‌شود. مى‌‌فرمايد: «آيا در فلان روز مرا نخواندى و من، خواسته‌‌ات را برآوردم؟ آيا در فلان و بهمان روز، از من كمك نطلبيدى و من، گرفتارى‌‌ات را برطرف ساختم و به ناله‌‌ات رحم كردم؟ آيا از من مالى نخواستى و من به تو دادم؟ آيا از من، خدمتكارى نخواستى و من خدمتكارى در اختيارت گذاشتم؟ آيا از من نخواستى كه فلانى را به همسرى تو در آورم و من به همسرى‌‌ات درآوردم؟».

بنده مى‌‌گويد: چرا، اى پروردگار من! هرچه از تو خواستم، به من دادى. بهشت را هم از تو خواسته بودم! خداى ـ تبارك و تعالى ـ مى‌‌فرمايد: «آن را هم به تو مى‌‌دهم. اين بهشت بر تو روا باد! آيا از من راضى شدى؟». مؤمن مى‌‌گويد: آرى، اى پروردگار من! راضى شدم. خداى ـ تبارك و تعالى ـ مى‌‌فرمايد: «من از اعمال تو راضى بودم و جزاى نيك برايت مى‌‌پسنديدم و برترين جزاى تو نزد من، اين است كه تو را در بهشت، سكونت مى‌‌دهم».

راجع: ص338 (جزاء الحسنة خير منها).

ر. ك: ص339 (پاداش كار نيك بهتر از آن كار داده مى‌‌شود).

3 / 11: سُنَّةُ اللّهِ في جَزاءِ المُجرِمينَ

3 / 11: روش خدا در سزا دادن به مجرمان

الكتاب

قرآن

«وَ لَقَدْ أَهْلَكْنَا الْقُرُونَ مِن قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُواْ وَ جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَتِ وَ مَا كَانُواْ لِيُؤْمِنُواْ كَذٰلِكَ نَجْزِى الْقَوْمَ الْمُجْرِمِينَ».

«ما امّت‌‌هاى پيش از شما را، هنگامى كه ظلم كردند، هلاك نموديم، در حالى كه پيامبرانشان، دلايل روشن براى آنها آوردند؛ ولى آنها ايمان نياوردند. اين گونه گروه مجرمان را كيفر مى‌‌دهيم».

«إِنَّ الَّذِينَ كَذَّبُواْ بِٔايَتِنَا وَاسْتَكْبَرُواْ عَنْهَا لاَ تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَلاَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِى سَمِّ الْخِيَاطِ وَكَذَ لِكَ نَجْزِى الْمُجْرِمِينَ».

«كسانى كه آيات ما را تكذيب كردند و در برابر آن تكبّر ورزيدند، [هرگز] درهاى آسمان به رويشان گشوده نمى‌‌شود و [هيچ گاه] داخل بهشت نخواهند شد، مگر اين كه شتر از سوراخ سوزن بگذرد! اين گونه، گنهكاران را جزا مى‌‌دهيم».

«إِنَّهُ مَن يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِمًا فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لاَ يَمُوتُ فِيهَا وَلاَ يَحْيَى».

«هر كس در محضر پروردگارش خطاكار حاضر شود، آتش [دوزخ] براى اوست. در آن جا، نه مى‌‌ميرد و نه زندگى مى‌‌كند».

«مَن يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ».

«هر كس عمل بدى انجام دهد، كيفر داده مى‌‌شود».

«لَقَدْ كَانَ لِسَبَإٍ فِى مَسْكَنِهِمْ ءَايَةٌ جَنَّتَانِ عَن يَمِينٍ وَ شِمَالٍ كُلُواْ مِن رِّزْقِ رَبِّكُمْ وَ اشْكُرُواْ لَهُ بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُورٌ * فَأَعْرَضُواْ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ سَيْلَ الْعَرِمِ وَ بَدَّلْنَهُم بِجَنَّتَيْهِمْ جَنَّتَيْنِ ذَوَاتَىْ أُكُلٍ خَمْطٍ وَ أَثْلٍ وَ شَىْ‌‌ءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِيلٍ * ذٰلِكَ جَزَيْنَهُم بِمَا كَفَرُواْ وَ هَلْ نُجَزِى إِلاَّ الْكَفُورَ».

«براى قوم سبأ در محل سكونتشان، نشانه‌‌اى [از قدرت الهى] بود: دو باغ [بزرگ و گسترده]از راست و چپ [رودخانه عظيم با ميوه‌‌هاى فراوان، و به آنها گفتيم:] از روزى پروردگارتان بخوريد و شكر او را به جا آوريد. شهرى است پاك و پاكيزه، و پروردگارى آمرزنده؛ امّا آنها [از خدا] روى‌‌گردان شدند و ما سيل ويرانگر را بر آنان فرستاديم و دو باغ [پربركت] آنها را به دو باغ [بى ارزش] با ميوه‌‌هاى تلخ و درختان شوره گز و اندكى درخت سدر، مبدّل ساختيم. اين كيفر را به سبب كفرانشان به آنها داديم، و آيا جز كفران كننده را كيفر مى‌‌دهيم؟!».

«وَ اذْكُرْ أَخَا عَادٍ إِذْ أَنذَرَ قَوْمَهُ بِالْأَحْقَافِ وَ قَدْ خَلَتِ النُّذُرُ مِنم بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ اللَّهَ إِنِّى أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ * قَالُواْ أَجِئْتَنَا لِتَأْفِكَنَا عَنْ ءَالِهَتِنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّدِقِينَ * قَالَ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِندَ اللَّهِ وَ أُبَلِّغُكُم مَّا أُرْسِلْتُ بِهِ وَ لَكِنِّى أَرَلكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ * فَلَمَّا رَأَوْهُ عَارِضًا مُّسْتَقْبِلَ أَوْدِيَتِهِمْ قَالُواْ هَذَا عَارِضٌ مُّمْطِرُنَا بَلْ هُوَ مَا اسْتَعْجَلْتُم بِهِ رِيحٌ فِيهَا عَذَابٌ أَلِيمٌ * تُدَمِّرُ كُلَّ شَىْ‌‌ءٍ بِأَمْرِ رَبِّهَا فَأَصْبَحُواْ لاَ يُرَى إِلاَّ مَسَكِنُهُمْ كَذَ لِكَ نَجْزِى الْقَوْمَ الْمُجْرِمِينَ».

«[سرگذشت هود] برادر قوم عاد را ياد كن، آن زمان كه قومش را در سرزمين «احقاف» بيم داد، در حالى كه پيامبران بسيارى قبل از او در گذشته‌‌هاى دور و نزديك آمده بودند كه: جز خداى يگانه را نپرستيد [و گفت:] من بر شما از عذاب روزى بزرگ مى‌‌ترسم. آنها گفتند: آيا آمده‌‌اى كه ما را [با دروغ‌‌هايت] از معبودانمان باز گردانى؟! اگر راست مى‌‌گويى، عذابى را كه به ما وعده مى‌‌دهى، بياور. گفت: علم [آن] تنها نزد خداست. من آنچه را به آن فرستاده شده‌‌ام، به شما مى‌‌رسانم؛ ولى شما را قومى مى‌‌بينيم كه پيوسته در نادانى هستيد. هنگامى كه آن [عذاب الهى] را به صورت ابر گسترده‌‌اى ديدند كه به سوى درّه‌‌ها و آبگيرهاى آنان در حركت است [، خوش‌‌حال شدند و] گفتند: اين، ابرى است كه بر ما مى‌‌بارد؛ [ولى به آنها گفته شد:] اين، همان چيزى است كه براى آمدنش شتاب مى‌‌كرديد. تندبادى است [وحشتناك] كه عذاب دردناكى در آن است. همه چيز را به فرمان پروردگارش در هم مى‌‌كوبد و نابود مى‌‌كند. [آرى] آنها صبح كردند، در حالى كه چيزى جز خانه‌‌هايشان به چشم نمى‌‌خورد. ما اين گونه گروه مجرمان را كيفر مى‌‌دهيم!».

الحديث

حديث

301. الكافي عن سدير: سَأَلَ رَجُلُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام عَن قَولِ اللّهِ عز و جل: «قَالُوارَبَّنَا بَعِدْ بَيْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ» الآيَةَ، فَقالَ:

هؤُلاءِ قَومٌ كانَت لَهُم قُرىً مُتَّصِلَةٌ يَنظُرُ بَعضُهُم إلى بَعضٍ، وأَنهارٌ جارِيَةٌ وأَموالٌ ظاهِرَةٌ، فَكَفَروا نِعَمَ اللّهِ عز و جل وغَيَّروا ما بِأَنفُسِهِم مِن عافِيَةِ اللّهِ، فَغَيَّرَ اللّهُ ما بِهِم مِن نِعمَةٍ و«إِنَّ اللَّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوامَا بِأَنفُسِهِمْ»، فَأَرسَلَ اللّهُ عَلَيهِم سَيلَ العَرِمِ، فَغَرَّقَ قُراهُم، وخَرَّبَ دِيارَهُم، وأَذهَبَ أموالَهُم، وأَبدَلَهُم مَكانَ جَنّاتِهِم جَنَّتَينِ ذَواتَي اُكُلٍ خَمطٍ وأَثلٍ، وشَيءٍ مِن سِدرٍ قَليلٍ، ثُمَّ قالَ: «ذَ لِكَ جَزَيْنَهُم بِمَا كَفَرُواوَ هَلْ نُجَزِى إِلاَّ الْكَفُورَ».

301. الكافى ـ به نقل از سدير ـ: مردى از امام صادق عليه‌‌السلام در باره اين فرموده خداى عز و جل پرسيد: «گفتند: پروردگارا! ميان سفرهايمان فاصله انداز، و بر خويشتن ستم كردند». فرمود:

«آنان، قومى بودند داراى آبادى‌‌هاى به هم پيوسته، به گونه‌‌اى كه يكديگر را مى‌‌ديدند و جويبارهاى روان و اموال فراوان داشتند؛ ولى نعمت‌‌هاى خدا را ناسپاسى كردند و عافيت الهى را كه از آن برخوردار بودند، تغيير دادند. پس خداوند نيز نعمت‌‌هايى را كه داشتند، دگرگون ساخت. «خداوند، حال قومى را تغيير نمى‌‌دهد تا آنان حال خود را تغيير دهند». از اين رو، سيل ويرانگر را بر آنان فرستاد و آبادى‌‌هاشان را زيرآب بُرد و سرزمين‌‌هاشان را خراب كرد و اموالشان را از ميان بُرد و به جاى باغ‌‌هاشان، دو باغ از درخت ميوه تلخ و شوره گز با اندى درخت سدر قرار داد. پس از آن، خداوند فرمود: «اين [عقوبت] را به سزاى آن كه كفران، كردند به آنان جزا داديم و آيا جز ناسپاس را به مجازات مى‌‌رسانيم؟».

302. تفسير القمّي:... ثُمَّ حَكَى اللّهُ قَومَ عادٍ «قَالُواأَجِئْتَنَا لِتَأْفِكَنَا» أي تُزيلَنا بِكَذِبِكَ عَمّا كانَ يَعبُدُ آباؤُنا «فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا» مِنَ العَذابِ «إِن كُنتَ مِنَ الصَّدِقِينَ»، وكانَ نَبِيُّهُم هودا، وكانَت بِلادُهُم كَثيرَةَ الخَيرِ خِصبَةً، فَحَبَسَ اللّهُ عَنهُمُ المَطَرَ سَبعَ سِنينَ حَتّى أجدَبوا وذَهَبَ خَيرُهُم مِن بِلادِهِم، وكانَ هودٌ يَقولُ لَهُم ما حَكَى اللّهُ في سورَةِ هودٍ: «اسْتَغْفِرُوارَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواإِلَيْهِ»إلى قَولِهِ: «وَ لاَ تَتَوَلَّوْامُجْرِمِينَ» فَلَم يُؤمِنوا وعَتَوا.

فَأَوحَى اللّهُ إلى هودٍ: أنَّهُ يَأتيهِمُ العَذابُ في وَقتِ كَذا وكَذا، وريحٌ فيها عَذابٌ أليمٌ، فَلَمّا كانَ ذلِكَ الوَقتُ نَظَروا إلى سَحابٍ قَد أقبَلَت فَفَرِحوا فَقالوا: «هَذَا عَارِضٌ مُّمْطِرُنَا»السّاعَةَ يُمطِرُ، فَقالَ لَهُم هودٌ: «بَلْ هُوَ مَا اسْتَعْجَلْتُم بِهِ» في قَولِهِ: «[فَ]أْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّدِقِينَ»،«رِيحٌ فِيهَا عَذَابٌ أَلِيمٌ * تُدَمِّرُ كُلَّ شَىْ‌‌ءِم بِأَمْرِ رَبِّهَا»فَلَفظُهُ عامٌّ ومَعناهُ خاصٌّ؛ لِأَنَّها تَرَكَت أشياءَ كَثيرَةً لَم تُدَمِّرها، وإنَّما دَمَّرَت ما لَهُم كُلَّهُ، فَكانَ كَما قالَ اللّهُ: «فَأَصْبَحُوالاَ يُرَى إِلاَّ مَسَكِنُهُمْ».

وكُلُّ هذِهِ الأَخبارِ مِن هَلاكِ الاُمَم تَخويفٌ وتَحذيرٌ لاُِمَّةِ مُحَمَّدٍ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله.

وقَولُهُ: «وَ لَقَدْ مَكَّنَّهُمْ فِيمَا إِن مَّكَّنَّكُمْ فِيهِ وَ جَعَلْنَا لَهُمْ سَمْعًا وَ أَبْصَرًا وَ أَفْٔدَةً» أي قَد أعطَيناهُم فَكَفَروا فَنَزَلَ بِهِمُ العَذابُ، فَاحذَروا أن يَنزِلَ بِكُم ما نَزَلَ بِهِم.

ثُمَّ خاطَبَ اللّهُ قُرَيشا، فَقالَ: «وَ لَقَدْ أَهْلَكْنَا مَا حَوْلَكُم مِّنَ الْقُرَى وَ صَرَّفْنَا الْأَيَتِ» أي بَيَّنّا وهِيَ بِلادُ عادٍ وقَومُ صالِحٍ وقَومُ لوطٍ.

ثُمَّ قالَ احتِجاجا عَلَيهِم: «فَلَوْلاَ نَصَرَهُمُ الَّذِينَ اتَّخَذُوامِن دُونِ اللَّهِ قُرْبَانًا ءَالِهَةَم بَلْ ضَلُّواعَنْهُمْ»أي بَطَلوا «وَ ذَ لِكَ إِفْكُهُمْ»في كَذِبِهِم «وَ مَا كَانُوايَفْتَرُونَ».

302. تفسير القمّى:... سپس خداوند، حكايت قوم عاد را آورد كه «گفتند: آيا آمده‌‌اى كه ما را از خدايانمان برگردانى؟» يعنى با [ادعاى] دروغ خود، ما را از آنچه پدرانمان مى‌‌پرستيدند، دور كنى؟ «پس بر سرمان بياور آنچه را به ما وعده مى‌‌دهى»، يعنى عذاب را، «اگر از راستگويانى». پيامبر قوم عاد، هود عليه‌‌السلام بود و سرزمينى پُرخير و بركت و حاصلخيز داشتند. پس خداوند، هفت سال باران را از آنان بند آورد تا اين كه دچار خشك‌‌سالى شدند و خير و بركت از سرزمينشان رخت بربست و هود، بنا بر نقل خداوند در سوره هود، به آنها مى‌‌فرمود: «از پروردگارتان، آمرزش بخواهيد و به درگاهش توبه كنيد» تا «و بزهكارانه روى بر مگردانيد»؛ امّا آنان ايمان نياوردند و سركشى كردند. پس خداوند به هود عليه‌‌السلام وحى فرمود كه: در فلان و بهمان وقت، عذاب به آنها مى‌‌رسد و بادى كه در آن، عذابى پُردرد است. چون آن زمان فرا رسيد، ديدند ابرى فراز آمد. خوش‌‌حال شدند و گفتند: «اين، ابرى است كه بر ما مى‌‌بارد»، يعنى الساعه مى‌‌بارد. هود عليه‌‌السلام به آنها گفت: «[نه]، بلكه همان چيزى است كه به شتاب، خواستارش بوديد»در آيه «پس بر سرِ ما بياور آنچه را به ما وعده مى‌‌دهى، اگر از راستگويانى»، «بادى است كه در آن، عذابى پُردرد [نهفته] است. همه چيز را به دستور پروردگارش ويران مى‌‌كند»، لفظ آن (ويران مى‌‌كند) عام است، ولى معنايش خاصّ است؛ زيرا چيزهاى بسيارى را باقى گذاشت و ويرانشان نكرد، بلكه هر آنچه را متعلّق به آنان بود، نابود كرد و چنان شد كه خداوند فرموده است: «پس چنان شدند كه جز سراهايشان ديده نمى‌‌شد».

همه اين اخبار، مربوط به هلاكت امّت‌‌ها[ى پيشين] براى بيم و هشدار دادن به امّت محمد صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله است.

فرموده: «و به راستى در چيزهايى به آنان امكانات داده بوديم كه به شما در آنها [چنان] امكاناتى نداده بوديم، و براى آنان گوش و ديده‌‌ها و دل‌‌هايى [نيرومندتر از شما]قرار داده بوديم»، يعنى به آنها عطا كرديم؛ ولى آنان كفر (كفران) ورزيدند و در نتيجه، عذاب برايشان فرود آمد. پس، به هوش باشيد كه آنچه بر سرِ آنها آمد، بر سر شما نيايد.

سپس خداوند، قريش را مخاطب ساخته، فرمود: «و بى‌‌گمان، همه شهرهاى پيرامون شما را هلاك كرده و آيات خود را صرف كرديم»، يعنى بيان داشتيم. مقصود، شهرهاى عاد و قوم صالح و قوم لوط است.

آن گاه، در برابر ايشان استدلال كرده، فرمود: «پس چرا آن كسانى را كه غير از خدا به منزله معبودانى براى تقرّب [به خدا]اختيار كرده بودند، آنان را يارى نكردند، بلكه از دستشان دادند»، يعنى باطل شدند «و اين بود بربافتن آنان»، يعنى دروغ بافى‌‌شان «و آنچه افترا مى‌‌بستند».

303. سنن أبي داود عن عائشة: قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، إنّي لأََعلَمُ أشَدَّ آيَةٍ فِي القُرآنِ، قالَ: أيَّةُ آيَةٍ يا عائِشَةُ؟ قالَت: قَولُ اللّهِ تَعالى: «مَن يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ».

قالَ: أما عَلِمتِ يا عائِشَةُ أنَّ المُؤمِنَ تُصيبُهُ النَّكبَةُ أوِ الشَّوكَةُ فَيُكافَأُ بِأَسوَإِ عَمَلِهِ؟

303. سنن أبى داوود ـ به نقل از عايشه ـ: گفتم: اى پيامبر خدا! من مى‌‌دانم كوبنده‌‌ترين آيه قرآن كدام است. فرمود: «كدام آيه است اى عايشه؟» گفتم: اين فرموده خداى متعال: «هر كه بدى كند، سزايش را مى‌‌بيند».

پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «اى عايشه! مگر نمى‌‌دانى كه به مؤمن بلايى مى‌‌رسد يا خارى در او مى‌‌خَلَد و با اين كار، مكافات بدترين عملش را مى‌‌بيند؟».

304. صحيح مسلم عن أبي هريرة: لَمّا نَزَلَت: «مَن يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ» بَلَغَت مِنَ المُسلِمينَ مَبلَغا شَديدا.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: قارِبوا وسَدِّدوا؛ فَفي كُلِّ ما يُصابُ بِهِ المُسلِمُ كَفّارَةٌ؛ حَتَّى النَّكبَةِ يُنكَبُها أوِ الشَّوكَةِ يُشاكُها.

304. صحيح مسلم ـ به نقل از ابو هُرَيره ـ: وقتى [اين آيه] نازل شد: «هر كس بدى كند، در برابر آن، كيفر مى‌‌بيند»، بر مسلمانان بسى گران آمد. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «از افراط و تفريط بپرهيزيد و راه درست را برويد. در هر بلا و مصيبتى كه به مسلمان مى‌‌رسد، كفّاره‌‌اى است، حتّى در سنگى كه به پاى او مى‌‌خورَد يا خارى كه به بدنش مى‌‌خَلَد».

305. مسند ابن حنبل عن عائشة: إنَّ رَجُلاً تَلا هذِهِ الآيَةَ: «مَن يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ»قالَ: إنّا لَنُجزى بِكُلِّ عَمَلِنا؟ هَلَكنا إذا!

فَبَلَغَ ذاكَ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فَقالَ: نَعَم، يُجزى بِهِ المُؤمِنونَ فِي الدُّنيا في مُصيبَةٍ في جَسَدِهِ فيما يُؤذيهِ.

305. مسند ابن حنبل ـ به نقل از عايشه ـ: مردى اين آيه را تلاوت كرد: «هر كس بدى كند، جزايش را مى‌‌بيند» و گفت: آيا ما در برابر هر كارى كه انجام دهيم، مجازات مى‌‌شويم؟ در اين صورت كه هلاك شده‌‌ايم!

اين سخن به پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله رسيد. فرمود: «آرى. مؤمنان براى آن در همين دنيا مجازات مى‌‌شوند، با گزندى كه به بدنش مى‌‌رسد و او را آزار مى‌‌دهد».

306. مسند ابن حنبل عن أبي بكر بن أبي زهير الثقفي: لَمّا نَزَلَت: «لَّيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلاَ أَمَانِىِّ أَهْلِ الْكِتَبِ مَن يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ» قالَ: فَقالَ أبوبَكرٍ يا رَسولَ اللّهِ، إنّا لَنُجازى بِكُلِّ سوءٍ نَعمَلُهُ؟

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يَرحَمُكَ اللّهُ يا أبابَكرٍ! ألَستَ تَنصَبُ؟ ألَستَ تَحزَنُ؟ ألَستَ تُصيبُكَ اللَأواءُ؟ فَهذا ما تُجزَونَ بِهِ.

306. مسند ابن حنبل ـ به نقل از ابو بكر بن ابى زهير ثقفى ـ: چون اين آيه نازل شد: «[پاداش و كيفر] به دلخواه شما و به دلخواه اهل كتاب نيست. هر كس بدى كند، سزايش را مى‌‌بيند»، ابو بكر گفت: اى پيامبر خدا! ما براى هر كار بدى كه انجامش دهيم؛ مجازات مى‌‌شويم؟ پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «رحمت خدا بر تو باد اى ابو بكر! آيا نه اين است كه رنج مى‌‌بينى؟ آيا نه اين است كه اندوهگين مى‌‌شوى؟ آيا نه اين است كه دچار تنگ‌‌دستى مى‌‌شوى؟ اينها، مجازات شماست».

307. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: المَصائِبُ وَالأَمراضُ وَالأَحزانُ فِي الدُّنيا جَزاءٌ.

307. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مصيبت‌‌ها، بيمارى‌‌ها و غم‌‌ها در دنيا، جزا[ى بدى‌‌ها] هستند.

3 / 12: سُنَّةُ اللّهِ في تَضاعُفِ الثَّوابِ وَالعِقابِ

3 / 12: روش خدا در چند برابر كردن پاداش و كيفر

الكتاب

قرآن

«يَنِسَاءَ النَّبِىِّ مَن يَأْتِ مِنكُنَّ بِفَحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ يُضَعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَيْنِ وَكَانَ ذَ لِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا * وَ مَن يَقْنُتْ مِنكُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صَلِحًا نُّؤْتِهَا أَجْرَهَا مَرَّتَيْنِ وَ أَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقًا كَرِيمًا».

«اى همسران پيامبر! هر كدام از شما گناه آشكار و فاحشى مرتكب شود، عذاب او دوچندان خواهد بود و اين براى خدا، آسان است. و هر كس از شما براى خدا و پيامبرش خضوع كند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهيم ساخت، و روزى پُرارزشى براى او آماده كرده‌‌ايم».

«وَ مَا أَمْوَ لُكُمْ وَ لاَ أَوْلَدُكُم بِالَّتِى تُقَرِّبُكُمْ عِندَنَا زُلْفَى إِلاَّ مَنْ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَلِحًا فَأُوْلَلءِكَ لَهُمْ جَزَآءُ الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُوا وَ هُمْ فِى الْغُرُفَتِ ءَامِنُونَ».

«اموال و فرزندانتان، هرگز شما را نزد ما مقرّب نمى‌‌سازد، جز كسانى كه ايمان بياورند و عمل صالحى انجام دهند كه براى آنان، پاداش مضاعف در برابر كارهايى است كه انجام داده‌‌اند و آنها در غرفه‌‌هايى [بهشتى] در [نهايت] امنيّت خواهند بود».

الحديث

حديث

308. الإمام الباقر عليه‌‌السلام ـ في تَفسيرِ قَولِهِ تَعالى: «يَنِسَاءَ النَّبِىِّ مَن يَأْتِ مِنكُنَّ بِفَحِشَةٍ مُّبَيِّنَةٍ يُضَعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَيْنِ» ـ: أجرُها مَرَّتَينِ وَالعَذابُ ضِعفَينِ، كُلُّ هذا فِي الآخِرَةِ حَيثُ يَكونُ الأَجرُ يَكونُ العَذابُ.

308. امام باقر عليه‌‌السلام ـ در تفسير فرموده خداى متعال: «اى زنان پيامبر! هر كدام از شما گناه آشكار و فاحشى مرتكب شود، عذابش دو چندان خواهد بود» ـ: اجر آنان [در كار نيكى كه كنند]، دو برابر است و عذاب [آنها هم] دو برابر. همه اينها در آخرت است كه جاى اجر و عذاب است.

309. مجمع البيان عن عبداللّه‌‌ بن الحسين عن الإمام زين العابدين عليه‌‌السلام [، قال]: أنَّهُ قالَ لَهُ رَجُلٌ: إنَّكُم أهلُ بَيتٍ مَغفورٌ لَكُم، قالَ: فَغَضِبَ وقالَ:

نَحنُ أحرى أن يَجرِيَ فينا ما أجرَى اللّهُ في أزواجِ النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله مِن أن نَكونَ كَما تَقولُ، إنّا نَرى لِمُحسِنِنا ضِعفَينِ مِنَ الأَجرِ، ولِمُسيئِنا ضِعفَينِ مِنَ العَذابِ.

309. مجمع البيان ـ به نقل از عبد اللّه‌‌ بن حسين از امام زين العابدين عليه‌‌السلام ـ: مردى به ايشان گفت: شما اهل بيت، آمرزيده‌‌ايد. امام عليه‌‌السلام خشمگين شد و فرمود:

«ما به اجراى آنچه خداوند در باره همسران پيامبران حكم كرده است، سزاوارتريم تا اين كه چنان باشيم كه تو مى‌‌گويى. ما براى نيكوكارمان به دو برابر پاداش و براى بدكارمان به دو برابر عذاب معتقديم».

310. معاني الأخبار عن الحسن بن موسى الوشّاء البغدادي: كُنتُ بِخُراسانَ مَعَ عَلِيِّ بنِ موسَى الرِّضا عليهماالسلام في مَجلِسِهِ وزَيدُ بنُ موسى حاضِرٌ قَد أقبَلَ عَلى جَماعَةٍ فِي المَجلِسِ يَفتَخِرُ عَلَيهِم، ويَقولُ: نَحنُ ونَحنُ، وأَبُو الحَسَنِ عليه‌‌السلام مُقبِلٌ عَلى قَومٍ يُحَدِّثُهُم، فَسَمِعَ مَقالَةَ زَيدٍ، فَالتَفَتَ إلَيهِ فَقالَ:

يا زَيدُ، أغَرَّكَ قَولُ بَقّالِي الكوفَةِ: إنَّ فاطِمَةَ أحصَنَت فَرجَها فَحَرَّمَ اللّهُ ذُرِّيَّتَها عَلَى النّارِ؟! وَاللّهِ ما ذلِكَ إلاّ لِلحَسَنِ وَالحُسَينِ ووُلدِ بَطنِها خاصَّةً، فَأَمّا أن يَكونَ موسَى بنُ جَعفَرٍ عليهماالسلام يُطيعُ اللّهَ ويَصومُ نَهارَهُ ويَقومُ لَيلَهُ وتَعصيهِ أنتَ، ثُمَّ تَجيئانِ يَومَ القِيامَةِ سَواءً، لَأَنتَ أعَزُّ عَلَى اللّهِ عز و جل مِنهُ! إنَّ عَلِيَّ بنَ الحُسَينِ عليهماالسلام كانَ يَقولُ: لِمُحسِنِنا كِفلانِ مِنَ الأَجرِ، ولِمُسيئِنا ضِعفانِ مِنَ العَذابِ.

310. معانى الأخبار ـ به نقل از حسن بن موسى وشّاء بغدادى ـ: من در خراسان، در مجلس على بن موسى الرضا عليهماالسلام بودم و زيد بن موسى (برادر امام عليه‌‌السلام) نيز حضور داشت. وى رو به عدّه‌‌اى از مجلسيان كرده بود و بر آنان، فخر مى‌‌فروخت و مى‌‌گفت: ما چنين و چنانيم. امام رضا عليه‌‌السلام كه مشغول سخن گفتن براى عدّه‌‌اى ديگر بود، سخنان زيد را شنيد و رو به او كرده فرمود:

«اى زيد! آيا اين سخن سبزى‌‌فروشان كوفه، تو را مغرور ساخته است كه مى‌‌گويند: فاطمه، دامن خود را پاك نگه‌‌داشت و از اين رو، خداوند، آتش را بر ذرّيه او حرام كرد؟! به خدا سوگند كه اين، فقط اختصاص به حسن و حسين و فرزندى دارد كه از شكم او زاييده شده باشد. امّا اين كه موسى بن جعفر، خدا را اطاعت كند و روزها روزه بگيرد و شب‌‌ها را به عبادت بگذراند و تو معصيت خدا كنى و سپس در روز قيامت، يكسان باشيد، در اين صورت، تو نزد خداى عز و جل عزيزتر از او خواهى بود! على بن الحسين عليهماالسلام مى‌‌فرمود: "براى نيكوكار ما، دو بهره از پاداش است و براى بدكردار ما، دو برابر عذاب"».

311. الإمام الحسن عليه‌‌السلام: وكَذلِكَ جَعَلَ اللّهُ تَعالى لِنِساءِ النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله لِلمُحسِنَةِ مِنهُنَّ أجرَينِ، ولِلمُسيئَةِ مِنهُنَّ وِزرَينِ ضِعفَينِ؛ لِمَكانِهِنَّ مِن رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله.

311. امام حسن عليه‌‌السلام: همچنين، خداوند متعال براى زنان پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، براى كار نيكشان دو اجر قرار داد و براى كار بدشان دو برابر گناه، به دليل موقعيتشان نسبت به پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله.

312. الإمام الصادق عليه‌‌السلام ـ لِشُقرانَ مَولى رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ: يا شُقرانُ! إنَّ الحَسَنَ مِن كُلِّ أحَدٍ حَسَنٌ وإنَّهُ مِنكَ أحسَنُ لِمَكانِكَ مِنّا، وإنَّ القَبيحَ مِن كُلِّ أحَدٍ قَبيحٌ وإنَّهُ مِنكَ أقبَحُ.

312. امام صادق عليه‌‌السلام ـ به شَقران، غلام آزاد شده پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ: اى شَقران! خوبى از همگان خوب است؛ امّا از تو خوب‌‌تر است؛ چون به ما انتساب دارى و زشتى، از همگان زشت است، امّا از تو زشت‌‌تر است.

313. الكافي عن أحمد بن عمر الحلاّل: قُلتُ لِأَبِي الحَسَنِ عليه‌‌السلام: أخبِرني عَمَّن عانَدَكَ ولَم يَعرِف حَقَّكَ مِن وُلدِ فاطِمَةَ، هُوَ وسائِرُ النّاسِ سَواءٌ فِي العِقابِ؟

فَقالَ: كانَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليه‌‌السلام يَقولُ: عَلَيهِم ضِعفَا العِقابِ.

313. الكافى ـ به نقل از احمد بن عمر حلاّل ـ: به ابو الحسن عليه‌‌السلام گفتم: مرا خبر دهيد كه اگر از فرزندان فاطمه، كسى با شما عناد ورزد و حقّ شما را نشناسد، آيا او با ساير مردم در عِقاب برابرند؟ فرمود: «على بن الحسين عليهماالسلام مى‌‌فرمود: "براى فرزندان فاطمه دو برابر عِقاب ساير مردمان است"».

314. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إنَّ اللّهَ عز و جل إذا أحَبَّ عَبدا فَعَمِلَ عَمَلاً قَليلاً جَزاهُ بِالقَليلِ الكَثيرَ، ولَم يَتَعاظَمهُ أن يَجزِيَ بِالقَليلِ الكَثيرَ لَهُ.

314. امام صادق عليه‌‌السلام: خداوند عز و جل هر گاه بنده‌‌اى را دوست بدارد و او اندك كار نيكى انجام دهد، در برابر آن اندك، به او پاداشِ بسيار مى‌‌دهد و دادن پاداش بسيار در برابر كارِ اندك، بر او سنگين نمى‌‌آيد.

315. الكافي عن ابن أبي نصر: سَأَلتُ الرِّضا عليه‌‌السلام قُلتُ لَهُ: الجاحِدُ مِنكُم ومِن غَيرِكُم سَواءٌ؟

فَقالَ: الجاحِدُ مِنّا لَهُ ذَنبانِ، وَالمُحسِنُ لَهُ حَسَنَتانِ.

315. الكافى ـ به نقل از ابن ابى نصر ـ: از امام رضا عليه‌‌السلام پرسيدم و گفتم: آيا منكر از شما و از غير شما، با هم برابرند؟

فرمود: «براى منكرِ از ما دو گناه است و براى نيكوكارِ ما، دو ثواب».

3 / 13: المُشارِكونَ فِي الثَّوابِ وَالعِقابِ

3 / 13: شريكانِ در پاداش و كيفر

316. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أحَبَّ عَمَلَ قَومٍ اُشرِكَ في عَمَلِهِم.

316. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس كردار مردمى را دوست داشته باشد، شريك كردارشان خواهد بود.

317. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن كَثَّرَ سَوادَ قَومٍ فَهُوَ مِنهُم، ومَن رَضِيَ عَمَلَ قَومٍ كانَ شَريكَ مَن عَمِلَ بِهِ.

317. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس سياهى لشكر عدّه‌‌اى شود، او از آنهاست و هر كس به كردار عدّه‌‌اى راضى باشد، شريك كردار آنهاست.

318. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إذا رَضِيَ الرَّجُلُ عَمَلَ الرَّجُلِ وهَديَهُ وسَمتَهُ، فَإِنَّهُ مِثلُهُ.

318. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر گاه انسان به كردار و راه و روش كسى راضى باشد، او نيز همانند آن كس است.

319. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أحَبَّ قَوما عَلى أعمالِهِم حُشِرَ يَومَ القِيامَةِ في زُمرَتِهِم، فَحوسِبَ بِحِسابِهِم وإن لَم يَعمَل أعمالَهُم.

319. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس مردمى را به سبب كردارشان دوست بدارد، روز قيامت، جزو آنان گِرد خواهد شد و مانند آنان محاسبه خواهد شد؛ اگر چه كردارش چون كردار آنان نباشد.

320. الإمام عليّ علیه السلام: الرّاضي بِفِعلِ قَومٍ كَالدّاخِلِ فيهِ مَعَهُم، وعَلى كُلِّ داخِلٍ في باطِلٍ إثمانِ: إثمُ العَمَلِ بِهِ، وإثمُ الرِّضا بِهِ.

320. امام على عليه‌‌السلام: هر كه به كردار عدّه‌‌اى راضى باشد، مانند كسى است كه همراه آنان، آن كار را انجام داده باشد و هر كس به كردار باطلى دست زند، او را دو گناه باشد: گناه به جا آوردن آن و گناه راضى بودن به آن.

321. الإمام الصادق علیه السلام: العامِلُ بِالظُّلمِ وَالمُعينُ لَهُ وَالرّاضي بِهِ شُرَكاءُ، ثَلاثَتُهُم.

321. امام صادق عليه‌‌السلام: ستمگر و يارى دهنده او و كسى كه به ستم او راضى باشد، هر سه آنان در ستم شريك‌‌اند.

322. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أمَرَ بِمَعروفٍ أو نَهى عَن مُنكَرٍ أو دَلَّ عَلى خَيرٍ أو أشارَ بِهِ فَهُوَ شَريكٌ، ومَن أمَرَ بِسوءٍ أو دَلَّ عَلَيهِ أو أشارَ بِهِ فَهُوَ شَريكٌ.

322. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس به كار نيكى فرمان دهد يا از كار زشتى نهى كند يا به عمل خيرى دلالت كند يا به آن مشورت دهد، [با انجام دهنده آن كار] شريك است و هر كس به عمل بدى فرمان دهد يا به آن راه‌‌نمايى كند و يا به آن مشورت دهد، [با انجام دهنده آن] شريك است.

323. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: المَقتولُ في سَبيلِ اللّهِ تَعالى وَالمُتَوَفّى في سَبيلِ اللّهِ بِغَيرِ قَتلٍ هُما فِي الخَيرِ وَالأَجرِ شَريكانِ.

323. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه در راه خدا كشته شود و كسى كه در راه خدا، بدون كشته شدن بميرد، هر دو در خير و اجر، شريك‌‌اند.

324. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لَقَد خَلَّفتُم بِالمَدينَةِ رِجالاً ما قَطَعتُم وادِيا ولا سَلَكتُم طَريقا إلاّ شَرِكوكُم فِي الأَجرِ، حَبَسَهُمُ المَرَضُ.

324. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله [در هنگام بازگشت از جنگ تبوك و رسيدن به نزديك مدينه خطاب به رزمندگان مسلمان]: شما مردانى در مدينه باقى گذاشتيد كه از هيچ درّه‌‌اى نگذشتيد و هيچ راهى را نپيموديد، مگر اين كه در اجر با شما شريك‌‌اند. بيمارى، مانع آنها [از شركت در جنگ] شد.

325. المحاسن عن الحكم بن عيينة: لَمّا قَتَلَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه‌‌السلام الخَوارِجَ يَومَ النَّهرَوانِ، قامَ إلَيهِ رَجُلٌ فَقالَ: يا أميرَ المُؤمِنينَ، طوبى لَنا إذ شَهِدنا مَعَكَ هذَا المَوقِفَ، وقَتَلنا مَعَكَ هؤُلاءِ الخَوارِجَ.

فَقالَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه‌‌السلام: وَالَّذي فَلَقَ الحَبَّةَ وبَرَأَ النَّسَمَةَ، لَقَد شَهِدَنا في هذَا المَوقِفِ اُناسٌ لَم يَخلُقِ اللّهُ آباءَهُم ولا أجدادَهُم بَعدُ.

فَقالَ الرَّجُلُ: وكَيفَ شَهِدَنا قَومٌ لَم يُخلَقوا؟!

قالَ: بَلى، قَومٌ يَكونونَ في آخِرِ الزَّمانِ يَشرَكونَنا فيما نَحنُ فيهِ، ويُسَلِّمونَ لَنا، فَاُولئِكَ شُرَكاؤُنا فيما كُنّا فيهِ حَقّا حَقّا.

325. المحاسن ـ به نقل از حكم بن عيينه ـ: چون امير مؤمنان عليه‌‌السلام خوارج را در روز نهروان كشت. مردى برخاست و گفت: اى امير مؤمنان! خوشا به حال ما كه در اين جنگ، همراه شما حضور داشتيم و در كنار شما با اين خوارج جنگيديم.

امير مؤمنان عليه‌‌السلام فرمود: «سوگند به آن كه دانه را شكافت و جاندار را آفريد، در اين جنگ، مردمانى همراه ما حضور داشتند كه خداوند، هنوز پدران و نياكان آنها را هم نيافريده است».

مرد گفت: چگونه كسانى كه هنوز آفريده نشده‌‌اند، همراه ما حضور داشته‌‌اند؟!

فرمود: «آرى. آنان مردمانى در آخر زمان هستند كه هم‌‌عقيده ما و تسليم ما هستند. آنان در كارى كه ما كرديم، به راستى و درستى شريك ما هستند».

326. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الدّاعي وَالمُؤمِّنُ شَريكانِ فِي الأَجرِ، وَالقارِئُ وَالمُستَمِعُ فِي الأَجرِ شَريكانِ، وَالعالِمُ وَالمُتَعَلِّمُ فِي الأَجرِ شَريكانِ.

326. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: دعا كننده و آمين گوينده، در اجر شريك‌‌اند. قارى قرآن و شنونده آن در اجر شريك‌‌اند. دانشمند و دانشجو، در اجر شريك‌‌اند.

327. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: العِلمُ خَزائِنُ ومِفتاحُهَا السُّؤالُ، فَاسأَلوا رَحِمَكُمُ اللّهُ؛ فَإِنَّهُ يُؤجَرُ أربَعَةٌ: السّائِلُ، وَالمُجيبُ، وَالمُستَمِعُ، وَالمُحِبُّ لَهُم.

327. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: براى دانش، گنجينه‌‌هايى است و كليدهاى آنها پرسش است. پس رحمت خدا بر شما! بپرسيد كه بر اثر آن، چهار نفر پاداش مى‌‌يابند: پرسنده، پاسخ دهنده، شنونده، و دوستدار آنان.

328. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ألا ومَن سَمِعَ فاحِشَةً فَأَفشاها، فَهُوَ كَالَّذي أتاها.

328. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هان! هر كس كار زشتى را بشنود و آن را افشا سازد، همانند كسى است كه آن را مرتكب شده است.

329. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: القائِلُ الفاحِشَةَ وَالَّذي يَشيعُ بِها فِي الإِثمِ سَواءٌ.

329. امام على عليه‌‌السلام: گوينده سخن زشت و كسى كه آن را اشاعه مى‌‌دهد، در گناه برابرند.

330. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَنِ اطَّلَعَ مِن مُؤمِنٍ عَلى ذَنبٍ أو سَيِّئَةٍ، فَأَفشى ذلِكَ عَلَيهِ ولَم يَكتُمها ولَم يَستَغفِرِ اللّهَ لَهُ، كانَ عِندَ اللّهِ كَعامِلِها، وعَلَيهِ وِزرُ ذلِكَ الَّذي أفشاهُ عَلَيهِ، وكانَ مَغفورا لِعامِلِها، وكانَ عِقابُهُ ما اُفشِيَ عَلَيهِ فِي الدُّنيا، مَستورٌ عَلَيهِ فِي الآخِرَةِ.

330. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس بر گناهى يا كردار بدى از مؤمنى مطّلع شود و آن را فاش سازد و پوشيده‌‌اش ندارد و براى او از خدا طلب آمرزش نكند، در نزد خدا، چون كننده آن گناه يا بدى است و گناه چيزى كه فاش ساخته است، بر گردن اوست و آن مؤمن، آمرزيده مى‌‌شود و كيفرش، همان فاش شدن [و بى آبرو شدن او] در دنياست و در آخرت، بر او پوشيده مى‌‌شود.

331. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن رَدَّ عَن أخيهِ غيبَةً سَمِعَها في مَجلِسٍ، رَدَّ اللّهُ عز و جل عَنهُ ألفَ بابٍ مِنَ الشَّرِّ فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ، فَإِن لَم يَرُدَّ عَنهُ وأَعجَبَهُ، كانَ عَلَيهِ كَوِزرِ مَنِ اغتابَ.

331. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس در مجلسى غيبتى در باره برادر خود بشنود و آن را از او دفع كند، خداوند عز و جل هزار بدى را در دنيا و آخرت، از او دفع مى‌‌كند و اگر غيبت را از او دفع نكند و خوش‌‌حال هم بشود، گناهش همچون گناهِ كسى است كه غيبت كرده است.

332. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: السّامِعُ لِلغيبَةِ كَالمُغتابِ.

332. امام على عليه‌‌السلام: شنونده غيبت، مانند غيبت كننده است.

333. عنه عليه‌‌السلام: مَنِ استَحسَنَ قَبيحا، كانَ شَريكا فيهِ.

333. امام على عليه‌‌السلام: هر كس كار زشتى را نيك شمارد، در آن كار شريك باشد.

334. عيسى عليه‌‌السلام ـ في مَواعِظِهِ ـ: مَن قَدَرَ عَلى أن يُغَيِّرَ الظّالِمَ ثُمَّ لَم يُغَيِّرهُ، فَهُوَ كَفاعِلِهِ.

334. عيسى عليه‌‌السلام ـ در اندرزهايش ـ: هر كس بتواند جلو ستمگر را بگيرد، ولى نگيرد، همانند انجام‌‌دهنده آن ستم است.

335. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: قالَ لي أبي مُحَمَّدُ بنُ عَلِيٍ عليه‌‌السلام: يا بُنَيَّ لا تَترُكَنَّ أن تُصَلِّيَ كُلَّ لَيلَةٍ بَينَ المَغرِبِ وَالعِشاءِ الآخِرَةِ مِن لَيالي عَشرِ ذِي الحِجَّةِ رَكعَتَينِ، تَقرَأُ في كُلِّ رَكعَةٍ فاتِحَةَ الكِتابِ و «قُل هُوَ اللّهُ أحَدٌ» مَرَّةً واحِدَةً، وهذِهِ الآيَةَ: «وَوَ عَدْنَا مُوسَى ثَلَثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلِةً وَقَالَ مُوسَى لأَِخِيهِ هَرُونَ اخْلُفْنِى فِى قَوْمِى وَأَصْلِحْ وَلاَ تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ»، فَإِذا فَعَلتَ ذلِكَ شارَكتَ الحاجَّ في ثَوابِهِم وإن لَم تَحُجَّ.

335. امام صادق عليه‌‌السلام: پدرم محمّد بن على عليه‌‌السلام به من فرمود: «پسرم! هيچ گاه ترك نكنى كه هر شب از شب‌‌هاى دهه [اوّل ماه]ذى حجّه، ما بين نماز مغرب و عشا دو ركعت نماز به جا آورى، در هر ركعتى فاتحة الكتاب را با يك مرتبه «قل هو اللّه‌‌ أحد»و اين آيه بخوانى: «و با موسى سى شب وعده نهاديم و ده شب ديگر بر آن افزوديم. بدين سان، موعد پروردگارش، چهل شب كامل شد و موسى به برادرش هارون گفت: تو جانشين من در ميان قومم باش و راه اصلاح پيش گير و راه تباهكاران را مرو»؛ زيرا هر گاه چنين كنى در ثواب حج‌‌گزاران با آنان شريك شوى، اگر چه حج نگزارى.

3 / 14: المُؤمِنُ يُؤجَرُ في كُلِّ أمرٍ

3 / 14: به مؤمن براى هر كارى اجر داده مى‌‌شود

336. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: عَجِبتُ لِلمُؤمِنِ إذا أصابَهُ خَيرٌ حَمِدَ اللّهَ وشَكَرَ، وإن أصابَتهُ مُصيبَةٌ حَمِدَ اللّهَ وصَبَرَ! فَالمُؤمِنُ يُؤجَرُ في كُلِّ أمرِهِ، حَتّى يُؤجَرُ فِي اللُّقمَةِ يَرفَعُها إلى فِي امرَأَتِهِ.

336. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: در شگفتم از مؤمن كه اگر خيرى به او رسد، خدا را سپاس مى‌‌گويد و شكرگزار است و اگر مصيبتى به او رسد، باز حمد خدا مى‌‌گويد و شكيبايى مى‌‌ورزد! مؤمن در همه كارش پاداش گيرد، حتى در لقمه‌‌اى كه دهان همسرش مى‌‌گذارد.

337. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: عَجِبتُ مِن قَضاءِ اللّهِ لِلمُسلِمِ! كُلُّهُ خَيرٌ؛ إن أصابَتهُ سَرّاءُ فَشَكَرَ آجَرَهُ اللّهُ عز و جل، وإن أصابَتهُ ضَرّاءُ فَصَبَرَ آجَرَهُ اللّهُ عز و جل... وكُلُّ قَضاءٍ قَضاهُ اللّهُ عز و جل لِلمُسلِمِ خَيرٌ.

337. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: از قضاى خداوند براى مسلمان در شگفتم! همه‌‌اش خير است. اگر به او خوشى و نعمتى رسد، شكر مى‌‌كند و خداى عز و جل به او اجر مى‌‌دهد و اگر به او ناخوشى و گزندى رسد، شكيبايى مى‌‌كند و خداى عز و جل به او اجر مى‌‌دهد.… هر قضايى كه خداى عز و جل براى مسلمان رقم زند، [براى او] خير است.

338. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ المُؤمِنَ يُؤجَرُ في هِدايَتِهِ السَّبيلَ، وفي تَعبيرِهِ بِلِسانِهِ عَنِ الأَعجَمِيِّ وفي إماطَةِ الأَذى عَنِ الطَّريقِ، حَتّى إنَّهُ لَيُؤجَرُ فِي السَّلعَةِ تَكونُ في ثَوبِهِ، فَيَلتَمِسُها بِيَدِهِ فَتُخطِئُها، فَيُخفِقُ لَها فُؤادُهُ، فَيَرُدُّ عَلَيهِ ويُكتَبُ لَهُ أجرُها.

338. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: به مؤمن، براى راه‌‌نمايى كردنش، براى بيان كردن مقصود شخصى كه از بيان مقصودش ناتوان است، براى كنار زدن شى‌‌ء آسيب‌‌رسان از راهِ [ره‌‌گذران] اجر داده مى‌‌شود، حتّى براى كالايى كه در [جيب يا زير]جامه‌‌اش قرار داده و دست مى‌‌زند و مى‌‌بيند نيست و قلبش تكان مى‌‌خورد، اجر داده مى‌‌شود، هم كالايش به او برگردانده مى‌‌شود و هم اجر اين [ترس] برايش نوشته مى‌‌شود.

339. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ المُؤمِنَ لَيُؤجَرُ في إماطَتِهِ الأَذى عَنِ الطّريقِ، وفي هِدايَتِهِ السَّبيلَ، وفي تَعبيرِهِ عَنِ الأَرثَمِ، وفي مَنحِهِ اللَّبَنَ، حَتّى إنَّهُ لَيُؤجَرُ فِي السَّلعَةِ تَكونُ مَصرورَةً في ثَوبِهِ فَيَلمِسُها فَتُخطِئُها يَدُهُ.

339. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مؤمن (براى نيكوكارى‌‌هاى اندك نيز) پاداش داده مى‌‌شود [مانند]: كنار زدن شى‌‌ء آسيب‌‌رسان از راه، براى راه‌‌نمايى كردنش، براى آشكار كردن مقصود كسى كه مشكل بيان دارد، براى بخشش شير حتى براى احساس ناراحتى چيزى كه به جامه‌‌اش بسته و دست مى‌‌زند ولى دستش به آن نمى‌‌خورد.

340. المعجم الكبير عن عصمة: جاءَ نَفَرٌ مِن أصحابِ النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله إلَى النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، فَقالوا: يا رَسولَ اللّهِ، إنّا نَمُرُّ في هذِهِ الأَسواقِ فَنَنظُرُ إلى هذِهِ الفَواكِهِ فَنَشتَهيها ولَيسَ مَعَنا ناضٌّ نَشتَري بِهِ فَهَل لَنا في ذلِكَ أجرٌ؟ فَقالَ: وهَلِ الأَجرُ إلاّ في ذلِكَ؟!

340. المعجم الكبير ـ به نقل از عصمه ـ: گروهى از ياران پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله نزد پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله آمدند و گفتند: اى پيامبر خدا! ما در اين بازارها مى‌‌گذريم و چشممان به اين ميوه‌‌ها مى‌‌افتد و هوس آنها را مى‌‌كنيم، امّا پولى نداريم كه بخريم. آيا در اين امر براى ما اجرى هست؟ فرمود: «آيا اجر جز در اين است؟!».

341. صحيح البخاري عن سعد بن أبي وقّاص: كانَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله يَعودُني عامَ حَجَّةِ الوَداعِ مِن وَجَعٍ اشتَدَّ بي، فَقُلتُ: إنّي قَد بَلَغَ بي مِنَ الوَجَعِ، وأَنَا ذو مالٍ، ولا يَرِثُني إلاَّ ابنَةٌ، أفَأَتَصَدَّقُ بِثُلُثَي مالي؟ قالَ: لا. فَقُلتُ: بِالشَّطرِ؟ فَقالَ: لا. ثُمَّ قالَ:

الثُّلُثُ وَالثُّلُثُ كَبيرٌ ـ أو كَثيرٌ ـ، إنَّكَ أن تَذَرَ وَرَثَتَكَ أغنِياءَ خَيرٌ مِن أن تَذَرَهُم عالَةً يَتَكَفَّفونَ النّاسَ، وإنَّكَ لَن تُنفِقَ نَفَقَةً تَبتَغي بِها وَجهَ اللّهِ إلاّ اُجِرتَ بِها، حَتّى ما تَجعَلُ في فِي امرَأَتِكَ.

341. صحيح البخارى ـ به نقل از سعد بن ابى وقّاص ـ: در سال حجّة الوداع من سخت بيمار بودم و پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به عيادتم مى‌‌آمد. من گفتم: بيمارى‌‌ام شدّت گرفته است و من صاحب مال و ثروتى هستم و وارثى جز يك دختر ندارم. آيا دو سومِ اموالم را صدقه بدهم؟ فرمود: «نه». گفتم: نصفش را؟ فرمود: «نه». سپس فرمود: «يكْ سوم [را صدقه بده]، يكْ سوم هم زياد است. تو اگر وارثانت را بى‌‌نياز بر جاى بگذارى، بهتر است از اين كه نيازمندشان بگذارى و در نتيجه، دست پيش مردم دراز كنند. تو هر انفاقى كه براى رضاى خدا بكنى، مأجورى، حتّى در نفقه‌‌اى كه براى همسرت قرار مى‌‌دهى.

342. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كُلُّ نَفَقَةٍ يُنفِقُهَا المُسلِمُ يُؤجَرُ فيها عَلى نَفسِهِ، وعَلى عِيالِهِ، وعَلى صَديقِهِ، وعَلى بَهيمَةٍ، إلاّ في بِناءٍ، إلاّ بِناءِ مَسجِدٍ يَبتَغي بِهِ وَجهَ اللّهِ.

342. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر خرجى كه مسلمان براى خودش و عائله‌‌اش و دوستش و حيوانى بكند، به سبب آن مأجور است، بجز خرجى كه براى ساختن بنايى كند، به استثناى ساختن مسجدى در راه خدا.

343. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يُؤجَرُ الرَّجُلُ في نَفَقَتِهِ كُلِّها إلاَّ التُّرابَ ـ أو قالَ: فِي البِناءِ ـ.

343. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مرد براى هر خرجى كه مى‌‌كند، مأجور است، بجز خاك ـ يا فرمود: [بجز] براى بنّايى ـ.

344. صحيح البخاري عن اُمّ سلمة: قُلتُ: يا رَسولَ اللّهِ، هَل لي مِن أجرٍ في بَني أبي سَلَمَةَ أن اُنفِقَ عَلَيهِم، ولَستُ بِتارِكَتِهِم هكَذا وهكَذا، إنَّما هُم بَنِيَّ؟

قالَ: نَعَم، لَكِ أجرُ ما أنفَقتِ عَلَيهِم.

344. صحيح البخارى ـ به نقل از امّ سلمه ـ: گفتم: اى پيامبر خدا! آيا براى اين كه خرجى پسران ابو سلمه را مى‌‌دهم و آنها را چنين و چنان (بى‌‌خرجى و بى‌‌سرپرست) رها نمى‌‌كنم، اجرى دارم، با آن كه آنها پسران من هستند؟

فرمود: «آرى. براى نفقه‌‌اى كه به آنها مى‌‌دهى، مأجورى».

345. المستدرك على الصحيحين عن جابر بن عبداللّه‌‌: أتى رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله بَني عَمرِو بنِ عَوفٍ يَومَ الأَربِعاءِ فَرَأى شَيئا لَم يَكُن رَآها قَبلَ ذلِكَ مِن حِصنِهِ عَلَى النَّخيلِ، فَقالَ: لَو أنَّكُم إذا جِئتُم عيدَكُم هذا مَكَثتُم حَتّى تَسمَعوا مِن قَولي؟ قالوا: نَعَم بِآبائِنا أنتَ يا رَسولَ اللّهِ واُمَّهاتِنا.

قالَ: فَلَمّا حَضَرُوا الجُمُعَةَ صَلّى بِهِم رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله الجُمُعَةَ، ثُمَّ صَلّى رَكعَتَينِ فِي المَسجِدِ، وكانَ يَنصَرِفُ إلى بَيتِهِ قَبلَ ذلِكَ اليَومِ، ثُمَّ استَوى فَاستَقبَلَ النّاسَ بِوَجهِهِ، فَتَبعَت لَهُ الأَنصارُ أو مَن كانَ مِنهُم حَتّى وَفى بِهِم إلَيهِ، فَقالَ:

يا مَعشَرَ الأَنصارِ! قالوا: لَبَّيكَ: أي رَسولَ اللّهِ. فَقالَ: كُنتُم فِي الجاهِلِيَّةِ إذ لا تَعبُدونَ اللّهَ تَحمِلونَ الكَلَّ وتَفعَلونَ في أموالِكُمُ المَعروفَ وتَفعَلونَ إلَى ابنِ السَّبيلِ، حَتّى إذا مَنَّ اللّهُ عَلَيكُم بِالإِسلامِ ومَنَّ عَلَيكُم بِنَبِيِّهِ إذا أنتُم تُحَصِّنونَ أموالَكُم! وفيما يَأكُلُ ابنُ آدَمَ أجرٌ، وفيما يَأكُلُ السَّبُعُ أوِ الطَّيرُ أجرٌ.

فَرَجَعَ القَومُ، فَما مِنهُم أحَدٌ إلاّ هَدَمَ مِن حَديقَتِهِ ثَلاثينَ بابا.

345. المستدرك على الصحيحين ـ به نقل از جابر بن عبد اللّه‌‌ ـ: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، روز چهارشنبه نزد بنى عمرو بن عوف رفت، چيزى ديد كه پيش از آن نديده بود: ديوار كشيدن دور باغ‌‌هاى نخل. فرمود: «كاش در اين عيدتان [روز جمعه براى نماز] كه آمديد، بمانيد تا سخنان مرا بشنويد؟». گفتند: آرى. پدران و مادرانمان به فدايت، اى پيامبر خدا!

چون در [نماز] جمعه حاضر شدند، پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله نماز جمعه را با ايشان خواند. سپس دو ركعت نماز در مسجد گزارد ـ در حالى كه تا پيش از آن روز [پس از خواندن نماز جمعه]به خانه‌‌اش مى‌‌رفت ـ، آن گاه برخاست و رو به مردم كرد و انصار يا كسانى كه از ايشان بودند، همگى نزد پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله جمع شدند.

پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «اى گروه انصار!». انصار گفتند: بله، بله اى پيامبر خدا! فرمود: «شما در جاهليت، آنگاه كه خداپرست نبوديد، به نيازمند رسيدگى مى‌‌كرديد و با اموالتان احسان مى‌‌نموديد و به در راه مانده، كمك مى‌‌كرديد. حال كه خداوند نعمت اسلام و پيامبرش را به شما ارزانى داشته، گِرد اموالتان ديوار مى‌‌كشيد! در حالى كه براى آنچه انسانى [از باغ و ملك شما] بخورد، اجرى است و براى آنچه جانورى يا پرنده‌‌اى بخورد، اجرى است».

پس مردم برگشتند و هيچ يك از آنها نبود، مگر اين كه سى در [و رخنه] براى باغش باز كرد.

346. مسند ابن حنبل عن أبي ذرّ: عَنِ النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أنَّهُ ذَكَرَ أشياءَ يُؤجَرُ فيهَا الرَّجُلُ، حَتّى ذَكَرَ غَشَيانَ أهلِهِ، فَقالوا: يا رَسولَ اللّهِ، أيُؤجَرُ في شَهوَتِهِ يُصيبُها؟

قالَ: أرَأَيتَ لَو كانَ آثِما؛ ألَيسَ كانَ يَكونُ عَلَيهِ الوِزرُ؟ فَقالوا: نَعَم، قالَ: فَكَذلِكَ يُؤجَرُ.

346. مسند ابن حنبل ـ به نقل از ابو ذر ـ: پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله چند چيز را نام برد كه مرد براى آنها اجر داده مى‌‌شود، تا رسيد به همبستر شدن با همسر. گفتند: اى پيامبر خدا! آيا براى ارضاى شهوتش هم اجر داده مى‌‌شود؟

فرمود: «آيا اگر از راه حرام اين كار را بكند، گناهى بر اين منظور نمى‌‌شود؟». گفتند: چرا. فرمود: «پس، همين طور هم [در حلالش] اجر دارد».

347. الكافي عن إسحاق بن عمّار: سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام عَنِ الرَّجُلِ يَكونُ مَعَهُ أهلُهُ فِي السَّفَرِ، لا يَجِدُ الماءَ، أيَأتي أهلَهُ؟ قالَ: ما اُحِبُّ أن يَفعَلَ إلاّ أن يَخافَ عَلى نَفسِهِ. قالَ: قُلتُ: طَلَبَ بِذلِكَ اللَّذَّةَ، أو يَكونُ شَبِقا إلَى النِّساءِ؟

قالَ: إنَّ الشَّبِقَ يَخافُ عَلى نَفسِهِ، قُلتُ: يَطلُبُ بِذلِكَ اللَّذَّةَ! قالَ: هُوَ حَلالٌ.

قُلتُ: فَإِنَّهُ يُروى عَنِ النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله أنَّ أبا ذَرٍّ رحمه‌‌اللهسَأَلَهُ عَن هذا، فَقالَ: «ائتِ أهلَكَ تُؤجَر»، فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، آتيهِم واُؤجَرُ؟! فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: «كَما أنَّكَ إذا أتَيتَ الحَرامَ اُزِرتَ، فَكَذلِكَ إذا أتَيتَ الحَلالَ اُجِرتَ».

فَقالَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام: ألا تَرى أنَّهُ إذا خافَ عَلى نَفسِهِ فَأَتَى الحَلالَ اُوجِرَ!

347. الكافى ـ به نقل از اسحاق بن عمّار ـ: از امام صادق عليه‌‌السلام در باره مردى پرسيدم كه با همسرش در مسافرت است و آب در دسترس ندارد، آيا با زنش نزديكى بكند؟ فرمود: «دوست ندارم اين كار را بكند، مگر آن كه بر خويش بترسد [كه به گناه بيفتد]». گفتم: با اين كار قصد لذّت بردن دارد يا اين كه شهوتش نسبت به زنان تهييج شده است؟

فرمود: «كسى كه شهوتش تحريك شده و بر خويش مى‌‌ترسد». گفتم: او با اين كار، لذّت مى‌‌بَرَد! فرمود: «اين، حلال است».

گفتم: از پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله روايت مى‌‌شود كه ابوذر رحمه‌‌الله از ايشان در اين باره پرسيد. پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «با همسرت، نزديكى كن تا پاداش داده شوى». ابوذر گفت: اى پيامبر خدا! با آنها نزديكى كنم و پاداش برم؟! رسول خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «همان گونه كه اگر مرتكب حرام شوى، گناهكارى، همچنين هر گاه به سوى حلال رَوى، اجر مى‌‌يابى».

امام صادق عليه‌‌السلام فرمود: «آيا نمى‌‌بينى كه هر گاه بر خويش بترسد و با حلال در آميزد، پاداش مى‌‌گيرد!».

348. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله لِرَجُلٍ: أصبَحتَ صائِما؟ قالَ: لا، قال: أطعَمتَ مِسكينا؟ قالَ: لا، قالَ: فَارجِع إلى أهلِكَ؛ فَإِنَّهُ مِنكَ عَلَيهِم صَدَقَةٌ.

348. امام صادق عليه‌‌السلام: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به مردى فرمود: «روزه دارى؟». گفت: نه. فرمود: «بينوايى را اطعام كرده‌‌اى؟». گفت: نه. فرمود: «پس به سراغ همسرت برو كه اين كار تو، براى آنان صدقه است».

349. عنه عليه‌‌السلام: إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله دَخَلَ بَيتَ اُمِّ سَلَمَةَ فَشَمَّ ريحا طَيِّبَةً، فَقالَ: أتَتكُمُ الحَولاءُ؟ فَقالَت: هُوَ ذا هِيَ تَشكو زَوجَها، فَخَرَجَت عَلَيهِ الحَولاءُ، فَقالَت: بِأَبي أنتَ واُمّي إنَّ زَوجي عَنّي مُعرِضٌ، فَقالَ: زيديهِ يا حَولاءُ، قالَت: ما أترُكُ شَيئا طَيِّبا مِمّا أتَطَيَّبُ لَهُ بِهِ وهُوَ عَنّي مُعرِضٌ، فَقالَ: أما لَو يَدري ما لَهُ بِإِقبالِهِ عَلَيكِ. قالَت: وما لَهُ بِإِقبالِهِ عَلَيَّ؟

فَقالَ: أما إنَّهُ إذا أقبَلَ اكتَنَفَهُ مَلَكانِ، فَكانَ كَالشّاهِرِ سَيفَهُ في سَبيلِ اللّهِ، فَإِذا هُوَ جامَعَ تَحاتُّ عَنهُ الذُّنوبُ كَما يَتَحاتُّ وَرَقُ الشَّجَرِ، فَإِذا هُوَ اغتَسَلَ انسَلَخَ مِنَ الذُّنوبِ.

349. امام صادق عليه‌‌السلام: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله وارد اتاق اُمّ سلمه شد و بوى خوشى را استشمام كرد و فرمود: «حَولاء، نزد شما آمده؟». اُمّ سلمه گفت: او اين جاست و از شوهرش شكايت دارد. حولاء، نزد آن حضرت آمد و گفت: پدر و مادرم به فدايت! شوهرم، به من، بى‌‌اعتناست.

فرمود: «بيشتر به او بِرس، اى حولاء!». گفت: هيچ عطرى نبوده كه خودم را با آن براى او خوش‌‌بو نكنم؛ امّا او همچنان از من روى‌‌گردان است! پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «كاش مى‌‌دانست كه با روى آوردنش به تو، چه پاداشى براى اوست!». حولاء گفت: او با رو آوردنش به من، چه پاداشى دارد؟

فرمود: «هر گاه روى آوَرَد، دو فرشته، او را در آغوش مى‌‌كِشند، و همانند كسى است كه در راه خداوند، شمشير بر كشد، و چون مجامعت كند، گناهان او همچون برگ درخت، فرو مى‌‌ريزند و هر گاه غسل كند، از گناهان، جدا مى‌‌شود».

3 / 15: ما يوجِبُ تَضاعُفَ الثَّوابِ

3 / 15: اسباب چند برابر شدن پاداش

3 / 15 ـ 1: العِلمُ

3 / 15 ـ 1: علم

350. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: رَكعَةٌ مِن عالِمٍ بِاللّهِ، خَيرٌ مِن ألفِ رَكعَةٍ مِن مُتَجاهِلٍ بِاللّهِ.

350. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يك ركعت نماز از عالم خداشناس بهتر از هزار ركعت نماز كسى است كه از خداشناسىِ لازم برخوردار نيست.

351. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: رَكعَتانِ مِن عالِمٍ خَيرٌ مِن سَبعينَ رَكعَةً مِن جاهِلٍ لِأَنَّ العالِمَ تَأتيهِ الفِتنَةُ فَيَخرُجُ مِنها بِعِلمِهِ، وتَأتِي الجاهِلَ فَيَنسِفُهُ نَسفاً.

351. امام على عليه‌‌السلام: دو ركعت نماز عالم، بهتر از هفتاد ركعت نماز جاهل است؛ زيرا فتنه چون به دانشمند برسد، با دانش خويش از آن بيرون مى‌‌آيد و به نادان كه برسد، وى را از جا برمى‌‌كَنَد.

راجع: العلم والحكمة: ص218 (القسم الخامس: التعلّم / الفصل الثاني / فضل طلب العلم على العبادة).

ر. ك: علم و حكمت در قرآن و حديث: ص405 (بخش پنجم: كسب شناخت / فصل دوم / برترى دانشجويى بر عبادت).

3 / 15 ـ 2: الشَّهادَتانِ

3 / 15 ـ 2: شهادت به يگانگى خدا و رسالت پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله

352. عنه عليه‌‌السلام ـ في خُطبَةِ الوَسيلَةِ ـ: أشهَدُ أن لا إلهَ إلاَّ اللّهُ وَحدَهُ لا شَريكَ لَهُ، وأَشهَدُ أنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ؛ شَهادَتانِ تَرفَعانِ القَولَ وتُضاعِفانِ العَمَلَ.

352. امام على عليه‌‌السلام ـ در خطبه وسيله ـ: گواهى مى‌‌دهم كه خدايى جز اللّه‌‌ نيست، يگانه است و بى‌‌انباز، و گواهى مى‌‌دهم كه محمّد، بنده و فرستاده اوست؛ دو گواهى‌‌اى كه گفتار [و عقيده] را [به درگاه خدا] بالا مى‌‌برند و كردار را چند برابر مى‌‌سازند.

3 / 15 ـ 3:حُبُّ أهلِ البَيتِ عليهم‌‌السلام

3 / 15 ـ 3: دوست داشتن اهل بيت عليهم‌‌السلام

353. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: حُبُّنا أهلَ البَيتِ يُكَفِّرُ الذُّنوبَ ويُضاعِفُ الحَسَناتِ، وإنَّ اللّهَ تَعالى لَيَتَحَمَّلُ عَن مُحِبّينا أهلَ البَيتِ ما عَلَيهِم مِن مَظالِمِ العِبادِ، إلاّ ما كانَ مِنهُم فيها عَلى إصرارٍ وظُلمٍ لِلمُؤمِنينَ، فَيَقولُ لِلسَّيِّئاتِ: كوني حَسَناتٍ.

353. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: محبّت ما اهل بيت گناهان را پاك مى‌‌كند و حسنات را دو چندان مى‌‌كند و خداوند متعال، مظالم بندگان را كه بر گردن دوستداران ما اهل بيت است، به عهده مى‌‌گيرد، مگر آن مظالمى كه با اصرار و با ستم به مؤمنان همراه باشد. پس به بدى‌‌ها مى‌‌گويد: خوبى شويد.

راجع: أهل البيت في الكتاب والسنّة: ص387 (القسم التاسع: حب أهل البيت عليهم‌‌السلام).

ر. ك: اهل بيت عليهم‌‌السلام در قرآن و حديث: ص599 (بخش نهم: دوستى اهل بيت عليهم‌‌السلام).

354. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن عَرَفَ الإِمامَ مِن آلِ مُحَمَّدٍ عليهم‌‌السلام وتَوَلاّهُ، ثُمَّ عَمِلَ لِنَفسِهِ بِما شاءَ مِن عَمَلِ الخَيرِ قُبِلَ مِنهُ ذلِكَ، وضوعِفَ لَهُ أضعافا كَثيرَةً.

354. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس امامِ خاندان محمّد عليهم‌‌السلام را بشناسد و از او پيروى كند، سپس هر كار نيكى كه خواست، براى خود انجام دهد، آن كار از او پذيرفته مى‌‌شود و برايش چندين برابر مى‌‌گردد.

355. الكافي عن عمّار الساباطي: سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام عَن قَولِ اللّهِ عز و جل: «أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَ نَ اللَّهِ كَمَنم بَاءَ بِسَخَطٍ مِّنَ اللَّهِ وَمَأْوَآهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ * هُمْ دَرَجَتٌ عِندَ اللَّهِ»، فَقالَ: الَّذين اتَّبَعوا رِضوانَ اللّهِ هُمُ الأَئِمَّةُ، وهُم وَاللّهِ يا عَمّارُ دَرَجاتٌ لِلمُؤمِنينَ، وبِوِلايَتِهِم ومَعرِفَتِهِم إيّانا، يُضاعِفُ اللّهُ لَهُم أعمالَهُم، ويَرفَعُ اللّهُ لَهُمُ الدَّرجاتِ العُلى.

355. الكافى ـ به نقل از عمّار ساباطى ـ: از امام جعفر صادق عليه‌‌السلام در باره اين فرموده خداى عز و جل پرسيدم: «آيا هر كه خشنودىِ خدا را پيروى نمود، چون كسى است كه به خشمى از خدا باز گشته است. منزلگاه او دوزخ است، و بد جاى بازگشتى است. ايشان [كه پيرو خشنودىِ خدايند، صاحبان] درجه‌‌ها و پايه‌‌هاى بلند نزد خدا دارند». فرمود: «آنان كه خشنودى خدا را پيروى نمودند، ائمّه‌‌اند و ايشان ـ اى عمّار ـ به خدا سوگند كه درجه‌‌ها و پايه‌‌هاى بلند از براى مؤمنان هستند و به دوستىِ ايشان با ما و شناختن ايشان از ما، خدا، اعمال ايشان و ثواب آن را از براى ايشان، دو برابر مى‌‌كند و درجات والا را براى ايشان بلند مى‌‌گرداند».

356. الإمام العسكري عليه‌‌السلام ـ فِي التَّفسيرِ المَنسوبِ إلَيهِ في فَضلِ المُوالاةِ لِمُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ عليهم‌‌السلام ـ: إنَّ اللّهَ يُزَكّي أعمالَكَ ويُضاعِفُها بِمُوالاتِكَ لَهُم، وبَراءَتِكَ مِن أعدائِهِم.

356. امام عسكرى عليه‌‌السلام ـ در تفسير منسوب به ايشان، در باره فضيلت دوستى محمّد و آل محمّد عليهم‌‌السلام ـ: خداوند به واسطه دوستى و وفادارى تو با ايشان و برائت از دشمنانشان، اعمالت را پاك و چند برابر مى‌‌گرداند.

357. المزار الكبير ـ في زِيارَةِ الإِمامِ المَهدِيِّ عليه‌‌السلام ـ: أشهَدُ أنَّ بِوِلايَتِكَ تُقبَلُ الأَعمالُ، وتُزَكَّى الأَفعالُ، وتُضاعَفُ الحَسَناتُ، فَمَن جاءَ بِوِلايَتِكَ وَاعتَرَفَ بِإِمامَتِكَ قُبِلَت أعمالُهُ، وصُدِّقَت أقوالُهُ، وتَضاعَفَت حَسَناتُهُ، ومُحِيَت سَيِّئاتُهُ.

357. المزار الكبير ـ در زيارت امام مهدى عليه‌‌السلام ـ: گواهى مى‌‌دهم كه با ولايت و دوستى تو، اعمال، پذيرفته مى‌‌شوند و كردارها، پاك مى‌‌گردند و حسنات، چند برابر مى‌‌شوند. بنا بر اين، هر كس كه ولايت تو را داشته و به امامت تو معترف باشد، اعمالش پذيرفته و گفته‌‌هايش تصديق و حسناتش چند برابر و بدى‌‌ها [و گناهان]او زدوده مى‌‌شوند.

3 / 15 ـ 4: تَطهيرُ القَلبِ

3 / 15 ـ 4: پاك‌‌سازى قلب

358. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: طَهِّروا قُلوبَكُم مِن دَرَنِ السَّيِّئاتِ، تُضاعَف لَكُمُ الحَسَناتُ.

358. امام على عليه‌‌السلام: دل‌‌هاى خود را از چرك گناهان، پاك كنيد تا كارهاى نيك شما دوچندان شود.

3 / 15 ـ 5: الإِنفاقُ فى سَبيلِ اللّهِ

3 / 15 ـ 5: انفاق كردن در راه خدا

الكتاب

قرآن

«مَّن ذَا الَّذِى يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً وَاللَّهُ يَقْبِضُ وَيَبْصُطُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ».

«كيست كه به خدا «قرض الحسنه‌‌اى» دهد [و از اموالى كه خدا به او بخشيده، انفاق كند،] تا آن را براى او، چندين برابر كند؟ و خداوند است كه [روزى بندگان را] محدود يا گسترده مى‌‌سازد [و انفاق، هرگز باعث كمبود روزى آنها نمى‌‌شود] و به سوى او باز مى‌‌گرديد [و پاداش خود را خواهيد گرفت]».

«مَّن ذَا الَّذِى يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ».

«كيست كه به خدا وام نيكو دهد [و از اموالى كه به او ارزانى داشته، انفاق كند] تا خداوند، آن را براى او چندين برابر كند؟ و براى او پاداش پرارزشى است!».

«إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَ الْمُصَّدِّقَتِ وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَعَفُ لَهُمْ وَ لَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ».

«مردان و زنان انفاق كننده و آنها كه [از اين راه] به خدا «قرض الحسنه» دهند، [اين قرض الحسنه] براى آنان دوچندان مى‌‌شود و پاداش پرارزشى دارند».

«إِن تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَعِفْهُ لَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ».

«اگر به خدا قرض الحسنه دهيد، آن را براى شما دوچندان مى‌‌سازد و شما را مى‌‌بخشد و خداوند، شكركننده و بردبار است».

الحديث

حديث

359. الدرّ المنثور عن يحيى بن أبي كثير: لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآيَةُ: «مَّن ذَا الَّذِى يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا»، قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يا أهلَ الإِسلامِ! أقرِضُوا اللّهَ مِن أموالِكُم يُضاعِفهُ لَكُم أضعافاً كَثيرَةً.

359. الدرّ المنثور ـ به نقل از يحيى بن ابى كثير ـ: چون اين آيه نازل شد: «كيست كه به خدا وام نيكو دهد؟»، پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «اى اهل اسلام! از دارايى‌‌هاى خود به خدا وام دهيد تا آن [وام] را برايتان چندين برابر گرداند».

360. المعجم الكبير عن أبي اُمامة: إنَّ أبا ذَرٍّ قالَ: يا رَسولَ اللّهِ مَا الصَّدَقَةُ؟ قالَ: أضعافٌ مُضَعَّفَةٌ، وعِندَ اللّهِ المَزيدُ. ثُمَّ قَرَأَ: «مَّن ذَا الَّذِى يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً».

360. المعجم الكبير ـ به نقل از ابو اُمامه ـ: ابو ذر گفت: اى پيامبر خدا! صدقه چيست [و چه پاداشى دارد]؟ فرمود: «چندين برابرش، و نزد خدا بيشتر است [و بيش از چندين برابر مى‌‌دهد]». سپس اين آيه را خواند: «كيست آن كس كه به خدا وام نيكويى دهد تا [خدا] آن را براى او چند برابر بيفزايد؟».

361. تفسير الطبري عن زيد بن أسلم: لَمّا نَزَلَت: «مَّن ذَا الَّذِى يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً» جاءَ أبُو الدِّحداحِ إلَى النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فَقالَ: يا نَبِيَّ اللّهِ، ألا أرى رَبَّنا يَستَقرِضُنا مِمّا أعطانا لِأَنفُسِنا! وإنَّ لي أرضَينِ: إحداهُما بِالعالِيَةِ، وَالاُخرى بِالسّافِلَةِ، وإنّي قَد جَعَلتُ خَيرَهُما صَدَقَةً.

وقالَ: فَكانَ النَّبِيُّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله يَقولُ: كَم مِن عِذقٍ مُذَلَّلٍ لِأَبِي الدِّحداحِ فِي الجَنَّةِ.

361. تفسير الطبرى ـ به نقل از زيد بن اسلم ـ: چون اين آيه نازل شد: «كيست آن كس كه به خدا وام نيكويى دهد تا [خدا]آن را براى او چند برابر بيفزايد؟»، ابو دحداح نزد پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! مى‌‌بينم كه خداوند از آنچه به ما عطا فرموده است، براى خود ما وام مى‌‌خواهد! من دو قطعه زمين دارم: يكى در بالاى مدينه و ديگرى در پايين مدينه، و من بهترينش را صدقه قرار دادم.

زيد بن اسلم گفت: [از اين پس] پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله مى‌‌فرمود: «چه بسيار خوشه‌‌هاى خرماى آويزانى كه براى ابو دحداح در بهشت است!».

362. الإمام الصادق عليه‌‌السلام:«وَاللَّهُ يُضَعِفُ لِمَن يَشَآءُ» لِمَن أنفَقَ مالَهُ ابتِغاءَ مَرضاتِ اللّهِ.

362. امام صادق عليه‌‌السلام: [آيه] «خدا براى هر كه بخواهد، دو چندان مى‌‌كند»، در باره كسى است كه دارايىِ خود را براى جلب خشنودىِ خدا انفاق كند.

363. الكافي عن إسحاق بن عمّار وعبداللّه‌‌ بن سنان عن الإمام الصادق عليه‌‌السلام عن رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: قالَ اللّهُ عز و جل: إنّي جَعَلتُ الدُّنيا بَينَ عِبادي قَرضا، فَمَن أقرَضَني مِنها قَرضا أعطَيتُهُ بِكُلِّ واحِدَةٍ عَشرا إلى سَبعِمِئَةِ ضِعفٍ وما شِئتُ مِن ذلِكَ، ومَن لَم يُقرِضني مِنها قَرضا فَأَخَذتُ مِنهُ شَيئا قَسرا فَصَبَرَ؛ أعطَيتُهُ ثَلاثَ خِصالٍ لَو أعطَيتُ واحِدَةً مِنهُنَّ مَلائِكَتي لَرَضوا بِها مِنّي.

قالَ: ثُمَّ تَلا أبو عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام قَولَ اللّهِ عز و جل: الَّذينَ «الَّذِينَ إِذَآ أَصَبَتْهُم مُّصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَيْهِ رَ جِعُونَ * أُوْلَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَ تٌ مِّن رَّبِّهِمْ» فَهذِهِ واحِدَةٌ مِن ثَلاثِ خِصالٍ «وَ رَحْمَةٌ» اثنَتانِ «وَ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ» ثَلاثٌ. ثُمَّ قالَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام: هذا لِمَن أخَذَ اللّهُ مِنهُ شَيئا قَسرا.

363. الكافى ـ به نقل از اسحاق بن عمّار و عبد اللّه‌‌ بن سنان ـ: امام جعفر صادق عليه‌‌السلام فرمود: «پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: خداى عز و جل مى‌‌فرمايد: "من دنيا را در ميان بندگان خويش به قرض قرار دادم. پس هر كه از آن چيزى به من قرض دهد، او را به هر يكى، ده عطا كنم تا هفتصد چندان و آنچه از آن خواسته باشم، و هر كه از آن چيزى به من قرض ندهد و به جبر چيزى از او بگيرم، سه چيز به او عطا كنم كه اگر يكى از آنها را به فرشتگان خويش عطا كنم، هر آينه به آن از من راضى شوند"».

پس امام صادق عليه‌‌السلام قول خداى عز و جل را تلاوت فرمود كه: «كسانى كه هر گاه مصيبتى به آنان رسيد، مى‌‌گويند: ما از خداييم و به سوى او باز مى‌‌گرديم. بر اينان، درودهايى از جانب پروردگارشان است». [سپس فرمود]«اين، يك چيز است از سه چيز. و «رحمتى»، اين، دومى «و ايشان همان ره‌‌يافتگان‌‌اند»، اين سومى». بعد از آن فرمود: «اين از براى كسى است كه خدا به جبر از او چيزى را فرا گرفته باشد».

3 / 15 ـ 6: إحسانُ العَمَلِ

3 / 15 ـ 6: كار نيك انجام دادن

الكتاب

قرآن

«إِنَّ اللَّهَ لاَ يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَإِن تَكُ حَسَنَةً يُضَعِفْهَا وَيُؤْتِ مِن لَّدُنْهُ أَجْرًا عَظِيمًا».

«خداوند [حتّى] به اندازه سنگينىِ ذرّه‌‌اى، ستم نمى‌‌كند و اگر كار نيكى باشد، آن را دوچندان مى‌‌سازد و از نزد خود، پاداش بزرگى [در برابر آن] مى‌‌دهد».

«مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلاَ يُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا».

«هر كس كار نيكى به جا آورد، ده برابر آن پاداش دارد و هر كس كار بدى انجام دهد، جز به مانند آن، كيفر نخواهد ديد و ستمى بر آنها نخواهد شد».

«لِّلَّذِينَ أَحْسَنُواْ الْحُسْنَى وَ زِيَادَةٌ».

«كسانى كه نيكى كردند، پاداش نيك و افزون بر آن دارند».

الحديث

حديث

364. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ اللّهَ لَيُضاعِفُ الحَسَنَةَ ألفَي ألفِ حَسَنَةٍ.

364. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداوند، حسنه را به دوهزار هزار برابر مى‌‌افزايد.

365. الإمام عليّ عليه‌‌السلام ـ في دُعائِهِ ـ: ضاعَفتَ لِمَن أحسَنَ، وأَوجَبتَ عَلَى المُحسِنينَ شُكرَ تَوفيقِكَ لِلإِحسانِ، وعَلَى المُسيءِ شُكرَ تَعَطُّفِكَ بِالاِمتِنانِ، ووَعَدتَ مُحسِنَهُم بِالزِّيادَةِ فِي الإِحسانِ مِنكَ.…

365. امام على عليه‌‌السلام ـ در دعا ـ: به آن كه نيكى كرد، دو چندان [پاداش] دهى و بر نيكوكاران، واجب كرده‌‌اى كه در برابر توفيق نيكوكارى‌‌ات، سپاس‌‌گزارى كنند و بر بدكار، واجب ساخته‌‌اى كه مهربانى و بنده‌‌نوازى‌‌ات را سپاس گويند و به نيكوكارشان وعده داده‌‌اى كه بر نيكىِ خويش [به ايشان] بيفزايى.

366. عنه عليه‌‌السلام: ولكِن جَعَلَ حَقَّهُ عَلَى العِبادِ أن يُطيعوهُ، وجَعَلَ كَفّارَتَهُم عَلَيهِ بِحُسنِ الثَّوابِ تَفَضُّلاً مِنهُ، وتَطَوُّلاً بِكَرَمِهِ، وتَوَسُّعا بِما هُوَ مِنَ المَزيدِ لَهُ أهلاً.

366. امام على عليه‌‌السلام: امّا خداوند، حقّ خود را بر بندگانش، اين قرار داد كه از او فرمان برند و [در مقابل،]حقّ آنان را بر خود، اين قرار داد كه از سرِ تفضّل و از روى بخشندگى و فزون‌‌بخشى‌‌اى كه سزاوار اوست، آنان را پاداش نيك دهد.…

367. المحاسن عن عمر بن يزيد: سَمِعتُ أبا عَبدِاللّهِ عليه‌‌السلام يَقولُ: إذا أحسَنَ المُؤمِنُ عَمَلَهُ، ضاعَفَ اللّهُ عَمَلَهُ لِكُلِّ حَسَنَةٍ سَبعَمِئَةٍ، وذلِكَ قَولُ اللّهِ تَبارَكَ وتَعالى: «وَاللَّهُ يُضَعِفُ لِمَن يَشَاءُ»، فَأَحسِنوا أعمالَكُمُ الَّتي تَعمَلونَها لِثَوابِ اللّهِ.

فَقُلتُ لَهُ: ومَا الإِحسانُ؟ قالَ: فَقالَ: إذا صَلَّيتَ فَأَحسِن رُكوعَكَ وسُجودَكَ، وإذا صُمتَ فَتَوَقَّ كُلَّ ما فيهِ فَسادُ صَومِكَ، وإذا حَجَجتَ فَتَوَقَّ ما يَحرُمَ عَلَيكَ في حَجِّكَ وعُمرَتِكَ. قالَ: وكُلُّ عَمَلٍ تَعمَلُهُ للّه‌‌ فَليَكُن نَقِيّا مِنَ الدَّنَسِ.

367. المحاسن ـ به نقل از عمر بن يزيد ـ: از امام صادق عليه‌‌السلام شنيدم كه مى‌‌فرمود: «هر گاه مؤمن، كار خود را نيكو گردانَد، خداوند، كارش را چند برابر مى‌‌كند: براى هر حسنه، هفتصد حسنه. اين، همان سخن خداى متعال است كه: «خداوند براى هر كه بخواهد، مى‌‌افزايد». پس كارهايى را كه به خاطر پاداش الهى انجام مى‌‌دهيد، نيكو كنيد».

به او گفتم: نيكو گردانيدن چيست؟ فرمود: «هر گاه نماز خواندى، ركوع و سجودت را خوب انجام بده و هر گاه روزه گرفتى، از هر چه روزه‌‌ات را تباه مى‌‌كند، بپرهيز و هر گاه حجّ گزاردى، از آنچه در حجّ و عمره‌‌ات بر تو حرام است، بپرهيز». [سپس] فرمود: «هر كارى را كه براى خدا مى‌‌كنى، بكوش كه از آلايش، پاك باشد».

3 / 15 ـ 7: الاِستِتارُ بِالحَسَنَةِ

3 / 15 ـ 7: پنهانى انجام دادن كار نيك

368. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: المُستَتِرُ بِالحَسَنَةِ يَعدِلُ سَبعينَ حَسَنَةً، وَالمُذيعُ بِالسَّيِّئَةِ مَخذولٌ، وَالمُستَتِرُ بِها مَغفورٌ لَهُ.

368. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: آن كه حسنه را مى‌‌پوشانَد، برابر با هفتاد حسنه است و آن كه گناه و بدى را فاش مى‌‌سازد، ذليل است و آن كه بدى را مى‌‌پوشانَد، آمرزيده است.

369. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: فَضلُ عَمَلِ المُهاجِرِ عَلَى الأَعرابِيِّ بِسَبعينَ ضِعفا، وفَضلُ عَمَلِ العالِمِ عَلَى العابِدِ بِسَبعينَ ضِعفا، وفَضلُ عَمَلِ السِّرِّ عَلَى العَلانِيَةِ بِسَبعينَ ضَعفا، ومَنِ استَوَت سَريرَتُهُ وعَلانِيَتُهُ باهَى اللّهُ بِهِ مَلائِكَتَهُ، ثُمَّ يَقولُ: هذا عَبدي حَقّا.

369. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: برترى عمل مهاجر بر باديه‌‌نشين، هفتاد برابر است. فضيلت عمل عالم بر عابد، هفتاد برابر است. برترىِ عمل نهانى بر آشكار، هفتاد برابر است و هر كس نهان و آشكارش يكسان باشد، خداوند به او بر فرشتگانش مباهات مى‌‌كند و مى‌‌فرمايد: «اين، بنده راستين من است».

370. الإمام الكاظم عليه‌‌السلام: المُستَتِرُ بِالحَسَنَةِ لَهُ سَبعونَ ضِعفا، وَالمُذيعُ لَهُ واحِدٌ.

370. امام كاظم عليه‌‌السلام: كسى كه كار نيك را پنهانى انجام دهد، برايش هفتاد برابر به حساب مى‌‌آيد و كسى كه آشكارا انجامش دهد، برايش يك برابر به حساب مى‌‌آيد.

3 / 15 ـ 8: جِهادُ النَّفسِ

3 / 15 ـ 8: جهاد با نفس

371. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: رَدعُ النَّفسِ وجِهادُها عَن أهوِيَتِها يَرفَعُ الدَّرَجاتِ ويُضاعِفُ الحَسَناتِ.

371. امام على عليه‌‌السلام: جهاد با نفْس و باز داشتن آن از خواهش‌‌هايش درجات را رفعت مى‌‌بخشد و حسنات را دوچندان مى‌‌كند.

372. عنه عليه‌‌السلام: جودوا فِي اللّهِ وجاهِدوا أنفُسَكُم عَلى طاعَتِهِ، يُعظِم لَكُمُ الجَزاءَ، ويُحسِن لَكُمُ الحَباءَ.

372. امام على عليه‌‌السلام: به خاطر خدا بخشش كنيد و در راه طاعت او، با نفْس‌‌هايتان بجنگيد، تا به شما پاداش بزرگ و بخشش نيكو عطا فرمايد.

3 / 15 ـ 9: الزَّواجُ

3 / 15 ـ 9: ازدواج كردن

373. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: رَكعَتَينِ يُصَلِّيهِمَا المُتَزَوِّجُ، أفضَلُ عِندَ اللّهِ مِن سَبعينَ رَكعَةً يُصَلّيها غَيرُ مُتَزَوِّجٍ.

373. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: دو ركعت نمازى كه مرد متأهّل مى‌‌خوانَد، نزد خداوند، برتر از هفتاد ركعتى است كه غير متأهّل مى‌‌خوانَد.

3 / 15 ـ 10: السِّواكُ

3 / 15 ـ 10: مسواك زدن

374. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: السِّواكُ فيهِ عَشرُ خِصالٍ: مَطهَرَهٌ لِلفَمِ، مَرضاةٌ لِلرَّبِّ، يُضاعِفُ الحَسَناتِ سَبعينَ ضِعفا.…

374. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مسواك زدن، ده خاصيّت دارد: دهان را خوش‌‌بو مى‌‌كند؛ خداوند را خشنود مى‌‌سازد؛ نيكى‌‌ها را هفتاد برابر مى‌‌گردانَد.…

3 / 15 ـ 11: لَيلَةُ القَدرِ

3 / 15 ـ 11: شب قدر

375. الإمام الباقر عليه‌‌السلام ـ لَمّا سَأَلَهُ حُمرانُ عَن قَولِ اللّهِ عز و جل:... «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ»: أيُّ شَيءٍ عُنِيَ بِذلِكَ؟ قالَ ـ: العَمَلُ الصّالِحُ فيها مِنَ الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وأَنواعِ الخَيرِ، خَيرٌ مِنَ العَمَلِ في ألفِ شَهرٍ لَيسَ فيها لَيلَةُ القَدرِ. ولَولا ما يُضاعِفُ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى لِلمُؤمِنينَ ما بَلَغوا، ولكِنَّ اللّهَ يُضاعِفُ لَهُمُ الحَسَناتِ بِحُبِّنا.

375. امام باقر عليه‌‌السلام ـ در پاسخ به اين سؤال حمران كه: مقصود از آيه: «شب قدر، بهتر از هزار ماه است» چيست؟ ـ: كار نيك در اين شب، مانند نماز، زكات و انواع نيكى‌‌ها، بهتر از كار [نيك] در هزار ماهى است كه شب قدر در آنها نباشد. اگر نبود كه خداى متعال، براى مؤمنان، چند برابر مى‌‌گردانَد، قطعا به آن نمى‌‌رسيدند؛ ولى خداوند، حسنات آنان را به سبب محبّت ما، چند برابر مى‌‌گرداند.

3 / 15 ـ 12: لَيلَةُ الجُمُعَةِ

3 / 15 ـ 12: شب جمعه

376. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: اِجتَنِبُوا المَعاصِيَ لَيلَةَ الجُمُعَةِ؛ فَإِنَّ السَّيِّئَةَ مُضاعَفَةٌ وَالحَسَنَةَ مُضاعَفَةٌ، ومَن تَرَكَ مَعصِيَةَ اللّهِ لَيلَةَ الجُمُعَةِ غَفَرَ اللّهُ لَهُ كُلَّ ما سَلَفَ فيهِ، وقيلَ لَهُ: اِستَأنِفِ العَمَلَ، ومَن بارَزَ اللّهَ لَيلَةَ الجُمُعَةِ بِمَعصِيَةٍ، أخَذَهُ اللّهُ بِكُلِّ ما عَمِلَ في عُمُرِهِ، وضاعَفَ عَلَيهِ العَذابَ بِهذِهِ المَعصِيَةِ، فَإِذا كانَ لَيلَةُ الجُمُعَةِ رَفَعَت حيتانُ البُحورِ رُؤوسَها ودَوابُّ البَراري، ثُمَّ نادَت بِصَوتٍ ذَلقٍ: رَبَّنا لا تُعَذِّبنا بِذُنوبِ الآدَمِيّينَ.

376. امام صادق عليه‌‌السلام: در شب جمعه، از گناهان بپرهيزيد؛ چون گناه، چند برابر مى‌‌شود و حسنه هم چند برابر مى‌‌شود. هر كس در شب جمعه، نافرمانى از خدا را ترك كند، خداوند، همه گناهان گذشته او را مى‌‌بخشد و به او مى‌‌گويند: «كار را از سر بگير» و هر كس در شب جمعه، با انجام دادن گناهى به مبارزه با خدا بپردازد، خداوند، او را به همه كرده‌‌هاىِ در طول عمرش مؤاخذه مى‌‌كند و به سبب اين گناه، عذابش را دوچندان مى‌‌نمايد. چون شب جمعه مى‌‌شود، ماهيان درياها و حيوانات صحراها، سرهاى خود را بالا مى‌‌آوردند و با صدايى رسا مى‌‌گويند: «خدايا! ما را به سبب گناهان آدميان، عذاب نكن».

3 / 15 ـ 13: يَومُ الجُمُعَةِ

3 / 15 ـ 13: روز جمعه

377. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ يَومَ الجُمُعَةِ سَيِّدُ الأَيّامِ؛ يُضاعِفُ اللّهُ فيهِ الحَسَناتِ، ويَمحو فيهِ السَّيِّئاتِ، ويَرفَعُ فيهِ الدَّرَجاتِ.

377. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: روز جمعه، سَرور روزهاست. خداوند در آن روز، حسنات را مى‌‌افزايد و گناهان را محو مى‌‌كند و درجات را بالا مى‌‌بَرَد.

378. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أكثِروا مِنَ الصَّلاةِ عَلَيَّ يَومَ الجُمُعَةِ؛ فَإِنَّهُ يَومٌ تُضاعَفُ فيهِ الأَعمالُ.

378. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: در روز جمعه، بسيار بر من صلوات بفرستيد؛ زيرا جمعه، روزى است كه اعمال در آن، چند برابر محاسبه مى‌‌شود.

379. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: إنَّ الأَعمالَ تُضاعَفُ يَومَ الجُمُعَةِ؛ فَأَكثِروا فيهِ مِنَ الصَّلاةِ وَالصَّدَقَةِ.

379. امام باقر عليه‌‌السلام: در روز جمعه، اعمال، چند برابر محاسبه مى‌‌شود. پس در آن روز، بسيار نماز بخوانيد و صدقه دهيد.

380. عنه عليه‌‌السلام: الخَيرُ وَالشَّرُّ يُضاعَفُ يَومَ الجُمُعَةِ.

380. امام باقر عليه‌‌السلام: اعمال نيك و بد، در روز جمعه، دوچندان محاسبه مى‌‌شود.

381. الإمام الصادق عليه‌‌السلام ـ فِي الرَّجُلِ يُريدُ أن يَعمَلَ شَيئا مِنَ الخَيرِ مِثلَ الصَّدَقَةِ وَالصَّومِ ونَحوَ هذا ـ: يُستَحَبُّ أن يَكونَ ذلِكَ يَومَ الجُمُعَةِ؛ فَإِنَّ العَمَلَ يَومَ الجُمُعَةِ يُضاعَفُ.

381. امام صادق عليه‌‌السلام ـ در باره كسى كه مى‌‌خواهد كار خيرى همچون: صدقه، روزه و مانند آن را انجام دهد ـ: مستحب است كه آن كار، در روز جمعه باشد؛ چرا كه در روز جمعه، عمل، چند برابر محاسبه مى‌‌شود.

3 / 15 ـ 14: صَلاةُ الجُمُعَةِ

3 / 15 ـ 14: نماز جمعه

382. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يَحضُرُ الجُمُعَةَ ثَلاثَةُ نَفرٍ: رَجُلٌ حَضَرَها يَلغو وهُوَ حَظُّهُ مِنها، ورَجُلٌ حَضَرَها يَدعو فَهُوَ رَجُلٌ دَعَا اللّهَ عز و جل؛ إن شاءَ أعطاهُ وإن شاءَ مَنَعَهُ، ورَجُلٌ حَضَرَها بِإِنصاتٍ وسُكوتٍ ولَم يَتَخَطَّ رَقَبَةَ مُسلِمٍ ولَم يُؤذِ أحَدا؛ فَهِيَ كَفّارَةٌ إلَى الجُمُعَةِ الَّتي تَليها وزِيادَةُ ثَلاثَةِ أيّامٍ، وذلِكَ بِأَنَّ اللّهَ عز و جل يَقولُ: «مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا».

382. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: شركت كنندگان در نماز جمعه، سه گونه اند: يك عدّه در آن شركت مى‌‌كنند و [در بين آن] به حرف زدن مى‌‌پردازند. بهره اينها از نماز جمعه همين است. عدّه‌‌اى در آن شركت مى‌‌كنند و به دعا كردن مى‌‌پردازند. اين عدّه، خداى توانا و بزرگ را مى‌‌خوانند و خدا هم اگر خواست، به آنها عطا مى‌‌كند و اگر خواست، عطا نمى‌‌كند. عدّه‌‌اى نيز در آن شركت مى‌‌كنند در حالى كه سكوت مى‌‌كنند و [به خطيب جمعه]گوش مى‌‌دهند و [براى رفتن به صف جلوتر]از روى شانه مسلمانى رد نمى‌‌شوند و موجب آزار كسى نمى‌‌گردند. نماز جمعه [براى اين عدّه] زداينده گناهان است تا جمعه ديگر كه مى‌‌آيد، به اضافه سه روز؛ چون خداى توانا و بزرگ مى‌‌فرمايد: «هر كس كار نيكى بياورد، ده برابر آن [پاداش]خواهد داشت».

3 / 15 ـ 15: الصَّلاةُ في أوَّلِ الوَقتِ

3 / 15 ـ 15: نماز أوّل وقت

383. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: عَلَيكُم بِذِكرِ رَبِّكُم، وصَلّوا صَلاتَكُم في أوَّلِ وَقتِكُم؛ فَإِنَّ اللّهَ عز و جل يُضاعِفُ لَكُم.

383. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: بر شما باد ذكر پرورگارتان و اين كه نمازتان را در اوّل وقت بخوانيد كه خدا برايتان دوچندان مى‌‌گردانَد.

3 / 15 ـ 16: الصَّلاةُ في المَسجِدِ

3 / 15 ـ 16: نماز در مسجد

384. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: صَلاةُ الرَّجُلِ في مَنزِلِهِ جَماعَةً تَعدِلُ أربَعا و عِشرينَ صَلاةً، و صَلاةُ الرَّجُلِ جَماعَةً فِي المَسجِدِ تَعدِلُ ثَمانياً و أربَعينَ صَلاةً مُضاعَفَةً فِي المَسجِدِ، وإنَّ الرَّكعَةَ فِي المَسجِدِ الحَرامِ ألفُ رَكعَةٍ في سِواهُ فِي المَساجِدِ، و إنَّ الصَّلاةَ فِي المَسجِدِ فَردا بِأَربَعٍ و عِشرينَ صَلاةً.

384. امام صادق عليه‌‌السلام: نماز آدمى در خانه‌‌اش به جماعت، برابر با بيست و چهار نماز است و نمازش در مسجد به جماعت، برابر با چهل و هشت نماز است؛ يعنى نماز در مسجد، دو چندان است. همچنين يك ركعت [نماز گزاردن] در مسجد الحرام، برابر با هزار ركعت در ديگر مساجد است و نماز گزاردن به تنهايى در مسجد، برابر با بيست و چهار نماز است.

3 / 15 ـ 17: الصَّلاةُ في مَسجِدِ الحَرامِ

3 / 15 ـ 17: نماز در مسجد الحرام

385. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: صَلاةٌ فِي المَسجِدِ الحَرامِ أفضَلُ مِن مِئَةِ ألفِ صَلاةٍ فيما سِواهُ.

385. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: فضيلت خواندن يك نماز در مسجد الحرام، بيشتر از خواندن صدهزار نماز در غير آن است.

3 / 15 ـ 18: الصَّلاةُ في مَسجِدِ النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله

3 / 15 ـ 18: نماز در مسجد النّبي صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله

386. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: صَلاةٌ في مَسجِدي تَعدِلُ عِندَ اللّهِ عَشَرَةَ آلافِ صَلاةٍ في غَيرِهِ مِنَ المَساجِدِ، إلاَّ المَسجِدَ الحَرامَ فَإِنَّ الصَّلاةَ فيهِ تَعدِلُ مِئَةَ ألفِ صَلاةٍ.

386. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خواندن يك نماز در مسجد من، برابر با خواندن ده‌‌هزار نماز در مساجد ديگر است، مگر مسجد الحرام كه يك نماز در آن، با صدهزار نماز، برابرى مى‌‌كند.

3 / 15 ـ 19: الصَّلاةُ فِي البَيتِ المَقدِسِ

3 / 15 ـ 19: نماز در بيت المَقدِس

387. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الصَّلاةُ في بَيتِ المَقدِسِ ألفُ صَلاةٍ، وَالصَّلاةُ فِي المَسجِدِ الأَعظَمِ مِئَةُ صَلاةٍ، وَالصَّلاةُ في مَسجِدِ القَبيلَةِ خَمسٌ وعِشرونَ صَلاةً، وَالصَّلاةُ في مَسجِدِ السّوقِ اثنَتا عَشرَةَ صَلاةً، وصَلاةُ الرَّجُلِ وَحدَهُ في بَيتِهِ صَلاةٌ واحِدَةٌ.

387. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خواندن يك نماز در بيت المَقدِس، [برابر با] خواندن يك‌‌هزار نماز است و خواندن يك نماز در مسجد جامع، [برابر با] يكصد نماز است و خواندن يك نماز در مسجد محلّه، [برابر با] بيست و پنج نماز است و خواندن يك نماز در مسجد بازار، [برابر با] دوازده نماز است، و نماز گزاردنِ مرد به تنهايى و در خانه، يك نماز به شمار مى‌‌آيد.

3 / 15 ـ 20: الصَّلاةُ في مَسجِدِ الكوفَةِ

3 / 15 ـ 20: نماز در مسجد كوفه

388. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: صَلاةٌ في مَسجِدِ الكوفَةِ تَعدِلُ ألفَ صَلاةٍ في غَيرِهِ مِنَ المَساجِدِ.

388. امام صادق عليه‌‌السلام: خواندن يك نماز در مسجد كوفه، برابر با هزار نماز در ديگر مساجد است.

389. الإمام الرضا عليه‌‌السلام: الصَّلاةُ في مَسجِدِ الكوفَةِ فَردا أفضَلُ مِن سَبعينَ صَلاةً في غَيرِهِ جَماعَةً.

389. امام رضا عليه‌‌السلام: نماز گزاردن به صورت فرادا در مسجد كوفه، از هفتاد نماز جماعت در غير آن، برتر است.

3 / 15 ـ 21: الصَّومُ

3 / 15 ـ 21: روزه

390. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: نَومُ الصّائِمِ عِبادَةٌ، وصَمتُهُ تَسبيحٌ، وعَمَلُهُ مُضاعَفٌ، ودُعاؤُهُ مُستَجابٌ، وذَنبُهُ مَغفورٌ.

390. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خواب روزه‌‌دار، عبادت است، سكوتش تسبيح، عملش چند برابر به حساب مى‌‌آيد، دعايش مستجاب مى‌‌شود، و گناهش آمرزيده مى‌‌گردد.

3 / 15 ـ 22: شَهرُ رَمَضانَ

3 / 15 ـ 22: ماه رمضان

391. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللّهِ عز و جل، وهُوَ شَهرٌ يُضاعِفُ اللّهُ فيهِ الحَسَناتِ، ويَمحو فيهِ السَّيِّئاتِ.

391. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ماه رمضان، ماه خداست و آن، ماهى است كه خداوند در آن، حسنات را دوچندان مى‌‌گردانَد و گناهان را پاك مى‌‌كند.

392. النوادر للراوندي عن عبداللّه‌‌ بن مسعود: سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله يَقولُ:... إنَّ العَمَلَ يُضاعَفُ في شَهرِ رَمَضانَ. فَقيلَ: يا رَسولَ اللّهِ، كَم يُضاعَفُ؟ قالَ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أخبَرَني جَبرَئيلُ عليه‌‌السلام، قالَ: تُضاعَفُ الحَسَناتُ بِأَلفِ ألفٍ، كُلُّ حَسَنَةٍ مِنها أفضَلُ مِن جَبَلِ اُحُدٍ، وهُوَ قَولُهُ تَعالى: «وَاللَّهُ يُضَعِفُ لِمَن يَشَاءُ».

392. النوادر، راوندى ـ به نقل از عبد اللّه‌‌ بن مسعود ـ: از پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله شنيدم كه فرمود: «... عمل در ماه رمضان، چند برابر به حساب مى‌‌آيد».

گفته شد: اى پيامبر خدا! چند برابر؟

فرمود: «جبرئيل عليه‌‌السلام گفت: كارهاى نيك، هزارهزار برابر؛ هر يك از آنها بزرگ‌‌تر از كوه احد و اين، فرمايش خداى تعالى است: «و خدا براى هر كه بخواهد، چند برابر مى‌‌گردانَد%«$.

393. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله:... فَاتَّقُوا [اللّهَ في] شَهرِ رَمَضانَ، فَإِنَّ الحَسَناتِ تُضاعَفُ فيهِ ما لا تُضاعَفُ فيما سِواهُ، وكَذلِكَ السَّيِّئاتُ.

393. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله:... در ماه رمضان مراقب باشيد؛ زيرا در اين ماه، اعمال نيك، چند برابر به حساب مى‌‌آيد كه در ماه‌‌هاى ديگر، آن اندازه به حساب نمى‌‌آيد؛ همچنين اعمال بد.

3 / 15 ـ 23: شَهرُ رَجَبٍ

3 / 15 ـ 23: ماه رجب

394. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: رَجَبٌ شَهرٌ عَظيمٌ، يُضاعِفُ اللّهُ فيهِ الحَسَناتِ.

394. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: رجب، ماه بزرگى است. خداوند در اين ماه، حسنات را دوچندان مى‌‌كند.

3 / 15 ـ 24: شَهرُ شَعبانَ

3 / 15 ـ 24: ماه شعبان

395. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّما سُمِّيَ شَعبانُ؛ لِأَ نَّهُ تَتَشَعَّبُ فيهِ أرزاقُ المُؤمِنينَ لِرَمَضانَ، وهُوَ شَهرُ العَمَلِ، فيهِ تُضاعَفُ الحَسَنَةُ سَبعينَ، وَالسَّيِّئَةُ مَحطوطَةٌ، وَالذَّنبُ مَغفورٌ، وَالحَسَنَةُ مَقبولَةٌ.

395. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ماه شعبان را شعبان مى‌‌گويند؛ چون در اين ماه، روزى‌‌هاى مؤمنان براى رمضان، شعبه‌‌شعبه [تقسيم]مى‌‌شود. اين ماه، ماه عمل است. در اين ماه، كار نيك، هفتاد برابر مى‌‌گردد، كارهاى بد، ريخته مى‌‌شود، گناه، آمرزيده مى‌‌گردد و كار نيك، پذيرفته مى‌‌شود.

3 / 15 ـ 25: حَرَمُ اللّهِ

3 / 15 ـ 25:حَرَم خدا

396. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: جَعَلَ اللّهُ الحَسَناتِ فِي الحَرَمِ مُضاعَفَةً، وَالسَّيِّئاتِ فيهِ مُضاعَفَةً.

396. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداوند، كارهاى نيك و كارهاى بد در حرم را چند برابر به حساب مى‌‌آوَرَد.

397. مستدرك الوسائل نقلاًعن بعض نسخ الفقه الرضوي ـ في سِياقِ مَناسِكِ الحَجِّ ـ: وَانظُر أينَ أنتَ، فَإِنَّما أنتَ في حَرَمِ اللّهِ، وساحَةِ بِلادِ اللّهِ، وهِيَ دارُ العِبادَةِ، فَوَطِّن نَفسَكَ عَلَى العِبادَةِ؛ فَإِنَّ الصَّلاةَ وَالصِّيامَ وَالصَّدَقَةَ وأَفعالَ البِرِّ مُضاعَفَةٌ.

397. مستدرك الوسائل ـ به نقل از يكى از نسخه‌‌هاى «الفقه» رضوى، در ضمن مناسك حج ـ: بنگر كه در كجايى! تو در حَرَم الهى و در گستره سرزمين‌‌هاى الهى هستى. آن جا سراى عبادت است. پس، خود را وقف عبادت كن؛ زيرا كه نماز و روزه و صدقه و كارهاى خير [در حرم الهى]، چند برابر محاسبه مى‌‌شوند.

3 / 15 ـ 26: عَرفاتٌ

3 / 15 ـ 26:عرفات

398. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: وَقَفَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله بِعَرَفَةَ وَالنّاسُ مُقبِلونَ، وهُوَ يَقولُ: مَرحَبا بِوَفدِ اللّهِ الَّذينَ إذا سَأَ لُوا اللّهَ أعطاهُم وَاستَجابَ دُعاءَهُم، ويُضاعَفُ لِلرَّجُلِ الواحِدِ مِن نَفَقَةِ الدِّرهَمِ الواحِدِ ألفُ ألفِ ضِعفٍ.

398. امام على عليه‌‌السلام: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله در عرفات وقوف كرد و مردم در حال آمدن بودند و ايشان مى‌‌فرمود: «خوش آمديد اى مهمانان خدا! اى كسانى كه هر گاه از خدا بخواهيد، خدا عطايتان مى‌‌كند و دعايتان را مستجاب مى‌‌فرمايد! و هر كس يك درهم خرج كند، هزارهزار برابر پاداش داده مى‌‌شود».

3 / 15 ـ 27: حَرَمُ الحُسَينِ عليه‌‌السلام

3 / 15 ـ 26: حرم امام حسين عليه‌‌السلام

399. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إنَّ للّه‌‌ عز و جل مَلائِكَةً مُوَكَّلينَ بِقَبرِ الحُسَينِ عليه‌‌السلام، فَإِذا هَمَّ الرَّجُلُ بِزِيارَتِهِ أعطاهُم ذُنوبَهُ فَإِذا خَطا مَحَوها، ثُمَّ إذا خَطا ضاعَفوا لَهُ حَسَناتِهِ، فَما تَزالُ حَسَناتُهُ تُضاعَفُ حَتّى توجِبَ لَهُ الجَنَّةَ.

399. امام صادق عليه‌‌السلام: خداى عز و جل، فرشتگانى گماشته بر قبر حسين عليه‌‌السلام دارد كه چون كسى قصد زيارت او را مى‌‌كند، خداوند، گناهانش را به آن فرشتگان مى‌‌بخشد و چون گامى بردارد، آنها، آن گناهان را مى‌‌زُدايند و در گام بعدى، نيكى‌‌هايش را دوچندان مى‌‌كنند و اين نيكى‌‌ها پيوسته افزون مى‌‌شوند تا جايى كه‌‌بهشت را برايش واجب مى‌‌كنند.

3 / 15 ـ 28: حَرَمُ أهلِ البَيتِ عليهم‌‌السلام

3 / 15 ـ 28: حرم هر يك از اهل بيت عليهم‌‌السلام

400. ثواب الأعمال عن الحسن بن علي الوشّاء: قُلتُ لِلرِّضا عليه‌‌السلام: ما لِمَن أتى قَبرَ أحَدٍ مِنَ الأَئِمَّةِ عليهم‌‌السلام؟ قالَ: لَهُ مِثلُ ما لِمَن أتى قَبرَ أبي عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام.

400. ثواب الأعمال ـ به نقل از حسن بن على وشّاء ـ: به امام رضا عليه‌‌السلام گفتم: براى كسى كه به زيارت قبر يكى از ائمّه عليهم‌‌السلام برود، چه پاداشى است؟ فرمود: «همانند پاداش كسى كه به زيارت قبر ابى عبداللّه‌‌ [سيّد الشهدا عليه‌‌السلام]برود».

3 / 15 ـ 29: الصَّلاةُ عَلَى النَّبِيِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله وآلِهِ عليهم‌‌السلام

3 / 15 ـ 29: درود فرستادن بر پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله و اهل بيت او عليهم‌‌السلام

401. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله:... فَإِنَّ اللّهَ عز و جل جَعَلَ ذِكرَنا أهلَ البَيتِ شِفاءً لِلصُّدورِ، وجَعَلَ الصَّلَواتِ عَلَينا ماحِيَةً لِلأَوزارِ وَالذُّنوبِ، ومَطهَرَةً مِنَ العُيوبِ، ومُضاعَفَةً لِلحَسَناتِ.

401. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: همانا خداى عز و جل، ياد ما اهل بيت را شفابخش سينه‌‌ها قرار داده است و صلوات فرستادن بر ما را محوكننده جرم‌‌ها و گناهان، پاك كننده از عيب‌‌ها و چند برابر كردن كارهاى نيك.

3 / 15 ـ 30: اهداءُ ثوابِ الصَّلاةِ لِلنَّبِيِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله وآلِهِ عليهم‌‌السلام

3 / 15 ـ 30: اهداى ثواب نماز براى پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله و اهل بيت او عليهم‌‌السلام

402. جمال الاُسبوع عن أحمد بن عبداللّه‌‌ البجلي بإسناد رفعه عنهم عليهم‌‌السلام: مَن جَعَلَ ثَوابَ صَلاتِهِ لِرَسولِ اللّهِ وأَميرِ المُؤمِنينَ وَالأَوصِياءِ مِن بَعدِهِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِم أجمَعينَ وسَلَّمَ، أضعَفَ اللّهُ لَهُ ثَوابَ صَلاتِهِ أضعافا مُضاعَفَةً حَتّى يَنقَطِعَ النَّفَسُ. ويُقالُ لَهُ قَبلَ أن يَخرُجَ روحَهُ مِن جَسَدِهِ: يا فُلانُ، هَديَّتُكَ اِلينا وألطافُكَ لَنا فَهَذا يَومُ مُجازاتِكَ ومُكافاتِكَ، فَطِب نَفسا وقَرَّ عَينا بِما أَعَدَّ اللّهُ لَكَ وهَنيئا لَكَ بِما صِرتَ إلَيهِ.…

402. جمال الاُسبوع ـ به نقل از احمد بن عبد اللّه‌‌ بجلى، با اسنادى كه آن را به معصومان عليهم‌‌السلام رسانده است ـ: هر كس ثواب نماز خود را براى پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله و امير مؤمنان عليه‌‌السلام و اوصياى پس از او ـ كه درودها و سلام خدا بر همه ايشان باد ـ قرار دهد، خداوند، ثواب نماز او را چندين چندين برابر مى‌‌گردانَد ـ تا آن جا كه نفس قطع شود ـ. و پيش از آنكه روحش از پيكر جدا شود به او گفته مى‌‌شود: اى فلانى، هديه تو نزد ماست و لطف‌‌هايت براى ماست. پس امروز روز پاداش و تلافى كردن براى توست دل‌‌آرام و چشم روشن باش، آنچه خداوند براى تو آماده ساخته و آنچه به سويش مى‌‌روى گوارايت باد.…

3 / 15 ـ 31: العَمَلُ عَنِ المَيِّتِ

3 / 15 ـ 31: عمل كردن به جاى ميّت

403. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن عَمِلَ مِنَ المُسلِمينَ عَن مَيِّتٍ عَمَلاً صالِحا، اُضعِفَ لَهُ أجرُهُ، ونَفَعَ اللّهُ بِهِ المَيِّتَ.

403. امام صادق عليه‌‌السلام: هر مسلمانى به نيابت از مرده‌‌اى، كار نيكى انجام دهد، اجرش دو برابر داده مى‌‌شود و خداوند، مُرده را نيز از آن بهره‌‌مند مى‌‌گردانَد.

3 / 15 ـ 32: الدُّعاءُ

3 / 15 ـ 32: دعا كردن

404. الإمام الباقر عليه‌‌السلام ـ في سُجودِهِ ـ: سُبحانَكَ اللّهُمَّ أنتَ رَبّي حَقّا حَقّا، سَجَدتُ لَكَ يا رَبِّ تَعَبُّدا ورِقّا، اللّهُمَّ إنَّ عَمَلي ضَعيفٌ فَضاعِفهُ لي، اللّهُمَّ قِني عَذابَكَ يَومَ تَبعَثُ عِبادَكَ، وتُب عَلَيَّ إنَّكَ أنتَ التَّوّابُ الرَّحيمُ.

404. امام باقر عليه‌‌السلام ـ در سجده‌‌اش ـ: منزّهى تو اى خدا! به راستى و درستى كه پروردگار من تو هستى. خدايا! در برابر تو از سرِ تعبّد و بندگى، به سجده افتاده‌‌ام. خدايا! عمل من، ناچيز است. پس آن را براى من دوچندان كن! خدايا! مرا از عذابِ روزى كه بندگانت را بر مى‌‌انگيزى، حفظ كن و توبه‌‌ام را بپذير كه تو، توبه‌‌پذير و مهرورزى.

405. الإمام الصادق عليه‌‌السلام ـ لَمَّا انتَهى إلى ظَهرِ الكَعبَةِ حينَ يَجوزُ الحِجرَ ـ: ياذَا المَنِّ وَالطَّولِ وَالجودِ وَالكَرَمِ، إنَّ عَمَلي ضَعيفٌ فَضاعِفهُ لي، وتَقَبَّلهُ مِنّي إنَّكَ أنتَ السَّميعُ العَليمُ.

405. امام صادق عليه‌‌السلام ـ هنگام عبور از حِجر [اسماعيل] و رسيدن به پشت كعبه ـ: اى نعمت‌‌ده و عطابخش! و اى پروردگار بخشش و كَرَم! عمل من اندك است. آن را برايم چند برابر گردان و از من بپذيرش كه به راستى، تو شنوا و دانايى!

3 / 16: مَن بَلَغَهُ ثَوابٌ عَلى عَمَلٍ فَعَمِلَ، لَهُ ذلِكَ الثَّوابُ

3 / 16: هر كس براى كارى پاداشى بشنود و آن كار را بكند، آن پاداش براى اوست

406. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن بَلَغَهُ عَنِ اللّهِ شَيءٌ فيهِ فَضيلَةٌ، فَأَخَذَ بِهِ إيمانا بِهِ ورَجاءَ ثَوابِهِ، أعطاهُ اللّهُ ذلِكَ وإن لَم يَكُن كَذلِكَ.

406. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس بشنود كه خداوند براى كارى فضيلتى [و ثوابى] قرار داده است و از سرِ ايمان به آن و به اميد پاداشش، آن را به كار بندد، خداوند، آن پاداش را به او عطا كند، اگر چه [در واقع] چنين نباشد [وخبرى كه به او رسيده، صحّت نداشته باشد].

407. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن بَلَغَهُ عَنِ اللّهِ فَضلٌ فَأَخَذَ بِذلِكَ الفَضلِ الَّذي بَلَغَهُ، أعطاهُ اللّهُ ما بَلَغَهُ وإن كانَ الَّذي حَدَّثَهُ كاذِبا.

407. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس [حديثى] بشنود كه خداوند براى كارى فضيلتى [و ثوابى]قرار داده است و به آنچه شنيده است، عمل كند، خداوند، ثوابى را كه شنيده است، به او عطا فرمايد، هر چند كسى كه آن را برايش حديث كرده است، دروغ‌‌گو باشد.

408. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: مَن بَلَغَهُ ثَوابٌ مِنَ اللّهِ عَلى عَمَلٍ فَعَمِلَ ذلِكَ العَمَلَ التِماسَ ذلِكَ الثَّوابِ، اُوتِيَهُ وإن لَم يَكُنِ الحَديثُ كَما بَلَغَهُ.

408. امام باقر عليه‌‌السلام: هر كس شنيده باشد كه خداوند براى انجام دادن عملى پاداش مى‌‌دهد و براى دست يافتن به آن پاداش، آن كار را بكند، آن پاداش به او داده مى‌‌شود، هر چند حديث، آن گونه نباشد كه به او رسيده است.

409. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن بَلَغَهُ عَنِ النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله شَيءٌ مِنَ الثَّوابِ فَعَمِلَهُ، كانَ أجرُ ذلِكَ لَهُ وإن كانَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله لَم يَقُلهُ.

409. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس از قول پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله شنيده باشد كه فلان كار، پاداش دارد و آن را به نيّت فرموده پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله انجام دهد، همان پاداش برايش منظور مى‌‌شود، هر چند پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله آن را نگفته باشد.

410. عنه عليه‌‌السلام: مَن سَمِعَ شَيئا مِنَ الثَّوابِ عَلى شَيءٍ فَصَنَعَهُ، كانَ لَهُ وإن لَم يَكُن عَلى ما بَلَغَهُ.

410. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كه بشنود فلان كار، فلان ثواب را دارد و آن كار را بكند، همان ثواب برايش باشد، هر چند آن امر به وضعى كه به او رسيده، نباشد.

سخنى در باره اخبار ثواب انقياد

روايات بسيارى با اين مضمون از اهل بيت عليهم‌‌السلام نقل شده اند: «اگر فردى با اعتماد به روايتى كه ثوابى را براى عمل خيرى بيان كرده است، آن را انجام دهد، خداى تبارك و تعالى، آن ثواب را به وى خواهد داد». به جهت شهرت اين روايات و نيز كاربرد واژه «مَن بَلغ» در ابتداى بيشتر آنها، اين روايات «اخبار مَن بَلغ» ناميده شده‌‌اند. محدثان و فقيهان در معناى اين روايات احتمال‌‌ها و نظريات مختلفى مطرح كرده‌‌اند. برخى از فقيهان برپايه اين روايات قاعده‌‌اى بنيان نهاده‌‌اند كه به قاعده «تسامح در ادله سنن» نامبردار است.

در توضيح ظاهر اين روايات و دستيابى به مفاد و پيام نهايى آنها، اجزاى مختلف اين روايات را توضيح مى‌‌دهيم. در اين روايات يك جمله شرطى است كه مركب از شرط و جزا است و در پى آن يك حكم بيان شده است. بنا بر اين، اين روايات مركب از سه بخش هستند كه هر يك از آنها را جداگانه تبيين مى‌‌كنيم.

1. شرط

در همه اين روايات، تعبير «مَن بَلغه»، يعنى كسى كه به او خبر رسيده، ذكر شده است. اين جمله به عنوان شرطى است كه پس از آن جزا يا گزاره خبر، ذكر مى‌‌شود. مراد از «بلوغ» نيز رسيدن از مبدأ به مقصد است. در اين بخش از روايات، اشاره به خبرى مبنى بر ثواب دادن از سوى خداوند و منسوب به پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله يا امام عليه‌‌السلام دارد. خبر مورد نظر، گزارش از ثواب كارى است كه اجر و پاداش آن به خود عامل مى‌‌رسد. از اين رو در برخى نقل‌‌هاى اين روايات، تعبير «مَن سَمع» آمده، كه نشانگر شكل رسيدن خبر است. بنا بر اين، هر گونه رسيدن يا به گوش خوردن، بدون در نظر گرفتن اتصال به مبدأ صدور خبر، مراد نيست.

به سخن ديگر، بايد مفهوم ابلاغ خبر، و رساندن خبر به شكلى كه به حسب ظاهر اتصال آن از گوينده به شنونده برقرار باشد، تحقق يابد. در غير اين صورت، بلوغ و رسيدن خبر از گوينده به شنونده صادق نخواهد بود. توجه بدين نكته بسيار مهم و سرنوشت‌‌ساز است؛ زيرا برخى صرف رسيدن خبر يا شنيدن عامل را در ترتّب ثواب كافى مى‌‌دانند و اعتبار خبر را لازم نمى‌‌شمرند.

2. جزاى شرط

به دنبال خبرى كه به شنونده از سوى پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله يا امام عليه‌‌السلام رسيده، وى به مضمون آن عمل مى‌‌كند و آن كارى را كه ثواب براى آن ذكر شده، انجام مى‌‌دهد. تعبير «فَعَمِلَه» يا «فَصَنعه» به معناى آن است كه: پس شنونده به جهت خبرى كه به او رسيده اين كار را انجام بدهد. به اين ترتيب، انگيزه انجام آن كار از سوى شخص، روايتِ ثواب بردنِ عامل بوده است، اين انجام كار مبتنى بر اعتماد به خبرى بوده كه به دست عامل رسيده است.

3. حكم الهى

در صورتى كه از سوى معصوم عليه‌‌السلام خبرى مبنى بر داشتن چنين ثوابى بر عمل، به كسى برسد و آن شخص بر پايه آن خبر، آن كار را انجام دهد تا به آن ثواب برسد، خداوند تضمين كرده است كه آن ثواب را به او خواهد داد، اگر چه آن خبر واقعى، نباشد. اين حكم الهى به ظاهر، خبر از آينده مى‌‌دهد، ولى به سبك ترغيب و تشويق به توجه كردن به اخبارى است كه در آنها ثواب كارى ذكر شده است. بر اين اساس، خبرهايى كه از سوى خداوند و به واسطه پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله يا امام عليه‌‌السلام مى‌‌رسند، به صورت متصل و با شرايط لازم اگر به دست مكلف برسد، در صورت تخلف خبر از واقع، خداوند ثواب آن عمل را به عمل‌‌كننده و مطيع در برابر آن خبر، مى‌‌دهد. بنا بر اين، روايات در مقام بيان حكم كارى كه چنين شخصى انجام داده، نيستند. به اين معنا كه اثبات استحباب يا وجوب آن عمل را قبل از عمل شخص نمى‌‌كنند. چنان‌‌كه شرايط حجيت و اعتبار حديث، مثل وثاقت و عدالتِ راوى از ميان نمى‌‌برد. اين روايات در مقام بيان حكم كارى كه انجام شده است نيستند. بلكه اين مطلب را بيان مى‌‌كنند كه ثواب اين‌‌گونه اعمال وابسته به اصابت كلام ابلاغ كننده به واقع نيست. اين مطلب با اينكه بايد شرايطى در ابلاغ‌‌كننده موجود باشد تا ثواب دهى خداوند مشروط به آنها شود، منافاتى ندارد.

اما اين ثواب دهى الهى، با چه قاعده‌‌اى قابل توجيه است؟ قطعا اين وعده در پى آن جمله گذشته، خبر از آن مى‌‌دهد كه خداوند به عنوان ولىّ نعمت‌‌ها، اين ثواب را عطا مى‌‌كند. بر اين پايه، قطعا نوعى تفضّل الهى در اين باره وعده داده شده است.

اما اين تفضل الهى، مبتنى بر آن است كه ارزش اعمال بدنى انسان نزد خداوند وابسته به نيت قلبى است. كسى كه به خبرى عمل مى‌‌كند كه در باره يك عبادت به او رسيده است، او به اطاعت الهى و انقياد در برابر پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله اقدام كرده است. حتى در صورتى كه نسبت خبر به رسول خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله و امام عليه‌‌السلام اشتباه باشد باز او مطيع شمرده مى‌‌شود؛ چه آنكه اين اشتباه از او نبوده، بلكه از سوى ديگرى رخ داده است.

با توجه به اين معنا از حديث، مضمون آن تشويق و ترغيب به عمل كردن به هر خبرى نيست. از اين رو، نمى‌‌توان اين روايت را حديثى ساختگى به عنوان دستاويز غُلات براى پذيرش هر روايتى از سوى شيعيان دانست؛ چه آنكه پيام روايت، پذيرش هر خبر محض نيست، بلكه خبر از عاقبت عمل كردن به اخبار با احتمال عدم صدور آنها شمرده مى‌‌شود. بنا بر اين، اين‌‌گونه اخبار به انگيزه ترغيب و تشويق به اخبار رسيده و ابلاغ شده است.

البته معانى ديگرى هم از سوى عالمان اصولى در باره اين روايات ذكر شده‌‌اند، از جمله:

1. عده بسيارى از فقيهان كه از آنها به عنوان مشهور فقيهان ياد مى‌‌شود، بر پايه اين روايات، قاعده «تسامح در ادله مستحبات» را بنيان كرده‌‌اند. ايشان ميان ثواب، يك كار با استحباب آن ملازمه مى‌‌بينند. و بر اساس اين روايات هر گونه رسيدن خبر و ثواب بر عمل را در تحقق استحباب و ثواب كافى مى‌‌دانند. پس اگر خبرى كه در آن ثواب بر عملى ذكر شده، ضعيف باشد، آن عمل مستحب شمرده مى‌‌شود.

2. اين روايات دلالت بر استحباب عملى دارند كه اين ثواب براى آن بيان شده است. اما اين استحباب، در اصل وجود نداشته و با عنوان ثانوى و به استناد اين روايات به وجود آمده است. همچون مواردى كه در امارات و حجت‌‌هاى شرعى، حكمى بيان شود كه به استناد آنها معتبر شمرده شوند.

اين دو احتمال مبتنى بر آن است كه تساوى يا ملازمه ميان ثواب و استحباب وجود دارد و از روايات، حجيت اخبارِ ضعيف در مستحبات و فضائل را برداشت كرده‌‌اند. به اين ترتيب، شرايط معتبر در حجيّت حديث را در باره اين نوع اخبار كه در مستحبات و فضائل است، لازم ندانسته‌‌اند.

از منظر كسانى كه اصل ملازمه را نمى‌‌پذيرند، يعنى احتمال داشتن ثواب عمل بدون دارا بودن حكم استحباب را مطرح مى‌‌كنند، اين نتيجه، پذيرفته نيست. افزون بر آن، اين روايات، شرايط اعتبار خبر را ملغى نمى‌‌كنند؛ زيرا حجيت خبر واحد، منوط به داشتن شرايطى است تا «بلاغ»، صدق كند.

3. قانون‌‌گذار اسلام محافظت از همه مستحبات را در نظر دارد، امّا در صورتى كه در شناخت مستحبات، از راه‌‌هاى متعارف در اثبات احكام استفاده شود، امكان از ميان رفتن بسيارى از اين مستحبات وجود دارد. از اين رو، اعتماد كردن به هر خبرى كه در آن ثوابى بر كارى ذكر شده باشد و احتمال صدور از پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله را داشته باشد، به بيانى كه موجب تشويق بندگان به انجام آن عمل باشد، بيان كرده است.

اين احتمال اگر چه كه با معنايى كه ما ذكر كرديم نزديك است، اما مضمون روايت را به روايات مستحبات اختصاص داده است. به سخن ديگر، با زبان تشويق، تنها شامل مستحبات مى‌‌شود و شامل واجبات نمى‌‌شود. در حالى كه ثواب اگر چه امروزه به عنوان يك اصطلاح در باره غير الزامى‌‌ها به كار مى‌‌رود، ولى در عصر صدور روايات به معناى لغوى بوده و دلالتى بر استحباب نداشته است.

4. مورد اين روايات جايى است كه استحباب حكمى با دليل معتبر ثابت شود. در آن دليل ثواب خاصى بر آن عمل مستحب ذكر شده باشد كه اصل استحباب در آن تسامحى نيست ولى در مقدار ثواب بر آن عمل تسامح مى‌‌شود.

5. اين روايات دلالت بر آن دارند كه اجر و ثواب، براى خود عملى است كه از پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله خبر رسيده كه ثواب دارد. اما رسيدن و بلوغ ثواب در اين روايات، نقش خاصى ندارد. تنها استناد ثواب به عمل، مراد اين روايات است. بر اساس اين ديدگاه ملازمه ميان ثواب بر كار و استحباب انجام آن كار وجود ندارد.

6. مفاد اين روايات، ارشاد به حكم عقل به نيك بودن انقياد و فرمانبردارى است. بر اساس اين نظر، ثواب بر انجام كارى كه ثوابى بر آن رسيده، از جهت فرمانبردارى شخص داده خواهد شد، اگر چه روايت آن‌‌گونه كه رسيده، نباشد. اين روايات دلالت بر حكم شرعى ـ چه حكم وضعى و چه حكم وضعى ـ ندارند. تنها ثواب انقياد و فرمانبردارى حتى در موارد احتمال امر الهى را اثبات مى‌‌كند.

سه ديدگاه اخير (4 تا 6) مبتنى بر آن است كه در روايات تنها واژه «ثواب» به كار رفته و ملازمه‌‌اى ميان ثواب و استحباب وجود ندارد. از اين رو، اصولا اين روايات هيچ نظرى به حكم استحبابى ندارند، بلكه همه مبتنى بر اعطاى ثواب از سوى خداوند هستند. با اين تفاوت كه در ديدگاه چهارم تنها بحث از مقدار ثواب است كه به همان مقدار ذكر شده در خبر است. و در ديدگاه پنجم ثواب از آنِ كارى است كه ثواب بر آن ذكر شده است. در ديدگاه ششم نيز ثواب هيچ ربطى به عمل خاصّى كه ثواب بر آن ذكر شده، ندارد، بلكه اين فرمانبردار بودن شخص و اطاعت از خبرى كه به هر شكل به او رسيده ملاك ثواب بردن اوست. اين حالت را انقياد و فرمان‌‌بردارى، شخص مى‌‌گويند.

اين برداشت‌‌ها نيز با مضمون روايات به كلّى سازوار نيست. به تصور اين گروه، خصوصيّت اعطاى ثواب الهى، بر اميد ثواب مترتّب است در حالى كه موضوع بحث، بلوغ ـ هر چند غير مطابق با واقع ـ خبر بوده است. عمل به خبرى كه به او رسيده بر اساس سياق روايت خودش خصوصيتى ندارد تا حكم به استحباب آن شود.

امّا به هر حال، عمل به اين‌‌گونه روايت كه مفروض آن است كه احتمال عدم صدور روايت در واقع وجود دارد، حكايت از فرمان‌‌برى و انقياد شخص دارد.

3 / 17: مَن يُؤتى أجرُهُ مَرَّتَينِ

3 / 17: كسانى كه دوبار پاداش داده مى‌‌شوند

3 / 17 ـ 1: أهلُ الكِتابِ إذا أسلَموا

3 / 17 ـ 1: اهل كتابى كه مسلمان شوند

الكتاب

قرآن

«الَّذِينَ ءَاتَيْنَهُمُ الْكِتَبَ مِن قَبْلِهِ هُم بِهِ يُؤْمِنُونَ * وَ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ قَالُواْ ءَامَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّنَا إِنَّا كُنَّا مِن قَبْلِهِ مُسْلِمِينَ * أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُواْ وَ يَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَهُمْ يُنفِقُونَ».

«كسانى كه پيش از اين، كتاب [الهى] به آنان داده‌‌ايم، به آن [قرآن] ايمان مى‌‌آورند! و هنگامى كه بر آنان خوانده شود، مى‌‌گويند: «به آن ايمان آورديم. اينها همه حق است و از سوى پروردگار ماست. ما پيش از اين هم مسلمان بوديم»، آنها كسانى هستند كه به خاطر شكيبايى‌‌شان، اجر و پاداششان را دوبار دريافت مى‌‌دارند و به وسيله نيكى‌‌ها، بدى‌‌ها را دفع مى‌‌كنند و از آنچه به آنان روزى داده‌‌ايم، انفاق مى‌‌نمايند».

الحديث

حديث

411. التاريخ الكبير عن عليّ بن رفاعة: كانَ أبي مِنَ الَّذينَ آمَنوا بِالنَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله مِن أهلِ الكِتابِ وكانوا عَشَرَةً، فَلَمّا جاؤوا جَعَلَ النّاسُ يَستَهزِؤونَ بِهِم ويَضحَكونَ مِنهُم، فَأَنزَلَ اللّهُ: «أُوْلَلءِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا» الآيَةَ.

411. التاريخ الكبير ـ به نقل از على بن رفاعه ـ: پدرم از آن عدّه اهل كتابى بود كه به پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ايمان آوردند. آنها ده نفر بودند، و چون آمدند، مردم آنها را مسخره كردند و به آنها خنديدند. پس خداوند، اين آيه را فروفرستاد: «آنان كسانى هستند كه به پاس آن كه صبر كردند، دو بار اجر داده خواهند شد».

412. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أيُّما رَجُلٍ مِن أهلِ الكِتابِ، آمَنَ بِنَبِيِّهِ وآمَنَ بي، فَلَهُ أجرانِ.

412. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس از اهل كتاب به پيامبر خود و من ايمان آوَرَد، دو اجر دارد.

413. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ مِن كِتابِهِ إلى هِرَقلَ عَظيمِ الرّومِ ـ: أسلِم تَسلَم، يُؤتِكَ اللّهُ أجرَكَ مَرَّتَينِ.

413. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ در نامه‌‌اش به هِرقَل، بزرگ روم ـ: اسلام بياور تا سلامت بمانى، و خداوند، اجر تو را دوبرابر مى‌‌دهد.

414. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أسلَمَ مِن أهلِ الكِتابَينِ فَلَهُ أجرُهُ مَرَّتَينِ، ولَهُ ما لَنا وعَلَيهِ ما عَلَينا، ومَن أسلَمَ مِنَ المُشرِكينَ فَلَهُ أجرُهُ، ولَهُ ما لَنا وعَلَيهِ ما عَلَينا.

414. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر يك از اهل دو كتاب (تورات و انجيل)، اسلام آورد، دو اجر دارد و همه حقوق و وظايفى را كه ما داريم، او نيز دارد، و هر يك از مشركان اسلام آورد، يك اجر دارد و همه حقوق و وظايفى را كه ما داريم، او هم دارد.

3 / 17 ـ 2: الحامِدونُ

3 / 17 ـ 2: حمدگويان

415. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما مِن نِعمَةٍ وإن تَقادَمَ عَهدُها فَيُجَدِّدُهَا العَبدُ بِالحَمدِ، إلاّ جَدَّدَ اللّهُ تَعالى لَهُ ثَوابا، وما مِن مُصيبَةٍ وإن تَقادَمَ عَهدُها فَيُجَدِّدُ لَهَا العَبدُ الاِستِرجاعَ إلاّ جَدَّدَ اللّهُ ثَوابَها وأَجرَها.

415. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر نعمتى، اگرچه ديرزمانى بر آن گذشته باشد، چنانچه بنده براى آن حمدى تازه بگويد، خداوند متعال، پاداشى تازه به او مى‌‌دهد و هر مصيبتى، اگرچه ديرزمانى بر آن گذشته باشد، چنانچه بنده، دوباره بر آن «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَيْهِ رَ جِعُونَ» بگويد، خداوند، پاداش و اجر آن را مجدّدا به او مى‌‌دهد.

3 / 17 ـ 3: المُستَرجِعونَ

3 / 17 ـ 3: گويندگان «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَيْهِ رَ جِعُونَ»

416. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أصابَتهُ مُصيبَةٌ فَقالَ إذا ذَكَرَها: «إنّا للّه‌‌ وإنّا إلَيهِ راجِعونَ» جَدَّدَ اللّهُ لَهُ مِن أجرِها مِثلَ ما كانَ يَومَ أصابَتهُ.

416. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس مصيبتى به او برسد و هر گاه كه به ياد آن مى‌‌افتد، بگويد: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَيْهِ رَ جِعُونَ»، خداوند، اجرى دوباره به او مى‌‌دهد، همانند اجر روزى كه آن مصيبت به او رسيده است.

3 / 17 ـ 4: الصّابِرونَ

3 / 17 ـ 4: شكيبايان

417. تفسير ابن أبي حاتم عن سعيد بن جبير: لَمّا أتى جَعفَرٌ وأَصحابُهُ النَّجاشِيَّ، أنزَلَهُم وأَحسَنَ إلَيهِم، فَلَمّا أرادوا أن يَرجِعوا قالَ مَن آمَنَ مِن أهلِ مَملَكَتِهِ: اِيذَن لَنا فَلنَصحَب هؤُلاءِ فِي البَحرِ، ونَأتي هذَا النَّبِيَّ فَنُحدِثُ بِهِ عَهدا. قالَ: فَانطَلَقوا فَقَدِموا عَلى رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، فَشَهِدوا مَعَهُ اُحُدا وحُنَينا وخَيبَرَ. قالَ: ولَم يُصَب أحَدٌ مِنهُم، فَقالوا لِلنَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: اِيذَن لَنا فَلنَأتِ أرضَنا؛ فَإِنَّ لَنا أموالاً فَنَجيءُ بِها فَنُنفِقُها عَلَى المُهاجِرينَ، فَإِنّا نَرى بِهِم جَهدا. قالَ: فَأَذِنَ لَهُم، فَانطَلَقوا فَجاؤا بِأَموالِهِم فَأَنفَقوها عَلَى المُهاجِرينَ، فَأَنزَلَ اللّهُ فيهِمُ الآيَةَ: «أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا وَ يَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَهُمْ يُنفِقُونَ».

417. تفسير ابن ابى حاتم ـ به نقل از سعيد بن جبير ـ: چون جعفر و يارانش نزد نجاشى [پادشاه حبشه] آمدند، نجاشى به آنان پناه داد و در حقّشان نيكى كرد و چون خواستند برگردند، كسانى از رعاياى او كه ايمان آورده بودند، گفتند: به ما اجازه بده تا با اين افراد، همسفر دريا شويم و خدمت اين پيامبر برسيم و با او تجديد عهد كنيم. نجاشى گفت: برويد. آنان نزد پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله آمدند و همراه ايشان در جنگ اُحُد و حُنين و خيبر شركت كردند؛ امّا به هيچ يك از آنان صدمه‌‌اى نرسيد. پس به پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله گفتند: اجازه دهيد به كشورمان بازگرديم؛ زيرا ما اموالى داريم. آنها را بياوريم و خرج مهاجران كنيم؛ چرا كه مى‌‌بينيم در سختى به سر مى‌‌برند. پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به آنها اجازه داد و آن عدّه رفتند و اموالشان را آوردند و خرج مهاجران كردند. پس خداوند، اين آيه را در باره ايشان فروفرستاد: «آنان به پاس آن كه صبر كردند دو بار اجر داده خواهندشد و نيز [براى آن كه]بدى را با نيكى دفع مى‌‌نمايند و از آنچه روزى‌‌شان داده‌‌ايم، انفاق مى‌‌كنند».

418. تفسير الطبري عن مجاهد: إنَّ قَوما مِنَ المُشرِكينَ أسلَموا فَكانَ قَومُهُم يُؤذونَهُم، فَنَزَلَت: «أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُواْ».

418. تفسير الطبرى ـ به نقل از مجاهد ـ: گروهى از مشركان، مسلمان شدند و خويشانشان آنها را مورد اذيّت و آزار قرار مى‌‌دادند. پس، اين آيه نازل شد: «آنان به پاس صبرى كه كردند، دو بار اجر داده خواهند شد».

419. الإمام الصادق عليه‌‌السلام ـ في قَولِ اللّهِ عز و جل: «أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُواْ»: بِما صَبَروا عَلَى التَّقِيَّةِ «وَ يَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ» قالَ: الحَسَنَةُ: التَّقِيَّةُ، وَالسَّيِّئَةُ: الإِذاعَةُ.

419. امام صادق عليه‌‌السلام ـ در باره اين فرموده خداى عز و جل: «آنان به سبب صبرى كه كردند، دو بار اجر داده مى‌‌شوند» ـ: يعنى بر تقيّه، شكيبايى كردند. «و بدى را با نيكى دفع مى‌‌كنند». سپس فرمود: «نيكى، تقيّه است و بدى، فاش كردن».

420. عنه عليه‌‌السلام: ما بَلَغَت تَقِيَّةُ أحَدٍ تَقِيَّةَ أصحابِ الكَهفِ؛ إن كانوا لَيَشهَدونَ الأَعيادَ ويَشُدّونَ الزَّنانيرَ، فَأَعطاهُمُ اللّهُ أجرَهُم مَرَّتَينِ.

420. امام صادق عليه‌‌السلام: تقيّه كسى به تقيّه اصحاب كهف نرسيد. ايشان در اعياد، حاضر مى‌‌شدند و زنّار بر كمر مى‌‌بستند و به اين سبب، خدا ايشان را دو مرتبه مزد عطا فرمود.

421. عنه عليه‌‌السلام: إنَّ مَثَلَ أبي طالِبٍ مَثَلُ أصحابِ الكَهفِ؛ أسَرُّوا الإِيمانَ وأَظهَرُوا الشِّركَ، فَآتاهُمُ اللّهُ أجرَهُم مَرَّتَينِ.

421. امام صادق عليه‌‌السلام: مَثَل ابو طالب، مَثَل اصحاب كهف است: ايمان را نهان و شرك را آشكار كردند و خدا هم به آنان، دو مزد داد.

422. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ أصحابَ الكَهفِ أسَرُّوا الإِيمانَ وأَظهَرُوا الكُفرَ، فَآتاهُمُ اللّهُ أجرَهُم مَرَّتَينِ. وإنَّ أبا طالِبٍ أسَرَّ الإِيمانَ وأَظهَرَ الشِّركَ، فَآتاهُ اللّهُ أجرَهُ مَرَّتَينِ.

422. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: اصحاب كهف، ايمان را نهان مى‌‌داشتند و به ظاهر، شرك مى‌‌ورزيدند. پس خداوند به آنان دو بار مزد داد. ابو طالب نيز در باطن، مؤمن بود و به ظاهر، مشرك. خداوند به او هم دو بار مزد داد.

3 / 17 ـ 5: المُؤمِنونَ المُتَّقونَ

3 / 17 ـ 5: مؤمنان پرهيزگارقرآن

الكتاب

قرآن

«يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ءَامِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِن رَّحْمَتِهِ وَ يَجْعَل لَّكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ».

«اى كسانى كه ايمان آورده‌‌ايد! تقواى الهى پيشه كنيد و به فرستاده او ايمان آوريد تا از رحمتش دو بهره به شما ببخشد و براى شما نورى قرار دهد كه با آن [در ميان مردم و در مسير زندگى خود]، راه برويد و گناهان شما را ببخشد و خداوند، غفور و رحيم است».

الحديث

حديث

423. تفسير ابن أبي حاتم عن مقاتل بن حيّان: لَمّا نَزَلَت: «أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا»فَخَرَ مُؤمِنو أهلِ الكِتابِ عَلَى الصَّحابَةِ، فَأَنزَلَ اللّهُ: «يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ءَامِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِن رَّحْمَتِهِ»، فَجَعَلَ لَهُم أجرَينِ مِثلَ اُجورِ مُؤمِني أهلِ الكِتابِ وسَوّى بَينَهُم فِي الأَجرِ.

423. تفسير ابن أبى حاتم ـ به نقل از مقاتل بن حيّان ـ: چون آيه: «آنان به پاس آن كه صبر كردند، دو بار اجر داده مى‌‌شوند»، نازل شد، اهل كتابى كه به پيامبر ايمان آورده بودند، بر صحابه فخر فروختند. پس خداوند، اين آيه را فرو فرستاد: «اى كسانى كه ايمان آورده‌‌ايد! تقواى الهى پيشه كنيد و به فرستاده او ايمان آوريد تا از رحمت خويش، شما را دو بهره عطا كند»و بدين ترتيب، براى صحابه نيز همانند ايمان‌‌آورندگان اهل كتاب، دو اجر قرار داد و اجرشان را برابر كرد.

424. الكافي عن أبي الجارود: قُلتُ لِأَبي جَعفَرٍ عليه‌‌السلام: لَقَد آتَى اللّهُ أهلَ الكِتابِ خَيرا كَثيرا، قالَ: وما ذاكَ؟ قُلتُ: قَولُ اللّهِ تَعالى: «الَّذِينَ ءَاتَيْنَهُمُ الْكِتَبَ مِن قَبْلِهِ هُم بِهِ يُؤْمِنُونَ» إلى قَولِهِ: «أُوْلَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا».

قالَ: فَقالَ: قَد آتاكُمُ اللّهُ كَما آتاهُم، ثُمَّ تَلا: «يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ءَامِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِن رَّحْمَتِهِ وَ يَجْعَل لَّكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ»؛ يَعني إماما تَأتَمّونَ بِهِ.

424. الكافى ـ به نقل از ابو جارود ـ: به امام باقر عليه‌‌السلام گفتم: خداوند، به اهل كتاب، خير فراوان داده است! امام عليه‌‌السلام فرمود: «آن چيست؟». گفتم: اين سخن خداوند متعال: «كسانى كه پيش از اين، به آنان كتاب [الهى]داديم، به آن [قرآن] ايمان مى‌‌آورند»تا آن جا كه مى‌‌فرمايد: «اينان، به پاداش صبرى كه داشتند، دو بار مزد داده مى‌‌شوند».

امام باقر عليه‌‌السلام فرمود: «خداوند به شما نيز همانند آنان، عطا فرموده است» و سپس اين آيه را تلاوت فرمود: «اى كسانى كه ايمان آورده‌‌ايد! از خدا پروا داريد و به فرستاده او ايمان آوريد تا دو بهره از رحمت خويش، به شما عطا كند و براى شما نورى قرار دهد كه در پرتو آن، حركت كنيد»؛ يعنى امامى كه از او پيروى كنيد.

3 / 17 ـ 6: المُجاهِدُ الجَبانُ

3 / 17 ـ 6: رزمنده بزدل

425. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لِلجَبانِ أجرانِ.

425. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: آدم بزدل [كه به جهاد برود]، دو اجر دارد.

3 / 17 ـ 7: الغازي فِي البَحرِ

3 / 17 ـ 7: رزمنده در دريا

426. تاريخ دمشق عن علقمة بن شهاب القشيري عن رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن لَم يُدرِكِ الغَزوَ مَعي فَليَغزُ فِي البَحرِ؛ فَإِنَّ قِتالَ يَومٍ فِي البَحرِ خَيرٌ مِن قِتالِ يَومَينِ فِي البَرِّ؛ فَإِنَّ أجرَ الشَّهيدِ فِي البَحرِ كَأَجرِ شَهيدَينِ فِي البَرِّ، وإنَّ خِيارَ الشُّهَداءِ عِندَ اللّهِ أصحابُ الأَكف.

قيلَ: يا رَسولَ اللّهِ، ومَن أصحابُ الأَكف؟ قالَ: قَومٌ تُكفَأُ عَلَيهِم مَراكِبُهُم فِي البَحرِ.

426. تاريخ دمشق ـ به نقل از علقمة بن شهاب قشيرى ـ: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «هر كس در كنار من در جنگ شركت نكرده، در جنگ دريايى شركت كند. يك روز جنگيدن در دريا، برتر از دو روز جنگيدن در خشكى است؛ چرا كه اجر شهيد در دريا مانند اجر دو شهيد در خشكى است و بهترين شهيدان در نزد خدا، واژگون شدگان هستند».

گفته شد: اى پيامبر خدا! واژگون شدگان كيان‌‌اند؟ فرمود: «كسانى كه قايق‌‌هايشان در دريا روى سرشان واژگون مى‌‌شود».

427. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: المائِدُ فِي البَحرِ الَّذي يُصيبُهُ القَيءُ لَهُ أجرُ شَهيدٍ، وَالغَرِقُ لَهُ أجرُ شَهيدَينِ.

427. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: رزمنده‌‌اى كه در دريا دچار دريازدگى و تهوّع شود، اجر يك شهيد را دارد و كسى كه در آن غرق شود، اجر دو شهيد را دارد.

428. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لِلمائِدِ أجرُ شَهيدٍ، ولِلغَريقِ أجرُ شَهيدَينِ.

428. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: [رزمنده] دريازده، اجر يك شهيد را دارد و آن كه غرق شود، اجر دو شهيد را.

3 / 17 ـ 8: الغَنِيُّ الوَصولُ البارُّ

3 / 17 ـ 8: ثروتمند، نيكوكار مِهرپيشه

429. الإمام الصادق عليه‌‌السلام ـ لَمّا ذَكَرَ رَجُلٌ الأَغنِياءَ ووَقَعَ فيهِم ـ: اُسكُت! فَإِنَّ الغَنِيَّ إذا كانَ‌‌وَصولاً لِرَحِمِهِ، بارّا بِإِخوانِهِ، أضعَفَ اللّهُ لَهُ الأَجرَ ضِعفَينِ؛ لِأَنَّ اللّهَ يَقولُ: «وَ مَا أَمْوَ لُكُمْ وَ لاَ أَوْلَدُكُم بِالَّتِى تُقَرِّبُكُمْ عِندَنَا زُلْفَى إِلاَّ مَنْ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَلِحًا فَأُوْلَئِكَ لَهُمْ جَزَاءُ الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُواْ وَ هُمْ فِى الْغُرُفَتِ ءَامِنُونَ».

429. امام صادق عليه‌‌السلام ـ وقتى كه مردى در حضورش از توانگران سخن به ميان آورد و از آنان بدگويى كرد ـ: خاموش! ثروتمند، چنانچه به خويشان خود رسيدگى كند و به برادرانش احسان نمايد، خداوند، دو برابر به او مزد مى‌‌دهد؛ زيرا خدا مى‌‌فرمايد: «و اموال و فرزندانتان، چيزى نيست كه شما را به پيشگاه ما نزديك گرداند، مگر كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده باشند. پس، آنان را براى آنچه كرده‌‌اند، دو برابر پاداش است و آنان در غرفه‌‌ها[ى بهشتى]آسوده‌‌خاطر خواهند بود».

430. علل الشرائع عن أبي بصير: ذَكَرنا عِندَ أبي جَعفَرٍ عليه‌‌السلام مِنَ الأَغنِياءِ مِنَ الشّيعَةِ، فَكَأَنَّهُ كَرِهَ ما سَمِعَ مِنّا فيهِم، قالَ: يا أبا مُحَمَّدٍ، إذا كانَ المُؤمِنُ غَنِيّا رَحيما وَصولاً، لَهُ مَعروفٌ إلى أصحابِهِ، أعطاهُ اللّهُ أجرَ ما يُنفِقُ فِي البِرِّ أجرَهُ مَرَّتَينَ ضِعفَينِ؛ لِأَنَّ اللّهَ تَعالى يَقولُ في كِتابِهِ: «وَ مَا أَمْوَ لُكُمْ وَ لاَ أَوْلَدُكُم بِالَّتِى تُقَرِّبُكُمْ عِندَنَا زُلْفَى إِلاَّ مَنْ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَلِحًا فَأُوْلَئِكَ لَهُمْ جَزَاءُ الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُواْ وَ هُمْ فِى الْغُرُفَتِ ءَامِنُونَ».

430. علل الشرائع ـ به نقل از ابو بصير ـ: نزد امام باقر عليه‌‌السلام از توانگرانِ شيعه سخن گفتيم. گويا وى آنچه را از ما در باره آنان شنيد، خوش نداشت. فرمود: «اى ابو محمّد! هر گاه مؤمن، توانگر و مِهرپيشه باشد و همواره از جانب او به يارانش خير برسد، خداوند، پاداشِ اِنفاق نيكش را دو برابر عطا مى‌‌فرمايد؛ زيرا او خود در كتابش فرموده است: «و مال‌‌ها و فرزندانتان، آن [فضيلتى] نيست كه شما را به ما نزديك گردانَد، مگر كسانى كه ايمان آوردند و كار نيك و شايسته كردند. پس اينان‌‌اند كه بدانچه كردند، پاداشى دوچندان دارند و ايشان در كوشك‌‌هاى بلند بهشت، ايمن و آسوده باشند».

3 / 17 ـ 9: مُعَلِّمُ القُرآنِ

3 / 17 ـ 9: آموزگار قرآن

431. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن عَلَّمَ آيَةً مِن كِتابِ اللّهِ، كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن تَعَلَّمَها ضِعفَينِ.

431. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس يك آيه از كتاب خدا را آموزش دهد، اجرش دو برابر پاداش كسى است كه آن را آموخته است.

3 / 17 ـ 10: مَن تَعَلَّمَ القُرآنَ بِمَشَقَّةٍ

3 / 17 ـ 10: يادگيرى قرآن با دشوارى

432. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الماهِرُ بِالقُرآنِ مَعَ السَّفَرَةِ الكِرامِ البَرَرَةِ، وَالَّذي يَقرَأُ القُرآنَ ويَتَتَعتَعُ فيهِ وهُوَ عَلَيهِ شاقٌّ، لَهُ أجرانِ.

432. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه در [خواندنِ] قرآن، مهارت دارد، با فرشتگان پيغام‌‌آورِ ارجمند و نيكوكار (/ فرمان‌‌بُردار) خواهد بود و آن كه قرآن را با لُكنت و سختى مى‌‌خوانَد، دو اجر دارد.

433. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن تَعَلَّمَ القُرآنَ في شَبيبَتِهِ اختَلَطَ القُرآنُ بِلَحمِهِ ودَمِهِ، ومَن تَعَلَّمَهُ في كِبَرِهِ وهُوَ يَتَفَلَّتُ مِنهُ ولا يَترُكُهُ، فَلَهُ أجرُهُ مَرَّتَينِ.

433. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه قرآن را در جوانى‌‌اش ياد بگيرد، قرآن با گوشت و خون او آميخته مى‌‌شود و كسى كه آن را در پيرى ياد بگيرد و قرآن از [ذهن]او بگريزد و او رهايش نكند [و دوباره حفظش كند]، به او دو بار مزد مى‌‌دهند.

434. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن شُدِّدَ عَلَيهِ فِي القُرآنِ كانَ لَهُ أجرانِ، ومَن يُسِّرَ عَلَيهِ كانَ مَعَ الأَوَّلينَ.

434. امام صادق عليه‌‌السلام: كسى كه به سختى قرآن را ياد بگيرد، دو اجر دارد و كسى كه آن را به آسانى ياد بگيرد، با پيشگامان خواهد بود.

435. عنه عليه‌‌السلام: إنَّ الَّذي يُعالِجُ القُرآنَ ويَحفَظُهُ بِمَشَقَّةٍ مِنهُ وقِلَّةِ حِفظٍ، لَهُ أجرانِ.

435. امام صادق عليه‌‌السلام: كسى كه به قرآن بپردازد و با وجود كم‌‌حافظگى‌‌اش، آن را به سختى حفظ كند، دو اجر دارد.

3 / 17 ـ 11: مَن وَصَلَ قَريبا بِحَجّةٍ أو عُمرَةٍ

3 / 17 ـ 11: فرستادن خويشاوند به حج يا عمره

436. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن وَصَلَ قَريبا بِحَجَّةٍ أو عُمرَةٍ، كَتَبَ اللّهُ لَهُ حَجَّتَينِ وعُمرَتَينِ، وكَذلِكَ مَن حَمَلَ عَن حَميمٍ يُضاعِفُ اللّهُ لَهُ الأَجرَ ضِعفَينِ.

436. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس با [پرداخت هزينه] حجّ يا عمره‌‌اى، به خويشاوندى احسان كند، خداوند برايش دو حج و دو عمره مى‌‌نويسد. همچنين كسى كه بارى را از دوش خويشاوندى بردارد، خداوند، اجر او را دو برابر عطا مى‌‌فرمايد.

3 / 17 ـ 12: المُتَصَدِّقُ عَلى ذي قَرابَةٍ

3 / 17 ـ 12: صدقه دهنده به خويشاوند

437. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ الصَّدَقَةَ عَلى ذي قَرابَةٍ يُضَعَّفُ أجرُها مَرَّتَينِ.

437. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: صدقه دادن به خويشاوند، اجرش دوچندان است.

438. سنن ابن ماجة عن زينب امرأة عبداللّه‌‌: سَأَلتُ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أيُجزِئُ عَنّي مِنَ الصَّدَقَةِ النَّفَقَةُ عَلى زَوجي وأَيتامٍ في حِجري؟ قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لَها أجرانِ؛ أجرُ الصَّدَقَةِ وأَجرُ القَرابَةِ.

438. سنن ابن ماجة ـ به نقل از زينب، همسر عبد اللّه‌‌ [بن مسعود] ـ: از پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله پرسيدم: آيا دادن خرجى شوهرم و يتيمانى كه سرپرستى‌‌شان را مى‌‌كنم، كار صدقه را برايم مى‌‌كند؟ پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «دو اجر دارد: اجر صدقه دادن و اجر صِله رحِم».

439. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: مَن مَحَضَ عَشيرَتَهُ صِدقَ المَوَدَّةِ، وبَسَطَ عَلَيهِم يَدَهُ بِالمَعروفِ إذا وَجَدَهُ ابتِغاءَ وَجهِ اللّهِ؛ أخلَفَ اللّهُ لَهُ ما أنفَقَ في دُنياهُ، وضاعَفَ لَهُ الأَجرَ في آخِرَتِهِ.

439. امام على عليه‌‌السلام: هر كس با عشيره‌‌اش صادقانه دوستى ورزد و هر گاه داشت، براى رضاى خدا دست كمك و نيكى بر سرِ آنها بگشايد، خداوند، آنچه را خرج كرده است، در دنيا برايش جايگزين مى‌‌كند و در آخرت، دو برابر به او اجر مى‌‌دهد.

3 / 17 ـ 13: مَن طَلَبَ العِلمَ فَأَدرَكَهُ

3 / 17 ـ 13: آن كه دانش را بجويد و دريابد

440. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن طَلَبَ العِلمَ فَأَدرَكَهُ كانَ لَهُ كِفلانِ مِنَ الأَجرِ، فَإِن لَم يُدرِكهُ كانَ لَهُ كِفلٌ مِنَ الأَجرِ.

440. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: آن كه دانش را بجويد و بيابد، دو بهره از پاداش مى‌‌بَرَد و اگر آن را نيابد، يك بهره دارد.

3 / 17 ـ 14: الحاكِمُ المُصيبُ

3 / 17 ـ 14: قاضى‌‌اى كه حكم درست دهد

441. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إذا حَكَمَ الحاكِمُ فَاجتَهَدَ ثُمَّ أصابَ فَلَهُ أجرانِ، وإذا حَكَمَ فَاجتَهَدَ ثُمَّ أخطَأَ فَلَهُ أجرٌ.

441. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر گاه قاضى در حكمى كه مى‌‌دهد، نهايت سعى [و وقت] خود را به كار بَرَد و حكمش درست باشد، دو اجر دارد و هر گاه در حكمى كه مى‌‌دهد، نهايت تلاشش را به كار بَرَد؛ امّا اشتباه كند، يك اجر دارد.

442. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَنِ اجتَهَدَ فَأَصابَ فَلَهُ أجرانِ، ومَن أخطَأَ فَلَهُ أجرٌ واحِدٌ.

442. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كسى كه نهايت سعى [و وقت] خود را به كار بَرَد و اجتهادش درست باشد،دو اجر دارد و هر گاه [نهايت تلاشش را به‌‌كار بَرَد؛ امّا] اشتباه‌‌كند، يك اجر دارد.

3 / 17 ـ 15: المُصَلّي صَلاةَ الفَجرِ في أوَّلِ وَقتِهِ

3 / 17 ـ 15: كسى كه نماز صبح را اول وقت بخواند

443. الكافي عن إسحاق بن عمار: قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام: أخبِرني بِأَفضَلِ المَواقيتِ في صَلاةِ الفَجرِ؟ فَقالَ: مَعَ طُلوعِ الفَجرِ؛ إنَّ اللّهَ عز و جل يَقولُ: «وَ قُرْءَانَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْءَانَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا» يَعني صَلاةَ الفَجرِ تَشهَدُهُ مَلائِكَةُ اللَّيلِ ومَلائِكَةُ النَّهارِ، فَإِذا صَلَّى العَبدُ الصُّبحَ مَعَ طُلوعِ الفَجرِ اُثبِتَت لَهُ مَرَّتَينِ؛ أثبَتَها مَلائِكَةُ اللَّيلِ ومَلائِكَةُ النَّهارِ.

443. الكافى ـ به نقل از اسحاق بن عمّار ـ: به امام صادق عليه‌‌السلام گفتم: مرا از بافضيلت‌‌ترين وقت نماز صبح خبر دهيد؟ فرمود: «هنگام سپيده‌‌دم. خداى عز و جل مى‌‌فرمايد: «و نماز صبح را [بر پادار] زيرا نماز صبح، مشهود است»؛ يعنى نماز صبح را فرشتگان شب و فرشتگان روز، هر دو، شاهد هستند. پس هر گاه بنده، نماز صبح را در هنگام دميدن سپيده بخواند، دو بار برايش نوشته مى‌‌شود. فرشتگان شب و فرشتگان روز، آن را مى‌‌نويسند».

3 / 17 ـ 16: مَن أفطَرَ صِيامَهُ تَطَوُّعا لِسُرورِ المُؤمِنِ

3 / 17 ـ 16: كسى كه براى شاد كردن مؤمن، روزه مستحبّى‌‌اش را افطار كند

444. علل الشرائع عن عبداللّه‌‌ بن جندب عن بعض الصادِقين عليهم‌‌السلام: مَن دَخَلَ عَلى أخيهِ وهُوَ صائِمٌ تَطَوُّعا فَأَفطَرَ، كانَ لَهُ أجرانِ: أجرٌ لِنِيَّتِهِ لِصِيامِهِ، وأَجرٌ لاِءِدخالِ السُّرورِ عَلَيهِ.

444. علل الشرائع ـ به نقل از عبد اللّه‌‌ بن جندب ـ: يكى از امامان عليهم‌‌السلام مى‌‌فرمايد: «هر كس روزه مستحبّى داشته باشد و نزد برادرش برود و روزه خود را افطار كند، دو اجر دارد: يك اجر براى نيّت روزه‌‌اش و يك اجر براى شاد كردن برادرش».

3 / 17 ـ 17: المُنتَظِرُ لِلإِمامِ الغائِبِ عليه‌‌السلام

3 / 17 ـ 17: منتظر امام غايب عليه‌‌السلام

445. تفسير العيّاشي عن يعقوب بن شعيب عن الإمام الصادق عليه‌‌السلام: ما تَقولُ في قَومٍ هَلَكَ إمامُهُم، كَيفَ يَصنَعونَ؟ قالَ: فَقالَ لي: أما تَقرَأُ كِتابَ اللّهِ: «فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَائِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِى الدِّينِ وَ لِيُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ»؟ قُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ! فَما حالُ المُنتَظِرينَ حَتّى يَرجِعَ المُتَفَقِّهونَ؟ قالَ: فَقالَ لي: رَحِمَكَ اللّهُ، أما عَلِمتَ أنَّهُ كانَ بَينَ مُحَمَّدٍ وعيسى صَلَّى اللّهُ عَلَيهِما خَمسونَ ومِئَتا سَنَةٍ؟ فَماتَ قَومٌ عَلى دينِ عيسَى عليه‌‌السلام انتِظارا لِدينِ مُحَمَّدٍ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، فَآتاهُمُ اللّهُ أجرَهُم مَرَّتَينِ.

445. تفسير العيّاشى ـ به نقل از يعقوب بن شعيب ـ: به امام صادق عليه‌‌السلام گفتم: چه مى‌‌فرماييد در باره مردمى كه امامشان از دنيا رفته است، چه كنند؟ فرمود: «آيا كتاب خدا را نمى‌‌خوانى: «چرا از هر گروهى از آنان دسته‌‌اى كوچ نمى‌‌كنند تا در دين، دانا شوند و چون بازگشتند قوم خود را بيم‌‌دهنده شايد آنان بترسند»؟» گفتم: فدايت شوم! تا آن دين‌‌شناسان برگردند، تكليف اين منتظران چيست؟ فرمود: «رحمت خدا بر تو باد!

مگر نمى‌‌دانى كه ميان محمّد و عيسى ـ كه درود خدا بر آنها باد ـ دويست و پنجاه سال بود؟ [در اين فاصله،] عدّه‌‌اى بر دين عيسى عليه‌‌السلام مُردند و منتظر دين محمّد صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله بودند. در نتيجه، خداوند، دو اجر به آنان عطا فرمود».

راجع: ص462 (من له أجر الشهيد / المنتظر للإمام القائم عليه‌‌السلام)

و ص522 (من له مثل أجر الصائم القائم / المنتظر للإمام الغائب عليه‌‌السلام).

ر. ك: ص463 (كسانى كه اجر شهيد دارند / منتظران امام قائم عليه‌‌السلام)

و ص523 (كسانى كه پاداشى به اندازه اجر روزه دار شب زنده‌‌دار دارند / انتظار كشنده امام غايب عليه‌‌السلام).

3 / 18: مَن يَقَعُ أجرُهُ عَلَى اللّهِ

3 / 18: كسانى كه اجرشان با خداست

3 / 18 ـ 1: المُهاجِرُ الَّذي يُدرِكُهُ المَوتُ

3 / 18 ـ 1: مهاجرى كه در راه از دنيا برود

الكتاب

قرآن

«وَمَن يُهَاجِرْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِى الْأَرْضِ مُرَ غَمًا كَثِيرًا وَسَعَةً وَمَن يَخْرُجْ مِنم بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا».

«و هر كس در راه خدا هجرت كند، جاهاى امنِ فراوان و گسترده‌‌اى در زمين مى‌‌يابد و هر كس [به قصد] مهاجرت به سوى خدا و پيامبر او، از خانه خود بيرون رود، سپس مرگش فرا رسد، پاداش او بر خداست و خداوند، آمرزنده مهربان است».

الحديث

حديث

446. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ في مَعنى قَولِهِ تَعالى: «وَمَن يُهَاجِرْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِى الْأَرْضِ مُرَ غَمًا كَثِيرًا وَسَعَةً وَمَن يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا» ـ: مَن فَرَّ بِدينِهِ مِن أرضٍ إلى أرضٍ ـ وإن كانَ شِبرا مِنَ الأَرضِ ـ استَوجَبَ الجَنَّةَ، وكانَ رَفيقَ إبراهيمَ ومُحَمَّدٍ عليهماالسلام.

446. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ در باره اين فرموده خداوند متعال: «و هر كس در راه خدا هجرت كند، جاهاى امن فراوان و گسترده‌‌اى در زمين مى‌‌يابد، و هر كس [به قصد]مهاجرت به سوى خدا و پيامبر او، از خانه‌‌اش به درآيد، سپس مرگش در رسد، پاداش او بر خداست، و خدا آمرزنده مهربان است» ـ: هر كس براى [حفظ] دينش از سرزمينى به سرزمينى ديگر بگريزد، هر چند به اندازه يك وجب، سزاوار بهشت شده است، و همراه ابراهيم و محمد عليهماالسلام خواهد بود.

447. الإمام الباقر عليه‌‌السلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «وَمَن يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ» ـ: إنَّها نَزَلَت في ضَمرَةَ بنِ العيصِ بنِ ضَمرَةَ بنِ زِنباعٍ ـ أوِ العيصِ بنِ ضَمرَةَ ـ وكانَ مَريضا، فَأَمَرَ أهلَهُ أن يَفرِشوا لَهُ عَلى سَريرِهِ ويَحمِلوهُ إلى رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، قالَ: فَفَعَلوا، فَأَتاهُ المَوتُ بِالتَّنعيمِ، فَنَزَلَت فيهِ الآيَةُ.

447. امام باقر عليه‌‌السلام ـ در باره فرموده خداوند متعال: «و هر كس [به قصد] مهاجرت به سوى خدا و پيامبر او، از خانه‌‌اش به درآيد، سپس مرگش دررسد، اجر او بر خداست» ـ: اين آيه، در باره ضَمرة بن عيص بن ضَمرة بن زِنباع ـ يا عيص بن زمره ـ نازل شد كه بيمار بود و به خانواده‌‌اش گفت كه او را بر تختش خوابانده، نزد پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ببرند، و خانواده‌‌اش اين كار را كردند؛ امّا در تنعيم از دنيا رفت. پس اين آيه در باره‌‌اش نازل شد.

448. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن ماتَ مُهاجِرا إلَى اللّهِ عز و جل، حُشِرَ يَومَ القِيامَةِ مَعَ أصحابِ بَدرٍ.

448. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس در حال هجرت به سوى خدا بميرد، روز قيامت با مجاهدان بدر محشور مى‌‌شود.

449. مسند ابن حنبل عن عبداللّه‌‌ بن عَتِيك: سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله يَقولُ: «مَن خَرَجَ مِن بَيتِهِ مُجاهِدا في سَبيلِ اللّهِ عز و جل» ثُمَّ قالَ بِأَصابِعِهِ هؤُلاءِ الثَّلاثِ؛ الوُسطى وَالسَّبّابَةِ وَالإِبهامِ، فَجَمَعَهُنَّ وقالَ: «وأَينَ المُجاهِدونَ! فَخَرَّ عَن دابَّتِهِ وماتَ فَقَد وَقَعَ أجرُهُ عَلَى اللّهِ تَعالى، أو لَدَغَتهُ دابَّةٌ فَماتَ فَقَد وَقَعَ أجرُهُ عَلَى اللّهِ، أو ماتَ حَتفَ أنفِهِ فَقَد وَقَعَ أجرُهُ عَلَى اللّهِ عز و جل... ومَن ماتَ قَعصا فَقَدِ استَوجَبَ المَآبَ.

449. مسند ابن حنبل ـ به نقل از عبد اللّه‌‌ بن عتيك ـ: از پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله شنيدم كه فرمود: «هر كس از خانه‌‌اش براى جهاد در راه خدا خارج شود ـ سپس، سه انگشت شصت و نشانه و ميانه‌‌اش را به هم چسباند و به آنها اشاره كرد و فرمود: كجاييد مجاهدان! ـ و از ستورش زمين بخورد و بميرد، اجرش بر عهده خداوند متعال است، يا جانورى نيشش بزند و بميرد، اجرش بر عهده خداوند است، يا به مرگ طبيعى بميرد، اجرش بر عهده خداى عز و جل است... و هر كس ضربه‌‌اى بخورد و در جا بميرد، مستوجب فرجام [نيكو و بهشت] است.

450. الكافي عن عبد الأعلى: سَألَتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام عَن قَولِ العامَّةِ: إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله قالَ: «مَن ماتَ ولَيسَ لَهُ إمامٌ ماتَ ميتَةً جاهِلِيَّةً».

فَقالَ: الحَقُّ وَاللّهِ.

قُلتُ: فَإِنَّ إماما هَلَكَ ورَجُلٌ بِخُراسانَ لا يَعلَمُ مَن وَصِيُّهُ لَم يَسَعُهُ ذلِكَ؟ قالَ: لا يَسَعُهُ، إنَّ الإِمامَ إذا هَلَكَ وَقَعَت حُجَّةُ وَصِيِّهِ عَلى مَن هُوَ مَعَهُ فِي البَلَدِ، وحَقُّ النَّفرِ عَلى مَن لَيسَ بِحَضرَتِهِ إذا بَلَغَهُم، إنَّ اللّهَ عز و جل يَقولُ: «فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَالءِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِى الدِّينِ وَ لِيُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ».

قُلتُ: فَنَفَرَ قَومٌ فَهَلَكَ بَعضُهُم قَبلَ أن يَصِلَ فَيَعلَمَ؟ قالَ: إنَّ اللّهَ جَلَّ وعَزَّ يَقولُ: «وَمَن يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ» قُلتُ: فَبَلَغَ البَلَدَ بَعضُهُم فَوَجَدَكَ مُغلَقا عَلَيكَ بابُكَ، ومُرخىً عَلَيكَ سِترُكَ، لاتَدعوهُم إلى نَفسِكَ ولا يَكونُ مَن يَدُلُّهُم عَلَيكَ، فَبِما يَعرِفونَ ذلِكَ؟ قالَ: بِكِتابِ اللّهِ المُنزَلِ.

450. الكافى ـ به نقل از عبد الأعلى ـ: از امام جعفر صادق عليه‌‌السلام سؤال كردم از گفته سنّيان كه پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «هر كه بميرد و او را امامى نباشد، به روش مُردن جاهليت مُرده است».

فرمود: «درست است، به خدا سوگند».

گفتم: امامى از دنيا مى‌‌رود و مردى در خراسان است و نمى‌‌داند كه وصىّ او كيست. آيا همين دورى از امام براى او عذر نيست؟ فرمود: «برايش عذر نيست؛ زيرا امام چون از دنيا مى‌‌رود، حجّتِ وصىّ او، واقع مى‌‌شود بر آن كه با وصى يا امام سابق در شهر امام بوده و هست، و بر كسانى كه در نزد امام حاضر نيستند، واجب است كه كوچ كنند و به جستجوى امام بيرون روند تا خبر وفات امام به ايشان برسد؛ زيرا خداى عز و جل مى‌‌فرمايد: (چرا از هر گروه از آنان [مؤمنان]، دسته‌‌اى كوچ نمى‌‌كنند تا در دين دانا شوند و چون باز گشتند، قوم خويش را بيم دهند، شايد آنها بترسند؟!).

گفتم: اگر گروهى كوچ كردند و يكى از ايشان پيش از آن كه [به شهر امام] برسد و بداند، بميرد؟ امام عليه‌‌السلام فرمود: «خداى عز و جل مى‌‌فرمايد: (و هر كه بيرون آيد از خانه خود در حالتى كه هجرت كننده باشد به سوى خدا و پيامبر او، پس مرگْ او را دريابد، مزد او بر عهده خدا باشد). گفتم: اگر بعضى از ايشان به شهر امام رسيدند و ديدند شما در را بر روى خويش بسته و پرده بر خود آويخته‌‌اى و ايشان را به جانب خويش نمى‌‌خوانى، و كسى يافت نمى‌‌شود كه ايشان را بر تو دلالت كند، پس امامت را به چه چيز بشاسند؟ فرمود: «به كتاب نازل شده خدا».

3 / 18 ـ 2: مَن ماتَ في طَريقِ الحَجِّ

3 / 18 ـ 2: كسى كه در راه حج بميرد

451. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: الحَجُّ وَالعُمرَةُ سوقانِ مِن أسواقِ الآخِرَةِ، وَالعامِلُ بِهِما في جِوارِ اللّهِ؛ إن أدرَكَ ما يَأمُلُ غَفَرَ اللّهُ لَهُ، وإن قَصُرَ بِهِ أجَلُهُ وَقَعَ أجرُهُ عَلَى اللّهِ.

451. امام صادق عليه‌‌السلام: حج و عمره، دو بازار از بازارهاى آخرت‌‌اند و عمل كننده به آنها در پناه خداست. اگر به آنچه مى‌‌خواهد، برسد، خدا او را مى‌‌آمرزد و اگر پيش از آن، اجلش در رسد، پاداشش بر عهده خداست.

452. عنه عليه‌‌السلام ـ في رَجُلٍ حَجَّ عَن آخَرَ وماتَ فِي الطَّريقِ ـ: قَد وَقَعَ أجرُهُ عَلَى اللّهِ، ولكِن يوصي؛ فَإِن قَدَرَ عَلى رَجُلٍ يَركَبُ في رَحلِهِ ويَأكُلُ زادَهُ فَعَلَ.

452. امام صادق عليه‌‌السلام ـ در باره مردى كه به نيابت از كسى به حج برود و در راه بميرد ـ: اجرش بر عهده خداست؛ امّا بايد وصيّت كند، و اگر كسى را پيدا كرد كه بر مركبش سوار شود و آذوقه‌‌اش را مصرف كند [و از طرف منوب عنه، مناسك را به جا آورد]، اين كار را بكند.

3 / 18 ـ 3: الغازي في سَبيلِ اللّهِ

3 / 18 ـ 3: جنگ كنندگان در راه خدا

453. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّمَا الأَعمالُ بِالنِّيّاتِ، ولِكُلِّ امرِئٍ ما نَوى، فَمَن غَزَا ابتِغاءَ ما عِندَ اللّهِ فَقَد وَقَعَ أجرُهُ عَلَى اللّهِ عز و جل.

453. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: [ارزش] كارها تنها به نيّت‌‌هاست و بهره هر كس، چيزى است كه نيّت كرده است. هر كس براى آنچه نزد خداست (ثواب و پاداش الهى)، به جنگ برود، پاداشش بر عهده خداست.

3 / 18 ـ 4: العافونَ عَن النّاسِ

3 / 18 ـ 4: گذشت‌‌كنندگان از مردم

الكتاب

قرآن

«وَ جَزَ ؤُا سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لاَ يُحِبُّ الظَّلِمِينَ».

«و كيفر بدى، مجازاتى است همانند آن و هر كس عفو و اصلاح كند، پاداش او با خداست. خداوند، ظالمان را دوست ندارد!».

الحديث

حديث

454. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ في قَولِهِ: «فَمَنْ عَفَا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ» ـ: إذا كانَ يَومُ القِيامَةِ، يُنادي مُنادٍ: مَن كانَ لَهُ عَلَى اللّهِ أجرٌ فَليَقُم، فَيَقومُ عِندَ ذلِكَ أهلُ العَفوِ، فَيَدخُلونَ الجَنَّةَ بِغَيرِ حِسابٍ.

454. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ در باره اين فرموده خداوند: «و هر كه عفو و اصلاح كند، پاداش او با خداست» ـ: چون روز قيامت شود، ندادهنده‌‌اى، ندا دهد كه: «هر كس را بر عهده خدا مُزدى است، برخيزد!». در اين هنگام، گذشت‌‌كنندگان برمى‌‌خيزند و بدون حسابرسى، وارد بهشت مى‌‌شوند.

455. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إذا وَقَفَ العِبادُ لِلحِسابِ نادى مُنادٍ: لِيَقُم مَن أجرُهُ عَلَى اللّهِ تَعالى فَليَدخُلِ الجَنَّةَ. ثُمَّ نادَى الثّانِيَةَ: لِيَقُم مَن أجرُهُ عَلَى اللّهِ تَعالى، قالوا: ومَنِ ذَا الَّذي أجرُهُ عَلَى اللّهِ تَعالى؟ قالَ: العافونَ عَنِ النّاسِ. فَقامَ كَذا وكَذا ألفا فَدَخَلُوا الجَنَّةَ بِغَيرِ حِسابِ.

455. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: آن گاه كه بندگان براى حسابرسى بِايستند، ندادهنده‌‌اى ندا مى‌‌دهد كه: «هر كس را بر عهده خدا مُزدى است، برخيزد و به بهشت برود». سپس دوباره ندا مى‌‌دهد كه: «هر كس را بر عهده خدا مزدى است، برخيزد». بندگان مى‌‌گويند: چه كسانى را بر عهده خدا مزد است؟ خدا مى‌‌فرمايد: «گذشت‌‌كنندگانِ از مردم». پس، چندين و چند هزار نفر بر مى‌‌خيزند و بدون حسابرسى، وارد بهشت مى‌‌شوند.

456. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إذا كانَ يَومُ القِيامَةِ يُنادي مُنادٍ مِن بُطنانِ العَرشِ: «لِيَقُم مَن أعظَمَ اللّهُ أجرَهُ»، فَلا يَقومُ إلاّ مَن عَفا عَن ذَنبِ أخيهِ.

456. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: چون روز قيامت شود، ندادهنده‌‌اى از ميان (/ پاى) عرش ندا مى‌‌دهد كه: «هر كس بر عهده خدا مزد بزرگ دارد، برخيزد». هيچ كس برنمى‌‌خيزد جز كسى كه از جرم برادرش گذشت كرده‌‌است.

3 / 18 ـ 5: الصّائِمُ

3 / 18 ـ 5: روزه‌‌دار

457. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: قالَ اللّهُ عز و جل: «الصَّومُ لي، وأَنَا أجزي بِهِ».

457. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداوند عز و جل فرموده است: «روزه، براى من است و من، خود، پاداش آن را مى‌‌دهم».

458. معاني الأخبار عن أنس عن رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: قالَ اللّهُ عز و جل: كُلُّ أعمالِ ابنِ آدَمَ بِعَشَرَةِ أضعافِها إلى سَبعِمِئَةِ ضِعفٍ، إلاَّ الصَّبرَ فَإِنَّهُ لي وأَنَا أجزي بِهِ»، فَثَوابُ الصَّبرِ مَخزونٌ في عِلمِ اللّهِ عز و جل. وَالصَّبرُ: الصَّومُ.

458. معانى الأخبار ـ به نقل از انس ـ: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «خداى عز و جل مى‌‌فرمايد: هر يك از اعمال آدمى، ده تا هفتصد برابر پاداش داده مى‌‌شود، بجز صبر، كه آن از من است و من جزاى آن را مى‌‌دهم». پس، پاداش صبر، در خزانه علم خداى عز و جل است. مقصود از صبر، روزه است».

459. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يَقولُ اللّهُ تَعالى: «كُلُّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ لَهُ؛ فَالحَسَنَةُ بِعَشرِ أمثالِها إلى سَبعِمِئَةِ ضِعفٍ، إلاَّ الصِّيامَ هُوَ لي وأَنَا أجزي بِهِ، إنَّهُ يَترُكُ الطَّعامَ وشَهوَتَهُ مِن أجلي، ويَترُكُ الشَّرابَ وشَهوَتَهُ مِن أجلي؛ فَهُوَ لي وأَنَا أجزي بِهِ».

459. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداى تعالى مى‌‌فرمايد: «همه اعمال آدمى، براى خود اوست و هر كار نيك، ده تا هفتصد برابر پاداش داده مى‌‌شود، بجز روزه كه آن براى من است و من، جزاى آن را مى‌‌دهم. او به خاطر من از خوردن و ميل به خوردن، دست مى‌‌كشد، براى من از نوشيدن و ميل به نوشيدن، دست مى‌‌كشد. پس آن عمل از آنِ من است و من جزاى آن را مى‌‌دهم».

3 / 18 ـ 6: الصّابِرُ المُستَرجِعُ الحامِدُ

3 / 18 ـ 6: شكيباىِ استرجاع كننده حمدگو

460. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: مَن صَبَرَ وَاستَرجَعَ وحَمِدَ اللّهَ عز و جل، فَقَد رَضِيَ بِما صَنَعَ اللّهُ ووَقَعَ أجرُهُ عَلَى اللّهِ، ومَن لَم يَفعَل ذلِكَ جَرى عَلَيهِ القَضاءُ وهُوَ ذَميمٌ، وأَحبَطَ اللّهُ تَعالى أجرَهُ.

460. امام باقر عليه‌‌السلام: كسى كه [در هنگام مصيبت] شكيبايى كند و «إنا للّه‌‌ و إنّا إلَيه راجعُون» بر زبان آورد و خداى عز و جل را حمد و سپاس گويد، بى‌‌گمان به آنچه خدا كرده، رضايت داده است و اجرش با خداست و هركه چنين نكند، باز هم قضاى الهى بر او جارى شده است، در حالى كه نكوهيده است و خداوند، اجرش را از بين مى‌‌بَرَد.

461. الكافي عن عليّ بن أسباط عنهم عليهم‌‌السلام: فيما وَعَظَ اللّهُ عز و جل بِهِ عيسى عليه‌‌السلام:... يا عيسى، إذا صَبَرَ عَبدي في جَنبي كانَ ثَوابُ عَمَلِهِ عَلَيَّ، وكُنتُ عِندَهُ حينَ يَدعوني، وكَفى بي مُنتَقِما مِمَّن عَصاني، أينَ يَهرُبُ مِنِّي الظّالِمونَ!

461. الكافى ـ به نقل از على بن اسباط از معصومان عليهم‌‌السلام ـ: «در اندرزهاى خداى عز و جل به عيسى عليه‌‌السلام اين بود كه:... اى عيسى! هر گاه بنده‌‌ام براى من شكيبايى ورزد، پاداش عمل او بر عهده من است و زمانى كه مرا بخواند، نزد او هستم و كافى است كه من انتقام‌‌گيرنده از كسى باشم كه نافرمانى‌‌ام كند. ستمگران از چنگ من به كجا توانند گريخت؟!».

3 / 18 ـ 7: الزّائِرُ لِأَخيهِ المُؤمِنِ

3 / 18 ـ 7: ديدار كننده برادر ايمانى

462. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن زارَ أخاهُ فِي اللّهِ، قالَ اللّهُ عز و جل: إيّايَ زُرتَ، وثَوابُكَ عَلَيَّ، ولَستُ أرضى لَكَ ثَوابا دونَ الجَنَّةِ.

462. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس براى خدا از برادرش ديدار كند، خداى عز و جل مى‌‌فرمايد: «تو از من ديدار كردى و پاداش تو بر عهده من است و من به پاداش كمتر از بهشت، برايت رضايت نمى‌‌دهم».

3 / 18 ـ 8: القاضي لِحاجَةِ أخيهِ المُؤمِنِ

3 / 18 ـ 8: برآورنده حاجت برادر ايمانى

463. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: ما قَضى مُسلِمٌ لِمُسلِمٍ حاجَةً إلاّ ناداهُ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى: عَلَيَّ ثَوابُكَ، ولا أرضى لَكَ بِدونِ الجَنَّةِ.

463. امام صادق عليه‌‌السلام: هيچ مسلمانى حاجت مسلمانى را روا نمى‌‌كند، مگر آن كه خداوند ـ تبارك و تعالى ـ او را ندا دهد: «ثواب تو بر عهده من است و براى تو، به [چيزى]جز بهشت، راضى نمى‌‌شوم».

3 / 18 ـ 9: زائِرُ قَبرِ الحُسَينِ عليه‌‌السلام

3 / 18 ـ 9: زائر قبر امام حسين عليه‌‌السلام

464. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إذا كانَ لَيلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ نادى مُنادٍ مِنَ الاُفُقِ الأَعلى: زائِرِي الحُسَينِ! ارجِعوا مَغفورا لَكُم، ثَوابُكُم عَلى رَبِّكُم ومُحَمَّدٍ نَبِيِّكُم.

464. امام صادق عليه‌‌السلام: هنگامى كه نيمه شعبان فرا مى‌‌رسد، مُنادى‌‌اى از افق بالا ندا مى‌‌دهد: «اى زائران قبر حسين! آمرزيده باز گرديد كه پاداشتان، با خدايتان و پيامبرتان محمّد است».

3 / 18 ـ 10: الباكي لِمَصائِبِ أهلِ البَيتِ عليهم‌‌السلام

3 / 18 ـ 10: گريه كننده بر مصائب اهل بيت عليهم‌‌السلام

465. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: ومَن ذُكِرَ الحُسَينُ عليه‌‌السلام عِندَهُ فَخَرَجَ مِن عَينَيهِ مِقدارُ جَناحِ ذُبابَةٍ، كانَ ثَوابُهُ عَلَى اللّهِ عز و جل، ولَم يَرضَ لَهُ بِدونِ الجَنَّةِ.

465. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس در نزد او از حسين عليه‌‌السلام ياد شود و از چشمانش به اندازه بال مگسى اشك خارج شود، ثوابش بر عهده خداى عز و جل است و خدا برايش به چيزى جز بهشت، رضايت نمى‌‌دهد.

466. الإمام الرضا عليه‌‌السلام: يا دِعبِلُ، مَن بَكى وأَبكى عَلى مُصابِنا ولَو واحِدا، كانَ أجرُهُ عَلَى اللّهِ.

466. امام رضا عليه‌‌السلام: اى دِعبِل! هر كس بر مصيبت ما بگريد و بگرياند حتّى يك نفر را، اجرش بر عهده خداست.

3 / 19: مَن لَهُ أجرُ الشَّهيدِ

3 / 19: كسانى كه اجر شهيد دارند

3 / 19 ـ 1: طالِبُ العِلمِ

3 / 19 ـ 1: جوينده دانش

467. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن خَرَجَ مِن بَيتِهِ لِيَلتَمِسَ بابا مِنَ العِلمِ، كَتَبَ اللّهُ عز و جل لَهُ بِكُلِّ قَدَمٍ ثَوابَ ألفِ شَهيدٍ مِن شُهَداءِ بَدرٍ.

467. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس براى تحصيل دانشى، از خانه‌‌اش خارج شود، خداوند عز و جل براى هر قدمى [كه برمى‌‌دارد]، پاداش هزار شهيد از شهداى بدر را مى‌‌نويسد.

468. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن كَتَبَ عَنّي أربَعينَ حَديثا رَجاءَ أن يَغفِرَ اللّهُ لَهُ، غَفَرَ لَهُ وأَعطاهُ ثَوابَ الشُّهَداءِ.

468. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس به اميد آن كه خداوند، او را بيامرزد، چهل حديث از من بنويسد، خدا او را بيامرزد و پاداش شهدا را عطايش مى‌‌كند.

3 / 19 ـ 2: المُنتَظِرُ لِلإِمامِ القائِمِ عليه‌‌السلام

3 / 19 ـ 2: منتظرِ امام قائم عليه‌‌السلام

469. الإمام الباقر عليه‌‌السلام ـ في وَصِيَّتِهِ لِأَصحابِهِ ـ: إذا كُنتُم كَما أوصَيناكم لَم تَعدوا إلى غَيرِهِ، فَماتَ مِنكُم مَيِّتٌ قَبلَ أن يَخرُجَ قائِمُنا، كانَ شَهيدا. ومَن أدرَكَ مِنكُم قائِمَنا فَقُتِلَ مَعَهُ، كانَ لَهُ أجرُ شَهيدَينِ. ومَن قَتَلَ بَينَ يَدَيهِ عَدُوّا لَنا، كانَ لَهُ أجرُ عِشرينَ شَهيدا.

469. امام باقر عليه‌‌السلام ـ در سفارش به يارانش ـ: هر گاه چنان بوديد كه به شما توصيه كرديم و از آن سرپيچى نكرديد، چنانچه كسى از شما پيش از ظهور قائم ما بميرد، شهيد است و هر كس از شما قائم ما را درك كند و در ركاب او كشته شود، اجر دو شهيد دارد، و هر كس در ركاب او، دشمنى از ما را بكُشد، پاداش بيست شهيد را داراست.

470. مجمع البيان عن الحرث بن المغيرة: كُنّا عِندَ أبي جَعفَرٍ عليه‌‌السلام فَقالَ: العارِفُ مِنكُم هذَا الأَمرَ المُنتَظِرُ لَهُ، المُحتَسِبُ فيهِ الخَيرَ، كَمَن جاهَدَ ـ وَاللّهِ ـ مَعَ قائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ عليهم‌‌السلام بِسَيفِهِ، ثُمَّ قالَ: بَل ـ وَاللّهِ ـ كَمَن جاهَدَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله بِسَيفِهِ، ثُمَّ قالَ الثّالِثَةَ: بَل ـ وَاللّهِ ـ كَمَنِ استُشهِدَ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله في فُسطاطِهِ، وفيكُم آيَةٌ مِن كِتابِ اللّهِ. وقُلتُ: وأَيُّ آيَةٍ جُعِلتُ فِداكَ؟

قالَ: قَولُ اللّهِ عز و جل: «وَ الَّذِينَ ءَامَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُوْلَئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَ الشُّهَدَآءُ عِندَ رَبِّهِمْ»، ثُمَّ قالَ: صِرتُم ـ وَاللّهِ ـ صادِقينَ شُهَداءَ عِندَ رَبِّكُم.

470. مجمع البيان ـ به نقل از حرث بن مغيره ـ: نزد امام باقر عليه‌‌السلام بوديم، فرمود: «آن كس از شما كه معرفت به اين امر ما دارد و منتظر آن است، و در آن خير و خوبى را ببيند، به خدا قسم همانند كسى است كه با شمشير خود در كنار قائم آل محمد عليهم‌‌السلام بجنگد». سپس فرمود: «بلكه ـ به خدا سوگند ـ همانند كسى است كه با شمشير خود در ركاب پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله جهاد كند». سپس بار سوم فرمود: «بلكه ـ به خدا سوگند ـ همانند كسى است كه با پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله در خيمه او شهيد شده باشد. در باره شما آيه‌‌اى از كتاب خدا وجود دارد». گفتم: كدام آيه، فدايت شوم؟!

فرمود: «اين فرموده خداى عز و جل: «و كسانى كه به خدا و پيامبران او ايمان آورده‌‌اند، آنان همان صديقان (مؤمنان راستين) و شهيدان نزد پروردگارشان هستند%«$. سپس فرمود: «به خدا سوگند كه شماييد راستين‌‌ها و شهداى نزد پروردگارتان!».

راجع: ص522 (من له مثل أجر الصائم القائم / المنتظر للإمام الغائب عليه‌‌السلام).

ر. ك: ص523 (كسانى كه پاداشى به اندازه اجر روزه‌‌دار شب زنده‌‌دار دارند / انتظار كشنده امام غائب عليه‌‌السلام).

3 / 19 ـ 3: المُجاهِدُ بَينَ يَدَيِ القائِمِ عليه‌‌السلام

3 / 19 ـ 3: جنگجوى همراه امام قائم عليه‌‌السلام

471. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: مَن أدرَكَ قائِمَنا فَخَرَجَ مَعَهُ فَقَتَلَ عَدُوَّنا، كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ عِشرينَ شَهيدا. ومَن قُتِلَ مَعَ قائِمِنا، كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ خَمسَةٍ وعِشرينَ شَهيدا.

471. امام باقر عليه‌‌السلام: هر كس قائم ما را درك كند و همراهى‌‌اش كند و دشمن ما را بكُشد، پاداش بيست شهيد را داراست و هر كس در ركاب قائم ما كشته شود، اجر بيست و پنج شهيد را.

3 / 19 ـ 4: المُتَمَسِّكُ بِالإِسلامِ عِندَ فَسادِ الاُمَّةِ

3 / 19 ـ 4: تمسك‌‌كننده به اسلام هنگام فساد جامعه

472. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: المُتَمَسِّكُ بِسُنَّتي عِندَ فَسادِ اُمَّتي لَهُ أجرُ شَهيدٍ.

472. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه در هنگام فاسد شدن امّتم، به سنّت من چنگ زند، اجر شهيد دارد.

473. المعجم الكبير عن عبداللّه‌‌ بن مسعود عن النبيّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، قال: إنَّ مِن وَرائِكُم زَمانَ صَبرٍ؛ لِلمُتَمَسِّكِ فيهِ أجرُ خَمسينَ شَهيدا. فَقالَ عُمَرُ: يا رَسولَ اللّهِ، مِنّا أو مِنهُم؟ قالَ: مِنكُم.

473. المعجم الكبير ـ به نقل از عبد اللّه‌‌ بن مسعود ـ: پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «پس از شما روزگارى فرامى‌‌رسد كه زمان صبر و پايدارى است. كسى كه در آن زمان [بر اسلام و ايمان خود] پايدار بماند، اجر پنجاه شهيد را دارد. عمر گفت: اى پيامبر خدا [پنجاه شهيد] از ما يا از خودشان؟ فرمود: «از شما».

474. نوادر الاُصول عن أنس: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يَكونُ في آخِرِ الزَّمانِ ديدانُ القُرّاءِ؛ فَمَن أدرَكَ ذلِكَ الزَّمانَ فَليَتَعَوَّذ بِاللّهِ مِنَ الشَّيطانِ الرَّجيمِ ومِنهُم، وهُمُ الأَنتَنونَ. ثُمَّ تَظهَرُ قَلانِسُ البُرودِ، فَلا يُستَحيى يَومَئِذٍ مِنَ الرِّباءِ (الرِّيا) (الزِّنى)، وَالمُتَمَسِّكُ يَومَئِذٍ بِدينِهِ كَالقابِضِ عَلى جَمرَةٍ، وَالمُتَمَسِّكُ بِدينِهِ أجرُهُ كَأَجرِ خَمسينَ. قالوا: أمِنّا أو مِنهُم؟ قالَ: بَل مِنكُم.

474. نوادر الأصول ـ به نقل از انس ـ: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «در آخر الزمان، قاريانِ انگل‌‌صفت مى‌‌آيند. هر كه آن زمان را ديد، از شيطانِ رانده شده و از آن قاريان، كه گندتر [از شيطان]اند، به خدا پناه بَرَد. سپس شب‌‌كلاه‌‌هاى راه‌‌راه پديد مى‌‌آيد. در آن روزگار از ربا (ريا / زنا) شرم نمى‌‌شود. كسى كه در آن روزگار به دين خود چنگ زند، همانند كسى است كه اخگرى در مُشت خود نگه دارد و براى كسى كه به دينش چنگ زند، به اندازه اجر پنجاه نفر باشد». گفتند: [پنجاه نفر] از ما يا از آنها؟ فرمود: «نه، از شما».

3 / 19 ـ 5: المُتَمَسِّكُ بِالسُّنَّةِ عِندَ الاِختِلافِ

3 / 19 ـ 5: تمسك‌‌كننده به سنّت هنگام اختلاف

475. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن تَمَسَّكَ بِسُنَّتي عِندَ اختِلافِ اُمَّتي كانَ لَهُ أجرُ مِئَةِ شَهيدٍ.

475. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس در هنگام اختلاف ميان امّتم، به سنّت من چنگ زند، برايش اجر صد شهيد است.

3 / 19 ـ 6: المُتَمَسِّكُ بِوِلايَةِ أهلِ البَيتِ عليهم‌‌السلام

3 / 19 ـ 6: تمسك‌‌كننده به ولايت اهل بيت عليهم‌‌السلام

476. الإمام زين العابدين عليه‌‌السلام: مَن ثَبَتَ عَلى مُوالاتِنا في غَيبَةِ قائِمِنا، أعطاهُ اللّهُ عز و جل أجرَ ألفِ شَهيدٍ مِن شُهَداءِ بَدرٍ واُحُدٍ.

476. امام زين العابدين عليه‌‌السلام: هر كه در روزگار غيبت قائم ما، بر ولايت ما استوار بماند، خداوند، پاداش هزار شهيد مانند شهيدان بدر و اُحُد را به وى عطا مى‌‌فرمايد.

3 / 19 ـ 7: المُؤمِنُ المُبتَلى

3 / 19 ـ 7: مؤمن گرفتار

477. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَنِ ابتُلِيَ مِنَ المُؤمِنينَ بِبَلاءٍ فَصَبَرَ عَلَيهِ، كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ ألفِ شَهيدٍ.

477. امام صادق عليه‌‌السلام: هر مؤمنى كه به بلايى گرفتار آيد و بر آن شكيبايى ورزد، ثواب هزار شهيد را دارد.

478. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: مَن بُلِيَ مِن شيعَتِنا بِبَلاءٍ فَصَبَرَ، كَتَبَ اللّهُ عز و جل لَهُ مِثلَ أجرِ ألفِ شَهيدٍ.

478. امام باقر عليه‌‌السلام: هر يك از شيعيان ما گرفتار بلايى شود و شكيبايى ورزد، خداى عز و جل برايش به اندازه اجر هزار شهيد مى‌‌نويسد.

479. الإمام الرضا عليه‌‌السلام: لَيسَ أحَدٌ مِن شيعَتِنا يُبتَلى بِبَلِيَّةٍ أو يَشتَكي فَيَصبِرُ عَلى ذلِكَ، إلاّ كَتَبَ اللّهُ لَهُ أجرَ ألفِ شَهيدٍ.

479. امام رضا عليه‌‌السلام: هيچ يك از شيعيان ما نيست كه به گرفتارى‌‌اى مبتلا شود يا دردى داشته باشد و بر آن صبر كند، مگر آن كه خدا، ثواب هزار شهيد را براى او بنويسد.

480. الإمام الباقر أو الإمام الصادق عليهماالسلام: ما مِن عَبدٍ مُسلِمٍ ابتَلاهُ اللّهُ عز و جل بِمَكروهٍ وصَبَرَ، إلاّ كَتَبَ اللّهُ لَهُ أجرَ ألفِ شَهيدٍ.

480. امام باقر عليه‌‌السلام يا امام صادق عليه‌‌السلام: هيچ بنده مسلمانى نيست كه خداى عز و جل، او را دچار امر ناگوارى كند و او شكيبايى ورزد، مگر اين كه خداوند برايش اجر هزار شهيد را بنويسد.

481. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: أيُّما رَجُلٍ اشتَكى فَصَبَرَ وَاحتَسَبَ، كَتَبَ اللّهُ لَهُ مِنَ الأَجرِ أجرَ ألفِ شَهيدٍ.

481. امام صادق عليه‌‌السلام: هر مردى كه به دردى گرفتار شود و شكيبايى ورزد و آن را در راه خدا به شمار آورد، خداوند، پاداش هزار شهيد را برايش رقم مى‌‌زند.

3 / 19 ـ 8: المُحافِظُ عَلى صَلاةِ الجَماعَةِ

3 / 19 ـ 8: مراقبت‌‌كننده نماز جماعت

482. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن حافَظَ عَلى هؤُلاءِ الصَّلَواتِ المَكتوباتِ في جَماعَةٍ، كانَ أوَّلَ مَن يَجوزُ عَلَى الصِّراطِ كَالبَرقِ اللاّمِعِ، وحَشَرَهُ اللّهُ في أوَّلِ زُمرَةٍ مِنَ التّابِعينَ، وكانَ لَهُ في كُلِّ يَومٍ ولَيلَةٍ حافَظَ عَلَيهِنَّ كَأَجرِ ألفِ شَهيدٍ قُتِلوا في سَبيلِ اللّهِ.

482. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس بر خواندن نمازهاى واجب با جماعت مواظبت كند، نخستين كسى باشد كه از صراط، مانند برق جهنده بگذرد وخداوند، او را با نخستين گروه از تابعيان محشور فرمايد. براى هر روز و شبى كه بر اين كار مواظبت كرده است، همانند اجر هزار شهيد باشد كه در راه خدا كشته شده‌‌اند.

483. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن حافَظَ عَلَى الجَماعَةِ حَيثُ ما كانَ، مَرَّ عَلَى الصِّراطِ كَالبَرقِ الخاطِفِ اللاّمِعِ في أوَّلِ زُمرَةٍ مَعَ السّابِقينَ ووَجهُهُ أضوَءُ مِنَ القَمَرِ لَيلَةَ البَدرِ، وكانَ لَهُ بِكُلِّ يَومٍ ولَيلَةٍ يُحافِظُ عَلَيها ثَوابُ شَهيدٍ.

483. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس، در هر كجا كه باشد، اگر بر نماز جماعت مواظبت كند، با نخستين گروه از پيشتازان، برق‌‌آسا از صراط مى‌‌گذرد و چهره‌‌اش نورانى‌‌تر از ماه شب چهارده باشد و براى هر روز و شبى كه بر آن مواظبت كرده است، پاداش يك شهيد برايش باشد.

3 / 19 ـ 9: المُتَهَجِّدُ بِصَلاةِ اللَّيلِ

3 / 19 ـ 9: شب‌‌زنده‌‌دار به نماز شب

484. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: إنّ رَجُلاً سَأَلَ عَلِيَّ بنَ أبي طالِبٍ عليه‌‌السلام عَن قِيامِ اللَّيلِ بِالقِراءَةِ، فَقالَ لَهُ: أبشِر... ومَن صَلّى ثُمنَ لَيلَةٍ أعطاهُ اللّهُ أجرَ شَهيدٍ صابِرٍ صادِقِ النِّيَةِ، وشُفِّعَ في أهلِ بَيتِهِ.

484. امام باقر عليه‌‌السلام: مردى از على بن ابى طالب عليه‌‌السلام در باره شب‌‌زنده‌‌دارى با قرائت قرآن پرسيد. به او فرمود: «مژده بادَت!... هر كسْ يك هشتم شب را نماز بخواند، خداوند، پاداش شهيد شكيبا و پاك‌‌نيّت به او عطا مى‌‌فرمايد و شفاعت او را در باره خانواده‌‌اش مى‌‌پذيرد».

485. بحارالأنوار: يُستَحَبُّ أن يَسجُدَ عَقيبَ الوَترِ سَجدَتَينِ، يَقولُ فِي الاُولى: «سُبّوحٌ قُدّوسٌ رَبُّ المَلائِكَةِ وَالرّوحِ» خَمسَ مَرّاتٍ، ثُمَّ يَجلِسُ ويَقرَأُ آيَةَ الكُرسِيِّ، ثُمَّ يَسجُدُ ثانِيا ويَقولُ كَذلِكَ خَمسا، فَقَد رُوِيَ عَنِ النَّبِيِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله أنَّ مَن فَعَلَ ذلِكَ لَم يَقُم مِن مَقامِهِ حَتّى يُغفَرَ لَهُ، ويُكتَبُ لَهُ ثَوابُ شُهَداءِ اُمَّتي إلى يَومِ القِيامَةِ، ويُعطى ثَوابَ مِئَةِ حَجَّةٍ وعُمرَةٍ.

485. بحار الأنوار: مستحب است كه انسان پس از نماز وَتر، دو سجده به جا آورد و در سجده اوّل، پنج بار بگويد: «پاك و مقدّس است پروردگار فرشتگان و روح». سپس بنشيند و آية الكرسى بخواند و آن گاه به سجده دوم برود و پنج بار ديگر همين ذكر را بگويد؛ زيرا از پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله روايت شده است كه: «هر كس چنين كند، از جاى خود برنخاسته، آمرزيده مى‌‌شود و ثواب شهداى امّتم تا روز قيامت برايش نوشته مى‌‌شود و ثواب صد حجّ و عمره به او داده مى‌‌شود».

3 / 19 ـ 10: المُؤَذِّنُ

3 / 19 ـ 10: مؤذّن

486. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لِلمُؤَذِّنِ فيما بَينَ الأَذانِ وَالإِقامَةِ مِثلُ أجرِ الشَّهيدِ المُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ في سَبيلِ اللّهِ.

486. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: براى مؤذّن، در فاصله ميان اذان و اقامه، پاداشى همانند مزد شهيدِ به خون غلتيده در راه خداست.

487. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ألا ومَن أذَّنَ مُحتَسِبا يُريدُ بِذلِكَ وَجهَ اللّهِ عز و جل،أعطاهُ‌‌اللّهُ ثَوابَ أربَعينَ‌‌ألفَ شَهيدٍ.

487. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: آگاه باشيد كه هر كس به نيّت پاداش الهى و براى رضاى خداى عز و جل اذان بگويد، خداوند، پاداش چهل هزار شهيد را به او عطا مى‌‌فرمايد.

3 / 19 ـ 11: مَن اَجابَ المُؤذِّنَ وَالعالِمَ

3 / 19 ـ 11: اجابت كننده مؤذّن و عالم

488. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أَجابَ المُؤَذِّنَ وأَجابَ العُلَماءَ كانَ يَومَ القِيامَةِ تَحتَ لِوائي، ويَكونُ فِي الجَنَّةِ في جِواري، ولَهُ عِندَ اللّهِ ثَوابُ سِتّينَ شَهيدا.

488. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس [نداى] مؤذّن و [سخن] عالمان را اجابت كند، روز قيامت، زير پرچم من خواهد بود و در بهشت، در كنار من است و نزد خداوند، پاداش شصت شهيد دارد.

3 / 19 ـ 12: المَقتولُ دونَ نَفسِهِ ومالِهِ وأَهلِهِ

3 / 19 ـ 12: كشته شده در راه دفاع از جان و مال و خانواده خود

489. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن قاتَلَ دونَ نَفسِهِ حَتّى يُقتَلَ فَهُوَ شَهيدٌ.

489. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كه در راه دفاع از جان خود، بجنگد و كشته شود، شهيد است.

490. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن اُريدَ مالُهُ بِغَيرِ حَقٍّ فَقاتَلَ فَقُتِلَ فَهُوَ شَهيدٌ.

490. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: چنانچه بخواهند مال كسى را به ناحق بگيرند و او [در راه دفاع از آن] بجنگد و كشته شود، شهيد است.

491. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن قُتِلَ دونَ مالِهِ فَهُوَ بِمَنزِلَةِ الشَّهيدِ.

491. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه در راه دفاع از مال خود كُشته شود، به منزله شهيد است.

492. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن قُتِلَ دونَ مَظلِمَتِهِ فَهُوَ شَهيدٌ.

492. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كه در راه دفع ستم از خود، كشته شود، شهيد است.

493. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن قُتِلَ دونَ مالِهِ ظُلما فَهُوَ شَهيدٌ، ومَن قُتِلَ دونَ أهلِهِ ظُلما فَهُوَ شَهيدٌ، ومَن قُتِلَ دونَ جارِهِ ظُلما فَهُوَ شَهيدٌ، ومَن قُتِلَ في ذاتِ اللّهِ ظُلما فَهُوَ شَهيدٌ.

493. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كه در راه دفاع از مال خود مظلومانه كشته شود، شهيد است. هر كه در راه دفاع از خانواده خود به ستم گشته شود، شهيد است. هر كه در راه دفاع از همسايه خود به ستم كشته شود، شهيد است و هر كه براى خداوند عز و جل كشته شود، شهيد است.

3 / 19 ـ 13: الزَّوجَةُ الصّالِحَةُ

3 / 19 ـ 13: همسر پاك و شايسته

494. كتاب من لا يحضره الفقيه: جاءَ رَجُلٌ إلى رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فَقالَ: إنَّ لي زَوجَةً إذا دَخَلتُ تَلَقَّتني، وإذا خَرَجتُ شَيَّعَتني، وإذا رَأَتني مَهموما قالَت: ما يُهِمُّكَ؟ إن كُنتَ تَهتَمُّ لِرِزقِكَ تَكَفَّلَ لَكَ بِهِ غَيرُكَ، وإن كُنتَ تَهتَمُّ بِأَمرِ آخِرَتِكَ فَزادَكَ اللّهُ هَمّا.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ للّه‌‌ عُمّالاً وهذِهِ مِن عُمّالِهِ، لَها نِصفُ أجرِ شَهيدٍ.

494. كتاب من لا يحضره الفقيه: مردى نزد پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله آمد و گفت: زنى دارم كه هر گاه وارد [خانه]مى‌‌شوم، به استقبالم مى‌‌آيد و هر گاه [از خانه] خارج مى‌‌شوم، بدرقه‌‌ام مى‌‌كند و هر گاه مرا اندوهگين مى‌‌بيند، مى‌‌گويد: چرا اندوهگينى؟ اگر غمِ روزى‌‌ات را مى‌‌خورى، غير تو (خداوند)، آن را برايت ضمانت كرده است و اگر غم آخرتت را دارى، پس خداوند بر اندوهت بيفزايد.

پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «خداوند، كارگرانى دارد و اين زن، يكى از كارگران اوست. براى او نصف پاداش شهيد در نظر گرفته شده است».

495. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كَتَبَ اللّهُ الجِهادَ عَلى رِجالِ اُمَّتي، وَالغَيرَةَ عَلى نِساءِ اُمَّتي؛ فَمَن صَبَرَ مِنهُنَّ وَاحتَسَبَ، أعطاهَا اللّهُ أجرَ شَهيدٍ.

495. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداوند، جهاد را بر مردان امّت من نوشت و غيرت را بر زنان امّتم. پس هر يك از آنان (زنان) براى خدا صبر كند، خداوند، اجر يك شهيد را به او عطا فرمايد.

3 / 19 ـ 14: المَرأَةُ إذا ماتَت بَينَ الحَملِ وَالفِطامِ

3 / 19 ـ 14: زنى كه در زمان باردارى و شيردهى بميرد

496. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لِلمَرأَةِ ما بَينَ حَملِها إلى وَضعِها إلى فِطامِها مِنَ الأَجرِ كَالمُرابِطِ في سَبيلِ اللّهِ، فَإِن هَلَكَت فيما بَينَ ذلِكَ كانَ لَها مِثلُ مَنزِلَةِ الشَّهيدِ.

496. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: براى زن از زمان باردارى تا زايمان و تا گرفتن كودك از شير، اجرى همانند اجر مرزبان در راه خداست و اگر در اين مدّت، از دنيا برود، برايش همانند اجر شهيد باشد.

497. الإمام الصادق عليه‌‌السلام ـ في خَبَرٍ طَويلٍ في قِصَّةِ آدَمَ وحَوّاءَ، إلى أن قالَ ـ: فَقالَت حَوّاءُ: أسأَ لُكَ يا رَبِّ أن تُعطِيَني كَما أعطَيتَ آدَمَ، فَقالَ الرَّبُّ تَعالى: إنّي وَهَبتُكِ الحَياءَ وَالرَّحمَةَ وَالاُنسَ، وكَتَبتُ لَكِ مِن ثَوابِ الاِغتِسالِ وَالوِلادَةِ ما لَو رَأَيتيهِ مِنَ الثَّوابِ الدّائِمِ وَالنَّعيمِ المُقيمِ وَالمُلكِ الكَبيرِ، لَقَرَّت عَينُكِ. يا حَوّاءُ، أيُّمَا امرَأَةٍ ماتَت في وِلادَتِها حَشَرتُها مَعَ الشُّهَداءِ. يا حَوّاءُ، أيُّمَا امرَأَةٍ أخَذَهَا الطَّلقُ إلاّ كَتَبتُ لَها أجرَ شَهيدٍ، فَإِن سَلِمَت ووَلَدَت غَفَرتُ لَها ذُنوبَها ولَو كانَت مِثلَ زَبَدِ البَحرِ ورَملِ البَرِّ ووَرَقِ الشَّجَرِ، وإن ماتَت صارَت شَهيدَةً.

497. امام صادق عليه‌‌السلام ـ در خبرى طولانى پيرامون داستان آدم و حوا، تا آن كه فرمود ـ: حوّا گفت: اى پروردگار من! از تو مى‌‌خواهم كه به من نيز عطا كنى، چنان كه به آدم عطا فرمودى. خداوند متعال فرمود: «من به تو حيا و مهربانى و اُنس بخشيدم و براى غسل كردن و زايمان، چنان پاداشى برايت نوشتم كه اگر آن پاداش پاينده و نعمت جاويدان و مُلك بزرگ را مى‌‌ديدى، شادمان مى‌‌گشتى. اى حوّا! هر زنى كه در هنگام زايمان بميرد، او را با شهدا محشور مى‌‌كنم. اى حوّا! هر زنى كه درد زايمان بگيرد، برايش اجر يك شهيد را مى‌‌نويسم. اگر به سلامت زايمان كرد، گناهانش را مى‌‌آمرزم، اگر چه به اندازه كف دريا و ريگ بيابان و برگ درختان باشد، و اگر [در آن حال] مُرد، شهيد است».

3 / 19 ـ 15: مَن وَصَلَ رَحِمَهُ بِنَفسِهِ ومالِهِ

3 / 19 ـ 15: كسى كه با جان و مال خود از خويشاوندانش حمايت مى‌‌كند

498. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن مَشى إلى ذي قَرابَةٍ بِنَفسِهِ ومالِهِ لِيَصِلَ رَحِمَهُ، أعطاهُ اللّهُ عز و جل أجرَ مِئَةِ شَهيدٍ، ولَهُ بِكُلِّ خُطوَةٍ أربَعونَ ألفَ حَسَنَةٍ، ومُحِيَ عَنهُ أربَعونَ ألفَ سَيِّئَةٍ، ورُفِعَ لَهُ مِنَ الدَّرَجاتِ مِثلُ ذلِكَ، وكَأَنَّما عَبَدَ اللّهَ مِئَةَ سَنَةٍ صابِرا مُحتَسِبا.

498. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس با جان و مال خود به راه افتد تا به خويشاوندانش كمك كند، خداى عز و جل، پاداش صد شهيد را به او عطا مى‌‌فرمايد و براى هر گامى [كه برمى‌‌دارد]، چهل‌‌هزار كار نيك برايش نوشته مى‌‌شود و چهل‌‌هزار كار بد از او زدوده مى‌‌گردد و همين اندازه، درجه‌‌اش بالا مى‌‌رود، و چنان باشد كه صد سال با شكيبايى و براى رضاى خدا، خداوند را عبادت كرده است.

3 / 19 ـ 16: مَن أعانَ مُسلِما أو مَشى في قَضاءِ حاجَتِهِ

3 / 19 ـ 16: كسى كه مسلمانى را يارى رساند يا براى رفع نياز او گامى بردارد

499. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أعانَ أخاهُ المُسلِمَ بِكَلِمَةٍ أو مَشى لَهُ خُطوَةً، حَشَرَهُ اللّهُ عز و جل يَومَ القِيامَةِ مَعَ الأَنبِياءِ وَالرُّسُلِ آمِنا، وأَعطاهُ عَلى ذلِكَ أجرَ سَبعينَ شَهيدا قُتِلوا في سَبيلِ اللّهِ.

499. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس به برادر مسلمانش با كلمه‌‌اى كمك كند يا برايش قدمى بردارد، خداى عز و جل در روز قيامت، او را با پيامبران و رسولان، در امن و امان محشور مى‌‌فرمايد و براى اين كار او، اجر هفتاد شهيد كه در راه خدا كشته شده‌‌اند، عطايش مى‌‌كند.

3 / 19 ـ 17: مَن كَظَمَ غَيظَهُ

3 / 19 ـ 17: كسى كه خشم خود را فرو خورَد

500. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن كَظَمَ غَيظا وهُوَ قادِرٌ عَلى إنفاذِهِ وحَلُمَ عَنهُ، أعطاهُ اللّهُ أجرَ شَهيدٍ.

500. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس خشم خود را با آن كه مى‌‌تواند بروزش دهد، فرو خورَد و بردبارى ورزد، خداوند، پاداش شهيد را به او عطا مى‌‌فرمايد.

3 / 19 ـ 18: مَن قَدَرَ فَعَفَّ

3 / 19 ـ 18: كسى كه بتواند گناه كند و پاك‌‌دامنى ورزد

501. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: مَا المُجاهِدُ الشَّهيدُ في سَبيلِ اللّهِ بِأَعظَمَ أجرا مِمَّن قَدَرَ فَعَفَّ، لَكادَ العَفيفُ أن يَكونَ مَلَكا مِنَ المَلائِكَةِ.

501. امام على عليه‌‌السلام: كسى كه در راه خدا جهاد كند و شهيد شود، اجرش بزرگ‌‌تر از كسى نيست كه بتواند گناه كند و پاك‌‌دامنى ورزد. انسان پاك‌‌دامن، نزديك است كه فرشته‌‌اى از فرشتگان خدا شود.

3 / 19 ـ 19: مَن رَدَّ عادِيَةَ ماءٍ أو نارٍ

3 / 19 ـ 19: كسى كه خطر آب يا آتش را دور سازد

502. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن رَدَّ عادِيَةَ ماءٍ أو عادِيَةَ نارٍ فَلَهُ أجرُ شَهيدٍ.

502. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس خطر آب يا آتشى را دفع كند، پاداش شهيد را دارد.

3 / 19 ـ 20: مَن سَأَلَ اللّهَ الشَّهادَة

3 / 19 ـ 20: كسى كه از خدا شهادت بخواهد

503. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن قاتَلَ في سَبيلِ اللّهِ فُواقَ ناقَةٍ فَقَد وَجَبَت لَهُ الجَنَّةُ، ومَن سَأَلَ اللّهَ القَتلَ مِن نَفسِهِ صادِقا ثُمَّ ماتَ أو قُتِلَ فَإِنَّ لَهُ أجرَ شَهيدٍ.

503. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس به اندازه فاصله زمانى ميان دو دوشيدن شتر، در راه خدا جنگ و جهاد نمايد بهشت بر او واجب گردد و هر كس صادقانه از خداوند شهادت را بخواهد، سپس بميرد يا كشته شود، اجر شهيد را داراست.

504. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن سَأَلَ اللّهَ الشَّهادَةَ بِصِدقٍ بَلَّغَهُ اللّهُ مَنازِلَ الشُّهَداءِ وإن ماتَ عَلى فِراشِهِ.

504. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كه صادقانه از خداوند، شهادت را درخواست كند، خداوند، او را به جايگاه‌‌هاى شهيدان مى‌‌رساند، اگر چه در بستر خود بميرد.

505. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن جُرِحَ جَرحا في سَبيلِ اللّهِ جاءَ يَومَ القِيامَةِ لَونُهُ لَونُ الزَّعفَرانِ، وريحُهُ ريحُ المِسكِ، عَلَيهِ طابَعُ الشُّهَداءِ. ومَن سَأَلَ اللّهَ الشَّهادَةَ مُخلِصا أعطاهُ اللّهُ أجرَ شَهيدٍ وإن ماتَ عَلى فِراشِهِ.

505. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس در راه خدا زخمى بردارد، روز قيامت، در حالى مى‌‌آيد كه رنگش زعفرانى است و بويش بوى مُشك است و بر او مُهر شهيدان است و هركس شهادت را مخلصانه از خدا بطلبد، خداوند، پاداش شهيد را به او عطا مى‌‌كند، اگر چه در بستر بميرد.

506. الإمام الرضا عليه‌‌السلام: يَابنَ شَبيبٍ، إن سَرَّكَ أن يَكونَ لَكَ مِنَ الثَّوابِ مِثلُ ما لِمَنِ استُشهِدَ مَعَ الحُسَينِ بنِ عَلِيٍّ عليه‌‌السلام، فَقُل مَتى ذَكَرتَهُ: يا لَيتَني كُنتُ مَعَهُم فَأَفوزَ فَوزا عَظيما.

506. امام رضا عليه‌‌السلام: اى پسر شَبيب! اگر خوش‌‌حال مى‌‌شوى كه ثوابى همانند شهيدشدگان با حسين بن على عليه‌‌السلام داشته باشى، هر وقت به ياد حسين عليه‌‌السلام افتادى، بگو: اى كاش با آنها مى‌‌بودم و به رستگارىِ بزرگى، نائل مى‌‌شدم!».

3 / 19 ـ 21: مَن ضَمِنَ وَصِيَّةَ المَيِّتِ في أمرِ الحَجِّ

3 / 19 ـ 21: كسى كه وصيّت ميّت را براى حج گزاردن ضمانت مى‌‌كند

507. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن ضَمِنَ وَصِيَّةَ المَيِّتِ في أمرِ الحَجِّ... فَإِن قامَ بِها مِن عامِهِ كَتَبَ اللّهُ لَهُ بِكُلِّ دِرهَمٍ ثَوابَ حَجَّةٍ وعُمرَةٍ، فَإِن ماتَ ما بَينَهُ وبَينَ القابِلِ ماتَ شَهيدا، وكَتَبَ لَهُ ما بَينَهُ وبَينَ القابِلِ كُلَّ يَومٍ ولَيلَةٍ ثَوابَ شَهيدٍ، وقَضى لَهُ حَوائِجَ الدُّنيا وَالآخِرَةِ.

507. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس [اجراى] وصيّت ميّت را براى حج گزاردن ضمانت كند... اگر همان سال آن‌‌را انجام دهد، خداوند به ازاى هر درهم [كه هزينه مى‌‌كند]، پاداش يك حج و عمره براى او مى‌‌نويسد، و چنانچه در فاصله آن سال تا سال آينده بميرد، شهيد مرده است و در فاصله آن سال تا سال آينده، در هر روز و شبى، پاداش يك شهيد را برايش مى‌‌نويسد و نيازهاى دنيا و آخرتش را برآورده مى‌‌سازد.

3 / 19 ـ 22: زائِرُ أميرِ المُؤمِنينَ عليه‌‌السلام

3 / 19 ـ 22: زائر امير مؤمنان عليه‌‌السلام

508. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن زارَ أميرَ المُؤمِنينَ عليه‌‌السلام عارِفا بِحَقِّهِ غَيرَ مُتَجَبِّرٍ ولا مُتَكَبِّرٍ، كَتَبَ اللّهُ لَهُ أجرَ مِئَةِ ألفِ شَهيدٍ.

508. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس با شناخت حقّ امير مؤمنان عليه‌‌السلام و به دور از غرور و تكبّر، او را زيارت كند، خداوند، برايش مزد صدهزار شهيد را مى‌‌نويسد.

3 / 19 ـ 23: زائِرُ الحُسَينِ عليه‌‌السلام

3 / 19 ـ 23: زائر امام حسين عليه‌‌السلام

509. تهذيب الأحكام عن داود بن فرقد: قُلتُ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام: ما لِمَن زارَ الحُسَينَ عليه‌‌السلام في كُلِّ شَهرٍ مِنَ الثَّوابِ؟ قالَ: لَهُ مِنَ الثَّوابِ ثَوابُ مِئَةِ ألفِ شَهيدٍ مِثلِ شُهَداءِ بَدرٍ.

509. تهذيب الأحكام ـ به نقل از داوود بن فَرقَد ـ: به امام صادق عليه‌‌السلام گفتم: پاداش كسى كه حسين عليه‌‌السلام را در هر ماه زيارت مى‌‌كند، چيست؟ فرمود: «پاداش او، مانند پاداش صدهزار شهيد از شهيدان بدر است.

3 / 19 ـ 24: زائِرُ الإِمامِ الرِّضا عليه‌‌السلام

3 / 19 ـ 24: زائر امام رضا عليه‌‌السلام

510. كتاب من لا يحضره الفقيه عن حمزة بن حمران عن الإمام الصادق عليه‌‌السلام: يُقتَلُ حَفَدَتي بِأَرضِ خُراسانَ في مَدينَةٍ يُقالُ لَها: طوسُ، مَن زارَهُ إلَيها عارِفا بِحَقِّهِ أخَذتُهُ بِيَدي يَومَ القِيامَةِ وأَدخَلتُهُ الجَنَّةَ وإن كانَ مِن أهلِ الكَبائِرِ.

قالَ: قُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ، وما عِرفانُ حَقِّهِ؟

قالَ: يَعلَمُ أنَّهُ إمامٌ مُفتَرَضُ الطّاعَةِ، غَريبٌ شَهيدٌ. مَن زارَهُ عارِفا بِحَقِّهِ أعطاهُ اللّهُ عز و جل أجرَ سَبعينَ شَهيدا مِمَّنِ استُشهِدَ بَينَ يَدَي رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله عَلى حَقيقَةٍ.

510. كتاب من لا يحضره الفقيه ـ به نقل از حمزة بن حمران ـ: امام صادق عليه‌‌السلام فرمود: «نواده من در خاك خراسان، در شهرى كه به آن توس مى‌‌گويند، كشته مى‌‌شود. هر كس در آن جا به زيارت او رَوَد در حالى كه حقّش را بشناسد، روز قيامت، من دستش را مى‌‌گيرم و به بهشت مى‌‌برم، اگر چه اهل گناهان كبيره باشد».

گفتم: فدايت شوم! مراد از شناخت حقّ او چيست؟

فرمود: «معتقد باشد كه او امامى است كه اطاعتش واجب و غريب و شهيد است. هر كس او را زيارت كند در حالى كه حقّش را بشناسد، خداى عز و جل، به او اجر هفتاد شهيد از شهدايى را مى‌‌دهد كه حقيقتا در ركاب پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به شهادت رسيدند».

511. الإمام الرضا عليه‌‌السلام: ألا فَمَن زارَني في غُربَتي كَتَبَ اللّهُ عز و جل لَهُ أجرَ مِئَةِ ألفِ شَهيدٍ، ومِئَةِ ألفِ صِدّيقٍ، ومِئَةِ ألفِ حاجٍّ ومُعتَمِرٍ، ومِئَةِ ألفِ مُجاهِدٍ، وحُشِرَ في زُمرَتِنا، وجُعِلَ فِي الدَّرَجاتِ العُلى مِنَ الجَنَّةِ رَفيقَنا.

511. امام رضا عليه‌‌السلام: آگاه باشيد كه هر كس مرا در غربتم زيارت كند، خداى عز و جل برايش اجر صدهزار شهيد و صدهزار صدّيق و صدهزار حج‌‌گزار و عمره‌‌گزار و صدهزار مجاهد را بنويسد و در گروه ما محشور شود و در درجاتِ عالى بهشت، با ما باشد.

3 / 19 ـ 25: العاشِقُ العَفيفُ

3 / 19 ـ 25: عاشق پاك‌‌دامن

512. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن عَشِقَ وكَتَمَ وعَفَّ فَماتَ فَهُوَ شَهيدٌ.

512. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كه عاشق شود و [عشق خويش را] كتمان كند و پاك‌‌دامنى ورزد و با اين حال بميرد، او شهيد است.

3 / 19 ـ 26: التّاجِرُ الصَّدوقُ

3 / 19 ـ 26: بازرگان راستگو

513. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: التّاجِرُ الصَّدوقُ بِمَنزِلَةِ الشَّهيدِ عِندَ اللّهِ تَعالى يَومَ القِيامَةِ.

513. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: بازرگان راستگو، در روز قيامت نزد خداوند متعال، جايگاه شهيد را دارد.

3 / 19 ـ 27: هذِهِ الأَشخاصُ

3 / 19 ـ 27: اين كسان

514. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن جَلَبَ طَعاما إلى مِصرٍ مِن أمصارِ المُسلِمينَ فَباعَهُ بِسِعرِ يَومِهِ، كانَ لَهُ عِندَ اللّهِ أجرَ شَهيدٍ في سَبيلِ اللّهِ عز و جل.

514. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس طعامى را به شهرى از شهرهاى مسلمانان ببرد و آن را به قيمت روز بفروشد، برايش نزد خداى عز و جل، اجر شهيد باشد.

515. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الطّاعونُ شَهادَةٌ لِكُلِّ مُسلِمٍ.

515. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: [مرگ با] طاعون، براى هر مسلمانى، شهادت است.

516. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الطّاعونُ شَهادَةٌ لاُِمَّتي ووَخزُ أعدائِكُم مِنَ الجِنِّ، يَخرُجُ في آباطِ الرِّجالِ ومَراقِّها، الفارُّ مِنهُ كَالفارِّ مِنَ الزَّحفِ، وَالصّابِرُ عَلَيهِ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ.

516. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: [مردن با] طاعون، شهادتى براى [افراد] امّت من است و [آن] نيشى است از سوى دشمنان جنّى شما [كه به شما زده مى‌‌شود]، در زير بغل‌‌ها و تهى‌‌گاه‌‌هاى مردان بيرون مى‌‌زند. گريزنده از آن، همانند گريزنده از ميدان جنگ است و شكيباى بر آن، همچون مجاهد در راه خداست.

517. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ حينَ سَأَلَتهُ عائِشَةُ عَنِ الطّاعونِ ـ: عَذابٌ يَبعَثُهُ اللّهُ تَعالى عَلى مَن يَشاءُ، وإنَّ اللّهَ جَعَلَهُ رَحمَةً لِلمُؤِنينَ. لَيسَ مِن أحَدٍ يَقَعُ الطّاعونُ فَيَمكُثُ في بَلَدِهِ صابِرا مُحتَسِبا يَعلَمُ أنَّهُ لا يُصيبُهُ إلاّ ما كَتَبَ اللّهُ لَهُ، إلاّ كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ شَهيدٍ.

517. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ در پاسخ به عايشه كه پرسيد: طاعون چيست؟ ـ: عذابى است كه خداى متعال بر هر كس بخواهد، مى‌‌فرستد و خداوند، آن را رحمتى براى مؤمنان قرار داده است. هيچ كس نيست كه طاعون بيايد و او در شهرش بماند و براى خدا صبر كند و بداند كه جز آنچه خداوند برايش نوشته [و مقدّر كرده]است، به او نمى‌‌رسد، مگر اين كه برايش اجرى همانند اجر شهيد باشد.

518. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يَأتِي الشُّهَداءُ وَالمُتَوَفّونَ بِالطّاعونِ، فَيَقولُ أصحابُ الطّاعونِ: نَحنُ شُهَداءُ، فَيُقالُ: اُنظُروا فَإِن كانَت جِراحُهُم كَجِراحِ الشُّهَداءِ تَسيلُ دَما ريحَ المِسكِ فَهُم شُهَداءُ. فَيَجِدونَهُم كَذلِكَ.

518. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: [روز قيامت] شهدا و كسانى كه با طاعون مرده‌‌اند، مى‌‌آيند و طاعون‌‌زدگان مى‌‌گويند: ما شهيديم. پس گفته مى‌‌شود: بنگريد، اگر از زخم‌‌هايشان مانند زخم‌‌هاى شهدا خون مُشك‌‌بو جارى است، آنها شهيدند. پس آنان را چنين مى‌‌يابند.

519. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن خَرَجَ في سَبيلِ اللّهِ فَماتَ أو قُتِلَ فَهُوَ شَهيدٌ.

519. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس در راه خدا [از خانه‌‌اش] خارج شود و بميرد يا كشته شود، شهيد است.

520. سنن أبي داود عن قيس بن شماس: جاءَتِ امرَأَةٌ إلَى النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله... تَسأَلُ عَنِ ابنِها وهُوَ مَقتولٌ... فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ابنُكِ لَهُ أجرُ شَهيدَينِ، قالَت: ولِمَ ذاكَ يا رَسولَ اللّهِ؟ قالَ: لِأَ نَّهُ قَتَلَهُ أهلُ الكِتابِ.

520. سنن أبى داوود ـ به نقل از قيس بن شماس ـ: زنى نزد پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله آمد... تا در باره پسرش ـ كه كشته شده بود ـ، سؤال كند...

پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «پسر تو اجر دو شهيد دارد».

زن گفت: چرا، اى پيامبر خدا!

فرمود: «چون به دست اهل كتاب، كشته شد».

521. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن كَتَبَ عَنّي أربَعينَ حَديثا رَجاءَ أن يَغفِرَ اللّهُ لَهُ، غَفَرَ لَهُ وأَعطاهُ ثَوابَ الشُّهَداءِ.

521. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس به اميد آن كه خدا او را بيامرزد، چهل حديث از من بنويسد، خداوند، او را مى‌‌آمرزد و پاداش شهيد عطايش مى‌‌كند.

522. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن مَشى في إصلاحٍ بَينَ امرَأَةٍ وزَوجِها أعطاهُ اللّهُ تَعالى أجرَ ألفِ شَهيدٍ قُتِلوا في سَبيلِ اللّهِ حَقّا.

522. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس براى سازش دادن ميان زن و شوهرى قدمى بردارد، خداوند متعال، پاداش هزار شهيد كه به راستى در راه خدا كشته شده‌‌اند، به او عطا مى‌‌فرمايد.

523. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: من شَفَعَ لِأَخيهِ شَفاعَةً طَلَبَها إلَيهِ؛ نَظَرَ اللّهُ عز و جل إلَيهِ، وكانَ حَقّا عَلَى اللّهِ أن لا يُعَذِّبَهُ أبَدا. فَإِن هُوَ شَفَعَ لِأَخيهِ مِن غَيرِ أن يَطلُبَها كانَ لَهُ أجرُ سَبعينَ شَهيدا.

523. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس به درخواست برادر دينى‌‌اش براى او ميانجيگرى كند خداوند متعال به نظر كند و بر خداست كه هيچوقت او را عذاب نكند و اگر بدون درخواست برادرش، براى او وساطتى كند، اجر هفتاد شهيد را داشته باشد.

524. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ لِعَلِيٍّ عليه‌‌السلام ـ: مَن كانَ في خِدمَةِ العِيالِ فِي البَيتِ ولَم يَأنَف، كَتَبَ اللّهُ تَعالَى اسمَهُ في ديوانِ الشُّهَداءِ، وكَتَبَ اللّهُ لَهُ بِكُلِّ يَومٍ ولَيلَةٍ ثَوابَ ألفِ شَهيدٍ، وكَتَبَ لَهُ بِكُلِّ قَدَمٍ ثَوابَ حَجَّةٍ وعُمرَةٍ.

524. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ به على عليه‌‌السلام ـ: هر كس در خانه به خانواده‌‌اش خدمت كند و ننگش نيايد، خداوند متعال، نام او را در دفتر شهدا ثبت مى‌‌كند و هر روز و شب برايش پاداش هزار شهيد را مى‌‌نويسد و براى هر قدمش، ثواب يك حجّ و يك عمره مى‌‌نگارد.

525. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الشُّهَداءُ خَمسَةٌ: المَطعونُ، وَالمَبطونُ، وَالغَريقُ، وصاحِبُ الهَدمِ، وَالشَّهيدُ في سَبيلِ اللّهِ عز و جل.

525. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: شهيدان، پنج دسته‌‌اند: كسى كه به بيمارى طاعون در گذرد، و كسى كه بر اثر قولنج بميرد، و كسى كه غرق شود، و كسى كه [ناخودآگاه] زير آوار مانَد، و كسى كه در راه خداوند عز و جل به شهادت برسد.

526. مسند زيد عن زيد بن الإمام زين العابدين عن آبائه عليهم‌‌السلام عن رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أتَدرونَ مَنِ الشَّهيدُ مِن اُمَّتي؟ قالوا: نَعَم، الَّذي يُقتَلُ في سَبيلِ اللّهِ تَعالى صابِرا مُحتَسِبا! قالَ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ شُهَداءَ اُمَّتي إذا لَقَليلٌ! الشَّهيدُ: الَّذي ذَكَرتُم، وَالطَّعينُ، وَالمَبطونُ، وصاحِبُ الهَدمِ، وَالغَريقُ، وَالمَرأَةُ تَموتُ جُمعا.

قالوا: وكَيفَ تَموتُ المَرأَةُ جُمعا؟ قالَ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يَعتَرِضُ وَلَدُها في بَطنِها فَتَموتُ.

526. مسند زيد ـ به نقل از زيد، پسر امام زين العابدين عليه‌‌السلام، از پدرانش عليهم‌‌السلام ـ: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «آيا مى‌‌دانيد چه كسى از امّت من شهيد است؟».

اصحاب گفتند: آرى. كسى كه در راه خدا مى‌‌جنگد و به دشمن پشت نمى‌‌كند تا كشته شود.

پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «در اين صورت، شهيدان امّت من اندك‌‌اند. شهيد، كسى است كه شما گفتيد و نيز كسى كه بر اثر طاعون در گذرد و كسى كه بر اثر قولنج بميرد و كسى كه زير آوار مانَد يا غرق شود و زنى كه جُمْعا بميرد».

پرسيدند: زن چگونه جُمعاً مى‌‌ميرد؟

فرمود: «بچّه‌‌اش در شكم او گير كند و بميرد».

527. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الغَريقُ شَهيدٌ، وَالحَريقُ شَهيدٌ، وَالغَريبُ شَهيدٌ، وَالمَلدوغُ شَهيدٌ، وَالمَبطونُ شَهيدٌ، ومَن يَقَعُ عَلَيهِ البَيتُ فَهُوَ شَهيدٌ، ومَن يَقَعُ مِن فَوقِ البَيتِ فَيَندَقُّ رِجلُهُ أو عُنُقُهُ فَيَموتُ فَهُوَ شَهيدٌ، ومَن تَقَعُ عَلَيهِ الصَّخرَةُ فَهُوَ شَهيدٌ، وَالغَيرى عَلى زَوجِها كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ فَلَها أجرُ شَهيدٍ، ومَن قُتِلَ دونَ مالِهِ فَهُوَ شَهيدٌ، ومَن قُتِلَ دونَ نَفسِهِ فَهُوَ شَهيدٌ، ومَن قُتِلَ دونَ أخيهِ فَهُوَ شَهيدٌ، ومَن قُتِلَ دونَ جارِهِ فَهُوَ شَهيدٌ، وَالآمِرُ بِالمَعروفِ وَالنّاهي عَنِ المُنكَرِ فَهُوَ شَهيدٌ.

527. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه غرق شود، شهيد است. كسى كه با سوختن بميرد، شهيد است. كسى كه در غربت بميرد، شهيد است. كسى كه با گزش يا گزيده شدن بميرد، شهيد است. كسى كه بر اثر شكم درد بميرد، شهيد است. كسى كه خانه بر سرش آوار شود، شهيد است. كسى كه از بام بيفتد و پايش يا گردنش بشكند و بميرد، شهيد است. كسى كه صخره بر او افتد، شهيد است. مرد غيرتمند نسبت به همسرش همانند مجاهد در راه خداست و اجر شهيد را دارد. كسى كه در راه [دفاع از]مال خود بميرد، شهيد است. كسى كه در راه دفاع از جان خود بميرد، شهيد است. كسى كه در راه دفاع از برادرش بميرد، شهيد است. كسى كه در راه دفاع از همسايه‌‌اش بميرد، شهيد است. كسى كه امر به معروف و نهى از منكر كند [و به سبب آن كشته شود]، شهيد است.

528. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الشَّهادَةُ سَبعٌ سِوَى القَتلِ في سَبيلِ اللّهِ: المَطعونُ شَهيدٌ، وَالغَرِقُ شَهيدٌ، وصاحِبُ ذاتِ الجَنبِ شَهيدٌ، وَالمَبطونُ شَهيدٌ، وصاحِبُ الحَريقِ شَهيدٌ، وَالَّذي يَموتُ تَحتَ الهَدمِ شَهيدٌ، وَالمَرأَةُ تَموتُ بِجُمعٍ شَهيدَةٌ.

528. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: غير از كشته شدن در راه خدا، هفت نوع شهادت ديگر وجود دارد: كسى كه با طاعون بميرد، شهيد است؛ كسى كه غرق شود، شهيد است؛ كسى كه با مرض سينه‌‌پهلو بميرد، شهيد است؛ كسى كه بر اثر شكم درد بميرد، شهيد است؛ كسى كه با آتش بسوزد، شهيد است؛ كسى كه زير آوار بميرد، شهيد است؛ و زنى كه باردار بميرد، شهيد است.

529. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: القَتيلُ في سَبيلِ اللّهِ شَهيدٌ، وَالمَبطونُ شَهيدٌ، وَالمَطعونُ شَهيدٌ، وَالنُّفَساءُ شَهيدٌ وَالغَريقُ شَهيدٌ.

529. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه در راه خدا كشته شود، شهيد است. كسى كه بر اثر درد معده بميرد، شهيد است. كسى كه با طاعون بميرد، شهيد است. زنى كه سر زايمان بميرد، شهيد است و كسى كه غرق شود، شهيد است.

530. الإمام العسكري عليه‌‌السلام: ما مِن عَبدٍ ولا أمَةٍ دارى عِبادَ اللّهِ فَأَحسَنَ المُداراةَ، فَلَم يَدخُل بِها في باطِلٍ، ولَم يَخرُج بِها مِن حَقٍّ، إلاّ جَعَلَ اللّهُ عز و جل نَفَسَهُ تَسبيحا، وزَكّى عَمَلَهُ، وأَعطاهُ بَصيرَةً عَلى كِتمانِ سِرِّنا، وَاحتِمالِ الغَيظِ لِما يَسمَعُهُ مِن أعدائِنا، ثَوابَ المُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ في سَبيلِ اللّهِ.

530. امام عسكرى عليه‌‌السلام: هر بنده‌‌اى، از مرد و زن، با بندگان خدا مدارا كند و نيكو مدارا كند، به طورى كه بر اثر آن، نه به باطلى در افتد و نه از مسير حق خارج شود، خداى عز و جل، نَفَس او را تسبيح قرار مى‌‌دهد، و كردارش را پاك مى‌‌گردانَد و به سبب صبرش بر پنهان داشتن اسرار ما و فرو خوردن خشم بر اثر آنچه از دشمنان ما مى‌‌شنود، به او پاداش كسى را كه در راه خدا در خونش غلتيده است، عطا مى‌‌كند.

3 / 20: مَن لَهُ أجرُ المُجاهِدِ

3 / 20: كسانى كه اجر مجاهد دارند

3 / 20 ـ 1: الماشي في عَونِ أخيهِ

3 / 20 ـ 1: كسى كه براى كمك به برادرش گام بر مى‌‌دارد

531. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن مَشى في عَونِ أخيهِ ومَنفَعَتِهِ فَلَهُ ثَوابُ المُجاهِدينَ في سَبيلِ اللّهِ.

531. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه براى كمك به برادر خود و نفع رساندن به او گام بردارد، پاداش مجاهدان در راه خدا را خواهد داشت.

532. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إنَّ المُسلِمَ إذا جاءَهُ أخوهُ المُسلِمُ فَقامَ مَعَهُ في حاجَتِهِ، كانَ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ.

532. امام صادق عليه‌‌السلام: مسلمان، هر گاه برادر مسلمانش [براى حاجتى] نزدش آيد و او براى رفع نيازش با وى برود، همانند مجاهد در راه خداست.

3 / 20 ـ 2: السّاعي في نَفَقَةِ عِيالِهِ

3 / 20 ـ 2: كسى كه براى تأمين هزينه خانواده‌‌اش تلاش كند

533. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن سَعى في نَفَقَةِ عِيالِهِ ووالِدَيهِ، فَهُوَ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ.

533. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه براى تأمين هزينه خانواده‌‌اش و پدر و مادرش تلاش كند، همانند مجاهدِ در راه خداست.

534. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الكادُّ عَلى عِيالِهِ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ.

534. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه براى [كسب روزىِ] خانواده‌‌اش زحمت بكشد، مانند مجاهدِ در راه خداست.

535. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إذا كانَ الرَّجُلُ مُعسِرا، فَيَعمَلُ بِقَدرِ ما يَقوتُ بِهِ نَفسَهُ وأَهلَهُ، ولا يَطلُبُ حَراما، فَهُوَ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ.

535. امام صادق عليه‌‌السلام: هر گاه مردى تنگ‌‌دست باشد و به اندازه نياز خود و خانواده‌‌اش كار كند و در پىِ حرام نرود، همانند مجاهدِ در راه خداست.

536. الإمام الكاظم عليه‌‌السلام: مَن طَلَبَ هذَا الرِّزقَ مِن حِلِّهِ لِيَعودَ بِهِ عَلى نَفسِهِ وعِيالِهِ، كانَ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ عز و جل.

536. امام كاظم عليه‌‌السلام: هر كس اين روزى را از حلالش بجويد تا آن را براى خود و خانواده‌‌اش فراهم آورَد، مانند مجاهدِ در راه خداوند عز و جل است.

3 / 20 ـ 3: الصّابِرُ في غَيبَةِ الإِمامِ المَهدِيِ عليه‌‌السلام

3 / 20 ـ 3: شكيبا بر غيبت امام مهدى عليه‌‌السلام

537. الإمام الحسين عليه‌‌السلام: أما إنَّ الصّابِرَ في غَيبَتِهِ عَلَى الأَذى وَالتَّكذيبِ، بِمَنزِلَةِ المُجاهِدِ بِالسَّيفِ بَينَ يَدَي رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله.

537. امام حسين عليه‌‌السلام: كسى كه در زمان غيبت او (مهدى) بر آزار و انكار ديگران شكيبايى ورزد، به منزله جهاد كننده با شمشير در پيشاپيشِ پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله است.

538. الإمام زين العابدين عليه‌‌السلام: إنَّ أهلَ زَمانِ غَيبَتِهِ القائِلينَ بِإِمامَتِهِ وَالمُنتَظِرينَ لِظُهورِهِ عليه‌‌السلام، أفضَلُ مِن أهلِ كُلِّ زَمانٍ؟ لِأَنَّ اللّهَ تَبارَكَ وتَعالى أعطاهُم مِنَ العُقولِ وَالأَفهامِ وَالمَعرِفَةِ ما صارَت بِهِ الغَيبَةُ عِندَهُم بِمَنزِلَةِ المُشاهَدَةِ، وجَعَلَهُم في ذلِكَ الزَّمانِ بِمَنزِلَةِ المُجاهِدينَ بَينَ يَدَي رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله بِالسَّيفِ.

538. امام زين العابدين عليه‌‌السلام: مردمان زمان غيبت كه به امامت او (مهدى) معتقد و منتظر ظهورش باشند، بهترينِ مردمان هستند؛ زيرا خداوند به اندازه‌‌اى به آنان فهم و خِرد و شناخت داده كه غيبت در نزد آنها به منزله مشاهده است و مردم آن زمان را مانند كسانى كه در مقابل پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به جهاد پرداخته باشند، قرار داده است.

راجع: ص462 (من له أجر الشهيد / المنتظر للإمام القائم عليه‌‌السلام).

ر. ك: ص463 (كسانى كه اجر شهيد را دارند / منتظران امام قائم عليه‌‌السلام).

3 / 20 ـ 4: طالِبُ العِلمِ

3 / 20 ـ 4: جوينده دانش

539. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن جاءَ مَسجِدي هذا لَم يَأتِهِ إلاّ لِخَيرٍ يَتَعَلَّمُهُ أو يُعَلِّمُهُ، فَهُوَ بِمَنزِلَةِ المُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ.

539. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس به مسجد من بيايد و هدفى جز ياد گرفتن و يا ياد دادن نيكى نداشته باشد، مانند مجاهد در راه خداست.

540. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: الشّاخِصُ في طَلَبِ العِلمِ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ.

540. امام على عليه‌‌السلام: ره‌‌سپار در جستجوى دانش، مانند مجاهد در راه خداست.

3 / 20 ـ 5: الجالِبُ إلى سوقِ المُسلِمينَ

3 / 20 ـ 5: آورنده كالا به بازار مسلمانان

541. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الجالِبُ إلى سوقِنا كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ، وَالمُحتَكِرُ في سوقِنا كَالمُلحِدِ في كِتابِ اللّهِ.

541. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: آورنده كالا به بازار ما، همانند جهاد كننده در راه خداست و احتكار كننده در بازار ما، همانند كسى است كه در كتاب خدا، كج‌‌روى مى‌‌كند.

3 / 20 ـ 6: العامِلُ الأَمينُ

3 / 20 ـ 6: كارگر درستكار

542. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: العامِلُ إذَا استُعمِلَ فَأَخَذَ الحَقَّ وأَعطَى الحَقَّ، كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ حَتّى يَرجِعَ إلى بَيتِهِ.

542. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كارگر، هر گاه به كار گرفته شود و حق بگيرد و حق بدهد (منصفانه مزد بگيرد و وظيفه‌‌اش را درست انجام دهد) تا زمانى كه به خانه‌‌اش برگردد، همچون مجاهد در راه خداست.

3 / 20 ـ 7: الصّابِرُ عَن مَعصِيَةِ اللّهِ

3 / 20 ـ 7: كسى كه در ترك معصيت خدا شكيبا باشد

543. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن صَبَرَ عَن مَعصِيَةِ اللّهِ، فَهُوَ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ.

543. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس در ترك معصيت خدا شكيبا باشد، همانند مجاهد در راه خداست.

3 / 20 ـ 8: المَرأَةُ إذا حَمَلَت

3 / 20 ـ 8: زن باردار

544. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ لاُِمِّ سَلَمَةَ ـ: يا اُمَّ سَلَمَةَ، إنَّ المَرأَةَ إذا حَمَلَت كانَ لَها مِنَ الأَجرِ كَمَن جاهَدَ بِنَفسِهِ ومالِهِ في سَبيلِ اللّهِ عز و جل.

544. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ به اُمّ سلمه ـ: اى اُمّ سلمه! زن، زمانى كه باردار است، برايش اجرى همانند اجر كسى است كه با جان و مال خود در راه خدا جهاد مى‌‌كند.

3 / 20 ـ 9: الحافِظُ نَفسَهُ عِنَد الغَضَبِ

3 / 20 ـ 9: كسى كه در هنگام خشم، خوددار است

545. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ألا ومَن حَفِظَ نَفسَهُ عِندَ الغَضَبِ، فَهُوَ كَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ.

545. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: آگاه باشيد كه هر كس در هنگام خشم، خوددار باشد، همانند مجاهد در راه خداست.

3 / 20 ـ 10: المُنفِقُ

3 / 20 ـ 10: انفاق كننده

546. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: أنفِقوا مِمّا رَزَقَكُمُ اللّهُ عز و جل، فَإِنَّ المُنفِقَ بِمَنزِلَةِ المُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ.

546. امام على عليه‌‌السلام: از آنچه خداى عز و جل، روزىِ شما كرده است، انفاق كنيد؛ زيرا انفاق كننده، به سان مجاهد در راه خداست.

3 / 20 ـ 11: الحَسَنُ الخُلُقِ

3 / 20 ـ 11: خوش اخلاق

547. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ اللّهَ لَيُعطِي العَبدَ مِنَ الثَّوابِ عَلى حُسنِ الخُلُقِ كَما يُعطِي المُجاهِدَ في سَبيلِ اللّهِ، يَغدو عَلَيهِ الأَجرُ ويَروحُ.

547. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: خداوند براى خوش‌‌خويىِ بنده، ثوابى برابر با مجاهد در راه خدا مى‌‌دهد؛ بام و شام به او اجر مى‌‌رسد.

3 / 20 ـ 12: المُرابِطُ في سَبيلِ اللّهِ

3 / 20 ـ 12: كسى كه در راه خدا مرزبانى كند

548. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن ماتَ مُرابِطا في سَبيلِ اللّهِ، جَرى لَهُ أجرُ مُجاهِدٍ إلى يَومِ القِيامَةِ.

548. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس هنگام مرزبانى در راه خدا بميرد، تا روز قيامت، اجر مجاهد برايش جريان مى‌‌يابد.

3 / 20 ـ 13: شيعَةُ عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ عليه‌‌السلام

3 / 20 ـ 13: شيعه على بن ابى‌‌طالب عليه‌‌السلام

549. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: أنتُم وَاللّهِ عَلى فُرُشِكُم نِيامٌ لَكُم أجرُ المُجاهِدينَ.

549. امام صادق عليه‌‌السلام: به خدا سوگند، شما (شيعيان) [حتّى] زمانى كه در بسترهايتان خُفته‌‌ايد، اجر مجاهدان را داريد.

550. عنه عليه‌‌السلام: أنتُم في تَصافُحِكُم في مِثلِ أجورِ المُجاهِدينَ.

550. امام صادق عليه‌‌السلام: شما (شيعيان) در مصافحه كردن‌‌هايتان همانند اجر مجاهدان را داريد.

3 / 21: مَن لَهُ ثَوابُ الحَجِّ المَبرورِ

3 / 21: كسانى كه پاداش حجّ پذيرفته دارند

3 / 21 ـ 1: قاضي حاجَةِ المُسلِمِ

3 / 21 ـ 1: برآورنده نياز مسلمان

551. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن قَضى لِأَخيهِ المُسلِمِ حاجَةً، كانَ لَهُ مِنَ الأَجرِ كَمَن حَجَّ وَاعتَمَرَ.

551. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس براى برادر مسلمانش نيازى را برآورده سازد، برايش اجرى همانند اجر كسى است كه حجّ وعمره به جا مى‌‌آورد.

552. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: مَن مَشى في حاجَةِ أخيهِ المُسلِمِ أظَلَّهُ اللّهُ بِخَمسَةٍ وسَبعينَ ألفَ مَلَكٍ، ولَم يَرفَع قَدَما إلاّ كَتَبَ اللّهُ لَهُ حَسَنَةً، وحَطَّ عَنهُ بِها سَيِّئَةً، ويَرفَعُ لَهُ بِها دَرَجَةً، فَإِذا فَرَغَ مِن حاجَتِهِ كَتَبَ اللّهُ عز و جل لَهُ بِها أجرَ حاجٍّ ومُعتَمِرٍ.

552. امام باقر عليه‌‌السلام: هر كس براى [رفع] نياز برادر مسلمانش حركت كند، خداوند با هفتاد و پنج هزار فرشته بر او سايه مى‌‌افكند و هر قدمى كه بردارد، خداوند برايش يك كار نيك مى‌‌نويسد و يك گناه از او را مى‌‌زدايد و او را يك درجه بالا مى‌‌برد و چون نياز او را برآورده ساخت [و كارش را انجام داد و مشكل او را حل كرد]، خداوند به ازاى آن برايش اجر حج‌‌گزار و عمره‌‌گزار را مى‌‌نويسد.

553. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن سَعى في حاجَةِ أخيهِ الُمسلِمِ فَاجتَهَدَ فيها فَأَجرَى اللّهُ عَلى يَدَيهِ قَضاءَها، كَتَبَ اللّهُ عز و جل لَهُ حَجَّةً وعُمرَةً وَاعتِكافَ شَهرَينِ فِي المَسجِدِ الحَرامِ وصِيامَهُما. وإنِ اجتَهَدَ فيها ولَم يُجرِ اللّهُ قَضاءَها عَلى يَدَيهِ، كَتَبَ اللّهُ عز و جل لَهُ حَجَّةً وعُمرَةً.

553. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كه براى [رفع] حاجت برادر مسلمان خود سعى كند و نهايت تلاش خود را در آن به عمل آورد و خدا روا شدن آن را بر دست او جارى گرداند، خداى عز و جل ثواب يك حجّ و يك عمره و اعتكاف دو ماه در مسجد الحرام و روزه آن دو ماه را برايش مى‌‌نويسد و اگر سعى خود را به عمل آورد و خدا قضاى آن را بر دستش جارى نسازد، ثواب حج و عمره‌‌اى را براى او مى‌‌نويسد.

554. عنه عليه‌‌السلام: مَن مَشى في حاجَةِ أخيهِ المُؤمِنِ فَقَضاها، كَتَبَ اللّهُ لَهُ بِضعا وعِشرينَ حَجَّةً وعُمرَةً. ومَن مَشى فيها ولَم يَقضِها، كَتَبَ اللّهُ لَهُ حَجَّةً وعُمرَةً مَبرورَةً.

554. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس براى [رفع] نياز برادر مؤمنش حركت كند و آن را برآورده سازد، خداوند برايش بيست و اندى حجّ و عمره مى‌‌نويسد و هر كس براى آن حركت كند، ولى نتواند برآورده‌‌اش سازد، خداوند برايش يك حجّ و عمره پذيرفته شده، مى‌‌نويسد.

555. الأمالي للطوسي عن زرعة، عن الإمام الصادق عليه‌‌السلام، قال: قُلتُ لَهُ: أيُّ الأَعمالِ هُوَ أفضَلُ بَعدَ المَعرِفَةِ؟ قالَ: ما مِن شَيءٍ بَعدَ المَعرِفَةِ يَعدِلُ هذِهِ الصَّلاةَ ـ ثُمَّ ذَكَرَ عليه‌‌السلام الزَّكاةَ وَالحَجَّ وغَيرَها، إلى أن قالَ ـ: وَالحَجَّةُ عِندَهُ خَيرٌ مِن بَيتٍ مَملوءٍ ذَهَبا، لا بَل خَيرٌ مِن مِل‌‌ءِ الدُّنيا ذَهَبا وفِضَّةً، تُنفِقُهُ في سَبيلِ اللّهِ عز و جل، وَالَّذي بَعَثَ مُحَمَّدا بِالحَقِّ بَشيرا ونَذيرا، لَقَضاءُ حاجَةِ امرِىٍٔمُسلِمٍ وتَنفيسُ كُربَتِهِ، أفضَلُ مِن حَجَّةٍ وطَوافٍ وحَجَّةٍ وطَوافٍ ـ حَتّى عَقَدَ عَشرا ـ.

555. الأمالى، طوسى ـ به نقل از زرعه ـ: به امام صادق عليه‌‌السلام گفتم: بهترين اعمال بعد از شناخت چيست؟

فرمود: «بعد از شناخت، هيچ عملى با اين نماز برابرى نمى‌‌كند». سپس از زكات و حج و جز اينها نام بُرد تا آن كه فرمود: «و حج، در نزد خداوند، برتر از يك اتاق پُر از طلا، نه، بلكه بهتر از همه دنيايى است كه طلا و نقره شود و در راه خداى عز و جل انفاقش كنى. سوگند به آن كه محمّد را برانگيخت تا نويد و هشدار دهد، برآوردن نياز يك انسان مسلمان و رفع غم و گرفتارى او از يك حجّ و يك طواف، و يك حجّ و يك طواف ـ تا ده تا برشمرد ـ برتر است!».

556. الأمالي للصدوق عن المشمعلّ الأسدي: خَرَجتُ ذاتَ سَنَةٍ حاجّا فَانصَرَفتُ إلى أبي عَبدِ اللّهِ الصّادِقِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عليهماالسلام، فَقالَ: مِن أينَ بِكَ يا مُشمَعِلُّ؟ فَقُلتُ: جُعِلتُ فِداكَ، كُنتُ حاجّا. فَقالَ: أوَ تَدري ما لِلحاجِّ مِنَ الثَّوابِ؟ فَقُلتُ: ما أدري حَتّى تُعلِمَني!

فَقالَ: إنَّ العَبدَ إذا طافَ بِهذَا البَيتِ اُسبوعا وصَلّى رَكعَتَيهِ، وسَعى بَينَ الصَّفا وَالمَروَةِ، كَتَبَ اللّهُ لَهُ سِتَّةَ آلافِ حَسَنَةٍ، وحَطَّ عَنهُ سِتَّةَ آلافِ سَيِّئَةٍ، ورَفَعَ لَهُ سِتَّةَ آلافِ دَرَجَةٍ، وقَضى لَهُ سِتَّةَ آلافِ حاجَةٍ؛ لِلدُّنيا كَذا، وَادَّخَرَ لَهُ لِلآخِرَةِ كَذا.

فَقُلتُ لَهُ: جُعِلتُ فِداكَ، إنّ هذا لَكَثيرٌ!

قالَ: أفَلا اُخبِرُكَ بِما هُوَ أكثَرُ مِن ذلِكَ؟ قالَ: قُلتُ: بَلى. فَقالَ عليه‌‌السلام: لَقَضاءُ حاجَةِ امرِئٍ مُؤمِنٍ أفضَلُ مِن حَجَّةٍ وحَجَّةٍ وحَجَّةٍ ـ حَتّى عَدَّ عَشَرَ حِجَجٍ ـ.

556. الأمالى، صدوق ـ به نقل از مشمعلّ اسدى ـ: سالى به حج رفته بودم. در بازگشت، خدمت امام صادق عليه‌‌السلام رسيدم. ايشان پرسيد: «از كجا مى‌‌آيى، مشمعل؟». گفتم: فدايت شوم! به حج رفته بودم. امام عليه‌‌السلام فرمود: «آيا مى‌‌دانى كه حج‌‌گزار، چه پاداشى دارد؟». گفتم: از شما مى‌‌آموزم. فرمود: «هر گاه بنده، هفت‌‌بار دور اين خانه را طواف كند و دو ركعت نماز طواف بخواند و ميان صفا و مروه سعى كند، خداوند شش‌‌هزار حسنه براى او مى‌‌نويسد و شش‌‌هزار گناه او را مى‌‌بخشايد و شش‌‌هزار درجه بر او مى‌‌افزايد و شش‌‌هزار حاجت دنيوىِ او را برآورده مى‌‌سازد و به همين اندازه براى آخرتش ذخيره مى‌‌كند».

گفتم: فدايت شوم! اينها پاداش بسيارى است!

فرمود: «آيا به چيزى بيشتر و بالاتر از اين آگاهت كنم؟». گفتم: آرى. فرمود: «اداى حاجتى از يك مؤمن، برتراست از حجّى و حجّى و حجّى» و تا ده حج برشمرد.

557. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: قَضاءُ حاجَةِ المُؤمِنِ أفضَلُ مِن ألفِ حَجَّةٍ مُتَقَبَّلَةٍ بِمَناسِكِها.

557. امام صادق عليه‌‌السلام: برآوردن نياز مؤمن، برتر است از هزار حجّى كه با مناسكش پذيرفته شود.

558. عنه عليه‌‌السلام: مَن مَشى في حاجَةِ أخيهِ المُؤمِنِ يَطلُبُ بِذلِكَ ما عِندَ اللّهِ حَتّى تُقضى لَهُ، كَتَبَ اللّهُ عز و جل لَهُ بِذلِكَ مِثلَ أجرِ حَجَّةٍ وعُمرَةٍ مَبرورَتَينِ.

558. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس در راه برآوردن نياز برادر مؤمنش گام بردارد تا برآورده شود و از اين كار، ثواب الهى را بجويد، خداوند عز و جل به پاداش اين كار، برايش ثواب يك حجّ و يك عمره پذيرفته مى‌‌نويسد.

559. عنه عليه‌‌السلام: قَضاءُ حاجَةِ المُسلِمِ أفضَلُ مِن طَوافٍ وطَوافٍ وطَوافٍ، حَتّى بَلَغَ عَشرا.

559. امام صادق عليه‌‌السلام: قضاى حاجت مسلمان، بهتر است از طوافى و طوافى ـ و لفظ طواف را مكرّر فرمود تا به ده طواف رسيد ـ.

3 / 21 ـ 2: زائِرُ قُبورِ أهلِ البَيتِ عليهم‌‌السلام

3 / 21 ـ 2: زائر قبور اهل بيت عليهم‌‌السلام

560. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: إنَّ زِيارَةَ قَبرِ رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله تَعدِلُ حَجَّةً مَعَ رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله مَبرورَةً.

560. امام باقر عليه‌‌السلام: زيارت قبر پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله برابر است با يك حجّ پذيرفته كه همراه پيامبر به جا آورده شود.

561. عنه عليه‌‌السلام: إنَّ زِيارَةَ قَبرِ رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله وزِيارَةَ قُبورِ الشُّهَداءِ وزِيارَةَ قَبرِ الحُسَينِ بنِ عَلِيٍّ عليهماالسلام تَعدِلُ حَجَّةً مَعَ رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله.

561. امام باقر عليه‌‌السلام: زيارت بارگاه پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله و زيارت قبور شهدا [ى احد] و زيارت قبر حسين بن على عليهماالسلام، برابر است با يك حج كه همراه پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به جا آورده شود.

562. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن زارَ أميرَ المُؤمِنينَ عليه‌‌السلام ماشِيا، كَتَبَ اللّهُ لَهُ بِكُلِّ خُطوَةٍ حَجَّةً وعُمرَةً. فَإِن رَجَعَ ماشِيا كَتَبَ اللّهُ لَهُ بِكُلِّ خُطوَةٍ حَجَّتَينِ وعُمرَتَينِ.

562. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس با پاى پياده به زيارت امير مؤمنان عليه‌‌السلام رَوَد، خداوند براى هر قدم او يك حجّ و يك عمره مى‌‌نويسد و اگر پياده برگردد، خداوند براى هر قدمش دو حج و دو عمره مى‌‌نويسد.

563. تهذيب الأحكام عن جعفر بن محمّد بن مالك عن رجاله يرفعه: كُنتُ عِندَ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ الصّادِقِ عليه‌‌السلام ـ وقَد ذُكِرَ أميرُ المُؤمِنينَ عَلِيُّ بنُ أبي طالِبٍ عليه‌‌السلام ـ فَقالَ ابنُ مارِدٍ لِأَبي عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام: ما لِمَن زارَ جَدَّكَ أميرَ المُؤمِنينَ عليه‌‌السلام؟

فَقالَ: يَابنَ مارِدٍ، مَن زارَ جَدّي عارِفا بِحَقِّهِ كَتَبَ اللّهُ لَهُ بِكُلِّ خُطوَةٍ حَجَّةً مَقبولَةً وعُمرَةً مَبرورَةً.

563. تهذيب الأحكام ـ به نقل از جعفر بن محمّد بن مالك، با ذكر سلسله سند خود در حديث ـ: نزد امام جعفر صادق عليه‌‌السلام بودم. از امير مؤمنان على بن ابى طالب عليه‌‌السلام ياد شد. ابن مارِد به امام صادق عليه‌‌السلام گفت: براى كسى كه جدّت امير مؤمنان عليه‌‌السلام را زيارت كند، چه پاداشى است؟

فرمود: «اى پسر مارد! هركس جدّم را با معرفت به حقّ او زيارت كند، خداوند براى هر گام او يك حجّ مقبول و يك عمره پذيرفته مى‌‌نويسد».

564. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن زارَ قَبرَ أبي عَبدِ اللّهِ عليه‌‌السلام، كَتَبَ اللّهُ لَهُ ثَمانينَ حَجَّةً مَبرورَةً.

564. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس قبر ابا عبد اللّه‌‌ الحسين عليه‌‌السلام را زيارت كند، خداوند، هشتاد حجّ پذيرفته برايش مى‌‌نويسد.

565. تهذيب الأحكام عن أحمد بن محمّد بن أبي نصر: قَرَأتُ كِتابَ أبِي الحَسَنِ الرِّضا عليه‌‌السلام بِخَطِّهِ: أبلِغ شيعَتي أنَّ زِيارَتي تَعدِلُ عِندَ اللّهِ ألفَ حَجَّةٍ وأَلفَ عُمرَةٍ مُتَقَبَّلَةٍ كُلِّها.

قالَ: قُلتُ لِأَبي جَعفَرٍ: ألفُ حَجَّةٍ؟ قالَ: إي وَاللّهِ، وأَلفُ ألفِ حَجَّةٍ لِمَن يَزورُهُ عارِفا بِحَقِّهِ.

565. تهذيب الأحكام ـ به نقل از احمد بن محمّد بن ابى نصر ـ: نامه ابو الحسن امام رضا عليه‌‌السلام را با دست‌‌خطّ خود ايشان خواندم [، چنين آمده بود]: «به شيعيانم ابلاغ كن كه زيارت من در نزد خداوند، با هزار حجّ و هزار عمره پذيرفته، برابر است». به ابو جعفر (امام جواد) عليه‌‌السلام گفتم: هزار حج؟ فرمود: «آرى به خدا! و [بلكه] هزارهزار حج براى كسى كه او را با معرفت به حقّش [و اعتقاد به امامتش]زيارت كند».

566. الإمام الرضا عليه‌‌السلام: مَن شَدَّ رَحلَهُ إلى زِيارَتي... وكَتَبَ اللّهُ لَهُ ثَوابَ ألفِ حَجَّةٍ مَبرورَةٍ، وأَلفِ عُمرَةٍ مَقبولَةٍ، وكُنتُ أنَا وآبائي شُفَعاءَهُ يَومَ القِيامَةِ.

566. امام رضا عليه‌‌السلام: هر كس براى زيارت من رخت سفر بربندد...، خداوند برايش ثواب هزار حجّ پذيرفته و هزار عمره قبول شده مى‌‌نويسد و روز قيامت، من و پدرانم شفيع او هستيم.

567. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يا عَلِيُّ، مَن عَمَّرَ قُبورَكُم وتَعاهَدَها فَكَأَنَّما أعانَ سُلَيمانَ بنَ داودَ عَلى بِناءِ بَيتِ المَقدِسِ، ومَن زارَ قُبورَكُم عَدَلَ ذلِكَ لَهُ ثَوابَ سَبعينَ حَجَّةً بَعدَ حَجَّةِ الإِسلامِ.

567. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: اى على! هر كس قبور شما را آباد و به آنها رسيدگى كند، گويا سليمان بن داوود را در ساختن بيت المَقدِس، يارى كرده است. هركس قبور شما را زيارت كند، ثواب آن [زيارت]، برابر با ثواب هفتاد حجّ پس از حجّ واجب است.

568. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن زارَ إماما مُفتَرَضَ الطّاعَةِ بَعدَ وَفاتِهِ، وصَلّى عِندَهُ أربَعَ رَكَعاتٍ، كَتَبَ اللّهُ لَهُ حَجَّةً وعُمرَةً.

568. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس پس از درگذشت امامى كه اطاعت از او واجب است، به زيارتش برود و كنار قبرش چهار ركعت نماز بخواند، خداوند برايش يك حجّ و يك عمره مى‌‌نويسد.

راجع: موسوعة الإمام الحسين عليه‌‌السلام: ج7 ص281 (القسم الثالث عشر: زيارة الإمام الحسين عليه‌‌السلام / الفصل الرابع: ماورد في مقارنة زيارته الحج والعمره).

و وسائل الشيعة: ج14 ص319 (أبواب المزار).

ر. ك: دانش‌‌نامه امام حسين عليه‌‌السلام: ج11 ص63 (بخش سيزدهم: زيارت امام حسين عليه‌‌السلام / فصل چهارم: رواياتى در باره برابر بودن زيارت امام حسين عليه‌‌السلام با حج و عمره).

3 / 21 ـ 3: الكاسِبُ لِعِيالِهِ

3 / 21 ـ 3: كسب كننده درآمد براى مخارج خانواده

569. دعائم الإسلام عن رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أنَّهُ مَرَّ في غَزوَةِ تَبوكَ بِشابٍّ جَلَدٍ يَسوقُ أبعِرَةً سِمانا؛ فَقالَ لَهُ أصحابُهُ: يا رَسولَ اللّهِ لَو كانَت قُوَّةُ هذا وجَلَدُهُ وسِمَنُ أبعِرَتِهِ في سَبيلِ اللّهِ لَكانَ أحسَنَ، فَدَعاهُ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فَقالَ: أرَأَيتَ أبعِرَتَكَ هذِهِ، أيَّ شَيءٍ تُعالِجُ عَلَيها؟ فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، لي زَوجَةٌ وعِيالٌ، فَأَنَا أكسِبُ عَلَيها ما اُنفِقُهُ عَلى عِيالي وأَكُفُّهُم عَن مَسأَلَةِ النّاسِ وأَقضي دَينا عَلَيَّ، قالَ: لَعَلَّ غَيرَ ذلِكَ! قالَ: لا.

فَلَمَّا انصَرَفَ قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لَئِن كانَ صادِقا إنَّ لَهُ لَأَجرا مِثلَ أجرِ الغازي وأَجرِ الحاجِّ وأَجرِ المُعتَمِرِ.

569. دعائم الإسلام: در جنگ تبوك، پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به جوانى نيرومند برخورد كه شتران فربهى را مى‌‌رانْد. ياران پيامبر به وى گفتند: «اى رسول خدا! اگر نيرومندى و چابكى اين جوان و فربهىِ شترانش در راه خدا صرف مى‌‌شد، هر آينه بهتر بود». پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله او را فراخواند و فرمود: «با اين شتران، در نظر دارى كه چه كنى؟» گفت: «اى رسول خدا! من همسر و خانواده‌‌اى دارم. من با اين شتران به كسب درآمد مى‌‌پردازم تا آنان را از درخواست كردن از مردم بى‌‌نياز سازم و بدهى‌‌ام را بپردازم». فرمود: «شايد [هدفت] غير از اين باشد». گفت: «نه».

آن گاه كه جوان راهى شد، پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «اگر راستگو باشد، پاداشى همانند پاداش رزمنده و پاداش حج گزار و پاداش عمره‌‌گزار دارد».

3 / 21 ـ 4: خادِمُ عِيالِهِ

3 / 21 ـ 4: خدمت كننده به خانواده

570. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يا عَلِيُّ، مَن كانَ في خِدمَةِ العِيالِ فِي البَيتِ ولَم يَأنَف، كَتَبَ اللّهُ تَعالَى اسمَهُ في ديوانِ الشُّهَداءِ، وكَتَبَ اللّهُ لَهُ بِكُلِّ يَومٍ ولَيلَةٍ ثَوابَ ألفِ شَهيدٍ، وكَتَبَ لَهُ بِكُلِّ قَدَمٍ ثَوابَ حَجَّةٍ وعُمرَةٍ، وأَعطاهُ اللّهُ تَعالى بِكُلِّ عِرقٍ في جَسَدِهِ مَدينَةً فِي الجَنَّةِ.

570. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: اى على! هر كس در منزل به خانواده‌‌اش خدمت كند و تكبّر نورزد، خداوند متعال، نام او را در دفتر شهيدان ثبت مى‌‌نمايد و هر روز و شب برايش پاداش هزار شهيد مى‌‌نويسد و براى هر قدمى، ثواب يك حجّ و يك عمره مى‌‌نگارد و به ازاى هر رگى در بدنش، يك شهر در بهشت به او عطا مى‌‌فرمايد.

3 / 21 ـ 5: بارُّ الوالِدَينِ

3 / 21 ـ 5: نيكى كننده به پدر و مادر

571. المعجم الأوسط عن أنس: أتى رَجُلٌ النَّبِيَّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فَقالَ: إنّي أشتَهِي الجِهادَ وإنّي لا أقدِرُ عَلَيهِ، فَقالَ: هَل بَقِيَ أحَدٌ مِن والِدَيكَ؟ قالَ: اُمّي، قالَ: فَأَبلِ اللّهَ عُذرا في بِرِّها؛ فَإِنَّكَ إذا فَعَلتَ ذلِكَ فَأَنتَ حاجٌّ ومُعتَمِرٌ ومُجاهِدٌ إذا رَضِيَت عَنكَ اُمُّكَ، فَاتَّقِ اللّهَ وبَرَّها.

571. المعجم الأوسط ـ به نقل از انس ـ: مردى نزد پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله آمد و گفت: من دلم مى‌‌خواهد جهاد كنم؛ امّا توانايىِ آن را ندارم. پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «آيا يكى از والدينت زنده‌‌اند؟». گفت: مادرم. فرمود: «پس، با نيكى كردن به او خود را در پيشگاه خدا [از جهاد] معذور دار؛ زيرا هر گاه اين كار را بكنى و مادرت از تو راضى باشد، تو يك حج‌‌گزار و عمره‌‌گزار و جهادگر هستى. پس، از خدا بترس و به مادرت نيكى كن».

3 / 21 ـ 6: النّاظِرُ إلَى الوالِدَينِ

3 / 21 ـ 6: نگرنده به پدر و مادر

572. مستدرك الوسائل عن ابن عبّاس: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما مِن رَجُلٍ يَنظُرُ إلى والِدَيهِ نَظَرَ رَحمَةٍ، إلاّ كَتَبَ اللّهُ لَهُ بِكُلِّ نَظرَةٍ حَجَّةً مَبرورَةً، قيلَ: يا رَسولَ اللّهِ، وإن نَظَرَ إلَيهِ فِي اليَومِ مِئَةَ مَرَّةٍ؟ قالَ: وإن نَظَرَ إلَيهِ فِي اليَومِ مِئَةَ ألفِ مَرَّةٍ.

572. مستدرك الوسائل ـ به نقل از ابن عبّاس ـ: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «هيچ مردى نيست كه به پدر و مادرش مهربانانه بنگرد، مگر اين كه خداوند به ازاى هر نگاهى، يك حجّ پذيرفته براى او بنويسد». گفته شد: اى پيامبر خدا! اگرچه روزى صدبار به او بنگرد؟ فرمود: «اگر چه روزى صدهزاربار به او بنگرد».

3 / 21 ـ 7: مَن ماتَ في طَريقِ الحَجِّ

3 / 21 ـ 7: كسى كه در راه حج بميرد

573. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن خَرَجَ حاجّا فَماتَ كُتِبَ لَهُ أجرُ الحاجِّ إلى يَومِ القِيامَةِ، ومَن خَرَجَ مُعتَمِرا فَماتَ كُتِبَ لَهُ أجرُ المُعتَمِرِ إلى يَومِ القِيامَةِ، ومَن خَرَجَ غازِيا فَماتَ كُتِبَ لَهُ أجرُ الغازي إلى يَومِ القِيامَةِ.

573. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس براى حج خارج شود و [در راه] بميرد، تا روز قيامت برايش اجر حج‌‌گزار نوشته مى‌‌شود... و هر كس براى جهاد خارج شود و [در بين راه] بميرد، تا روز قيامت برايش اجر مجاهد نوشته مى‌‌شود.

3 / 21 ـ 8: السّاعي بَينَ الصَّفا وَالمَروَةِ

3 / 21 ـ 8: سعى كننده ميان صفا و مروه

574. كتاب من لا يحضره الفقيه عن محمّد بن قيس: سَمِعتُ أبا جَعفَرٍ عليه‌‌السلام يُحَدِّثُ النّاسَ بِمَكَّةَ قالَ: صَلّى رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله بِأَصحابِهِ الفَجرَ، ثُمَّ جَلَسَ مَعَهُم يُحَدِّثُهُم حَتّى طَلَعَتِ الشَّمسُ، فَجَعَلَ يَقومُ الرَّجُلُ بَعدَ الرَّجُلِ حَتّى لَم يَبقَ مَعَهُ إلاّ رَجُلانِ: أنصارِيٌّ وثَقَفِيٌّ، فَقالَ لَهُما رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: قَد عَلِمتُ أنَّ لَكُما حاجَةً تُريدانِ أن تَسأَلاني عَنها، فَإِن شِئتُما أخبَرتُكُما بِحاجَتِكُما قَبلَ أن تَسأَلاني، وإن شِئتُما فَاسأَلاني.

قالا: بَل تُخبِرُنا أنتَ يا رَسولَ اللّهِ؛ فَإِنَّ ذلِكَ أجلى لِلعَمى، وأَبعَدُ مِنَ الاِرتِيابِ، وأَثبَتُ لِلإِيمانِ.

فَقالَ النَّبِيُّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله:... وأَمّا أنتَ يا أخَا الأَنصارِ، فَإِنَّكَ جِئتَ تَسأَ لُني عَن حَجِّكَ وعُمرَتِكَ وما لَكَ فيهِما مِنَ الثَّوابِ، فَاعلَم أنَّكَ إذا تَوَجَّهتَ إلى سَبيلِ الحَجِّ، ثُمَّ رَكِبتَ راحِلَتَكَ وقُلتَ: «بِسمِ اللّهِ» ومَضَت بِكَ راحِلَتُكَ، لَم تَضَع راحِلَتُكَ خُفّا ولَم تَرفَع خُفّا إلاّ كَتَبَ اللّهُ عز و جل لَكَ حَسَنَةً، ومَحا عَنكَ سَيِّئَةً... وإذا سَعَيتَ بَينَ الصَّفا وَالمَروَةِ سَبعَةَ أشواطٍ، كانَ لَكَ بِذلِكَ عِندَ اللّهِ عز و جل مِثلُ أجرِ مَن حَجَّ ماشِيا مِن بِلادِهِ.

574. كتاب من لا يحضره الفقيه ـ به نقل از محمّد بن قيس ـ: از امام باقر عليه‌‌السلام كه در مكّه براى مردم حديث مى‌‌گفت، شنيدم كه فرمود: «پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله نماز صبح را با يارانش خواند و سپس با آنان نشست و برايشان سخن مى‌‌گفت تا آن كه خورشيد، طلوع كرد. پس از آن، يكى‌‌يكى شروع به رفتن كردند و تنها دو نفر باقى ماندند: يكى انصارى و ديگرى ثقفى. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به آن دو فرمود: "مى‌‌دانم كه شما كارى داريد و مى‌‌خواهيد در باره آن از من سؤال كنيد. حال اگر خواستيد پيش از آن كه از من سؤال كنيد، به شما بگويم چه كار داريد، و اگر هم خواستيد، از من بپرسيد؟!".

گفتند: شما خود به ما بگوييد، اى پيامبر خدا؛ زيرا اين كار، دل را روشن‌‌تر مى‌‌كند و شك و ترديد را دورتر مى‌‌سازد و ايمان را استوارتر مى‌‌گردانَد.

پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود:... "و امّا تو اى مرد انصارى! آمده‌‌اى تا از من در باره حجّ و عمره‌‌ات و پاداشى كه براى تو در اين دو كار است، بپرسى. پس بدان كه هر گاه آهنگ حج كردى و بر شترت سوار شدى و گفتى: به نام خدا. و شترت به راه افتاد، هر گامى كه شترت بردارد و بگذارد، خداى عز و جل براى تو يك ثواب مى‌‌نويسد و يك گناه از تو مى‌‌زدايد... و هر گاه هفت شوط سعى ميان صفا و مروه را به جا آوردى، برايت در نزد خداى عز و جل همانند اجر كسى است كه از شهر خود پياده به حج آمده باشد"».

3 / 21 ـ 9: مَن حَفِظَ نَفسَهُ عَنِ الذُّنوبِ أيّامَ التَّشريقِ

3 / 21 ـ 9: كسى كه در ايّام تشريق، خود را از گناهان نگه دارد

575. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن كَفَّ بَصَرَهُ ولِسانَهُ ويَدَهُ أيّامَ التَّشريقِ، كَتَبَ اللّهُ عز و جل لَهُ مِثلَ حَجٍّ (مِن) قابِلٍ.

575. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس در ايّام تشريق، چشم و زبان و دستش را [از گناه] نگه دارد، خداى عز و جل برايش مانند حجّ سال آينده را مى‌‌نويسد.

576. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله أردَفَ اُسامَةَ بنَ زَيدٍ في مَصعَدِهِ إلى عَرَفاتٍ، فَلَمّا أفاضَ أردَفَ الفَضلَ بنَ العَبّاسِ وكانَ فَتىً حَسَنَ اللِّمَّةِ، فَاستَقبَلَ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله أعرابِيٌّ وعِندَهُ اُختٌ لَهُ أجمَلُ ما يَكونُ مِنَ النِّساءِ، فَجَعَلَ الأَعرابِيُّ يَسأَلُ النَّبِيَ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، وجَعَلَ الفَضلُ يَنظُرُ إلى اُختِ الأَعرابِيِّ، وجَعَلَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله يَدَهُ عَلى وَجهِ الفَضلِ يَستُرُهُ مِنَ النَّظَرِ، فَإِذا هُوَ سَتَرَهُ مِنَ الجانِبِ نَظَرَ مِنَ الجانِبِ الآخَرِ، حَتّى إذا فَرَغَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله مِن حاجَةِ الأَعرابِيِّ، التَفَتَ إلَيهِ وأَخَذَ بِمَنكِبِهِ وقالَ:

أما عَلِمتَ أنَّهَا الأَيّامُ المَعدوداتُ وَالمَعلوماتُ، لا يَكُفُّ فيهِنَّ رَجُلٌ بَصَرَهُ، ولا يَكُفُّ لِسانَهُ ويَدَهُ إلاّ كَتَبَ اللّهُ لَهُ مِثلَ حَجِّ قابِلٍ!

576. امام باقر عليه‌‌السلام: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله اُسامة بن زيد را تا عرفات، بر ترك خود سوار كرد و چون از عرفات كوچيد، فضل بن عبّاس را بر ترك خود نشاند. او جوان بود و گيسوان زيبايى داشت. پس باديه‌‌نشينى به همراه خواهرش كه بسيار زيبا بود، جلو پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله آمد و شروع به پرسش از پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله كرد و فضل، به خواهر او نگاه مى‌‌كرد. پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله دستش را جلو صورت فضل مى‌‌گرفت و مانع نگاه كردنش مى‌‌شد. هر بار كه پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله جلو صورت او را از يك طرف مى‌‌گرفت، فضل از طرف ديگر مى‌‌نگريست. چون كار پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله با آن باديه‌‌نشين تمام شد، به طرف فضل برگشت و شانه‌‌اش را گرفت و فرمود:

«مگر نمى‌‌دانى كه اين روزها، روزهايى شمرده و دانسته هستند؟ هر مردى كه در اين روزها چشم خود را [از نامحرم] نگه دارد و زبان و دست خود را حفظ كند، خداوند برايش همانند حجّ سال آينده را مى‌‌نويسد».

3 / 21 ـ 10: المُعَلِّمُ وَالمُتَعَلِّمُ

3 / 21 ـ 10: آموزگار و شاگرد

577. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن غَدا إلَى المَسجِدِ لا يُريدُ إلاّ لِيَتَعَلَّمَ خَيرا أو يُعَلِّمَهُ، كانَ لَهُ أجرُ مُعتَمِرٍ تامِّ العُمرَةِ. فَمَن راحَ إلَى المَسجِدِ لا يُريدُ إلاّ لِيَتَعَلَّمَ خَيرا أو يُعَلِّمَهُ، فَلَهُ أجرُ حاجٍّ تامِّ الحَجَّةِ.

577. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه صبحگاهان، روانه مسجد شود، تنها بدين خاطر كه خيرى را فرا گيرد يا آموزش دهد، پاداش كسى را دارد كه عمره كاملى را به جا آورده است و كسى كه عصرگاهان، روانه مسجد شود، تنها با اين هدف كه خيرى را فرا گيرد يا آموزش دهد، اجر كسى را دارد كه حجّ كاملى را به جا آورده است.

3 / 21 ـ 11: الذّاكِرُ بَعدَ صَلاةِ الفَجرِ

3 / 21 ـ 11: گوينده ذكر پس از نماز صبح

578. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: أيُّمَا امرِئٍ مُسلِمٍ جَلَسَ في مُصَلاّهُ الَّذي صَلّى فيهِ الفَجرَ يَذكُرُ اللّهَ حَتّى تَطلُعَ الشَّمسُ، كانَ لَهُ مِنَ الأَجرِ كَحاجِّ رَسولِ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله وغُفِرَ لَهُ، فَإِن جَلَسَ فيهِ حَتّى تَكونَ ساعَةٌ تَحِلُّ فيهَا الصَّلاةُ فَصَلّى رَكعَتَينِ أو أربَعا، غُفِرَ لَهُ ما سَلَفَ، وكانَ لَهُ مِن الأَجرِ كَحاجِّ بَيتِ اللّهِ.

578. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر مرد مسلمانى كه پس از نماز صبح، در نمازگاهش بنشيند و به ذكر خداى متعال بپردازد تا خورشيد طلوع كند، اجرى مانند حج‌‌گزارِ خانه خداى متعال دارد و خدا، او را مى‌‌آمرزد و اگر آن قدر بنشيند كه وقت نماز ديگرى برسد و دو ركعت يا چهار ركعت نماز بخواند، گناهان گذشته‌‌اش آمرزيده مى‌‌شوند و اجرى مانند حج‌‌گزارِ خانه خدا را دارد.

3 / 21 ـ 12: مَن حَبَسَ نَفسَهُ في صَلاةِ الفَريضَةِ

3 / 21 ـ 12: كسى كه خود را وقف نماز واجب مى‌‌كند

579. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن حَبَسَ نَفسَهُ في صَلاةِ الفَريضَةِ فَأَتَمَّ رُكوعَها وسُجودَها وخُشوعَها، ثُمَّ مَجَّدَ اللّهَ عز و جل وعَظَّمَهُ وحَمِدَهُ حَتّى يَدخُلَ وَقتُ صَلاةٍ اُخرى لَم يَلغُ بَينَهُما، كَتَبَ اللّهُ لَهُ كَأَجرِ الحاجِّ المُعتَمِرِ، وكانَ مِن أهلِ عِلِّيّينَ.

579. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه خود را وقف نماز واجب كند و ركوع و سجود و خشوع آن را كامل به جا آوَرَد، سپس به تمجيد و تعظيم و حمد خداوند بپردازد، تا وقت نمازى ديگر برسد و در اين فاصله، سخن بيهوده نگويد، خداوند برايش همانند اجر حج‌‌گزار عمره‌‌گزار بنويسد و از شمار اهل عليين باشد.

580. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن خَرَجَ مِن بَيتِهِ مُتَطَهِّرا إلى صَلاةٍ مَكتوبَةٍ، فَأَجرُهُ كَأَجرِ الحاجِّ المُحرِمِ.

580. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس با طهارت براى خواندن نماز واجب از خانه‌‌اش خارج شود، اجرش همانند اجر حج‌‌گزار مُحرِم است.

3 / 21 ـ 13: مَن زارَ أخاهُ المُؤمِنَ

3 / 21 ـ 13: كسى كه با برادر دينى‌‌اش ديدار مى‌‌كند

581. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: أنتُم في تَزاوُرِكُم مِثلُ أجرِ الحاجّينَ.

581. امام على عليه‌‌السلام: شما در ديد و بازديدهايتان اجرى همانند اجر حاجيان داريد.

3 / 22: مَن لَهُ مِثلُ أجرِ الاُمَّةِ

3 / 22: كسانى كه پاداشى به اندازه پاداش امّت دارند

582. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يا عَلِيُّ، ومَن أحَبَّكَ بِقَلبِهِ كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ ثُلُثِ هذِهِ الاُمَّةِ، ومَن أحَبَّكَ بِقَلبِهِ وأَعانَكَ بِلِسانِهِ كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ ثُلُثَي هذِهِ الاُمَّةِ، ومَن أحَبَّكَ بِقَلبِهِ وأَعانَكَ بِلِسانِهِ ونَصَرَكَ بِسَيفِهِ كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ هذِهِ الاُمَّةِ.

582. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: اى على! هر كس تو را قلبا دوست بدارد، برايش اجرى به اندازه اجر يكْ سوم اين امّت است و هر كس تو را قلبا دوست بدارد و با زبانش كمكت كند، برايش به اندازه اجر دوْ سوم اين امّت است و هر كس تو را قلبا دوست بدارد و با زبانش كمكت كند و با شمشيرش يارى‌‌ات رساند، برايش به اندازه پاداش همه اين امّت است.

583. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ لِعَلِيٍّ عليه‌‌السلام ـ: مَن أحَبَّكَ بِقَلبِهِ كانَ لَهُ مِثلُ ثُلُثِ ثَوابِ أعمالِ العِبادِ، ومَن أحَبَّكَ بِقَلبِهِ ونَصَرَكَ بِلِسانِهِ كانَ لَهُ مِثلُ ثُلُثَي ثَوابِ أعمالِ العِبادِ، ومَن أحَبَّكَ بِقَلبِهِ ونَصَرَكَ بِلِسانِهِ ويَدِهِ كانَ لَهُ مِثلُ ثَوابِ أعمالِ العِبادِ.

583. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله ـ به على عليه‌‌السلام ـ: هر كس تو را در قلبْ دوست بدارد، برابر يكْ سومِ ثواب اَعمال بندگان، بهره بُرده است و هر كس تو را در قلبْ دوست بدارد و با زبان به يارى تو برخيزد، برابر دوْ سومِ ثواب اعمال بندگان، بهره بُرده است و هر كس تو را در قلبْ دوست بدارد و با زبان و عملْ يارى كند، برابر همه پاداش اعمال بندگان، بهره بُرده است.

3 / 23: مَن لَهُ مِثلُ أجرِ الثَّقَلَينِ

3 / 23: كسانى كه پاداشى به اندازه پاداش انس و جنّ دارند

584. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: مَن مَشى إلى سُلطانٍ جائِرٍ فَأَمَرَهُ بِتَقوَى اللّهِ ووَعَظَهُ وخَوَّفَهُ، كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ الثَّقَلَينِ مِنَ الجِنِّ وَالإِنسِ ومِثلُ أعمالِهِم.

584. امام باقر عليه‌‌السلام: هر كه نزد سلطان ستمگر برود و او را به تقواى الهى فرمان دهد و [از عذاب او] بترساند و اندرزش دهد، ثوابش همانند ثواب [عبادت]و [ارزش] اين عملش به اندازه همه اعمال آنهاست.

3 / 24: مَن لَهُ مِثلُ أجرِ الصّائِمِ القائِمِ

3 / 24: كسانى كه پاداشى به اندازه اجر روزه‌‌دار شب‌‌زنده‌‌دار دارند

3 / 24 ـ 1: الطّاعِمُ الشّاكِرُ

3 / 24 ـ 1: خورنده سپاس‌‌گزار

585. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ المُؤمِنَ لَيَشبَعُ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ فَيَحمَدُ اللّهَ، فَيُعطيهِ اللّهُ مِنَ الأَجرِ ما لا يُعطِي الصّائِمَ، إنَّ اللّهَ شاكِرٌ عَليمٌ، يُحِبُّ أن يُحمَدَ.

585. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مؤمن، كامل مى‌‌خورَد و مى‌‌آشامد و شُكر خدا را به جا مى‌‌آورد، و خداوند به او مزدى مى‌‌دهد كه به روزه‌‌دار نمى‌‌دهد. خداوند، سپاس‌‌گزار و داناست و دوست دارد كه [از او] سپاس‌‌گزارى شود.

586. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الطّاعِمُ الشّاكِرُ لَهُ مِنَ الأَجرِ كَأَجرِ الصّائِمِ المُحتَسِبِ.

586. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مُزد خورنده شكرگزار، همانند مزد روزه‌‌دارى است كه براى خدا روزه گرفته باشد.

3 / 24 ـ 2: صاحِبُ الخُلُقِ الحَسَنِ

3 / 24 ـ 2: انسان خوش‌‌خو

587. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ صاحِبَ الخُلُقِ الحَسَنِ لَهُ مِثلُ أجرِ الصّائِمِ القائِمِ.

587. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: انسان خوش‌‌خو، پاداشى همانند پاداش روزه‌‌گيرِ شبْ‌‌زنده‌‌دار دارد.

3 / 24 ـ 3: مَن كَتَمَ فَقرَهُ

3 / 24 ـ 3: كسى كه فقر خود را پنهان دارد

588. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: يا عَلِيُّ، إنَّ اللّهَ جَعَلَ الفَقرَ أمانَةً عِندَ خَلقِهِ، فَمَن سَتَرَهُ أعطاهُ اللّهُ مِثلَ أجرِ الصّائِمِ القائِمِ.

588. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: اى على! خداوند، فقر را در نزد خلق خويش امانت قرار داده است. پس هر كه آن را پنهان دارد، خدا به او مانند ثواب روزه‌‌دارِ شب‌‌زنده‌‌دار عطا مى‌‌كند.

3 / 24 ـ 4: المُنتَظِرُ لِلإِمامِ الغائِبِ عليه‌‌السلام

3 / 24 ـ 4: منتظر امام غائب عليه‌‌السلام

589. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: اِعلَموا أنَّ المُنتَظِرَ لِهذَا الأَمرِ لَهُ مِثلُ أجرِ الصّائِمِ القائِمِ.

589. امام باقر عليه‌‌السلام: بدانيد كه انتظاركِشنده اين امر (ظهور قائم عليه‌‌السلام)، پاداشى همانند روزه‌‌گيرِ شب‌‌زنده‌‌دار دارد.

راجع: ص462 (من له أجر الشهيد / المنتظر للإمام القائم عليه‌‌السلام).

ر. ك: ص463 (كسانى كه اجر شهيد را دارند / منتظران امام قائم عليه‌‌السلام).

3 / 24 ـ 5: المَرأَةُ الحُبلى

3 / 24 ـ 5: زن باردار

590. المعجم الأوسط عن أنس: إنَّ سَلامَةَ حاضِنَةَ إبراهيمَ ابنِ النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله قالَت: يا رَسولَ اللّهِ، تُبَشِّرُ الرِّجالَ بِكُلِّ خَيرٍ ولا تُبَشِّرُ النِّساءَ؟ قالَ: أصحابُكِ دَسَسنَكِ لِهذا؟ قالَت: أجَل، هُنَّ أمَرنَني.

قالَ: أفَما تَرضى إحداكُنَّ أنَّها إذا كانَت حامِلاً مِن زَوجِها وهُوَ عَنها راضٍ أنَّ لَها مِثلَ أجرِ الصّائِمِ القائِمِ في سَبيلِ اللّهِ، فَإِذا أصابَهَا الطَّلقُ لَم يَعلَم أهلُ السَّماءِ وأَهلُ الأَرضِ ما اُخفِيَ لَها مِن قُرَّةِ أعيُنٍ، فَإِذا وَضَعَت لَم يَخرُج مِنها جُرعَةٌ مِن لَبَنِها ولَم يَمَصَّ ـ مَصَّةً إلاّ كانَ لَها بِكُلِّ جُرعَةٍ وبِكُلِّ مَصَّةٍ حَسَنَةٌ، فَإِن أسهَرَها لَيلَةً كانَ لَها مِثلُ أجرِ سَبعينَ رَقَبَةً تُعتِقُهُنَّ في سَبيلِ اللّهِ.

سَلامَةُ! تَدرينَ لِمَن أعني بِهذا؟ لِلمُتَمَتِّعاتِ الصّالِحاتِ المُطيعاتِ لِأَزواجِهِنَّ، اللَّواتي لا يَكفُرنَ العَشيرَ.

590. المعجم الأوسط ـ به نقل از اَ نَس ـ: سلامه، دايه ابراهيم، پسر پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله گفت: اى پيامبر خدا! هر خوبى‌‌اى كه هست، شما به مردان بشارت مى‌‌دهيد و به زنان بشارت نمى‌‌دهيد! پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «دوستانت تو را فرستادند كه اين را بگويى؟». گفت: آرى، آنها به من گفتند.

پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «آيا هر يك از شما راضى نيست كه هر گاه از شوهرش باردار است و شوهرش از او راضى است، برايش اجرى همانند اجر روزه‌‌گيرِ شب‌‌زنده‌‌دار در راه خدا باشد و چون او را درد زايمان بگيرد، اهل آسمان و زمين ندانند چه مايه‌‌هاى شادمانى برايش اندوخته شده است، و چون زايمان كند، هيچ جرعه شيرى از پستان او خارج نشود و هيچ مكيدنى‌‌اى صورت نگيرد، مگر اين كه به ازاى هر جرعه‌‌اى و به ازاى هر مكيدنى، يك حسنه براى او باشد، و اگر شبى را بى‌‌خوابى كِشَد، برايش اجرى به اندازه اجر آزاد كردن هفتاد بنده در راه خدا باشد؟!

اى سلامه! مى‌‌دانى اين اجرها براى چه كسى است؟ براى زنان برخوردار (/ پاك‌‌دامن) و شايسته‌‌اى كه فرمان‌‌بردار شوهرشان هستند و از او ناسپاسى نمى‌‌كنند».

591. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ المُسلِمَةَ إذا حَمَلَت كانَ لَها أجرُ القائِمِ الصّائِمِ المُحرِمِ المُجاهِدِ في سَبيلِ اللّهِ، حَتّى إذا وَضَعَت، فَإِنَّ لَها بِأَوَّلِ رَضعَةٍ تُرضِعُهُ أجرَ حَياةِ نَسِمَةٍ.

591. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: زن مسلمان، هر گاه حامله باشد، اجر شخص شب‌‌زنده‌‌دارِ روزه‌‌گيرِ مُحرِم مجاهد در راه خدا را دارد و زمانى كه وضع حمل كند، با اوّلين شيرى كه مى‌‌دهد، برايش اجر زنده كردن يك انسان، قرار داده شده است.

3 / 24 ـ 6: الشّابُّ أهرَمَ شَبابَهُ في طاعَةِ اللّهِ

3 / 24 ـ 6: كه جوانى‌‌اش را در اطاعت از خدا سپرى كند

592. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما مِن شابٍّ يَدَعُ للّه‌‌ الدُّنيا ولَهوَها، وأَهرَمَ شَبابَهُ في طاعَةِ اللّهِ، إلاّ أعطاهُ اللّهُ أجرَ اثنَينِ وسَبعينَ صِدّيقا.

592. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هيچ جوانى نيست كه دنيا و خوشى‌‌اش را به خاطر خداوند، كنار نَهَد و جوانى‌‌اش را در راه اطاعت از خدا سپرى كند، مگر آن كه خداوند، به وى پاداش 72 صديق (مؤمن راستين) را مى‌‌بخشد.

3 / 24 ـ 7: المُجاهِدُ نَفسَهُ

3 / 24 ـ 7: مجاهده با نفس

593. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: إنَّ المُجاهِدَ نَفسَهُ وَالمُغالِبَ غَضَبَهُ وَالمُحافِظَ عَلى طاعَةِ رَبِّهِ؛ يَرفَعُ اللّهُ سُبحانَهُ لَهُ ثَوابَ الصّائِمِ القائِمِ، ويُنيلُهُ دَرَجَةَ المُرابِطِ الصّابِرِ.

593. امام على عليه‌‌السلام: كسى كه با نفس خود جهاد كند و بر خشم خويش چيره آيد و بر طاعت پروردگارش مواظبت نمايد، خداوند سبحان برايش ثواب روزه‌‌گيرِ شب‌‌زنده‌‌دار را مى‌‌نويسد و او را به درجه مرزبان شكيبا مى‌‌رساند.

3 / 25: مَن هُم فِي الأَجرِ سَواءٌ

3 / 25: كسانى كه در پاداش، برابرند

3 / 25 ـ 1: الدالُّ عَلَى الخَيرِ وفاعِلُهُ

3 / 25 ـ 1: راه‌‌نمايى كننده به خير و انجام دهنده آن

594. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن دَلَّ عَلى خَيرٍ فَلَهُ مِثلُ أجرِ فاعِلِهِ.

594. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه [ديگران را] به كار خوبى راه‌‌نمايى مى‌‌كند، برايش همانند اجر كسى است كه آن را انجام مى‌‌دهد.

595. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الدّالُّ عَلَى الخَيرِ كَفاعِلِهِ.

595. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: راه‌‌نمايى كننده به خير، به سانِ انجام دهنده آن است.

3 / 25 ـ 2: النّاوي لِلخَيرِ وَالعامِلُ بِهِ

3 / 25 ـ 2: نيّت كننده كار نيك و عمل كننده به آن

596. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّمَا الدُّنيا لِأَربَعَةِ نَفَرٍ:... وعَبدٌ رَزَقَهُ اللّهُ عِلما ولَم يَرزُقهُ مالاً، فَهُوَ صادِقُ النِّيَّةِ، يَقولُ: لَو أنَّ لي مالاً لَعَمِلتُ بِعَمَلِ فُلانٍ فَهُوَ نِيَّتُهُ، فَأَجرُهُما سَواءٌ.

596. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: دنيا، در حقيقت براى چهار نفر است:... و بنده‌‌اى كه خداوند به او دانشْ روزى كرده و مالْ روزى نكرده است؛ ولى صدق نيّت دارد و مى‌‌گويد: اگر مال و ثروت داشتم، كار فلانى را انجام مى‌‌دادم. چون چنين نيّتى دارد، پس اجر هر دو آنها برابر است.

597. سنن ابن ماجة عن أبي كبشة الأنماري: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَثَلُ هذِهِ الاُمَّةِ كَمَثَلِ أربَعَةِ نَفَرٍ: رَجُلٌ آتاهُ اللّهُ مالاً وعِلما فَهُوَ يَعمَلُ بِعِلمِهِ في مالِهِ يُنفِقُهُ في حَقِّهِ، ورَجُلٌ آتاهُ اللّهُ عِلما ولَم يُؤتِهِ مالاً فَهُوَ يَقولُ: لَو كانَ لي مِثلُ هذا عَمِلتُ فيهِ مِثلَ الَّذي يَعمَلُ. قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: فَهُما فِي الأَجرِ سَواءٌ، ورَجُلٌ آتاهُ اللّهُ مالاً ولَم يُؤتِهِ عِلما، فَهُوَ يَخبِطُ في مالِهِ يُنفِقُهُ في غَيرِ حَقِّهِ، ورَجُلٌ لَم يُؤتِهِ اللّهُ عِلما ولا مالاً فَهُوَ يَقولُ: لَو كانَ لي مِثلُ هذا عَمِلتُ فيهِ مِثلَ الَّذي يَعمَلُ. قالَ رَسولُ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: فَهُما فِي الوِزرِ سَواءٌ.

597. سنن ابن ماجه ـ به نقل از ابو كبشه أنمارى ـ: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «مَثَل اين امّت، مَثَل چهار نفر است: [يكى:]مردى كه خداوند به او دارايى و دانش داده است و با دانش [و شناخت] خود در دارايى خويش عمل مى‌‌كند و آن را به جا انفاق مى‌‌نمايد؛ [دوم:] مردى كه خداوند به او دانش داده و دارايى نداده است و مى‌‌گويد: اگر مانند او دارايى داشتم، من نيز با آن همان كارى را مى‌‌كردم كه او مى‌‌كند. اين دو در اجر يكسان‌‌اند؛ [سوم:] مردى كه خداوند به او دارايى داده و دانش نداده است و با دارايى‌‌اش كوركورانه رفتار مى‌‌كند و آن را نا به جا انفاق مى‌‌نمايد؛ و [چهارم:] مردى كه خداوند به او نه دانش داده است و نه دارايى، و مى‌‌گويد: اگر مانند او [شخص سوم] دارايى داشتم، با آن همان كارى را مى‌‌كردم كه او مى‌‌كند. اين دو نيز در گناه برابرند».

598. كنزالعمّال عن الزبير بن العوّام عن رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: تَرَكنا فِي المَدينَةِ أقواما لا نَقطَعُ وادِيا ولا نَصعَدُ صُعودا ولا نَهبِطُ هُبوطا إلاّ كانوا مَعَنا.

قالوا: كَيفَ يَكونونُ مَعَنا ولَم يَشهَدوا؟ قالَ: نِيّاتُهُم.

598. كنز العمّال ـ به نقل از زبير بن عوام ـ: [در راه بازگشت از تبوك] پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «افرادى را در مدينه باقى گذاشتيم كه هيچ وادى‌‌اى را نپيموديم و بر هيچ تپّه‌‌اى بالا نرفتيم و در هيچ سراشيبى‌‌اى قدم نگذاشتيم، مگر اين كه آنان نيز با ما بودند».

اصحاب گفتند: چگونه با ما هستند، در حالى كه حضور پيدا نكردند؟ فرمود: «نيّت‌‌هايشان [با ما بود]».

599. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: ما مِن امرِئٍ تَكونُ لَهُ صَلاةٌ بِلَيلٍ فَغَلَبَهُ عَلَيها نَومٌ، إلاّ كَتَبَ اللّهُ لَهُ أجرَ صَلاتِهِ، وكانَ نَومُهُ صَدَقَةً عَلَيهِ.

599. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هيچ شخصى نيست كه بخواهد نماز شبى بخواند، امّا خواب بماند، مگر اين كه خداوند، اجر نمازش را براى او بنويسد و خوابش صدقه‌‌اى براى او باشد.

600. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: مَن ماتَ مِنكُم عَلى فِراشِهِ وهُوَ عَلى مَعرِفَةِ حَقِّ رَبِّهِ وحَقِّ رَسولِهِ وأَهلِ بَيتِهِ، ماتَ شَهيدا ووَقَعَ أجرُهُ عَلَى اللّهِ، وَاستَوجَبَ ثوابَ ما نَوى مِن صالِحِ عَمَلِهِ، وقامَتِ النِّيَّةُ مَقامَ إصلاتِهِ لِسَيفِهِ، فَإِنَّ لِكُلِّ شَيءٍ مُدَّةً وأَجَلاً.

600. امام على عليه‌‌السلام: هر كس از شما در بستر خود بميرد، در حالى كه حقّ پروردگار خويش و پيامبر او و حقّ خاندان پيامبر او را شناخته باشد، شهيد مرده است و مزدش با خداى سبحان است و مستوجب ثواب كردار شايسته‌‌اى است كه نيّت انجام آن را داشته است و نيّت او به جاى شمشير كشيدنش است؛ زيرا هر چيزى را عُمرى و سررسيدى است.

3 / 25 ـ 3: المُحِبُّ لِلعَمَلِ وَالعامِلُ بِهِ

3 / 25 ـ 3: دوستدار عمل و كسى كه آن عمل را انجام مى‌‌دهد

601. سنن أبي داود عن أبي ذرّ أنّه قال: يا رَسولَ اللّهِ، الرَّجُلُ يُحِبُّ القَومَ ولا يَستَطيعُ أن يَعمَلَ كَعَمَلِهِم، قالَ: أنتَ يا أباذَرٍّ مَعَ مَن أحبَبتَ.

601. سنن ابى داوود ـ به نقل از ابو ذر ـ: به پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله گفتم: اى پيامبر خدا! كسى مردمى را دوست دارد؛ امّا نمى‌‌تواند كارهايى همچون آنان انجام دهد. فرمود: «تو اى ابوذر! با كسانى هستى كه دوستشان مى‌‌دارى».

602. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن أحَبَّ عَمَلَ قَومٍ ـ خَيرا كانَ أو شَرّا ـ كانَ كَمَن عَمِلَهُ.

602. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس عملكرد مردمى را ـ نيك باشد يا بد ـ دوست بدارد، همانند كسانى است كه آن عمل را انجام داده‌‌اند.

603. نهج البلاغة عن الإمام عليّ عليه‌‌السلام ـ لَمّا أظفَرَهُ اللّهُ بِأَصحابِ الجَمَلِ، وقَد قالَ لَهُ بَعضُ أصحابِهِ: وَدِدتُ أنَّ أخي فُلانا كانَ شاهِدَنا لِيَرى ما نَصَرَكَ اللّهُ بِهِ عَلى أعدائِكَ، فَقالَ لَهُ عليه‌‌السلام ـ: أهَوى أخيكَ مَعَنا؟ فَقالَ: نَعَم، قالَ: فَقَد شَهِدَنا، ولَقَد شَهِدَنا في عَسكَرِنا هذا أقوامٌ في أصلابِ الرِّجالِ وأَرحامِ النِّساءِ، سَيَرعَفُ بِهِمُ الزَّمانُ، ويَقوى بِهِمُ الإِيمانُ.

603. نهج البلاغه: زمانى كه خداوند در جنگ جمل، ياران على عليه‌‌السلام را پيروز كرد، يكى از ياران به ايشان گفت: دوست داشتم برادرم در جنگ جمل مى‌‌بود و مى‌‌ديد چگونه خداوند، ما را بر دشمنان پيروز نمود! على عليه‌‌السلام فرمود: «آيا دل برادرت با ما هست؟».

گفت: آرى.

على عليه‌‌السلام فرمود: «پس، او با ما بوده است و در اين سپاه ما، مردمانى با ما هستند كه هنوز در پشت مردها و زهدان‌‌هاى زنان‌‌اند. به زودى دست زمان، آنها را بيرون مى‌‌آورَد و به سبب آنان، ايمانِ به خدا، نيرومند مى‌‌گردد».

604. الإمام عليّ عليه‌‌السلام: إنَّ اللّهَ يُعطِي العَبدَ عَلى قَدرِ نِيَّتِهِ إذا أحَبَّ الخَيرَ وأَهلَهُ، وإن لَم يَفعَلهُ كانَ إن شاءَ اللّهُ كَمَن فَعَلَهُ.

604. امام على عليه‌‌السلام: خداوند به بنده به فراخور نيّتش عطا مى‌‌كند، هر گاه كه دوستدار كار خير و خيّرين باشد، و اگر هم كار خير نكند، به خواست خدا، همچون كسى باشد كه كار خير انجام داده است.

605. الإمام زين العابدين عليه‌‌السلام: اللّهُمَّ وأَيُّما مُسلِمٍ أهَمَّهُ أمرُ الإِسلامِ، وأَحزَنَهُ تَحَزُّبُ أهلِ الشِّركِ عَلَيهِم، فَنَوى غَزوا أو هَمَّ بِجِهادٍ، فَقَعَدَ بِهِ ضَعفٌ، أو أبطَأَت بِهِ فاقَةٌ، أو أخَّرَهُ عَنهُ حادِثٌ، أو عَرَضَ لَهُ دونَ إرادَتِهِ مانِعٌ؛ فَاكتُبِ اسمَهُ فِي العابِدينَ، وأَوجِب لَهُ ثَوابَ المُجاهِدينَ، وَاجعَلهُ في نِظامِ الشُّهَداءِ وَالصّالِحينَ.

605. امام زين العابدين عليه‌‌السلام: بار خدايا! هر مسلمانى كه نگران [سرنوشت] اسلام باشد و بسيج شدگانِ بر ضد مسلمانان، او را اندوهناك سازند و نيّت جنگ يا آهنگ جهاد كند، امّا ناتوانى، او را زمينگير كرده يا فقر و نادارى، از رفتنْ بازش داشته، يا حادثه‌‌اى، او را از شركت در جنگ و جهاد، مانع گشته و يا پيشامدى مانع خواست او شده است، نامش را در زمره عابدان ثبت فرما و پاداش مجاهدان را برايش واجب شمار و او را در سلك شهيدان و صالحان قرار ده.

606. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إنَّ العَبدَ المُؤمِنَ الفَقيرَ لَيَقولُ: يا رَبِّ ارزُقني حَتّى أفعَلَ كَذا وكَذا مِنَ البِرِّ ووُجوهِ الخَيرِ، فَإِذا عَلِمَ اللّهُ ذلِكَ مِنهُ بِصِدقِ نِيَّتِهِ كَتَبَ اللّهُ لَهُ مِنَ الأَجرِ مِثلَ ما يَكتُبُ لَهُ لَو عَمِلَهُ، إنَّ اللّهَ واسِعٌ كَريمٌ.

606. امام صادق عليه‌‌السلام: بنده مؤمنِ فقير مى‌‌گويد: اى پروردگار من! به من [مال و ثروت]روزى كن تا فلان احسان و بهمان كار خير را انجام دهم. پس اگر خداوند عز و جل بداند كه اين سخن را از صدق نيّت مى‌‌گويد، همان اجرى را براى او مى‌‌نويسد كه اگر آن كارهاى خير را انجام مى‌‌داد، برايش مى‌‌نوشت. خداوند، گشاينده بخشنده است.

3 / 25 ـ 4: العالِمُ وَالمُتَعَلِّمُ

3 / 25 ـ 4: دانشمند و دانشجو

607. إرشاد القلوب: قالَ النَّبِيُّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: طوبى لِلعالِمِ وَالمُتَعَلِّمِ وَالعامِلِ بِهِ، فَقالَ رَجُلٌ: يا رَسولَ اللّهِ، هذا لِلعالِمِ، فَما لِلمُتَعَلِّمِ؟ فَقالَ: العالِمُ وَالمُتَعَلِّمُ فِي الأَجرِ سَواءٌ.

607. ارشاد القلوب: پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «خوشا به حال دانشمند و دانشجو و عمل كننده به دانش!». مردى گفت: اى پيامبر خدا! دانشمند، آرى؛ دانش‌‌آموز چرا؟ فرمود: «دانشمند و دانش‌‌آموز، در پاداش يكسان‌‌اند».

608. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: العالِمُ وَالمُتَعَلِّمُ شَريكانِ فِي الأَجرِ، ولا خَيرَ في سائِرِ النّاسِ.

608. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: دانشمند و جوينده دانش در پاداش، شريك‌‌اند و در بقيّه مردم، خيرى نيست.

609. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: إنَّ الَّذي يُعَلِّمُ العِلمَ مِنكُم لَهُ أجرُ مِثل أجرِ المُتَعَلِّمِ، ولَهُ الفَضلُ عَلَيهِ.

609. امام باقر عليه‌‌السلام: آن كس از شما كه [به ديگران] دانشْ آموزش دهد، پاداشى مانند پاداش آن كسى را دارد كه دانش فرا مى‌‌گيرد و بر او فضيلت هم دارد.

3 / 25 ـ 5: الهادي وَالمُهتَدي

3 / 25 ـ 5: راه‌‌نما و راه‌‌يافته

610. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن دَعا إلى هُدىً كانَ لَهُ مِنَ الأَجرِ مِثلُ اُجورِ مَن تَبِعَهُ، لا يَنقُصُ ذلِكَ مِن اُجورِهِم شَيئا ومَن دَعا إلى ضَلالَةٍ كانَ عَلَيهِ مِنَ الإِثمِ مِثلُ آثامِ مَن تَبِعَهُ، لا يَنقُصُ ذلِكَ مِن آثامِهِم شَيئا.

610. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس به سوى هدايت فرا خوانَد، برايش اجرى همانند اجر كسى است كه از او پيروى مى‌‌كند، بى آن كه از اجر هر يك از آن دو، چيزى كاسته شود و هر كس به سوى گم‌‌راهى فرا خوانَد، گناهش همانند گناه كسى است كه از او پيروى مى‌‌كند، بدون آن كه از گناه هر يك از آن دو، چيزى كاسته شود.

611. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن عَلَّمَ عِلما فَلَهُ أجرُ مَن عَمِلَ بِهِ، لا يَنقُصُ مِن أجرِ العامِلِ.

611. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس دانشى را آموزش دهد، پاداش آن كسى كه به آن عمل كند، از آنِ اوست، بى‌‌آن كه از پاداش عمل كننده، كاسته شود.

612. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: مَن عَلَّمَ بابَ هُدىً فَلَهُ مِثلُ أجرِ مَن عَمِلَ بِهِ، ولا يَنقُصُ اُولئِكَ مِن اُجورِهِم شَيئا.

612. امام باقر عليه‌‌السلام: هر كس راه هدايتى را [به ديگرى] بياموزد، به سان پاداش هر كس كه به آن عمل كند، از آنِ او خواهد بود و از پاداش عمل كنندگان، چيزى كاسته نخواهد شد.

613. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: لا يَتَكَلَّمُ الرَّجُلُ بِكَلِمَةِ حَقٍّ فَاُخِذَ بِها، إلاّ كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن أخَذَ بِها، ولا يَتَكَلَّمُ بِكَلِمَةِ ضَلالٍ يُؤخَذُ بِها، إلاّ كانَ عَلَيهِ مِثلُ وِزرِ مَن أخَذَ بِها.

613. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس سخن حقّى بگويد و ديگرى به آن عمل كند، پاداش آن كسى كه بِدان عمل كند، از آنِ او خواهد بود و هر كس سخن باطلى بگويد و ديگرى به آن عمل كند، گناه آن كسى كه بِدان عمل كند، به گردنِ اوست.

3 / 25 ـ 6: الآمِرُ بِالمَعروفِ وفاعِلُهُ

3 / 25 ـ 6: امر كننده به كار نيك و عمل كننده به آن

614. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الآمِرُ بِالمَعروفِ كَفاعِلِهِ.

614. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: امر كننده به معروف (خوبى‌‌ها)، همچون انجام دهنده آن است.

615. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إنَّ مِن اُمَّتي قَوما يُعطَونَ مِثلَ اُجورِ أوَّلِهِمِ، يُنكِرونَ المُنكَرَ.

615. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: از امّت من، عدّه‌‌اى هستند كه همانند اجر نخستين افرادشان، اجر داده مى‌‌شوند؛ [كسانى كه] با منكر، مخالفت مى‌‌كنند.

3 / 25 ـ 7: مُنتَظِرُ الإِمامِ المَهدِيِ عليه‌‌السلام ومَن قُتِلَ مَعَهُ

3 / 25 ـ 7: منتظر امام مهدى عليه‌‌السلام و كسى كه در كنار ايشان كشته شود

616. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن سَرَّهُ أن يَكونَ مِن أصحابِ القائِمِ فَليَنتَظِر، وَليَعمَل بِالوَرَعِ ومَحاسِنِ الأَخلاقِ وهُوَ مُنتَظِرٌ، فَإِن ماتَ وقامَ القائِمُ بَعدَهُ كانَ لَهُ مِنَ الأَجرِ مِثلُ أجرِ مَن أدرَكَهُ، فَجِدّوا وَانتَظِروا؛ هَنيئا لَكُم أيَّتُهَا العِصابَةُ المَرحومَةُ.

616. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كه دوست دارد از ياران قائم باشد، بايد انتظار بكشد و در حالى كه منتظر است، پارسايى و اخلاق نيك را در پيش گيرد. اگر [با چنين حالتى] از دنيا برود و بعد از مرگ او، قائمْ قيام كند، همانند اجر كسى را دارد كه قائم را درك مى‌‌كند. پس [در كار و عمل] بكوشيد و منتظر باشيد. گوارايتان باد اى جماعتِ رحمت شده!

617. عنه عليه‌‌السلام: مَن عَرَفَ هذَا الأَمرَ ثُمَّ ماتَ قَبلَ أن يَقومَ القائِمُ عليه‌‌السلام، كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن قُتِلَ مَعَهُ.

617. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كس اين امر (امامت) را بشناسد، سپس، پيش از ظهور قائم عليه‌‌السلام بميرد، برايش همانند اجر كسى باشد كه در ركاب ايشان كشته مى‌‌شود.

3 / 25 ـ 8: زِيارَةُ أهلِ البَيتِ عليهم‌‌السلام وزِيارَةُ صالِحي مَواليهِم

3 / 25 ـ 8: زيارت كردن اهل بيت عليهم‌‌السلام و زيارت كردن دوستان نيك آنان

618. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: مَن لَم يَقدِر عَلى صِلَتِنا فَليَصِل صالِحي مَوالينا؛ يُكتَب لَهُ ثَوابُ صِلَتِنا، ومَن لَم يَقدِر عَلى زِيارَتِنا فَليَزُر صالِحي مَوالينا؛ يُكتَب لَهُ ثَوابُ زِيارَتِنا.

618. امام صادق عليه‌‌السلام: هر كه قادر نيست به ما صله (هديه) دهد، به دوستان نيك ما هديه دهد كه همان ثوابِ هديه دادن به ما برايش نوشته مى‌‌شود و هر كه قادر نيست به زيارت ما بيايد، به زيارت دوستان نيك ما برود كه همان ثوابِ زيارت ما برايش نوشته مى‌‌شود.

3 / 25 ـ 9: زائِرُ قُبورِ أهلِ البَيتِ عليهم‌‌السلام ومَن زارَهُ

3 / 25 ـ 9: زيارت كننده مزارهاى اهل بيت عليهم‌‌السلام و كسى كه او را زيارت كند

619. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إذَا انصَرَفَ الرَّجُلُ مِن إخوانِكُم مِن زِيارَتِنا أو زِيارَةِ قُبورِنا فَاستَقبِلوهُ، وسَلِّموا عَلَيهِ، وهَنِّؤُوهُ بِما وَهَبَ اللّهُ لَهُ، فَإِنَّ لَكُم مِثلَ ثَوابِهِ، ويَغشاكُم ثَوابٌ مِثلُ ثَوابِهِ مِن رَحمَةِ اللّهِ.

619. امام صادق عليه‌‌السلام: هر گاه يكى از برادران شما از زيارت ما يا زيارت قبور ما باز گشت، به استقبالش برويد و به او سلام كنيد و براى اين نعمتى كه خداوند به او بخشيده است، به او شادباش بگوييد. كه براى شما نيز ثوابى مانند ثواب او خواهد بود و پاداشى همانند پاداش او، يعنى رحمت خدا، شما را نيز در برمى‌‌گيرد.

3 / 25 ـ 10: المُؤَذِّنُ ومَن يَقولُ مِثلَ قَولِهِ

3 / 25 ـ 10: مؤذّن و كسى كه همانند سخن او را بازگو مى‌‌كند

620. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن سَمِعَ المُؤَذِّنَ فَقالَ مِثلَ ما يَقولُ، فَلَهُ مِثلُ أجرِهِ.

620. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس بانگ مؤذّن را بشنود و آنچه را او مى‌‌گويد، بازگو كند، همانند مؤذّن، اجر دارد.

3 / 25 ـ 11: الدّاعي وَالمُؤَمِّنُ

3 / 25 ـ 11: دعا كننده و آمين گو

621. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: الدّاعي وَالمُؤَمِّنُ فِي الأَجرِ شَريكانِ.

621. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: دعا كننده و آمين‌‌گو در مزد، شريك‌‌اند.

3 / 25 ـ 12: القارِئُ وَالمُستَمِعُ

3 / 25 ـ 12: قارى قرآن و شنونده آن

622. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: القارِئُ وَالمُستَمِعُ فِي الأَجرِ شَريكانِ.

622. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: قارى و شنونده [قرآن]، در اجر، شريك‌‌اند.

3 / 25 ـ 13: الماشي بِالصَّدَقَةِ وَالمُتَصَدِّقُ

3 / 25 ـ 13: برنده صدقه و دهنده آن

623. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن مَشى بِصَدَقَةٍ إلى مُحتاجٍ، كانَ لَهُ كَأَجرِ صاحِبِها مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن أجرِهِ شَيءٌ.

623. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: كسى كه صدقه‌‌اى را براى نيازمندى ببَرَد، پاداشى مثل پاداش دهنده صدقه دارد، بى‌‌آن كه از پاداش او چيزى كم شود.

624. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: لَو مَرَّتِ الصَّدَقَةُ عَلى يَدَي مِئَةٍ، لَكانَ لَهُم مِنَ الأَجرِ مِثلُ أجرِ المُبتَدِئِ مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن أجرِهِ شَيءٌ.

624. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: اگر صدقه از صد دست بگذرد، براى همه آنان اجرى همانند اجر شروع كننده صدقه است، بى آن كه از اجر او چيزى كم شود.

625. كنزالعمّال عن ابن مسعود: كُنّا جُلوسا عِندَ النَّبِيِّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله، فَجاءَ سائِلٌ فَناوَلَهُ رَجُلٌ دِرهَما فَأَخَذَهُ رَجُلٌ فَناوَلَهُ إيّاهُ، فَقالَ النَّبِيُّ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن فَعَلَ هذا كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ المُعطي، مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن أجرِهِ شَيءٌ.

625. كنز العمّال ـ به نقل از ابن مسعود ـ: نزد پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله نشسته بوديم كه سائلى آمد. مردى، يك درهم به طرف او بُرد. مرد ديگرى، آن را گرفت و به سائل داد. پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «هر كس اين كار را بكند، برايش اجرى همانند اجر شخص عطاكننده است، بدون آن كه از اجرِ صدقه‌‌دهنده، چيزى كم شود».

3 / 25 ـ 14: النّائِبُ وَالمَنوبُ عَنهُ

3 / 25 ـ 14: نايب در حج و نيابت‌‌شده

626. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن حَجَّ عَن مَيِّتٍ فَلِلَّذي حَجَّ عَنهُ مِثلُ أجرِهِ.

626. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس به نيابت از ميّتى حج گزارد، براى حج‌‌گزار اجرى همانند اجر اوست.

3 / 25 ـ 15: المُعَزّي لِلمُصابِ وَالمُصابُ

3 / 25 ـ 15: تسليت‌‌گو به مصيبت‌‌زده و آن كه مصيبت‌‌ديده

627. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن عَزّى مُصابا كانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ مِن غَيرِ أن يَنتَقِصَ مِن أجرِ المُصابِ شَيئا.

627. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كه سوگوارى را تسليت دهد، اجرى همانند اجر او دارد بى آن كه از اجر مصيبت‌‌ديده چيزى كاسته شود.

3 / 25 ـ 16: المُستَنُّ سُنَّةً حَسَنَةً وَالعامِلُ بِها

3 / 25 ـ 16: پايه‌‌گذار رسم نيكو و عمل‌‌كننده به آن

628. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أجرُها وأَجرُ مَن عَمِلَ بِها إلى يَومِ القِيامَةِ مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن اُجورِهِم شَيءٌ.

628. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس سنّتى نيكو به جاى گذارد، اجرش و اجر كسانى كه تا روز قيامت به آن عمل مى‌‌كنند، از آنِ اوست، بى‌‌آن كه از اجرهاى آن كسان، چيزى كم شود.

629. الإمام الباقر عليه‌‌السلام: أيُّما عَبدٍ مِن عِبادِ اللّهِ سَنَّ سُنَّةَ هُدىً، كانَ لَهُ أجرٌ مِثلُ أجرِ مَن عَمِلَ بِذلِكَ مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن اُجورِهِم شَيءٌ. وأَيُّما عَبدٍ مِن عِبادِ اللّهِ سَنَّ سُنَّةَ ضَلالٍ، كانَ عَلَيهِ مِثلُ وِزرِ مَن فَعَلَ ذلِكَ مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن أوزارِهِم شَيءٌ.

629. امام باقر عليه‌‌السلام: هر بنده‌‌اى از بندگان خدا سنّتى درست بگذارد، اجرش به اندازه اجر كسانى است كه بدان عمل مى‌‌كنند، بى‌‌آن كه از اجر آنان، چيزى كاسته شود و هر بنده‌‌اى از بندگانِ خدا، سنّتى نادرست بگذارد، گناهش به اندازه گناه كسانى است كه به آن رفتار مى‌‌كنند، بى‌‌آن كه از گناهان ايشان، چيزى كاسته گردد.

630. عنه عليه‌‌السلام: مَن سَنَّ سُنَّةَ عَدلٍ فَاتُّبِعَ، كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن عَمِلَ بِها مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن اُجورِهِم شَيءٌ. ومَن سَنَّ سُنَّةَ جَورٍ فَاتُّبِعَ، كانَ عَلَيهِ وِزرُ مَن عَمِلَ بِها مِن غيرِ أن يَنقُصَ مِن أوزارِهِم شَيءٌ.

630. امام باقر عليه‌‌السلام: هر كس روش درستى را بنا نهد و از او پيروى شود، برايش همسان اجر كسانى است كه به آن روش، عمل مى‌‌كنند، بدون آن كه از اجر آنان چيزى كم شود و هر كس روش نادرستى را بنا نهد و از او پيروى شود، گناه كسانى كه به آن روش عمل مى‌‌كنند بر گردن اوست، بى آن كه از گناه آنان هم چيزى كاسته شود.

631. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: ما مِن مُؤمِنٍ سَنَّ عَلى نَفسِهِ سُنَّةً حَسَنَةً أو شَيئا مِنَ الخَيِر، ثُمَّ حالَ بَينَهُ وبَينَ ذلِكَ حائِلٌ، إلاّ كَتَبَ اللّهُ لَهُ ما أجرى عَلى نَفسِهِ أيّامَ الدُّنيا.

631. امام صادق عليه‌‌السلام: هيچ مؤمنى نيست كه براى خود سنّتى نيكو يا چيزى از خير و خوبى وضع كند، امّا بعد ميان او و آن سنّت و كار خير، مانعى پديد آيد، مگر اين كه آنچه را در ايّام دنيا در باره خويش به كار بسته است، خداوند برايش بنويسد.

3 / 25 ـ 17: المُعينُ عَلى خَيرٍ وَالعامِلُ بِهِ

3 / 25 ـ 17: كمك كننده به كار نيك و عمل كننده به آن

632. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن سَمِعَ خَيرا فَأَفشاهُ فَهُوَ كَمَن عَمِلَهُ.

632. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس عمل نيكى را بشنود و آن را در بين مردم، رواج دهد، همانند كسى است كه آن را انجام داده است.

633. عنه صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن جَهَّزَ غازِيا أو حاجّا أو خَلَفَهُ في أهلِهِ أو فَطَّرَ صائِما، كانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِن اُجورِهِم شَيءٌ.

633. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس ساز و برگ رزمنده‌‌اى يا حج‌‌گزارى را تأمين كند يا در غياب او به خانواده‌‌اش رسيدگى نمايد يا روزه‌‌دارى را افطارى دهد، برايش اجرى همانند اجر آنان باشد، بى آن كه از اجرشان چيزى كم شود.

634. تاريخ دمشق عن أبي سعيد الخدري: إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله بَعَثَ إلى بَني لِحيانَ لِيَخرُج مِن كُلِّ رَجُلَينِ رَجُلٌ، ثُمَّ قالَ لِلقاعِدِ: أيُّكُم خَلَفَ الخارِجَ في أهلِهِ ومالِهِ بِخَيرٍ كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ الخارِجِ.

634. تاريخ دمشق ـ به نقل از ابو سعيد خُدرى ـ: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله به بنى لِحيان پيغام داد كه از هر دو مرد، يك مرد [براى جنگ]خارج شود. سپس به آن كه مانده بود، فرمود: «هر يك از شما از خانواده و اموال كسى كه [براى جنگ]خارج مى‌‌شود، مراقبت كند، اجرى همانند خارج شونده دارد».

635. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: مَن فَطَّرَ صائِما كانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ مِن غَيرِ أن يَنقُصَ مِنهُ شَيءٌ، وما عَمِلَ بِقُوَّةِ ذلِكَ الطَّعامِ مِن بِرٍّ.

635. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: هر كس روزه‌‌دارى را افطارى دهد، مثل پاداش و هر عمل خوبى كه روزه‌‌دار با نيروى آن غذا انجام مى‌‌دهد، بى آن كه از پاداشش چيزى كم شود، براى افطارى‌‌دهنده است.

636. الإمام زين العابدين عليه‌‌السلام ـ مِن دُعائِهِ لِأَهلِ الثُّغورِ ـ اللّهُمَّ وأَيُّما مُسلِمٍ خَلَفَ غازِيا، أو مُرابِطا في دارِهِ، أو تَعَهَّدَ خالِفيهِ في غَيبَتِهِ، أو أعانَهُ بِطائِفَةٍ مِن مالِهِ، أو أمَدَّهُ بِعِتادٍ، أو شَحَذَهُ عَلى جِهادٍ، أو أتبَعَهُ في وَجهِهِ دَعوَةً، أو رَعى لَهُ مِن وَرائِهِ حُرمَةً، فَأَجرِ لَهُ مِثلَ أجرِهِ وَزنا بِوَزنٍ، ومِثلاً بِمِثلٍ، وعَوِّضهُ مِن فِعلِهِ عِوَضا حاضِرا يَتَعَجَّلُ بِهِ نَفعَ ما قَدَّمَ، وسُرورَ ما أتى بِهِ إلى أن يَنتَهِيَ بِهِ الوَقتُ إلى ما أجرَيتَ لَهُ مِن فَضلِكَ، وأَعدَدتَ لَهُ مِن كَرامَتِكَ.

636. امام زين العابدين عليه‌‌السلام ـ در دعايش براى مرزبانان ـ: بار خدايا! هر مسلمانى كه در غياب رزمنده‌‌اى يا مرزبانى به امور خانه او رسيدگى كند يا از بازماندگانش مراقبت نمايد يا به آن شخص [رزمنده و مرزبان]، كمك مالى كند يا در ساز و برگ، مددش رساند يا به جهادش برانگيزد يا دعاى خيرش را بدرقه راه او كند يا در غياب او حرمتش را پاس بدارد، برايش همانند اجر آن شخص [رزمنده و مرزبان]، جارى گردان، به همان اندازه و به همان سان، و كار او را عوض ده؛ عوضى نقد كه سود آنچه را تقديم كرده و شادمانىِ عملى را كه به جا آورده است، به زودى [در همين دنيا] ببيند، تا آن كه عمرش به سر آيد و به سوى فضلى كه [در آخرت]برايش مقرّر كرده‌‌اى و كرامتى كه برايش آماده ساخته‌‌اى، ره‌‌سپار گردد.

3 / 26: مَن يُؤتى أجرُهُ بِغَيرِ حِسابٍ

3 / 26: كسانى كه اجرشان بى‌‌حساب داده مى‌‌شود

الكتاب

قرآن

«قُلْ يَعِبَادِ الَّذِينَ ءَامَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِى هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَ أَرْضُ اللَّهِ وَ سِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّبِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ».

«بگو: «اى بندگان من كه ايمان آورده‌‌ايد! از [مخالفت] پروردگارتان بپرهيزيد! براى كسانى كه در اين دنيا نيكى كرده‌‌اند، پاداش نيكى است و زمين خدا، وسيع است. [اگر تحت فشار سران كفر بوديد، مهاجرت كنيد] كه صابران، اجر و پاداش خود را بى حساب دريافت مى‌‌دارند».

الحديث

حديث

637. رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: تُنصَبُ المَوازينُ يَومَ القِيامَةِ فَيُؤتى بِأَهلِ الصَّلاةِ فَيُؤتَونَ اُجورَهُم بِالمَوازينِ، ويُؤتى بِأَهلِ الصِّيامِ فَيُؤتَونَ اُجورَهُم بِالمَوازينِ، ويُؤتى بِأَهلِ الصَّدَقَةِ فَيُؤتَونَ اُجورَهُم بِالمَوازينِ، ويُؤتى بِأَهلِ الحَجِّ فَيُؤتَونَ اُجورَهُم بِالمَوازينِ، ويُؤتى بِأَهلِ البَلاءِ فَلا يُنصَبُ لَهُم ميزانٌ، ولا يُنشَرُ لَهُم ديوانٌ، ويُصَبُّ عَلَيهِمُ الأَجرُ صَبّا بِغَيرِ حِسابٍ، قالَ اللّهُ تَعالى: «إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّبِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ»، حَتّى يَتَمَنّى أهلُ العافِيَةِ فِي الدُّنيا أنَّ أجسادَهُم تُقرَضُ بِالمَقاريضِ مِمّا يَذهَبُ بِهِ أهلُ البَلاءِ مِنَ الفَضلِ.

637. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: روز قيامت، ترازوها[ى سنجش اعمال] را نصب مى‌‌كنند و نمازگزاران را مى‌‌آورند و مزدهايشان را وزن مى‌‌كنند و به آنها مى‌‌دهند. روزه‌‌گيران را مى‌‌آورند و مزدهايشان را وزن مى‌‌كنند و مى‌‌دهند. صدقه [و زكات] دهندگان را مى‌‌آورند و مزدهايشان را وزن مى‌‌كنند و به آنها مى‌‌دهند. حج‌‌گزاران را مى‌‌آورند و مزدهايشان را وزن مى‌‌كنند و مى‌‌دهند. اهل بلا و گرفتارى را كه مى‌‌آورند، برايشان نه ترازويى نصب مى‌‌گردد و نه دفتر اعمالى گشوده مى‌‌شود؛ بلكه باران اجر را بى‌‌حساب بر آنان مى‌‌ريزند. خداوند متعال فرموده است: «شكيبايان، اجر خود را بى‌‌حساب و به تمام خواهند يافت»تا جايى كه كسانى كه در دنيا در سلامت به سر مى‌‌برده‌‌اند، آرزو مى‌‌كنند كه كاش بدن‌‌هايشان با قيچى تكّه‌‌تكّه مى‌‌شد و اين پاداشى كه به اهل بلا مى‌‌دهند، نصيب آنها نيز مى‌‌شد.

638. الإمام الصادق عليه‌‌السلام: إذا كانَ يَومُ القِيامَةِ يَقومُ عُنُقٌ مِنَ النّاسِ فَيَأتونَ بابَ الجَنَّةِ فَيَضرِبونَهُ، فَيُقالُ لَهُم: مَن أنتُم؟ فَيَقولونَ: نَحنُ أهلُ الصَّبرِ، فَيُقالُ لَهُم: عَلى ما صَبَرتُم؟ فَيَقولونَ: كُنّا نَصبِرُ عَلى طاعَةِ اللّهِ، ونَصبِرُ عَن مَعاصِي اللّهِ، فَيَقولُ اللّهُ عَزَّ وجَلَّ: صَدَقوا، أدخِلوهُمُ الجَنَّةَ، وهُوَ قَولُ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ: «إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّبِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ».

638. امام صادق عليه‌‌السلام: چون روز قيامت شود، جماعتى از مردمان برخيزند و بر درِ بهشت آيند و درِ بهشت را بزنند؛ پس به ايشان گفته شود كه: شما كيستيد؟ در جواب گويند كه: ماييم، اهل صبر. به ايشان گفته شود: بر چه چيز صبر كرديد؟ مى‌‌گويند: بر طاعت خدا صبر مى‌‌كرديم و آن را به عمل مى‌‌آورديم و از نافرمانىِ خدا صبر مى‌‌نموديم و مرتكب آن نمى‌‌شديم. پس خداى عز و جل مى‌‌فرمايد: «راست گفتند. ايشان را داخل بهشت گردانيد». و اين است معناى قول خداى عز و جل: «جز اين نيست كه تمام داده مى‌‌شوند صبركنندگان، مزد خويش را، بى‌‌آن كه حسابى از براى ايشان باشد».

639. الأمالي للطوسي عن أبي حمزة الثمالي عن الإمام الباقر عن آبائه عليهم‌‌السلام عن رسول اللّه‌‌ صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله: إذا كانَ يَومُ القِيامَةِ جَمَعَ اللّهُ الخَلائِقَ في صَعيدٍ واحِدٍ، ويُنادي مُنادٍ مِن عِندِ اللّهِ، يُسمِعُ آخِرَهُم كَما يُسمِعُ أوَّلَهُم، يَقولُ: أينَ أهلُ الصَّبرِ؟ فَيَقومُ عُنُقٌ مِنَ النّاسِ، فَتَستَقبِلُهُم زُمرَةٌ مِنَ المَلائِكَةِ فَيَقولونَ لَهُم: ما كانَ صَبرُكُم هذَا الَّذي صَبَرتُم؟ فَيَقولونَ: صَبَّرنا أنفُسَنا عَلى طاعَةِ اللّهِ، وصَبَّرناها عَن مَعصِيَةِ اللّهِ.

قالَ: فَيُنادي مُنادٍ مِن عِندِ اللّهِ: صَدَقَ عِبادي، خَلّوا سَبيلَهُم لِيَدخُلُوا الجَنَّةَ بِغَيرِ حِسابٍ.

قالَ: ثُمَّ يُنادي مُنادٍ آخَرَ يُسمِعُ آخِرَهُم كَما يُسمِعُ أوَّلَهُم، فَيَقولُ: أينَ أهلُ الفَضلِ؟ فَيَقومُ عُنُقٌ مِنَ النّاسِ، فَتَستَقبِلُهُمُ زُمرَةٌ مِنَ المَلائِكَةِ، فَيَقولونَ: ما فَضلُكُم هذَا الَّذي نُودِيتُم بِهِ؟ فَيَقولونَ: كُنّا يُجهَلُ عَلَينا فِي الدُّنيا فَنَحتَمِلُ، ويُساءُ إلَينا فَنَعفو.

قالَ: فَيُنادي مُنادٍ مِن عِندِ اللّهِ تَعالى: صَدَقَ عِبادي، خَلّوا سَبيلَهُم لِيَدخُلُوا الجَنَّةَ بِغَيرِ حِسابٍ.

قالَ: ثُمَّ يُنادي مُنادٍ مِنَ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ، يُسمِعُ آخِرَهُم كَما يُسمِعُ أوَّلَهُم، فَيَقولُ: أينَ جيرانُ اللّهِ جَلَّ جَلالُهُ في دارِهِ؟ فَيَقومُ عُنُقٌ مِنَ النّاسِ، فَتَستَقبِلُهُم زُمرَةٌ مِنَ المَلائِكَةِ، فَيَقولونَ لَهُم: ماذا كانَ عَمَلُكُم في دارِ الدُّنيا فَصِرتُم بِهِ اليَومَ جيرانَ اللّهِ تَعالى في دارِهِ؟ فَيَقولونَ: كُنّا نَتَحابُّ فِي اللّهِ عَزَّ وجَلَّ، ونَتَباذَلُ فِي اللّهِ، ونَتَوازَرُ فِي اللّهِ. قالَ: فَيُنادي مُنادٍ مِن عِندِ اللّهِ: صَدَقَ عِبادي، خَلّوا سَبيلَهُم لِيَنطَلِقوا إلى جِوارِ اللّهِ فِي الجَنَّةِ بِغَيرِ حِسابٍ. قالَ: فَيَنطَلِقونَ إلَى الجَنَّةِ بِغَيرِ حِسابٍ.

ثُمَّ قالَ أبو جَعفَرٍ عليه‌‌السلام: فَهؤلاءِ جيرانُ اللّهِ في دارِهِ، يَخافُ النّاسُ ولا يَخافونَ، ويُحاسَبُ النّاسُ ولا يُحاسَبونَ.

639. الأمالى، طوسى ـ به نقل از ابو حمزه ثمالى، از امام باقر عليه‌‌السلام، از پدرانش عليهم‌‌السلام ـ: پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود: «چون روز قيامت شود، خداوند، خلايق را در صحرايى واحد، گرد مى‌‌آورد و ندادهنده‌‌اى از جانب خدا با صدايى كه همگان، يكسان آن را مى‌‌شنوند، صدا مى‌‌زند: "كجايند اهل شكيبايى؟!".

پس، شمارى از مردم بر مى‌‌خيزند. گروهى از فرشتگان، جلو آنان مى‌‌روند و مى‌‌گويند: اين، شكيبايى كه شما كرده‌‌ايد، چه بوده است؟ آنان مى‌‌گويند: ما خويشتن را بر طاعت خدا و خوددارى از معصيت او، به شكيبايى وا داشتيم.

در اين هنگام، ندادهنده‌‌اى از جانب خدا صدا مى‌‌زند: "بندگانم، راست مى‌‌گويند. راه را بر آنان بگشاييد تا بدون حسابرسى، وارد بهشت شوند".

سپس ندادهنده ديگرى از جانب خدا با صدايى كه همگان، يكسان آن را مى‌‌شنوند، بانگ مى‌‌زند: "كجايند اهل بزرگوارى؟!".

پس، شمارى از مردم بر مى‌‌خيزند. گروهى از فرشتگان، جلو آنها مى‌‌روند و مى‌‌گويند: اين فضيلت شما كه در باره آن بانگ زده شديد، چه بوده است؟

مى‌‌گويند: ما در دنيا چنان بوديم كه هر گاه به ما حماقتى [و اهانتى] مى‌‌شد، تحمّل مى‌‌كرديم و هر گاه به ما بدى مى‌‌شد، گذشت مى‌‌كرديم.

در اين هنگام، ندادهنده‌‌اى از جانب خداى بلندمرتبه، بانگ مى‌‌زند: "بندگانم راست مى‌‌گويند. راه را بر آنان بگشاييد تا بدون حسابرسى، وارد بهشت شوند".

باز، ندا دهنده‌‌اى از جانب خداى عز و جل با صدايى كه همگان آن را يكسان مى‌‌شنوند، بانگ مى‌‌زند: "كجايند همسايگان خانه خداوند بزرگ؟!".

پس، شمارى از مردم بر مى‌‌خيزند. گروهى از فرشتگان، راه را بر ايشان مى‌‌گيرند و مى‌‌گويند: عمل شما در سراى دنيا چه بوده كه به سبب آن، امروز، همسايگان خانه خداى بلندمرتبه شده‌‌ايد؟ آنان مى‌‌گويند: ما براى خداوند عز و جل، يكديگر را دوست مى‌‌داشتيم، براى خدا به يكديگر بخشش مى‌‌كرديم و براى خدا به همديگر كمك مى‌‌نموديم.

در اين هنگام، ندادهنده‌‌اى از جانب خدا بانگ مى‌‌زند كه: "بندگانم راست مى‌‌گويند. راه را بر آنان بگشاييد تا بدون حسابرسى، به همسايگى خدا در بهشت روند" و آنان بدون حسابرسى، به بهشت مى‌‌روند».

امام باقر عليه‌‌السلام افزود: «اينان، همسايگان خانه خدا هستند. [در آن روز] مردم، بيمناك‌‌اند؛ ولى اينان، بيمى ندارند. مردم حسابرسى مى‌‌شوند؛ امّا اينان، حسابرسى نمى‌‌شوند».

راجع: ص262 (الحثّ على طلب المثوبات / عظمة ثواب الآخرة).

ر. ك: ص263 (تشويق به پاداش جويى / بزرگى پاداش آخرت).

تبيين نظام پاداش و كيفر

يكى از كهن‌‌ترين نظام‌‌ها در زندگى بشر، نظام پاداش و كيفر بوده است. براى تشويق و ترغيب به خوبى‌‌ها و نيز بازداشتن از بدى‌‌ها در همه جوامع تشويق و تنبيه، يا پاداش و كيفر رواج داشته و دارد. اين امر ريشه در فطرت و سرشت آدمى دارد و هيچ دوره‌‌اى از تاريخ بشر از آن جدا نبوده است، بدين جهت هيچ‌‌گونه معارضه و ناسازگارى با اصل آن صورت نمى‌‌گيرد. اين امر فطرى و سرشتى را عقل آدمى نيز پذيرفته و برايش مبنا و قاعده ساخته است.

فرهنگ‌‌هاى دينى و الهى كه خود بر فطرت و عقل استوارند نيز همين راه را دنبال كرده‌‌اند و بخشى از آموزه‌‌هاى آنها را پاداش‌‌ها و كيفرها تشكيل مى‌‌دهند.

به منظور تبيين روايات اين فصل تلاش مى‌‌شود نظام ثواب و عقاب يا پاداش و كيفر را بر پايه اصول فطرى و عقلى و نيز مبانى دينى به اجمال تحليل كرده و پاره‌‌اى از زواياى مبهم آن را آشكار سازيم. مطالب اين بيان در پنج بخش ارائه مى‌‌شوند:

بخش يكم. مبانى عقلى پاداش و كيفر

پاداش و كيفر دادن بر رفتار و كردار آدمى، امرى عقلى و عقلائى است، بدان معنا كه مقابله و مواجهه نيك، با خوبى‌‌ها و نيز مقابله و مواجهه بد، با بدى‌‌ها امرى است كه خرد آدمى و خردمندان نيكى‌‌اش را درك كرده و حسن اين مواجهه و مقابله را تأييد مى‌‌كنند. گرچه در مصداق خوبى و بدى و نيز تلقى از اندازه و جايگاه خوبى و بدى، نظر يكسان نداشته و تفاوت‌‌هاى فراوانى ميان آنها به چشم مى‌‌خورد.

اين مقابله و مواجهه پسنديده، بر اين مبانى و اصول استوار است:

1. رفتار و كردار آدمى از منظر عقلى يكسان نيست؛ عقل برخى را خوب و نيكو و برخى را زشت و ناپسند مى‌‌انگارد؛

2. رفتار و كردار انسان‌‌ها از اراده و آگاهى آنها نشئت گرفته است و بدين جهت آنان پاسخگوى افعال و رفتار خويش‌‌اند؛

3. افعال و رفتار انسانى بر فرد و جامعه، بلكه بر جهان هستى اثر مى‌‌گذارد؛ يعنى جهان در برابر رفتار و كردار آدمى بى‌‌تفاوت نيست. بر همين اساس، كشف دقيق و صحيح ميزان تأثيرگذارى رفتار و كردار آدمى بر محيط درونى و بيرونى انسان، عامل تعيين‌‌كننده در ميزان پاداش و كيفر است؛

4. از منظر عقل و عقلا بايد ميان پاداش و كيفر و رفتار و كردار تناسب برقرار باشد. ولى جايگاه عفو و گذشت در ناحيه كيفر و تفضّل در ناحيه پاداش محفوظ است، يعنى ذى‌‌حق مى‌‌تواند از كيفر خطاكار بگذرد، يا تفضّل كند و او را پاداشى افزون دهد. البته عقل در عفو و تفضل نيز تناسب را لازم مى‌‌داند؛

5. عواملى چون زمان و مكان، سختى و آسانى، ميزان تأثيرگذارى و دانش و معرفت در ميزان پاداش و كيفر نقش دارند. و البته در ميان اين عوامل، دانش و معرفت نقشى ويژه دارد. به ميزانى كه فرد از دايره تأثيرگذارى رفتار خود مطلع است كيفر و پاداش مى‌‌بيند. به سخن ديگر، كارهاى ارادى انسان گرچه از اراده برمى‌‌خيزند ولى پايه و مبناى اراده، درك فهم و آگاهى است و اين آگاهى شكل دهنده اراده است. بدين جهت ميزان عقل و معرفت در ميزان پاداش و كيفر سهيم است.

اين اصول و مبانى پنجگانه به اجمال نزد همگان معلوم و مسلّم است، گرچه در كمّ و كيف اين اصول ممكن است اتفاق نظرى نباشد. براى مثال، در دايره افعال ارادى انسان يا ميزان تأثيرگذارى رفتار آدمى اختلاف‌‌نظرهايى وجود دارند كه به اصل مسئله آسيب نمى‌‌رسانند.

بر اين اساس، نوع نگاه مكتب‌‌ها به ارادى بودن افعال انسانى و ميزان تأثيرگذارى و نيز نگاه آنان به دايره زندگانى انسان و هم‌‌چنين ميزان آگاهى از پيچيدگى‌‌هاى جهان هستى و نيز پايبندى به عدالت و رها بودن از تعلقات، در مقام تدوين نظام پاداش و كيفر تأثيرى بسزا دارد.

اگر جهانِ انسان را به دنياى مادى و محسوس او محدود سازيم و تأثيرگذارى رفتار آدمى را به آنچه در دانش و تجربه انسان مى‌‌گنجد، خلاصه كنيم، يك گونه نظام كيفر و پاداش شكل مى‌‌گيرد، ولى اگر به جهانى گسترده‌‌تر و عميق‌‌تر از آنچه محسوس است باور داشته باشيم و با علم و آگاهى از منظر سازنده و خالق به انسان و جهان و تأثير رفتار آدمى بر هستى بنگريم، نظام ديگرى شكل خواهد گرفت.

بخش دوم. هماهنگى مبانى عقلى ثواب و عقاب با آموزه‌‌هاى دين

آنچه را اديان الهى و به ويژه اسلام، در نظام كيفر و پاداش مطرح كرده‌‌اند نيز بر همين اصول پنجگانه استوار است:

1. از نظر آموزه‌‌هاى دينى رفتار خوب و بد يكسان نيستند، بدى و خوبى تفاوت ماهوى و جوهرى دارند. قرآن كريم مى‌‌فرمايد:

«أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ اجْتَرَحُوا السَّئِّاتِ أَن نَّجْعَلَهُمْ كَالَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّلِحَتِ سَوَاءً مَّحْيَاهُمْ وَ مَمَاتُهُمْ سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ.

آيا كسانى كه مرتكب كارهاى بد شده‌‌اند پنداشته‌‌اند كه آنان را مانند كسانى قرار مى‌‌دهيم كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‌‌اند [به طورى كه] زندگى آنها و مرگشان يكسان باشد؟ چه بد داورى مى‌‌كنند».

«أمْ نَجْعَلُ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ كَالْمُفْسِدينَ فى اْلأَرْضِ أمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقينَ كَالْفُجّارِ.

يا [مگر] كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‌‌اند، چون مفسدانِ در زمين مى‌‌گردانيم، يا پرهيزگاران را چون پليدكاران قرار مى‌‌دهيم؟».

«يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَرًا وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ.

روزى كه هر كسى آنچه كار نيك به جاى آورده و آنچه بدى مرتكب شده، حاضر شده مى‌‌يابد».

«يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النّاسُ أشْتاتا لِيُرَوْا أعْمالَهُمْ * فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ.

آن روز، مردم [به حال] پراكنده برآيند تا [نتيجه] كارهايشان به آنان نشان داده شود. پس هر كه هم‌‌وزن ذرّه‌‌اى نيكى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد. و هر كه هم‌‌وزن ذرّه‌‌اى بدى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد».

همچنين آيات فراوانى كه از «توفّى» و دريافت كامل هر كس از عمل خود سخن مى‌‌گويند، و يا عذاب را چشيدنِ عمل معرفى مى‌‌كنند و نيز روايات بسيارى كه با اين تعبير نقل شده‌‌اند: «لِكُلِّ عَمَلٍ جَزاءٌ»، همه به اين اصل اشاره دارند.

2. مسئول بودن انسان در قبال رفتار و كردار خود در زندگى فردى و اجتماعى از اصولى است كه در آموزه‌‌هاى دينى بسيار بر آن تأكيد شده است.

خداى متعال در قرآن كريم مى‌‌فرمايد:

«إنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ اُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤلاً.

همانا گوش و چشم و قلب، همه آنها پاسخگو خواهند بود».

و روايت‌‌هاى اسلامى نيز پاسخگو بودن انسان در قبال رفتار و كردارش را فراوان گوشزد مى‌‌كنند:

كُلُّ امرِئٍ عَلى ما قَدَّمَ قادِمٌ، وبِما عَمِل مَجزِيٌّ.

هر انسانى به آنچه از پيش فرستاده است، مى‌‌رسد و به آنچه عمل كرده جزا داده مى‌‌شود.

ألا كُلُّكُم راعٍ وكُلُّكُم مَسولٌ عَن رَعِيَّتِهِ.

بدانيد كه همه شما سرپرست هستيد و همه شما درباره زيردستانتان، بازخواست مى‌‌شويد.

لا تَزولُ قَدَما عَبدٍ يَومَ القِيامَةِ حتّى يُسألَ عَن أربَعٍ: عَن عُمرِهِ فيما أفْناهُ، وعَن شَبابِهِ فيما أبْلاهُ، وعَن مالِهِ مِن أينَ اكْتَسَبهُ وفيما أنْفَقَهُ.

بنده، در روز قيامت، گام از گام بر نمى‌‌دارد، مگر آن كه از چهار چيز پرسيده مى‌‌شود: از عمرش كه در چه كارى گذرانده، و از جوانى‌‌اش كه چگونه به پيرى رسانده، و از ثروتش كه از كجا به دست آورده و در چه خرج كرده است.

3. تأثير رفتار و كردار انسان بر انسان‌‌ها (اعم از فرد و جامعه) و نيز حيوانات و طبيعت كه اصلى ديگر از اصول نظام پاداش و كيفر بوده در منابع دينى بر آن تأكيد بسيار شده است:

ـ روايت‌‌هايى كه مى‌‌گويند، هر كس در هر مكانى كه عبادت كند، آن مكان برايش استغفار مى‌‌كند؛

ـ روايت‌‌هايى كه مى‌‌گويند: ادرار بى‌‌همسران وقتى بر زمين مى‌‌ريزد، زمين آنها را نفرين مى‌‌كند؛

ـ روايت‌‌هايى كه مى‌‌گويند: ماهيان دريا و مرغان آسمان براى جوينده علم استغفار مى‌‌كنند؛

ـ روايت‌‌هايى كه مى‌‌گويند: كسى كه از دنيا رفته پرونده عملش مفتوح است؛ اگر فرزندى دارد كه علم مى‌‌آموزد، يا چشمه‌‌اى حفر كرده است و.…

4. بر تناسب داشتن پاداش و كيفر با رفتار و كردار آدمى در معارف دينى تأكيد شده است.

خداى متعال در قرآن كريم مى‌‌فرمايد:

«إنَّ اللّه‌‌ لا يَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ.

در حقيقت، خدا هم‌‌وزن ذرّه‌‌اى ستم نمى‌‌كند».

و نيز فرموده است:

«الْيَوْمَ تُجْزى كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ لا ظُلْمَ الْيَوْمَ.

امروز هر كسى به آنچه انجام داده جزا مى‌‌يابد، امروز ستمى [در كار] نيست».

5. روايت‌‌هايى كه ميزان ثواب و عقاب را بر عقل و معرفت يا سختى، يا زمان و مكان استوار ساخته‌‌اند، پنجمين اصل نظام كيفر و پاداش را تثبيت مى‌‌كنند:

إنَّما يُداقُّ اللّه‌‌ العِبادَ فِي الحِسابِ يَومَ القِيامَةِ عَلى قَدرِ ما آتاهُم مِنَ العُقولِ فِي الدُّنيا.

همانا خداوند بندگان را در روز قيامت بر پايه عقل‌‌هايى كه به آنان در دنيا داده، حسابرسى مى‌‌كند.

و نيز فرموده‌‌اند:

إنَّ الثَّوابَ عَلى قَدرِ العَقلِ.

همانا پاداش به اندازه خرد است.

لَمّا خَلَقَ اللّه‌‌ العَقلَ استَنطَقَهُ، ثُمَّ قالَ لَهُ:... أما إنّي إيّاكَ آمُرُ، وإيّاكَ أنهى، وإيّاك اُعاقِبُ، وإيّاكَ اُثيبُ.

وقتى خداوند عقل را آفريد او را به سخن آورد، سپس به او فرمود:... همانا تو را امر و نهى مى‌‌كنم و تو را كيفر و پاداش مى‌‌دهم.

إنَّ اللّه‌‌ خَلَقَ العَقلَ، فَقالَ لَهُ:... لَكَ الثَّوابُ، وعَلَيكَ العِقابُ.

همانا خداوند عقل را آفريد و به وى فرمود:... ثواب براى تو و عقاب بر پايه تو است.

أفضَلُ الأَعمالِ أحمَزُها.

برترين كارها سخت‌‌ترين آنها است.

كليت اين اصول پنجگانه نزد عقل و دين مورد قبول و پذيرش است، ولى تفاوت‌‌هايى ميان نظام دين و عقل وجود دارد كه به اين عناصر باز مى‌‌گردد:

اول، دين، دايره تأثير و تأثر رفتار انسان و جهان را بسيار گسترده و عميق مى‌‌بينند؛ زيرا آنچه را انسان‌‌ها با دانش محدود خود درك نمى‌‌كنند، خالق هستى مى‌‌بيند.

دوم، دين، مسئول بودن انسان را بسيار عميق و گسترده مى‌‌داند. انسان را در برابر كوچك‌‌ترين نگاه، كوچك‌‌ترين حركت و بلكه كوچك‌‌ترين خطورهاى قلبى و درونى و بالاتر از آن، كوچك‌‌ترين تخيلات خود مسئول مى‌‌شمارد كه بايد براى همه آنها پاسخگو باشد.

سوم، ثواب‌‌ها و عقاب‌‌هاى دينى، از آن روى كه از سوى خالق انسان و جهان، بيان شده‌‌اند، مبتنى بر درك صحيح و دقيق روابط افعال انسان و جهان هستند؛ چنان‌‌كه منزه بودن خالق از نقص و كاستى، دلالت دارد كه او به دور از همه تعلقات و منافع، به بيان ثواب و عقاب پرداخته است. به سخن ديگر، ملاك عدل و انصاف در بيان ثواب و عقاب به حد اعلا منظور شده است.

اين اصول پنجگانه و نتايج سه‌‌گانه، مبناى نظام پاداش و كيفر هستند كه عقل و دين بر آنها اتفاق نظر دارند و با همين اصول مى‌‌توان مجموعه آيات و روايات در زمينه ثواب و عقاب را تبيين و تحليل كرد.

بخش سوم. قواعد كلى در اعتبارسنجى و فهم روايات ثواب و عقاب

براى داورى و قضاوت و نيز فهم روايت‌‌هاى ثواب و عقاب، افزون بر آنچه گفته شد، توجه به نكات ذيل راه‌‌گشا خواهد بود:

1. پديده جعل و وضع كه يكى از آفت‌‌هاى دامن‌‌گير روايت‌‌ها بوده، از عرصه‌‌هاى مهم ظهور و بروز مسئله ثواب‌‌ها و عقاب‌‌ها است. برخى واضعان به قصد خير، يعنى تشويق مردمان به انجام نيكى‌‌ها، دست به چنين كارى زده و خود نيز اعتراف كرده‌‌اند.

آنچه در باب نقل داستان‌‌ها و روضه‌‌هاى دروغ از سوى مرثيه‌‌گويان و مداحان در روزگار ما و نيز روزگارهاى پيشين به چشم مى‌‌خورد، از اين قبيل است؛

2. توجه كردن به فضل و كرم الهى در ناحيه ثواب‌‌ها نبايد مغفول واقع شود؛ گرچه در ناحيه كيفر و عقاب بايد عدل و انصاف ملاك قرار گيرد، اما تفضل و كرم و رحمت الهى در ناحيه ثواب و پاداش و افزايش ميزان آن مانع عقلى و عقلائى ندارد. مگر در محيط پيرامون خود نمى‌‌بينيم يك معلم يا استاد، گاه به شاگرد خود ارفاق مى‌‌كند و نمره‌‌اى بيشتر از نمره واقعى منظور مى‌‌كند؟ البته اين كار استاد و معلم بر حكمتى استوار است، ولى اين افزايش كارى پذيرفته است، همين امر درباره ثواب برخى اعمال انسان از سوى خداوند اعمال مى‌‌شود و مبنايى حكيمانه دارد؛

3. عنصر زمان و مكان را نيز درباره برخى ثواب‌‌ها و عقاب‌‌ها نمى‌‌توان ناديده گرفت. براى مثال، اگر در روزگارى امامان بر زيارت امام رضا عليه‌‌السلام، يا امام حسين عليه‌‌السلام تأكيد فراوان داشتند، بايد بر ظرف صدور اين سخنان توجه داشت؛

4. تمثيل و تشبيه براى نزديك ساختن موضوعى غيرمحسوس به ذهن مخاطبان، يكى از شيوه‌‌هاى فصاحت در سخن گفتن است. در عنصر تمثيل، تقريب موضوع از يك جهت مراد گوينده است و نمى‌‌توان همه لوازم عقلى آن را مترتب ساخت.

به سخن ديگر، بايد در تفسير و توضيح بسيارى از ثواب‌‌ها و عقاب‌‌هايى كه در منابع دينى آمده‌‌اند و پاداش كسى را مانند شهيد يا مجاهد قرار مى‌‌دهند، يا اينكه كيفرى را به انجام دادن عملى زشت در مسجد الحرام تشبيه مى‌‌كنند، بر اين قاعده توجه شود. از اين قبيل است روايت ذيل از پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله كه پاداش عالِم پارسا را به پاداش حضرت عيسى عليه‌‌السلام و اجر ثروتمندِ سخاوتمند را به اجر حضرت ابراهيم عليه‌‌السلام و فقيرِ بردبار را به اجر ايوب پيامبر عليه‌‌السلام و امير عادل را به حضرت سليمان عليه‌‌السلام و جوان توبه كننده را به حضرت يحيى عليه‌‌السلام و زن با حيا را به حضرت مريم عليهاالسلام تشبيه كرده است:

عالِمٌ وَرِعٌ أجرُهُ كَأَجرِ عيسَى بنِ مَريَمَ عليه‌‌السلام، غَنِيٌّ سَخِيٌّ أجرُهُ كَأَجرِ الخَليلِ إبراهيمَ عليه‌‌السلام، فَقيرٌ صَبورٌ أجرُهُ كَأَجرِ النَّبِيِّ أيّوبَ عليه‌‌السلام، أميرٌ عادِلٌ أجرُهُ كَأَجرِ النَّبِيِّ سُلَيمانَ عليه‌‌السلام، شابٌّ تائِبٌ أجرُهُ كَأَجرِ يَحيَى بنِ زَكَرِيّا عليه‌‌السلام، امرَأَةٌ حَيِيَّةٌ أجرُها كَأَجرِ مَريَمَ بِنتِ عِمرانَ عليهاالسلام.

دانشمند پارسا، مزدش همانند مزد عيسى بن مريم عليه‌‌السلام است. توانگر سخاوتمند، مزدش همانند مزد ابراهيم خليل عليه‌‌السلام است. تهى‌‌دست شكيبا، مزدش همانند مزد ايّوب پيامبر عليه‌‌السلام است. فرمان‌‌رواى دادگر، مزدش همانند مزد سليمان نبى عليه‌‌السلام است. جوان توبه‌‌كننده، مزدش همانند مزد يحيى بن زكريا عليه‌‌السلام است و زن باحيا، مزدش همانند مزد مريم دختر عمران عليهاالسلاماست.

بخش چهارم. تحليل آيات و روايات پيرامون ميزان و چگونگى ثواب و عقاب

1. ثواب و عقاب، تجلى و بازتاب رفتار آدمى هستند. رسول خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله در حديث قدسى از خداوند چنين نقل مى‌‌كند:

يَابنَ آدَمَ... فَما عَمِلتَ مِن شَيءٍ وَفَّيْتُكَهُ.

اى زاده آدم... هر آنچه عمل كنى، همان را به تو خواهم داد.

تعبير «كَما تَدينُ تُدانُ» كه در بسيارى از روايت‌‌ها آمده، گويا و گواه همين امر است.

همچنين اين روايت اين تناسب را به زيبايى مطرح مى‌‌سازد:

هَل زارِعُ شَعيرٍ يَحصُدُ قَمحا؟ أو زارِعُ قَمحٍ يَحصُدُ شَعيرا؟ كَذلِكَ يَحصُدُ كُلُّ عَبدٍ فِي الآخِرَةِ ما زَرَعَ، ويُجزى بِما عَمِلَ.

آيا كارنده جو، گندم درو مى‌‌كند؟ يا كارنده گندم جو مى‌‌چيند؟ همچنين هر بنده‌‌اى در آخرت آنچه را كاشته درو مى‌‌كند و به آنچه عمل كرده پاداش مى‌‌گيرد.

بخش بسيارى از روايات به بيان اين حقيقت و تشريح آن اختصاص دارند. اين روايت‌‌ها در فصل اول باب دوم و فصل سوم، باب‌‌هاى يك تا چهار، گردآورى شده‌‌اند.

2. فلسفه ثواب و عقاب تشويق و بازدارندگى است؛ تشويق به نيكى‌‌ها و برحذر داشتن از بدى‌‌ها و زشتى‌‌ها. امام على عليه‌‌السلام مى‌‌فرمايد:

إنَّ اللّه‌‌ سُبحانَهُ وَضَعَ الثَّوابَ عَلى طاعَتِهِ وَالعِقابَ عَلى مَعصِيَتِهِ، ذِيادةً لِعِبادِهِ عَن نَقِمَتِهِ، وحِياشَةً لَهُم إلى جَنَّتِهِ.

همانا خداوند سبحان پاداش را بر اطاعت خود و كيفر را بر نافرمانى خود قرار داد تا بندگان از عقوبت او بازداشته و به سوى بهشت او سوق داده شوند.

و امام صادق عليه‌‌السلام مى‌‌فرمايد:

نَصَبَ لَهُم عُقوباتٍ فِي العاجِلِ وعُقوباتٍ فِي الآجِلِ، ومَثوباتٍ فِي العاجِلِ ومَثوباتٍ فِي الآجِلِ، لِيُرَغِّبَهُم بِذلِكَ فِي الخَيرِ، ويُزَهِّدَهُم فِي الشَّرِّ.

خداوند پاداش‌‌ها و كيفرهايى در دنيا و آخرت مقرر ساخت تا بندگان را به خوبى‌‌ها تشويق كند و از بدى‌‌ها باز دارد.

3. پاداش‌‌ها و كيفرهاى دينى با توجه به باور داشتن به دنيا و آخرت در هر دو سراى دنيا و آخرت نمود دارد. به سخن ديگر، با توجه به وسعت هستى به ظاهر و باطن و دنيا و آخرت، ظهور و بروز رفتار انسانى در هر دو سرا جلوه‌‌گر است و از اين جهت پاداش و كيفر نيز در هر دو جهان رخ مى‌‌دهد.

شايد اين روايت امام صادق عليه‌‌السلام در پاسخ به پرسش راوى همين حقيقت را توضيح مى‌‌دهد:

سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّه‌‌ عليه‌‌السلام عَن قَولِ اللّه‌‌: «رَبَّنَا ءَاتِنَا فِى الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِى الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»، قالَ: رِضوانُ اللّه‌‌، وَالجَنَّةُ فِي الآخِرَةِ، وَالسَّعَةُ فِي المَعيشَةِ، وحُسنُ الخُلُقِ فِي الدُّنيا.

از امام صادق عليه‌‌السلام تفسير: «رَبَّنَا ءَاتِنَا فِى الدُّنْيَا حَسَنَةً...» را پرسيدم فرمود: رضوان الهى و بهشت در آخرت و گشايش در زندگى و اخلاق نيك در دنيا است.

4. تفاوت ثواب و عقاب و پاداش و كيفر نسبت به اعمال و رفتار در روايت‌‌ها بسيار متنوع و گوناگون است. گاهى ثواب يك عمل دو برابر يا ده برابر يا هفتاد برابر، يا بيشتر بيان مى‌‌شود.

آنچه از مطالعه مجموعه اين روايت‌‌ها به دست مى‌‌آيد آن است كه ملاك اين تفاوت به پنج عامل: نيّت؛ آگاهى؛ تأثيرگذارى؛ زمان و مكان؛ و سختى و آسانى باز مى‌‌گردد كه از نظر عقلى و عقلائى نيز قابل فهم و تبيين هستند.

اين پنج عامل در شدت و ضعف و به بيان بهتر، زياد و كم شدن ثواب و عقاب و پاداش و كيفر نقش اساسى دارد.

اين تفاوت‌‌ها را در طبيعت پيرامونى به خوبى و وضوح مى‌‌بينم. چند دانه كه از نظر كيفيت يكسان‌‌اند وقتى در دو زمين با شرايط متفاوت كاشته مى‌‌شوند محصول متفاوت خواهند داد. گياهى در يك منطقه آب و هوايى به گونه‌‌اى رشد مى‌‌كند كه در منطقه ديگر چنان نيست.

اينك اشاره‌‌اى به شواهد اين مطلب در آموزه‌‌هاى روايى خواهيم داشت:

الف ـ روايت‌‌هاى دلالت كننده بر اينكه اعمال به نيت بستگى دارند و جزء احاديث متواتر نزد همه مسلمانان هستند.

إنَّمَا الأعمالُ بِالنِّياتِ.

همانا (سنجش) كارها بر پايه نيت‌‌ها است.

ب ـ روايت‌‌هاى دلالت‌‌كننده بر نقش عقل در ميزان ثواب و عقاب، عامل دوم را توضيح مى‌‌دهد.

ج ـ درباره ميزان تأثيرگذارى نيز روايت‌‌هاى فراوانى دلالت دارند. رواياتى كه تفاوت عالمِ و عابد را بيان مى‌‌كنند و تفكر يك ساعت عالم را بيش از هفتاد ساعت عبادت عابد مى‌‌دانند و سپس توضيح مى‌‌دهند كه عابد خود را مى‌‌رهاند و عالم خود و جامعه را، از اين قبيل هستند. يعنى ميزان تأثيرگذارى را عامل تعيين‌‌كننده در ميزان پاداش و كيفر معرفى مى‌‌كنند. پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله مى‌‌فرمايد:

رَكعَتانِ مِن عالِمٍ خَيرٌ مِن سَبعينَ رَكعَةً مِن جاهِلٍ.

دو ركعت نماز از عالم بهتر از هفتاد ركعت نماز از جاهل است.

د ـ روايت‌‌هاى فراوانى كه افزايش ثواب يا عقاب را در زمان‌‌ها و مكان‌‌هاى خاص بيان مى‌‌كند؛ مانند شب و روز جمعه، ماه‌‌هاى رجب، شعبان و رمضان و نيز مسجد الحرام، مسجد النبى، عرفات و برخى مكان‌‌هاى ديگر.

ه ـ درباره عنصر پنجم، يعنى سختى و آسانى، روايت‌‌هايى بدين مضمون در منابع حديثى آمده‌‌اند:

ثَوابُ العَمَلِ عَلى قَدرِ المَشَقَّةِ فيهِ.

پاداش عمل به اندازه دشوارى در آن عمل است.

الثَّوابُ بِالمَشَقَّةِ.

پاداش به اندازه مشقت است.

5. در روايت‌‌ها چند امر به عنوان تراز براى سنجش ميزان پاداش بيان شده‌‌اند. اين موارد عبارت‌‌اند از: شهيد، مجاهد، صائم قائم (روزه‌‌دار شب‌‌زنده‌‌دار)، حجّ مبرور.

از اين چهار عنوان دو عنوان جنبه‌‌هاى فردى دارند، يعنى روزه و حج و دو عنوان جنبه اجتماعى دارد يعنى شهادت و جهاد. و هر يك در عرصه خود از سخت‌‌ترين رفتارهايى است كه از انسان سر مى‌‌زند.

روزه‌‌دارى و شب‌‌زنده‌‌دارى و انجام حج با مشقت‌‌هايى كه روزگاران كهن و حتى امروز داشته و دارد سبب شده، در حوزه اعمال فردى شاخص و برجسته شوند. چنان كه شهادت و جهاد، يعنى جان و تَن را در معرض خطر و آسيب قرار دادن، سبب شده كه در حوزه رفتارهاى اجتماعى ملاك و ميزان قرار گيرند، البته جنبه تمثيلى را نيز نبايد در اين عنوان‌‌ها از نظر دور داشت.

بخش پنجم. پرسش‌‌ها و پاسخ‌‌ها

در نظام پاداش و كيفرى كه آموزه‌‌هاى دينى ارائه كرده‌‌اند چند مورد به عنوان پرسش ذهن محققان را به خود مشغول داشته‌‌اند كه در اين مجال به اجمال آنها را بررسى مى‌‌كنيم.

1. عذاب‌‌هاى اُخروى به ويژه خلود

برخى كيفرهاى اُخروى و خلود در جهنم و كيفر دائمى در نظام‌‌هاى دنيايى قدرى ثقيل به نظر مى‌‌آيد. چگونه كسى كه يك جرم مرتكب مى‌‌شود بايد براى هميشه كيفر ببيند، يا نوعى خاص از عذاب را تحمل كند؟ براى پاسخ به اين پرسش چند نكته را به عنوان مقدمات مى‌‌آوريم و سپس نصوص دينى را تحليل مى‌‌كنيم:

يكم، نظام آخرت با نظام دنيا تفاوت‌‌هاى ماهوى دارد كه درك آن براى كسى كه پا از جهان مادى فراتر نگذاشته، دشوار است:

ـ در اين جهان حركت و تغيير هست، كودك، جوان و جوان كامل مى‌‌شود، سپس به پيرى مى‌‌رسد، ولى در آخرت چنين نيست، يعنى حركت فنائى وجود ندارد.

ـ زندگى دنيا ناخالص است؛ مرگ و زندگى با هم درآميخته‌‌اند، ولى آخرت فقط زندگى است.

ـ تفاوت ديگر آن است كه دنيا محل كاشتن و بذر پاشيدن است و آخرت، محل بهره‌‌بردارى و درو كردن. دنيا مزرعه آخرت است.

ـ در دنيا انسان‌‌ها با هم روابطى دارند و در اعمال يكديگر سهيم مى‌‌شوند، ولى در آخرت چنين نيست و هر كس مهمان سفره عمل خويش است.

اين تفاوت‌‌ها سبب مى‌‌شوند درك نظام كيفرى در آخرت در آغاز كار دشوار باشد. جاودانگى و خلود، يا تناسب برخى كيفرها با اعمال و رفتار، از اين سنخ است.

دوم، كيفرهاى كارهاى ناشايست را مى‌‌توان به سه بخش تقسيم كرد:

1. كيفرهاى قانونى و قراردادى

خاستگاه اين نوع كيفرها قوانين و مقرراتى هستند كه قانون‌‌گذاران دنيايى براى ايجاد نظم و جلوگيرى از جرم؛ وضع كرده‌‌اند. در اين نوع كيفرها تناسب، امرى مشهود است.

2. كيفرهاى تكوينى دنيوى

اين نوع كيفرها اثر طبيعى و قهرى جرم هستند؛ مانند مرگ بر اثر خوردن سم، شكستگى عضو بر اثر اصابت شى‌‌ء سنگين، يا افتادن و پرت شدن از بلندى.

3. كيفرهاى تكوينى اُخروى

اين نوع كيفرها نه از سنخ قراردادى‌‌اند و نه از سنخ كيفرهاى تكوينى دينوى، در نتيجه رابطه جرم و كيفر قوى‌‌تر است. برخى محققان رابطه كيفرهاى تكوينى دنيوى را به رابطه علت و معلول و رابطه تكوينى اُخروى را به رابطه ظاهر و باطن تشبيه كرده‌‌اند.

سوم، در نظام‌‌هاى دنيايى، حبس ابد، يا صد بار اعدام و...، از دوره‌‌هاى كهن تا كنون وجود داشته‌‌اند. و اين بدان معنا است كه برخى رفتارها آثار ناپسندشان به كيل و وزن در نمى‌‌آيند. و در دنياى مدرن هم هنوز اين گونه كيفرها در بيشتر جوامع اعمال مى‌‌شوند.

چهارم، پاداش‌‌ها و آنچه را قرآن كريم در باب كيفر و پاداش مطرح كرده، قطعى است و با نكات پيش گفته قابل فهم و درك است، ولى آنچه در برخى روايت‌‌ها به دست ما رسيده، قابل تصديق قطعى نيست، ممكن است آسيب‌‌هايى كه در تاريخ شكل‌‌گيرى حديث اتفاق افتاده دامنگير آن شده باشد.

پس از اين مقدمات، مى‌‌گوييم در نصوص اسلامى دو گونه رابطه ميان اعمال و كيفرهاى اُخروى ترسيم شده است. در دسته نخست روايات شمار بسيارى از اين نصوص رابطه‌‌ها را مانند رابطه‌‌هاى تكوينى دنيوى ترسيم كرده‌‌اند. مانند:

الدُّنيا مَزرَعَةُ الآخِرَةِ.

دنيا، كشتزار آخرت است.

مَن يَزرَع خَيرا يوشِكُ أن يَحصُدَ رَغبَةً، و مَن يَزرَع شَرّا يوشِكُ أن يَحصُدَ نَدامَةً، و لِكُلِّ زارِعٍ ما زَرَعَ.

هر كه خوبى بكارد، زودا كه منفعت بِدرَوَد و هر كه بدى بكارد، به زودى پشيمانى درو مى‌‌كند. و براى هر كارنده‌‌اى است آنچه را كاشته.

كَما لا يُجتَنى مِنَ الشَّوكِ العِنَبُ كَذلكَ لا يَنزِلُ الفُجّارُ مَنازِلَ الأبرارِ، و هُما طَريقانِ، فَأيَّهُما أخَذتُم أدرَكتُم إلَيهِ.

همان گونه كه از خار بن، انگور چيده نمى‌‌شود، بدكاران نيز در مراتب نيكوكاران، جاى نمى‌‌گيرند. آنها دو راه‌‌اند؛ هر كدام را در پيش گيريد، به همان مى‌‌رسيد.

دسته دوم نصوصى هستند كه بر رابطه ظاهر و باطن و يا تجسم اعمال دلالت دارند، مانند:

«مَن كَفَرَ فَعَلَيْهِ كُفْرُهُ وَ مَنْ عَمِلَ صَلِحًا فَلِأَنفُسِهِمْ يَمْهَدُونَ.

هر كه كفر ورزد، كفرش به زيان اوست و كسانى كه كار شايسته كنند، [فرجام نيك را] به سود خودشان آماده مى‌‌كنند».

«يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَلْتَنظُرْ نَفْسٌ مَّا قَدَّمَتْ لِغَدٍ.

اى كسانى كه ايمان آورده‌‌ايد! از خدا پروا كنيد، و هر كس بايد بنگرد تا براى فردايش چه چيز از پيش فرستاده است».

«وَاتَّقُواْ يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ.

و از روزى بترسيد كه در آن روز، شما را به سوى خدا باز مى‌‌گردانند. سپس به هر كس، آنچه انجام داده، به طور كامل باز پس داده مى‌‌شود و به آنها ستم نخواهد شد».

«يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَدًا بَعِيدًا.

روزى كه هر كس آنچه را از كار نيك انجام داده، حاضر مى‌‌بيند و آرزو مى‌‌كند ميان او و آنچه از اعمال بد انجام داده، فاصله زمانى زيادى باشد».

«وَ وَجَدُواْ مَا عَمِلُواْ حَاضِرًا وَلاَ يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا.

و همه اعمال خود را حاضر مى‌‌بينند و پروردگارت به هيچ كس ستم نمى‌‌كند».

«فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ.

پس هر كس هم‌‌وزن ذرّه‌‌اى كار خير انجام دهد، آن را مى‌‌بيند و هر كس هم‌‌وزن ذرّه‌‌اى كار بد انجام دهد، آن را مى‌‌بيند».

«وَ مَن جَآءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِى النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلاَّ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ.

و آنها كه اعمال بدى انجام دهند، با صورت، در آتش افكنده مى‌‌شوند. آيا جزائى جز آنچه عمل مى‌‌كرديد، خواهيد داشت؟!».

«هَلْ يُجْزَوْنَ إِلاَّ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ.

آيا جز آنچه را عمل مى‌‌كردند، پاداش داده مى‌‌شوند؟!».

«اصْلَوْهَا فَاصْبِرُواْ أَوْ لاَ تَصْبِرُواْ سَوَآءٌ عَلَيْكُمْ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ.

در آن (آتش) وارد شويد. صبر كنيد يا نكنيد، براى شما يكسان است؛ چرا كه تنها به اعمالتان جزا داده مى‌‌شويد».

«وَ مَا تُجْزَوْنَ إِلاَّ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ.

و جز به آنچه انجام مى‌‌داديد، كيفر نمى‌‌شويد».

يا مُحَمَّدُ! عِشْ ما شِئتَ فَإنَّكَ مَيِّتٌ، و أحبِبْ مَن أحبَبتَ فإنَّكَ مُفارِقُهُ، وَ اعمَلْ ما شِئتَ فإنَّكَ مُلاقيهِ.

اى محمّد! هر چه مى‌‌خواهى زندگى كن، [سرانجام] تو مرده هستى و هر كه را دوست دارى دوست بدار، [سرانجام] از او جدا شونده‌‌اى. و هر كارى كه مى‌‌خواهى بكن؛ [امّا بدان] كه آن را ديدار كننده‌‌اى.

إنَّهُ لا بُدَّ لَكَ يا قَيسُ مِن قَرينٍ يُدفَنُ مَعَكَ وهُوَ حَىٌّ، و تُدفَنُ مَعَهُ و أنتَ مَيِّتٌ، فإن كانَ كَريما أكرَمَكَ، و إن كانَ لَئيما أسلَمَكَ، ثُمَّ لا يُحشَرُ إلاّ مَعَكَ، و لا تُبعَثُ إلاّ مَعَهُ، و لا تُسأَلُ إلاّ عَنهُ، و لا تَجعَلْهُ إلاّ صالِحا، فإنَّهُ إن صَلُحَ أنِستَ بِه، و إن فَسَدَ لا تَستَوحِشُ إلاّ مِنهُ، و هُوَ فِعلُكَ.

اى قيس! ناچار تو را همدمى است كه با تو دفن مى‌‌شود و او زنده است و تو با او دفن مى‌‌شوى، در حالى كه تو مرده‌‌اى. اگر آن [همراه] كريم و بزرگوار باشد، تو را گرامى مى‌‌دارد و اگر پست و فرومايه باشد، تو را به زانو درمى‌‌آورد. سپس آن همدم جز با تو محشور نمى‌‌شود و تو جز با آن برانگيخته نمى‌‌شوى و جز در باره او از تو بازخواست نمى‌‌شود. پس آن را جز شايسته و صالح قرار مده؛ زيرا اگر خوب باشد، با وى انس مى‌‌گيرى و اگر بد باشد، جز از او وحشت نمى‌‌كنى. و آن همدم، كردار توست.

أعمالُ العِبادِ فى عاجِلِهم، نُصبُ أعيُنِهِم فى آجالِهِم.

كردار بندگان در دنياى آنان، پيش ديده‌‌هاشان در آخرت ايشان است.

إنَّما هِىَ أعمالُكُم تُرَدُّ إلَيكُم.

جز اين نيست كه آنها (نعمت‌‌ها و عذاب‌‌هاى قيامت) كردار شما هستند كه به سوى شما باز مى‌‌گردند.

رابطه اعمال و رفتارهاى اُخروى به هر يك از دو شكل كه باشد، تناسب خلود در دوزخ و برخى كيفرها با اعمال و رفتارهاى دنيايى، قابل درك و فهم است.

2. اعمال نيك غير مسلمان در آخرت

اين پرسش بدين گونه مطرح مى‌‌شود كه آموزه‌‌هاى اسلامى كافران را اهل جهنم معرفى مى‌‌كنند. از سوى ديگر، ما مى‌‌دانيم گروهى از اين كافران كسانى‌‌اند كه در دنيا زندگى سالم و اخلاقى داشته و بلكه منشأ خدمات فراوان بوده‌‌اند، حال چگونه مى‌‌توان پذيرفت آن‌‌ها به دوزخ روند و در آن جاودانه باشند.

به سخن ديگر، انسان هايى را مى‌‌شناسيم يا در تاريخ معرفى كرده‌‌اند كه در حيات دنيايى با سلامت نفس و رفتار انسانى زندگى كرده و اهل ظلم و ستم نبوده‌‌اند، بلكه خيرخواه ديگران بوده و خدمت‌‌هاى فراوانى نيز كرده‌‌اند؛ مانند دستگيرى از مستمندان، معالجه و رسيدگى به بيماران و يتيمان و انجام دادن اختراع‌‌ها و.…

آيا كارهاى نيك و صالح چنين افرادى ناديده انگاشته مى‌‌شوند و در آخرت اهل دوزخ و جهنم خواهند بود؟

براى پاسخ به اين پرسش و تحليل روايات وارد شده در زمينه ثواب كافر، مقدماتى را آورده و سپس به بيان پاسخ مبتنى بر آن مقدمات و جمع‌‌بندى روايات خواهيم پرداخت.

1. در پاسخ به اين پرسش بايد توجه شود كه مى‌‌توان مبانى نظرى مسئله را از منظر دين بيان داشت و نمى‌‌توان درباره افراد داورى و قضاوت كرد. به سخن ديگر، نمى‌‌توان گفت اديسون يا گاليله يا فلان پزشك خيرخواه و نيكوكار مسيحى يا يهودى، در آخرت چه سرنوشتى دارند؛ زيرا تنها خداوند متعال از باطن افراد و جمع‌‌بندى سراسر زندگى يك فرد آگاه است. بر همين اساس، پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله افرادى را كه نسبت به ديگران قضاوت مثبت داشته‌‌اند، سرزنش كرده و از آن كار بازشان مى‌‌داشت.

وقتى عثمان بن مظعون از دنيا رفت، زنى خطاب به جنازه وى گفت: «هنيئا لك الجنة؛ بهشت گوارايت باد» پيامبر خدا صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله با حالتى غضب آلود فرمود: «از كجا مى‌‌دانى؟ «إنّى رَسولُ اللّه‌‌ و ما أدرى ما يُفعلُ بى؛ من فرستاده خدا هستم ولى نمى‌‌دانم با من چه خواهد شد». مشابه همين رفتار را پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله هنگام مرگ سعد بن معاذ با مادر وى داشت. آنگاه كه مادر معاذ جمله «هنيئا لك الجنة» را بر زبان آورد، پيامبر صلى‌‌الله‌‌عليه‌‌و‌‌آله فرمود:

وَيحَكِ لا تَحتَمى عَلَى اللّه‌‌.

واى بر تو، بر خدا [چيزى را] حتم مكن.

2. فرض مسئله اين است كه دين حق در هر زمان يكى است و از كسانى بحث مى‌‌شود كه رفتار و اخلاق صالح و نيكى بر اساس همان دين داشته‌‌اند ولى به آن دين معتقد نبوده‌‌اند.

3. كفر به معناى عناد و لجاجت با حق، استحقاق عقاب دارد و از نظر عقل نيز مانعى ندارد. ولى اگر كفر كافرى از روى انكار و عناد نيست؛ بلكه از روى جهالت است و چنين كافرى اخلاق و رفتار نيك دارد، وضعيت نيكى‌‌هاى او در آخرت چيست؟ محل پرسش چنين مواردى است.

4. در كتاب‌‌هاى فقهى و كلامى، جاهل را به قاصر و مقصّر تقسيم مى‌‌كنند، يعنى گاه جهل قصورى است و شخصى كه در اين حالت است توان درك حقيقت را بيش از اين ندارد. و گاه چنين نيست، بلكه مى‌‌تواند خود را از جهالت برهاند. جاهل قاصر را به اتفاق معذَّب نمى‌‌دانند، ولى نسبت به جاهل مقصّر اين پرسش و شبهه مطرح است. البته تشخيص مصداق جاهل قاصر و مقصّر آسان نيست و در مصداق‌‌هاى آن اختلاف نظر وجود دارد.

5. تسليم شدن در برابر دين حق سه سطح دارد؛ سطح زبانى، سطح عقلى و سطح قلبى. آنچه حقيقتا در رشد و نجات انسان تأثير دارد، سطح سوم، يعنى تسليم قلبى است. يعنى كسى كه روحيه‌‌اى دارد كه اگر حق به او عرضه شود، از آن تَنْ نمى‌‌زند، با آن كسى كه چنين روحيه‌‌اى ندارد، يكسان نيست. در آموزه‌‌هاى اسلامى گرچه هر سه گونه تسليم از انسان خواسته شده، امّا اساس و بنياد، تسليم قلبى است. به همين دليل قرآن مى‌‌فرمايد: «يا أيُّها الَّذينَ آمَنُوا آمِنُوا» يعنى كسانى كه به زبان ايمان آورده‌‌ايد، به دل هم ايمان بياوريد.

6. حُسن و قبح دو گونه است يك، حُسن و قبح فعلى؛ دو، حُسن و قبح فاعلى. بدين معنا كه گاه به عمل و شعاع تأثير گذارى خوب و بد آن در خارج از شخص و در اجتماع بشرى مى‌‌نگريم و گاه انتساب عمل به شخص فاعل و انگيزه‌‌هاى نفسانى او تحليل مى‌‌كنيم.

البته اين دو گونه حُسن و قبح با هم تلازم ندارند. يعنى چنين نيست كه حُسن فعلى حتما همراه و ملازم با حُسن فاعلى باشد. چه بسا كارى نيك براى ديگران انجام گيرد، امّا با نيت و انگيزه نيك از سوى فاعل و عامل، همراه نباشد. از اين رو، چنين رفتار نيكى براى ديگران خوب و مفيد است، ولى براى فاعل سودمند نيست. اينكه در آموزه‌‌هاى دينى كارها به نيت گره مى‌‌خورد از اين باب است. به اين آيات و روايات بنگريد:

«إنَّما يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقينَ.

خدا فقط از تقواپيشگان مى‌‌پذيرد».

«وَ ما اُمِرُوا إلاّ لِيَعْبُدُوا اللّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الدّينَ حُنَفاءَ وَ يُقيمُوا الصَّلاةَ وَ يُؤتُوا الزَّكاةَ وَ ذلِكَ دينُ الْقَيِّمَةِ.

و فرمان نيافته بودند جز اين‌‌كه خدا را بپرستند، و در حالى كه به توحيد گراييده‌‌اند، دين [خود] را براى او خالص گردانند، و نماز برپا دارند و زكات بدهند؛ و دين [ثابت و]پايدار همين است».

إنَّمَا الأعمالُ بِالنِّياتِ.

همانا [سنجش] كارها بر پايه نيت‌‌ها است.

لا عَمَلَ إلاّ بِنِيَّةٍ.

[سنجش] هيچ كارى جز با نيت نيست.

لِكُلِّ امرِئٍ ما نَوى.

براى هر كسى آن چيزى است كه قصد مى‌‌كند.

اين قبيل تعبيرها به اين حقيقت اشاره دارند كه ايمان در مقبوليت عمل تأثيرگذار است. به سخن ديگر، بهشت و جهنم دو غايت براى سير معنوى انسان به شمار مى‌‌روند، و معقول نيست كسى به سوى مقصدى حركت نكند يا به سوى ضد آن حركت كند، ولى بدان مقصد برسد. قرآن كريم اين دو غايت را زيبا ترسيم كرده است:

«مَنْ كانَ يُريدُ الْعاجِلَةَ عَجَّلْنا لَهُ فيها ما نَشاءُ لِمَنْ نُريدُ ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاها مَذْمُوما مَدْحُورًا * وَ مَنْ أرادَ اْلآخِرَةَ وَ سَعى لَها سَعْيَها وَ هُوَ مُؤمِنٌ فَاُولئِكَ كانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورًا.

هر كس خواهان [دنياى] زودگذر است، به زودى هر كه را خواهيم [نصيبى]از آن مى‌‌دهيم، آنگاه جهنم را كه در آن خوار و رانده داخل خواهد شد، براى او مقرر مى‌‌داريم. * و هر كس خواهان آخرت است و نهايت كوشش را براى آن بكند و مؤمن باشد، آنانند كه از تلاش آنها حق‌‌شناسى خواهد شد».

7. يكى از نكاتى كه بايد در بررسى اين مسئله بدان توجه شود آفت‌‌هايى هستند كه اعمال گرفتار آنها مى‌‌شوند. به سخن ديگر، گاه عملى هنگام تحقق حسن فعلى و فاعلى دارد، ولى بعدها دچار آفت شده و تباه مى‌‌شود. در آموزه‌‌هاى دينى از آفات‌‌هايى چون منت گذاردن، حسد، جحود و ستيزه‌‌گرى بارها ياد شده است.

«مَثَلُ الَّذينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أعْمالُهُمْ كَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرّيحُ.

مَثَل كسانى كه به پروردگار خود كافر شدند، كردارهايشان به خاكسترى مى‌‌ماند كه بادى تند در روزى توفانى بر آن بوزد».

إنَّ الحَسَدَ يَأكُلُ الحَسَناتِ كَما تَأكُلُ النّارُ الحَطَبَ.

حسد خوبى‌‌ها را مى‌‌خورد همان‌‌گونه كه آتش هيزم را مى‌‌خورد.

به همين جهت امام باقر عليه‌‌السلام فرموده است:

الإِبقاءُ عَلَى العَمَلِ أشَدُّ مِنَ العَمَلِ.

نگهدارى عمل، دشوارتر از انجام دادن عمل است.

8. مقررات الهى در پاداش و كيفر تابع شرايط طبيعى و تكوينى هستند نه مقررات قراردادى.

در يك كشور براى استخدام در ادارات و سازمان‌‌ها تنها تبعه آن كشور را مجاز مى‌‌دانند، ولى خارجى‌‌ها از استخدام محروم‌‌اند؛ گرچه لايق‌‌تر باشند. اين يك امر قراردادى است، ولى اگر در همان كشور بيمارى واگيردارى پيدا شود، همه را مبتلا مى‌‌كند و تفاوتى ميان تبعه و غير تبعه نيست.

پاداش‌‌ها و كيفرهاى اخروى از اين سنخ هستند و از اين رو نمى‌‌توان گفت چرا ميان مسلمان و غير مسلمان فرق نهاده شده است.

9. ايمان به نبوت و امامت سبب مى‌‌شود، شخص از برنامه كامل‌‌تر بهره برد و اعتقاد نداشتن به اين دو، به معناى محروميت از برنامه كامل‌‌تر است و طبعا آسيب‌‌ها و زيان‌‌هاى تكوينى خود را در پى دارد.

برپايه مقدمات پيش‌‌گفته، غير مسلمانانى كه روحيه تسليم در برابر حق دارند و كفر آنان به اسلام، كفر جحودى و عنادى نيست، اعمال نيك آنان در آخرت پاداش داده مى‌‌شود. مشروط بر آنكه حسن فاعلى داشته باشند و آفت‌‌هاى تباه كننده آنها را تباه نكرده باشند.

استاد شهيد مطهرى در جمع بندى رفتار چنين افرادى در آخرت مى‌‌گويد:

به نظر من اگر افرادى يافت شوند كه نيكى به انسان‌‌هاى ديگر و حتى نيكى به يك جاندار اعم از انسان يا حيوان را ـ زيرا لكل كبد حراء اجر ـ بدون هيچ چشم انتظارى انجام دهند، و حتى در عمق وجدان خود از آن جهت خدمت نكنند كه چهره خود را در آيينه وجود محرومين مى‌‌بينند، يعنى ترس از اينكه روزى چنين سرنوشتى داشته باشند عامل محرك آنها نباشد، بلكه طورى انگيزه احسان و خدمت در آنها قوى باشد كه اگر بدانند هيچ گونه سودى عايد آنها نمى‌‌شود و حتى يك نفر هم از كار آنها آگاه نمى‌‌گردد و احدى به آنها يك «بارك اللّه‌‌» هم نخواهد گفت باز هم آن كار خير را انجام مى‌‌دهند، و تحت تأثير عادت و امثال آن هم نباشند، بايد گفت در عمق ضمير اين انسان‌‌ها نورى از معرفت خداوند هست، و به فرض اينكه به زبان، انكار كنند در عمق ضمير اقرار دارند، انكارشان در واقع و نفس الامر انكار يك موهومى است كه آن را به جاى خدا تصور كرده‌‌اند و يا انكار يك موهوم ديگرى است كه آن را به جاى بازگشت به خدا و قيامت تصور كرده‌‌اند، نه انكار خدا و معاد واقعى.

علاقه به خير و عدل و احسان از آن جهت كه خير و عدل و احسان است، بدون هيچ شائبه چيز ديگر، نشانه‌‌اى است از علاقه و محبت ذات جميل على الاطلاق، على هذا، بعيد نيست كه اين‌‌گونه كسان واقعا و عملاً در زمره اهل كفر محشور نگردند، هر چند لسانا منكر شمرده مى‌‌شوند. واللّه‌‌ اعلم.

استاد مطهرى در پايان اين مبحث در كتاب عدل الهى، مقدمات و نتايج بحث را در دوازده بند آورده است و حاصل همه آنها اين است كه بايد ميان عناد و لجاجت و قصور تفاوت قائل شد و اكثر مردم كه اعتراف ندارند قاصرند نه مقصر. بدين معنا كه آيات و روايات مربوط به كافران به انكار از روى عناد و تعصب برمى‌‌گردد آن هم از روى تقصير نه قصور. بنا بر اين، افراد قاصر كه اكثريت مردم را تشكيل مى‌‌دهند مورد نظر اين آيات و روايات نيستند و اين‌‌ها از نظر قرآن كريم، «مستضعف» و «مرجون لأمر اللّه‌‌» به شمار مى‌‌روند.

اينك پس از اين تحليل عقلانى به جمع‌‌بندى روايات مربوط به ثواب كافر مى‌‌پردازيم. در اين روايات چند نكته بيان شده كه با تحليل عقلانى ياد شده سازگار هستند.

1. تأكيد بر اين قاعده كلى كه كار نيك كافر و مسلمان تباه نمى‌‌شود:

مَن أحسَنَ مِن مُحسِنٍ مُؤمِنٍ أو كافِرٍ، فَقَد وَقَعَ أجرُهُ عَلَى اللّه‌‌ في عاجِلِ دُنياهُ أو آجِلِ آخِرَتِهِ.

كسى كه كار نيكى انجام دهد خواه مومن باشد، و يا كافر، پاداش او بر عهده خداوند است يا در دنيا و يا در آخرت.

2. پاداش كار نيك كافر با توجه به شرايط درونى و عقلى و نوع اعمال او متفاوت است:

2 / 1. گاه در دنيا با وسعت در مال، فرزندان و آبرو، به او پاداش داده مى‌‌شود:

إنَّ الكافِرَ إذا عَمِلَ حَسَنَةً اُطعِمَ بِها طُعمَةً مِنَ الدُّنيا.

همانا كافر هرگاه كار نيكى انجام دهد، پاداشى در دنيا به وى خواهد رسيد.

و يا اينكه:

يَكونُ ذلِكَ في عَقِبِكَ؛ فَلَن يَذِلّوا أبَدا، ولَن يُفقَروا أبَدا.

كار نيك تو در نسل تو ظاهر مى‌‌شود (بدين صورت) كه هيچگاه خوار و تهيدست نشوند.

2 / 2. گاه پاداش به تخفيف دادن عذاب در جهنم است:

فَيَقولُ لِمالِكٍ خازِنِ جَهَنَّمَ: عَذِّبهُ وخَفِّف عَنهُ العَذابَ عَلى قَدرِ سَخائِهِ الَّذي كانَ في دارِ الدُّنيا.

خداوند به مالك كه نگهبان جهنم است دستور مى‌‌دهد: او را كيفر كن، ولى از عذابش به ميزان سخاوتش در دنيا بكاه.

و اين تخفيف نيز درجاتى دارد؛ گاه به گونه‌‌اى است كه فقط محيط سكونت او جهنم است و گر نه عذابى ندارد و غذاى بهشتى برايش مى‌‌آورند؛ چنان‌‌كه در باره حاتم طائى و كافر بنى اسرائيل در روايت آمده است.

2 / 3. يكى از پاداش‌‌هاى شمرده شده براى كافر عاقبت به خيرى و مسلمان شدن وى قلمداد شده است:

أسلَمتَ عَلى ما سَلَفَ مِن خَيرٍ.

به خاطر خوبى‌‌هاى گذشته مسلمان شدى.

تَمَّ لَكَ أجرُهُ، إذ مَنَّ اللّه‌‌ عَلَيكَ بِالإِسلامِ.

پاداش كارهاى نيك گذشته برايت كامل شده است و بدين جهت خداوند با اسلام آوردن بر تو منت گذارد.

3. برخى از روايات گويا از نيت فاعل پرده بر مى‌‌دارند و اينكه كوچكىِ پاداش متناسب با نيت انجام دهنده بوده است:

إنَّهُ كانَ يُعطي لِلدُّنيا وذِكرِها وحَمْدِها.

او براى دنيا و خوشنامى و ستايش‌‌هاى دنيايى بخشش مى‌‌كرد.