أ خ ر / الآخرة

الآخرة (نسخه آزمایشی)

آخرت

درآمد

آخرت، در لغت

واژه «آخرة» مؤنّث «آخِر» (بر وزن فاعل) و مقابل «اوّل» و «متقدِّم» است.

در العين آمده است:

الآخِرُ وَ الآخِرَةُ: نَقيضُ المُتَقَدِّمُ وَ المُتَقَدِّمَةُ، وَ مُقَدَّمُ الشَّيءِ وَ مُؤَخَّرُهُ.

آخِر و آخرة، نقيض متقدّم و متقدّمه هستند، و [گفته مى شود:] مقدَّم (جلوى) يك چيز و مؤخَّر (عقب/ آخر) آن.

در المقاييس نيز مى خوانيم:

الهَمزَةُ وَ الخاءُ وَ الرّاءُ أصلٌ واحِدٌ إلَيهِ تَرجعُ فُروعُهُ، وَ هُوَ خِلافُ التَّقَدُّمِ. وَ هذا قِياسٌ أخَذناهُ مِنَ الخَليلِ.…

همزه و خاء و راء، يك ريشه معنايى را تشكيل مى دهند و فروعش به آن باز مى گردند. و آن، خلاف «تقدّم» است. اين قياس است كه ما از خليل گرفته ايم.

آخرت، در قرآن و حديث

قرآن كريم، زندگىِ پيش از مرگ را زندگى اوّل و زندگىِ پس از مرگ را زندگىِ آخِر ناميده است، مانند:

«لَهُ الْحَمْدُ فِى الْأُولَى وَ الْأَخِرَةِ.

در اين [سراى] نخستين و در آخرت، ستايش، از آنِ اوست».

«وَ إِنَّ لَنَا لَلْأَخِرَةَ وَ الْأُولَى.

و در حقيقت، دنيا و آخرت، از آنِ ماست».

«وَ لَلْأَخِرَةُ خَيْرٌ لَّكَ مِنَ الْأُولَى.

و آخرت، براى تو، بهتر از سراى نخستين است».

در واقع، قرآن كريم و نيز احاديث اسلامى، كلمه «آخرة» را در يكى از بارزترين مصاديق لغوى آن به كار مى برند. از اين رو، هنگامى كه يزيد بن سلام از پيامبر صلى الله عليه و آله مى پرسد: «چرا آخرت را آخرت ناميده اند؟»، ايشان در جواب مى فرمايد:

لِأَنَّها مُتَأَخِّرَةٌ تَجى ءُ مِن بَعدِ الدُّنيا، لا توصَفُ سِنينُها، وَ لا تُحصى أيّامُها، وَ لا يَموتُ سُكّانُها. چون آن، متأخّر است و پس از دنيا مى آيد. سال هاى آن، وصف ناشدنى و روزهايش ناشمردنى هستند و ساكنان آن، هيچ گاه نمى ميرند.

و از امام على عليه السلام در وجه تسميه آخرت نقل شده كه:

سُمِّيَتِ الآخِرَةُ آخِرَةً، لِأَنَّ فيهَا الجَزاءَ وَ الثَّوابَ.

آخرت، آخرت ناميده شده است؛ چون سزا و پاداش در آن جاست.

همان طور كه علّامه مجلسى توضيح داده، مقصود، آن است كه چون در آخرت، سزا و ثواب است و جزا متأخّر از عمل است، زندگى پس از مرگ، آخرت ناميده شده است.

اين واژه در قرآن، گاه صفت «النشأة» است (مانند: «ثُمَّ اللَّهُ يُنشِئُ النَّشْأَةَ الْأَخِرَةَ؛ پس خداوند است كه نشئه آخرت را پديد مى آورد» )، گاه صفت «الدار» (مانند: «وَ إِنَّ الدَّارَ الْأَخِرَةَ لَهِىَ الْحَيَوَانُ؛ و زندگى حقيقى، همان سراى آخرت است» )، گاه مضاف إليه «دار» (مانند: «وَ لَدَارُ الْأَخِرَةِ خَيْرٌ؛ و سراى آخرت، بهتر است» ) و گاه صفت «اليوم» (مانند: «مِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْيَوْمِ الْأَخِرِ؛ و برخى از مردم مى گويند كه به خدا و روز واپسين ايمان آورديم» ) قرار گرفته است. البتّه در بيشتر موارد، موصوف، حذف گرديده و كلمه «آخرت» در مقابل «دنيا» و در باره زندگى پس از مرگ به كار رفته است.

در قرآن كريم، اين كلمه در مجموع، 143 بار تكرار شده است: چهار بار به معناى لغوى آن و 139 بار به معناى «زندگى پس از مرگ»، و از اين تعداد، 88 بار به صورت «الآخرة» و 22 بار به صورت «بالآخرة» و سه بار به صورت «لَلآخرة» و 26 بار به صورت «الآخِر» (كه صفت «اليوم» قرار گرفته است).

نكته قابل توجّه، اين كه: در نگاه ابتدايى، ممكن است تصوّر شود كه كلمه «آخرت» معادل كلمه قيامت (يوم الحساب) است؛ امّا دقّت در ريشه لغوى و كاربردهاى آن در قرآن و حديث، به روشنى نشان مى دهد كه مقصود از كلمه آخرت، مقابل «دنيا»ست و شامل همه منازل و مواقف پس از مرگ مى شود. پس قيامت، تنها يكى از منازل آخرت محسوب مى گردد، چنان كه پيامبر صلى الله عليه و آله قبر را نخستين منزل آخرت معرّفى مى كند:

القَبرُ أوَّلُ مَنازِلِ الآخِرَةِ؛ فَإِن يَنجُ مِنهُ فَما بَعدَهُ أيسَرُ مِنهُ، وَ إن لَم يَنجُ مِنهُ فَما بَعدَهُ أشَدُّ مِنهُ.

گور، نخستين منزلگاه آخرت است. اگر [انسان] از آن به سلامت برَهَد، منزلگاه هاى پس از آن، آسان تر از آن است و اگر به سلامت نرَهَد، منزلگاه هاى پس از آن، سخت تر از آن خواهد بود.

بنا بر اين، آنچه در اين بخش مورد توجّه است، ارائه متونى است كه مجموع زندگىِ پس از مرگ را مورد بررسى قرار داده اند؛ امّا آنچه مربوط به هر يك از منازل و عوالم آخرت مى شود (مانند: عالم برزخ، قيامت، حساب، ميزان، صراط، بهشت و دوزخ) در عناوين مربوط به خود خواهند آمد، إن شاء اللّه.

مهم ترين نكاتى كه در اين بخش آمده، به طور خلاصه عبارت اند از:

1. آخرت در مقايسه با دنيا

قلم و زبان، از تبيين عظمت آخرت در مقايسه با دنيا ناتوان است؛ چرا كه فانى را نمى توان با باقى سنجيد و «متاع قليل» با «مُلك كبير»

قابل مقايسه نيست. از اين رو، هر توضيحى براى تفسير ابديّت در برابر زندگى موقّت، نارساست. در احاديث اسلامى با چند مثال به اين حقيقت، اشاره شده است:

مثال اوّل:

مَا الدُّنيا فِى الآخِرَةِ إلّا مِثلُما يَجعَلُ أحَدُكُم إصبَعَهُ هذِهِ فِى اليَمِّ، فَليَنظُر بِمَ تَرجِعُ! دنيا در مقايسه با آخرت نيست، مگر همانند اين كه يكى از شما اين انگشتش را در دريا فرو ببرد. پس بنگرد كه انگشتش با چه [مقدار آب] باز مى گردد!

مثال دوم:

ما أخَذَتِ الدُّنيا مِنَ الآخِرَةِ إلّا كَما أخَذَ مِخيَطٌ غُرِسَ فِى البَحرِ مِن مائِهِ.

دنيا از آخرت بر نگرفته است، مگر آن سان كه سوزنى فرو رفته در دريا از آب آن، بر گرفته است.

مثال سوم:

مَا الدُّنيا مِنَ الآخِرَةِ إلّا كَنَفحَةِ أرنَبٍ.

دنيا در برابر آخرت نيست، مگر چونان يك نَفَس خرگوشى.

بديهى است كه اين مَثَل ها تنها براى تقريب به ذهن است، وگرنه حقيقت آخرت، فوق اين معانى است و با ابزار شناخت اين جهان، قابل فهماندن و فهميدن نيست و به بيان ژرف امير مؤمنان عليه السلام:

كُلُّ شَى ءٍ مِنَ الدُّنيا سَماعُهُ أعظَمُ مِن عِيانِهِ، وَ كُلُّ شَى ءٍ مِنَ الآخِرَةِ عِيانُهُ أعظَمُ مِن سَماعِهِ.

هر چيز دنيا، شنيدنش بزرگ تر از ديدن آن است، و هر چيز آخرت، ديدنش بزرگ تر از شنيدن آن است.

2. ويژگى هاى آخرت

مهم ترين ويژگى هاى آخرت و برجسته ترين تفاوت هاى آن با دنيا از اين قرار است:

الف ـ قرارگاه

دنيا محلّ عبور انسان است و از همين رو، از آن به «پل» تعبير شده است؛ امّا آخرت، جايى است كه انسان در آن جا خواهد ماند. و هوشيار، كسى است كه به فكر قرارگاه خود باشد.

ب ـ خانه هميشگى

دنيا، مسافرخانه انسان، و آخرت، خانه هميشگى اوست، و هر انسان عاقلى به تأمين و تجهيز خانه هميشگى خود، بيش از مسافرخانه اهمّيت مى دهد.

ج ـ خانه زندگىِ حقيقى

از منظر قرآن، زندگى دنيا در برابر زندگى آخرت، بازيچه اى بيش نيست، بدين معنا كه انسان، تنها در آخرت مى تواند طعم هشيارى و زندگى حقيقى را بچشد و بفهمد زنده بودن يعنى چه.

د ـ حاكميت مطلق حق

دنيا آزمايشگاه انسان است. از اين رو، حق و باطل در آن آميخته است؛ امّا آخرت، جايگاه ظهور نتيجه آزمايش هاست و به همين جهت، در آن جا چيزى جز حق، حاكم نخواهد بود.

ه ـ شهود حقايق غيبى

همه انسان ها حقايق غيبى را در آخرت مى بينند و آنچه را خداوند متعال در دنيا به آنان وعده داده، بالعيان مشاهده مى كنند. بنا بر اين، آنچه در دنيا براى آنان غيب محسوب مى شود، در آخرت به شهادت تبديل مى گردد و همه مردم به مرتبه يقين مى رسند.

و ـ خانه پاداش كردار نيك و بد

دنيا خانه كار است و آخرت، خانه پاداش؛ امّا نه به صورت پاداش هاى دنيوى؛ بلكه بدين گونه كه كار انسان در خانه دنيا، در خانه آخرت، به پاداش تبديل مى شود:

«فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ.

هر كس هم وزن ذرّه اى نيكى كند، [نتيجه] آن را مى بيند، و هر كس هم وزن ذرّه اى بدى كند، [نتيجه] آن را مى بيند».

ز ـ دشوارى راه

يكى از خصوصيات مهمّ خانه آخرت، دشوارى راه آن است كه تا انسان از بخشى از خواسته ها و هوس هاى خود نگذرد، نمى تواند اين راه را طى كند، به عكسِ راه دنيا كه در جهت تمايلات نفسانى است. از اين رو، احاديث اسلامى تأكيد مى كنند كه راه آخرت را ـ كه به بهشت منتهى مى گردد ـ سختى و رنج، فرا گرفته است؛ امّا راه دنيا ـ كه به دوزخ منتهى مى گردد ـ در ميان هوس ها و شهوات است.

ح ـ كاميابى شايستگان

كاميابى هاى دنيا لزوما با شايستگى افراد، مرتبط نيست و چه بسا انسان هاى شايسته اى كه عمر خود را در محروميت به سر مى برند و حقوق آنان به وسيله انسان هاى ناشايست، مورد تجاوز قرار مى گيرد؛ امّا كاميابى هاى آخرت، ويژه انسان هاى شايسته است و به فرموده امام على عليه السلام:

أحوالُ الدُّنيا تَتبَعُ الاِتِّفاقَ، وَ أحوالُ الآخِرَةِ تَتبَعُ الاِستِحقاقَ.

احوال دنيا تابع اتّفاق است و احوال آخرت، تابع استحقاق.

ط ـ احاطه آخرت بر دنيا

آخرين ويژگى برجسته آخرت، احاطه آن بر دنياست، بدين معنا كه آخرت هم اكنون وجود دارد و دوزخ، هم اكنون بر انسان هاى ناشايست، و بهشت، هم اكنون بر انسان هاى شايسته احاطه دارد، و به تعبير ديگر، دنيا نمادى از آخرت است. البتّه انسان تا وقتى كه در نَشئه دنيا قرار دارد، نمى تواند حقيقت آخرت و بهشت و دوزخ را بفهمد؛ ليكن با خروج از اين نشئه، حقايق و منازل آخرت، يكى پس از ديگرى براى او آشكار مى گردد، چنان كه امام على عليه السلام فرموده است:

النّاسُ نِيامٌ، فإِذا ماتُوا انتَبَهوا.

مردمان خواب اند و زمانى كه مى ميرند، بيدار مى شوند.

و قرآن نيز تصريح مى كند كه:

«لَّقَدْ كُنتَ فِى غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا فَكَشَفْنَا عَنكَ غِطَآءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ.

واقعا كه سخت از اين حال در غفلت بودى. و ما پرده ات را از چشمانت برداشتيم و ديده ات امروز تيز است».

3. اهتمام به آباد ساختن خانه آخرت

در فصل دوم تا پنجم اين بخش، با رساترين بيان ها و بليغ ترين موعظه ها، بر چهار نكته تأكيد شده است:

نكته اوّل. لزوم توجّه تام به آبادسازى خانه آخرت و توصيه به كسب ارزش هاى معنوى براى تهيّه امكانات لازم جهت تجهيز آن.

نكته دوم. بيان آنچه موجب يادآورى آخرت و نيز سرمايه گذارى براى دستيابى به آخرت و آبادانى آن مى گردد.

نكته سوم. آثار و بركات آبادسازى خانه آخرت و تأكيد بر اين كه آبادسازى خانه آخرت، به معناى تخريب خانه دنيا نيست؛ بلكه يكى از بركات آبادانى آخرت، آباد شدن دنياست و اگر كسى با خدا و معنويت، پيوند برقرار كند، خير دنيا و آخرت را براى خود، فراهم كرده است:

«مَّن كَانَ يُرِيدُ ثَوَابَ الدُّنْيَا فَعِندَ اللَّهِ ثَوَابُ الدُّنْيَا وَالْأَخِرَةِ.

هر كس پاداش دنيا مى خواهد، پاداش دنيا و آخرت در پيشگاه خداست».

نكته چهارم. بر حذر داشتن از: عدم اهتمام به آخرت، فراموش كردن آن، آنچه موجب فراموشىِ آخرت و ويرانى آن است، و آثار و مفاسد ويران شدن خانه آخرت.

و اينك، توضيح اين اجمال از متن قرآن و حديث:

الفصل الأوّل: معرفة الآخرة

فصل يكم: آخرت شناسى

1 / 1: تَسمِيَةُ الآخِرَةِ

1 / 1: نام گذارى آخرت

1. علل الشرائع عن يزيد بن سلام ـ أنَّه سَألَ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَ لَهُ ـ: أخبِرني لِمَ سُمِّيَتِ الآخِرَةُ آخِرَةً؟

قالَ [صلى الله عليه و آله]: لِأَنَّها مُتَأَخِّرَةٌ تَجيءُ مِن بَعدِ الدُّنيا، لا توصَفُ سِنينُها ، ولا تُحصى أيّامُها، ولا يَموتُ سُكّانُها.

1. علل الشرائع ـ به نقل از يزيد بن سلام، در گفتگو با پيامبر خدا ـ: [گفتم:] مرا خبر دهيد كه چرا آخرت را آخرت ناميده اند؟

فرمود: «چون متأخّر از دنياست و پس از آن مى آيد. سال هاى آن به وصف نمى آيد، و روزهايش شماره نمى شود و ساكنانش نمى ميرند».

2. الإمام عليّ عليه السلام: سُمِّيَتِ الآخِرَةُ آخِرَةً؛ لِأَنَّ فيهَا الجَزاءَ وَالثَّوابَ.

2. امام على عليه السلام: آخرت را به اين دليل، آخرت ناميده اند كه سزا و پاداش در آن جاست.

1 / 2: أوَّلُ مَنازِلِ الآخِرَة

1 / 2: نخستين منزلگاه آخرت

3. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: القَبرُ أوَّلُ مَنازِلِ الآخِرَةِ؛ فَإِن يَنجُ مِنهُ فَما بَعدَهُ أيسَرُ مِنهُ، وإن لَم يَنجُ مِنهُ فَما بَعدَهُ أشَدُّ مِنهُ.

3. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: گور، نخستين منزلگاه آخرت است. اگر [انسان] از آن به سلامت برَهَد، منزلگاه هاى پس از آن، آسان تر از آن است، و اگر از آن به سلامت نَرَهد، منزلگاه هاى پس از آن، سخت تر از آن خواهد بود.

4. عنه صلى الله عليه و آله: أوَّلُ عَدلِ الآخِرَةِ القُبورُ؛ لا يُعرَفُ [فيها] شَريفٌ مِن وَضيعٍ.

4. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: نخستين مرحله عدالت آخرت، گورهايند كه در آنها ميان شريف و دون پايه، فرقى نهاده نمى شود.

5. الإمام عليّ عليه السلام: المَوتُ أوَّلُ عَدلِ الآخِرَةِ.

5. امام على عليه السلام: مرگ، نخستين مرحله عدالت [و داورىِ] آخرت است.

6. عنه عليه السلام: المَوتُ بابُ الآخِرَةِ.

6. امام على عليه السلام: مرگ، دروازه آخرت است.

7. الإمام الكاظم عليه السلام ـ مِن كَلامِهِ عِندَ قَبرٍ حَضَرَهُ ـ: إنَّ شَيئاً هذا آخِرُهُ لَحَقيقٌ أن يُزهَدَ في أوَّلِهِ، وإنَّ شَيئاً هذا أوَّلُهُ لَحَقيقٌ أن يُخافَ آخِرُهُ.

7. امام كاظم عليه السلام ـ در سخنانى بر سر قبرى كه بر آن حاضر شده بود ـ: چيزى (دنيا) كه پايانش اين است، سزاوار است كه به ابتداى آن، دل بسته نشود، و چيزى (آخرت) كه ابتدايش اين جاست، سزاوار است كه از پايان آن، ترسيده شود.

1 / 3: المُقارَنَةُ بَينَ الآخِرةِ وَالدُّنيا

1 / 3: مقايسه ميان آخرت و دنيا

الكتاب

«فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِىَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْيُنٍ جَزَاءً بِمَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ ».

«هيچ كس نمى داند چه چيز از آنچه روشنى بخش ديدگان است، به [پاداش] آنچه انجام مى داده اند، براى آنان پنهان شده است».

«انظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَ لَلْاخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجَاتٍ وَ أَكْبَرُ تَفْضِيلاً ».

«بنگر كه چگونه بعضى از آنان را بر بعضى ديگر برترى داده ايم، و قطعا درجات آخرت، بزرگ تر و برتر است».

«وَ إِذَا رَأَيْتَ ثَمَّ رَأَيْتَ نَعِيمًا وَ مُلْكًا كَبِيرًا ».

«و چون بدان جا بنگرى، [سرزمينى از] نعمت و كشورى پهناور مى بينى».

الحديث

8. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: وَاللّهِ مَا الدُّنيا فِي الآخِرَةِ إلّا مِثلُما يَجعَلُ أحَدُكُم إصبَعَهُ هذِهِ فِي اليَمِّ، فَليَنظُر بِمَ تَرجِعُ!

8. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: به خدا سوگند كه دنيا در مقايسه با آخرت، جز مانند اين كه فردى از شما اين انگشتش را در دريا فرو ببرد، نيست. پس بنگرد كه انگشتش با چه [مقدار آب] باز مى گردد.

9. المستدرك على الصحيحين عن المستورد : كُنّا عِندَ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَتَذاكَرُوا الدُّنيا وَالآخِرَةَ، فَقالَ بَعضُهُم: إنَّمَا الدُّنيا بَلاغٌ لِلآخِرَةِ، فيهَا العَمَلُ وفيهَا الصَّلاةُ وفيهَا الزَّكاةُ. وقالَت طائِفَةٌ مِنهُم: الآخِرَةُ فيهَا الجَنَّةُ. وقالوا ما شاءَ اللّهُ.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: مَا الدُّنيا فِي الآخِرَةِ إلّا كَما يَمشي أحَدُكُم إلَى اليَمِّ فَأَدخَلَ إصبَعَهُ فيهِ؛ فَما خَرَجَ مِنهُ فَهِيَ الدُّنيا.

9. المستدرك على الصحيحين ـ به نقل از مُستورِد ـ: در خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله بودم كه حاضران، سخن از دنيا و آخرت به ميان آوردند.

بعضى گفتند: دنيا، در حقيقت، جاى توشه برداشتن براى آخرت است. در آن، عمل است و نماز است و زكات.

گروهى گفتند: در آخرت، بهشت است. و هر كس سخنى گفت.

پيامبر خدا فرمود: «دنيا در برابر آخرت، جز به مانند اين نيست كه فردى از شما به كنار دريا برود و انگشتش را در آن فرو برد. آنچه از [نَم] دريا [با انگشتش] بيرون مى آيد، همان دنياست».

10. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: ما أخَذَتِ الدُّنيا مِنَ الآخِرَةِ إلّا كَما أخَذَ مِخيَطٌ غُرِسَ فِي البَحرِ مِن مائِهِ.

10. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: آنچه دنيا از آخرت گرفته است، جز به اندازه آبى كه سوزنى فرو رفته در دريا به خود مى گيرد، نيست.

11. عنه صلى الله عليه و آله: مَثَلُكُم أيُّهَا الاُمَّةُ كَمَثَلِ عَسكَرٍ قَد سارَ أوَّلُهُم ونودِيَ بِالرَّحيلِ؛ فَما أسرَعَ ما يَلحَقُ آخِرُهُم بِأَوَّلِهِم! وَاللّهِ مَا الدُّنيا مِنَ الآخِرَةِ إلّا كَنَفحَةِ أرنَبٍ، الجِدَّ الجِدَّ عِبادَ اللّهِ! وَاستَعينوا بِاللّهِ رَبِّكُم.

11. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: حكايت شما ـ اى مردم ـ همانند سپاهى است كه ابتداى آن رفته و نداى كوچ [در آن،] سر داده شده است. پس چه زود، آخر آن سپاه به اوّلش مى رسد! به خدا سوگند، دنيا در برابر آخرت، جز به مانند يك نَفَس (جهش) خرگوشى نيست. بكوشيد، بكوشيد ـ اى بندگان خدا ـ و از خداوند، پروردگارتان، كمك بجوييد.

12. الإمام عليّ عليه السلام: كُلُّ شَيءٍ مِنَ الدُّنيا سَماعُهُ أعظَمُ مِن عِيانِهِ، وكُلُّ شَيءٍ مِنَ الآخِرَةِ عِيانُهُ أعظَمُ مِن سَماعِهِ، فَليَكفِكُم مِنَ العِيانِ السَّماعُ، ومِنَ الغَيبِ الخَبَرُ.

12. امام على عليه السلام: هر چيز دنيا [از خير و شرّش]، شنيدنش بزرگ تر از ديدن آن است، و هر چيز آخرت [از پاداش ها و كيفرهايش]، ديدنش بزرگ تر از شنيدن آن است. پس براى ديدن [امور آخرت] به شنيدن [اوصاف آنها] بسنده كنيد و براى [آگاهى از] غيب، به خبر[ى كه پيامبران و مُخبرانِ صادق در باره آن به شما داده اند]، اكتفا نماييد.

13. عنه عليه السلام: ما المَغرورُ الَّذي ظَفِرَ مِنَ الدُّنيا بِأَعلى هِمَّتِهِ، كَالآخَرِ الَّذي ظَفِرَ مِنَ الآخِرَةِ بِأَدنى سُهمَتِهِ.

13. امام على عليه السلام: فريب [دنيا] خورده اى كه از دنيا به بالاترين خواست خويش رسيده، همانند كسى نيست كه از آخرت به كمترين بهره خويش دست يافته است.

14. عنه عليه السلام ـ في تَمجيدِ اللّهِ عز و جل ـ: سُبحانَكَ ما أعظَمَ ما نَرى مِن خَلقِكَ! وما أصغَرَ كُلَّ عَظيمَةٍ في جَنبِ قُدرَتِكَ! وما أهوَلَ ما نَرى مِن مَلَكوتِكَ! وما أحقَرَ ذلِكَ فيما غابَ عَنّا مِن سُلطانِكَ! وما أسبَغَ نِعَمَكَ فِي الدُّنيا! وما أصغَرَها في نِعَمِ الآخِرَةِ!

14. امام على عليه السلام ـ در تمجيد خداوند ـ: منزّهى تو، اى خداوند! وه كه چه باعظمت است آنچه از آفرينش تو مى بينيم! و چه ناچيز است هر عظمتى در برابر قدرت تو! و چه هول انگيز است آنچه از ملكوت تو مى بينيم! و چه حقيرند اينها در برابر آنچه از پادشاهى تو از ما پنهان است! و چه [فراوان و] فراگير است نعمت هاى تو در دنيا! و چه خُردند اينها در برابر نعمت هاى آخرت!

1 / 4: خَصائِصُ الآخِرَةِ

1 / 4: ويژگى هاى آخرت

أ ـ دارُ القَرارِ

الف ـ سراى ماندن

الكتاب

«يَاقَوْمِ إِنَّمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا مَتَاعٌ وَ إِنَّ الْاخِرَةَ هِىَ دَارُ الْقَرَارِ ».

«اى قوم من! اين زندگى دنيا، تنها، كالايى [ناچيز] است، و در حقيقت، آخرت است كه سراى ماندن است».

الحديث

15. الإمام عليّ عليه السلام: إيّاكَ أن تُخدَعَ عن دارِ القَرارِ ومَحَلِّ الطَّيِّبينَ الأَخيارِ وَالأَولياءِ الأَبرارِ، الَّتي نَطَقَ القُرآنُ بِوَصفِها وأثنى عَلى أهلِها، ودَلَّكَ اللّهُ سُبحانَهُ عَلَيها ودَعاكَ إلَيها.

15. امام على عليه السلام: زنهار كه سراى ماندن و آن جايگاهِ پاكانِ نيك سرشت و اولياى نيكوكار را به فريب [شيطان]، از كف بدهى؛ سرايى كه قرآن، آن را وصف كرده و اهلش را ستوده، و خداوند سبحان، تو را به آن ره نمون شده و تو را به سوى آن فرا خوانده است!

16. عنه عليه السلام: إنَّمَا الدُّنيا دارُ مَجازٍ وَالآخِرَةُ دارُ قَرارٍ، فَخُذوا مِن مَمَرِّكُم لِمَقَرِّكُم.

16. امام على عليه السلام: دنيا، در حقيقت، سراى گذر است و آخرت، سراى ماندن. پس، از گذرگاه خود، براى ماندْگاهتان توشه برداريد.

17. عنه عليه السلام: إنَّمَا الدُّنيا دارُ مَمَرٍّ وَالآخِرَةُ دارُ مُستَقَرٍّ، فَخُذوا مِن مَمَرِّكُم لِمُستَقَرِّكُم، ولا تَهتِكُوا أستارَكُم عِندَ مَن يَعلَمُ أسرارَكُم.

17. امام على عليه السلام: دنيا در حقيقت، سراى گذر است و آخرت، سراى ماندن. پس، از گذرگاه خود، براى ماندْگاهتان توشه برگيريد و پرده هايتان را در نزد كسى كه رازهاى شما را مى داند، ندريد.

18. عنه عليه السلام ـ في صِفَةِ أهلِ الجَنَّةِ ـ: قَومٌ لَم تَزَلِ الكَرامَةُ تَتَمادى بِهِم حَتّى حَلّوا دارَ القَرارِ، وأمِنوا نُقلَةَ الأَسفارِ.

18. امام على عليه السلام ـ در توصيف بهشتيان ـ: آنان گروهى هستند كه همواره از كرامت [الهى] بهره مندند، تا آن گاه كه در سراى ماندن فرود آيند و از جا به جايى هاى سفر، آسوده گردند.

19. عنه عليه السلام: الآخِرَةُ دارُ مُستَقَرِّكُم، فَجَهِّزوا إلَيها ما يَبقى لَكُم.

19. امام على عليه السلام: آخرت، سراى ماندن شماست. پس آنچه را براى شما مى ماند، براى آن سرا آماده سازيد.

20. عنه عليه السلام: إنَّ الدُّنيا لَم تُخلَق لَكُم دارَ مُقامٍ، بَل خُلِقَت لَكُم مَجازا لِتَزَوَّدوا مِنهَا الأَعمالَ إلى دارِ القَرارِ.

20. امام على عليه السلام: دنيا براى شما، سراى ماندن آفريده نشده است؛ بلكه برايتان گذرگاهى آفريده شده تا از آن، توشه عمل براى سراى ماندن برگيريد.

21. الإمام زين العابدين عليه السلام ـ مِن دُعائِهِ يَومَ الثُّلاثاءِ ـ: اللّهُمَّ أصلِح لي ديني؛ فَإِنَّهُ عِصمَةُ أمري، وأصلِح لي آخِرَتي؛ فَإِنَّها دارُ مَقَرّي وإلَيها مِن مُجاوَرَةِ اللِّئامِ مَفَرّي.

21. امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعاى روز سه شنبه ـ: بار خدايا! دينم را برايم درست گردان؛ چرا كه آن، نگهبان امور من است، و آخرتم را برايم درست گردان؛ چرا كه آن، سراى ماندن من و گريزگاه من از همسايگى با فرومايگان است.

22. عنه عليه السلام: مَعاشِرَ أصحابي، الدُّنيا دارُ مَمَرٍّ وَالآخِرَةُ دارُ مَقَرٍّ، فَخُذوا مِن مَمَرِّكُم لِمَقَرِّكُم.

22. امام زين العابدين عليه السلام: اى گروه ياران من! دنيا سراى گذر است و آخرت، سراى ماندن. پس، از گذرگاه خويش براى اقامتگاهتان توشه برگيريد.

23. الإمام الباقر عليه السلام: الآخِرَةُ دارُ قَرارٍ وَالدُّنيا دارُ فَناءٍ وزَوالٍ، ولكِنَّ أهلَ الدُّنيا أهلُ غَفلَةٍ.

23. امام باقر عليه السلام: آخرت، سراى ماندن است و دنيا سراى رفتن و نيست شدن؛ امّا اهل دنيا اهل غفلت اند.

ب ـ دارُ البَقاءِ

ب ـ سراى ماندگارى

24. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: يا أهلَ الخُلودِ، يا أهلَ البَقاءِ، إنَّكُم لَم تُخلَقوا لِلفَناءِ ، وإنَّما تُنقَلونَ مِن دارٍ إلى دارٍ، كَما نُقِلتُم مِنَ الأَصلابِ إلَى الأَرحامِ، ومِنَ الأَرحامِ إلَى الدُّنيا، ومِنَ الدُّنيا إلَى القُبورِ، ومِنَ المَوقِفِ إلَى الخُلودِ فِي الجَنَّةِ أوِ النّارِ.

24. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: اى اهل جاودانگى، اى اهل ماندگارى! شما براى نابودى آفريده نشده ايد؛ بلكه از سرايى به سرايى انتقال داده مى شويد، همچنان كه از پُشت ها به زهدان ها، و از زهدان ها به دنيا منتقل شديد و از دنيا به گورها، و از موقف (قيامت) به جاودانگى در بهشت يا دوزخ [انتقال مى يابيد].

25. عنه صلى الله عليه و آله: يا عَجَبا كُلَّ العَجَبِ لِلمُصَدِّقِ بِدارِ الخُلودِ وهُوَ يَسعى لِدارِ الغُرورِ!

25. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: شگفتا و شگفتا از كسى كه سراى جاودانگى را قبول دارد و با اين حال براى سراى فريب (دنيا) مى كوشد!

26. الإمام عليّ عليه السلام: أيُّهَا النّاسُ، ألا إنَّ الدُّنيا دارُ فَناءٍ وَالآخِرَةَ دارُ بَقاءٍ، فَخُذوا مِن مَمَرِّكُم لِمَقَرِّكُم.

26. امام على عليه السلام: اى مردم! بدانيد كه دنيا سراى نيستى است و آخرت، سراى ماندگارى است. پس، از گذرگاه خود، براى اقامتگاهتان توشه برگيريد.

27. عنه عليه السلام: عَجِبتُ لِعامِرِ دارِ الفَناءِ، وتارِكِ دارِ البَقاءِ!

27. امام على عليه السلام: در شگفتم از كسى كه سراى نيستى را آباد مى كند و سراى ماندگارى را فرو مى گذارد!

28. عنه عليه السلام: دارُ البَقاءِ مَحَلُّ الصِّدّيقينَ، ومَوطِنُ الأَبرارِ وَالصّالِحينَ.

28. امام على عليه السلام: سراى ماندگارى، جايگاه صدّيقان و اقامتگاه نيكان و درستكاران است.

29. عنه عليه السلام ـ فيما كَتَبَهُ إلَى ابنِهِ الحَسَنِ عليه السلام ـ: اِعلَم يا بُنَيَّ، أنَّكَ إنَّما خُلِقتَ لِلآخِرَةِ لا لِلدُّنيا، ولِلفَناءِ لا لِلبَقاءِ، و لِلمَوتِ لا لِلحَياةِ، وإنَّكَ في قُلعَةٍ ودارِ بُلغَةٍ وطَريقٍ إلَى الآخِرَةِ.

29. امام على عليه السلام ـ در نامه اى به پسرش حسن عليه السلام ـ: بدان ـ اى پسرم ـ كه تو در حقيقت، براى آخرت آفريده شده اى نه براى دنيا، و براى رفتن نه براى ماندن [در اين سراى خاكى]، و براى مُردن نه براى زيستن. تو در يك كوچگاه هستى؛ در سرايى كه بايد از آن [براى سفر آخرت]، توشه بردارى و در راهى منتهى به آخرت.

30. عنه عليه السلام: إنَّكُم إنَّما خُلِقتُم لِلآخِرَةِ لا لِلدُّنيا، ولِلبَقاءِ لا لِلفَناءِ.

30. امام على عليه السلام: همانا شما براى آخرت آفريده شده ايد، نه براى دنيا، و براى ماندگارى آفريده شده ايد، نه براى نابودى.

31. عنه عليه السلام: غايَةُ الآخِرَةِ البَقاءُ.

31. امام على عليه السلام: پايان آخرت، ماندگارى است.

32. عنه عليه السلام: لِكُلِّ شَيءٍ مِنَ الآخِرَةِ خُلودٌ وبَقاءٌ.

32. امام على عليه السلام: هر چيزِ آخرت، جاويدان و ماناست.

33. عنه عليه السلام: الدُّنيا أمَدٌ، الآخِرَةُ أبَدٌ.

33. امام على عليه السلام: دنيا موقّتى است و آخرت، ابدى.

34. عنه عليه السلام: يَنبَغي لِمَن أيقَنَ بِبَقاءِ الآخِرَةِ ودَوامِها أن يَعمَلَ لَها.

34. امام على عليه السلام: كسى كه به ماندگارى و پايدارى آخرت يقين دارد، سزاوار است كه براى آن كار كند.

35. عنه عليه السلام ـ في ذِكرِ حَديثِ مِعراجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ـ: قالَ اللّهُ عز و جل: ... يا أحمَدُ... إنَّ أهلَ الآخِرَةِ قُلوبُهُم في أجوافِهِم قَد قُرِحَت، يَقولونَ: مَتى نَستَريحُ مِن دارِ الفَناءِ إلى دارِ البَقاءِ؟

35. امام على عليه السلام ـ در بيان حديث معراج ـ: خداوند عز و جل فرمود: «... اى احمد!... همانا اهل آخرت، دل هايشان در درونشان مجروح گشته است و مى گويند: كِى از سراى نيستى آسوده مى شويم و به سراى ماندگارى مى رويم؟».

36. الإمام زين العابدين عليه السلام ـ مِن دُعائِهِ في صَلاةِ اللَّيلِ ـ: اللّهُمَّ وإذ سَتَرتَني بِعَفوِكَ، وتَغَمَّدتَني بِفَضلِكَ في دارِ الفَناءِ بِحَضرَةِ الأَكفاءِ، فَأَجِرني من فَضيحاتِ دارِ البَقاء عِندَ مَواقِفِ الأَشهادِ مِنَ المَلائِكَةِ المُقَرَّبينَ، وَالرُّسُلِ المُكَرَّمينَ، وَالشُّهَداءِ، وَالصّالِحينَ.

36. امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعايش در نماز شب ـ: بار خدايا! همچنان كه در اين سراىِ رفتنى و در حضور همگنان، با گذشت خودت [گناهان] مرا پوشاندى و مرا غرق در فضل و لطفت نمودى، از رسوايى هاى سراى ماندگارى، در هنگام ايستادن در محضر فرشتگان مقرّب و فرستادگان گرامى و شهدا و نيكان نيز پناهم ده.

37. عنه عليه السلام: العَجَبُ كُلُّ العَجَبِ لِمَن عَمِلَ لِدارِ الفَناءِ، وتَرَكَ دارَ البَقاءِ!

37. امام زين العابدين عليه السلام: شگفتا و شگفتا از كسى كه براى سراى نيستى كار مى كند و سراى ماندگارى را رها مى نمايد!

38. الكافي عن عليّ بن أسباط عنهم عليهم السلام: فيما وَعَظَ اللّهُ عز و جل بِهِ عيسى عليه السلام: ... يَابنَ مَريَمَ، لَو رَأَت عَينُكَ ما أعدَدتُ لِأَولِيائِيَ الصّالِحينَ ذابَ قَلبُكَ وزَهَقَت نَفسُكَ شَوقا إلَيهِ، فَلَيسَ كَدارِ الآخِرَةِ دارٌ تَجاوَرَ فيهَا الطَّيِّبونَ، ويَدخُلُ عَلَيهِم فيهَا المَلائِكَةُ المُقَرَّبونَ، وهُم مِمّا يَأتي يَومَ القِيامَةِ مِن أهوالِها آمِنونَ، دارٌ لايَتَغَيَّرُ فيهَا النَّعيمُ ولا يَزولُ عَن أهلِها.

38. الكافى ـ به نقل از على بن اسباط، از امامان عليهم السلام ـ: از جمله اندرزهاى خداوند عز و جل به عيسى عليه السلام اين بود كه: «... اى پسر مريم! اگر ديده ات آنچه را كه براى دوستان درستكارم آماده ساخته ام، مى ديد، دلت از شوق آنها آب مى شد و جانت بر مى آمد. هيچ سرايى چون سراى آخرت نيست. در آن سراى، پاكان، همسايه يكديگرند و فرشتگان مقرّب بر آنان وارد مى شوند. آنان از هول و هراس هاى روز قيامت، در امان اند. آخرت، سرايى است كه در آن، نعمت ها دگرگون نمى شوند و از كف صاحبان آنها نمى روند».

ج ـ دارُ الحَيَوان

ج ـ سراى زندگىِ حقيقى

الكتاب

«وَ مَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إِنَّ الدَّارَ الْاخِرَةَ لَهِىَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ ».

«اين زندگى دنيا، جز سرگرمى و بازى نيست و زندگى [حقيقى]، همانا [در] سراى آخرت است، اگر مى دانستند».

الحديث

39. الإمام عليّ عليه السلام ـ مِن دُعائِهِ يَومَ صِفّينَ ـ: اللّهُمَّ وأسأَلُكَ... نَشاطا لِذِكرِكَ مَا استَعمَرتَني في أرضِكَ، فَإِذا كانَ ما لابُدَّ مِنهُ المَوتُ فَاجعَل ميتَتي قَتلاً في سَبيلِكَ بِيَدِ شَرِّ خَلقِكَ، وَاجعَل مَصيري فِي الأَحياءِ المَرزوقينَ عِندَكَ في دارِ الحَيَوانِ.

39. امام على عليه السلام ـ از دعاى ايشان در روز صفّين ـ: بار خدايا! از تو درخواست مى كنم... تا وقتى مرا در زمينت سكونت [و عمر] مى دهى، همواره به ياد خودت كوشا[يم] بدارى. و هر گاه مرگ ـ كه از آن گريزى نيست ـ مرا فرا مى رسد، مردنم را كشته شدن در راه خودت به دست بدترينْ آفريده ات قرار بده، و در آن سراى زندگى [حقيقى]، مرا در ميان زندگانى كه نزد تو روزى مى خورند، جاى ده.

40. الإمام الباقر عليه السلام ـ فِي الدُّعاءِ الجامِعِ ـ: أسأَلُكَ اللّهُمَّ الرَّفاهِيَةَ في مَعيشَتي ما أبقَيتَني، مَعيشَةً أقوى بِها عَلى طاعَتِكَ، وأبلُغُ بِها رِضوانَكَ، وأصيرُ بِها إلى دارِ الحَيَوانِ غَدا.

40. امام باقر عليه السلام ـ در دعاى جامع ـ: بار خدايا! از تو درخواست مى كنم كه تا زنده ام، زندگى مرا قرين آسايش بگردانى، چندان كه به واسطه آن بر طاعت تو توانا گردم و به خشنودى تو دست يابم و فردا[ى قيامت] به سراى زندگى[حقيقى]، نايل گردم.

41. الإمام الصادق عليه السلام: كانَ عَليُّ بنُ الحُسَينِ عليه السلام يَدعو بِهذَا الدُّعاءِ...: أعوذُ بِكَ يا إلهي مِن شَرِّ الدُّنيا وشَرِّ ما فيها، لا تَجعَلِ الدُّنيا عَلَيَّ سِجنا ولا فِراقَها عَلَيَّ حُزنا، أخرِجني مِن فِتنَتِها مَرضِيّا عَنّي، مَقبولاً فيها عَمَلي إلى دارِ الحَيَوانِ.

41. امام صادق عليه السلام: على بن الحسين (زين العابدين) عليه السلام اين دعا را مى خواند...: «معبود من! از شرّ دنيا و از شرّ هر آنچه در دنياست، به تو پناه مى برم. دنيا را بر من، زندان مگردان و جدايى از آن را مايه اندوهم قرار مده. مرا از فتنه سراى دنيا چنان به سراى زندگى [حقيقى] ببَر كه از من خشنود باشى و اعمالم در آن، پذيرفته شده باشد».

42. عنه عليه السلام: اللّهُمَّ، إنّي أعوذُ بِكَ مِن شَرِّ الدُّنيا وشَرِّ أهلِها وشَرِّ ما فيها، ولا تَجعَلِ الدُّنيا عَلَيَّ سِجنا، ولا تَجعَل فِراقَها لي حُزنا، أجِرني مِن فِتنَتِها، وَاجعَل عَمَلي فيها مَقبولاً وسَعيي فيها مَشكورا، حَتّى أصِلَ بِذلِكَ إلى دارِ الحَيَوانِ ومَساكِنِ الأَخيارِ.

42. امام صادق عليه السلام: بار خدايا! از شرّ دنيا و شرّ اهل دنيا و شرّ آنچه در دنياست، به تو پناه مى برم. بار خدايا! دنيا را بر من، زندان مگردان و جدايى از آن را مايه اندوهم مساز. از فتنه دنيا پناهم بده و اعمالم در آن را پذيرفته درگاهت و تلاش هايم را مورد قدردانى خود قرار بده تا بدين وسيله به سراى زندگى [حقيقى] و سكونتگاه نيكان، نايل آيم.

د ـ دارُ الحَقِّ

د ـ سراى حق

الكتاب

«ذَلِكَ الْيَوْمُ الْحَقُّ فَمَن شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ مَئابًا ».

«آن [روز]، روزِ حق است. پس هر كه مى خواهد، راه بازگشتى به سوى پروردگار خود بجويد».

الحديث

43. رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ في خُطبَةٍ لَهُ ـ: أيُّهَا النّاسُ، إنَّمَا الدُّنيا عَرَضٌ حاضِرٌ يَأكُلُ مِنهَا البَرُّ وَالفاجِرُ، وَ الآخِرَةُ وَعدٌ صادِقٌ يَحكُمُ فيها مَلِكٌ عادِلٌ، يُحِقُّ فيهَا الحَقَّ ويُبطِلُ الباطِلَ.

43. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در يكى از سخنرانى هايش ـ: اى مردم! دنيا متاعى نقد است كه نيك و بد، از آن مى خورند، و آخرت، وعده اى راست است كه در آن، پادشاهى دادگر، حُكمرانى (قضاوت) مى كند و در آن، احقاق حق مى نمايد و بر باطل، مهر ابطال مى زند.

44. الإمام عليّ عليه السلام: الدُّنيا عَرَضٌ حاضِرٌ يَأكُلُ مِنهُ البَرُّ وَالفاجِرُ، وَالآخِرَةُ دارُ حَقٍّ يَحكُمُ فيها مَلِكٌ قادِرٌ.

44. امام على عليه السلام: دنيا متاعى نقد است كه نيك و بد، از آن استفاده مى كنند، و آخرت، سراى حق است كه پادشاهى مقتدر در آن حكم مى راند.

ه ـ دارُ اليَقَظَةِ

ه ـ سراى بيدارى

45. الإمام زين العابدين عليه السلام: الدُّنيا سِنَةٌ وَالآخِرَةُ يَقَظَةٌ، ونَحنُ بَينَهُما أضغاثُ أحلامٍ .

45. امام زين العابدين عليه السلام: دنيا خواب است و آخرت، بيدارى، و ما [در فاصله] ميان اين دو، خواب هايى آشفته مى بينيم.

و ـ دارُ اليَقينِ

و ـ سراى يقين

46. دعائم الإسلام: رُوِيَ عن بَعضِ الأئِمَّةِ عليهم السلام: النّاسُ في دارِ غَفلَةٍ يَعمَلونَ ولا يَعلَمونَ، ويَكسِبونَ ويَقتَرِفونَ مِن حَيثُ لا يَدرونَ، فَإِذا صاروا إلى دارِ الآخِرَةِ صاروا إلى دارِ يَقينٍ يَعلَمونَ ولا يَعمَلونَ.

46. دعائم الإسلام: از يكى از ائمّه عليهم السلام روايت شده است كه: «مردم در سراى غفلت به سر مى برند؛ سرايى كه در آن عمل مى كنند؛ ولى [به حقايق آن و فرجام اعمال آن،] علم ندارند و ندانسته عمل مى كنند و مرتكب [هر كارى] مى شوند. و چون به سراى آخرت روند، به سراى يقين رفته اند؛ سرايى كه در آن، علم دارند؛ ولى [ديگر] عمل نمى توانند بكنند».

ز ـ دارُ الجَزاءِ

ز ـ سراى سزا

47. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: ما جَعَلَ اللّهُ عز و جل فِي الآخِرَةِ غَيرَ دارَينِ: دارَ الثَّوابِ ودارَ العِقابِ؛ الجَنَّةَ وَالنّارَ، وهُما دَرَجاتٌ.

47. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خداوند عز و جل در آخرت، جز دو سرا قرار نداده است: سراى پاداش و سراى كيفر، [يعنى] بهشت و دوزخ. و اين دو، درجات دارند.

48. الإمام عليّ عليه السلام: إنَّ اللّهَ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ وعَزَّ وَجَلَّ قَسَمَ الدُّنيا لِلبَلاءِ، وقَسَمَ الآخِرَةَ لِلجَزاءِ.

48. امام على عليه السلام: خداوند متعال عز و جل دنيا را براى آزمايش، معيّن كرد و آخرت را براى سزا دادن.

49. عنه عليه السلام: فِي الآخِرَةِ حِسابٌ ولا عَمَلٌ.

49. امام على عليه السلام: در آخرت، حسابرسى است و عمل در كار نيست.

50. عنه عليه السلام ـ مِن كِتابِهِ إلى مُحَمَّدِ بنِ أبي بَكرٍ لَمّا وَلّاهُ مِصرَ ـ: الدُّنيا دارُ بَلاءٍ، وَالآخِرَةُ دارُ الجَزاءِ ودارُ البَقاءِ؛ فَاعمَل لِما يَبقى، وَاعدِل عَمّا يَفنى، ولا تَنسَ نَصيبَكَ مِنَ الدُّنيا.

50. امام على عليه السلام ـ در نامه اش به محمّد بن ابى بكر، آن گاه كه او را به حكومت مصر گماشت ـ: دنيا سراى آزمايش [و عمل] است و آخرت، سراى سزا ديدن و خانه ماندگارى است. پس براى آنچه ماندگار است، كار كن و از آنچه نابود مى شود، روى بگردان و [در عين حال،] بهره ات از دنيا را فراموش مكن.

51. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: ألا وإنَّ اللّهَ خَلَقَ الدُّنيا دارَ بَلوى، وَالآخِرَةَ دارَ عُقبى، فَجَعَلَ بَلوَى الدُّنيا لِثَوابِ الآخِرَةِ سَبَبا، وثَوابَ الآخِرَةِ مِن بَلوَى الدُّنيا عِوَضا، فَيَأخُذُ لِيُعطِيَ، ويَبتَلي لِيَجزِيَ، وإنَّها لَسَريعَةُ الذَّهابِ، ووَشيكَةُ الاِنقِلابِ، فَاحذَروا حَلاوَةَ رِضاعِها لِمَرارَةِ فِطامِها.

51. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بدانيد كه خداوند، دنيا را سراى آزمايش، و آخرت را سراى سزا دادن آفريد. پس، آزمايش دنيا را سبب پاداش آخرت، و پاداش آخرت را عوض آزمايش دنيا قرار داد. بنا بر اين، مى گيرد تا بدهد، و مبتلا مى سازد تا سزا دهد. دنيا زودگذر است و در آستانه دگرگونى. پس، از حلاوت شير خوردن از دنيا، دورى كنيد؛ زيرا گرفته شدن از شير آن، تلخ (سخت) است.

52. الإمام العسكري عليه السلام ـ في التَّفسيرِ المَنسوبِ إلَيهِ، في قَولِهِ تَعالى: «وَمَا كَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ » ـ: يُظهِرونَ التَّوبَةَ وَالإِنابَةَ؛ فَإِنَّ مِن حُكمِهِ فِي الدُّنيا أن يَأمُرَكَ بِقَبولِ الظّاهِرِ وتَركِ التَّفتيشِ عَنِ الباطِنِ؛ لِأَنَّ الدُّنيا دارُ إمهالٍ وإنظارٍ، وَالآخِرَةَ دارُ الجَزاءِ بِلا تَعَبُّدٍ.

52. امام عسكرى عليه السلام ـ در تفسير منسوب به ايشان، در باره آيه شريف: «و تا آنان طلب آمرزش مى كنند، خدا عذاب كننده آنان نخواهد بود» ـ: يعنى اظهار توبه و انابه مى كنند؛ زيرا از احكام خداوند در دنيا، اين است كه تو را به پذيرفتن ظاهر و جستجو نكردن از باطن، امر مى فرمايد؛ چون دنيا سراى مهلت و فرصت است، و آخرت، سراى سزاست و نه عبادت و عمل.

53. الإمام عليّ عليه السلام: الدُّنيا مُنيَةُ الأَشقِياءِ، الآخِرَةُ فَوزُ السُّعَداءِ.

53. امام على عليه السلام: دنيا آرزوى تيره بختان است. آخرت، كاميابى نيك بختان است.

ح ـ دارٌ مَحفوفَةٌ بِالمَكارِه

ح ـ سراى محصور در ناملايمات

54. رسـول اللّه صلى الله عليه و آله: ألا إنَّ الآخِـرَةَ اليَـومَ مُحَفَّفَـةٌ بِالمَكـارِهِ، وإنَّ الدُّنيـا مُحَفَّفَـةٌ بالشَّهواتِ.

54. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بدانيد كه آخرت، امروز، با ناملايمات، در ميان گرفته شده و دنيا با شهوات، احاطه گشته است.

ط ـ دارٌ أحوالُها تَتبَعُ الاِستِحقاقَ

ط ـ سرايى كه احوال آن، تابع شايستگى است

55. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّهُ سُبحانَهُ وتَعالى يُعطِي الدُّنيا لِمَن يُحِبُّ ويُبغِضُ، ولا يُعطِي الآخِرَةَ إلّا أهلَ صِفوَتِهِ ومَحَبَّتِهِ.

55. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خداوند پاكِ والا، دنيا را به دوست و دشمن مى دهد؛ امّا آخرت را جز به كسانى كه برگزيده و محبوب او باشند، نمى دهد.

56. الإمام عليّ عليه السلام: الدُّنيا بِالاِتِّفاقِ، الآخِرَةُ بِالاِستِحقاقِ.

56. امام على عليه السلام: دنيا به حسب اتّفاق است و آخرت به حسب شايستگى است.

57. عنه عليه السلام: أحوالُ الدُّنيا تَتبَعُ الاِتِّفاقَ، وأحوالُ الآخِرَةِ تَتبَعُ الاِستِحقاقَ.

57. امام على عليه السلام: احوال دنيا، تابع اتّفاق است و احوال آخرت، تابع شايستگى.

58. الإمام الباقر عليه السلام: إنَّ اللّهَ عز و جل يُعطِي الدُّنيا مَن يُحِبُّ ويُبغِضُ، ولا يُعطِي الآخِرَةَ إلّا مَن أحَبَّ.

58. امام باقر عليه السلام: خداوند، دنيا را به دوست و دشمنش مى دهد؛ امّا آخرت را جز به كسى كه دوستش مى دارد، نمى دهد.

ي ـ دارٌ محيطةٌ بالدُّنيا

ى ـ سراى محيط بر دنيا

59. الإمام عليّ عليه السلام ـ لِلجاثَليقِ وقَد سَأَلَهُ عَنِ الجَنَّةِ أ فِي الدُّنيا هِيَ أم فِي الآخِرَةِ؟ وأينَ الآخِرَةُ مِنَ الدُّنيا؟ ـ: الدُّنيا فِي الآخِرَةِ وَالآخِرَةُ مُحيطَةٌ بِالدُّنيا، إذ كانَتِ النُّقلَةُ مِنَ الحَياةِ إلَى المَوتِ ظاهِرَةً، وكانَتِ الآخِرَةُ هِيَ دارُ الحَيَوانِ لَو كانوا يَعلَمونَ؛ وذلِكَ أنَّ الدُّنيا نُقلَةٌ وَالآخِرَةَ حَياةٌ ومُقامٌ، مَثَلُ ذلِكَ كَالنّائِمِ؛ وذلِكَ أنَّ الجِسمَ يَنامُ، وَالرّوحَ لا تَنامُ، والبَدَنَ يَموتُ وَالرّوحَ لا تَموتُ ، قالَ اللّهُ عز و جل: «وَ إِنَّ الدَّارَ الْاخِرَةَ لَهِىَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ» .

وَالدُّنيا رَسمُ الآخِرَةِ وَالآخِرَةُ رَسمُ الدُّنيا ، ولَيسَ الدُّنيا الآخِرَةَ ولَا الآخِرَةُ الدُّنيا. إذا فارَقَ الرُّوحُ الجِسمَ يَرجِعُ كُلُّ واحِدٍ مِنهُما إلى ما مِنهُ بَدَأَ وما مِنهُ خُلِقَ، وكَذلِكَ الجَنَّةُ وَالنّارُ فِي الدُّنيا مَوجودَةٌ وفِي الآخِرَةِ؛ لِأَنَّ العَبدَ إذا ماتَ صارَ في دارٍ مِنَ الأَرضِ؛ إمّا رَوضَةٍ مِن رِياضِ الجَنَّةِ، وإمّا بُقعَةٍ مِن بِقاعِ النّارِ، وروحُهُ إلى أحَدِ دارَينِ؛ إمّا في دارِ نَعيمٍ مُقيمٍ لا يَموتُ فيها، وإمّا في دارِ عَذابٍ أليمٍ لايَموتُ فيها، وَالرَّسمُ لِمَن عَقَلَ مَوجودٌ واضِحٌ، وقَد قالَ اللّهُ عز و جل: «كَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينَ * لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ * ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ * ثُمَّ لَتُسْئلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ » وعَنِ الكافِرينَ، فَقالَ: إنَّهُم كانوا في شُغُلٍ عَن ذِكري، وكانوا لا يَستَطيعونَ سَمعا ، ولَو عَلِمَ الإِنسانُ ما هُوَ فيهِ ماتَ خَوفا مِنَ المَوتِ، ومَن نَجا فَبِفَضلِ اليَقينِ.

59. امام على عليه السلام ـ در پاسخ جاثليق كه پرسيد: آيا بهشت در همين دنياست، يا در آخرت است؟ و آخرت در كجاى دنياست؟ ـ: دنيا در [دل] آخرت است و آخرت، محيط بر دنياست؛ زيرا انتقال از زندگى به مرگ، آشكار است و در واقع، اين آخرت است كه سراى زندگانى است. اى كاش مردم مى دانستند كه دنيا گذرگاه است و آخرت، زندگى و اقامتگاه! حكايت آن، حكايت شخص خفته است: جسم مى خوابد؛ امّا روح نمى خوابد. [همين طور] بدن مى ميرد؛ امّا روح نمى ميرد. خداوند عز و جل مى فرمايد: «و سراى آخرت، سراى زندگانى است، اگر مى دانستند».

دنيا نمادِ (مثالِ) آخرت است و آخرت، نماد دنياست. نه دنيا، [خودِ] آخرت است و نه آخرت، دنياست. هر گاه روح از بدن جدا شود، هر يك از آن دو، به آن جايى كه از آن شروع شده و آفريده شده است، باز مى گردد.

بهشت و دوزخ نيز، هم در دنيا موجودند و هم در آخرت؛ زيرا بنده، هر گاه بميرد، به خانه اى در زمين مى رود كه يا باغى از باغ هاى بهشت است و يا سرزمينى از سرزمين هاى دوزخ. و روحش نيز به يكى از دو سراى مى رود: يا به سراى پرنعمتِ مانا كه در آن نمى ميرد و يا به سراى عذابى دردناك كه در آن [نيز] نمى ميرد.

تمثيل (تشابه ميان دنيا و آخرت)، براى كسى كه خردمند است، موجود و آشكار است. خداوند عز و جل مى فرمايد: «هرگز چنين نيست! اگر علم اليقين داريد، به يقين، دوزخ را مى بينيد. سپس آن را قطعا به عين اليقين درمى يابيد. سپس در همان روز است كه از نعمت [روى زمين]، پرسيده خواهيد شد».

و در باره كافران مى فرمايد: «آنان از ياد من غافل بودند و توانايى شنيدن [حق را] نداشتند. اگر انسان مى دانست كه پس از مرگ، چه خبر است، از ترسِ مرگ مى مُرد، و هر كس نجات يابد، به بركت يقين است».

الفصل الثاني: الاهتمام بالآخرة

فصل دوم: اهتمام به آخرت

2 / 1: الحَثُّ عَلَى الاِهتِمامِ بِالآخِرَةِ

2 / 1: تشويق به آخرت گرايى

الكتاب

«وَ مَنْ أَرَادَ الْاخِرَةَ وَ سَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِكَ كَانَ سَعْيُهُم مَّشْكُورًا ».

«و كسانى كه خواهان آخرت باشند و نهايت كوشش را براى آن بكنند، در حالى كه مؤمن اند، آنان اند كه از تلاششان قدردانى خواهد شد».

الحديث

60. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: اِجعَلوا هِمَّتَكُم الآخِرَةَ، لا يَنفَدُ فيها ثَوابُ المَرضِيِّ عَنهُ، ولا يَنقَطِعُ فيها عِقابُ المَسخوطِ عَلَيهِ.

60. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: همّت خود را آخرتْ قرار دهيد؛ آخرتى كه در آن، پاداش كسى كه مورد رضايت [الهى] است، پايان نمى يابد و كيفر (مجازات) شخصى كه مورد خشم [خداوند] است، قطع نمى گردد.

61. عنه صلى الله عليه و آله: اِجعَلوا آخِرَتَكُم لِأَنفُسِكُم، وسَعيَكُم لِمُستَقَرِّكُم.

61. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: آخرتتان را وجهه همّت خود، و تلاشتان را براى محلّ استقرار [هميشگى]تان قرار دهيد.

62. الإمام عليّ عليه السلام: إنَّكُم إلَى الآخِرَةِ صائِرونَ، وعَلَى اللّهِ مَعروضونَ.

62. امام على عليه السلام: شما به سوى آخرت ره سپاريد و به پيشگاه خداوند، بُرده مى شويد.

63. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: اللّهُمَّ لا عَيشَ إلّا عَيشُ الآخِرَةِ.

63. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: به خدا كه زندگى اى جز زندگى آخرت نيست.

64. صحيح البخاري عن أنسـ في أحداثِ غَزوَةِ الخَندَقِ ـ: جَعَلَ المُهاجِرونَ وَالأَنصارُ يَحفِرونَ الخَندَقَ حَولَ المَدينَةِ، ويَنقُلونَ التُّرابَ عَلى مُتونِهِم وهُم يَقولونَ:

نَحنُ الَّذينَ بايَعوا مُحَمَّدا عَلَى الإِسلامِ ما بَقينا أبَدا

قالَ: يَقولُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله وهُوَ يُجيبُهُم: «اللّهُمَّ إنَّهُ لا خَيرَ إلّا خَيرُ الآخِرَةِ، فَبارِك لِلأَنصارِ وَالمُهاجِرَةِ».

64. صحيح البخارىـ به نقل از اَنَس، در رويدادهاى جنگ خندق ـ: مهاجران و انصار، شروع به كندن خندق بر گرد مدينه كردند و خاك آن را بر پشت خود مى بردند و در همان حال، اين بيت را مى خواندند:

ماييم آنان كه با محمّد بيعت كردند بر اسلام، تا زنده ايم و تا ابد

پيامبر صلى الله عليه و آله نيز در جواب آنان مى فرمود: «به خدا كه خيرى جز خير آخرت نيست. خدايا! به انصار و مهاجران، بركت بده».

65. الإمام عليّ عليه السلام: إنَّ الدُّنيا دَنِيَّةٌ خُلِقَت لِلفَناءِ، وَالخَيرُ خَيرُ الآخِرَةِ، فَإِنَّها خُلِقَت لِلبَقاءِ.

65. امام على عليه السلام: دنيا پَست است و براى نيست شدن، آفريده شده است. و خير، خير آخرت است؛ زيرا آخرت براى ماندگارى، آفريده شده است.

66. عنه عليه السلام: إنَّمَا الحازِمُ مَن كانَ بِنَفسِهِ كُلُّ شُغلِهِ، ولِدينِهِ كُلُّ هَمِّهِ، ولِاخِرَتِهِ كُلُّ جِدِّهِ.

66. امام على عليه السلام: دورانديش واقعى، كسى است كه تمام مشغوليتش به [اصلاح] نفْسش، تمام همّتش براى دينش، و تمام تلاشش براى آخرتش باشد.

67. عنه عليه السلام: هَمُّ المُؤمِنِ لِاخِرَتِهِ، وكُلُّ جِدِّهِ لِمُنقَلَبِهِ.

67. امام على عليه السلام: همّ و غم مؤمن، براى آخرتش است و تمام كوشش او براى بازگشتگاهش است.

68. عنه عليه السلام: إنَّكُم إلَى الاِهتِمامِ بِما يَصحَبُكُم إلَى الآخِرَةِ أحوَجُ مِنكُم إلى كُلِّ ما يَصحَبُكُم مِنَ الدُّنيا.

68. امام على عليه السلام: شما به اهتمام ورزيدن به آنچه تا آخرت همراهتان است، نيازمندتريد تا به آنچه در دنيا با شماست.

69. عنه عليه السلام: اِجعَل هَمَّكَ وجِدَّكَ لِاخِرَتِكَ.

69. امام على عليه السلام: همّت و تلاشت را براى آخرتت قرار بده.

70. عنه عليه السلام: اِجعَل هَمَّكَ لِاخِرَتِكَ وحُزنَكَ عَلى نَفسِكَ؛ فَكَم مِن حَزينٍ وَفَدَ بِهِ حُزنُهُ عَلى سُرورِ الأَبَدِ، وكَم مِن مَهمومٍ أدرَكَ أمَلَهُ.

70. امام على عليه السلام: همّت خود را متوجّه آخرتت كن و اندوهت را بر خودت قرار ده؛ زيرا بسا اندوهناكى كه اندوهش، او را به شادى ابد رسانْد و بسا [دلواپس و] غم زده اى كه به آرزوى خود رسيد.

71. عنه عليه السلام ـ في خُطبَةٍ لَهُ ـ: أمّا بَعدُ؛ فَإِنَّ الدُّنيا أدبَرَت وآذَ نَت بِوَداعٍ، وإنَّ الآخِرَةَ قَد أقبَلَت وأشرَفَت بِاطِّلاعٍ، ألا وإنَّ اليَومَ المِضمارُ وغَدا السِّباقُ... ألا وإنَّكُم في أيّامِ أمَلٍ مِن وَرائِهِ أجَلٌ... فَمَن عَمِلَ في أيّامِ أمَلِهِ قَبلَ حُضورِ أجَلِهِ فَقَد نَفَعَهُ عَمَلُهُ و لَم يَضرُرهُ أجَلُهُ، ومَن قَصَّرَ في أيّامِ أمَلِهِ قَبلَ حُضورِ أجَلِهِ فَقَد خَسِرَ عَمَلَهُ وضَرَّهُ أجَلُهُ.

71. امام على عليه السلام ـ در يكى از سخنرانى هايش ـ: دنيا پشت نموده و اعلام بدرود كرده است و آخرت، روى آورده و در آستانه ورود است. بدانيد كه امروز، روز آماده شدن است و فردا هنگام مسابقه.… بدانيد كه شما در روزهاى اميد و آرزويى هستيد كه از پس آن، مرگ است.… پس هر كه در روزهاى اميدوارى اش، پيش از آن كه مرگش فرا رسد، كار كند، كارش او را سود مى بخشد و مُردنش او را زيان نمى رساند، و هر كس در ايّام اميدوارى اش، پيش از فرا رسيدن اَجَلش، كوتاهى ورزد، زيانكار مى شود و مرگش به او زيان مى رساند.

72. عنه عليه السلام: أعرِضوا عَن كُلِّ عَمَلٍ بِكُم غِنىً عَنهُ، وَاشغَلوا أنفُسَكُم مِن أمرِ الآخِرَةِ بِما لابُدَّ لَكُم مِنهُ.

72. امام على عليه السلام: از هر كارى كه شما را بدان نيازى نيست، روى بگردانيد و از كار آخرت، به آنچه شما را گزيرى از آن نيست، بپردازيد.

73. عنه عليه السلام ـ في قَولِ اللّهِ عز و جل: «وَ لَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا » ـ: لا تَنسَ صِحَّتَكَ وقُوَّتَكَ وفَراغَكَ وشَبابَكَ ونَشاطَكَ أن تَطلُبَ بِهَا الآخِرَةَ.

73. امام على عليه السلام ـ در باره آيه شريف: «و بهره ات را از دنيا، فراموش مكن» ـ: بهره گيرى از تن درستى و توانايى و فراغت و جوانى و نيرويت را در راه تحصيل آخرت، فراموش مكن.

74. عنه عليه السلام: اِجعَل لِاخِرَتِكَ مِن دُنياكَ نَصيبا.

74. امام على عليه السلام: از دنيايت براى آخرتت سهمى قرار بده.

75. عنه عليه السلام: طوبى لِمَن وُفِّقَ لِطاعَتِهِ، وحَسُنَت خَليقَتُهُ، وأحرَزَ أمرَ آخِرَتِهِ.

75. امام على عليه السلام: خوشا به حال كسى كه موفّق به طاعت خداوند شود و اخلاقش نيكو گردد و كار آخرتش را پاس بدارد!

76. عنه عليه السلام: إنَّ أفضَلَ النّاسِ عِندَ اللّهِ مَن أحيا عَقلَهُ، وأماتَ شَهوَتَهُ، وأتعَبَ نَفسَهُ لِصَلاحِ آخِرَتِهِ.

76. امام على عليه السلام: برترينِ مردم در نزد خداوند، كسى است كه خِرَدش را زنده گرداند و شهوتش را بميراند و براى اصلاح آخرتش، خود را به زحمت اندازد.

77. عنه عليه السلام: كُن فِي الدُّنيا بِبَدَنِكَ، وفِي الآخِرَةِ بِقَلبِكَ.

77. امام على عليه السلام: با بدنت در دنيا باش و با قلبت در آخرت.

78. عنه عليه السلام ـ فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ ـ: الَّذي يَستَحِقُّ اسمَ السَّعادَةِ عَلَى الحَقيقَةِ سَعادَةُ الآخِرَةِ، وهِيَ أربَعَةُ أنواعٍ: بَقاءٌ بِلا فَناءٍ، وعِلمٌ بِلا جَهلٍ، وقُدرَةٌ بِلا عَجزٍ، وغِنىً بِلا فَقرٍ.

78. امام على عليه السلام ـ در حكمت هاى منسوب به ايشان ـ: آنچه حقيقتا سزاوار نام سعادت است، سعادت آخرت است و آن، چهار نوع است: ماندگارى اى كه فنا ندارد، علمى كه با جهل همراه نيست، قدرتى كه با عجز همراه نيست، و توانگرى اى كه با فقر همراه نيست.

79. الإمام الصادق عليه السلام: الخَيرُ كُلُّهُ أمامَكَ، وإنَّ الشَّرَّ كُلَّهُ أمامَكَ، ولَن تَرَى الخَيرَ وَالشَّرَّ إلّا بَعدَ الآخِرَةِ؛ لِأنَّ اللّهَ ـ جَلَّ وعَزَّ ـ جَعَلَ الخَيرَ كُلَّهُ فِي الجَنَّةِ، وَالشَّرَّ كُلَّهُ فِي النّارِ؛ لِأَنـَّهُما الباقِيانِ.

79. امام صادق عليه السلام: همه خوبى، فراروى توست و همه بدى نيز فراروىِ توست و تو خوب و بد را جز پس از آخرت نمى بينى؛ زيرا خداوند عز و جل تمام خوب را در بهشت، و تمام بد را در جهنّم قرار داد؛ چرا كه اين دو، ماندگارند.

80. الإمام زين العابدين عليه السلام ـ مُخاطِبا أصحابَهُ يَوما ـ: إخواني، اُوصيكُم بِدارِ الآخِرَةِ، ولا اُوصيكُم بِدارِ الدُّنيا؛ فَإِنَّكُم عَلَيها حَريصونَ وبِها مُتَمَسِّكونَ.

80. امام زين العابدين عليه السلام ـ روزى، خطاب به يارانش ـ: برادرانم! من شما را به سراى آخرت سفارش مى كنم و به سراى دنيا سفارشتان نمى كنم؛ زيرا شما [خود به خود] به دنيا حريص هستيد و به آن چسبيده ايد.

2 / 2: كونوا من أبناءِ الآخِرَةِ

2 / 2: فرزند آخرت باشيد

81. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: أيُّهَا النّاسُ، كونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ ولا تَكونوا مِن أبناءِ الدُّنيا؛ فَإِنَّ كُلَّ اُمٍّ يَتبَعُها وَلَدُها... فَاعمَلوا وأنتُم مِنَ اللّهِ عَلى حَذَرٍ، وَاعلَموا أنَّكُم مَعروضونَ عَلى أعمالِكُم وأنَّكُم مُلاقُو اللّهِ لابُدَّ مِنهُ «فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ» .

81. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: اى مردم! از فرزندان آخرت باشيد و از فرزندان دنيا نباشيد؛ زيرا هر بچّه اى، دنبال مادرش حركت مى كند.… پس عمل كنيد، در حالى كه از خدا بر حذريد. بدانيد كه به اعمال شما رسيدگى مى شود و خواه ناخواه، خدا را ملاقات مى كنيد. «پس هر كه به وزن ذرّه اى نيكى كند، آن را مى بيند و هر كه به وزن ذرّه اى بدى كند، آن را مى بيند».

82. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ لِلدُّنيا أبناءً ولِلآخِرَةِ أبناءً، فَكونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ ولا تَكونوا مِن أبناءِ الدُّنيا؛ فَإِنَّ كُلَّ وَلَدٍ يَتبَعُ بِاُمِّهِ، وإنَّ الدُّنيا قَد تَرَحَّلَت مُدبِرَةً، وَالآخِرَةَ قَد تَجَمَّلَت مُقبِلَةً.

82. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: دنيا را فرزندانى است و آخرت را نيز فرزندانى. شما از فرزندان آخرت باشيد و از فرزندان دنيا مباشيد؛ زيرا هر بچّه اى، دنبال مادر خود حركت مى كند. همانا دنيا پشت كرده و مى رود، و آخرت، روى كرده و مى آيد.

83. عنه صلى الله عليه و آله: هذِهِ الدُّنيا قَدِ ارتَحَلَت مُدبِرَةً وهذِهِ الآخِرَةُ قَدِ ارتَحَلَت مُقبِلَةً ولِكُلِّ واحِدَةٍ مِنهُما بَنونَ؛ فَإِنِ استَطَعتُم أن تَكونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ ولا تَكونوا مِن أبناءِ الدُّنيا فَافعَلوا؛ فَإِنَّكُمُ اليَومَ في دارِ عَمَلٍ ولا حِسابَ، وأنتُم غَدا في دارِ حِسابٍ ولا عَمَلَ.

83. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: اين دنيا، پشت كرده و مى رود و اين آخرت، روى كرده و مى آيد، و براى هر يك از اين دو، فرزندانى است. پس چنانچه مى توانيد از فرزندان آخرت باشيد و از فرزندان دنيا نباشيد، چنين كنيد. امروز، شما در سرايى هستيد كه جاى عمل است و حسابرسى نيست، و فردا در سرايى خواهيد بود كه جاى حسابرسى است و عمل نيست.

84. الإمام عليّ عليه السلام: فَليَصدُق رائِدٌ أهلَهُ، وَليُحضِر عَقلَهُ، وَليَكُن مِن أبناءِ الآخِرَةِ؛ فَإِنَّهُ مِنها قَدِمَ، وإلَيها يَنقَلِبُ.

84. امام على عليه السلام: پيشرو بايد به كسان خود، راست بگويد و خِردَش را به كار بگيرد و فرزند [و اهلِ] آخرت باشد؛ زيرا از آن جا آمده و به آن جا بر مى گردد.

2 / 3: خَصائِصُ أبناءِ الآخِرَةِ

2 / 3: ويژگى هاى آخرت گرايان

الكتاب

«تِلْكَ الدَّارُ الْاخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِى الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَ الْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ ».

«آن سراى آخرت را براى كسانى قرار مى دهيم كه در زمين، خواستار برترى و فساد نيستند، و فرجام، از آنِ پرهيزگاران است».

الحديث

85. رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ في قَولِ اللّهِ عز و جل: «تِلْكَ الدَّارُ الْاخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِى الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا» ـ: التَّجَبُّرُ فِي الأَرضِ وَالأَخذُ بِغَيرِ الحَقِّ.

85. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در باره آيه شريف: «آن سراى آخرت را براى كسانى قرار مى دهيم كه خواستار برترى و فساد نيستند» ـ: [يعنى] گردنكشى در زمين [و جامعه] و گرفتن به ناحق.

86. الأمالي للطوسي عن عبد اللّه بن مسعود: نَعى إلَينا حَبيبُنا ونَبِيُّنا صلى الله عليه و آله نَفسَهُ ـ فَبِأَبي واُمّي ونَفسي لَهُ الفِداءُ! ـ قَبلَ مَوتِهِ بِشَهرٍ، فَلَمّا دَنَا الفِراقُ جَمَعَنا في بَيتٍ فَنَظَرَ إلَينا فَدَمَعَت عَيناهُ، ثُمَّ قالَ: مَرحَبا بِكُم، حَيّاكُمُ اللّهُ، حَفِظَكُمُ اللّهُ، نَصَرَكُمُ اللّهُ، نَفَعَكُمُ اللّهُ، هَداكُمُ اللّهُ، وَفَّقَكُمُ اللّهُ، سَلَّمَكُمُ اللّهُ، قَبِلَكُمُ اللّهُ، رَزَقَكُمُ اللّهُ، رَفَعَكُمُ اللّهُ!

اُوصيكُم بِتَقوَى اللّهِ، واُوصِي اللّهَ بِكُم إنّي لَكُم نَذيرٌ مُبينٌ، ألّا تَعلوا عَلَى اللّهِ في عِبادِهِ وبِلادِهِ؛ فَإِنَّ اللّهَ تَعالى قالَ لي ولَكُم: «تِلْكَ الدَّارُ الْاخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِى الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَ الْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ »وقالَ سُبحانَهُ: «أَلَيْسَ فِى جَهَنَّمَ مَثْوًى لِّلْمُتَكَبِّرِينَ» .

86. الأمالى، طوسى ـ به نقل از عبد اللّه بن مسعود ـ: محبوب ما و پيامبر ما صلى الله عليه و آله ـ كه پدر و مادرم و جانم فدايش باد ـ يك ماه پيش از مرگش، خبر رحلتش را به ما داد و چون زمان فراق نزديك شد، ما را در اتاقى جمع كرد و نگاهى به ما انداخت و چشمانش پر از اشك شد و سپس فرمود: «خوش آمديد! خداوند، شما را زنده بدارد! خداوند، شما را حفظ كند!

خداوند، شما را نصرت دهد! خداوند، به شما نفع برساند! خداوند، شما را هدايت فرمايد! خداوند، شما را توفيق بخشد! خداوند، شما را به سلامت دارد! خداوند، شما را بپذيرد! خداوند، به شما روزى دهد! خداوند، شما را رفعت بخشد!

شما را به پروامندى از خداوند، سفارش مى كنم، و به خداوند نيز سفارش شما را مى كنم، و آشكارا به شما هشدار مى دهم كه در ميان بندگان خدا و در زمين او، بر خدا برترى نجوييد؛ چرا كه خداوند متعال، به من و به شما فرموده است: «آن سراى آخرت را براى كسانى قرار مى دهيم كه در زمين، خواستار برترى و فساد نيستند و فرجام، از آنِ پرهيزگاران است» و نيز فرموده است: «آيا جايگاه متكبّران، در دوزخ نيست؟» ».

87. المناقب لابن شهرآشوب عن زاذانـ في ذِكرِ سيرَةِ أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام ـ: إنَّهُ كانَ عليه السلام يَمشي فِي الأَسواقِ وَحدَهُ، وهُوَ ذاكَ يُرشِدُ الضّالَّ ويُعينُ الضَّعيفَ، ويَمُرُّ بِالبَيّاعِ وَالبَقّالِ فَيَفتَحُ عَليهِ القُرآنَ ويَقرَأُ «تِلْكَ الدَّارُ الْاخِرَةُ نَجْعَلُهَا » الآيةَ.

87. المناقب، ابن شهرآشوبـ به نقل از زادان، در بيان سيره امير مؤمنان عليه السلام ـ: ايشان در بازارها تنها مى گشت و گم شده را راه نمايى مى نمود و به ناتوان كمك مى كرد. از فروشنده و بقّال مى گذشت و قرآن را برايش مى گشود و اين آيه را مى خواند: «آن سراى آخرت را براى كسانى قرار مى دهيم...» تا آخر آيه.

88. الإمام عليّ عليه السلام ـ فِي الخُطبَةِ المَعروفَةِ بِالشِّقشِقِيَّةِ ـ: فَلَمّا نَهَضتُ بِالأَمرِ نَكَثَت طائِفَةٌ ومَرَقَت اُخرى وقَسَطَ آخَرونَ، كَأَنَّهُم لَم يَسمَعُوا اللّهَ سُبحانَهُ يَقولُ: «تِلْكَ الدَّارُ الْاخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِى الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَ الْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ» بَلى وَاللّهِ، لَقَد سَمِعوها ووَعَوها، ولكِنَّهُم حَلِيَتِ الدُّنيا في أعيُنِهِم وراقَهُم زِبرِجُها .

88. امام على عليه السلام ـ در خطبه معروف به شِقشِقيّه ـ: و آن گاه كه خلافت را به دست گرفتم، جمعى پيمان شكستند و گروهى از دين، بيرون شدند و عدّه اى كجرَوى پيشه كردند، گويا اين سخن خداى سبحان را نشنيده بودند كه مى فرمايد: «آن سراى آخرت را براى كسانى قرار مى دهيم كه در زمين، خواستار برترى (سركشى) و فساد نيستند، و فرجام، از آنِ پرهيزگاران است».

آرى، به خدا سوگند كه آن را شنيدند و نيك دريافتند؛ امّا دنيا در ديدگان آنان، زيبا جلوه نمود و زر و زيور آن، چشمانشان را خيره كرد.

89. عنه عليه السلام: إنَّ الرَّجُلَ لَيُعجِبُهُ مِن شِراكِ نَعلِهِ أن يَكونَ أجوَدَ مِن شِراكِ صاحِبِهِ فَيَدخُلُ في قَولِهِ: «تِلْكَ الدَّارُ الْاخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِى الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَ الْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ ».

89. امام على عليه السلام: آدمى را از اين كه بند كفشش نيكوتر از بند كفش دوستش باشد، خوش مى آيد و [بدين سبب،] مشمول اين سخن خداوند مى شود كه: «آن سراى آخرت را براى كسانى قرار مى دهيم كه در زمين، خواستار برترى (سركشى) و فساد نيستند، و فرجام، از آنِ پرهيزگاران است».

90. الإمام الصادق عليه السلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «عُلُوًّا فِى الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا» ـ: العُلُوُّ: الشَّرَفُ. وَالفَسادُ: النِّساءُ.

90. امام صادق عليه السلام ـ در باره آيه شريف: «در زمين، خواستار عُلُوّ و فساد نيستند» ـ: مراد از «عُلُوّ»، برترى است، و مراد از «فساد»، زنان (زنبارگى و فساد جنسى).

91. تفسير القمّي عن حفص بن غياث: قال أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام: يا حَفصُ، ما مَنزِلَةُ الدُّنيا مِن نَفسي إلّا بِمَنزِلَةِ المَيتَةِ إذَا اضطُرِرتُ إلَيها أكَلتُ مِنها.

يا حَفصُ، إنَّ اللّهَ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ عَلِمَ مَا العِبادُ عامِلونَ وإلى ما هُم صائِرونَ، فَحَلُمَ عَنهُم عِندَ أعمالِهِمُ السَّيِّئَةِ لِعِلمِهِ السّابِقِ فيهِم، فَلا يَغُرَّنَّكَ حُسنُ الطَّلَبِ مِمَّن لا يَخافُ الفَوتَ.

ثُمَّ تَلا قَولَهُ: «تِلْكَ الدَّارُ الْاخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِى الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَ الْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ »وجَعَلَ يَبكي، ويَقولُ: ذَهَبَت وَاللّهِ الأَمانِيُّ عِندَ هذِهِ الآيَةِ.

91. تفسير القمّىـ به نقل از حفص بن غياث ـ: امام صادق عليه السلام فرمود: «اى حفص! دنيا در نزد من به منزله مُردار است، كه در صورت اضطرار، از آن مى خورم.

اى حفص! خداوند متعال مى داند كه بندگان چه خواهند كرد و به كجا ره سپار خواهند شد. پس به سبب علم قبلى اى كه در باره آنان دارد، به هنگام اعمال بدشان، با آنها بردبارى مى ورزد. بنا بر اين، حُسن تعقيب (عجله نكردن در مجازات) از جانب كسى كه بيمِ از دست رفتن [و فرار مجرم] را ندارد، تو را نفريبد».

امام عليه السلام سپس اين آيه را تلاوت كرد: «آن سراى آخرت را براى كسانى قرار مى دهيم كه در زمين، خواستار برترى (سركشى) و فساد نيستند، و فرجام، از آنِ پرهيزگاران است» و شروع به گريستن كرد و فرمود: «به خدا سوگند كه با اين آيه، آرزوها بر باد رفت».

92. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن أرادَ الآخِرَةَ تَرَكَ زينَةَ الدُّنيا؛ فَمَن فَعَلَ ذلِكَ فَقَدِ استَحيا مِن اللّهِ حَقَّ الحَياءِ.

92. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس خواستار آخرت است، زيور دنيا را وا نهد، و هر كس چنين كند، به راستى كه از خداوند، حيا كرده است.

93. الإمام عليّ عليه السلام: طوبى لِلزّاهِدينَ فِي الدُّنيا، الرّاغِبينَ فِي الآخِرَةِ، اُولئِكَ قَومٌ اِتَّخَذُوا الأَرضَ بِساطا وتُرابَها فِراشا وماءَها طيبا، وَالقُرآنَ شِعارا وَالدُّعاءَ دِثارا ، ثُمَّ قَرَضُوا الدُّنيا قَرضا عَلى مِنهاجِ المَسيحِ.

93. امام على عليه السلام: خوشا به حال بى رغبتان به دنيا و مشتاقان آخرت! اينان، گروهى هستند كه زمين را فرش خود، خاك آن را بستر، و آبش را عطر خويش، و قرآن را جامه زيرين و دعا را جامه رويينشان ساختند و آن گاه مسيح وار از دنيا بُريدند.

94. عنه عليه السلام: إنَّ عَلامَةَ الرّاغِبِ في ثَوابِ الآخِرَةِ، زُهدُهُ في عاجِلِ زَهرَةِ الدُّنيا، أما إنَّ زُهدَ الزّاهِدِ في هذِهِ الدُّنيا لا يَنقُصُهُ مِمّا قَسَمَ اللّهُ عز و جل لَهُ فيها وإن زَهِدَ، وإنَّ حِرصَ الحَريصِ عَلى عاجِلِ زَهرَةِ الحَياةِ الدُّنيا لا يَزيدُهُ فيها وإن حَرَصَ، فَالمَغبونُ مَن حُرِمَ حَظَّهُ مِنَ الآخِرَةِ.

94. امام على عليه السلام: نشانه كسى كه خواهان پاداش آخرت است، زُهدورزىِ او به زرق و برق اين دنياى گذراست. بدانيد كه زهدِ زهدورزِ به اين دنيا، چيزى از آنچه خداوند در دنيا قسمت او كرده است، نمى كاهد، هرچند به آن بى ميل باشد، و آزمندىِ شخص آزمند به زرق و برق زندگى دنيايى، چيزى در آن، [افزون بر آنچه خداوند در دنيا قسمت او كرده است،] بر او نمى افزايد، هرچند حرص بورزد. زيان ديده، كسى است كه از بهره آخرتش محروم گردد.

95. عنه عليه السلام: إنَّ الآخِرَةَ لَها أهلٌ ظَلِفَت أنفُسُهُم عَن مُفاخَرَةِ أهلِ الدُّنيا، لا يَتَنافَسونَ فِي الدُّنيا ولا يَفرَحونَ بِغَضارَتِها ولا يَحزَنونَ لِبُؤسِها.

95. امام على عليه السلام: همانا آخرت را اهلى است كه جان هايشان از فخرفروشى به اهل دنيا باز ايستاده است. [آنان،] نه در باره دنيا به رقابت بر مى خيزند، نه به لذّت ها و خوشى هاى آن شادمان مى شوند، و نه از ناخوشى هاى آن اندوهگين مى گردند.

96. الكافي عن عليّ بن عيسى رفعه: إنَّ موسى عليه السلام ناجاهُ اللّهُ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ فَقالَ لَهُ في مُناجاتِهِ: ... ياموسى، أبناءُ الدُّنيا وأهلُها فِتَنٌ بَعضُهُم لِبَعضٍ، فَكُلٌّ مُزَيَّنٌ لَهُ ما هُوَ فيهِ، وَالمُؤمِنُ مَن زُيِّنَت لَهُ الآخِرَةُ فَهُوَ يَنظُرُ إلَيها ما يَفتُرُ ، قَد حالَت شَهوَتُها بَينَهُ وبَينَ لَذَّةِ العَيشِ فَأدلَجَتهُ بِالأَسحارِ، كَفِعلِ الرّاكِبِ السّائِقِ إلى غايَتِهِ يَظَلُّ كَئيبا ويُمسي حَزينا، فَطوبى لَهُ لَو قَد كُشِفَ الغِطاءُ ماذا يُعايِنُ مِنَ السُّرورِ؟!

96. الكافى ـ به نقل از على بن عيسى، از يكى از امامان اهل بيت عليهم السلام ـ: خداوند متعال با موسى عليه السلام به نجوا سخن گفت و در نجوايش به او فرمود: «... اى موسى! فرزندان دنيا و اهل آن، مايه فتنه (فريب و گم راهىِ) يكديگرند و هر يك، آنچه را كه [از دنيا] دارد، در نظرش زيبا جلوه مى كند؛ ولى مؤمن، كسى است كه آخرت در نظرش آراسته و زيبا گرديده است و پيوسته به آن مى نگرد، بى آن كه از توجّه به آن خسته شود. عشق به آخرت، ميان او و لذّت زندگى مانع گشته و او را در سحرگاهان به تكاپو [و عبادت] كشانده است، همانند سوارى كه به سوى مقصدش مى راند و شبش را به اندوه و روزش را به غمناكى سپرى مى كند. خوشا به حال او، كه اگر پرده كنار برود، چه شادمانى ها كه خواهد ديد!».

97. الإمام الباقر عليه السلام: إنَّ أبناءَ الآخِرَةِ هُمُ المُؤمِنونَ العامِلونَ الزّاهِدونَ، أهلُ العِلمِ وَالفِقهِ، وأهلُ فِكرَةٍ وَاعتِبارٍ وَاختِبارٍ، لا يَمَلّونَ مِن ذِكرِ اللّهِ.

97. امام باقر عليه السلام: فرزندان آخرت، آنان اند كه ايمان دارند و عمل مى كنند و زُهدپيشه اند، و اهل دانش و فقه اند و مرد انديشه و عبرت آموزى و آزمون اند و از ياد خدا خسته نمى شوند.

98. الإمام عليّ عليه السلام ـ في ذِكرِ حَديثِ مِعراجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ـ: قالَ اللّهُ تَعالى... يا أحمَدُ، إنَّ أهلَ الخَيرِ وأهلَ الآخِرَةِ رَقيقَةٌ وُجوهُهُم، كَثيرٌ حَياؤُهُم، قَليلٌ حُمقُهُم، كَثيرٌ نَفعُهُم، قَليلٌ مَكرُهُم، النّاسُ مِنهُم في راحَةٍ، أنفُسُهُم مِنهُم في تَعَبٍ، كَلامُهُم مَوزونٌ، مُحاسِبينَ لِأَنفُسِهِم مُتَعَيِّبينَ لَها، تَنامُ أعيُنُهُم ولا تَنامُ قُلوبُهُم، أعيُنُهم باكِيَةٌ وقُلوبُهُم ذاكِرَةٌ، إذا كُتِبَ النّاسُ مِنَ الغافِلينَ كُتِبوا مِنَ الذّاكِرينَ، في أوَّلِ النِّعمَةِ يَحمَدونَ وفي آخِرِها يَشكُرونَ، دُعاؤُهُم عِندَ اللّهِ مَرفوعٌ وكَلامُهُم مَسموعٌ، تَفرَحُ بِهِمُ المَلائِكَةُ ويَدورُ دُعاؤُهُم تَحتَ الحُجُبِ، يُحِبُّ الرَّبُّ أن يَسمَعَ كَلامَهُم كَما تُحِبُّ الوالِدَةُ الوَلَدَ ولا يُشغَلونَ عَنهُ طَرفَةَ عَينٍ، ولا يُريدونَ كَثرَةَ الطَّعامِ ولا كَثرَةَ الكَلامِ ولا كَثرَةَ اللِّباسِ، النّاسُ عِندَهُم مَوتى وَاللّهُ عِندَهُم حَيٌّ كَريمٌ، يَدعونَ المُدبِرينَ كَرَما ويَزيدونَ المُقبِلينَ تَلَطُّفا، قَد صارَتِ الدُّنيا وَالآخِرَةُ عِندَهُم واحِدَةً.

98. امام على عليه السلام ـ در بيان حديث معراج پيامبر صلى الله عليه و آله ـ: خداى متعال فرمود: «... اى احمد! همانا اهل خير و اهل آخرت، كم رو و پُرحيايند، حماقتشان اندك و سودشان بسيار است، كمتر نيرنگ مى زنند، مردم از آنان در آسايش اند، نفْس هايشان از آنان در رنج است، گفتارشان سنجيده است، محاسبه نفْس مى كنند و بر آن خُرده مى گيرند، چشمانشان مى خوابد و دل هايشان نمى خوابد، ديدگانشان گريان است و دل هايشان به ياد خداست، آن گاه كه مردم از غافلان نوشته مى شوند، آنان از ذاكرانْ قلمداد مى شوند، در آغاز هر نعمتى حمد مى گويند و در آخرش شكر به جا مى آورند، دعاى آنان به درگاه خداوند، بالا مى رود و سخنشان [به نزد او] شنيده مى شود، فرشتگان به آنان شاد مى شوند و دعايشان در زير حجاب ها مى گردد، [چون] پروردگار دوست دارد كه سخنشان را بشنود ـ چنان كه مادر، فرزند را دوست مى دارد ـ، چشم بر هم زدنى از او باز نمى مانند، علاقه اى به پرخورى و پرگويى و جامه زياد ندارند، مردم در نظر آنان مردگان اند و خداوند در نظرشان زنده و كريم است، پشت كنندگان را از روى كَرَم فرا مى خوانند و روى آورندگان را مهربانى مى افزايند، و دنيا و آخرت در نزد آنان، يكى شده است».

99. عنه عليه السلام ـ في ذِكرِ حَديثِ مِعراجِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ـ: قالَ اللّهُ عز و جل: ... يا أحمَدُ، إنَّ أهلَ الآخِرَةِ لا يَهنَؤُهُمُ الطَّعامُ مُنذُ عَرَفوا رَبَّهُم، ولايَشغَلُهُم مُصيبَةٌ مُنذُ عَرَفوا سَيِّئاتِهِم، يَبكونَ عَلى خَطاياهُم، يُتعِبونَ أنفُسَهُم ولا يُريحونَها، وإنَّ راحَةَ أهلِ الجَنَّةِ فِي المَوتِ، وَالآخِرَةُ مُستَراحُ العابِدينَ، مُؤنِسُهُم دُموعُهُمُ الَّتي تَفيضُ عَلى خُدودِهِم، وجُلوسُهُم مَعَ المَلائِكَةِ الَّذينَ عَن أيمانِهِم وعَن شَمائِلِهِم، ومُناجاتُهُم مَعَ الجَليلِ الَّذي فَوقَ عَرشِهِ.

99. امام على عليه السلام ـ در بيان حديث معراج پيامبر صلى الله عليه و آله ـ: خداوند عز و جل فرمود: «... اى احمد! همانا اهل آخرت، از آن هنگام كه پروردگارشان را شناختند، غذايى خوش از گلويشان پايين نرفت و از آن هنگام كه گناهانشان را شناختند، هيچ مصيبتى آنان را به خود مشغول نساخت. بر گناهان خويش مى گريند، نفْس هايشان را به رنج مى افكنند و آنها را آسوده نمى گذارند. آسايش اهل بهشت، در مردن است و آخرت، آسايشگاه عبادت پيشگان است. مونس آنان، اشك هايشان است كه بر گونه هايشان سرازير مى شود، و همنشينى آنان، با فرشتگانى است كه در راست و چپ آنان قرار گرفته اند، و راز و نيازشان با خداوند شكوهمندى است كه بر فراز عرشِ خويش است».

2 / 4: التَّحذيرُ مِن عَدَمِ الاِهتِمامِ بِالآخِرَةِ

2 / 4: زنهاردهى از بى توجّهى به آخرت

100. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ اللّهَ يُبغِضُ كُلَّ جَعظَرِيٍّ جَوّاظٍ سَخّابٍ بِالأَسواقِ، جيفَةٍ بِاللَّيلِ حِمارٍ بِالنَّهارِ، عالِمٍ بِأَمرِ الدُّنيا جاهِلٍ بِأَمرِ الآخِرَةِ.

100. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: همانا خداوند، انسان هاى تندخوى گردن كلفت بى خير را كه در بازارها هياهو به راه مى اندازند و در شب، مُردار و در روز، الاغ و در كار دنيا دانا و در كار آخرت، نادان اند، دشمن مى دارد.

101. الإمام عليّ عليه السلام: اِحذَر كُلَّ قَولٍ وفِعلٍ يُؤَدّي إلى فَسادِ الآخِرَةِ وَالدّينِ.

101. امام على عليه السلام: بپرهيز از هر گفتار و كردارى كه به تباهى آخرت و دين، مى انجامد.

102. عنه عليه السلام: لَيسَ بِمُؤمِنٍ مَن لَم يَهتَمَّ بِإِصلاحِ مَعادِهِ.

102. امام على عليه السلام: مؤمن نيست كسى كه به اصلاح مَعادش اهتمام نورزد.

103. عنه عليه السلام: إنَّ مِنَ الشَّقاءِ إفسادَ المَعادِ.

103. امام على عليه السلام: تباه كردن مَعاد، از بدبختى است.

104. عنه عليه السلام: مَن لَم يَعمَل لِلآخِرَةِ لَم يَنَل أمَلَهُ.

104. امام على عليه السلام: كسى كه براى آخرت كار نكند، به آرزويش نمى رسد.

105. عنه عليه السلام: ما أخسَرَ مَن لَيسَ لَهُ فِي الآخِرَةِ نَصيبٌ.

105. امام على عليه السلام: چه زيانكار است كسى كه او را در آخرت، بهره اى نيست!

106. عنه عليه السلام: ما بالُكُم تَفرَحونَ بِاليَسيرِ مِنَ الدُّنيا تُدرِكونَهُ ولا يَحزُنُكُمُ الكَثيرُ مِنَ الآخِرَةِ تُحرَمونَهُ، ويُقلِقُكُمُ اليَسيرُ مِنَ الدُّنيا يَفوتُكُم حَتّى يَتَبَيَّنَ ذلِكَ في وُجوهِكُم، وقِلَّةِ صَبرِكُم عَمّا زُوِيَ مِنها عَنكُم؛ كَأَنَّها دارُ مُقامِكُم وكَأَنَّ مَتاعَها باقٍ عَلَيكُم؟!

106. امام على عليه السلام: شما را چه مى شود كه به اندك چيزى از دنيا كه به دست مى آوريد، شادمان مى شويد؛ ولى از دست دادن بسيارى از آخرت، شما را اندوهگين نمى سازد؟! و اندكِ دنيا كه از دستتان مى رود، شما را ناراحت و بى تاب مى سازد، چندان كه اين بى تابى در چهره هاى شما و در ناشكيبايى تان بر آنچه از شما گرفته شده است، آشكار مى گردد. گويى دنيا اقامتگاه دائمى شماست و كالايش برايتان ماندگار است!

107. الإمام عليّ عليه السلام: دَعاكُمُ اللّهُ سُبحانَهُ إلى دارِ البَقاءِ وقَرارَةِ الخُلودِ وَالنَّعماءِ ومُجاوَرَةِ الأَنبِياءِ وَالسُّعَداءِ، فَعَصَيتُم وأعرَضتُم، ودَعَتكُمُ الدُّنيا إلى قَرارَةِ الشَّقاءِ ومَحَلِّ الفَناءِ وأنواعِ البَلاءِ وَالعَناءِ، فَأَطَعتُم وبادَرتُم وأسرَعتُم.

107. امام على عليه السلام: خداوند سبحان، شما را به سوى سراى ماندگارى و اقامتگاه جاودانى و نعمت ها و همسايگى با پيامبران و نيك بختان فرا خوانْد و شما نافرمانى كرديد و روى گردانديد؛ امّا دنيا شما را به اقامتگاه بدبختى و جايگاه نيستى و انواع گرفتارى ها و رنج ها فرا خوانْد و شما اطاعت كرديد و از يكديگر پيشى گرفتيد و شتافتيد!

108. الإمام الصادق عليه السلام ـ فِي الدُّعاءِ ـ: رَبِّ دَعَتني دَواعِي الدُّنيا فَأَجَبتُها سَريعا ورَكَنتُ إلَيها طائِعا، ودَعَتني دَواعِي الآخِرَةِ فَتَثَبَّطتُ عَنها وأبطَأتُ فِي الإِجابَةِ وَالمُسارَعَةِ إلَيها، كَما سارَعتُ إلى دَواعِي الدُّنيا وحُطامِهَا الهامِدِ وهَشيمِهَا البائِدِ وسَرابِهَا الذّاهِبِ.

108. امام صادق عليه السلام ـ در دعا ـ: پروردگارا! دعوتگرانِ دنيا مرا فرا خواندند و من سراسيمه دعوت آنان را پذيرفتم و داوطلبانه اطاعتشان كردم؛ و دعوتگرانِ آخرت مرا فرا خواندند و من درنگ كردم و در پذيرفتن دعوت آنان و شتافتن به سوى آنان كُندى ورزيدم، چنان كه [بر عكس] به سوى دعوتگران دنيا و خس و خاشاك و علف هاى خشكيده نابود شونده آن (متاع پوچ و بى ارزش دنيا) و سراب از بين رفتنى اش، شتاب كردم.

2 / 5: حَدُّ الاِهتِمامِ بِالآخِرَةِ

2 / 5: اندازه پرداختن به آخرت

109. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: اِعمَل لِدُنياكَ كَأَنَّكَ تَعيشُ أبَدا، وَاعمَل لِاخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَموتُ غَدا.

109. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: براى دنيايت چنان كار كن كه گويى تا ابد زنده مى مانى، و براى آخرتت چنان كار كن كه گويى همين فردا خواهى مُرد.

110. عنه صلى الله عليه و آله: أصلِحوا دُنياكُم وَاعمَلوا لِاخِرَتِكُم كَأَنَّكُم تَموتونَ غَدا.

110. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: دنيايتان را آباد كنيد، و براى آخرتتان چنان كار كنيد كه گويى همين فردا مى ميريد.

111. عنه صلى الله عليه و آله: اِعمَل عَمَلَ مَن يَرجو أن يَموتَ هَرِما، وَاحذَر حَذَرَ مَن يَتَخَوَّفُ أن يَموتَ غَدا.

111. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: عمل كن همانند عمل كردن كسى كه اميد دارد در پيرى بميرد، و حذر كن همانند حذر كردن كسى كه مى ترسد همين فردا بميرد.

112. الإمام عليّ عليه السلام ـ مِمّا أوصى بِهِ ابنَهُ الحَسَنَ عليه السلام عِندَ وَفاتِهِ ـ: إذا عَرَضَ شَيءٌ مِن أمرِ الآخِرَةِ فَابدَأ بِهِ، وإذا عَرَضَ شَيءٌ مِن أمرِ الدُّنيا فَتَأَنَّهُ حَتّى تُصيبَ رُشدَكَ فيهِ.

112. امام على عليه السلام ـ از سفارش هاى ايشان به فرزندش حسن عليه السلام، در هنگام وفاتش ـ: هر گاه چيزى از كار آخرت برايت پيش آمد، [زود،] آن را شروع كن، و هر گاه چيزى از كار دنيا برايت پيش آمد، درنگ كن تا راه درست را در آن بيابى.

113. عنه عليه السلام: إنَّمَا الدَّهرُ ثَلاثَةُ أيّامٍ أنتَ فيما بَينَهُنَّ:

مَضى أمسِ بِما فيهِ فَلا يَرجِعُ أبَدا؛ فَإِن كُنتَ عَمِلتَ فيهِ خَيرا لَم تَحزَن لِذَهابِهِ وفَرِحتَ بِمَا استَقبَلتَهُ مِنهُ، وإن كُنتَ قَد فَرَّطتَ فيهِ فَحَسرَتُكَ شَديدَةٌ لِذَهابِهِ وتَفريطِكَ فيهِ. وأنتَ في يَومِكَ الَّذي أصبَحتَ فيهِ مِن غَدٍ في غِرَّةٍ ولا تَدري لَعَلَّكَ لاتَبلُغُهُ، وإن بَلَغتَهُ لَعَلَّ حَظَّكَ فيهِ فِي التَّفريطِ مِثلُ حَظِّكَ فِي الأَمسِ الماضي عَنكَ.

فَيَومٌ مِنَ الثَّلاثَةِ قَد مَضى أنتَ فيهِ مُفَرِّطٌ، ويَومٌ تَنتَظِرُهُ لَستَ أنتَ مِنهُ عَلى يَقينٍ مِن تَركِ التَّفريطِ، وإنَّما هُوَ يَومُكَ الَّذي أصبَحتَ فيهِ، وقَد يَنبَغي لَكَ إن عَقَلتَ وفَكَّرتَ فيما فَرَّطتَ فِي الأَمسِ الماضي مِمّا فاتَكَ فيهِ مِن حَسَناتٍ ألّا تَكونَ اكتَسَبتَها ومِن سَيِّئاتٍ ألّا تَكونَ أقصَرتَ عَنها، وأنتَ مَعَ هذا مَعَ استِقبالِ غَدٍ عَلى غَيرِ ثِقَةٍ مِن أن تَبلُغَهُ وعَلى غَيرِ يَقينٍ مِن اكتِسابِ حَسَنَةٍ أو مُرتَدَعٍ عَن سَيِّئَةٍ مُحبِطَةٍ ، فَأَنتَ مِن يَومِكَ الَّذي تَستَقبِلُ عَلى مِثلِ يَومِكَ الَّذي استَدبَرتَ.

فَاعمَل عَمَلَ رَجُلٍ لَيسَ يَأمُلُ مِنَ الأَيّامِ إلّا يَومَهُ الَّذي أصبَحَ فيهِ ولَيلَتَهُ، فَاعمَل أو دَع وَاللّهُ المُعينُ عَلى ذلِكَ.

113. امام على عليه السلام: روزگار، سه روز است و تو در ميانه آنهايى:

ديروزى كه با هر آنچه در آن بود، گذشت و هرگز بر نمى گردد. پس اگر در آن نيكى انجام داده اى، از رفتنش اندوهى ندارى و از آمدنش خوش حال گشته اى، و اگر در آن [در انجام دادن اعمال نيك] كوتاهى كرده اى، از رفتنش و كوتاهى كردنت در آن، سخت افسوس مى خورى.

و تو، در امروزى كه در آن به سر مى برى، از فردايش خبر ندارى، و نمى دانى، كه شايد به آن نرسى و اگر هم برسى، شايد در آن، همان گونه كوتاهى ورزى كه در ديروزِ گذشته كوتاهى كرده اى.

پس، از آن سه روز، يكى، روزى است كه گذشته است و تو در آن، كوتاهى ورزيده اى، و ديگرى، روزى است كه چشم به راهش هستى و يقين ندارى كه در آن، كوتاهى نمى كنى. تنها روز تو، آن روزى است كه در آن به سر مى برى، و تو را سِزَد كه در كوتاهى كردن ديروزِ از دست رفته ات بينديشى و فكر كنى كه چه كارهاى نيكى را از دست داده اى و در صدد كسب آنها بر نيامده اى و چه بدى ها و گناهانى كه در انجام دادنشان كوتاهى نكرده اى. و تو، با اين حال، با فردايى رو به رو هستى كه مطمئن نيستى بِدان مى رسى، و يقين ندارى كه در آن، كار نيكى (ثوابى) كسب مى كنى و يا از بدى (گناهى) تباه كننده[ى اعمال نيك] باز مى ايستى.

بنا بر اين، حالتِ تو نسبت به روزى كه پيش رو دارى، همانند روزى است كه پشت سر گذاشته اى. پس همانند كسى عمل كن كه از روزها اميدى ندارد، مگر به همان روز و شبى كه در آن به سر مى برد. پس عمل كن يا وا گذار، و خدا بر اين كار، ياور است.

2 / 6: خصائص طالب الآخِرَةِ

2 / 6: ويژگى هاى طالبان آخرت

أ ـ الرَّغبَة

الف ـ رغبت

114. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: خِيارُكُم عِندَ اللّهِ أزهَدُكُم فِي الدُّنيا وأرغَبُكُم فِي الآخِرَةِ.

114. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بهترينِ شما در نزد خداوند، زاهدترينِ شما به دنيا و راغب ترينتان به آخرت است.

115. الإمام عليّ عليه السلام: كُن فِي الدُّنيا زاهِدا، وفِي الآخِرَةِ راغِبا.

115. امام على عليه السلام: به دنيا بى رغبت باش و به آخرت، راغب.

ب ـ الوَلَه

ب ـ شيفتگى

116. الإمام عليّ عليه السلام: طوبى لِمَن رَكِبَ الطَّريقَةَ الغَرّاءَ ولَزِمَ المَحَجَّةَ البَيضاءَ، وتَوَلَّهَ بِالآخِرَةِ وأعرَضَ عَنِ الدُّنيا.

116. امام على عليه السلام: خوشا به حال كسى كه راه روشن، در پيش گرفت و در مسير درست، حركت كرد و شيفته آخرت شد و از دنيا روى گرداند!

117. عنه عليه السلام: كونوا عَنِ الدُّنيا نُزّاها وإلَى الآخِرَةِ وُلّاها.

117. امام على عليه السلام: وارسته از دنيا و شيفته آخرت باشيد.

118. عنه عليه السلام: شيمَةُ ذَوِي الأَلبابِ وَالنُّهى: الإِقبالُ عَلى دارِ البَقاءِ، وَالإِعراضُ عَن دارِ الفَناءِ، وَالتَّوَلُّهُ بِجَنَّةِ المَأوى.

118. امام على عليه السلام: خوى و خصلت صاحب دلانِ خردمند، روى آوردن به سراى ماندگارى، روى گرداندن از سراى ناپايدارى، و شيفتگى به قرارگاه بهشتى است.

ج ـ الاِستِعداد

ج ـ آمادگى

119. الإمام عليّ عليه السلام: اِستَعِدّوا لِيَومٍ تَشخَصُ فيهِ الأَبصارُ، وتَتَدَلَّهُ لِهَولِهِ العُقولُ، وتَتَبَلَّدُ البَصائِرُ.

119. امام على عليه السلام: خود را آماده سازيد براى آن روزى كه در آن، چشم ها خيره مى گردند و از هراس آن، خِرَدها از كف مى روند و دل ها سرگردان مى شوند.

120. عنه عليه السلام: خَيرُ الاِستِعدادِ ما اُصلِحَ بِهِ المَعادُ.

120. امام على عليه السلام: بهترين [ابزار] آمادگى، آن است كه با آن، مَعاد [انسان] آباد شود.

د ـ الجِدُّ وَالاِجتِهاد

د ـ كوشش و تلاش

121. الإمام عليّ عليه السلام: إنَّكَ في سَبيلِ مَن كانَ قَبلَكَ، فَاجعَل جِدَّكَ لِاخِرَتِكَ ولا تَكتَرِث بِعَمَلِ الدُّنيا.

121. امام على عليه السلام: تو در همان راهى مى روى كه پيشينيان تو رفتند. پس، كوششت را براى آخرتت قرار بده و به كار دنيا اعتنا مكن.

122. عنه عليه السلام: عَلَيكَ بِالجِدِّ وَالاِجتِهادِ في إصلاحِ المَعادِ.

122. امام على عليه السلام: بر تو باد تلاش و كوشش در راه آباد كردن مَعاد!

123. عنه عليه السلام: اِصرِف إلَى الآخِرَةِ وَجهَكَ، وَاجعَل للّهِِ جِدَّكَ.

123. امام على عليه السلام: روى خويش را به سوى آخرت بگردان و كوششت را براى خدا قرار بده.

124. عنه عليه السلام: جاهِد نَفسَكَ وَاعمَل لِلآخِرَةِ جَهدَكَ.

124. امام على عليه السلام: با نفْس خود، مبارزه كن و با تمام توانت، براى آخرت كار كن.

125. عنه عليه السلام: عَزيمَةُ الكَيِّسِ وجِدُّهُ لِاءِصلاحِ المَعادِ، وَالاِستِكثارِ مِنَ الزّادِ.

125. امام على عليه السلام: تصميم شخص زيرك و تلاش او، براى آباد كردن مَعاد و فراهم آوردن هر چه بيشترِ توشه و زاد است.

ه ـ العَمَل

ه ـ عمل

126. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: أيُّهَا النّاسُ، اِسعَوا في فَكاكِ رِقابِكُم، وَاعمَلُوا الخَيرَ لِيَومِ فَقرِكُم وفاقَتِكُم.

126. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: اى مردم! در آزادسازىِ خود بكوشيد و براى روز نادارى و نيازمندى تان، كار نيك كنيد.

127. عنه صلى الله عليه و آله: اللَّيلُ وَالنَّهارُ مَطِيَّتانِ، فَاركَبوهُما بَلاغا إلَى الآخِرَةِ.

127. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: شب و روز، دو مَركب اند. براى رسيدن به آخرت، بر آن دو، سوار شويد.

128. الإمام عليّ عليه السلام: إنَّكَ مَخلوقٌ لِلآخِرَةِ فَاعمَل لَها.

128. امام على عليه السلام: تو براى آخرت، آفريده شده اى. پس براى آن، كار كن.

129. عنه عليه السلام: سالِمِ النّاسَ تَسلَم، وَاعمَل لِلآخِرَةِ تَغنَم.

129. امام على عليه السلام: با مردم در آشتى باش تا سلامت بمانى، و براى آخرت كار كن تا سود ببَرى.

130. عنه عليه السلام: لا يَشغَلَنَّكَ عَنِ العَمَلِ لِلآخِرَةِ شُغلٌ؛ فَإِنَّ المُدَّةَ قَصيرَةٌ.

130. امام على عليه السلام: مبادا هيچ كارى تو را از كار براى آخرت باز دارد؛ زيرا فرصت، كم است.

131. عنه عليه السلام ـ لِرَجُلٍ سَأَلَهُ أن يَعِظَهُ ـ: لا تَكُن مِمَّن يَرجُو الآخِرَةَ بِغَيرِ العَمَلِ، ويُرَجِّي التَّوبَةَ بِطولِ الأَمَلِ.

131. امام على عليه السلام ـ خطاب به مردى كه از ايشان موعظتى خواست ـ: از آن كسانى مباش كه بدون عمل، به آخرت چشم اميد بسته اند و بر اثر آرزوى دراز، توبه را به تأخير مى افكنند.

132. عيسى عليه السلام: تَعمَلونَ لِلدُّنيا وأنتُم تُرزَقونَ فيها بِغَيرِ عَمَلٍ، ولا تَعمَلونَ لِلآخِرَةِ وأنتُم لا تُرزَقونَ فيها إلّا بِالعَمَلِ!

132. عيسى عليه السلام: براى دنيا كار مى كنيد، حال آن كه در دنيا بدون كار، روزىِ شما داده مى شود، و براى آخرت كه در آن جز با عمل، روزى داده نمى شويد، كار نمى كنيد!

و ـ التَّزَوُّد

و ـ توشه بر گرفتن

133. الإمام عليّ عليه السلام: ألا مُتَزَوِّدٌ لِاخِرَتِهِ قَبلَ اُزوفِ رِحلَتِهِ.

133. امام على عليه السلام: آيا كسى نيست كه پيش از نزديك شدن زمان كوچيدنش [از دنيا،] براى آخرتش توشه بر گيرد؟

134. عنه عليه السلام: تَفَكَّـروا أيُّهَـا النّـاسُ وتَبَصَّـروا وَاعتَبِـروا وَاتَّعِظـوا، وتَـزَوَّدوا لِلآخِـرَةِ تَسعَدوا.

134. امام على عليه السلام: اى مردم! بينديشيد و بينا شويد و درس عبرت بگيريد و پند بياموزيد و براى آخرت توشه برداريد تا سعادتمند شويد.

135. عنه عليه السلام: اِجعَلوا عِبادَ اللّهِ اجتِهادَكُم في هذِهِ الدُّنيا التَّزَوُّدَ مِن يَومِهَا القَصيرِ لِيَومِ الآخِرَةِ الطَّويلِ؛ فَإِنَّها دارُ عَمَلٍ، وَالآخِرَةُ دارُ القَرارِ وَالجَزاءِ.

135. امام على عليه السلام: اى بندگان خدا! كوشش خود را در اين دنيا صرف توشه بر گرفتن از اين چند روزِ كوتاهِ آن براى دوره طولانى آخرت كنيد؛ زيرا دنيا سراى كار است و آخرت، سراى اقامت و پاداش.

136. لقمان عليه السلام ـ لِابنِهِ وهُوَ يَعِظُهُ ـ: يا بُنَيَّ، مِن حينِ سَقَطتَ مِن بَطنِ اُمِّكَ استَدبَرتَ الدُّنيا وَاستَقبَلتَ الآخِرَةَ، وأنتَ في كُلِّ يَومٍ إلى مَا استَقبَلتَ أقرَبُ مِنكَ إلى مَا استَدبَرتَ، فَتَزَوَّد لِدارٍ أنتَ مُستَقبِلُها، وعَلَيكَ بِالتَّقوى؛ فَإِنَّهُ أربَحُ التِّجاراتِ.

136. لقمان عليه السلام ـ در اندرز به فرزندش ـ: پسرم! از همان زمان كه از شكم مادرت افتادى، دنيا را پشت سر خود نهادى و آخرت را پيش رويت قرار دادى، و تو در هر روز، به آنچه پيش رو دارى، نزديك تر مى شوى تا به آنچه پشت سر دارى. پس براى سرايى كه پيش رو دارى، توشه برگير و بر تو باد تقوا كه سودمندترين سوداگرى است.

2 / 7: آثارُ الاِهتِمامِ بِالآخِرَةِ

2 / 7: آثار اهمّيت دادن به آخرت

137. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن كانَتِ الآخِرَةُ هَمَّهُ جَعَلَ اللّهُ غِناهُ في قَلبِهِ، وجَمَعَ لَهُ شَملَهُ وأتَتهُ الدُّنيا وهِيَ راغِمَةٌ، ومَن كانَتِ الدُّنيا هَمَّهُ جَعَلَ اللّهُ فَقرَهُ بَينَ عَينَيهِ، وفَرَّقَ عَلَيهِ شَملَهُ ولَم يَأتِهِ مِنَ الدُّنيا إلّا ما قُدِّرَ لَهُ.

137. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: كسى كه آخرتْ همّ و غم او باشد، خداوند، دلش را بى نياز مى گرداند و پريشانى اش را سامان مى دهد و دنيا به رغم ميلش، به او روى مى آورد؛ و كسى كه دنيا همّ و غم او باشد، خداوند، فقر را در پيشانى او (/ در پيش چشمانش) قرار مى دهد و خاطرش را آشفته مى سازد و از دنيا جز همان كه برايش مقدّر شده است، نصيب او نمى شود.

138. عنه صلى الله عليه و آله: مَن كانَتِ الآخِرَةُ هَمَّهُ وسَدَمَهُ ، لَها يَشخَصُ وإيّاها يَنوي؛ جَعَلَ اللّهُ عز و جلالغِنى في قَلبِهِ، وجَمَعَ عَلَيهِ ضَيعَتَهُ ، وأتَتهُ الدُّنيا وهِيَ صاغِرَةٌ.

138. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: كسى كه آخرت، همّ و غم و وِردش باشد و چشم به آن بدوزد و همواره انديشه آن را در سر بپروراند، خداوند، دلش را بى نياز مى گرداند و زندگى اش را سامان مى بخشد و دنيا، با حالت زبونى و تسليم، به او روى مى آورد.

139. عنه صلى الله عليه و آله: مَن جَعَلَ الهُمومَ هَمّا واحِدا هَمَّ آخِرَتِهِ، كَفاهُ اللّهُ هَمَّ دُنياهُ، ومَن تَشَعَّبَت بِهِ الهُمومُ في أحوالِ الدُّنيا لَم يُبالِ اللّهُ في أيِّ أودِيَتِها هَلَكَ.

139. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: كسى كه همّ و غمش را يكسره همّ و غم آخرتش قرار دهد، خداوند، او را از همّ و غم دنيايش مى رهاند؛ و كسى كه همه همّ و غمش، امور دنيا باشد، خداوند عز و جل باك ندارد كه او در كدام درّه از درّه هاى دنيا به هلاكت در مى افتد.

140. عنه صلى الله عليه و آله: مَن أصبَحَ وأمسى وَالآخِرَةُ أكبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللّهُ لَهُ الغِنى في قَلبِهِ، وجَمَعَ لَهُ أمرَهُ، ولَم يَخرُج مِنَ الدُّنيا حَتّى يَستَكمِلَ رِزقَهُ.

140. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: كسى كه شب و روز، بزرگ ترين همّ و غمش آخرت باشد، خداوند دلش را بى نياز مى گرداند و كارش را سامان مى بخشد و از دنيا نمى رود تا آن كه روزى اش را كامل دريافت كند.

141. عنه صلى الله عليه و آله: تَفَرَّغوا مِن هُمومِ الدُّنيا مَا استَطَعتُم؛ فَإِنَّهُ مَن كانَتِ الدُّنيا أكبَرَ هَمِّهِ أفشَى اللّهُ ضَيعَتَهُ، وجَعَلَ فَقرَهُ بَينَ عَينَيهِ، ومَن كانَتِ الآخِرَةُ أكبَرَ هَمِّهِ جَمَعَ اللّهُ لَهُ اُمورَهُ، وجَعَلَ غِناهُ في قَلبِهِ.

141. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: تا مى توانيد، خويشتن را از همّ و غم دنيا فارغ گردانيد؛ زيرا هر كس كه دنيا بزرگ ترين همّ و غم او باشد، خداوند، زندگى اش را نا به سامان مى سازد و فقر را پيش چشم او قرار مى دهد؛ و هر كس كه آخرت، بزرگ ترين همّ و غم او باشد، خداوند، امورش را سر و سامان مى دهد و دلش را بى نياز مى گرداند.

142. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ العَبدَ إن كانَ هَمُّهُ الآخِرَةَ كَفَّ اللّهُ عَلَيهِ ضَيعَتَهُ وجَعَلَ غِناهُ في قَلبِهِ، وإن كانَ هَمُّهُ الدُّنيا أفشَى اللّهُ عَلَيهِ ضَيعَتَهُ وجَعَلَ فَقرَهُ بَينَ عَينَيهِ؛ فَلا يُمسي إلّا فَقيرا ولا يُصبِـحُ إلّا فَقيرا.

142. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بنده اگر همّ و غمش آخرت باشد، خداوند، زندگى اش را براى او سامان مى بخشد و بى نيازى اش را در دلش قرار مى دهد؛ و اگر همّ و غمش دنيا باشد، خداوند زندگى اش را براى او پريشان و پُرمشغله مى سازد و فقر را پيش چشم او قرار مى دهد. در نتيجه، شب و روزش را جز با نيازمندى سپرى نمى كند (هميشه احساس فقر مى نمايد).

143. عنه صلى الله عليه و آله: مَن كانَتِ الآخِرَةُ هَمَّهُ جَعَلَ اللّهُ غِناهُ في قَلبِهِ، وجَمَعَ لَهُ شَملَهُ، وأتَتهُ الدُّنيا وهِيَ راغِمَةٌ.

143. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: كسى كه همّ و غمش آخرت باشد، خداوند عز و جل دلش را بى نياز مى گرداند و امورش را سامان مى بخشد و دنيا، تسليم شده، به او روى مى آورد.

144. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ اللّهَ تَعالى يَقولُ: يَابنَ آدَمَ، تَفَرَّغ لِعِبادَتي أَملَأ صَدرَكَ غِنىً وأسُدَّ فَقرَكَ، وإلّا تَفعَلَ مَلَأتُ يَدَيكَ شُغلاً ولَم أسُدَّ فَقرَكَ.

144. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خداى والامرتبه مى فرمايد: «اى فرزند آدم! خود را وقف عبادت من كن تا سينه ات را از بى نيازى پر كنم و فقرت را بزدايم. در غير اين صورت، دستانت را پر از كار [و مشغله] مى گردانم و فقرت را برطرف نمى سازم».

145. عنه صلى الله عليه و آلهـ عِندَ مُنصَرَفِهِ مِن اُحُدٍ وَالنّاسُ مُحدِقونَ بِهِ ـ: أيُّهَا النّاسُ، أقبِلوا عَلى ما كُلِّفتُموهُ مِن إصلاحِ آخِرَتِكُم وأعرِضوا عَمّا ضُمِنَ لَكُم مِن دُنياكُم، ولا تَستَعمِلوا جَوارِحَ غُذِّيَت بِنِعمَتِهِ فِي التَّعَرُّضِ لِسَخَطِهِ بِمَعصِيَتِهِ، وَاجعَلوا شُغلَكُم فِي التِماسِ مَغفِرَتِهِ، وَاصرِفوا هِمَّتَكُم بِالتَّقَرُّبِ إلى طاعَتِهِ، مَن بَدَأَ بِنَصيبِهِ مِنَ الدُّنيا فَإِنَّهُ نَصيبُهُ مِنَ الآخِرَةِ ولَم يُدرِك مِنها مايُريدُ، ومَن بَدَأَ بِنَصيبِهِ مِنَ الآخِرَةِ وَصَلَ إلَيهِ نَصيبُهُ مِنَ الدُّنيا وأدرَكَ مِنَ الآخِرَةِ مايُريدُ.

145. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در بازگشتش از جنگ اُحُد، در حالى كه مردمْ ايشان را در ميان گرفته بودند ـ: اى مردم! به آباد كردن آخرتتان ـ كه بِدان مكلّف شده ايد ـ روى آوريد و از دنيايتان كه براى شما تضمين شده است [و روزىِ تان در آن، خواه ناخواه مى رسد]، روى گردانيد و اعضا و جوارحى را كه به نعمت هاى او تغذيه شده است، در معصيت او ـ كه موجب خشم خداوند مى شود ـ به كار نگيريد و به طلب آمرزش از او بپردازيد و همّ و غم خود را صرف تقرّب به طاعت او كنيد. كسى كه به بهره اش از دنيا آغاز كند، بهره اش از آخرت را از كف مى دهد و به آنچه از آخرت مى خواهد، نمى رسد؛ و كسى كه به بهره اش از آخرت آغاز كند، سهمش از دنيا به او مى رسد و از آخرت نيز به آنچه مى خواهد، دست مى يابد.

146. الإمام عليّ عليه السلام: مَن أصبَحَ وَالآخِرَةُ هَمُّهُ استَغنى بِغَيرِ مالٍ، وَاستَأنَسَ بِغَيرِ أهلٍ، وعَزَّ بِغَيرِ عَشيرَةٍ.

146. امام على عليه السلام: هر كس روز خود را آغاز كند، در حالى كه همّ و غم او آخرت باشد، در عين بى پولى، بى نياز خواهد بود و در عين بى كسى، از تنهايى به در مى آيد و با وجود نداشتن قوم و قبيله، عزيز و قدرتمند خواهد بود.

147. عنه عليه السلام: اِجعَل هَمَّكَ لِمَعادِكَ تَصلَح.

147. امام على عليه السلام: همّت خود را صرف مَعادَت كن تا مَعادَت آباد شود.

148. عنه عليه السلام: مَن كانَت هِمَّتُهُ آخِرَتَهُ كَفاهُ اللّهُ هَمَّهُ مِنَ الدُّنيا.

148. امام على عليه السلام: كسى كه همّتش آخرتش باشد، خداوند، همّ و غم دنياى او را برطرف مى سازد.

149. عنه عليه السلام: مَن جَعَلَ كُلَّ هَمِّهِ لِاخِرَتِهِ ظَفِرَ بِالمَأمولِ.

149. امام على عليه السلام: هر كس تمام همّ و غمش را براى آخرتش قرار دهد، به آرزو مى رسد.

150. عنه عليه السلام: مَن كانَتِ الآخِرَةُ هِمَّتَهُ بَلَغَ مِنَ الخَيرِ غايَةَ اُمنِيَّتِهِ.

150. امام على عليه السلام: كسى كه آخرتْ همّت او باشد، در خوبى، به نهايت آرزويش مى رسد.

151. عنه عليه السلام: اِشتِغالُكَ بِإِصلاحِ مَعادِكَ يُنجيكَ مِن عَذابِ النّارِ.

151. امام على عليه السلام: پرداختن تو به آباد كردن مَعادَت، تو را از عذاب آتش مى رهاند.

152. عنه عليه السلام: مَنِ ابتاعَ آخِرَتَهُ بِدُنياهُ رَبِحَهُما.

152. امام على عليه السلام: كسى كه آخرتش را با دنيايش بخرد، هر دوى آنها را مى بَرد.

153. عنه عليه السلام: مَن حَرَصَ عَلَى الآخِرَةِ مَلَكَ، مَن حَرَصَ عَلَى الدُّنيا هَلَكَ.

153. امام على عليه السلام: هر كس حريص آخرتش باشد، آن را به دست مى آورد؛ و هر كس براى دنيا حرص بزند، نابود مى شود.

154. عنه عليه السلام: حَلاوَةُ الآخِرَةِ تُذهِبُ مَضاضَةَ شَقاءِ الدُّنيا.

154. امام على عليه السلام: شيرينى آخرت، رنج و درد گرفتارى دنيا را مى بَرد.

155. الإمام الصادق عليه السلام: مَن كانَتِ الآخِرَةُ أكبَرَ هَمِّهِ، كَشَفَ اللّهُ عَنهُ ضيقَهُ، وجَمَعَ لَهُ أمرَهُ، وأتَتهُ الدُّنيا وهِيَ راغِمَةٌ.

155. امام صادق عليه السلام: كسى كه آخرت، بزرگ ترين همّ و غم او باشد، خداوند، سختى و تنگنايى را از او برطرف مى سازد و امورش را سامان مى بخشد و دنيا به رغم ميلش، به او روى مى آورد.

راجع: ص 430 (الآخرة / الفصل الرابع / بركات عمارة الآخرة) و ص 420 (الفصل الثالث / آثار ذكر الآخرة).

ر. ك: ص 431 (آخرت / فصل چهارم / بركات آباد كردن آخرت) و ص 421 (فصل سوم / آثار ياد كردن آخرت).

الفصل الثالث: ذكر الآخرة

فصل سوم: ياد آخرت

3 / 1: الحَثُّ عَلى ذِكرِ الآخِرَةِ

3 / 1: تشويق به يادآورى آخرت

156. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: يَكفيكُم مِنَ التَّفَكُّرِ ذِكرُ الآخِرَةِ.

156. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: براى تفكّر، همين شما را بس كه به ياد آخرت باشيد.

157. عنه صلى الله عليه و آلهـ لِعَلِيٍّ عليه السلام ـ: يا عَلِيُّ، مَثِّلِ الآخِرَةَ في قَلبِكَ وَالمَوتَ نَصبَ عَينَيكَ، ولا تَنسَ مَوقِفَكَ بَينَ يَدَيِ اللّهِ، وكُن مِنَ اللّهِ عَلى وَجَلٍ، وَاذكُر نِعَمَ اللّهِ، وَاكفُف عَن مَحارِمِ اللّهِ، ونابِذ هَواكَ.

157. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ خطاب به على عليه السلام ـ: اى على! آخرت را در دلت مجسّم كن [و همواره به ياد آن باش] و مرگ را پيش چشم خود قرار بده و ايستادنت را در پيشگاه خداوند [در روز رستاخيز براى داورى و رسيدگى به اعمال]، فراموش مكن و از خدا بيمناك باش و نعمت هاى خدا را [همواره] به ياد داشته باش و از حرام هاى خدا باز ايست و با هوس خود، مخالفت كن.

158. عنه صلى الله عليه و آله: رَحِمَ اللّهُ عَبدا اِستَحيا مِن رَبِّهِ حَقَّ الحَياءِ؛ فَحَفِظَ الرَّأسَ وما حَوى، وَالبَطنَ وما وَعى، وذَكَرَ القَبرَ وَالبِلى، وذَكَرَ أنَّ لَهُ فِي الآخِرَةِ مَعادا.

158. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: رحمت خدا بر آن بنده اى كه از پروردگارش، چنان كه مى بايد، شرم كرد و سر و آنچه را در سر است، و شكم و آنچه را [از خوراك] در شكم قرار مى گيرد، [از ناپاكى و حرام] نگه داشت و قبر و پوسيدن را [همواره] ياد كرد و به ياد داشت كه او را در آخرت، بازگشتى است!

159. عنه صلى الله عليه و آله: بِئسَ العَبدُ عَبدٌ سَها ولَها ونَسِيَ المَقابِرَ وَالبِلى، بِئسَ العَبدُ عَبدٌ عَتا وطَغى ونَسِيَ المُبتَدَأَ وَالمُنتَهى.

159. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بد بنده اى است آن بنده اى كه دچار سرگرمى و غفلت است و قبرستان و پوسيده شدن را از ياد برده است! بد بنده اى است آن كه نافرمانى و سركشى كرده و آغاز و فرجام را به فراموشى سپرده است!

160. الإمام عليّ عليه السلام: ذِكرُ الآخِرَةِ دَواءٌ وشِفاءٌ، ذِكرُ الدُّنيا أدوَأُ الأَدواءِ.

160. امام على عليه السلام: يـاد آخـرت، دارو و درمـان اسـت. يـاد دنيا، بـدترينِ دردهاست.

161. عنه عليه السلام: لَقَد رَأَيتُ أصحابَ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله، فَما أرى أحَدا يُشبِهُهُم مِنكُم! لَقَد كانوا يُصبِحونَ شُعثا غُبرا، وقَد باتوا سُجَّدا وقِياما يُراوِحونَ بَينَ جِباهِهِم وخُدودِهِم، ويَقِفونَ عَلى مِثلِ الجَمرِ مِن ذِكرِ مَعادِهِم.

161. امام على عليه السلام: من ياران محمّد صلى الله عليه و آله را ديده ام و هيچ يك از شما را شبيه آنان نمى بينم! آنان صبح مى كردند، در حالى كه موهايشان ژوليده و چهره هايشان غبارآلود بود و شب را تا صبح به سجده و قيام مى گذراندند و پيشانى ها و گونه هايشان را [در پيشگاه خداوند] به خاك مى ساييدند و از ياد مَعادشان چنان ناآرام بودند كه گويى بر روى آتش ايستاده اند.

162. عنه عليه السلام ـ من خُطبَةٍ يَصِفُ فيها زَمانَهُ بِالجَورِ ويُقَسِّمُ النّاسَ فيهِ خَمسَةَ أصنافٍ، ثُمَّ يُزَهِّدُ فِي الدُّنيا ـ: وبَقِيَ رِجالٌ غَضَّ أبصارَهُم ذِكرُ المَرجِعِ، وأراقَ دُموعَهُم خَوفُ المَحشَرِ، فَهُم بَينَ شَريدٍ نادٍّ ، وخائِفٍ مَقموعٍ ، وساكِتٍ مَكعومٍ ، وداعٍ مُخلِصٍ، وثَكلانَ موجَعٍ، قَد أخمَلَتهُمُ التَّقِيَّةُ، وشَمِلَتهُمُ الذِّلَّةُ، فَهُم في بَحرٍ اُجاجٍ، أفواهُهُم ضامِزَةٌ ، وقُلوبُهُم قَرِحَةٌ، قَد وَعَظوا حَتّى مَلّوا، وقُهِروا حَتّى ذَلُّوا، وقُتِلوا حَتّى قَلّوا.

162. امام على عليه السلام ـ در بخشى از سخنرانى ايشان كه در آن، از جور زمانه اش مى گويد و مردم روزگارش را به پنج گروه تقسيم مى كند و سپس به زهد (بى رغبتى به دنيا) فرا مى خواند ـ: و [معدود] مردانى باقى مانده اند كه ياد بازگشتگاه (قيامت)، ديدگان آنان را [بر هر حرام و ناروايى] فرو بسته است و ترس رستاخيز، اشك هايشان را جارى ساخته است.

برخى از آنان رانده و آواره شده اند، برخى ترسان و مقهور گشته اند، برخى خاموشى اختيار كرده و لب فرو بسته اند، برخى مخلصانه همچنان [به حق و حقيقت] دعوت مى كنند، برخى گريان و دردمندند و تقيّه آنها را به گم نامى كشانده و ناتوانى، وجودشان را فرا گرفته است، چنان كه گويى در دريايى تلخ فرو رفته اند. دهان هايشان بسته و دل هايشان جريحه دار است. آن قدر نصيحت كرده اند كه خسته شده اند، و چندان مقهور [و سركوب] گشته اند كه به خوارى و ناتوانى در افتاده اند، و چندان كشته داده اند كه شمارشان اندك گشته است.

3 / 2: ما يُذَكِّرُ الآخِرَةَ

3 / 2: عوامل يادآورى آخرت

163. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: عودُوا المَرضى، وَاتبَعُوا الجَنائِزَ؛ تُذَكِّركُمُ الآخِرَةَ.

163. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: از بيماران، عيادت كنيد و در تشييع جنازه ها شركت نماييد، كه اينها آخرت را به ياد شما مى آورند.

164. الإمام عليّ عليه السلام: عودوا مَرضاكُم، وَاشهَدوا جَنائِزَكُم، وزوروا قُبورَ مَوتاكُم؛ فَإِنَّ ذلِكَ يُذَكِّرُكُمُ الآخِرَةَ.

164. امام على عليه السلام: از بيمارانتان عيادت كنيد و در تشييع جنازه هايتان شركت نماييد و به زيارت قبور مردگانتان برويد؛ زيرا اين كارها شما را به ياد آخرت مى اندازد.

165. رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ في بيانِ حِكمَةِ زِيارَةِ القُبورِ ـ: زوروها؛ فَإِنَّها تُزَهِّدُ فِي الدُّنيا وتُذَكِّرُ الآخِرَةَ.

165. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در بيان حكمت زيارت قبور ـ: آنها را زيارت كنيد؛ زيرا اين كار، موجب بى رغبتى به دنيا و يادآورى آخرت مى شود.

166. عنه صلى الله عليه و آلهـ في رِوايةٍ اُخرى ـ: زوروها؛ فَإِنَّها تُرِقُّ القَلبَ، وتُدمِعُ العَينَ، وتُذَكِّرُ الآخِرَةَ.

166. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در حديثى ديگر ـ: به زيارت قبور برويد؛ زيرا اين كار، دل را نازك مى كند و چشم را اشكبار مى سازد و آخرت را به ياد مى آورد.

167. عنه صلى الله عليه و آله: زورُوا القُبورَ؛ فَإِنَّها تُذَكِّرُكُمُ الآخِرَةَ.

167. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: به زيارت قبور برويد كه اين كار، شما را به ياد آخرت مى اندازد.

168. عنه صلى الله عليه و آله: إذا دُعيتُم إلَى الجَنائِزِ فَأَسرِعوا؛ فَإِنَّها تُذَكِّرُ الآخِرَةَ.

168. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر گاه به تشييع جنازه دعوت شديد، شتاب كنيد؛ زيرا شما را به ياد آخرت مى اندازد.

169. عنه صلى الله عليه و آلهـ لِأَبي ذَ رٍّ ـ: زُرِ القُبورَ تَذكُر بِها الآخِرَةَ، وَاغسِلِ المَوتى؛ فَإِنَّ مُعالَجَةَ جَسَدٍ خاوٍ مَوعِظَةٌ بَليغَةٌ، وصَلِّ عَلَى الجَنائِزِ لَعَلَّ ذلِكَ يَحزُنُكَ؛ فَإِنَّ الحَزينَ في ظِلِّ اللّهِ يَومَ القِيامَةِ.

169. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ خطاب به ابو ذر ـ: به زيارت قبور برو و از اين طريق، ياد آخرت كن. مردگان را غسل بده؛ زيرا زير و رو كردن يك جسد بى جان، اندرزى مؤثّر است، و بر جنازه ها نماز بخوان. باشد كه اين كار، تو را اندوهگين سازد، كه شخص اندوهناك، روز قيامت در سايه [و پناه] خداست.

170. عنه صلى الله عليه و آله: كَفى بِالمَوتِ مُزَهِّدا فِي الدُّنيا ومُرَغِّبا فِي الآخِرَةِ.

170. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: مرگ، بهترين عامل بى رغبتى به دنيا و شوق به آخرت است.

3 / 3: ما يُنسِي الآخِرَةَ

3 / 3: عوامل از ياد بردن آخرت

أ ـ طولُ الأَمَلِ

الف ـ آرزوى دراز

171. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: إنَّ أخوَفَ ما أخافُ عَلى اُمَّتِيَ الهَوى وطُولُ الأَمَلِ؛ أمَّا الهَوى فَإِنَّهُ يَصُدُّ عَنِ الحَقِّ، وأمّا طولُ الأَمَلِ فَيُنسِي الآخِرَةَ.

171. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: ترسناك ترين چيزهايى كه از آنها بر امّتم مى ترسم، هواى نفْس و آرزوى دراز است. هواى نفْس، از حق باز مى دارد و آرزوى دراز، آخرت را از ياد [انسان] مى برد.

172. الإمام عليّ عليه السلام: إنَّما أهلَكَ النّاسَ خَصلَتانِ؛ هُما أهلَكَتا مَن كانَ قَبلَكُم وهُما مُهلِكَتانِ مَن يَكونُ بَعدَكُم: أمَلٌ يُنسِي الآخِرَةَ، وهَوىً يُضِلُّ عَنِ السَّبيلِ.

172. امام على عليه السلام: در حقيقت، دو خصلت، مردم را به نابودى كشانده است. اين دو، كسانى را كه پيش از شما بوده اند، نابود كرده و همين دو، كسانى را كه بعد از شما نيز مى آيند، نابود خواهد كرد: آرزو كه آخرت را از ياد [انسان] مى برد، و هواى نفْس كه [انسان را] گم راه مى سازد.

173. عنه عليه السلام: إنَّ اللّهَ تَعالى إذا أرادَ بِعَبدٍ خَيرا حالَ بَينَهُ وبَينَ ما يَكرَهُ، ووَفَّقَهُ لِطاعَتِهِ، وإذا أرادَ اللّهُ بِعَبدٍ سوءا أغراهُ بِالدُّنيا وأنساهُ الآخِرَةَ، وبَسَطَ لَهُ أمَلَهُ، وعاقَهُ عَمّا فيهِ صَلاحُهُ.

173. امام على عليه السلام: خداى متعال هر گاه خير بنده اى را بخواهد، ميان او و آنچه ناخوش مى دارد، حائل مى شود و او را به طاعت خودش موفّق مى دارد؛ و خدا هر گاه براى بنده اى بدى اراده كند، او را فريفته دنيا مى گرداند و آخرت را از يادش مى برد و آرزويش را دراز مى سازد و او را از آنچه صلاح او در آن است، باز مى دارد.

ب ـ كَثرَةُ المالِ

ب ـ دارايى بسيار

174. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: اِحذَرُوا المالَ، فَإِنَّهُ كانَ فيما مَضى رَجُلٌ قَد جَمَعَ مالاً ووَلَدا وأقبَلَ عَلى نَفسِهِ وعِيالِهِ وجَمَعَ لَهُم فَأَوعى، فَأَتاهُ مَلَكُ المَوتِ فَقَرَعَ بابَهُ وهُوَ في زِيِّ مِسكينٍ، فَخَرَجَ إلَيهِ الحُجّابُ فَقالَ لَهُم: اُدعوا إلَيَّ سَيِّدَكُم.

قالوا: أ وَ يَخرُجُ سَيِّدُنا إلى مِثلِكَ! ودَفَعوهُ حَتّى نَحَّوهُ عَنِ البابِ.

ثُمَّ عادَ إلَيهِم في مِثلِ تِلكَ الهَيئَةِ ، وقالَ: اُدعوا إلَيَّ سَيِّدَكُم وأخبِروهُ أنّي مَلَكُ المَوتِ، فَلَمّا سَمِعَ سَيِّدُهُم هذَا الكَلامَ قَعَدَ خائِفا فَرِقا ، وقالَ لِأَصحابِهِ: لينوا لَهُ فِي المَقالِ، وقولوا لَهُ: لَعَلَّكَ تَطلُبُ غَيرَ سَيِّدِنا، بارَكَ اللّهُ فيكَ!

قالَ لَهُم: لا، ودَخَلَ عَلَيهِ وقالَ لَهُ: قُم فَأَوصِ ما كُنتَ موصِيا؛ فَإِنّي قابِضٌ روحَكَ قَبلَ أن أخرُجَ. فَصاحَ أهلُهُ وبَكَوا.

فَقالَ: اِفتَحُوا الصَّناديقَ وَاكتُبوا (أكِبّوا) ما فيهِ مِنَ الذَّهَبِ وَالفِضَّةِ، ثُمَّ أقبَلَ عَلَى المالِ يَسُبُّهُ ويَقولُ لَهُ: لَعَنَكَ اللّهُ يا مالُ! أنسَيتَني ذِكرَ رَبّي وأغفَلتَني عَن أمرِ آخِرَتي حَتّى بَغَتَني من أمرِ اللّهِ ما قَد بَغَتَني؟!

174. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: از ثروت حذر كنيد؛ زيرا در گذشته مردى بود كه مال و اولاد گرد آورد و به خود و خانواده اش پرداخت و براى آنان جمع كرد و اندوخت. ملك الموت در هيئت شخصى فقير به نزد او آمد و درِ خانه اش را كوبيد. دربانان بيرون آمدند. ملك الموت به آنان گفت: خواجه خويش را صدا بزنيد كه نزد من بيايد.

دربانان گفتند: «خواجه ما براى چون تو كسى، بيرون آيد؟!» و او را عقب راندند و از درِ خانه دورش كردند.

ملك الموت دوباره با همان هيئت به سوى آنان آمد و گفت: خواجه خويش را صدا بزنيد و به او بگوييد من ملك الموت هستم.

خواجه چون اين سخن را شنيد، ترسان و هراسان نشست و به يارانش گفت: با او به نرمى سخن بگوييد و به او بگوييد: خدا خيرت دهد! شايد دنبال كس ديگرى غير از خواجه ما هستى!

ملك الموت به آنان گفت: خير. و نزد خواجه رفت و به وى گفت: برخيز و آنچه مى خواهى، وصيّت كن؛ زيرا پيش از آن كه بيرون روم، جانت را خواهم گرفت.

اهل خانه فرياد زدند و گريستند.

خواجه به آنان گفت: صندوق ها را باز كنيد و آنچه را از زر و سيم در آنهاست، بنويسيد (/ بريزيد). آن گاه رو به پول ها كرده و به بد و بيراه گفتن به آنها پرداخت و گفت: لعنت خدا بر شما پول ها! پروردگارم را از ياد من برديد و مرا از كار آخرتم غافل ساختيد تا آن كه فرمان خدا چنين مرا غافلگير كرد!

175. الإمام الباقر عليه السلام: كانَ عَلى عَهدِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله مُؤمِنٌ فَقيرٌ شَديدُ الحاجَةِ مِن أهلِ الصُّفَّةِ ، وكانَ مُلازِما لِرَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله عِندَ مَواقيتِ الصَّلاةِ كُلِّها لا يَفقِدُهُ في شَيءٍ مِنها، وكانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَرِقُّ لَهُ ويَنظُرُ إلى حاجَتِهِ وغُربَتِهِ، فَيَقولُ: يا سَعدُ، لَو قَد جاءَني شَيءٌ لَأَغنَيتُكَ.

قالَ: فَأَبطَأَ ذلِكَ عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَاشتَدَّ غَمُّ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله لِسَعدٍ، فَعَلِمَ اللّهُ سُبحانَهُ ما دَخَلَ عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله مِن غَمِّهِ لِسَعدٍ. فَأَهبَطَ عَلَيهِ جَبرَئيلَ عليه السلام و مَعَهُ دِرهَمانِ، فَقالَ لَهُ: يا مُحَمَّدُ، إنَّ اللّهَ قَد عَلِمَ ما قَد دَخَلَكَ مِنَ الغَمِّ لِسَعدٍ، أفَتُحِبُّ أن تُغنِيَهُ؟

فَقالَ: نَعَم.

فَقالَ لَهُ: فَهاكَ هذَينِ الدِّرهَمَينِ فَأَعطِهِما إيّاهُ ومُرهُ أن يَتَّجِرَ بِهِما.

قالَ: فَأَخَذَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله ثُمَّ خَرَجَ إلى صَلاةِ الظُّهرِ، وسَعدٌ قائِمٌ عَلى بابِ حُجُراتِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَنتَظِرُهُ، فَلَمّا رَآهُ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله قالَ: يا سَعدُ، أتُحسِنُ التِّجارَةَ؟

فَقالَ لَهُ سَعدٌ: وَاللّهِ ما أصبَحتُ أملِكُ مالاً أتَّجِرُ بِهِ! فَأَعطاهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله الدِّرهَمَينِ، وقالَ لَهُ: اِتَّجِر بِهِما وتَصَرَّف لِرِزقِ اللّهِ. فَأَخَذَهُما سَعدٌ ومَضى مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله حَتّى صَلّى مَعَهُ الظُّهرَ وَالعَصرَ، فَقالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: قُم فَاطلُبِ الرِّزقَ، فَقَد كُنتُ بِحالِكَ مُغتَمّا يا سَعدُ.

قالَ: فَأَقبَلَ سَعدٌ لا يَشتَري بِدِرهَمٍ شَيئا إلّا باعَهُ بِدِرهَمَينِ ولا يَشتَري شَيئا بِدِرهَمَينِ إلّا باعَهُ بِأَربَعَةِ دَراهِمَ، فَأَقبَلَتِ الدُّنيا عَلى سَعدٍ فَكَثُرَ مَتاعُهُ ومالُهُ

وعَظُمَت تِجارَتُهُ، فَاتَّخَذَ عَلى بابِ المَسجِدِ مَوضِعا وجَلَسَ فيهِ فَجَمَعَ تِجارَتَهُ إلَيهِ، وكانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إذا أقامَ بِلالٌ لِلصَّلاةِ يَخرُجُ وسَعدٌمَشغولٌ بِالدُّنيا، لَم يَتَطَهَّر ولَم يَتَهَيَّأ كَما كانَ يَفعَلُ قَبلَ أن يَتَشاغَلَ بِالدُّنيا، فَكانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله يَقولُ: يا سَعدُ، شَغَلَتكَ الدُّنيا عَنِ الصَّلاةِ! فَكانَ يَقولُ: ما أصنَعُ، اُضَيِّعُ مالي؟! هذا رَجُلٌ قَد بِعتُهُ فَاُريدُ أن أستَوفِيَ مِنهُ، وهذا رَجُلٌ قَدِ اشتَرَيتُ مِنهُ فاُريدُ أن اُوَفِّيَهُ.

قالَ: فَدَخَلَ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله مِن أمرِ سَعدٍ غَمٌّ أشَدُّ مِن غَمِّهِ بِفَقرِهِ، فَهَبَطَ عَلَيهِ جَبرَئيلُ عليه السلام، فَقالَ: يا مُحَمَّدُ، إنَّ اللّهَ قَد عَلِمَ غَمَّكَ بِسَعدٍ، فَأَيُّما أحَبُّ إلَيكَ حالُهُ الاُولى أو حالُهُ هذِهِ؟

فَقالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: يا جَبرَئيلُ، بَل حالُهُ الاُولى، قَد ذَهَبَت دُنياهُ بِآخِرَتِهِ.

فَقالَ لَهُ جَبرَئيلُ عليه السلام: إنَّ حُبَّ الدُّنيا وَالأَموالِ فِتنَةٌ ومَشغَلَةٌ عَنِ الآخِرَةِ، قُل لِسَعدٍ يَرُدُّ عَلَيكَ الدِّرهَمَينِ اللَّذَينِ دَفَعتَهُما إلَيهِ، فَإِنَّ أمرَهُ سَيَصيرُ إلَى الحالَةِ الَّتي كانَ عَلَيها أوَّلاً.

قالَ: فَخَرَجَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فَمَرَّ بِسَعدٍ، فَقالَ لَهُ: يا سَعدُ، أما تُريدُ أن تَرُدَّ عَلَيَّ الدِّرهَمَينِ اللَّذَينِ أعطَيتُكَهُما؟

فَقالَ سَعدٌ: بَلى ومِئَتَينِ.

فَقالَ لَهُ: لَستُ اُريدُ مِنكَ يا سَعدُ إلَا الدِّرهَمَينِ، فَأَعطاهُ سَعدٌ دِرهَمَينِ. قالَ: فَأَدبَرَتِ الدُّنيا عَلى سَعدٍ حَتّى ذَهَبَ ما كانَ جَمَعَ، وعادَ إلى حالِهِ الَّتي كانَ عَلَيها.

175. امام باقر عليه السلام: در عهد پيامبر خدا، مؤمنى فقير و سخت نيازمند در ميان صُفّه نشينان به سر مى برد. او در تمام اوقات با پيامبر خدا بود و در هيچ نمازى نبود كه با پيامبر خدا نباشد.

پيامبر خدا دلش براى او مى سوخت و به نيازمندى و غربت او مى نگريست و مى فرمود: «اى سعد! اگر چيزى به دستم برسد، تو را بى نياز مى كنم».

مدّت ها گذشت و چيزى به دست پيامبر خدا نرسيد. اندوه پيامبر خدا بر سعد، شدّت گرفت. خداوند سبحان از غصّه پيامبر خدا براى سعد، آگاه شد و جبرئيل عليه السلام را با دو درهم نزد پيامبر صلى الله عليه و آله فرو فرستاد.

جبرئيل به پيامبر صلى الله عليه و آله عرضه داشت: اى محمّد! خداوند از غصّه تو براى سعد، آگاه شد. حال آيا دوست دارى او را بى نياز گردانى؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «آرى».

جبرئيل عليه السلام گفت: اين دو درهم را بگير و به او بده و دستور بده تا با آنها كاسبى كند.

پيامبر خدا درهم ها را گرفت. سپس براى نماز ظهر بيرون رفت. سعد بر درِ حجره هاى پيامبر خدا ايستاده و منتظر ايشان بود. پيامبر خدا چون او را ديد، فرمود: «اى سعد! كاسبى كردن بلدى؟».

سعد گفت: به خدا سوگند، تاكنون مالى نداشته ام كه با آن كاسبى كنم!

پيامبر صلى الله عليه و آله دو درهم را به او داد و فرمود: «با اينها كاسبى كن و [آنها را] براى به دست آوردن روزىِ خدا به كار بينداز».

سعد، آن دو درهم را گرفت و همراه پيامبر صلى الله عليه و آله رفت و نماز ظهر و عصر را با ايشان خواند.

پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «برخيز و در طلب روزى برو كه من از حال و روز تو غمناك بودم، اى سعد!».

وضع سعد، چنان شد كه هر چه با يك درهم مى خريد، با دو درهم مى فروخت و اگر با دو درهم مى خريد، به چهار درهم مى فروخت. بدين ترتيب، دنيا به سعد، رو كرد و مال و منالش بسيار شد و كسب و كارش بالا گرفت. پس در كنار درِ مسجد، دكانى زد و در آن جا نشست و در همان جا به كسب و كار پرداخت.

هر گاه بلال براى نماز، اقامه مى گفت و پيامبر خدا بيرون مى آمد، سعد همچنان سرگرم دنيا بود و بر خلاف گذشته و زمانى كه هنوز گرفتار دنيا نشده بود، ديگر نه وضويى مى ساخت و نه آماده نماز مى شد. پيامبر صلى الله عليه و آله مى فرمود: «اى سعد! دنيا تو را از نماز، باز داشته است!» و او مى گفت: چه كنم؟ اموالم را ضايع كنم؟! به اين آدم، جنس فروخته ام و مى خواهم بهايش را از او بگيرم. از اين يكى، جنس خريده ام و مى خواهم پولش را بدهم.

پيامبر خدا از اين وضع سعد، ناراحت شد، بيشتر از وقتى كه از نادارىِ او ناراحت شده بود. در پىِ اين بود كه جبرئيل عليه السلام بر ايشان فرود آمد و گفت: اى محمّد! خداوند از اندوه تو براى سعد، آگاه شد. كدام يك را دوست تر مى دارى: حالِ اوّل او را، يا اين حالِ او را؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «جبرئيلا! حال اوّلِ او را؛ چرا كه دنياى او آخرتش را بر باد داده است».

جبرئيل عليه السلام به پيامبر صلى الله عليه و آله عرضه داشت: همانا دوستىِ دنيا و مال و منال، مايه فتنه و باز داشتن از آخرت است. به سعد بگو آن دو درهمى را كه به او دادى، به تو برگردانَد. در اين صورت، به زودى به حالى كه در ابتدا داشت، باز مى گردد.

پيامبر صلى الله عليه و آله بيرون رفت و به سعد برخورد و به او فرمود: «سعد! نمى خواهى آن دو درهمى را كه به تو دادم، به من پس بدهى؟».

سعد گفت: چرا؛ دويست درهم مى دهم.

[پيامبر صلى الله عليه و آله] فرمود: «اى سعد! من بيش از دو درهم از تو نمى خواهم».

سعد، دو درهم به پيامبر صلى الله عليه و آله داد. از آن پس، دنيا به سعد پشت كرد، به طورى كه هر چه گرد آورده بود، رفت و سعد، به حال و روز اوّلش باز گشت.

ج ـ الحِرصُ عَلَى الدُّنيا

ج ـ آزمندى به دنيا

176. الإمام عليّ عليه السلام: النّاسُ فِي الدُّنيا عامِلانِ: عامِلٌ عَمِلَ فِي الدُّنيا لِلدُّنيا، قَد شَغَلَتهُ دُنياهُ عَن آخِرَتِهِ، يَخشى عَلى مَن يَخلُفُهُ الفَقرَ، ويَأمَنُهُ عَلى نَفسِهِ، فَيُفني عُمُرَهُ في مَنفَعَةِ غَيرِهِ، وعامِلٌ عَمِلَ فِي الدُّنيا لِما بَعدَها، فَجاءَهُ الَّذي لَهُ مِنَ الدُّنيا بِغَيرِ عَمَلٍ، فَأَحرَزَ الحَظَّينِ مَعا، ومَلَكَ الدّارَينِ جَميعا، فَأَصبَحَ وَجيها عِندَ اللّهِ لا يَسأَلُ اللّهَ حاجَةً فَيَمنَعُهُ.

176. امام على عليه السلام: مردم در دنيا دو گونه عمل مى كنند:

يكى، آن كس كه در دنيا براى دنيا كار مى كند و دنيا او را از آخرتش باز مى دارد و نگران فقر بازماندگان خود است؛ ليكن براى فقر خويش [در آخرت] نگران نيست. پس عمر خويش را در راه منفعت ديگران صرف مى كند.

و ديگرى، آن كس كه در دنيا براى پس از آن، كار مى كند. چنين كسى نصيبش از دنيا، بدون كار و تلاش، به او مى رسد و بهره اش را از هر دو جهان به دست مى آورد و هر دو سراى را با هم دارد. پس نزد خداوند آبرومند مى شود، چندان كه هر حاجتى از او بخواهد، [خداوند] آن را از او دريغ نمى كند.

177. عنه عليه السلام: إيّاكَ أن تَغتَرَّ بِما تَرى مِن إخلادِ أهلِ الدُّنيا إلَيها، وتَكالُبِهِم عَلَيها؛ فَقَد نَبَّأَكَ اللّهُ عَنها، ونَعَت هِيَ لَكَ عَن نَفسِها، وتَكَشَّفَت لَكَ عَن مَساوِئِها؛ فَإِنَّما أهلُها كِلابٌ عاوِيَةٌ، وسِباعٌ ضارِيَةٌ، يَهِرُّ بَعضُها عَلى بَعضٍ، ويَأكُلُ عَزيزُها ذَليلَها، ويَقهَرُ كَبيرُها صَغيرَها، نَعَمٌ مُعَقَّلَةٌ ، واُخرى مُهمَلَةٌ، قَد أضَلَّت عُقولَها، ورَكِبَت مَجهولَها، سُروحُ عاهَةٍ بِوادٍ وَعثٍ ، لَيسَ لَها راعٍ يُقيمُها، ولا مُسيمٌ يُسيمُها ، سَلَكَت بِهِمُ الدُّنيا طَريقَ العَمى، وأخَذَت بِأَبصارِهِم عَن مَنارِ الهُدى، فَتاهوا في حَيرَتِها، وغَرِقوا في نِعمَتِها، وَاتَّخَذوها رَبّا، فَلَعِبَت بِهِم ولَعِبوا بِها، ونَسوا ما وَراءَها، رُوَيدا يُسفِرُ الظَّلامُ كَأَن قَد وَرَدَتِ الأَظعانُ، يوشِكُ مَن أسرَعَ أن يَلحَقَ.

177. امام على عليه السلام: مبادا چسبيدن دنياپرستان به دنيا و آزمندى شان به آن، تو را بفريبد؛ چرا كه خداوند، تو را از حال دنيا آگاه ساخته، و دنيا، خود نيز از حقيقت خويش، پرده برداشته و بدى هايش را براى تو آشكار ساخته است!

همانا دنياپرستان، [چونان] سگان پارس كننده و ددان درنده اند كه بر يكديگر خُرناس مى كشند. نيرومندشان، ناتوانشان را مى خورد و بزرگ ترهايشان، كوچك ترهايشان را مغلوب مى كنند، [يا چونان] اُشترانى (/ چارپايانى) هستند، برخى پاى بسته و برخى ديگر رها شده [در بيابان] كه خِرَدهايشان را از دست داده اند و راه بيابان خشك در پيش گرفته اند، [يا چونان] رمه هايى آفت زده كه به صحرايى شنزار رو كنند، نه چوپانى دارند كه آنها را سر و سامان دهد و نه چراننده اى كه به چراگاهشان بَرد.

دنيا، آنان (دنياپرستان) را به راه كورى (بيراهه) كشانده و ديدگانشان را از مناره هدايت فرو پوشانده است. از اين رو، در حيرانى هاى دنيا سرگردان اند و در ناز و نعمت هاى آن غرقه گشته اند و آن را به پروردگارى گرفته اند. دنيا آنها را به بازى گرفته است و آنان نيز با دنيا بازى مى كنند و فراسوى دنيا (آخرت) را از ياد برده اند. مشتاب، كه به زودى، تاريكى برطرف مى شود. گويا مسافران به منزل رسيده اند و آنان كه مى شتابند، به زودى [به كاروانيان] مى پيوندند.

178. الإمام الباقر عليه السلام: اللّهُمَّ إنّي أسأَ لُكَ مَفاتيحَ الخَيرِ وخَواتيمَهُ... اللّهُمَّ انهَج إلَيَّ أسبابَ مَعرِفَتِهِ، وَافتَح لي أبوابَهُ، وغَشِّني بِبَرَكاتِ رَحمَتِكَ، ومُنَّ عَلَيَّ بِعِصمَةٍ عَنِ الإِزالَةِ عَن دينِكَ، وطَهِّر قَلبي مِنَ الشَّكِّ، ولا تَشغَل قَلبي بِدُنيايَ، وعاجِلِ مَعاشي عَن آجِلِ ثَوابِ آخِرَتي.

178. امام باقر عليه السلام: بار خدايا! من از تو آنچه را نيكى با آن آغاز مى شود و پايان مى يابد، درخواست مى كنم.…

بار خدايا! اسباب شناخت خير (خوبى) را برايم روشن بگردان و درهاى آن را به رويَم بگشاى و مرا غريق بركات رحمتت بگردان و با مصون داشتنم از انحراف از دينت، مرا رهين منّتت ساز و قلبم را از ترديد، پاك بگردان و دلم را با مشغول كردن به دنيايم و مَعاش اين جهان گذرا، از پاداش آينده آخرتم باز مدار.

179. الإمام الصادق عليه السلام: كَم مِن طالِبٍ لِلدُّنيا لَم يُدرِكها، ومُدرِكٍ لَها قَد فارَقَها، فَلا يَشغَلَنَّكَ طَلَبُها عَن عَمَلِكَ، وَالتَمِسها مِن مُعطيها ومالِكِها، فَكَم مِن حَريصٍ عَلَى الدُّنيا قَد صَرَعَتهُ، وَاشتَغَلَ بما أدرَكَ مِنها عَن طَلَبِ آخِرَتِهِ حَتّى فَنِيَ عُمُرُهُ وأدرَكَهُ أجَلُهُ.

179. امام صادق عليه السلام: چه بسيار دنياطلبانى كه به آن نرسيدند و چه بسيار كسانى كه به دنيا رسيدند و از آن جدا شدند [و رفتند]! پس مبادا كه طلب دنيا، تو را از عمل كردن [براى آخرت] باز بدارد. و دنيا را از دهنده آن و مالكش (خداوند) بخواه. اى بسا آزمندِ به دنيا كه دنيا او را به خاك افكنْد و به جهت آنچه از دنيا به دست آورْد، از طلب آخرتش باز مانْد، تا آن كه عمرش سپرى شد و مرگش فرا رسيد!

د ـ مُجالَسَةُ أهلِ المَعاصي

د ـ همنشينى با گنه پيشگان

180. عيسى عليه السلام: لا تُجالِسوا أهلَ المَعاصي! فَيُرَغِّبوكُم فِي الدُّنيا ويُنسوكُم الآخِرَةَ.

180. عيسى عليه السلام: با اهل معاصى، همنشينى نكنيد كه شما را به دنيا علاقه مند مى سازند و آخرت را از يادتان مى برند.

ه ـ سَماعُ اللَّهوِ

ه ـ گوش سپردن به آلات لهو و لعب

181. لقمان عليه السلام ـ في وَصِيَّتِهِ لِابنِهِ ـ: لا تَسمَعِ المَلاهي؛ فَإِنَّها تُنسيكَ الآخِرَةَ، ولكِنِ احضُرِ الجَنائِزَ وزُرِ المَقابِرَ وتَذَكَّرِ المَوتَ وما بَعدَهُ مِنَ الأَهوالِ فَتَأخُذَ حِذرَكَ.

181. لقمان عليه السلام ـ در سفارش به فرزندش ـ: به آلات لهو و لعب، گوش مكن؛ چرا كه آخرت را از ياد تو مى برند؛ بلكه در تشييع جنازه ها شركت كن، به زيارت قبور برو و مُردن و هراس هاى پس از آن را ياد كن تا همواره هشيار [و آماده] باشى.

3 / 4: آثارُ ذِكرِ الآخِرَةِ

3 / 4: آثار ياد كردن آخرت

182. الإمام عليّ عليه السلام ـ في وَصِيَّتِهِ لِابنِهِ الحَسَنِ عليه السلام ـ: أكثِر ذِكرَ الآخِرَةِ وما فيها مِنَ النَّعيمِ وَالعَذابِ الأَليمِ؛ فَإِنَّ ذلِكَ يُزَهِّدُكَ فِي الدُّنيا ويُصَغِّرُها عِندَكَ.

182. امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزندش حسن عليه السلام ـ: آخرت و نعمت ها و عذاب دردناكِ آن را بسيار ياد كن؛ زيرا اين كار، تو را به دنيا بى رغبت مى سازد و آن را در نزد تو كوچك مى گرداند.

183. عنه عليه السلام: مَن أكثَرَ مِن ذِكرِ الآخِرَةِ قَلَّت مَعصِيَتُهُ.

183. امام على عليه السلام: هر كس بسيار ياد آخرت كند، كمتر مرتكب گناه مى شود.

184. عنه عليه السلام: طوبى لِمَن ذَكَرَ المَعادَ فَاستَكثَرَ مِنَ الزّادِ.

184. امام على عليه السلام: خوشا آن كه به ياد مَعاد بود و در نتيجه، توشه افزود!

185. عنه عليه السلام: طوبى لِمَن ذَكَرَ المَعادَ فَأَحسَنَ.

185. امام على عليه السلام: خوشا آن كه به ياد مَعاد بود و در نتيجه، كار نيك كرد!

راجع: ص 406 (الآخرة / الفصل الثالث / ما يذكّر الآخرة).

و ص 392 (الفصل الثاني / آثار الاهتمام بالآخرة).

وص 426 (الفصل الرابع / عمارة الآخرة).

ر. ك: ص 407 (آخرت / فصل سوم / عوامل يادآورى آخرت)

و ص 393 (فصل دوم / آثار اهمّيت دادن به آخرت)

و ص 427 (فصل چهارم / آباد كردن آخرت).

3 / 5: آثارُ نِسيانِ الآخِرَةِ

3 / 5: آثار از ياد بردنِ آخرت

الكتاب

« وَنَادَى أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِيضُواْ عَلَيْنَا مِنَ الْمَاءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ قَالُواْ إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْكَافِرِينَ * الَّذِينَ اتَّخَذُواْ دِينَهُمْ لَهْوًا وَلَعِبًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا فَالْيَوْمَ نَنسَاهُمْ كَمَا نَسُواْ لِقَاءَ يَوْمِهِمْ هَذَا وَمَا كَانُواْ بِايَاتِنَا يَجْحَدُونَ».

«و دوزخيان، بهشتيان را آواز مى دهند كه: از آن آب، يا از آنچه روزىِ شما كرده است، بر ما فرو ريزيد. [بهشتيان] مى گويند: «خدا آنها را بر كافران، حرام كرده است»؛ همانان كه دين خود را سرگرمى و بازيچه گرفتند و زندگى دنيا فريبشان داد. پس همان گونه كه آنان ديدار امروز خود را از ياد بردند و آيات ما را انكار مى كردند، ما نيز امروز، آنان را از ياد مى بريم».

« وَ لَوْ تَرَى إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاكِسُواْ رُءُوسِهِمْ عِندَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَ سَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا إِنَّا مُوقِنُونَ * وَ لَوْ شِئْنَا لَاتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَ لَكِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّى لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِينَ * فَذُوقُواْ بِمَا نَسِيتُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَذَا إِنَّا نَسِينَاكُمْ وَ ذُوقُواْ عَذَابَ الْخُلْدِ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ ».

«و كاش هنگامى را كه مجرمان، سرهايشان را پيش پروردگارشان به زير افكنده اند، مى ديدى [كه مى گويند]: «پروردگارا! ديديم و شنيديم. پس، ما را باز گردان تا كار شايسته كنيم؛ چرا كه ما يقين داريم»! و اگر مى خواستيم، حتما به هر كسى به اجبار، هدايتش را مى داديم؛ ليكن سخن من، محقّق گرديده كه: «هر آينه جهنّم را از همه جِنّيان و آدميان خواهم آكند». پس به [سزاى] آن كه ديدار اين روزتان را از ياد برديد، [عذاب را] بچشيد و به [سزاى] آنچه انجام مى داديد، عذاب جاودان را بچشيد».

«وَ قِيلَ الْيَوْمَ نَنسَاكُمْ كَمَا نَسِيتُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَذَا وَ مَأْوَاكُمُ النَّارُ وَ مَا لَكُم مِّن نَّاصِرِينَ * ذَلِكُم بِأَنَّكُمُ اتَّخَذْتُمْ ءَايَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَ غَرَّتْكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا فَالْيَوْمَ لَا يُخْرَجُونَ مِنْهَا وَ لَا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ».

«و گفته مى شود: «همان گونه كه ديدار امروزتان را فراموش كرديد، امروز، شما را فراموش خواهيم كرد، و جايگاهتان در آتش است و شما را ياورانى نخواهد بود». اين، بِدان سبب است كه شما آيات خدا را به ريشخند گرفتيد و زندگى دنيا فريبتان داد. پس امروز، نه از اين [آتش]، بيرون آورده مى شوند و نه عذرشان پذيرفته مى گردد».

«يَادَاوُدُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِى الْأَرْضِ فَاحْكُم بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَ لَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَيُضِلَّكَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِينَ يَضِلُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا نَسُواْ يَوْمَ الْحِسَابِ ».

«اى داوود! ما تو را در زمين، خليفه (جانشين) قرار داديم. پس ميان مردم به حق داورى كن و زنهار از هوس، پيروى مكن كه تو را از راه خدا به در مى كند. در حقيقت، كسانى كه از راه خدا به در مى روند، به [سزاى] آن كه روز حساب را فراموش كرده اند، عذابى سخت خواهند داشت».

الحديث

186. الإمام عليّ عليه السلام ـ في ذَمِّ عَمرِو بنِ العاصِ ـ: عَجَبا لِابنِ النّابِغَةِ! يَزعُمُ لِأَهلِ الشّامِ أنَّ فِيَّ دُعابَةً وأنِّي امرُؤٌ تِلعابَةٌ ، اُعافِسُ واُمارِسُ! لَقَد قالَ باطِلاً ونَطَقَ آثِما. أما ـ وشَرُّ القَولِ الكَذِبُ ـ إنَّهُ لَيَقولُ فَيَكذِبُ، ويَعِدُ فَيُخلِفُ، ويُسأَلُ فَيَبخَلُ، ويَسأَلُ فَيُلحِفُ ، ويَخونُ العَهدَ ويَقطَعُ الإِلَّ ؛ فَإِذا كانَ عِندَ الحَربِ فَأَيُّ زاجِرٍ وآمِرٍ هُوَ ما لَم تَأخُذِ السُّيوفُ مَآخِذَها، فَإِذا كانَ ذلِكَ كانَ أكبَرُ مَكيدَتِهِ أن يَمنَحَ القَرمَ (القَوم) سُبَّتَهُ ، أما ـ وَاللّهِ ـ إنّي لَيَمنَعُني مِنَ اللَّعِبِ ذِكرُ المَوتِ، وإنَّهُ لَيَمنَعُهُ مِن قَولِ الحَقِّ نِسيانُ الآخِرَةِ، إنَّهُ لَم يُبايِع مُعاويَةَ حَتّى شَرَطَ أن يُؤتِيَهُ أتِيَّةً، ويَرضَخَ لَهُ عَلى تَركِ الدّينِ رَضيخَةً .

186. امام على عليه السلام ـ در نكوهش عمرو بن عاص ـ: شگفتا از پسر نابغه! به اهل شام گفته است كه من مردى لوده و بازيگوشم و [مدام] شوخى و بازيگرى مى كنم!

حقّا كه ياوه گفته و زبان به گناه، آلوده است. بدانيد كه او ـ با آن كه بدترين سخن، دروغ است ـ كارش دروغ گفتن است، كارش خُلف وعده است، كارش بخل ورزيدن است، و در خواستن، سماجت مى كند و عهدشكن و بُرنده پيوند خويشاوندى است.

در هنگام جنگ، تا شمشيرها به حركت در نيامده اند، چه امر و نهى كننده اى است؛ امّا همين كه شمشيرها سرها را نشانه مى روند، بزرگ ترين نيرنگش اين است كه عورتش را براى بزرگ مرد (/ جماعت) نمايان مى سازد!

هان! به خدا سوگند، ياد مرگ، مرا از پرداختن به [سرگرمى و] بازيچه، باز مى دارد، و از ياد بردن آخرت، او را از گفتن حق، باز مى دارد. او با معاويه بيعت نكرد، مگر آن گاه كه با او شرط نمود عطيّه اى به او بدهد و در قبال دست بر داشتن از دينش، آن دِهِش ناچيز (حكومت مصر) را عطايش كند.

راجع: ص 408 (الآخرة / الفصل الثالث / ما ينسي الآخرة).

ر. ك: ص 409 (آخرت / فصل سوم / عوامل از ياد بردن آخرت).

الفصل الرابع: عمارة الآخرة

فصل چهارم: آباد كردن آخرت

4 / 1: الحَثُّ عَلى حَرثِ الآخِرَةِ وعِمارَتِها

4 / 1: تشويق به كِشتن و آباد كردن آخرت

الكتاب

«مَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الْاخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِى حَرْثِهِ وَ مَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَ مَا لَهُ فِى الْاخِرَةِ مِن نَّصِيبٍ ».

«كسى كه كِشت آخرت بخواهد، براى وى بر كِشته اش مى افزاييم، و كسى كه كِشت دنيا بخواهد، به او از آن مى دهيم، و[لى] در آخرت، براى او نصيبى نيست».

الحديث

187. الإمام عليّ عليه السلام: مَن عَمَرَ دُنياهُ خَرَّبَ مَآ لَهُ، مَن عَمَرَ آخِرَتَهُ بَلَغَ آمالَهُ.

187. امام على عليه السلام: آن كه دنيايش را آباد مى كند، بازگشتگاهش را ويران مى كند؛ [و] آن كه آخرتش را آباد مى كند، به آرزوهايش دست مى يابد.

188. عنه عليه السلام: المالُ وَالبَنونَ زينَةُ الحَياةِ الدُّنيا، وَالعَمَلُ الصّالِحُ حَرثُ الآخِرَةِ.

188. امام على عليه السلام: مال و فرزند، زينت زندگى دنيايى اند و كردار نيك، كِشتِ آخرت است.

189. عنه عليه السلام: يُنادي مُنادٍ يَومَ القِيامَةِ: ألا إنَّ كُلَّ حارِثٍ مُبتَلىً في حَرثِهِ وعاقِبَةِ عَمَلِهِ غَيرَ حَرَثَةِ القُرآنِ؛ فَكونوا مِن حَرَثَتِهِ وأتباعِهِ، وَاستَدِلّوهُ عَلى رَبِّكُم، وَاستَنصِحوهُ عَلى أنفُسِكُم، وَاتَّهِموا عَلَيهِ آراءَكُم، وَاستَغِشّوا فيهِ أهواءَكُم.

189. امام على عليه السلام: روز قيامت، منادى اى بانگ مى زند: «هان! [امروز،] هر كِشتگرى گرفتار [و در گرو] كِشته خويش و فرجام كار خود است، بجز كِشتگرانِ قرآن».

پس، شما از كشتگرانِ قرآن و پيروان آن باشيد و از آن به پروردگارتان راه ببريد و آن را مشاور خود قرار دهيد و آرايتان را با آن بسنجيد و خواست ها (عقايد و كيش ها)يتان را در برابر آن، ناخالص بدانيد.

190. عنه عليه السلام: إنَّ مِن أبغَضِ الرِّجالِ إلَى اللّهِ تَعالى لَعَبدا وَكَلَهُ اللّهُ إلى نَفسِهِ، جائِرا عَن قَصدِ السَّبيلِ سائِرا بِغَيرِ دَليلٍ، إن دُعِيَ إلى حَرثِ الدُّنيا عَمِلَ، وإن دُعِيَ إلى حَرثِ الآخِرَةِ كَسِلَ! كَأَنَّ ما عَمِلَ لَهُ واجِبٌ عَلَيهِ، وكَأَنَّ ما وَنى فيهِ ساقِطٌ عَنهُ.

190. امام على عليه السلام: از منفورترين مردمان در نزد خداى متعال، بنده اى است كه خداوند، او را به خود وا گذاشته، از راه راست به در رفته و بى راه نما حركت مى كند. اگر به كِشت دنيا فرا خوانده شود، عمل مى كند و اگر به كِشت آخرت دعوت شود، تنبلى مى ورزد! تو گويى آنچه براى آن عمل مى كند (كار دنيايى)، بر او واجب است و آنچه در آن سستى و كوتاهى مى ورزد (كار آخرت)، از او برداشته شده است.

191. عنه عليه السلام: سارِعوا إلى مَنازِلِكُم ـ رَحِمَكُمُ اللّهُ ـ الَّتي اُمِرتُم بِعِمارَتِهَا، العامِرَةِ الَّتي لا تَخرَبُ، الباقِيَةِ الَّتي لا تَنفَدُ، الَّتي دَعاكُم إلَيها وحَضَّكُم عَلَيها ورَغَّبَكُم فيها، وجَعَلَ الثَّوابَ عِندَهُ عَنها.

191. امام على عليه السلام: خدايتان رحمت كند! به سوى منزلگاه هايتان كه به آباد كردن آنها مأمور شده ايد، بشتابيد؛ منزلگاه هاى آبادى كه [هرگز] خراب نمى شوند و منزلگاه هاى ماندگارى كه [هيچ گاه] از بين نمى روند؛ منزلگاه هايى كه [خداوند،] شما را به سوى آنها فرا خوانده و به آنها تشويقتان كرده و پاداش خود را در آنها قرار داده است.

192. عنه عليه السلام: إنَّكُم إلى عِمارَةِ دارِ البَقاءِ أحوَجُ مِنكُم إلى عِمارَةِ دارِ الفَناءِ.

192. امام على عليه السلام: شما به آباد كردن سراىِ ماندن، نيازمندتريد تا به آباد كردن سراى رفتن.

193. عنه عليه السلام: يَنبَغي لِلعاقِلِ أن يُقَدِّمَ لِاخِرَتِهِ ويَعمُرَ دارَ إقامَتِهِ.

193. امام على عليه السلام: سزاوار است كه خردمند، آخرت خويش را مقدّم بدارد و سراى اقامتش را آباد سازد.

194. الإمام الكاظم عليه السلام ـ مِن مَوعِظَتِهِ لِـهِشامِ بنِ الحَكَمِ ـ: يا هِشامُ، إنَّ العاقِلَ نَظَرَ إلَى الدُّنيا وإلى أهلِها، فَعَلِمَ أنَّها لا تُنالُ إلّا بِالمَشَقَّةِ، ونَظَرَ إلَى الآخِرَةِ فَعَلِمَ أنَّها لا تُنالُ إلّا بِالمَشَقَّةِ، فَطَلَبَ بِالمَشَقَّةِ أبقاهُما.

يا هِشامُ، إنَّ العُقَلاءَ زَهِدوا فِي الدُّنيا ورَغِبوا فِي الآخِرَةِ؛ لِأَنَّهُم عَلِموا أنَّ الدُّنيا طالِبَةٌ [و] مَطلوبَةٌ وَالآخِرَةَ طالِبَةٌ ومَطلوبَةٌ؛ فَمَن طَلَبَ الآخِرَةَ طَلَبَتهُ الدُّنيا حَتّى يَستَوفِيَ مِنها رِزقَهُ، ومَن طَلَبَ الدُّنيا طَلَبَتهُ الآخِرَةُ فَيَأتيهِ المَوتُ، فَيُفسِدُ عَلَيهِ دُنياهُ وآخِرَتَهُ.

194. امام كاظم عليه السلام ـ از اندرزهاى ايشان به هشام بن حَكَم ـ: اى هشام! خردمند، به دنيا و اهل آن نگريست و دريافت كه دنيا جز با مشقّت، به دست نمى آيد، و به آخرت نگريست و دريافت كه آخرت [نيز] جز با مشقّت به كف نمى آيد. پس با اين مشقّت، آن را كه ماندگارتر است، طلب كرد.

اى هشام! خردمندان به دنيا زهد ورزيدند و به آخرت گراييدند؛ زيرا دريافتند كه هم دنيا طالب و مطلوب است و هم آخرت، طالب و مطلوب است. پس هر كه آخرت را بطلبد، دنيا در طلب او بر مى آيد تا او روزىِ خويش را از دنيا به طور كامل دريافت كند، و هر كه دنيا را بطلبد، آخرت در طلب او بر مى آيد تا مرگ، او را در رسد و دنيا و آخرتش را بر وى تباه سازد.

195. لقمان عليه السلام ـ في وَصِيَّتِهِ لِابنِهِ ـ: اِعلَم يا بُنَيَّ، أن مِن حينِ نَزَلتَ مِن بَطنِ اُمِّكَ استَدبَرتَ الدُّنيا وَاستَقبَلتَ الآخِرَةَ، فَأَصبَحتَ بَينَ دارَينِ: دارٍ تَقرُبُ مِنها ودارٍ تَباعَدُ عَنها، فَلا تَجعَلَنَّ هَمَّكَ إلّا عِمارَةَ دارِكَ الَّتي تَقرُبُ مِنها ويَطولُ مُقامُكَ بِها؛ فَلَها خُلِقتَ وبِالسَّعيِ لَها اُمِرتَ، ثُمَّ أطِعِ اللّهَ بِقَدرِ حاجَتِكَ إلَيهِ، وَاعصِهِ بِقَدرِ صَبرِكَ عَلى عَذابِهِ.

195. لقمان عليه السلام ـ در سفارش به فرزندش ـ: بدان ـ اى فرزندم ـ از همان زمان كه از شكم مادرت افتادى، دنيا به تو پشت كرد و آخرت به تو روى نمود و تو، در ميان دو سراى، قرار گرفتى: سرايى كه به آن نزديك مى شوى و سرايى [ديگر] كه هماره از آن دور مى گردى.

پس زنهار كه همّ و غم خود را جز براى آباد كردن آن سرايت قرار ندهى، كه به آن نزديك مى شوى و در آن، اقامتت به درازا مى كشد؛ زيرا تو براى آن سرا آفريده شده اى و به تلاش براى آن، مأمور گشته اى.

ديگر، آن كه: از خداوند، به اندازه اى كه به او نياز دارى، اطاعت كن و به اندازه اى كه تحمّل عذابش را دارى، از او نافرمانى كن.

4 / 2: بَرَكاتُ عِمارَةِ الآخِرَةِ

4 / 2: بركات آباد كردن آخرت

الكتاب

«مَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الْاخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِى حَرْثِهِ وَ مَن كَانَ يُرِيدُ حَرْثَ الدُّنْيَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَ مَا لَهُ فِى الْاخِرَةِ مِن نَّصِيبٍ ».

«كسى كه كِشت آخرت را بخواهد، براى وى بر كِشته اش مى افزاييم، و كسى كه كِشت اين دنيا را بخواهد، به او از آن مى دهيم، و[لى] در آخرت، براى او نصيبى نيست».

الحديث

196. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: مَن أصلَحَ أمرَ آخِرَتِهِ أصلَحَ اللّهُ لَهُ أمرَ دُنياهُ.

196. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس كار آخرتش را درست كند، خداوند عز و جل كار دنيايش را براى او درست مى نمايد.

197. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ اللّهَ يُعطِي الدُّنيا عَلى نِيَّةِ الآخِرَةِ، وأبى أن يُعطِيَ الآخِرَةَ عَلى نِيَّةِ الدُّنيا.

197. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خداوند، دنيا را با انگيزه آخرت مى دهد و امتناع دارد كه آخرت را با انگيزه دنيا بدهد.

198. عنه صلى الله عليه و آله: ثَلاثَةٌ مَن كُنَّ فيهِ يَستَكمِلُ إيمانَهُ: رَجُلٌ لا يَخافُ فِي اللّهِ لَومَةَ لائِمٍ، ولا يُرائي بِشَيءٍ مِن عَمَلِهِ، وإذا عَرَضَ عَلَيهِ أمرانِ أحدُهُما لِلدُّنيا وَالآخَرُ لِلآخِرَةِ، اختارَ أمرَ الآخِرَةِ عَلَى الدُّنيا.

198. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: سه چيز است كه هر كس آنها را دارا باشد، ايمانش را كامل گردانيده است، اين كه: در راه خدا از سرزنش هيچ سرزنشگرى نهراسد، و در هيچ كارش ريا نكند، و هر گاه دو كار برايش پيش آيد كه يكى براى دنيا و ديگرى براى آخرت است، كار آخرت را بر دنيا برگزيند.

199. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ العَبدَ المُؤمِنَ إذا كانَ فِي انقِطاعٍ مِنَ الدُّنيا وإقبالٍ مِنَ الآخِرَةِ نَزَلَ إلَيهِ مَلائِكَةٌ مِنَ السَّماءِ، بيضُ الوُجوهِ كَأَنَّ وُجوهَهُمُ الشَّمسُ، مَعَهُم كَفَنٌ مِن أكفانِ الجَنَّةِ، وحُنوطٌ مِن حُنوطِ الجَنَّةِ، حَتّى يَجلِسوا مِنهُ مَدَّ البَصَرِ، ثُمَّ يَجيءُ مَلَكُ المَوتِ حَتّى يَجلِسَ عِندَ رَأسِهِ، فَيَقولَ: أيَّتُهَا النَّفسُ الطَّيِّبَةُ، اُخرُجي إلى مَغفِرَةٍ مِنَ اللّهِ ورِضوانٍ.

199. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بنده مؤمن، هر گاه در حال جدا شدن از دنيا و روى آوردن به آخرت باشد، فرشتگانى سپيدروى، چنان كه گويى چهره هايشان آفتاب درخشان است، از آسمان با كفنى از كفن هاى بهشت و حُنوطى از حنوط هاى بهشت نزد او فرود مى آيند و در فاصله يك چشم رس، نزدش مى نشينند. آن گاه ملك الموت مى آيد و كنار سر او مى نشيند و مى گويد: «اى نفْس پاك! به سوى آمرزش و رضوان خداوند، بيرون شو».

200. عنه صلى الله عليه و آله: الدُّنيا طالِبَةٌ ومَطلوبَةٌ، وَالآخِرَةُ طالِبَةٌ ومَطلوبَةٌ؛ فَمَن طَلَبَ الآخِرَةَ طَلَبَتهُ الدُّنيا حَتّى يَستوفِيَ مِنها رِزقَهُ، ومَن طَلَبَ الدُّنيا طَلَبَتهُ الآخِرَةُ حَتّى يَأتِيَهُ المَوتُ فَيَأخُذَهُ بَغتَةً.

200. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: دنيا طالب است و مطلوب، و آخرت [نيز] طالب است و مطلوب. پس هر كس آخرت را طلب كند، دنيا در طلب او بر مى آيد تا او روزى اش را از آن به تمام و كمال دريافت كند؛ و هر كس دنيا را طلب كند، آخرت در طلب او بر مى آيد تا مرگ به سراغش آيد و ناگهان او را بگيرد.

201. عنه صلى الله عليه و آله: ألا إنَّ الدُّنيا وَالآخِرَةَ طالِبَتانِ ومَطلوبَتانِ؛ فَطالِبُ الآخِرَةِ تَطلُبُهُ الدُّنيا حَتّى يَستَكمِلَ رِزقَهُ، وطالِبُ الدُّنيا تَطلُبُهُ الآخِرَةُ حَتّى يَأخُذَ المَوتُ بِعُنُقِهِ.

201. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: آگاه باشيد كه دنيا و آخرت، هر دو، طالب اند و مطلوب. دنيا، طالب آخرت را طلب مى كند تا اين كه او روزىِ خويش را به تمام و كمال دريافت نمايد؛ و [نيز] آخرت، در طلب طالب دنياست تا اين كه مرگ، گردن او را بگيرد.

202. عنه صلى الله عليه و آله: ما تَرَكَ عَبدٌ للّهِِ أمرا لا يَترُكُهُ إلّا للّهِِ تَعالى، إلّا عَوَّضَهُ اللّهُ مِنهُ ما هُوَ خَيرٌ لَهُ مِنهُ في دينِهِ ودُنياهُ.

202. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هيچ بنده اى به خاطر خدا كارى [حرام و ناپسند] را ترك نكرد، مگر آن كه خداوند، چيزى را كه براى دين و دنياى او بهتر از آن است، به او عوض داد.

203. الإمام عليّ عليه السلام: لا يَترُكُ النّاسُ شَيئا مِن دُنياهُم لِاءِصلاحِ آخِرَتِهِم إلّا عَوَّضَهُمُ اللّهُ سُبحانَهُ خَيرا مِنهُ.

203. امام على عليه السلام: مردم، چيزى از دنيايشان را براى اصلاح آخـرتشان فرو نگذاشتند، مگر آن كه خداوند سبحان، بهتر از آن چيز را عوضشان داد.

204. عنه عليه السلام: ألا وإنَّهُ لا يَضُرُّكُم تَضييعُ شَيءٍ مِن دُنياكُم بَعدَ حِفظِكُم قائِمَةَ دينِكُم، ألا وإنَّهُ لا يَنفَعُكُم بَعدَ تَضييعِ دينِكُم شَيءٌ حافَظتُم عَليهِ مِن أمرِ دُنياكُم.

204. امام على عليه السلام: بدانيد كه با وجود حفظ بنيان دينتان، هر چه از دنيايتان از دست بدهيد، زيانى به شما نمى زند. بدانيد كه در صورت ضايع كردن دينتان، هر آنچه از دنيايتان حفظ كنيد، سودى به شما نمى رساند.

205. عنه عليه السلام: ألا وإنَّهُ لا يضُرُّكُم تَواضُعُ شَيءٍ مِن دُنياكُم بَعدَ حِفظِكُم وَصِيَّةَ اللّهِ وَالتَّقوى، ولا يَنفَعُكُم شَيءٌ حافَظتُم عَليهِ مِن أمرِ دُنياكُم بَعدَ تَضييعِ ما اُمِرتُم بِهِ مِنَ التَّقوى.

205. امام على عليه السلام: بدانيد كه با وجود پايبندى تان به سفارش خداوند و تقوا، فرو نهادن چيزى از دنيايتان، به شما زيانى نمى زند؛ و در صورت فرو نهادن تقوا كه بدان فرمان داده شده ايد، آنچه از امور دنيايتان حفظ كنيد، به شما سودى نمى رساند.

206. سعد السعود نقلاً عن الزَّبورِ: بَني آدَمَ رِهانَ المَوتِ! اِعمَلوا لِاخِرَتِكُم وَاشتَروها بِالدُّنيا، ولا تَكونوا كَقَومٍ أخَذوها لَهوا ولَعِبا، وَاعلَموا أنَّ مَن قارَضَني نَمَت بِضاعَتُهُ وتَوَفَّرَ رِبحُها، ومَن قارَضَ الشَّيطانَ [قُرِنَ] مَعَهُ.

206. سعد السعود ـ به نقل از زَبور ـ: فرزندان آدم! اى گروگان هاى مرگ! براى آخرتتان كار كنيد و آن را با دنيا بخريد، و چونان مردمانى نباشيد كه دنيا را وسيله سرگرمى و بازيچه گرفتند.

بدانيد كه هر كس به من قرض دهد، كالايش (سرمايه اش) رشد مى كند و سود آن فراوان مى شود؛ و هر كس به شيطان قرض دهد، با او قرين مى گردد.

207. الإمام عليّ عليه السلام: عَلَيكَ بِالآخِرَةِ تَأتِكَ الدُّنيا صاغِرَةً.

207. امام على عليه السلام: به آخرت چنگ در زن، دنيا خود، زبونانه نزد تو مى آيد.

208. عنه عليه السلام: طالِبُ الآخِرَةِ يُدرِكُ مِنها أمَلَهُ، ويَأتيهِ مِنَ الدُّنيا ما قُدِّرَ لَهُ.

208. امام على عليه السلام: طالب آخرت، به آرزوى خود از آن مى رسد و از دنيا هم آنچه برايش مقدّر شده، به او مى رسد.

209. عنه عليه السلام: إنَّكَ إن عَمِلتَ لِلآخِرَةِ فازَ قِدحُكَ .

209. امام على عليه السلام: تو اگر براى آخرت كار كنى، به نصيبت دست مى يابى.

210. عنه عليه السلام: من عَمِلَ لِلمَعادِ ظَفِرَ بِالسَّدادِ.

210. امام على عليه السلام: هر كه براى مَعاد كار كرد، به راه درست دست يافت.

211. عنه عليه السلام: مَن أصلَحَ المَعادَ ظَفِرَ بِالسَّدادِ.

211. امام على عليه السلام: هر كه مَعاد را آباد كرد، به راه درست دست يافت.

212. عنه عليه السلام: أربَحُ النّاسِ مَنِ اشتَرى بِالدُّنيا الآخِرَةَ.

212. امام على عليه السلام: سود كننده ترينِ مردم، كسى است كه آخرت را به دنيا خريد.

213. عنه عليه السلام: الرّابِحُ مَن باعَ العاجِلَةَ بِالآجِلَةِ.

213. امام على عليه السلام: سود بَرنده، كسى است كه اين جهان را با آن جهان، سودا كرد.

راجع: ص 392 (الآخرة / الفصل الثاني / آثار الإهتمام بالآخرة)

وص 420 (الفصل الثالث / آثار ذكر الآخرة).

ر. ك: ص 393 (آخرت / فصل دوم / آثار اهمّيت دادن به آخرت)

و ص 421 (فصل سوم / آثار ياد كردن آخرت).

4 / 3: ما يَعمُرُ الآخِرَةَ

4 / 3: آنچه آخرت را آباد مى كند

214. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: لِكُلِّ خَرابٍ عِمارَةٌ، وعِمارَةُ الآخِرَةِ العَقلُ.

214. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر خرابى را آباد كننده اى است و آباد كننده آخرت، عقل است.

215. عنه صلى الله عليه و آله: مَن أرادَ الآخِرَةَ فَليَدَع زينَةَ الحَياةِ الدُّنيا.

215. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كس آخرت را مى خواهد، بايد زيور زندگى دنيا را رها كند.

216. عنه صلى الله عليه و آله: اللّهُمَّ أعِنّي عَلى ديني بِدُنيا، وعَلى آخِرَتي بَتَقوى.

216. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بار خدايا! مرا با دنيا به دينم، و با تقوا به آخرتم، كمك كن.

217. عنه صلى الله عليه و آله: مَن يَشتَهي كَرامَةَ الآخِرَةِ، يَدَع زينَةَ الدُّنيا.

217. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: كسى كه كرامت آخرت را مى خواهد، زر و زيور دنيا را رها مى كند.

218. عنه صلى الله عليه و آله: لا تَنالونَ الآخِرَةَ إلّا بِتَركِكُمُ الدُّنيا وَالتَّعَرّي مِنها، اُوصيكُم أن تُحِبّوا ما أحَبَّ اللّهُ و تُبغِضوا ما أبغَضَ اللّهُ.

218. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: به آخرت دست نمى يابيد، مگر با رها كردن [علاقه مندى تان به] دنيا و برهنه شدن از آن. به شما سفارش مى كنم كه دوست بداريد آنچه را خدا دوست مى دارد و دشمن بداريد آنچه را خدا دشمن مى دارد.

219. عنه صلى الله عليه و آله: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبدا أغلَقَ عَلَيهِ اُمورَ الدُّنيا، وفَتَحَ لَهُ اُمورَ الآخِرَةِ.

219. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خداوند، هر گاه بنده اى را دوست بدارد، امور دنيا را بر او مى بندد و امور آخرت را بر او مى گشايد.

220. الإمام عليّ عليه السلام: لا يُدرِكُ أحَدٌ رِفعَةَ الآخِرَةِ إلّا بِإِخلاصِ العَمَلِ، وتَقصيرِ الأَمَلِ، ولُزومِ التَّقوى.

220. امام على عليه السلام: هيچ كس به جايگاه رفيع آخرت نمى رسد، مگر با اخلاص در عمل، كوتاه كردن آرزو و در پيش گرفتن تقوا.

221. عنه عليه السلام: مَن عَمَرَ دارَ إقامَتِهِ فَهُوَ العاقِلُ.

221. امام على عليه السلام: كسى كه سراى اقامتش را آباد كند، خردمند است.

222. عنه عليه السلام: العاقِلُ مَن غَلَبَ هَواهُ ولَم يَبِع آخِرَتَهُ بِدُنياهُ.

222. امام على عليه السلام: خردمند، كسى است كه بر هوس خويش چيره شود و آخرتش را به دنيايش نفروشد.

223. عنه عليه السلام: العاقِلُ مَن هَجَرَ شَهوَتَهُ وباعَ دُنياهُ بِآخِرَتِهِ.

223. امام على عليه السلام: خردمند، كسى است كه از شهوتش دورى كند و دنيايش را به آخرتش بفروشد.

224. عنه عليه السلام: مَن لَم يُؤثِرِ الآخِرَةَ عَلَى الدُّنيا فَلا عَقلَ لَهُ.

224. امام على عليه السلام: كسى كه آخرت را بر دنيا ترجيح ندهد، از خِرَد، بى بهره است.

225. عنه عليه السلام: مَن أحَبَّ فَوزَ الآخِرَةِ فَعَلَيهِ بِالتَّقوى.

225. امام على عليه السلام: هر كس رسـتگارى آخـرت را دوسـت دارد، بـايد تقوا پيشه كند.

226. عنه عليه السلام: مَن سَعى لِدارِ إقامَتِهِ، خَلُصَ عَمَلُهُ وكَثُرَ وَجَلُهُ.

226. امام على عليه السلام: كسى كه براى سراى اقامتش بكوشد، عملش خالص مى گردد و بيمش فزونى مى گيرد.

227. عنه عليه السلام: مَن سَلِمَ مِنَ المَعاصي عَمَلُهُ، بَلَغَ مِنَ الآخِرَةِ أمَلَهُ.

227. امام على عليه السلام: هر كس اعمالش از معصيت به سلامت مانَد، به آرزويش از آخرت، دست مى يابد.

228. عنه عليه السلام: أسعَدُ النّاسِ بِالدُّنيا التّارِكُ لَها، وأسعَدُهُم بِالآخِرَةِ العامِلُ لَها.

228. امام على عليه السلام: كام رواترينِ مردم از دنيا، كسى است كه آن را رها مى كند؛ و كام رواترينِ مردم از آخرت، كسى است كه براى آن، كار مى كند.

229. عنه عليه السلام: إن رَغِبتُم فِي الفَوزِ وكَرامَةِ الآخِرَةِ، فَخُذوا مِنَ الفَناءِ لِلبَقاءِ.

229. امام على عليه السلام: اگر خواهان رستگارى و عزّتمندىِ آخرت هستيد، از اين سراى فانى، براى سراى باقى [، توشه] برگيريد.

230. عنه عليه السلام: عَوِّد نَفسَكَ فِعلَ المَكارِمِ وتَحَمُّلَ أعباءِ المَغارِمِ؛ تَشرُف نَفسُكَ، وتُعمَر آخِرَتُكَ، ويَكثُر حامِدوكَ.

230. امام على عليه السلام: خود را به پايبندى به ارزش هاى اخلاقى و به دوش كشيدن بار غرامت ها و بدهى ها[ى ديگران و پرداختن از طرف آنها] عادت بده تا جانت شريف گردد و آخرتت آباد شود و ستايندگانت فزونى گيرند.

231. عنه عليه السلام: أوفَرُ النّاسِ حَظّا مِنَ الآخِرَةِ، أقَلُّهُم حَظّا مِنَ الدُّنيا.

231. امام على عليه السلام: پربهره ترينِ مردم از آخرت، آنان اند كه از دنيا كم بهره تر باشند.

232. عنه عليه السلام: حَصِّلُوا الآخِرَةَ بِتَركِ الدُّنيا، ولا تُحَصِّلوا بِتَركِ الدّينِ الدُّنيا.

232. امام على عليه السلام: با ترك [علاقه مندى به] دنيا، آخرت را تحصيل كنيد و با ترك دين، دنيا را تحصيل نكنيد.

233. عنه عليه السلام: مَن رَغِبَ في نَعيمِ الآخِرَةِ قَنَعَ بِيَسيرِ الدُّنيا.

233. امام على عليه السلام: كسى كه به نعمت هاى آخرت راغب باشد، به اندكِ دنيا قناعت مى ورزد.

234. عنه عليه السلام: مَن أيقَنَ بِالآخِرَةِ سَلا عَنِ الدُّنيا.

234. امام على عليه السلام: كسى كه به آخرت يقين داشته باشد، دنيا را فراموش مى كند.

235. عنه عليه السلام: مَن أيقَنَ بِالآخِرَةِ أعرَضَ عَنِ الدُّنيا.

235. امام على عليه السلام: كسى كه به آخرت يقين داشته باشد، از دنيا روى مى گرداند.

236. عنه عليه السلام: ذِلَّ في نَفسِكَ وعِزَّ في دينِكَ، وصُن آخِرَتَكَ وَابذُل دُنياكَ.

236. امام على عليه السلام: در نَفْسَت خوار و در دينَت عزيز باش و آخرتت را حفظ كن و دنيايت را ببخش.

237. عنه عليه السلام: كَيفَ يَعمَلُ لِلآخِرَةِ المَشغولُ بِالدُّنيا؟!

237. امام على عليه السلام: كسى كه سرگرم دنياست، چگونه براى آخرت كار كند؟!

238. عنه عليه السلام: صَلاحُ الآخِرَةِ رَفضُ الدُّنيا.

238. امام على عليه السلام: ساختن (آباد كردن) آخرت، در گرو رها كردن دنياست.

239. عنه عليه السلام: لا يُدرِكُ أحَدٌ ما يُريدُ مِنَ الآخِرَةِ إلّا بِتَركِ ما يَشتَهي مِنَ الدُّنيا.

239. امام على عليه السلام: هيچ كس به آنچه از آخرت مى خواهد، نمى رسد، مگر با رها كردن آنچه از دنيا مى خواهد.

240. عنه عليه السلام: مَن أحَبَّ الدّارَ الباقِيَةَ، لَهِيَ عَنِ اللَّذّاتِ.

240. امام على عليه السلام: هر كه سراى ماندگار را دوست دارد، از لذّت ها روى مى گرداند.

241. إرشاد القلوب عن سويد بن غفلة: دَخَلتُ عَلى أميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام بَعدَما بويِعَ بِالخِلافَةِ، وهُوَ جالِسٌ عَلى حَصيرٍ صَغيرٍ لَيسَ فِي البَيتِ غَيرُهُ، فَقُلتُ: يا أميرَ المُؤمِنينَ، بِيَدِكَ بَيتُ المالِ ولَستُ أرى فِي بَيتِكَ شَيئا مِمّا يَحتاجُ إلَيهِ البَيتُ!

فَقالَ: يَابنَ غَفلَةَ، إنَّ اللَّبيبَ لايَتَأثَّثُ في دارِ النُّقلَةِ، ولَنا دارٌ قَد نَقَلنا إلَيها خَيرَ مَتاعِنا، وإنّا عَن قَليلٍ إلَيها صائِرونَ.

241. إرشاد القلوبـ به نقل از سويد بن غفله ـ: پس از آن كه با امير مؤمنان عليه السلام بيعت خلافت شد، بر ايشان وارد شدم. بر بورياى كوچكى نشسته بود و جز آن، چيزى در اتاق نبود. گفتم: اى امير مؤمنان! بيت المال در اختيار شماست و من در اتاق شما از آنچه يك اتاق به آن نياز دارد، چيزى نمى بينم!

فرمود: «اى پسر غفله! خردمند، براى سرايى كه بايد از آن منتقل شود، اثاثْ تهيّه نمى كند. ما را سرايى است كه بهترين كالاى خويش را بدان جا انتقال داده ايم و خود نيز به زودى ره سپار آن خواهيم شد».

242. الإمام الكاظم عليه السلام ـ لِـهِشامِ بنِ الحَكَمِ ـ: يا هِشامُ، إنَّ المَسيحَ عليه السلام قالَ لِلحَوارِيّينَ: ... يا عَبيدَ الدُّنيا، بِحَقٍّ أقولُ لَكُم: لا تُدرِكونَ شَرَفَ الآخِرَةِ إلّا بِتَركِ ما تُحِبّونَ، فَلا تُنظِروا بِالتَّوبَةِ غَدا؛ فَإِنَّ دونَ غَدٍ يَوما ولَيلَةً و قَضاءَ اللّهِ فيهِما يَغدو و يَروحُ.

242. امام كاظم عليه السلام ـ خطاب به هشام بن حَكَم ـ: اى هشام! مسيح عليه السلام به حواريان فرمود: «... اى بندگان دنيا! حقيقتى را به شما بگويم: به شرافت آخرت نمى رسيد، مگر با وا نهادن آنچه دوست مى داريد. پس، كار توبه را به فردا ميفكنيد؛ زيرا قبل از فردا[ىِ قيامت]، روز و شبى است و قضاى (حُكم) خداوند در آن روز و شب، آمد و شد مى كند».

243. عيسى عليه السلام: مِن خُبثِ الدُّنيا أنَّ اللّهَ عُصِيَ فيها، وأنَّ الآخِرَةَ لا تُنالُ إلّا بِتَركِها.

243. عيسى عليه السلام: از پليدى دنيا، اين است كه خداوند در آن معصيت مى شود، و آخرت به دست نمى آيد، مگر با ترك دنيا.

244. عنه عليه السلام ـ مِن مَواعِظِهِ فِي الإِنجيلِ وغَيرِهِ ـ: بِحَقٍّ أقولُ لَكُم يا عَبيدَ الدُّنيا، كَيفَ يُدرِكُ الآخِرَةَ مَن لا تَنقُصُ شَهوَتُهُ مِنَ الدُّنيا ولا تَنقَطِعُ مِنها رَغبَتُهُ؟

244. عيسى عليه السلام ـ از اندرزهايش در انجيل و جز آن ـ: حقيقتى را به شما بگويم: اى بندگان دنيا! كسى كه دنياخواهىِ او كم نمى شود و رشته رغبتش به دنيا قطع نمى گردد، چگونه به آخرت دست يابد؟!

4 / 4: ما يُخَرِّبُ الآخِرَةَ

4 / 4: آنچه آخرت را ويران مى كند

الكتاب

«فَأَمَّا مَن طَغَى * وَ ءَاثَرَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا * فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِىَ الْمَأْوَى ».

«امّا هر كه طغيان كرد و زندگى دنيوى را برگزيد، پس جايگاه او همان آتش است».

«وَ يَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُواْ عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِى حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا وَ اسْتَمْتَعْتُم بِهَا فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِى الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ بِمَا كُنتُمْ تَفْسُقُونَ ».

«و روزى كه آنانى كه كفر ورزيده اند، بر آتش عرضه مى شوند، [به آنان مى گويند:] نعمت هاى پاكيزه خود را در زندگى دنيايتان صرف كرديد و از آنها برخوردار شديد. پس امروز به سزاى آن كه در زمين، به ناحق سركشى مى نموديد و به سبب اين كه نافرمانى مى كرديد، به عذاب خفّت آور، كيفر داده مى شويد».

«مَن كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَ زِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَ هُمْ فِيهَا لَا يُبْخَسُونَ * أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِى الْاخِرَةِ إِلَّا النَّارُ وَ حَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِيهَا وَ بَاطِلٌ مَّا كَانُواْ يَعْمَلُونَ ».

«كسانى كه زندگى دنيا و زيور آن را بخواهند، [جزاى] كارهايشان را در آن به طور كامل به آنها مى دهيم و به آنان در آن جا كم داده نخواهد شد. اينان، كسانى هستند كه در آخرت، جز آتش برايشان نخواهد بود و آنچه در آن جا (دنيا) كرده اند، به هدر رفته و آنچه انجام مى داده اند، باطل گرديده است».

الحديث

245. رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ في وَصاياهُ لِابنِ مَسعودٍ ـ: يَابنَ مَسعودٍ... اِتَّقِ اللّهَ فِي السِّرِّ وَالعَلانِيَةِ... فَإِنَّ اللّهَ تَعالى يَقولُ: «وَ لِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ » . ولا تُؤثِرَنَّ الحَياةَ الدُّنيا عَلَى الآخِرَةِ بِاللَّذّاتِ وَالشَّهَواتِ؛ فَإِنَّهُ تَعالى يَقولُ في كِتابِهِ: «فَأَمَّا مَن طَغَى * وَ ءَاثَرَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا * فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِىَ الْمَأْوَى» يَعنِي الدُّنيا المَلعونَةَ، وَالمَلعونَ ما فيها إلّا ما كانَ للّهِِ.

245. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در سفارش هايش به ابن مسعود ـ: اى پسر مسعود!... در نهان و آشكار از خدا بترس...؛ زيرا خداى متعال مى فرمايد: «و براى كسى كه از مقام پروردگارش بترسد، دو بهشت است» و با در پيش گرفتن لذّات و شهوات، زندگى دنيا را بر آخرت بر مگزين؛ زيرا خداى متعال در كتابش مى فرمايد: «و امّا هر كه طغيان كرد و زندگى دنيوى را برگزيد، پس جايگاه او، همان آتش است». مقصود، دنياى لعنت شده است. هر آنچه در دنياست، لعنت شده است، مگر آنچه براى خدا باشد.

246. عنه صلى الله عليه و آلهـ لعليٍّ عليه السلام ـ: يا عَلِيُّ، مَن عَرَضَت لَهُ دُنياهُ وآخِرَتُهُ فَاختارَ الآخِرَةَ وتَرَكَ الدُّنيا فَلَهُ الجَنَّةُ، ومَن أخَذَ الدُّنيا استِخفافا بِآخِرَتِهِ فَلَهُ النّارُ.

246. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ خطاب به على عليه السلام ـ: اى على! هر كس دنيا و آخرت برايش پيش آيد (بر سر دو راهىِ دنيا و آخرت قرار گيرد) و آخرت را برگزيند و دنيا را وا نهد، بهشت، از آنِ اوست؛ و هر كس، از روى سبك شمردن آخرتش، دنيا را برگيرد، آتش، از آنِ اوست.

247. عنه صلى الله عليه و آله: ألا ومَن عَرَضَت لَهُ دُنيا وآخِرَةٌ فَاختارَ الدُّنيا عَلَى الآخِرَةِ لَقِيَ اللّهَ يَومَ القِيامَةِ ولَيسَت لَهُ حَسَنَةٌ يَتَّقي بِهَا النّارَ، ومَنِ اختارَ الآخِرَةَ عَلَى الدُّنيا وتَرَكَ الدُّنيا رَضِيَ اللّهُ عَنهُ وغَفَرَ لَهُ مَساوِئَ عَمَلِهِ.

247. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بدانيد كه هر كس، امرى دنيوى و اخروى برايش پيش آيد و او دنيا را بر آخرت برگزيند، روز قيامت در حالى خداوند را ملاقات مى كند كه براى وى حسنه اى نيست كه به واسطه آن، خود را از آتش نگه بدارد؛ و هر كس آخرت را بر دنيا برگزيند و دنيا را وا گذارَد، خداوند از او خشنود مى گردد و اعمال بدش را مى آمرزد.

248. الإمام عليّ عليه السلام: زِيادَةُ الدُّنيا تُفسِدُ الآخِرَةَ.

248. امام على عليه السلام: فزونى دنيا، آخرت را تباه مى كند.

249. عنه عليه السلام: مَن رَضِيَ بِالدُّنيا فاتَتهُ الآخِرَةُ.

249. امام على عليه السلام: كسى كه به دنيا رضايت بدهد، آخرت از دستش مى رود.

250. عنه عليه السلام: ما ظَفِرَ بِالآخِرَةِ مَن كانَتِ الدُّنيا مَطلَبَهُ.

250. امام على عليه السلام: كسى كه دنيا مقصود او باشد، به آخرت دست نمى يابد.

251. عنه عليه السلام: ما زادَ فِي الدُّنيا نَقَصَ فِي الآخِرَةِ.

251. امام على عليه السلام: آنچه بر دنيا بيفزايد، از آخرت مى كاهد.

252. عنه عليه السلام: حَلاوَةُ الدُّنيا توجِبُ مَرارَةَ الآخِرَةِ وسوءَ العُقبى.

252. امام على عليه السلام: شيرينى دنيا، موجب تلخى آخرت و بدىِ عاقبت مى شود.

253. عنه عليه السلام: إنَّ مَن كانَتِ العاجِلَةُ أملَكَ بِهِ مِنَ الآجِلَةِ واُمورُ الدّنيا أغلَبَ عَلَيهِ مِن اُمورِ الآخِرَةِ، فَقَد باعَ الباقِيَ بِالفاني وتَعَوَّضَ البائِدَ عَنِ الخالِدِ، وأهلَكَ نَفسَهُ ورَضِيَ لَها بِالحائِلِ الزّائِلِ، ونَكَبَ بِها عَن نَهجِ السَّبيلِ.

253. امام على عليه السلام: كسى كه اين جهان، بيشتر مالك او باشد تا آن جهان، و امور دنيا بر او چيره تر باشد تا امور آخرت، هر آينه پايدار را به ناپايدار فروخته و جاويدان را با نيست شونده عوض كرده و خويشتن را به هلاكت در افكنده و به دگرگون شونده از ميان رونده، رضايت داده و از راه روشن، به در گشته است.

254. عنه عليه السلام: مَن عَبَدَ الدُّنيا وآثَرَها عَلَى الآخِرَةِ استَوخَمَ العاقِبَةَ.

254. امام على عليه السلام: هر كس بنده دنيا شود و آن را بر آخرت برگزيند، عاقبت [و مَعاد خويش] را ناگوار كرده است.

255. الإمام زين العابدين عليه السلام: ما آثَرَ قَومٌ قَطُّ الدُّنيا عَلَى الآخِرَةِ، إلّا ساءَ مُنقَلَبُهُم وساءَ مَصيرُهُم.

255. امام زين العابدين عليه السلام: هرگز مردمى دنيا را بر آخرت ترجيح ندادند، مگر آن كه بازگشتگاه و عاقبتشان بد شد.

الفصل الخامس: تجارة الآخرة

فصل پنجم: سوداى آخرت

5 / 1: الحَثُّ عَلى تِجارَةِ الآخِرَةِ

5 / 1: تشويق به سوداى آخرت

الكتاب

«إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَ أَقَامُواْ الصَّلَاةَ وَ أَنفَقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ ».

«كسانى كه كتاب خدا را مى خوانند و نماز را بر پا مى دارند و از آنچه روزى شان كرده ايم، پنهانى و آشكارا انفاق مى كنند، به سودايى اميد بسته اند كه هرگز كساد نمى شود».

«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ».

«همانا خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به [بهاى] اين كه بهشت براى آنان باشد، خريده است».

«وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ ».

«و از ميان مردم، كسى است كه جان خود را براى طلب خشنودى خدا مى فروشد، و خدا به بندگان، مهربان است».

«فَلْيُقَاتِلْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يَشْرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالْاخِرَةِ وَمَن يُقَاتِلْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ فَيُقْتَلْ أَوْ يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا ».

«پس بايد كسانى كه زندگى دنيا را به آخرت سودا مى كنند، در راه خدا بجنگند، و هر كس در راه خدا بجنگد و كشته يا پيروز شود، به زودى، مُزدى بزرگ به او خواهيم داد».

«رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَ لَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقَامِ الصَّلَاةِ وَ إِيتَاءِ الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ ».

«مردانى كه نه تجارت و نه داد و ستدى، آنان را از ياد خدا و بر پا داشتن نماز و دادن زكات، غافل نمى سازد و از روزى كه در آن، دل ها و ديده ها دگرگون مى شود، مى هراسند».

الحديث

256. رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ في مَوعِظَتِهِ لِابنِ مَسعودٍ ـ: يَابنَ مَسعودٍ، وَالَّذي بَعَثَني بِالحَقِّ نَبِيّا، إنَّ مَن يَدَعِ الدُّنيا ويُقبِل عَلى تِجارَةِ الآخِرَةِ، فَإِنَّ اللّهَ تَعالى يَتَّجِرُ لَهُ مِن وَراءِ تِجارَتِهِ ويُربِحُ اللّهُ تِجارَتَهُ، يَقولُ اللّهُ تَعالى: «رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَ لَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقَامِ الصَّلَاةِ وَ إِيتَاءِ الزَّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ».

256. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ در اندرز ايشان به ابن مسعود ـ: اى پسر مسعود! سوگند به آن كه مرا به حق به پيامبرى برگزيد، كسى كه دنيا را وا نهد و به سوداى آخرت روى آورد، خداوند متعال از پس سوداگرى اش، براى او تجارت مى كند و سوداگرى اش را سودآور مى گرداند. خداى متعال مى فرمايد: «مردانى كه نه تجارتى و نه داد و ستدى، آنان را از ياد خدا و بر پا داشتن نماز و دادن زكات، غافل نمى سازد و از روزى كه در آن، دل ها و ديده ها دگرگون مى شود، مى هراسند».

257. سعد السعود نقلاً عن الزَّبور: يا داوُدُ، مَن تاجَرَني فَهُوَ أربَحُ المَتاجِرِ.

257. سعد السعود ـ به نقل از زَبور ـ: اى داوود! كسى كه با من سودا كند، سوداى او سودآورترينِ تجارت هاست.

258. المعجم الكبير عن معاذ بن جبل: سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَقولُ: يا أيُّهَا النّاسُ، اِتَّخِذوا تَقوَى اللّهِ تِجارَةً يَأتِكُمُ

الرِّزقُ بِلا بِضاعَةٍ ولا تِجارَةٍ، ثُمَّ قَرَأَ: «وَ مَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا * وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ » .

258. المعجم الكبيرـ به نقل از معاذ بن جبل ـ: از پيامبر خدا شنيدم كه مى فرمايد: «هان، اى مردم! پروامندى از خدا را تجارت بگيريد تا بى هيچ كالا و تجارتى، به شما روزى برسد». ايشان سپس اين آيه را خواند: «و هر كس از خدا پروا كند، خدا براى او برون شُدى قرار مى دهد و از جايى كه گمان نمى برد، روزى اش مى دهد».

259. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: قالَ اللّهُ تَعالى: وعِزَّتي وجَلالي وعَظَمَتي وقُدرَتي وعَلائي وَارتِفاعِ مَكاني، لايُؤثِرُ عَبدٌ هَوايَ عَلى هَواهُ إلّا جَعَلتُ غِناهُ في نَفسِهِ، وكَفَيتُهُ هَمَّهُ، وكَفَفتُ عَلَيهِ ضَيعَتَهُ، وضَمَّنتُ السَّماواتِ وَالأَرضَ رِزقَهُ، وكُنتُ لَهُ مِن وَراءِ تِجارَةِ كُلِّ تاجِرٍ.

259. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: خداى متعال مى فرمايد: «به عزّت و جلالم و عظمت و قدرتم و بلندى و رفعت مقامم سوگند، هيچ بنده اى دلخواه مرا بر دلخواه خودش ترجيح نمى دهد، مگر آن كه جانش را بى نياز مى گردانم و خواستش را بر مى آورم و مَعاش او را سامان مى بخشم و آسمان ها و زمين را ضامن روزىِ او مى گردانم و از پس تجارت هر تاجرى، هواى او را دارم».

260. عنه صلى الله عليه و آله: منَ خافَ أدلَجَ ، ومَن أدلَجَ بَلَغَ المَنزِلَ، ألا إنَّ سِلعَةَ اللّهِ غالِيَةٌ، ألا إنَّ سِلعَةَ اللّهِ الجَنَّةُ.

260. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: آن كه ترسيد، سرِ شب راه پيمود و آن كه سرِ شب راه پيمود، به منزل رسيد. بدانيد كه كالاى خدا گران است. بدانيد كه كالاى خدا بهشت است.

261. عنه صلى الله عليه و آله: مَن أحَبَّ دُنياهُ أضَرَّ بِآخِرَتِهِ، ومَن أحَبَّ آخِرَتَهُ أضَرَّ بِدُنياهُ، فَآثِروا ما يَبقى عَلى ما يَفنى.

261. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: هر كه دنيا را دوست داشت، به آخرتش زيان زد، و هر كه آخرتش را دوست داشت، به دنيايش زيان زد. پس آنچه را كه ماندنى است، بر آنچه فانى است، برگزينيد.

262. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ في طَلَبِ الدُّنيا إضرارا بِالآخِرَةِ، وفي طَلَبِ الآخِرَةِ إضرارا بِالدُّنيا، فَأَضِرّوا بِالدُّنيا فَإِنَّها أولى بِالإِضرارِ.

262. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: در دنياطلبى، زيان هايى براى آخرت است و در آخرت طلبى، زيان هايى براى دنياست. پس به دنيا زيان بزنيد كه آن به زيان زدن، سزاوارتر است.

263. الإمام عليّ عليه السلام: مَن تاجَرَ اللّهَ رَبِحَ.

263. امام على عليه السلام: آن كه با خدا سودا كرد، سود بُرد.

264. عنه عليه السلام: تاجِرِ اللّهَ تَربَح.

264. امام على عليه السلام: با خدا سودا كن تا سود برى.

265. عنه عليه السلام ـ في وَصفِ المُتَّقينَ ـ: صَبَروا أيّاما قَصيرَةً أعقَبَتهُم راحَةً طَويلَةً، تِجارَةٌ مُربِحَةٌ يَسَّرَها لَهُم رَبُّهُم.

265. امام على عليه السلام ـ در توصيف تقواپيشگان ـ: چند روزى كوتاه، شكيبايى كردند و در پى آن، به آسايش طولانى دست يافتند؛ سودايى سودآور كه پروردگارشان برايشان فراهم آورد.

266. عنه عليه السلام: إنّي لَم أرَ مِثلَ الجَنَّةِ نامَ طالِبُها، ولا كَالنّارِ نامَ هارِبُها، ولا أكثَرَ مُكتَسِبا مِمَّن كَسَبَهُ اليَوم تُذخَرُ فيهِ الذَّخائِرُ وتُبلى فيهِ السَّرائِرُ.

266. امام على عليه السلام: چيزى چون بهشت نديدم كه طالب آن خفته باشد؛ و چيزى همانند آتش نديدم كه گريزانِ از آن، در خواب رفته باشد؛ و سود بَرنده تر از كسى نديدم كه براى روزى كسب كرده كه در آن روز، اندوخته ها اندوخته مى شود و نهان ها آشكار مى گردد.

267. عنه عليه السلام: بيعوا ما يَفنى بِما يَبقى، وتَعَوَّضوا بِنَعيمِ الآخِرَةِ عَن شَقاءِ الدُّنيا.

267. امام على عليه السلام: آنچه را از بين مى رود، به آنچه مى ماند، بفروشيد و سختى دنيا را با [ناز و] نعمت آخرت، عوض كنيد.

268. عنه عليه السلام: كونوا مِمَّن عَرَفَ فَناءَ الدُّنيا فَزَهَدَ فيها، وعَلِمَ بَقاءَ الآخِرَةِ فَعَمِلَ لَها.

268. امام على عليه السلام: از كسانى باشيد كه دانست دنيا فانى است و بِدان زُهد ورزيد، و دريافت كه آخرت، باقى است و براى آن كار كرد.

269. عنه عليه السلام: اِعلَموا أنَّ ما نَقَصَ مِنَ الدُّنيا وزادَ فِي الآخِرَةِ خَيرٌ مِمّا نَقَصَ مِنَ الآخِرَةِ وزادَ فِي الدُّنيا، فَكَم مِن مَنقوصٍ رابِـحٍ ومَزيدٍ خاسِرٍ.

269. امام على عليه السلام: بدانيد كه آنچه از دنيا مى كاهد و به آخرت مى افزايد، بهتر است از آنچه از آخرت مى كاهد و به دنيا مى افزايد؛ زيرا چه بسيار اندكى كه سود كرد و [چه بسيار] افزونى كه زيان كرد!

270. عنه عليه السلام: ألا حُرٌّ يَدَعُ هذِهِ اللُّماظَةَ لِأَهلِها؟! إنَّهُ لَيسَ لِأَنفُسِكُم ثَمَنٌ إلَا الجَنَّةَ؛ فَلا تَبيعوها إلّا بِها.

270. امام على عليه السلام: آيا آزاده اى يافت نمى شود كه اين ته مانده غذا در دهان را براى كسى كه در خورِ آن است، وا نهد؟ به راستى كه جان هاى شما را بهايى جز بهشت نيست. پس آنها را جز به بهشت مفروشيد.

271. عنه عليه السلام: إنَّ مَن باعَ نَفسَهُ بِغَيرِ الجَنَّةِ فَقَد عَظُمَت عَلَيهِ المِحنَةُ.

271. امام على عليه السلام: هر كس خود را به چيزى جز بهشت بفروشد، رنج بسيار مى كشد.

272. عنه عليه السلام: ألا إنَّهُ قَد أدبَرَ مِنَ الدُّنيا ما كانَ مُقبِلاً وأقبَلَ مِنها ما كانَ مُدبِرا، وأزمَعَ التَّرحالَ عِبادُ اللّهِ الأَخيارُ، وباعوا قَليلاً مِنَ الدُّنيا لايَبقى بِكَثيرٍ مِنَ الآخِرَةِ لا يَفنى.

272. امام على عليه السلام: آگاه باشيد كه آنچه از دنيا روى آورده بود، پشت كرده و آنچه از آن پشت كرده بود، روى آورده است و بندگان نيك خدا، بار كوچيدن بر بستند و اين دنياى اندكِ نامانا را به بسيارِ آخرتِ مانا فروختند.

273. عنه عليه السلام ـ في يَومِ صِفّينَ ـ: أ لا رَجُلٌ يَشري نَفسَهُ للّهِِ ويَبيعُ دُنياهُ بِآخِرَتِهِ؟

273. امام على عليه السلام ـ در روز صفّين ـ: آيا مردى نيست كه جان خويش را به خدا بفروشد و آخرتش را به دنيايش بخرد؟

274. عنه عليه السلام: الدُّنيا دارُ مَمَرٍّ لا دارُ مَقَرٍّ، وَالنّاسُ فيها رَجُلانِ: رَجُلٌ باعَ فيها نَفسَهُ فَأَوبَقَها ورَجُلٌ ابتاعَ نَفسَهُ فَأَعتَقَها.

274. امام على عليه السلام: دنيا سراى گذر است، نه سراى ماندن. و مردم در آن، دو دسته اند: يكى آن كه در دنيا جان خود را فروخت و آن را به هلاكت ( / اسارت) در افكند، و ديگرى آن كه جانش را خريد و آن را آزاد كرد.

275. عنه عليه السلام: لَيسَ مَنِ ابتاعَ نَفسَهُ فَأَعتَقَها كَمَن باعَ نَفسَهُ فَأَوبَقَها.

275. امام على عليه السلام: آن كه جان خويش را خريد و آزادش ساخت، همانند آن كسى نيست كه جانش را فروخت و به هلاكتش افكند ( / اسير و خوارش كرد).

276. عنه عليه السلام: الرّابِـحُ مَن باعَ الدُّنيا بِالآخِرَةِ، وَاستَبدَلَ بِالآجِلَةِ عَنِ العاجِلَةِ.

276. امام على عليه السلام: سود برنده، كسى است كه دنيا را به آخرت فروخت و اين جهان را با آن جهان، عوض كرد.

277. عنه عليه السلام: بِضاعَةُ الآخِرَةِ كاسِدَةٌ ، فَاستَكثِر مِنها في أوانِ كَسادِها.

277. امام على عليه السلام: [بازارِ] كالاى آخرت، كساد است. پس در زمان كساد آن، از اين كالا بسيار فراهم آور.

278. عنه عليه السلام: مَنِ اتَّخَذَ طاعَةَ اللّهِ بِضاعةً أتَتهُ الأَرباحُ مِن غَيرِ تِجارَةٍ.

278. امام على عليه السلام: كسى كه طاعت خدا را كالا (سرمايه تجارت) قرار دهد، بى آن كه تجارتى كند، سودها به سوى او سرازير مى شوند.

279. عنه عليه السلام: لا رِبحَ كَالثَّوابِ.

279. امام على عليه السلام: هيچ سودى چون ثواب نيست.

280. عنه عليه السلام: اِكتِسابُ الثَّوابِ أفضَلُ الأَرباحِ، وَالإِقبالُ عَلَى اللّهِ رَأسُ النَّجاحِ.

280. امام على عليه السلام: كسب كردن ثواب، برترين سود است، و روى آوردن به خدا، اساس كاميابى است.

281. عنه عليه السلام: اِكتِسابُ الحَسَناتِ مِن أفضَلِ المَكاسِبِ.

281. امام على عليه السلام: كسب كردن حسنات، از برترين درآمدهاست.

282. عنه عليه السلام: الدُّنيا دارُ صِدقٍ لِمَن عَرَفَها، ومِضمارُ الخَلاصِ لِمَن تَزَوَّدَ مِنها، هِيَ مَهبَطُ وَحيِ اللّهِ ومَتجَرُ أولِيائِهِ، اتَّجَروا فَربِحُوا الجَنَّةَ.

282. امام على عليه السلام: دنيا سراى راستى است براى آن كس كه آن را شناخت، و ميدان رهايى است براى آن كس كه از آن توشه برداشت. دنيا فرودگاه وحى خداوند و تجارت خانه اولياى اوست. [آنان] تجارت كردند و بهشت را سود بردند.

283. عنه عليه السلام: الرّابِـحُ مَن باعَ العاجِلَةَ بِالآجِلَةِ.

283. امام على عليه السلام: سود برنده، كسى است كه اين جهان را به آن جهان فروخت.

284. عنه عليه السلام: مَنِ ابتاعَ آخِرَتَهُ بِدُنياهُ رَبِحَهُما.

284. امام على عليه السلام: كسى كه آخرتش را با دنيايش بخرد، هر دو را سود مى برد.

285. عنه عليه السلام: صُن دينَكَ بِدُنياكَ تَربَحهُما، ولا تَصُن دُنياكَ بِدينِكَ فَتَخسَرهُما.

285. امام على عليه السلام: دينت را با دنيايت نگه دار تا هر دو را سود ببرى، و دينت را ابزار نگهدارى دنيايت قرار مده كه هر دو را از كف مى دهى.

286. الإمام زين العابدين عليه السلام: مَن تَعزّى عَنِ الدُّنيا بِثَوابِ الآخِرَةِ فَقَد تَعزّى عَن حَقيرٍ بِخَطيرٍ، وأعظَمُ مِن ذلِكَ مَن عَدَّ فائِتَها سَلامَةً نالَها وغَنيمَةً أُعينَ عَلَيها.

286. امام زين العابدين عليه السلام: كسى كه به خاطر ثواب آخرت، در برابر [از دست دادن] دنيا شكيبايى ورزد، هر آينه به خاطر امر مهمّى، در برابر چيزى حقير، شكيبايى ورزيده است. از اين مهم تر، كسى است كه آنچه را از دنيا از دستش رفته، سلامتى مى داند كه به آن دست يافته و غنيمتى مى شمارد كه براى [به دست آوردن] آن، يارى شده است.

287. عنه عليه السلام ـ فِي الدُّعاءِ ـ: اللّهُمَّ ومَتى وَقَفنا بَينَ نَقصَينِ في دينٍ أو دُنيا فَأَوقِعِ النَّقصَ بِأَسرَعِهِما فَناءً، وَاجعَلِ التَّوبَةَ في أطوَلِهِما بَقاءً. وإذا هَمَمنا بِهَمَّينِ يُرضيكَ أحَدُهُما عَنّا ويُسخِطُكَ الآخَرُ عَلَينا، فَمِل بِنا إلى ما يُرضيكَ عَنّا، وأوهِن قُوَّتَنا عَمّا يُسخِطُكَ عَلَينا، ولا تُخَلِّ في ذلِكَ بَينَ نُفوسِنا وَاختِيارِها؛ فَإِنَّها مُختارَةٌ لِلباطِلِ إلّا ما وَفَّقتَ، أمّارَةٌ بِالسّوءِ إلّا ما رَحِمتَ.

287. امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعا ـ: بار خدايا! هر گاه ميان دو نقصان، يكى در دين و يكى در دنيا، قرار گرفتيم، نقصان را در همانى قرار بده كه زودگذرتر است و توبه را در همانى قرار بده كه ماندگارتر است، و هر گاه ميان دو خواست قرار گرفتيم كه يكى از آن دو، تو را از ما خشنود مى سازد و آن ديگرى، تو را بر ما خشمگين مى نمايد، ما را به آنى متمايل گردان كه تو را از ما خشنود مى سازد و نيروى ما را به آن يك كه تو را بر ما خشمگين مى نمايد، سست بگردان و در آن، ما را به اختيار خودمان وا مگذار؛ زيرا نفْس هاى ما، اگر توفيق خود را يارشان نگردانى، باطل را بر مى گزينند و در صورتى كه تو رحم نكنى، به بدى فرمان مى دهند.

288. عنه عليه السلام ـ في مُناجاةِ العارِفينَ ـ: إلهي فَاجعَلنا مِنَ الَّذينَ تَوَشَّحَت أشجارُ الشَّوقِ إلَيكَ في حَدائِقِ صُدورِهِم... وَاستَقَرَّ بِإِدراكِ السُّؤولِ ونَيلِ المَأمولِ قَرارُهُم، ورَبِحَت في بَيعِ الدُّنيا بِالآخِرَةِ تِجارَتُهُم.

288. امام زين العابدين عليه السلام ـ در مناجاة العارفين ـ: معبود من! ما را از كسانى قرار بده كه باغ هاى سينه هاى آنان، كمربند مرصّع نشانِ شوقِ به تو را بر كمر بسته اند ... و نهادِ آنان با رسيدن به خواسته شان و نِيل به آرزويشان آرام گرفته است و با فروختن دنيا به آخرت، تجارتى سودآور كرده اند.

289. عنه عليه السلام ـ مِن دُعائِهِ في وَداعِ شَهرِ رَمَضانَ ـ: وأنتَ الَّذي زِدتَ فِي السَّومِ عَلى نَفسِكَ لِعِبادِكَ، تُريدُ رِبحَهُم في مُتاجَرَتِهِم لَكَ وفَوزَهُم بِالوِفادَةِ عَلَيكَ وَالزِّيادَةِ مِنكَ فَقُلتَ تَبارَكَ اسمُكَ وتَعالَيتَ: «مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا» وقُلتَ: «مَّثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِى سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِى كُلِّ سُنبُلَةٍ مِّاْئَةُ حَبَّةٍ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَن يَشَاءُ » وما أنزَلتَ مِن نَظائِرِهِنَّ فِي القُرآنِ مِن تَضاعيفِ الحَسَناتِ.

289. امام زين العابدين عليه السلام ـ از دعاى ايشان در وداع با ماه رمضان ـ: و تو كسى هستى كه در معامله با بندگانت، همواره به سود آنان، بر بها مى افزايى و مى خواهى كه در سوداى با تو، آنان سود برند و كامياب و با دست پُر از جانب تو، به پيشگاهت وارد شوند. پس تو ـ كه خجسته نام و بلندمرتبه اى ـ فرمودى: «هر كس كار نيكى بياورَد، ده برابر به او پاداش داده مى شود و هر كه بدى بياورَد، تنها همانند آن كيفر مى بيند» و نيز فرمودى: «مَثَل آنان كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند، مَثَل دانه اى است كه هفت خوشه بر آورَد و در هر خوشه اى، صد دانه باشد. خدا پاداش هر كس را كه بخواهد، چند برابر مى كند» و نيز فرمودى: «كيست كه به خدا قرض الحسنه بدهد تا خدا بر آن، چند برابر بيشتر بيفزايد؟» و امثال اين آيات كه در قرآن در باره چند برابر كردن حسنات، فرو فرستاده اى.

290. الإمام الصادق عليه السلام: تَقولُ إذا أصبَحتَ وأمسَيتَ: ... اللّهُمَّ إنَّ اللَّيلَ وَالنَّهارَ خَلقانِ مِن خَلقِكَ فَلا تَبتَلِيَنّي فيهِما بِجُرأَةٍ عَلى مَعاصيكَ، ولا رُكوبٍ لِمَحارِمِكَ، وَارزُقني فيهِما عَمَلاً مُتَقَبَّلاً وسَعيا مَشكورا وتِجارَةً لَن تَبورَ.

290. امام صادق عليه السلام: در هر بام و شام مى گويى: «... بار خدايا! شب و روز، دو آفريده از آفريده هاى تو هستند. پس در آنها مرا گرفتار گستاخى بر معاصى ات و ارتكاب حرام هايت مگردان، و در آنها مرا عملى پذيرفته، تلاشى در خورِ تقدير، و تجارتى كه هرگز كساد نمى شود، روزى فرما.

291. الإمام الكاظم عليه السلام ـ مِن دُعائِهِ عَقيبَ الفَريضَةِ ـ: اللّهُمَّ بِبِرِّكَ القَديمِ... أنتَ اللّهُ الَّذي لا إلهَ إلّا أنتَ لَقَد فازَ مَن والاكَ، وسَعَدَ مَن ناجاكَ، وعَزَّ مَن ناداكَ، وظَفِرَ مَن رَجاكَ، وغَنِمَ مَن قَصَدَكَ، ورَبِحَ مَن تاجَرَكَ.

291. امام كاظم عليه السلام ـ از دعاى ايشان در تعقيبات نماز ـ: بار خدايا! به حقّ احسان ديرين و ازلى ات...؛ تويى آن خدايى كه معبودى جز تو نيست. هر آينه رستگار شد آن كه پيروى تو كرد، و نيك بخت شد آن كه با تو به راز و نياز پرداخت، و عزّتمند شد آن كه تو را صدا زد، و كامياب شد آن كه به تو اميد بست، و غنيمت بُرد آن كه آهنگ [كوى] تو كرد، و سود بُرد آن كه با تو سودا كرد.

292. عنه عليه السلام: لا رِبحَ إلّا لِمَن باعَ اللّهَ نَفسَهُ.

292. امام كاظم عليه السلام: سود نبُرد، مگر آن كس كه خويشتن را به خدا فروخت.

293. لقمان عليه السلام ـ لِابنِهِ يَعِظُهُ ـ: يا بُنَيَّ، اِتَّخِذ تَقوَى اللّهِ تِجارَةً تَأتِكَ الأَرباحُ مِن غَيرِ بِضاعَةٍ.

293. لقمان عليه السلام ـ در اندرز به فرزندش ـ: فرزندم! پروا از خدا را تجارت خود گردان تا بى هيچ سرمايه اى، سودها به سوى تو سرازير شوند.

5 / 2: تَفسيرُ تِجارَةِ الآخِرَةِ

5 / 2: معناى سوداگرى آخرت

الكتاب

«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِيكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ * تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِى سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَ أَنفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ ».

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! آيا شما را به تجارتى (سودايى) ره نمون شوم كه شما را از عذابى دردناك مى رهاند؟ به خدا و رسول او ايمان آوريد و در راه خدا با اموال و جان هايتان جهاد كنيد. اين براى شما بهتر است، اگر بدانيد».

«إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَ أَقَامُواْ الصَّلَاةَ وَ أَنفَقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ».

«كسانى كه كتاب خدا را مى خوانند و نماز را بر پا مى دارند و از آنچه روزى شان كرده ايم، پنهانى و آشكارا انفاق مى كنند، به تجارتى اميد بسته اند كه هرگز كساد نمى شود».

الحديث

294. رسول اللّه صلى الله عليه و آلهـ مِن وَصاياهُ لِابنِ مَسعودٍ ـ: يَابنَ مَسعودٍ، كُلُّ ما أبصَرتَهُ بِعَينِكَ وَاستَخلاهُ قَلبُكَ فَاجعَلهُ للّهِِ، فَذلِكَ تِجارَةُ الآخِرَةِ؛ لِأَنَّ اللّهَ يَقولُ: «مَا عِندَكُمْ يَنفَدُ وَ مَا عِندَ اللَّهِ بَاقٍ » .

294. پيامبر خدا صلى الله عليه و آلهـ از سفارش هاى ايشان به ابن مسعود ـ: اى پسر مسعود! هر آنچه را چشمت ديد و دلت هوس كرد، براى خدا قرارش بده [و به خاطر خدا از آن صرف نظر كن] كه اين، تجارت آخرت است؛ زيرا خداوند مى فرمايد: «آنچه نزد شماست، رفتنى است و آنچه نزد خداست، ماندنى است».

295. عنه صلى الله عليه و آله: لَيسَ شَيءٌ أطيَبَ عِندَ اللّهِ مِن ريحِ فَمِ صائِمٍ تَرَكَ الطَّعامَ وَالشَّرابَ للّهِِ رَبِّ العالَمينَ، وآثَرَ اللّهَ عَلى ما سِواهُ، وَابتاعَ آخِرَتَهُ بِدُنياهُ، فَإِنِ استَطَعتَ أن يَأتِيَكَ المَوتُ وأنتَ جائِعٌ، وكَبِدُكَ ظَمآنُ فَافعَل؛ فَإِنَّكَ تَنالُ بِذلِكَ أشرَفَ المَنازِلِ، وتَحُلُّ مَعَ الأَبرارِ وَالشُّهَداءِ وَالصّالِحينَ.

295. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: نزد خداوند، چيزى خوش تر از بوى دهان روزه دارى نيست كه به خاطر خداى پروردگار جهانيان، از خوردن و آشاميدن، خوددارى ورزيده و خدا را بر ما سِواى او برگزيده و آخرتش را به دنيايش خريده است.

پس اگر مى توانى كارى كنى كه وقتى مرگْ تو را در مى رسد، گرسنه باشى و جگرت تشنه باشد، چنين كن؛ زيرا با اين كار، به عالى ترين منازل مى رسى و با نيكان و شهيدان و شايستگان، همنشين مى شوى.

296. مكارم الأخلاق: قالَ ابنُ مَسعودٍ [لِرَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله] : بِأَبي أنتَ واُمّي يا رَسولَ اللّهِ، كَيفَ لي بِتِجارَةِ الآخِرَةِ؟

فقالَ صلى الله عليه و آله: لا تُريحَنَّ لِسانَكَ عَن ذِكرِ اللّهِ، وذلِكَ أن تَقولَ: «سُبحانَ اللّهِ وَالحَمدُ للّهِِ ولا إلهَ إلَا اللّهُ وَاللّهُ أكبَرُ» فَهذِهِ التِّجارَةُ المُربِحَةُ. وقالَ اللّهُ تَعالى: «يَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ * لِيُوَفِّيَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ يَزِيدَهُم مِّن فَضْلِهِ» .

296. مكارم الأخلاق: ابن مسعود [به پيامبر خدا] گفت: پدر و مادرم به فدايت، اى پيامبر خدا! چگونه تجارت آخرت كنم؟

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «هرگز زبانت را از ياد خدا مياساى، يعنى اين كه [پيوسته] بگويى: سبحان اللّه و الحمد للّه و لا إله إلّا اللّه و اللّه أكبر. اين است تجارت سودآور. خداى متعال مى فرمايد: «به تجارتى اميد بسته اند كه هرگز كساد نمى شود، تا مُزدهاى آنان را به تمام و كمال، به آنان بدهد و از فضل خويش بر آنان بيفزايد» ».

297. الإمام الرضا عليه السلام ـ في تَفسيرِ قَولِهِ تَعالى: «وَ الَّيْلِ إِذَا يَغْشَى... » ـ: إنَّ رَجُلاً مِنَ الأَنصارِ كانَ لِرَجُلٍ في حائِطِهِ نَخلَةٌ وكانَ يَضُرُّ بِهِ، فَشَكا ذلِكَ إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَدَعاهُ، فَقالَ: أعطِني نَخلَتَكَ بِنَخلَةٍ فِي الجَنَّةِ! فَأَبى.

فَبَلَغَ ذلِكَ رَجُلاً مِنَ الأَنصارِ يُكَنّى أبَا الدَّحداحِ، فَجاءَ إلى صاحِبِ النَّخلَةِ، فَقالَ:

بِعني نَخلَتَكَ بِحائِطي ، فَباعَهُ، فَجاءَ إلى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، قَدِ اشتَرَيتُ نَخلَةَ فُلانٍ بِحائِطي.

قالَ: فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: فَلَكَ بَدَلُها نَخلَةٌ فِي الجَنَّةِ، فَأَنزَلَ اللّهُ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ عَلى نَبِيِّهِ صلى الله عليه و آله «وَ مَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَ الْأُنثَى * إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى * فَأَمَّامَنْ أَعْطَى» يَعنِي النَّخلَةَ «وَ اتَّقَى * وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنَى »بِوَعدِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله «فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى» .

297. امام رضا عليه السلام ـ در تفسير آيه شريف: «و سوگند به شب، آن گاه كه فرو پوشد...» ـ: مردى در باغ يكى از انصار، درخت خرمايى داشت و اين، موجب آسيب رسانى [و مزاحمتِ] وى براى مرد انصارى شده بود. مرد انصارى، از اين موضوع به پيامبر خدا شكايت كرد.

پيامبر صلى الله عليه و آله او را فرا خواند و فرمود: «درخت خرمايَت را به درخت خرمايى در بهشت به من بفروش!»، ولى مرد نپذيرفت.

اين خبر به گوش مردى ديگر از انصار (معروف به ابو دحداح) رسيد. پس نزد صاحب نخل آمد و گفت: درخت خرمايت را به باغ خرمايم مى خرم. او بدين صورت، باغش را فروخت و سپس نزد پيامبر خدا آمد و گفت: اى پيامبر خدا! نخل فلانى را با باغم خريدم.

پيامبر خدا به او فرمود: «به جاى آن، يك نخل در بهشت از آنِ توست».

پس خداوند متعال، اين آيه را بر پيامبرش صلى الله عليه و آله نازل فرمود: «و سوگند به آن كه نر و ماده را آفريد، همانا تلاش شما پراكنده است. امّا آن كه عطا كرد» يعنى درخت خرما را «و پروا داشت و پاداش نيكوتر را تصديق كرد» يعنى وعده پيامبر خدا را، «به زودى، راه آسانى را پيش پاى او خواهيم گذاشت».

298. مسند ابن حنبل عن أنس: إنَّ رَجُلاً قالَ: يا رَسولَ اللّهِ، إنَّ لِفُلانٍ نَخلَةً وأنَا اُقيمُ حائِطي بِها، فَأْمرُهُ أن يُعطِيَني حَتّى اُقيمَ حائِطي بِها.

فَقالَ لَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله: أعطِها إيّاهُ بِنَخلَةٍ فِي الجَنَّةِ! فَأَبى.

فَأَتاهُ أبو الدَّحداحِ، فَقالَ: بِعني نَخلَتَكَ بِحائِطي، فَفَعَلَ، فَأَتَى النَّبِيَّ صلى الله عليه و آله فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، إنّي قَدِ ابتَعتُ النَّخلَةَ بِحائطي، فَاجعَلها لَهُ فَقَد أعطَيتُكَها.

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: «كَم مِن عِذقٍ راحَ لِأَبِي الدَّحداحِ فِي الجَنَّةِ!» قالَها مِرارا.

قالَ: فَأَتَى امرَأَتَهُ فَقالَ: يا اُمَّ الدَّحداحِ اخرُجي مِنَ الحائِطِ؛ فَإِنّي قَد بِعتُهُ بِنَخلَةٍ فِي الجَنَّةِ.

فَقالَت: رَبِـحَ البَيعُ ـ أو كَلِمَةً تُشبِهُها ـ.

298. مسند ابن حنبلـ به نقل از اَنَس ـ: مردى گفت: اى پيامبر خدا! فلانى درخت خرمايى [در باغ من] دارد و من مى خواهم باغم را با آن، ديواربندى كنم. دستور دهيد درختش را به من بدهد تا با آن، باغم را ديواربندى كنم.

پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: «نخلت را در ازاى نخلى در بهشت، به او بده».

آن مرد نپذيرفت. ابو دَحداح نزد آن مرد آمد و گفت: نخلت را به باغ خرمايم بفروش. مرد فروخت.

ابو دحداح، نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: من آن نخل را به [بهاى] باغم خريدم. آن نخل را به آن مرد (صاحب باغ) بدهيد؛ زيرا من آن را به شما [هديه] مى دهم.

پيامبر خدا چند بار فرمود: «چه بسيار خُرمابُن هايى كه در بهشت، از آنِ ابو دحداح شد!».

ابو دحداح، نزد همسرش آمد و گفت: اى اُمّ دَحداح! باغ را ترك كن؛ زيرا من آن را به نخلى در بهشت فروختم.

همسرش گفت: سوداى سودآورى است (يا جمله اى شبيه به اين).

299. الإمام الباقر عليه السلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِيكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ » ـ: فَقالوا: لَو نَعلَمُ ما هِيَ لَبَذَلنا فيهَا الأَموالَ وَالأَنفُسَ وَالأَولادَ، فَقالَ اللّهُ: «تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِى سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَ أَنفُسِكُمْ ـ إلى قَولِهِ ـ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ».

299. امام باقر عليه السلام ـ در باره آيه شريف: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! آيا شما را به تجارتى ره نمون شوم كه شما را از عذابى دردناك مى رهاند؟» ـ: [مؤمنان] گفتند: اگر بدانيم كه آن تجارت چيست، جان و مال و فرزندانمان را در راه آن مى بخشيم.

پس خداوند فرمود: «به خدا و رسول او ايمان آوريد و در راه خدا با اموال و جان هايتان جهاد كنيد.… اين است رستگارى بزرگ».

300. فتح الباري عن سعيد بن جبيرـ في قَولِهِ تَعالى: «يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ »الآيةَ ـ: لَمّا نَزَلَت قالَ المُسلِمونَ: لَو عَلِمنا هذِهِ التِّجارَةَ لَأَعطَينا فيهَا الأَموالَ وَالأَهلينَ، فَنَزَلَت: «تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ».

300. فتح البارىـ به نقل از سعيد بن جبير، در باره آيه شريف: «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! آيا شما را به تجارتى ره نمون شوم كه شما را از عذابى دردناك مى رهاند؟» ـ: چون اين آيه نازل شد، مسلمانان گفتند: اگر بدانيم اين تجارتْ كدام است، مال و خانواده خود را در راه آن مى دهيم.

پس [دنباله آيه] نازل شد: «به خدا و رسول او ايمان آوريد».

301. الإمام عليّ عليه السلام ـ في تَحريضِهِ النّاسَ بِصِفّينَ ـ: إنَّ اللّهَ عز و جل دَلَّكُم عَلى تِجارَةٍ تُنجيكُم مِن عَذابٍ أليمٍ وتُشفي بِكُم عَلَى الخَيرِ: الإِيمانِ بِاللّهِ، وَالجِهادِ في سَبيلِ اللّهِ، وجَعَلَ ثَوابَهُ مَغفِرَةً لِلذَّنبِ، ومَساكِنَ طَيِّبَةً في جَنّاتِ عَدنٍ، وقالَ عز و جل: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِى سَبِيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُم بُنْيَانٌ مَّرْصُوصٌ » .

301. امام على عليه السلام ـ در تحريك و ترغيب لشكريان در جنگ صفّين ـ: خداوند عز و جل شما را به تجارتى ره نمون شده كه شما را از عذابى دردناك مى رهاند و شما را به خير، نزديك مى سازد: ايمان آوردن به خدا و جهاد كردن در راه خدا. او پاداش آن را آمرزش گناه و سكونتگاه هايى خوش و پاك در باغ هاى بهشت قرار داد، و خداوند عز و جل فرمود: «همانا خدا دوستدار كسانى است كه در راه او، صف در صف، جهاد مى كنند، چنان كه گويى بنايى سُربى اند».

302. عنه عليه السلام: لا تِجارَةَ كَالعَمَلِ الصّالِحِ.

302. امام على عليه السلام: هيچ تجارتى چون كار نيك نيست.

303. عنه عليه السلام: الأَعمالُ فِي الدُّنيا تِجارَةُ الآخِرَةِ.

303. امام على عليه السلام: اعمال در دنيا، تجارت آخرت اند.

304. عنه عليه السلام: العَمَلُ بِطاعَةِ اللّهِ أربَحُ.

304. امام على عليه السلام: عمل كردن به فرمان خداوند، سودمندترين [تجارت] است.

305. عنه عليه السلام: العَمَلُ بِطاعَةِ اللّهِ أربَحُ، ولِسانُ الصِّدقِ أزيَنُ وأنجَحُ.

305. امام على عليه السلام: عمل كردن به فرمان خداوند، سودمندتر است و نام نيك، زينت بخش تر و كارگشاتر.

306. عنه عليه السلام: فِي الطّاعَةِ كُنوزُ الأَرباحِ.

306. امام على عليه السلام: در طاعت [خداوند]، گنج هاى سود، نهفته است.

307. عنه عليه السلام: الطّاعَةُ وفِعلُ البِرِّ هُمَا المَتجَرُ الرّابِحُ.

307. امام على عليه السلام: طاعت [خداوند] و انجام دادن كار نيك، تجارت هايى سودآورند.

308. عنه عليه السلام: أطِع تَربَح.

308. امام على عليه السلام: اطاعت [خدا] كن تا سود برى.

309. عنه عليه السلام: فِي الاِنفِرادِ لِعِبادَةِ اللّهِ كُنوزُ الأَرباحِ.

309. امام على عليه السلام: در تنهايىِ عبادت خداوند، گنج هاى سود، نهفته است.

310. عنه عليه السلام: مَن عَمِلَ بِالحَقِّ رَبِحَ.

310. امام على عليه السلام: هر كه به حق عمل كند، سود مى بَرد.

311. عنه عليه السلام: إذا أملَقتُم فَتاجِرُوا اللّهَ بِالصَّدَقَةِ.

311. امام على عليه السلام: هر گاه فقير شُديد، به وسيله صدقه دادن، با خدا سودا كنيد.

312. عنه عليه السلام: أزكَى المالِ مَا اشتُرِيَ بِهِ الآخِرَةُ.

312. امام على عليه السلام: پاك ترين (/بالنده ترين) مال، مالى است كه با آن، آخرت خريده شود.

313. عنه عليه السلام: الصَّدَقَةُ أعظَمُ الرِّبحَينِ.

313. امام على عليه السلام: صدقه، بزرگ ترين سوداست.

314. عنه عليه السلام: عَلَيكَ بِالإِحسانِ؛ فَإِنَّهُ أفضَلُ زِراعَةٍ وأربَحُ بِضاعَةٍ.

314. امام على عليه السلام: احسان كنيد كه آن، برترين كِشت و سودآورترين كالا (سرمايه) است.

315. الإمام الصادق عليه السلام: إنّي لَاُملِقُ أحيانا فَاُتاجِرُ اللّهَ بِالصَّدَقَةِ.

315. امام صادق عليه السلام: من گاهى اوقات، تنگ دست مى شوم و [براى رفع تنگ دستى خود،] با صدقه دادن، به تجارت با خداوند مى پردازم.

316. الإمام المهدي عليه السلام ـ فِي الدُّعاءِ المَعروفِ بِدُعاءِ العَلوِيِّ المِصرِيِّ ـ: اللّهُمَّ بِكَ أعوذُ وبِكَ ألوذُ... ومِنكَ أسأَلُ أن تُصَلِّيَ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ، و لا تَرُدَّني إلّا بِذَنبٍ مَغفورٍ و سَعيٍ مَشكورٍ و تِجارَةٍ لَن تَبورَ.

316. امام مهدى عليه السلام ـ در دعاى معروف به دعاى عَلوى مِصرى ـ: بار خدايا! به تو پناه مى برم و دست به دامن تو مى شوم... و از تو درخواست مى كنم كه بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى و مرا از درگاهت بر مگردانى، مگر با آمرزش گناهم و پذيرفته شدن تلاشم و [نيز با] تجارتى كه هرگز كساد نمى شود.

5 / 3: التَّحذيرُ مِنِ اشتِراء الدُّنيا بِالآخِرَةِ

5 / 3: زنهاردهى از سودا كردنِ آخرت به دنيا

الكتاب

«أُوْلَئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُاْ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالْاخِرَةِ فَلَا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَ لَا هُمْ يُنصَرُونَ ».

«آنان، كسانى هستند كه زندگى دنيا را با آخرت خريدند. پس نه عذابشان سبك مى گردد و نه آنان يارى مى شوند».

الحديث

317. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: بَشِّر هذِهِ الاُمَّةَ بِالسَّناءِ وَالرِّفعَةِ وَالدّينِ والنَّصرِ وَالتَّمكينِ فِي الأَرضِ؛ فَمَن عَمِلَ مِنهُم عَمَلَ الآخِرَةِ لِلدُّنيا لَم يَكُن لَهُ فِي الآخِرَةِ نَصيبٌ.

317. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بشارت باد اين امّت را به بلندى و عظمت و دين و پيروزى و قدرت يافتن در زمين! پس هر كه از آنان كار آخرت را براى دنيا انجام دهد، در آخرت، او را نصيبى نخواهد بود.

318. الإمام عليّ عليه السلام: إيّاكَ أن تَبيعَ حَظَّكَ مِن رَبِّكَ وزُلفَتَكَ لَدَيهِ بِحَقيرٍ مِن حُطامِ الدُّنيا.

318. امام على عليه السلام: زنهار كه بهره ات از پروردگارت و قرب و منزلتت در نزد او را به متاع كوچك دنيا بفروشى!

319. عنه عليه السلام: لا يَترُكُ النّاسُ شَيئا مِن أمرِ دينِهِم لِاستِصلاحِ دُنياهُم، إلّا فَتَحَ اللّهُ عَلَيهِم ما هُوَ أضَرُّ مِنهُ.

319. امام على عليه السلام: مردم، امرى از امور دين خود را به خاطر آباد كردن دنيايشان فرو نمى گذارند، مگر آن كه خداوند، زيانبارتر از آن را برايشان مى گشايد.

320. عنه عليه السلام: لا تَبيعُوا الآخِرَةَ بِالدُّنيا، ولا تَستَبدِلُوا الفَناءَ بِالبَقاءِ.

320. امام على عليه السلام: آخرت را به دنيا مفروشيد و بقا (آخرت) را با فنا (دنيا) عوض نكنيد.

321. عنه عليه السلام: أيُّهَا النّاسُ، إنَّكُم إن آثَرتُمُ الدُّنيا عَلَى الآخِرَةِ أسرَعتُم إجابَتَها إلَى العَرَضِ الأَدنى، ورَحَلَت مَطايا آمالِكُم إلَى الغايَةِ القُصوى، تورِدُ مَناهِلَ عاقِبَتُها النَّدَمُ، وتُذيقُكُم ما فَعَلَت بِالاُمَمِ الخالِيَةِ وَالقُرونِ الماضِيَةِ؛ مِن تَغَيُّرِ الحالاتِ وتَكَوُّنِ المَثُلاتِ .

321. امام على عليه السلام: اى مردم! شما اگر دنيا را بر آخرت برگزينيد، در [قبولِ] كالاى پَست و بى ارزش آن، به آن، زود پاسخ داده ايد و مَركب هاى آرزوهايتان تا دورترين مقصد مى تازند و شما را به آبشخورهايى مى برند كه فرجامش پشيمانى است و طعم دگرگونى حالات و كيفرهايى را كه به امّت هاى پيشين و نسل هاى گذشته چشانيدند، به شما نيز مى چشانند.

322. عنه عليه السلام: مَن لَم يُبالِ بِما رُزِي مِن آخِرَتِهِ إذا سَلِمَت لَهُ دُنياهُ فَهُوَ هالِكٌ.

322. امام على عليه السلام: هر كس باك نداشته باشد كه براى سالم ماندن دنيايش به آخرتش آسيبى برسد، هلاك شدنى است.

323. عنه عليه السلام: لَيسَ عَنِ الآخِرَةِ عِوَضٌ، ولَيسَتِ الدُّنيا لِلنَّفسِ بِثَمَنٍ.

323. امام على عليه السلام: آخرت، عوض ندارد و دنيا، بهاى جان [آدمى] نيست.

324. عنه عليه السلام: اِستَفرِغ جَهدَكَ لِمَعادِكَ تُصلِح مَثواكَ، ولا تَبِع آخِرَتَكَ بِدُنياكَ.

324. امام على عليه السلام: نيرويت را صرف مَعادت كن تا جايگاه [ابدى] خود را آباد كنى، و آخرتت را به دنيايت مفروش.

325. عنه عليه السلام: أصلِح مَثواكَ، ولا تَبِع آخِرَتَكَ بِدُنياكَ.

325. امام على عليه السلام: اقامتگاه [ابدى] خويش را آباد كن و آخرتت را به دنيايت مفروش.

326. عنه عليه السلام: لا تَلتَمِسِ الدُّنيا بِعَمَلِ الآخِرَةِ، ولا تُؤثِرِ العاجِلَةَ عَلَى الآجِلَةِ؛ فَإِنَّ ذلِكَ شيمَةُ المُنافِقينَ وسَجِيَّةُ المارِقينَ.

326. امام على عليه السلام: كار آخرت را ابزارِ جُستن دنيا مكن و اين جهان را بر آن جهان بر مگزين؛ زيرا اين كار، خوى منافقان و خصلتِ از دين خارج شدگان است.

327. عنه عليه السلام: لَبِئسَ المَتجَرُ أن تَرَى الدُّنيا لِنَفسِكَ ثَمَنا ومِمّا لَكَ عِندَ اللّهِ عِوَضا.

327. امام على عليه السلام: بد تجارتى است اين كه دنيا را بهاى جانت و عوضى كه نزد خدا دارى، بدانى!

328. عنه عليه السلام: إنَّ مَن باعَ جَنَّةَ المَأوى لِعاجِلَةِ الدُّنيا تَعِسَ جَدُّهُ ، وخَسِرَت صَفقَتُهُ.

328. امام على عليه السلام: هر كس بهشت برين را به اين دنياى گذرا بفروشد، بدبخت است و تجارتى زيانبار كرده است.

329. عنه عليه السلام: مَن أغبَنُ مِمَّن باعَ البَقاءَ بِالفَناءِ؟!

329. امام على عليه السلام: كيست مغبون تر از كسى كه بقا [و آخرت جاويدان] را به فنا [و دنياى گذرا] بفروشد؟

330. الإمام الصادق عليه السلام: «وَ لَبِئْسَ مَا شَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ » بِالعَذابِ، إذ باعُوا الآخِرَةَ بِالدُّنيا ورَهَنوا بِالعَذابِ الدّائِم أنفُسَهُم لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ» أنَّهُم قَد باعوا أنفُسَهُم بِالعَذابِ ولكِن لا يَعلَمونَ ذلِكَ لِكُفرِهِم بِهِ، فَلَمّا تَرَكُوا النَّظَرَ في حُجَجِ اللّهِ حَتّى يَعلَموا، عَذَّبَهُم عَلَى اعتِقادِهِمُ الباطِلُ وجَحدِهِمُ الحَقَّ.

330. امام صادق عليه السلام: «چه بد است آنچه جان هايشان را به آن فروختند»، يعنى به عذاب؛ زيرا آخرت را به دنيا فروختند و جان هايشان را به گروِ عذابِ هميشگى دادند. «اى كاش مى دانستند» كه جان هايشان را به عذاب فروخته اند؛ امّا به دليل كافر بودنشان به آن (عذاب)، اين را [كه جان خود را به بد چيزى فروخته اند،] نمى دانند.

پس چون انديشيدن در حجّت هاى خدا را فرو نهادند تا [در نتيجه اين انديشه و تأمّل، اين حقيقت را] بدانند، خداوند، آنان را به سبب اعتقاد باطلشان و انكار حق، عذاب كرد.

331. عنه عليه السلام ـ في زِيارَةِ الإِمامِ الحُسَينِ عليه السلام يَومَ الأَربَعينِ ـ: اللّهُمَّ، إنّي أشهَدُ أنَّهُ... بَذَلَ مُهجَتَهُ فيكَ لِيَستَنقِذَ عِبادَكَ مِنَ الجَهالَةِ وحَيرَةِ الضَّلالَةِ، وقَد تَوازَرَ عَلَيهِ مَن غَرَّتهُ الدُّنيا وباعَ حَظَّهُ بِالأرذَلِ الأدنى.

331. امام صادق عليه السلام ـ در زيارت امام حسين عليه السلام در روز اربعين ـ: بار خدايا! من گواهى مى دهم كه آن بزرگوار... خون خود را در راه تو نثار كرد تا بندگانت را از جهالت و سرگشتگىِ گم راهى برهاند، در حالى كه آنان كه دنيا فريبشان داد و بهره خود [از آخرت] را به [دنياى] پَست فروختند، عليه او هميار شدند.

332. عنه عليه السلام ـ في زِيارَةِ الحُسَينِ عليه السلام ـ: فَأَعذَرَ فِي الدُّعاءِ، وبَذَلَ مُهجَتَهُ فيكَ... حَتّى ثارَ عَلَيهِ مِن خَلقِكَ مَن غَرَّتهُ الدُّنيا وباعَ الآخِرَةَ بِالثَّمَنِ الأَوكَسِ .

332. امام صادق عليه السلام ـ در زيارت امام حسين عليه السلام ـ: پس با دعوت [مردم به حق،] حجّت را تمام كرد و خون و جان خود را در راه تو بخشيد... تا آن كه كسانى از خَلق تو كه دنيا فريبشان داد و آخرت را به كمترين بها فروختند، بر او شوريدند.

333. الإمام عليّ عليه السلام: مَن أخسَرُ مِمَّن تَعَوَّضَ عَنِ الآخِرَةِ بِالدُّنيا؟!

333. امام على عليه السلام: كيست زيان ديده تر از كسى كه آخرت را با دنيا عوض كرد؟!

334. عنه عليه السلام: أخسَرُ النّاسِ مَن رَضِيَ الدُّنيا عِوَضا عَنِ الآخِرَةِ.

334. امام على عليه السلام: زيانكارترينِ مردم، كسى است كه به جاى آخرت، به دنيا رضايت داد.

335. عنه عليه السلام: إنَّ أخسَرَ النّاسِ صَفقَةً وأخيَبَهُم سَعيا رَجُلٌ أخلَقَ بَدَنَهُ في طَلَبِ مالِهِ، ولَم تُساعِدهُ المَقاديرُ عَلى إرادَتِهِ؛ فَخَرَجَ مِنَ الدُّنيا بِحَسرَتِهِ وقَدِمَ عَلَى الآخِرَةِ بِتَبِعَتِهِ.

335. امام على عليه السلام: زيانبارترين معامله و بيهوده ترين تلاش، معامله و تلاش مردى است كه تن خويش را در طلب مال، فرسود و مقدّرات، او را در خواستش يارى نكردند و با حسرتش از دنيا رفت و با بار گناه به آخرت وارد شد.

336. عنه عليه السلام ـ فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ ـ: ما أخسَرَ صَفقَةَ المُلوكِ إلّا مَن عَصَمَ اللّهُ؛ باعُوا الآخِرَةَ بِنَومَةٍ!

336. امام على عليه السلام ـ از حكمت هاى منسوب به ايشان ـ: چه زيانبار است معاملات شاهان، مگر آن كس كه خدايش نگه بدارد! اينان، آخرت را به خوابى (دنيا) فروختند!

337. عنه عليه السلام: مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنياهُ خَسِرَهُما.

337. امام على عليه السلام: كسى كه آخرتش را به دنيايش بفروشد، هر دو را باخته است.

338. الإمام الكاظم عليه السلام: مَن رَضِيَ مِنَ اللّهِ بِالدُّنيا فَقَد رَضِيَ بِالخَسيسِ.

338. امام كاظم عليه السلام: كسى كه از خداوند به دنيا رضايت دهد، به پَست، رضايت داده است.

339. الكافي عن عليّ بن عيسى رفعه: إنَّ موسى عليه السلام ناجاهُ اللّهُ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ، فَقالَ لَهُ في مُناجاتِهِ: ... يا موسى، الدُّنيا نُطفَةٌ لَيسَت بِثَوابٍ لِلمُؤمِنِ ولا نَقِمَةٍ مِن فاجِرٍ؛ فَالوَيلُ الطَّويلُ لِمَن باعَ ثَوابَ مَعادِهِ بِلَعقَةٍ لَم تَبقَ، وبِلَعسَةٍ لَم تَدُم.

339. الكافى ـ به نقل از على بن عيسى، كه سند آن را به پيامبر صلى الله عليه و آله يا اهل بيت عليهم السلام مى رسانَد ـ: خداوند متعال با موسى نجوا كرد و در نجوايش با او گفت: «... اى موسى! دنيا، اندك آبى تيره است و نه پاداشى [در خور] براى مؤمن و نه كيفرى [مناسب] براى بى ايمان است. پس واى و صد واى بر كسى كه پاداش مَعادش را به ليسيدنى ناماندگار و گاز زدنى ناپايدار فروخت!

340. لقمان عليه السلام: يا بُنَيَّ، بِع دُنياكَ بِآخِرَتِكَ تَربَحهُما جَميعا، ولا تَبِع آخِرَتَكَ بِدُنياكَ تَخسَرهُما جَميعا.

340. لقمان عليه السلام: فرزندم! دنيايت را به آخرتت بفروش تا هر دوى آنها را سود بَرى، و آخرتت را به دنيايت مفروش كه هر دوى آنها را مى بازى.

5 / 4: ذَمُّ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنيا غَيرِهِ

5 / 4: نكوهش آن كه آخرتش را به دنياى ديگران بفروشد

341. رسول اللّه صلى الله عليه و آله: شَرُّ النّاسِ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنياهُ، وشَرٌّ مِن ذلِكَ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنيا غَيرِهِ.

341. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بدترينِ مردم، كسى است كه آخرتش را به دنيايش بفروشد، و بدتر از او، كسى است كه آخرت خويش را براى دنياى ديگرى بفروشد.

342. عنه صلى الله عليه و آله: مِن شَرِّ النّاسِ مَنزِلَةً عِندَ اللّهِ يَومَ القِيامَةِ، عَبدٌ أذهَبَ آخِرَتَهُ بِدُنيا غَيرِهِ.

342. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: يكى از بدمنزلت ترينِ مردم نزد خداوند در روز قيامت، بنده اى است كه آخرتش را به خاطر دنياى ديگرى از دست بدهد.

343. عنه صلى الله عليه و آله: إنَّ أشَدَّ النّاسِ نَدامَةً يَومَ القِيامَةِ، رَجُلٌ باعَ آخِرَتَه بِدُنيا غَيرِهِ.

343. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: پرندامت ترينِ مردم در روز قيامت، مردى است كه آخرتش را براى دنياى ديگرى بفروشد.

344. عنه صلى الله عليه و آله: شَرُّ النّاسِ مَن تَأَذّى بِهِ النّاسُ، وشَرٌّ مِن ذلِكَ مَن أكرَمَهُ النّاسُ اتِّقاءَ شَرِّهِ، وشَرٌّ مِن ذلِكَ مَن باعَ دينَهُ بِدُنيا غَيرِهِ.

344. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله: بدترينِ مردم، كسى است كه مردم از او آزار ببينند، و از او بدتر، كسى است كه مردم از بيمِ گزندش، به او احترام بنهند، و از او بدتر، كسى است كه دينش را براى دنياى ديگرى بفروشد.

345. الإمام عليّ عليه السلام: قِوامُ الدُّنيا بِأَربَعَةٍ: بِعالِمٍ مُستَعمِلٍ لِعِلمِهِ، وبِغَنِيٍّ باذِلٍ لِمَعروفِهِ، وبِجاهِلٍ لا يَتَكَبَّرُ أن يَتَعَلَّمَ، وبِفَقيرٍ لا يَبيعُ آخِرَتَهُ بِدُنيا غَيرِهِ.

وإذا عَطَّلَ العالِمُ عِلمَهُ، وأمسَكَ الغَنِيُّ مَعروفَهُ، وتَكَبَّرَ الجاهِلُ أن يَتَعَلَّمَ، وباعَ الفَقيرُ آخِرَتَهُ بِدُنيا غَيرِهِ فَعَلَيهِمُ الثُّبورُ .

345. امام على عليه السلام: استوارى دنيا، به چهار چيز است: عالِمى كه علمش را به كار مى گيرد، توانگرى كه نيكى (بخشش) مى كند، نادانى كه از آموختن، تكبّر نمى ورزد، و نادارى كه آخرتش را براى دنياى ديگرى نمى فروشد.

هر گاه عالِم، علمش را به كار نبندد و توانگر، از نيكى (بخشش) دريغ كند و نادان از آموختن، تكبّر ورزد و نادار، آخرتش را براى دنياى ديگرى بفروشد، نابودى گريبانگيرشان مى شود.

346. عنه عليه السلام ـ لَمّا قيلَ لَهُ: أيُّ الخَلقِ أشقى؟ ـ: مَن باعَ دينَهُ بِدُنيا غَيرِهِ.

346. امام على عليه السلام ـ در پاسخ اين پرسش كه: شقاوتمندترينِ مردم كيست؟ ـ: كسى كه دينش را براى دنياى ديگرى بفروشد.

347. عنه عليه السلام: بِئسَ الرَّجُلُ مَن باعَ دينَهُ بِدُنيا غَيرِهِ.

347. امام على عليه السلام: بد مردى است كسى كه دينش را براى دنياى ديگرى مى فروشد!