أ س و / الأسوة

الأُسوة (نسخه آزمایشی)

اُلگو

درآمد

اسوه، در لغت

واژه هاى «اُسوة» و «إسوة»، اسم مصدر از «ائتساء» اند و از مادّه «أسو» كه بر درمان و تيمار و اصلاح كردن، دلالت دارد، گرفته شده اند. ابن فارس مى گويد:

الهَمزَةُ وَ السّينُ وَ الواوُ أصلٌ واحِدٌ يَدُلُّ عَلَى المُداواةِ وَ الإِصلاحِ. يُقالُ: أسَوتُ الجَرحَ إذا داوَيْتُهُ، وَ لِذلِكَ يُسَمَّى الطَّبيبُ: الآسىَ... وَ يُقالُ: أسَوتُ بَينَ القَومِ إذا أصلَحتَ بَينَهُم، وَ مِن هذَا البابِ: لى فى فُلانٍ اُسوَةٌ؛ أى قُدوَةٌ، أى إنِّى أقتَدى بِهِ.

همزه و سين و واو، يك ريشه معنايى دارد و بر درمان و اصلاح كردن دلالت مى كند. گفته مى شود: «أسَوتُ الجرح» يعنى زخم را درمان كردم. به همين دليل، به طبيب، «آسى (درمانگر)» مى گويند... و گفته مى شود: «أسوت بين القوم؛ ميان مردم را اصلاح نمودم». و از همين باب است جمله: «لى فى فلانٍ اُسوة؛ فلانى براى من الگوست»، يعنى من به او اقتدا مى كنم.

در واقع، كسى كه شخصى و يا چيزى را الگو (اسوه) و سرمشقِ (مقتداى) خود قرار مى دهد، گويا مى خواهد از اين طريق، ضعف و كمبود خود را جبران كند و خود را به نقطه مطلوب برساند، هر چند رسيدن به آن نقطه از نظر عقل و فطرت، مذموم باشد. از اين رو، «الگو» به الگوى خوب (شايسته) و الگوى بد (ناشايسته)، تقسيم مى گردد.

الگو، در قرآن و حديث

مسئله «الگوگيرى (تأسّى)»، يكى از مهم ترين مسائل تربيتى در اسلام است؛ زيرا انسان به طور طبيعى، تحت تأثير افكار و عقايد و رفتار پدر و مادر، دوست، محيط و شخصيت هاى برجسته فرهنگى و سياسى قرار مى گيرد و الگوگيرى از ديگران، نقش اساسى در شكل گيرى شخصيت، و سعادت يا شقاوت او دارد. از اين رو، قرآن و احاديث اسلامى، آموزه هاى مهم و ارزنده اى را در اين زمينه ارائه كرده اند كه به طور خلاصه به شمارى از آنها اشاره مى شود :

1. دقّت در انتخاب الگو

نخستين نكته، اين است كه انسان چه كسى را بايد به عنوان الگو در زندگى انتخاب كند. روشن است كه در زندگى فردى و اجتماعى انسان، هر چه نقش پيشوا بيشتر باشد، دقّت در انتخاب الگو ضرورى تر خواهد بود. بر اين اساس، رهبران دينى جامعه، بيشترين نقش را در الگوسازى و شكل دهى در شخصيت مردم دارند. در حديث نبوى آمده است:

وَ إنَّ أئِمَّتَكُم قادَتُكُم إلَى اللّهِ عز و جل، فَانظروا بِمَن تَقتَدونَ فى دينِكُم وَ صَلاتِكُم.

پيشوايان شما، رهبران شما به سوى خداوند عز و جل هستند. پس بنگريد كه در دين و نمازتان، به چه كسى اقتدا مى كنيد.

همچنين رهبران سياسى جامعه، نقش فراوانى در سازندگى مردم دارند، به گونه اى كه امام على عليه السلام مى فرمايد:

النّاسُ بِاُمَرائِهِم أشبَهُ مِنهُم بِآبائِهِم.

مردم به فرمان روايانشان، شبيه ترند تا به پدرانشان.

بنا بر اين، دقّت در انتخاب رهبران دينى و سياسى، از اهمّيت و اولويّت ويژه اى برخوردار است.

2. معرّفى الگوهاى شايسته

يكى از راه هاى مهم و شناخته شده در رشد شخصيت و شكوفايى استعدادهاى انسان، آشنايى با فرزانگان است. شناختِ انسان هاى وارسته و پيشتاز در كمالات نفسانى، علاوه بر نفى هر گونه ذهنيت گرايى در مورد ره نمودهاى اخلاقى، سياسى و اجتماعى اسلام، جويندگان كمال را به پيمودن راه آنان ترغيب مى نمايد. از اين رو، در اسلام، معرّفى الگوهاى نيكو و مطالعه سيره علمى و عملىِ شخصيت هاى برجسته و فرهيخته، از جايگاه و اهمّيت ويژه اى برخوردار است.

در نصوص (متون) اسلامى، انبياى الهى (بخصوص ابراهيم عليه السلام و پيروان راستين او)، همچنين خاتم انبيا و اهل بيت آن بزرگوار (و بويژه امير مؤمنان على عليه السلام)، فرشتگان، عالمان صالح، اهل ايمان و اهل خير، به عنوان «الگوهاى شايسته» به مردم معرّفى شده اند و اين، يك سياست بسيار مهمّ تربيتى است كه بايد مورد توجّه متصدّيان امر تعليم و تربيت قرار بگيرد.

3. سياست تبليغىِ الگوگيرى از نيكان

در موضوع سياست تبليغى «الگوگيرى از نيكان» در نگاه اسلام، چند نكته قابل توجّه است:

الف ـ تأكيد بر الگو بودن پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در صدر انسان هاى شايسته:

«لَّقَدْ كَانَ لَكُمْ فِى رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُواْ اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْأَخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا.

قطعا براى شما در پيامبر خدا سرمشقى نيكوست، براى آن كس كه به خدا و روزِ بازپسين، اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى كند».

امام على عليه السلام در اين باره مى فرمايد:

وَ لَقَد كانَ فى رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله كافٍ لَكَ فِى الاُسوَةِ.

قطعا براى تو در پيامبر خدا، الگويى بسنده است.

ب ـ الگو قرار دادن هر انسان شايسته

چنان كه در سخن امير مؤمنان عليه السلام آمده است:

اِتَّقُوا اللّهَ تَقِيَّةَ مَن سَمِعَ فَخَشَعَ، وَ اقتَرَفَ فَاعتَرَفَ، وَ وَجِلَ فَعَمِلَ، وَ حاذَرَ فَبادَرَ، وَ أيقَنَ فَأَحسَنَ، وَ عُبِّرَ فَاعتَبَرَ، وَ حُذِّرَ فَحَذِرَ، وَ زُجِرَ فَازدَجَرَ، وَ أجابَ فَأَنابَ، وَ راجَعَ فَتابَ، وَ اقتَدى، وَ اقتدى فَاحتَذى، وَ اُرِىَ فَرَأى، فَأَسرَعَ طالِبا وَ نَجا هارِبا، فَأَفادَ ذَخيرَةً وَ أطابَ سَريرَةً، وَ عَمَّرَ مَعادا، وَ استَظهَرَ زادا لِيَومِ رَحيلِهِ وَ وَجهِ سَبيلِهِ وَ حالِ حاجَتِهِ وَ مَوطِنِ فاقَتِهِ، وَ قَدَّمَ أمامَهُ لِدارِ مُقامِهِ.

از خدا پروا كنيد؛ پرواى كسى كه شنيد و خشوع كرد، و گناه كرد و اعتراف نمود، و ترسيد و كار كرد، و پرهيز كرد و به عمل پرداخت، و يقين كرد و نيكى نمود، و پند داده شد و پند گرفت، و بر حذر داشته شد و حذر كرد، و باز داشته شد و [از گناه] باز ايستاد، و اجابت كرد و انابه نمود، و باز گشت و توبه كرد، و الگو بر گرفت و پيروى اش كرد، و به او نشان داده شد و ديد. پس در طلب [حق] شتافت، و گريخت و نجات يافت. پس ذخيره اى اندوخت، و نهاد[ش] را پاك ساخت، و آخرت را آباد ساخت، و براى روز كوچيدنش و راه سفرش و وقت نيازش و جايگاه حاجتش توشه بر گرفت، و آن را براى سراى ماندگارى اش پيشاپيش فرستاد.

ج ـ نكوهش كسانى كه به سيره انبياى الهى و اوصياى آنان تأسّى نمى كنند و با خودمحورى، زمينه نابودى استعدادهاى انسانىِ خويش را فراهم مى سازند.

امام على عليه السلام در اين باره چنين مى فرمايد:

فيا عَجَبا ـ وَ ما لى لا أعجَبُ ـ مِن خَطَأِ هذِهِ الفِرَقِ عَلَى اختِلافِ حُجَجِها فى دينِها، لا يَقتَصّون أثَرَ نَبِىٍّ، وَ لا يَقتَدونَ بِعَمَلِ وَصِىٍّ، وَ لا يُؤمِنونَ بِغَيبٍ، وَ لا يَعفونَ عَن عَيبٍ، المَعروفُ فيهِم ما عَرَفوا، وَ المُنكَرُ عِندَهُم ما أنكَروا، وَ كُلُّ امرِئً مِنهُم إمامُ نَفسِهِ، آخِذٌ مِنها فيما يَرى بِعُرىً وَثيقاتٍ، وَ أسبابٍ مُحكَماتٍ.

در شگفتم ـ و چرا در شگفت نباشم ـ از خطاى اين گروه ها، با آن كه در دينشان حجّت هاى گوناگون دارند! نه گام در جاى گام پيامبر صلى الله عليه و آله مى نهند، و نه به رفتار و كردار وصى [و جانشين او] اقتدا مى كنند. نه به غيبى ايمان دارند، و نه از عيبى چشم مى پوشند. معروف در ميان آنان، همان چيزى است كه خود، معروف مى دانند، و منكر، چيزى است كه خود، منكر مى شمرند. هر يك از اينان، پيشواى خويش است، و به دستگيره ها و ريسمان هايى كه خود، آنها را محكم مى پندارد، چنگ مى زند.

د ـ نكوهش كسانى كه ادّعاى پيروى از الگوهاى نيكو دارند؛ امّا در رفتار، به آنان تأسّى نمى‌كنند.

امام زين العابدين عليه السلام مى فرمايد:

ألا وَ إنَّ أبغَضَ النّاسِ إلَى اللّهِ مَن يَقتَدى بِسُنَّةِ إمامٍ وَ لا يَقتَدى بِأَعمالِهِ.

هان! منفورترينِ مردم در نزد خداوند، كسى است كه به روش پيشوايى اقتدا كند؛ امّا به اعمال و كردار او رفتار نكند.

ه ـ نكوهش كسانى كه رفتارهاى ناشايست برخى از اهل ايمان را بهانه تأسّى به آنان قرار مى‌دهند؛ امّا به رفتارهاى شايسته آنان تأسّى نمى‌كنند

چنان كه در حديث نبوى مى خوانيم:

إنَّ أبغَضَ النّاسِ إلَى اللّهِ تَعالى مَن يَقتَدى بِسَيِّئَةِ المُؤمِنِ وَ لا يَقتَدى بِحَسَنَتِهِ.

منفورترينِ مردم در نزد خداى متعال، كسى است كه به بدى هاى مؤمن اقتدا كند؛ امّا به خوبى هاى او اقتدا نكند.

4. معرّفى الگوهاى ناشايست

اسلام، علاوه بر معرّفى الگوهاى شايسته و تأكيد بر تأسّى به آنها، شيطان، حيوانات، افراد نادان، گم راه كنندگان، مستكبران، مُفسدان و مجرمان را الگوهاى ناشايسته اعلام مى كند و نسبت به تأسّى به آنها هشدار مى دهد.

نكته قابل توجّه، اين كه: نصوص (متون) اسلامى، دليل خطرناك بودن تأسّى به الگوهاى ناشايسته را همراه با نام و عنوان آنها آورده اند، چنان كه در معرّفى الگوهاى شايسته، دليل لزوم تأسّى به آنها را همراه با عناوين آنها بيان كرده اند.

5. مسئوليت الگوهاى شايسته

و آخرين نكته، اين كه: مهم ترين مسئوليت متصدّيان تعليم و تربيت مردم و كسانى كه به عنوان مقتدا و پيشواى اخلاقى و فرهنگى آنان شناخته مى شوند، پيش از هر گونه اقدام براى سازندگىِ ديگران، خودسازى است.

كارآيى «سخن» در تعليم و تربيت، در مقايسه با كارآيى «عمل»، ناچيز است. سخن، مى تواند قدرت سحرآميز داشته باشد ـ كه «إنَّ مِنَ البَيانِ سِحرا؛ برخى بيان ها سحرآميزند» ـ؛ امّا عمل، در تعليم و تربيت، اعجاز مى كند و بيشترين نقش را در گسترش اسلام داشته و دارد. از اين رو، پيشوايان دينى ما بيش از تبليغ با «سخن»، تأكيد بر تبليغ با «عمل» دارند. امام على عليه السلام مى فرمايد:

مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ إماما فَليَبدَأ بِتَعليمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعليمِ غَيرِهِ، وَ ليَكُن تَأديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبلَ تَأديبِهِ بِلِسانِهِ، وَ مُعَلِّمُ نَفسِهِ وَ مُؤَدِّبُها أحَقُّ بِالإِجلالِ مِن مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِم.

هر كه خويشتن را در مقام پيشوايىِ مردم قرار دهد، بايد پيش از تعليم ديگران، به تعليم خويش بپردازد، و بايد پيش از آن كه با زبانش تربيت كند، با رفتارش تربيت نمايد. آن كه آموزگار و مربّى خويش است، به تكريم و احترام، سزاوارتر از آن كسى است كه آموزگار و مربّى مردم است.

الفصل الأوّل: الاُسى الحسنة

فصل يكم: الگوهاى شايسته

1 / 1: الأَنبِياءُ عليهم السّلام

1 / 1: پیامبران علیهم السلام

الكتاب

قرآن

«أُوْلَئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ قُل لَا أَسْئلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِنْ هُوَ إِلَّا ذِكْرَى لِلْعَالَمِينَ ».

«اينان، كسانى هستند كه خدا هدايتشان كرده است. پس به هدايت آنان اقتدا كن. بگو: من از شما هيچ مزدى براى آن (رسالت) نمى طلبم. اين [قرآن]، جز تذكّرى براى جهانيان نيست»

«وَ جَاءَ مِنْ أَقْصَا الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعَى قَالَ يَاقَوْمِ اتَّبِعُواْ الْمُرْسَلِينَ * اتَّبِعُواْ مَن لَا يَسْئلُكُمْ أَجْرًا وَ هُم مُّهْتَدُونَ ».

«و مردى از دورترين جاى شهر، دوان دوان آمد [و] گفت: اى مردم! از اين فرستادگان، پيروى كنيد. از كسانى پيروى كنيد كه پاداشى از شما نمى خواهند و خود [نيز] هدايت يافته اند»

«رَبَّنَا ءَامَنَّا بِمَا أَنزَلْتَ وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ».

«اى پروردگار ما! به آنچه فرو فرستادى، ايمان آورديم و از پيامبر، پيروى كرديم. پس ما را با گواهان بنويس»

الحديث

حديث

1. رسول اللّه صلى الله عليه و آله :مَنِ اقتَدىٰ بِالأَنبِياءِ، دَخَلَ مَعَهُمُ الجَنَّةَ.

1. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كه به پيامبران اقتدا كند، همراه آنان به بهشت وارد مى شود

2. عنه صلى الله عليه و آله :ما مِن نَبِيٍّ بَعَثَهُ اللّهُ في اُمَّةٍ قَبلي إلّا كانَ لَهُ مِن اُمَّتِهِ حَوارِيّونَ وأصحابٌ

يَأخُذونَ بِسُنَّتِهِ ويَقتَدونَ بِأَمرِهِ، ثُمَّ إنَّها تَخلُفُ مِن بَعدِهِم خُلوفٌ يَقولونَ ما لا يَفعَلونَ ويَفعَلونَ ما لا يُؤمَرونَ.

2. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند، هيچ پيامبرى را پيش از من در ميان امّتى بر نينگيخت، مگر اين كه از ميان آن امّت، مريدان و يارانى داشت كه به روش او رفتار مى كردند و فرمان او را به كار مى بستند؛ ولى پس از آنها كسانى جانشينشان مى شوند كه خود، به آنچه مى گويند، عمل نمى كنند، و كارهايى را انجام مى دهند كه به آن، امر نشده اند.

3. الإمام عليّ عليه السلام :ما أعظَمَ فَوزَ مَنِ اقتَفى أثَرَ النَّبِيّينَ.

3. امام على عليه السلام :چه رستگارى بزرگى در انتظار كسى است كه از پيامبران، پيروى كند

4. عنه عليه السلام :طوبى لِمَن عَمِلَ بِسُنَّةِ الدّينِ، وَاقتَفى آثارَ النَّبِيّينَ.

4. امام على عليه السلام :خوشا به حال كسى كه به سنّت دين، عمل كند و به دنبال پيامبران، گام بر دارد

1 / 2: إبراهيمُ عليه السّلام وَالَّذينَ مَعَهُ

1 / 2: ابراهيم عليه السلام و همراهان او

«قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِى إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُواْ لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنكُمْ وَ مِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَ بَدَا بَيْنَنَا وَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَ الْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتَّى تُؤْمِنُواْ بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَ مَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِن شَىْ ءٍ رَّبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَ إِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ ».

«قطعا براى شما در ابراهيم و كسانى كه با اويند، سرمشقى نيكوست، آن گاه كه به قوم خود گفتند: ما از شما و از آنچه به جاى خدا مى پرستيد، بيزاريم. به [باورهاى] شما كفر مى ورزيم و ميان ما و شما دشمنى و كينه هميشگى پديدار شده است تا وقتى كه فقط به خدا ايمان آوريد. جز [در] سخن ابراهيم [كه] به [نا] پدر [ىِ] خود [گفت:] حتما براى تو آمرزش خواهم خواست، با آن كه در برابر خدا اختيار چيزى را براى تو ندارم. اى پروردگار ما! بر تو توكّل كرديم و به سوى تو باز گشتيم و فرجام، به سوى توست»

«لقَدْ كَانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُواْ اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْاخِرَ وَ مَن يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِىُّ

الْحَمِيدُ».

«قطعا براى شما در آنان، سرمشقى نيكوست، [يعنى] براى كسى كه به خدا و روز بازپسين، اميد دارد، و هر كس روى برتابد، [بداند كه] خدا همان بى نياز ستوده [صفات] است».

«وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ ءَامِنًا وَ اجْنُبْنِى وَ بَنِىَّ أَن نَّعْبُدَ الْأَصْنَامَ * رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ

كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ فَمَن تَبِعَنِى فَإِنَّهُ مِنِّى وَ مَنْ عَصَانِى فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ».

«و هنگامى را [ياد كن] كه ابراهيم گفت: پروردگارا! اين شهر را ايمن گردان و مرا و فرزندانم را از پرستيدن بتان دور دار. پروردگارا! آنها بسيارى از مردم را گم راه كردند. پس هر كه از من پيروى

كند، او از من است و هر كه مرا نافرمانى كند، به يقين، تو آمرزنده و مهربانى»

«إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَذَا النَّبِىُّ وَالَّذِينَ ءَامَنُواْ وَاللَّهُ وَلِىُّ الْمُؤْمِنِينَ».

«در حقيقت، نزديك ترين مردم به ابراهيم، همان كسانى هستند كه از او پيروى كرده اند و [نيز] اين پيامبر و كسانى كه ايمان آورده اند، و خدا سَرور مؤمنان است»

«وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِّمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلاً».

«و دين چه كسى، بهتر است از آن كس كه خود را تسليم خدا كرده و نيكوكار است و حق گرايانه، از آيين ابراهيم، پيروى نموده است؟ و خدا ابراهيم را دوست گرفت»

«وَ اتَّبَعْتُ مِلَّةَ ءَابَاءِى إِبْرَاهِيمَ وَ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ مَا كَانَ لَنَا أَن نُّشْرِكَ بِاللَّهِ مِن شَىْ ءٍ ذَلِكَ مِن فَضْلِ اللَّهِ عَلَيْنَا وَ عَلَى النَّاسِ وَ لَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ».

«و آيينِ پدرانم: ابراهيم و اسحاق و يعقوب را پيروى نموده ام. براى ما سزاوار نيست كه چيزى را شريك خدا قرار دهيم. اين، از عنايت خدا بر ما و بر مردم است؛ ولى بيشتر مردم، سپاس گزارى نمى كنند»

1 / 3: رَسولُ اللّه صلّي الله عليه و آلهِ

1 / 3: پيامبر خدا صلي الله عليه و آله

الكتاب

قرآن

«لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِى رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُواْ اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْاخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا».

«قطعا براى شما در پيامبر خدا سرمشقى نيكوست، [يعنى] براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين، اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى كند»

«فَامِنُواْ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِىِّ الأُْمِّىِّ الَّذِى يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَكَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ».

«پس به خدا و پيامبر او ـ همان پيامبر درس ناخوانده اى كه به خدا و كلمات او ايمان دارد ـ ايمان آوريد و او را پيروى كنيد. اميد كه هدايت شويد»

«قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِى يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ».

«بگو: اگر خدا را دوست داريد، از من پيروى كنيد تا خدا دوستتان بدارد و گناهانتان را بر شما ببخشايد، و خدا آمرزنده مهربان است»

الحديث

حديث

5. الإمام عليّ عليه السلام :اِقتَدوا بِهَديِ نَبِيِّكُم فَإِنَّهُ أفضَلُ الهَديِ، وَاستَنّوا بِسُنَّتِهِ فَإِنَّها أهدَى

السُّنَنِ.

5. امام على عليه السلام :به روش پيامبرتان اقتدا كنيد؛ چرا كه بهترين روش است، و سنّت (راه و

رسم) او را در پيش بگيريد؛ چرا كه درست ترينِ سنّت هاست.

6. عنه عليه السلامـ في خُطبَتِهِ الَّتي تُسَمّى بِالقاصِعَةِ ـ :ولَقَد قَرَنَ اللّهُ بِهِ صلى الله عليه و آله مِن لَدُن أن كانَ فَطيما أعظَمَ مَلَكٍ مِن مَلائِكَتِهِ، يَسلُكُ بِهِ طَريقَ المَكارِمِ ومَحاسِنَ أخلاقِ العالَمِ، لَيلَهُ ونَهارَهُ، ولَقَد كُنتُ أتَّبِعُهُ اتِّباعَ الفَصيلِ أثَرَ اُمِّهِ، يَرفَعُ لي في كُلِّ يومٍ مِن أخلاقِهِ عَلَما ، ويَأمُرُني بِالاِقتِداءِ بِهِ.

6. امام على عليه السلامـ در خطبه موسوم به «قاصعه» ـ :از همان هنگام كه پيامبر خدا از شير گرفته شد، خداوند، بزرگ ترين فرشته از فرشتگانش را بر ايشان گماشت، و آن فرشته، شب و روز، ايشان را در مسير خصلت هاى والاى انسانى و خوى هاى نيكوى جهان، راه مى بُرد، و من، همانند شتر بچّه اى كه در پىِ مادرش مى رود، به دنبال ايشان مى رفتم و در هر روز، از خُلق و خُويَش، برايم نشانى بر مى افراشت (نمونه اى را فرا پيشم مى نهاد) و فرمانم مى داد كه آن را سرمشق خود قرار دهم.

7. عنه عليه السلام :يا أيُّهَا النّاسُ! إنَّهُ لَم يَكُن للّهِِ سُبحانَهُ حُجَّةٌ في أرضِهِ أوكَدُ مِن نَبِيِّنا مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله، ولا حِكمَةٌ أبلَغُ مِن كِتابِهِ القُرآنِ العَظيمِ، ولا مَدَحَ اللّهُ تَعالى مِنكُم إلّا مَنِ اعتَصَمَ بِحَبلِهِ وَاقتَدى بِنَبِيِّهِ، وإنَّما هَلَكَ مَن هَلَكَ عِندَما عَصاهُ وخالَفَهُ وَاتَّبَعَ هَواهُ، فَلِذلِكَ يَقولُ عَزَّ مِن قائِلٍ: «فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ» .

7. امام على عليه السلام :اى مردم! خداى سبحان را در زمينش حجّتى استوارتر از پيامبرمان محمّد صلى الله عليه و آله نبود، و نه حكمتى رساتر از كتابش قرآن بزرگ. خداى متعال، از ميان شما، تنها كسانى را ستوده كه به ريسمان او چنگ زنند و به پيامبرش اقتدا كنند.

آنان كه هلاك شدند، تنها بدين سبب، هلاك شدند كه او را نافرمانى كردند و با او مخالفت نمودند و از هوس خويش پيروى نمودند. از همين رو مى فرمايد ـ و چه شكوهمند گوينده اى است ـ: «پس كسانى كه از فرمان او سر مى پيچند، بايد از اين كه بلايى بديشان رسد، يا به عذابى دردناك گرفتار شوند، بترسند»

8. عنه عليه السلام :اللّهُمَّ... اغفِر لِلأَحياءِ مِنَ المُؤمِنينَ وَالمُؤمِناتِ، الَّذينَ وَحَّدوكَ وصَدَّقوا رَسولَكَ، وتَمَسَّكوا بِدينِكَ وعَمِلوا بِفَرائِضِكَ، وَاقتَدَوا بِنَبِيِّكَ وسَنّوا سُنَّتَكَ، وأحَلّوا حَلالَكَ وحَرَّموا حَرامَكَ، وخافوا عِقابَكَ ورَجَوا ثَوابَكَ، الَوا أولِياءَكَ وعادَوا أعداءَكَ.

8. امام على عليه السلام :بار خدايا!... مؤمنانِ زنده را، از مرد و زن، بيامرز؛ همانان كه به يكتايى تو گواهى دادند و پيامبرت را تصديق كردند، و به دين تو چنگ زدند و فرايضت را به كار بستند، و به پيامبرت اقتدا نمودند و سنّت تو را در پيش گرفتند، و حلال تو را حلال و حرامت را حرام شمردند، و از كيفر تو ترسيدند و به پاداش تو اميد بستند، و دوستانت را دوست داشتند و با دشمنانت دشمنى ورزيدند

9. عنه عليه السلام ـ في وَصِيَّتِهِ لاِبنِهِ الحَسَنِ عليه السلام ـ :اِعلَم يا بُنَيَّ أنَّ أحَدا لَم يُنبِئ عَنِ اللّهِ سُبحانَهُ كَما أنبَأَ عَنهُ الرَّسولُ صلى الله عليه و آله، فَارضَ بِهِ رائِدا ، وإلَى النَّجاةِ قائِدا.

9. امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزندش حسن عليه السلام ـ :بدان ـ اى فرزندم ـ كه هيچ كس به مانند پيامبر صلى الله عليه و آله، از خداوند سبحان، خبر نداده است. پس او را به عنوان پيشرو، و راهبر به سوى نجات، بپذير.

10. عنه عليه السلام ـ مِن كِتابِهِ إلَى الأَشتَرِ حينَ وَلّاهُ مِصرَ ـ :الواجِبُ عَلَيكَ أن تَتَذَكَّرَ ما مَضى لِمَن

تَقَدَّمَكَ مِن حُكومَةٍ عادِلَةٍ، أو سُنَّةٍ فاضِلَةٍ، أو أثَرٍ عَن بِيِّنا صلى الله عليه و آله، أو فَريضَةٍ في كِتابِ اللّهِ، فَتَقتَدِيَ بِما شَاهَدتَ مِمّا عَمِلنا بِهِ فيها، وتَجتَهِدَ لِنَفسِكَ فِي اتِّباعِ ما عَهِدتُ إلَيكَ في عَهدي هذا، وَاستَوثَقتُ بِهِ مِنَ الحُجَّةِ لِنَفسي عَلَيكَ، لِكَيلا تَكونَ لَكَ عِلَّةٌ عِندَ تَسَرُّعِ نَفسِكَ إلى هَواها.

10. امام على عليه السلام ـ در نامه اش به مالك اشتر، آن گاه كه او را به حكومت مصر گماشت ـ :بر توست كه راه و رسم پيشينيانت را ـ خواه حكومتى دادگستر باشد، يا سنّتى ارزشمند، يا آثار پيامبرمان صلى الله عليه و آله، يا حكمى كه در كتاب خداست ـ، همواره به ياد آورى، و به عملكردهاى ما ـ كه شاهد بوده اى ـ اقتدا كنى، و در پيروى از توصيه هايى كه در اين سفارش نامه به تو كرده ام و با آن، حجّت را بر تو تمام كرده ام، بكوشى تا هنگامى كه نفْس تو خواست در پى هوسش بشتابد، بهانه اى نداشته باشى.

11. عنه عليه السلام ـ في لُزومِ التَّأَسّي بِالنَّبِيِّ صلى الله عليه و آله ـ :فَقرَنَ طاعَتَهُ بِطاعَتِهِ، ومَعصِيَتَهُ بِمَعصِيَتِهِ... فَقالَ تَبارَكَ وتَعالى فِي التَّحريضِ عَلَى اتِّباعِهِ، وَالتَّرغيبِ في تَصديقِهِ، وَالقَبولِ لِدَعوَتِهِ: «قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِى يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ» ، فَاتِّباعُهُ صلى الله عليه و آله مَحَبَّةُ اللّهِ، ورِضاهُ غُفرانُ الذُّنوبِ، وكَمالُ فَوزِ، ووُجوبُ الجَنَّةِ.

11. امام على عليه السلام ـ در باره لزوم تأسّى جستن به پيامبر صلى الله عليه و آله ـ : [خداوند،] اطاعت از او را همدوش اطاعت از خودش قرار داد و نافرمانى از او را قرين نافرمانى خويش ساخت... و در تشويق به پيروى از او، و ترغيب به تصديقش، و پذيرش دعوتش فرمود: «بگو: اگر خدا را دوست مى داريد، از من پيروى كنيد تا خدا شما را دوست بدارد و گناهانتان را بيامرزد». پس پيروى از او صلى الله عليه و آله [مساوى با] دوست داشتن خداست، و خشنودى او، [موجب] آمرزش گناهان و كمال رستگارى و واجب گشتن بهشت است.

12. الإمام الصادق عليه السلام :اللّهُمَّ افتَح مَسامِعَ قَلبي لِذِكرِكَ حَتّى أعِيَ وَحيَكَ، وأتَّبِعَ كِتابَكَ، واُصَدِّقَ رُسُلَكَ، واُؤمِنَ بِوَعدِكَ، واُوفِيَ بِعَهدِكَ، وأتَّبِعَ أمرَكَ، وأجتَنِبَ نَهيَكَ. اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ، ولا تَصرِف عَنّي وَجهَكَ، ولا تَمنَعني فَضلَكَ، ولا تَحرِمني عَفوَكَ، وَاجعَلني اُوالي أولِياءَكَ، واُعادي أعداءَكَ، وَارزُقنِي الرَّهبَةَ مِنكَ وَالرَّغبَةَ إلَيكَ، وَالخُشوعَ وَالوَقارَ وَالتَّسليمَ لِأَمرِكَ، وَالتَّصديقَ كِتابِكَ، وَاتِّباعَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ صلى الله عليه و آله.

12. امام صادق عليه السلام :پروردگارا! گوش هاى دلم را براى ياد خودت باز كن تا وحى تو را درك كنم، و از كتابت پيروى كنم، و پيامبرانت را تصديق نمايم، و به وعده ات ايمان آورم، و به پيمانت وفا كنم، و فرمانت را به كار بندم، و از آنچه نهى كرده اى، دورى گزينم.

بار خدايا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و از من رخ بر متاب، و احسانت را از من باز مدار، و از عفوت محرومم مكن، و مرا چنان گردان كه دوستانت را دوست، و دشمنانت را دشمن بدارم، و ترس از تو و اشتياق به تو و فروتنى و وقار و تسليم در برابر فرمانت، و تصديق كردن كتابت، و پيروى از سنّت پيامبرت صلى الله عليه و آله را روزى ام فرما.

1 / 4: أئِمَّةُ الحَقِّ

1 / 4: پيشوايان حق

الكتاب

قرآن

«قُلْ هَلْ مِن شُرَكَائِكُم مَّن يَهْدِى إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللَّهُ يَهْدِى لِلْحَقِّ أَفَمَن يَهْدِى إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لَا يَهِدِّى إِلَّا أَن يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ».

«بگو: آيا از شريكان شما، كسى هست كه به سوى حق رهبرى كند؟ بگو: خداست كه به سوى حق رهبرى مى كند. پس آيا كسى كه به سوى حق رهبرى مى كند، سزاوارتر است كه پيروى گردد، يا كسى كه راه نمى يابد مگر آن كه هدايت شود؟ شما را چه شده است؟ چگونه داورى مى كنيد؟».

الحديث

حديث

13. الإمام عليّ عليه السلام :داعٍ دَعا، وراعٍ رَعىٰ، فَاستَجيبوا لِلدّاعي وَاتَّبِعُوا الرّاعِيَ.

13. امام على عليه السلام :دعوتگرى، دعوت كرد و سرپرستى، زمام كارها را به دست گرفت. آن دعوتگر را اجابت كنيد و از آن سرپرست، پيروى نماييد.

14. عنه عليه السلام :الحَقُّ أحَقُّ أن يُتَّبَعَ.

14. امام على عليه السلام :حق، به پيروى شدن، سزاوارتر است.

15. عنه عليه السلام :النّاسُ أتباعُ مَنِ اتَّبَعوهُ مِن أئِمَّةِ الحَقِّ وأئِمَّةِ الباطِلِ، قالَ اللّهُ عز و جل: «يَوْمَ نَدْعُواْ كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِىَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُوْلَئِكَ يَقْرَءُونَ كِتَابَهُمْ وَ لَا يُظْلَمُونَ فَتِيلاً» ، فَمَنِ ائتَمَّ بِالصّادِقينَ حُشِرَ مَعَهُم، ومَنِ ائتَمَّ بِالمُنافِقينَ حُشِرَ مَعَهُم، قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: يُحشَرُ المَرءُ مَعَ مَن أحَبَّ، قالَ إبراهيمُ عليه السلام: «فَمَن تَبِعَنِى فَإِنَّهُ مِنِّى» .

15. امام على عليه السلام :مردم [در قيامت] دنباله روى آن پيشواى حق يا پيشواى باطلى هستند كه [در دنيا] پيرو او بوده اند. خداوند عز و جل مى فرمايد: «روزى را [ياد كن] كه هر گروهى را با پيشوايشان فرا مى خوانيم. پس كسانى كه كارنامه شان را به دست راستشان بدهند، آنان كارنامه خود را مى خوانند و به قدر نَخَكِ هسته خرمايى به آنها ستم نمى شود».

بنا بر اين، هر كس راستْ دينان را به پيشوايى بگيرد، با آنان محشور مى شود، و هر كس منافقان را به پيشوايى برگزيند، با آنان محشور مى گردد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «انسان با همان كسى محشور مى شود كه دوستش مى دارد». ابراهيم عليه السلام فرمود: «پس هر كه از من پيروى كند، او از من است».

1 / 5: أميرُ المُؤمِنينَ عليه السّلام

1 / 5: امير مؤمنان عليه السلام

16. رسول اللّه صلى الله عليه و آله :يا أيُّهَا النّاسُ! اتَّبِعوا هُدَى اللّهِ تَهتَدوا وتُرشَدوا، وهُوَ هُدايَ، وهُدايَ هُدى عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ، فَمَنِ اتَّبَعَ هُداهُ في حَياتي وبَعدَ مَوتي فَقَدِ اتَّبَعَ هُدايَ، ومَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَقَدِ اتَّبَعَ هُدَى اللّهِ، ومَنِ اتَّبَعَ هُدَى اللّهِ «فَلَا يَضِلُّ وَ لَا يَشْقَى» .

16. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هان، اى مردم! از هدايت خدا پيروى كنيد تا ره يافته شويد و به راه راست برويد و [بدانيد كه] هدايت او، هدايت من است و هدايت من، هدايت على بن ابى طالب است. پس هر كس در زمان حيات من و پس از مرگم از هدايت او پيروى كند، در واقع، از هدايت من پيروى كرده است، و هر كس از هدايت من پيروى كند، هر آينه از هدايت خدا پيروى كرده است، و هر كس از هدايت خدا پيروى كند، «نه گم راه مى شود و نه تيره بخت مى گردد».

17. الإمام عليّ عليه السلام :إنَّ اللّهَ جَعَلَني إماما لِخَلقِهِ، فَفَرَضَ عَلَيَّ التَّقديرَ في نَفسي ومَطعَمي ومَشرَبي ومَلبَسي كَضُعَفاءِ النّاسِ؛ كَي يَقتَدِيَ الفَقيرُ بِفَقري، ولا يُطغِي الغَنِيَّ غِناهُ.

17. امام على عليه السلام :خداوند، مرا پيشواى خَلقش قرار داده است. از اين رو، بر من واجب نموده كه در باره خودم و خورد و خوراك و پوشاكم، همانند مردمان محروم باشم تا نادار، به نادارىِ من تأسّى كند و توانگرىِ توانگر، او را به طغيان نكشاند.

18. الإمام الصادق عليه السلام :إذا كانَ يَومُ القِيامَةِ نادى مُنادٍ مِن بُطنانِ العَرشِ: أينَ خَليفَةُ اللّهِ في أرضِهِ؟ فَيَقومُ داودُ النَّبِيُّ عليه السلام، فَيَأتِي النِّداءُ مِن عِندِ اللّهِ عز و جل: لَسنا إيّاكَ أرَدنا وإن كُنتَ للّهِِ خَليفَةً.

ثُمَّ يُنادي ثانِيَةً: أينَ خَليفَةُ اللّهِ في أرضِهِ؟ فَيَقومُ أميرُ المُؤمِنينَ عَلِيُّ بنُ أبي طالِبٍ عليه السلام، فَيَأتِي النِّداءُ مِن قِبَلِ اللّهِ عز و جل: يا مَعشَرَ الخَلائِقِ! هذا عَلِيُّ بنُ أبي طالِبٍ، خَليفَةُ اللّهِ في أرضِهِ وحُجَّتُهُ عَلى عِبادِهِ.

18. امام صادق عليه السلام :چون روز قيامت بشود، ندا دهنده اى از ميان عرش، بانگ مى زند: «خليفه خدا در زمينِ او كجاست؟».

داوود پيامبر عليه السلام بر مى خيزد. از جانب خداوند عز و جل ندا مى آيد كه: «مراد ما تو نبودى، هر چند تو نيز خليفه خدا بودى».

سپس براى بار دوم، بانگ مى زند: «خليفه خدا در زمينِ او كجاست؟».

در اين هنگام، امير مؤمنان، على بن ابى طالب عليه السلام، بر مى خيزد. پس، از جانب خداوند عز و جل ندا مى آيد كه: «اى گروه خلايق! اين على بن ابى طالب، خليفه خدا در زمين او و حجّت او بر بندگان اوست».

19. تفسير فرات عن سُفيان :قال لي أبو عَبدِ اللّهِ جَعفَرُ بنُ مُحَمَّدٍ عليه السلام: يا سُفيانُ، لا تَذهَبَنَّ بِكَ المَذاهِبُ، عَلَيكَ بِالقَصدِ وعَلَيكَ أن تَتَّبِعَ الهُدى.

قُلتُ: يَابنَ رَسولِ اللّهِ، ومَا اتِّباعُ الهُدى؟

قالَ: كِتابُ اللّهِ، ولُزومُ هذَا الرَّجُلِ، يا سُفيانُ أنتَ لا تَدري مَن هُوَ؟

قُلتُ: لا وَاللّهِ، ما أدري مَن هُوَ!

قالَ: فَقالَ لي: وَاللّهِ لكِنَّكَ آثَرتَ الدُّنيا عَلَى الآخِرَةِ، ومَن آثَرَ الدُّنيا عَلَى الآخِرَةِ حَشَرَهُ اللّهُ يَومَ القِيامَةِ أعمى.

قالَ: قُلتُ: يَابنَ رَسولِ اللّهِ، أخبِرني مَن هذَا الرَّجُلُ؟ لَعَلَّ اللّهَ يَنفَعُني بِهِ.

قالَ: هُوَ وَاللّهِ أميرُ المُؤمِنينَ عَلِيٌّ عليه السلام، مَنِ اتَّبَعَهُ فَقَد اُعطِيَ ما لَم يُعطَ أحَدٌ ، ومَن لَم يَتَّبِعهُ فَقَد خَسِرَ خُسرانا مُبينا، هُوَ وَاللّهِ جَدُّنا عَلِيُّ بنُ أبي طالِبٍ عليه السلام.

يا سُفيانُ، إن أرَدتَ العُروَةَ الوُثقى فَعَلَيكَ بِعَلِيٍّ فَإِنَّهُ وَاللّهِ يُنجيكَ. يا سُفيانُ، لا تَتَّبِع هَواكَ فَتَضِلَّ عَن سَواءِ السَّبيلِ.

19. تفسير فرات ـ به نقل از سفيان ـ :امام صادق عليه السلام به من فرمود: «اى سفيان! مراقب باش كه مذاهب [و عقايد گوناگون]، تو را به اين سو و آن سو نبرند. راه راست را در پيش بگير و از هدايت، پيروى كن».

گفتم: اى فرزند پيامبر خدا! پيروى از هدايت، [به] چيست؟

فرمود: «[به پيروى از] كتاب خدا و ملازمت با اين مرد. اى سفيان! آيا نمى دانى كه اين مرد، كيست؟».

گفتم: نه، به خدا، نمى دانم او كيست!

به من فرمود: «به خدا سوگند كه تو دنيا را بر آخرت برگزيدى، و هر كس دنيا را بر آخرت برگزيند، خداوند در روز قيامت، او را نابينا محشور مى كند».

گفتم: اى فرزند پيامبر خدا! مرا از نام اين مرد، آگاه فرما. باشد كه خداوند به واسطه او مرا سود برساند!

فرمود: «به خدا سوگند، او امير مؤمنان على عليه السلام است. هر كس از او پيروى كرد، به او چيزى عطا شد كه به هيچ كس داده نشد، و هر كس از او پيروى نكرد، زيان فراوان نمود. به خدا سوگند كه آن مرد، جدّ ما، على بن ابى طالب عليه السلام است.

اى سفيان! اگر دستگيره استوار مى خواهى، به على چنگ بزن، كه ـ به خدا سوگند ـ او تو را نجات مى بخشد.

اى سفيان! از دلخواه خود، پيروى مكن كه از راه راست، منحرف مى شوى».

1 / 6: أهلُ البَيتِ عليهم السّلام

1 / 6: اهل بيت عليهم السّلام

20. صحيح مسلم عن زيد بن أرقم :قامَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله يَوما فينا خَطيبا بِماءٍ يُدعى خُمّا؛ بَينَ مَكَّةَ وَالمَدينَةِ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنى عَلَيهِ ووَعَظَ وذَكَّرَ، ثُمَّ قالَ:

أمّا بَعدُ، ألا أيُّهَا النّاسُ! فَإِنَّما أنَا بَشَرٌ يوشِكَ أن يَأتِيَ رَسولُ رَبّي فَاُجيبَ. وأنَا تارِكٌ فيكُم ثَقَلَينِ : أوَّلُهُما كِتابُ اللّهِ فيهِ الهُدى وَالنّورُ، فَخُذوا بِكِتابِ اللّهِ وَاستَمسِكوا بِهِ.

فَحَثَّ عَلى كِتابِ اللّهِ ورَغَّبَ فيهِ، ثُمَّ قالَ:

وأهلُ بَيتي، اُذَكِّرُكُمُ اللّهَ في أهلِ بَيتي، اُذَكِّرُكُمُ اللّهَ في أهلِ بَيتي، اُذَكِّرُكُمُ اللّهَ في أهلِ بَيتي.

20. صحيح مسلم ـ به نقل از زيد بن ارقم ـ :روزى، پيامبر خدا در آبگاهى به نام «خُم» در راه ميان مكّه و مدينه، براى ما به خطبه ايستاد و خداوند را حمد و ثنا گفت و پند و اندرز داد و آن گاه فرمود: «و اينك ـ اى مردم ـ بدانيد كه من هم يك بشرم و زودا كه پيكِ [مرگ، از سوى] پروردگارم بيايد و دعوتش را اجابت كنم. من در ميان شما دو چيز گران بها بر جاى مى گذارم: نخستينِ آن دو، كتاب خداست كه در آن، هدايت و نور است. پس كتاب خدا را بگيريد و بدان چنگ زنيد».

پيامبر صلى الله عليه و آله به كتاب خدا ترغيب و تشويق نمود و سپس فرمود: «و [دوم،] اهل بيتِ من. خدا را در باره اهل بيتم به شما يادآورى مى كنم. خدا را در باره اهل بيتم به شما يادآورى مى كنم. خدا را در باره اهل بيتم به شما يادآورى مى كنم».

21. رسول اللّه صلى الله عليه و آله :مَن سَرَّهُ أن يَحيا حَياتي ويَموتَ مَماتي، ويَسكُنَ جَنَّةَ عَدنٍ غَرَسَها رَبّي، فَليُوالِ عَلِيّا مِن بَعدي، وَليُوالِ وَلِيَّهُ، وَليَقتَدِ بِالأَئِمَّةِ مِن بَعدي؛ فَإِنَّهُم عِترَتي، خُلِقوا مِن طينَتي، رُزِقوا فَهما وعِلما، ووَيلٌ لِلمُكَذِّبينَ بِفَضلِهِم مِن اُمَّتِي، القاطِعينَ فيهِم صِلَتي، لا أنالَهُمُ اللّهُ شَفاعَتي.

21. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كه خوش دارد چون من زندگى كند و چون من بميرد و در باغ بهشتى كه پروردگارم [درختانِ] آن را كاشته است، سكنا گزيند، بايد پس از من، ولايت على را بپذيرد، و دوست او را دوست بدارد، و به امامانِ پس از من اقتدا كند؛ زيرا آنان، خانواده من اند، از سرشت من آفريده شده اند، و از فهم و دانشْ برخوردارند. واى بر آن عدّه از امّتم كه فضيلت آنان را انكار كنند، و حرمت خويشاوندى من با آنان را پاس ندارند! خداوند، شفاعت مرا شامل حال آنها نكند!

22. عنه صلى الله عليه و آله ـ في بَيانِ مَنزِلَةِ الأَئِمَّةِ عليهم السلام ـ :هُم أبوابُ العِلمِ في اُمَّتي، مَن تَبِعَهُم نَجا مِنَ النّارِ، ومَنِ اقتَدى بِهِم هُدِيَ إلى صِراطٍ مُستَقيمٍ، لَم يَهَبِ اللّهُ عز و جلمَحَبَّتَهُم لِعَبدٍ إلّا أدخَلَهُ اللّهُ الجَنَّةَ.

22. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در بيان منزلت ائمّه عليهم السلام ـ :آنان، دروازه هاى دانش در ميان امّت من اند. هر كس از آنان پيروى كند، از آتشْ نجات مى يابد، و هر كس به آنان اقتدا كند، به راه راستْ هدايت مى شود. خداوند عز و جل محبّت آنان را به هيچ بنده اى ارزانى نداشته است، مگر آن كه او را به بهشت وارد مى كند.

23. الإمام عليّ عليه السلام :مَنِ اتَّبَعَ أمرَنا سَبَقَ.

23. امام على عليه السلام :هر كس از فرمان ما پيروى كند، پيشى مى گيرد.

24. عنه عليه السلام :اُنظُروا أهلَ بَيتِ نَبِيِّكُم فَالزَموا سَمتَهُم ، وَاتَّبِعوا أثَرَهُم، فَلَن يُخرِجوكُم مِن هُدىً، ولَن يُعيدوكُم في رَدىً، فَإِن لَبَدوا فَالبُدوا، وإن نَهَضوا فَانهَضوا، ولا تَسبِقوهُم فَتَضِلّوا، ولا تَتَأَخَّروا عَنهُم فَتَهلِكوا.

24. امام على عليه السلام :به اهل بيتِ پيامبرتان بنگريد، و راه آنان را بپوييد، و از پى آنان حركت كنيد؛ زيرا آنان شما را هرگز از راه راست به در نمى برند، و هرگز شما را به تباهى نمى كشانند. هر گاه آنان باز ايستادند، شما نيز باز ايستيد، و هر گاه آنان برخاستند، شما نيز برخيزيد. از آنان پيشى نگيريد كه گم راه مى شويد، و از آنان عقب نمانيد كه نابود مى گرديد.

25. عنه عليه السلام :ألا وإنّا أهلُ بَيتٍ مِن عِلمِ اللّهِ عَلِمنا، وبِحُكمِ اللّهِ حَكَمنا، وبِقَولِ صادِقٍ أخَذنا، فَإِن تَتَّبِعوا آثارَنا تَهتَدوا بِبَصائِرِنا، وإن لَم تَفعَلوا يُهلِككُمُ اللّهُ بِأَيدينا، مَعَنا رايَةُ الحَقِّ، مَن تَبِعَها لَحِقَ، ومَن تَأَخَّرَ عَنها غَرِقَ.

25. امام على عليه السلام :هان! ما خاندانى هستيم كه دانش ما، [برگرفته] از دانش خداست، و به حكم خدا حكم مى كنيم، و سخن راستگويى را پذيرفته ايم. پس اگر در پى ما حركت كنيد، با روشنگرى هاى ما هدايت مى شويد، و اگر چنين نكنيد، خداوند شما را با دستان ما به هلاكت مى افكند. پرچم حق، در دست ماست؛ هر كس به دنبال آن حركت كند، به مقصد مى رسد و هر كه از آن عقب بماند، غرق مى شود.

26. عنه عليه السلام :اِعلَموا أنَّكُم إنِ اتَّبَعتُم طالِعَ المَشرِقِ سَلَكَ بِكُم مَناهِجَ الرَّسولِ صلى الله عليه و آله، فَتَداوَيتُم مِنَ العَمى وَالصَّمَمِ وَالبَكَمِ، وكُفيتُم مَؤونَةَ الطَّلَبِ وَالتَّعَسُّفِ ، ونَبَذتُمُ الثِّقلَ الفادِحَ عَنِ الأَعناقِ.

26. امام على عليه السلام :بدانيد كه اگر از طلوع كننده مشرق پيروى كنيد، او شما را به شاه راه هاى پيامبر صلى الله عليه و آله مى برد. پس، از كورى و كرى و گنگى شفا مى يابيد، و رنجِ طلب و كجروى، از شما برداشته مى شود، و بار گران را از شانه ها [يتان] به دور مى افكنيد.

27. الإمام الحسين عليه السلام :لَكُم فِيَّ اُسوَةٌ.

27. امام حسين عليه السلام :در من، براى شما سرمشق است.

28. الإمام الباقر عليه السلام :إنَّ أهلَ بَيتِ نَبِيِّكُم... هُمُ الأَئِمَّةُ الدُّعاةُ، وَالقادَةُ الهُداةُ، وَالقُضاةُ الحُكّامُ، وَالنُّجومُ الأَعلامُ، وَالاُسوَةُ المُتَخَيَّرَةُ، وَالعِترَةُ المُطَهَّرَةُ، وَالاُمَّةُ الوُسطى، وَالصِّراطُ الأَعلَمُ ، وَالسَّبيلُ الأَقوَمُ، زينَةُ النُّجَباءِ، ووَرَثَةُ الأَنبِياءِ، وهُمُ الرَّحِمُ المَوصولَةُ، وَالكَهفُ الحَصينُ لِلمُؤمِنينَ، ونورُ أبصارِ المُهتَدينَ، وعِصمَةٌ لِمَن لَجَأَ إلَيهِم، وأمنٌ لِمَنِ استَجارَ بِهِم، ونَجاةٌ لِمَن تَبِعَهُم.

28. امام باقر عليه السلام :همانا اهل بيتِ پيامبر شما... پيشوايان دعوتگر، و رهبران هدايتگر، و قاضيان حكم كننده [به حق]، و ستارگان راه نما، و الگوى برگزيده، و عترت پاك، و امّت ميانه، و روشن ترين راه، و راست ترين مسير، و زيور برگزيدگان، و وارثان پيامبران اند. آنان اند آن ارحامى كه به صله آنها فرمان داده شده است، و آن دژ استوار مؤمنان، و روشنايى ديدگان ره يافتگان، و پناه كسى كه به آنان پناه مى برد، و امان بخشِ كسى كه در حمايت آنان در مى آيد، و مايه نجات كسى كه از آنان پيروى مى كند.

29. الإمام الصادق عليه السلام :قالَ عَلِيٌّ عليه السلام لِلحُسَينِ عليه السلام: يا أبا عَبدِ اللّهِ اُسوَةٌ أنتَ قِدَما.

فَقالَ: جُعِلتُ فِداكَ! ما حالي؟

قالَ: عَلِمتَ ما جَهِلوا وسَيَنتَفِعُ عالِمٌ بِما عَلِمَ، يا بُنَيَّ اسمَع وأبصِر مِن قَبلِ أن يَأتِيَكَ، فَوَالَّذي نَفسي بِيَدِهِ لِيَسفِكَنَّ بَنو اُمَيَّةَ دَمَكَ ثُمَّ لا يُزيلونَكَ عَن دينِكَ، ولا يُنسونَكَ ذِكرَ رَبِّكَ.

فَقالَ الحُسَينُ عليه السلام: وَالَّذي نَفسي بِيَدِهِ! حَسبي، أقرَرتُ بِما أنزَلَ اللّهُ، واُصَدِّقُ قَولَ نَبِيِّ اللّهِ، ولا اُكَذِّبُ قَولَ أبي.

29. امام صادق عليه السلام :على عليه السلام به حسين عليه السلام فرمود: «اى ابا عبد اللّه! تو از ديرباز، الگو بوده اى».

حسين عليه السلام گفت: فدايت شوم! حال [و سرنوشت] من، چگونه است؟

فرمود: «تو آنچه را كه مردم نمى دانند، مى دانى و هر دانايى، از آنچه مى داند، بهره مند خواهد شد. فرزندم! بشنو و ببين، پيش از آن كه [سرنوشتت] تو را فرا رسد. سوگند به آن كه جانم در دست اوست، فرزندان اميّه، خون تو را خواهند ريخت؛ امّا نخواهند توانست تو را از دينت بر كنار دارند، و نه ياد پروردگارت را از جان تو بزدايند».

حسين عليه السلام گفت: سوگند به آن كه جانم در دست اوست، مرا كافى است. به آنچه خداوند فرو فرستاد، اقرار دارم، و سخن پيامبر خدا را باور دارم، و گفته پدرم را دروغ نمى شمارم.

30. الإمام الباقر والإمام الصادق عليهماالسلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا» ـ :نِعمَةُ اللّهِ: رَسولُهُ؛ إذ يُخبِرُ اُمَّتَهُ بِمَن يُرشِدُهُم مِنَ الأَئِمَّةِ، فَأَحَلّوهُم دارَ البَوارِ ، ذلِكَ مَعنى قَولِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله: «لا تَرجِعُنَّ بَعدي كُفّارا يَضرِبُ بَعضُكُم رِقابَ بَعضٍ».

بُنِيَ الدّينُ عَلَى اتِّباعِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله «قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِى» ، وَاتِّباعِ الكِتابِ «وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِى أُنزِلَ مَعَهُ» ، وَاتِّباعِ الأَئِمَّةِ مِن أولادِهِ «وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ» . فَاتِّباعُ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله يورِثُ المَحَبَّةَ «يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ» ، وَاتِّباعُ الكِتابِ يورِثُ السَّعادَةَ «فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَاىَ فَلَا يَضِلُّ وَ لَا يَشْقَى» ، وَاتِّباعُ الأَئِمَّةِ يورِثُ الجَنَّةَ.

30. امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلامـ در باره اين سخن خداى متعال: «آيا به كسانى كه نعمت خدا را به كفر تبديل كردند و قوم خود را به سراى هلاكت در آوردند، ننگريستى» ـ :«نعمت خدا»، همان پيامبر اوست كه امّتش را از وجود پيشوايانى كه راه نمايى شان مى كنند، آگاه ساخت.

و «آنان را به سراى هلاكت در آوردند»، همان مضمون سخن پيامبر صلى الله عليه و آله است كه: «زنهار! پس از من، به كفر باز مگرديد و گردن يكديگر را مزنيد».

دين بر [پايه] پيروى از پيامبر صلى الله عليه و آله نهاده شده است: «بگو: اگر خدا را دوست

مى داريد، از من پيروى كنيد»، و بر [پايه] پيروى از كتاب: «و از نورى كه با او فرو فرستاده شد، پيروى كردند»، و بر [پايه] پيروى از امامانِ از فرزندان او: «و كسانى كه با نيكوكارى، از آنان پيروى كردند».

پس پيروى از پيامبر صلى الله عليه و آله، محبّت مى آورد: «تا خدا شما را دوست بدارد»، و پيروى از كتاب، خوش بختى را به دنبال دارد: «پس هر كه از هدايت من پيروى كند، نه گم راه مى شود و نه تيره بخت مى گردد»، و پيروى از امامان، بهشت را در پى دارد.

31. الإمام الصادق عليه السلام ـ في رِسالَتِهِ إلى جَماعَةِ الشّيعَةِ ـ :مَن سَرَّهُ أن يَعلَمَ أنَّ اللّهَ يُحِبُّهُ فَليَعمَل بِطاعَةِ اللّهِ وَليَتَّبِعنا، ألَم يَسمَع قَولَ اللّهِ عز و جللِنَبِيِّهِ صلى الله عليه و آله: «قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِى يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ»؟ وَاللّهِ، لا يُطيعُ اللّهَ عَبدٌ أبَدا إلّا أدخَلَ اللّهُ عَلَيهِ في طاعَتِهِ اتِّباعَنا، ولا وَاللّهِ، لا يَتَّبِعُنا عَبدٌ أبَدا إلّا أحَبَّهُ اللّهُ، ولا وَاللّهِ، لا يَدَعُ أحَدٌ اِتِّباعَنا أبَدا إلّا أبغَضَنا، ولا وَاللّهِ، لا يُبغِضُنا أحَدٌ أبَدا إلّا عَصَى اللّهَ، ومَن ماتَ عاصِيا للّهِِ أخزاهُ اللّهُ وأكَبَّهُ عَلى وَجهِهِ فِي النّارِ، وَالحَمدُ للّهِِ رَبِّ العالَمينَ.

31. امام صادق عليه السلام ـ در نامه ايشان به گروه شيعه ـ :هر كس خوش دارد كه بداند خداوند عز و جل او را دوست مى دارد، بايد فرمان خدا را به كار ببندد و از ما پيروى كند. آيا اين سخن خداوند عز و جل به پيامبرش صلى الله عليه و آله را نشنيده است كه: «بگو: اگر خدا را دوست مى داريد، از من پيروى كنيد تا خدا نيز شما را دوست بدارد و گناهانتان را بيامرزد»؟

به خدا سوگند، هرگز هيچ بنده اى اطاعت خدا نمى كند، مگر آن كه خداوند، پيروى از ما را در ضمن طاعت خويش در آورده است. به خدا سوگند، هرگز هيچ بنده اى از ما پيروى نمى كند، مگر آن كه خداوند، او را دوست مى دارد. به خدا سوگند، هرگز هيچ كسى پيروى از ما را فرو نمى گذارد، مگر آن كه ما را دشمن داشته است. به خدا سوگند، هرگز هيچ كسى ما را دشمن نمى دارد، مگر آن كه خدا را نافرمانى كرده است، و هر كس با نافرمانى از خدا بميرد، خداوند عز و جل او را خوار و رسوا مى سازد و در آتش، سرنگونش مى كند. سپاس، ويژه خداوند است كه پروردگار جهانيان است.

32. تفسير العيّاشي عن محمّد الحلبي :قالَ أبو عَبدِ اللّهِ عليه السلام: مَنِ اتَّقَى اللّهَ مِنكُم وأصلَحَ فَهُوَ مِنّا أهلَ البَيتِ.

قالَ: مِنكُم أهلَ البَيتِ؟!

قالَ: مِنّا أهلَ البَيتِ، قالَ فيها إبراهيمُ عليه السلام: «فَمَن تَبِعَنِى فَإِنَّهُ مِنِّى».

قالَ عُمَرُ بنُ يَزيدَ: قُلتُ لَهُ: مِن آلِ مُحَمَّدٍ؟

قالَ: إي وَاللّهِ مِن آلِ مُحَمَّدٍ، إي وَاللّهِ مِن أنفُسِهِم، أما تَسمَعُ اللّهَ يَقولُ: «إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ» ، وقَولَ إبراهيمَ: «فَمَن تَبِعَنِى فَإِنَّهُ مِنِّى»؟

32. تفسير العيّاشى ـ به نقل از محمّد حلبى ـ :امام صادق عليه السلام فرمود: «هر يك از شما كه از خدا پروا كند و كار نيك انجام دهد، از ما اهل بيت است».

[كسى] گفت: از شما اهل بيت؟!

فرمود: «از ما اهل بيت! در اين باره ابراهيم عليه السلام فرموده است: «پس هر كه از من پيروى كند، او از من است» ».

عمر بن يزيد گفت: به ايشان گفتم: از خاندان محمّد؟!

فرمود: «آرى به خدا، از خاندان محمّد! آرى به خدا، از خودِ آنان! مگر نشنيده اى كه خداوند مى فرمايد: «همانا نزديك ترين مردم به ابراهيم، كسانى هستند كه از او پيروى كردند»، و [مگر نشنيده اى اين] سخن ابراهيم را كه: «پس هر كه از من پيروى كند، او از من است»؟».

33. الإمام الصادق عليه السلام :مَن تَوَلّى آلَ مُحَمَّدٍ وقَدَّمَهُم عَلى جَميعِ النّاسِ بِما قَدَّمَهُم مِن قَرابَةِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَهُوَ مِن آلِ مُحَمَّدٍ؛ لِتَوَلّيهِ آلَ مُحَمَّدٍ، لا أنَّهُ مِنَ القَومِ بِأَعيانِهِم، وإنَّما هُوَ مِنهُم بِتَوَلّيهِ إلَيهِم وَاتِّباعِهِ إيّاهُم، وكَذلِكَ حُكمُ اللّهِ في كِتابِهِ: «وَمَن يَتَوَلَّهُم مِّنكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ» ، وقَولُ إبراهيمَ عليه السلام: «فَمَن تَبِعَنِى فَإِنَّهُ مِنِّى وَ مَنْ عَصَانِى فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ» .

33. امام صادق عليه السلام :هر كس ولايت خاندان محمّد را برگزيند و آنان را به واسطه خويشاوندى شان با پيامبر خدا، بر همه مردم مقدّم بدارد، او از خاندان محمّد است؛ يعنى از جهت پذيرفتن ولايت خاندان محمّد، نه اين كه از تبار و وجود آنها باشد؛ بلكه از جهت حكم خدا در كتاب اوست كه: «و هر كس از شما آنان را به دوستى بگيرد، از آنان خواهد بود»، و [از جهتِ] سخن ابراهيم عليه السلام است كه فرمود: «پس هر كه از من پيروى كند، او از من است و هر كه مرا نافرمانى كند، همانا تو آمرزگار مهربانى».

34. عنه عليه السلام :إنَّما أولِيائِيَ الَّذينَ سَلَّموا لِأَمرِنا، وَاتَّبَعوا آثارَنا، وَاقتَدَوا بِنا في كُلِّ اُمورِنا.

34. امام صادق عليه السلام :دوستان من، در حقيقت، كسانى هستند كه در برابر فرمان ما (اهل بيت)، گردن نهادند، و از سنّت ما پيروى كردند، و در همه كارهاى ما به ما اقتدا نمودند.

35. عنه عليه السلام :أوصىٰ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إلى عَلِيٍّ عليه السلام وَحدَهُ، وأوصى عَلِيٌّ عليه السلام إلَى الحَسَنِ وَالحُسَينِ عليهماالسلام جَميعا، وكانَ الحَسَنُ عليه السلام إمامَهُ، فَدَخَلَ رَجُلٌ يَومَ عَرَفَةَ عَلَى الحَسَنِ عليه السلام وهُوَ يَتَغَدّى وَالحُسَينُ عليه السلام صائِمٌ، ثُمَّ جاءَ بَعدَما قُبِضَ الحَسَنُ عليه السلام فَدَخَلَ عَلَى الحُسَين عليه السلام يَومَ عَرَفَةَ وهُوَ يَتَغَدّى وعَلِيُّ بنُ الحُسَينِ عليه السلام صائِمٌ، فَقالَ لَهُ الرَّجُلُ: إنّي دَخَلتُ عَلَى الحَسَنِ عليه السلام وهُوَ يَتَغَدّى وأنتَ صائِمٌ، ثُمَّ دَخَلتُ عَلَيكَ وأنتَ مُفطِرٌ؟ فَقالَ: إنَّ الحَسَنَ عليه السلام كانَ إماما فَأَفطَرَ لِئَلّا يُتَّخَذَ صَومُهُ سُنَّةً ولِيَتَأَسّى بِهِ النّاسُ، فَلَمّا أن قُبِضَ كُنتُ أنَا الإِمامَ فَأَرَدتُ أن لا يُتَّخَذَ صَومي سُنَّةً فَيَتَأَسَّى النّاسُ بي.

35. امام صادق عليه السلام :پيامبر خدا، فقط على عليه السلام را وصى قرار داد، و على عليه السلام، حسن و حسين عليهماالسلام، هر دو را، وصى قرار داد و حسن عليه السلام، امام او (حسين عليه السلام) بود.

در روز عرفه، مردى بر حسن عليه السلام وارد شد و ايشان مشغول خوردن غذا بود و حسين عليه السلام روزه داشت. پس از رحلت حسن عليه السلام، همان مرد در روز عرفه بر حسين عليه السلام وارد شد و ايشان مشغول غذا خوردن بود و على بن الحسين عليه السلام روزه داشت.

مرد [به حسين عليه السلام] گفت: من بر حسن عليه السلام وارد شدم و او غذا مى خورد و تو روزه داشتى. حالا بر تو وارد مى شوم؛ ولى تو روزه ندارى!؟

فرمود: «حسن عليه السلام امام بود. از اين رو، روزه نگرفت تا روزه او سنّت نشود و مردم [در خوردن] به او تأسّى كنند، و چون او از دنيا رفت، من امام هستم. از اين رو خواستم كه روزه ام سنّت نشود و مردم [در خوردن] به من تأسّى كنند».

36. الإمام الرضا عليه السلام :نَحنُ نورٌ لِمَن تَبِعَنا، وهُدىً لِمَنِ اهتَدىٰ بِنا.

36. امام رضا عليه السلام :ما براى كسى كه از ما پيروى كند، روشنايى هستيم، و براى كسى كه به وسيله ما راه بجويد، مايه راه نمايى.

37. الإمام المهديّ عليه السلام :فِي ابنَةِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله لي اُسوَةٌ حَسَنَةٌ.

37. امام مهدى عليه السلام :در دختر پيامبر خدا، براى من، سرمشقى نيكوست.

1 / 7: المَلائِكَة

1 / 7: فرشتگان

الكتاب

قرآن

«إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَئِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ صَلُّواْ عَلَيْهِ وَ سَلِّمُواْ تَسْلِيمًا».

«خدا و فرشتگان او، بر پيامبر درود مى فرستند. اى كسانى كه ايمان آورده ايد! [شما نيز] بر او درود فرستيد و به فرمانش به خوبى گردن نهيد».

الحديث

حديث

38. الإمام الصادق عليه السلام :اُتِيَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقيلَ: إنَّ سَعدَ بنَ مُعاذٍ قَد ماتَ. فَقامَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله و قامَ أصحابُهُ فَحُمِلَ، فَأَمَرَ فَغُسِلَ عَلى عِضادَةِ البابِ ، فَلَمّا أن حُنِّطَ و كُفِّنَ و حُمِلَ عَلى سَريرِهِ تَبِعَهُ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله، ثُمَّ كانَ يَأخُذُ يَمنَةَ السَّريرِ مَرَّةً ويَسرَةَ السَّريرِ مَرَّةً، حَتَّى انتَهى بِهِ إلَى القَبرِ، فَنَزَلَ بِهِ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله حَتّى لَحَدَهُ و سَوّى عَلَيهِ اللَّبِنَ، وجَعَلَ يَقولُ: ناوِلني حَجَرا، ناوِلني تُرابا رَطبا؛ يَسُدُّ بِهِ ما بَينَ اللَّبِنِ، فَلَمّا أن فَرَغَ وحَثَا التُّرابَ عَلَيهِ وسَوّى قَبرَهُ، قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله:

إنّي لَأَعلَمُ أنَّهُ سَيَبلى و يَصِلُ إلَيهِ البِلى، ولكِنَّ اللّهَ تَعالى يُحِبُّ عَبدا إذا عَمِلَ عَمَلاً فَأَحكَمَهُ.

فَلَمّا أن سَوَّى التُّربَةَ عَلَيهِ، قالَت اُمُّ سَعدٍ مِن جانِبٍ: هَنيئا لَكَ الجَنَّةُ!

فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: يا اُمَّ سَعدٍ، مَه! لا تَجزِمي عَلى رَبِّكِ، فَإِنَّ سَعدا قَد أصابَتهُ ضَمَّةٌ.

قالَ: و رَجَعَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله و رَجَعَ النّاسُ، فَقالوا: يا رَسولَ اللّهِ، لَقَد رَأَيناكَ صَنَعتَ عَلى سَعدٍ ما لَم تَصنَعهُ عَلى أحَدٍ؛ إنَّكَ تَبِعتَ جَنازَتَهُ بِلا رِداءٍ و لا حِذاءٍ!

فَقالَ صلى الله عليه و آله: إنَّ المَلائِكَةَ كانَت بِلا حِذاءٍ و لا رِداءٍ فَتَأَسَّيتُ بِها .

قالوا: و كُنتَ تَأخُذُ يَمنَةَ السَّريرِ مَرَّةً و يَسرَةَ السَّريرِ مَرَّةً!

قالَ: كانَت يَدي في يَدِ جَبرَئيلَ آخُذُ حَيثُ ما أخَذَ.

فَقالوا: أمَرتَ بِغُسلِهِ و صَلَّيتَ عَلى جَنازَتِهِ و لَحَدتَهُ، ثُمَّ قُلتَ: إنَّ سَعدا أصابَتهُ ضَمَّةٌ!

قالَ: فَقالَ صلى الله عليه و آله: نَعَم، إنَّهُ كانَ في خُلُقِهِ مَعَ أهلِهِ سوءٌ.

38. امام صادق عليه السلام :براى پيامبر خدا خبر آوردند كه: سعد بن مُعاذ، در گذشت. پيامبر خدا و اصحابش برخاستند [و به خانه سعد رفتند]. جنازه سعد برداشته شد. پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داد او را بر روى لنگه در، غسل دادند و چون او را حنوط و كفن كردند و در تابوتش نهادند و به راه افتادند، پيامبر خدا در پى آن، حركت كرد و گاه سمت راست تابوت و گاهى سمت چپ آن را مى گرفت تا به قبرش رساندند.

پيامبر خدا، جنازه سعد را پايين نهاد و او را در گورش گذاشت و اطراف لَحَد را با خشت، محكم كرد و در اين هنگام مى فرمود: «يك سنگ به من بده.… كمى گِل به من بده» و با آنها فاصله ميان خشت ها را [با ظرافت] مى گرفت.

كار كه تمام شد و پيامبر صلى الله عليه و آله بر روى قبر، خاك ريخت و آن را هموار كرد، فرمود: «من مى دانم كه او به زودى مى پوسد و پوسيدگى به سراغش مى آيد؛ امّا خداوند متعال، بنده اى را دوست دارد كه هر گاه كارى انجام مى دهد، محكم كارى كند».

چون پيامبر صلى الله عليه و آله خاكش را هموار كرد، مادر سعد، از گوشه اى صدا زد: بهشت، گوارايت باد!

پيامبر خدا فرمود: «آرام باش، اى اُمّ سعد! از طرف پروردگارت، چنين با قاطعيت سخن مگوى. سعد، همين حالا دچار فشار [قبر] شد».

پيامبر صلى الله عليه و آله باز گشت و مردم نيز بر گشتند.

گفتند: اى پيامبر خدا! ما شاهد بوديم كه شما با سعد، چنان عمل كرديد كه با هيچ كس نكرده ايد. بدون عبا و با پاى برهنه دنبال جنازه اش حركت كرديد!

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «فرشتگان، پابرهنه و بدون عبا بودند. من هم به آنها تأسّى كردم».

گفتند: گاه سمت راست تابوت را مى گرفتيد و زمانى سمت چپ آن را!

فرمود: «دستم در دست جبرئيل بود و هر جا را كه او مى گرفت، من هم مى گرفتم».

گفتند: دستور فرمودى و او را غسل دادند، و بر جنازه اش نماز خواندى و خودت او را در گور نهادى؛ ولى سپس فرمودى كه: سعد، دچار فشار [قبر] شد.

فرمود: «آرى؛ او با خانواده اش كمى بداخلاق بود».

1 / 8: العُلَماءُ

1 / 8: عالمان

39. رسول اللّه صلى الله عليه و آله :اِتَّبِعُوا العُلَماءَ؛ فَإِنَّهُم سُرُجُ الدُّنيا ومَصابيحُ الآخِرَةِ.

39. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :از عالمان (آگاهان) پيروى كنيد؛ چرا كه آنان چراغ هاى دنيا و روشنايى هاى آخرت اند.

40. الإمام عليّ عليه السلام :إذا عَلَوتَ فَلا تُفَكِّر فيمَن دونَكَ مِنَ الجُهّالِ، ولكِنِ اقتَدِ بِمَن فَوقَكَ

مِنَ العُلَماءِ.

40. امام على عليه السلام :هر گاه بلندى يافتى، به نادانانِ فرو دستت منگر؛ بلكه عالِمان فرا دستت را الگو قرار بده.

41. الإمام زين العابدين عليه السلام :إنَّ اللّهَ تَبارَكَ وتَعالى أوحى إلى دانِيالَ عليه السلام: إنَّ أمقَتَ

عَبيدي إلَيَّ الجاهِلُ المُستَخِفُّ بِحَقِّ أهلِ العِلمِ التّارِكُ لِلاِقتِداءِ بِهِم، وإنَّ أحَبَّ عَبيدي إلَيَّ التَّقِيُّ الطّالِبُ لِلثَّوابِ الجَزيلِ اللّازِمُ لِلعُلَماءِ.

41. امام زين العابدين عليه السلام :خداوند متعال به دانيال عليه السلام وحى فرمود كه: «منفورترينِ بندگانم در نزد من، آن نادانى است كه حق [و حرمت] اهل دانش را سبُك مى شمارد و آنان را سرمشق خويش قرار نمى دهد، و محبوب ترينِ بندگانم در نزد من، آن پرهيزگارى است كه جوياى ثواب بسيار است و ملازمت با عالمان را اختيار كرده است».

42. عوالي اللآلي :رُوِيَ عَن بَعضِهِم عليهم السلام: النّاسُ أربَعَةٌ: رَجُلٌ يَعلَمُ ويَعلَمُ أنَّهُ يَعلَمُ فَذاكَ عالِمٌ فَاتَّبِعوهُ، ورَجُلٌ يَعلَمُ ولا يَعلَمُ أنَّهُ يَعلَمُ فَذاكَ غافِلٌ فَأَيقِظوهُ، ورَجُلٌ لا يَعلَمُ ويَعلَمُ أنَّهُ لا يَعلَمُ فَذاكَ جاهِلٌ فَعَلِّموهُ، ورَجُلٌ لا يَعلَمُ ويَعلَمُ أنَّهُ يَعلَمُ فَذاكَ ضالٌّ فَأَرشِدوهُ.

42. عوالى اللآلى :از يكى از امامان اهل بيت عليهم السلام روايت شده است كه: «مردم، چهار دسته اند: مردى كه مى داند و مى داند كه مى داند. او [به راستى] عالِم است. پس پيروى اش كنيد. مردى كه مى داند و نمى داند كه مى داند. او غافل است. پس بيدارش كنيد. مردى كه نمى داند و مى داند كه نمى داند. او نادان است. پس دانايش كنيد. و مردى كه نمى داند و مى پندارد كه مى داند. او گم راه است. پس ارشادش كنيد».

1 / 9: أهلُ الإِيمانِ

1 / 9: اهل ايمان

الكتاب

قرآن

«وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُم بِإِيمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ مَا أَلَتْنَاهُم مِّنْ عَمَلِهِم مِّن شَىْ ءٍ كُلُّ امْرِىءٍ بِمَا كَسَبَ رَهِينٌ».

«و كسانى كه ايمان آورده اند و فرزندانشان آنها را در ايمان پيروى كرده اند، فرزندانشان را به آنها ملحق خواهيم كرد و چيزى را از كارشان نمى كاهيم. هر كسى، در گرو دستاورد خويش است»

الحديث

حديث

43. رسول اللّه صلى الله عليه و آله ـ فِي التَّرغيبِ إلى طَلَبِ العِلمِ ـ :يَرفَعُ اللّهُ بِهِ أقواما يَجعَلُهُم فِي الخَيرِ أئِمَّةً يُقتَدى بِهِم، تُرمَقُ أعمالُهُم، وتُقتَبَسُ آثارُهُم، وتَرغَبُ المَلائِكَةُ في خُلَّتِهِم، يَمسَحونَهُم في صَلاتِهِم بِأَجنِحَتِهِم.

43. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در تشويق به دانشجويى ـ :خداوند به سبب آن (دانش)، اقوامى را بلندمرتبه مى گرداند و آنان را در خوبى ها پيشوايانى قرار مى دهد كه سرمشق ديگران مى شوند، و كارهايشان مورد توجّه ديگران قرار مى گيرد، و از رفتارهايشان اقتباس مى شود، و فرشتگان به دوستى با آنان علاقه مند مى شوند، و در هنگام نمازشان بال هاى خود را بر سر آنها مى كشند.

44. عنه صلى الله عليه و آله :يَرفَعُ اللّهُ بِهذَا القُرآنِ وَالعِلمِ بِتَأويلِهِ وبِمُوالاتِنا أهلَ البَيتِ وَالتَّبَرّي مِن أعدائِنا أقواما، فَيَجعَلُهُم فِي الخَيرِ قادَةً؛ تُقَصُّ آثارُهُم، وتُرمَقُ أعمالُهُم، ويُقتَدى بِفِعالِهِم.

44. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خداوند، مردمانى را به واسطه اين قرآن و علمِ به تأويل آن و به سبب دوستى و پيروى [شان] از ما خاندان و بيزارى از دشمنانمان، بلندى مى بخشد و آنها را در خوبى ها پيشوا مى گرداند، به طورى كه ديگران از آنها پيروى مى كنند و چشم به كارهاى آنان مى دوزند و از رفتارشان الگو مى گيرند.

45. الإمام الكاظم عليه السلام ـ مِن دُعائِهِ في أوَّلِ لَيلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ ـ :اللّهُمَّ اجعَلني تابِعا لِصالِحِ مَن مَضى مِن أولِيائِكَ، وألحِقني بِهِم.

45. امام كاظم عليه السلام ـ از دعاى ايشان در نخستين شب ماه رمضان ـ :بار خدايا! مرا دنباله رو نيكان از اولياى گذشته ات، قرار ده، و به آنان ملحقم گردان.

1 / 10: أهلُ الخَيرِ

1 / 10: نيكوكاران

46. الإمام عليّ عليه السلام ـ في وَصِيَّتِهِ لِابنِهِ الحَسَنِ عليه السلام ـ :اِحتَدِ بِحِذاءِ الصّالِحينَ، وَاقتَدِ بِآدابِهِم، وسِر بِسيرَتِهِم.

46. امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزندش حسن عليه السلام ـ :از نيكان، دنباله روى كن، و به آداب آنان اقتدا كن، و راه و روش آنان را در پيش بگير.

47. عنه عليه السلام ـ في وَصفِ شيعَةِ أهلِ البَيتِ عليهم السلام ـ :مِن عَلامَةِ أحَدِهِم أن تَرى لَهُ قُوَّةً في دينٍ... يَقتَدي بِمَن سَلَفَ مِن أهلِ الخَيرِ قَبلَهُ، فَهُوَ قُدوَةٌ لِمَن خَلَفَ مِن طالِبِ البِرِّ بَعدَهُ، اُولئِكَ عُمّالُ اللّهِ، ومَطايا أمرِهِ وطاعَتِهِ، وسُرُجُ أرضِهِ وبَرِيَّتِهِ، اُولئِكَ شيعَتُنا وأحِبَّتُنا، ومِنّا ومَعَنا، آها شَوقا إلَيهِم.

47. امام على عليه السلام ـ در توصيف شيعيان اهل بيت عليهم السلام ـ :از نشانه هاى هر يك از آنان، اين است كه او را در دين، نيرومند مى يابى،... از نيكوكارانِ پيش از خود الگو مى گيرد، و خود براى كسانى كه پس از او مى آيند و طالب نيكوكارى هستند، الگوست.

اينان، كارگزاران خداوند و حاملانِ فرمان و طاعت او، و چراغ هاى (روشنى بخش) زمين او و آفريدگانش هستند. اينان، شيعيان و دوستداران ما هستند، و از مايند و با مايند. وه كه مرا چه شوقى به ديدار آنان است.

48. عنه عليه السلامـ في صِفَةِ المُؤمِنِ ـ :بُعدُهُ مِمَّن تَباعَدَ مِنهُ بُغضٌ ونَزاهَةٌ ، ودُنُوُّهُ مِمَّن دَنا مِنهُ لينٌ ورَحمَةٌ، لَيسَ تَباعُدُهُ تَكَبُّرا ولاعَظَمَةً، ولادُنُوُّهُ خَديعَةً ولاخِلابَةً ، بَل يَقتَدي بِمَن كانَ قَبلَهُ مِن أهلِ الخَيرِ، فَهُوَ إمامٌ لِمَن بَعدَهُ مِن أهلِ البِرِّ.

48. امام على عليه السلام ـ در توصيف مؤمن ـ :اگر از كسى دورى مى كند، دورى كردنش، از سر نفرت و پاكيزه ماندن است، و اگر به كسى نزديك مى شود، نزديك شدنش، از روى نرمى و مهربانى. دورى گزيدنش، از روى تكبّر و خودبرتربينى نيست، و نزديك شدنش، از سر فريب و نيرنگ كارى نيست؛ بلكه به نيكوكارانِ پيش از خود، اقتدا مى كند. پس، او براى نيكوكارانى كه پس از وى مى آيند، پيشوا [و الگو] ست.

49. عنه عليه السلام :لَأَن تَكونَ تابِعا فِي الخَيرِ، خَيرٌ لَكَ مِن أن تَكونَ مَتبوعا فِي الشَّرِّ.

49. امام على عليه السلام :در خوبى، پيرو باشى، بهتر از آن است كه در بدى، پيشوا باشى

50. عنه عليه السلام :لَم يَمُت مَن تَرَكَ أفعالاً يُقتَدى بِها مِنَ الخَيرِ، [و] مَن نَشَرَ حِكمَةً ذُكِرَ بِها.

50. امام على عليه السلام :كسى كه كارهاى نيكى از خود بر جاى نهاده كه سرمشق ديگران قرار مى گيرند، هرگز نمرده است [و] كسى كه حكمتى [يا دانشى] را نشر دهد، به سبب آن، نامش ماندگار مى شود.

51. عنه عليه السلام ـ فِي الدّيوانِ المَنسوبِ إلَيهِ ـ :

ذَهَبَ الرِّجالُ المُقتَدى بِفِعالِهِم وَالمُنكِرونَ لِكُلِّ أمرٍ مُنكَرِ

وبَقيتُ في خَلَفٍ يُزَيِّنُ بَعضُهُم بَعضا لِيَدفَعَ مُعوِرٌ عَن مُعوِرِ

سَلَكوا بُنَيّاتِ الطَّريقِ فَأَصبَحوا مُتَنَكِّبينَ عَنِ الطَّريقِ الأَكبَرِ

51. امام على عليه السلام ـ در ديوان منسوب به ايشان ـ :رفتند آن مردانى كه كارهايشان الگو بود

و با هر كار ناپسندى، سر ناسازگارى داشتند

و من ماندم در ميان جماعتى كه يكديگر را

مى ستايند تا زشتكارى از زشتكارى، دفاع كند

كوره راه ها را پيمودند و صبحگاهان

از شاه راه، به دور افتاده بودند

الفصل الثاني: مواطن التّأسّي

فصل دوم: موارد اُلگوگيرى

2 / 1: الدّينُ وَ الدُّنيا

2 / 1: دين و دنيا

52. رسول اللّه صلى الله عليه و آله :مَن نَظَرَ في دينِهِ إلى مَن هُوَ فَوقَهُ فَاقتَدى بِهِ، ونَظَرَ في دُنياهُ إلى مَن هُوَ دونَهُ فَحَمِدَ اللّهَ عَلى ما فَضَّلَهُ بِهِ عَلَيهِ، كَتَبَهُ اللّهُ شاكِرا صابِرا.

ومَن نَظَرَ في دينِهِ إلى مَن هُوَ دونَهُ، ونَظَرَ في دُنياهُ إلى مَن هُوَ فَوقَهُ فَأَسِفَ عَلى ما فاتَهُ مِنهُ، لَم يَكتُبهُ اللّهُ شاكِرا ولا صابِرا.

52. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :هر كه در دينش به فراتر از خود بنگرد و او را الگو قرار دهد، و در دنيايش به فروتر از خود بنگرد و خداوند را بر آنچه او را بِدان بر وى برترى داده، سپاس بگويد، خداوند، او را سپاس گزار و شكيبا مى نويسد.

و هر كه در دينش به فروتر از خود بنگرد، و در دنيايش به فراتر از خود بنگرد و براى آنچه از او كمتر دارد، افسوس بخورد، خداوند عز و جل او را نه سپاس گزار و نه شكيبا مى نويسد.

53. الإمام الصادق عليه السلامـ فِي الدُّعاءِ ـ :اللّهُمَّ لَكَ الحَمدُ أحمَدُكَ وأستَعينُكَ وأنتَ رَبّي وأنَا عَبدُكَ، أصبَحتُ عَلى عَهدِكَ ووَعدِكَ، واُؤمِنُ بِوَعدِكَ واُوفي بِعَهدِكَ مَا استَطَعتُ، ولا حَولَ ولا قُوَّةَ إلّا بِاللّهِ وَحدَهُ لا شَريكَ لَهُ، وأشهَدُ أنَّ مُحَمَّدا عَبدُهُ ورَسولُهُ.

أصبَحتُ عَلى فِطرَةِ الإِسلامِ و كَلِمَةِ الإِخلاصِ ومِلَّةِ إبراهيمَ ودينِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله،

عَلى ذلِكَ أحيا وأموتُ إن شاءَ اللّهُ. اللّهُمَّ أحيِني ما أحيَيتَني بِهِ، و أمِتني إذا أمَتَّني عَلى ذلِكَ، وَابعَثني إذا بَعَثتَني عَلى ذلِكَ، أبتَغي بِذلِكَ رِضوانَكَ وَاتِّباعَ سَبيلِكَ.

إلَيك ألجَاتُ ظَهري، وإلَيكَ فَوَّضتُ أمري، آلُ مُحَمَّدٍ أئِمَّتي لَيسَ لي أئِمَّةٌ غَيرُهُم، بِهِم أئتَمُّ وإيّاهُم أتَوَلّى وبِهِم أقتَدي، اللّهُمَّ اجعَلهُم أولِيائي فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ، وَاجعَلني اُوالي أولِياءَهُم واُعادي أعداءَهُم فِي الدُّنيا وَالآخِرَةِ، وألحِقني بِالصّالِحينَ وآبائي مَعَهُم.

53. امام صادق عليه السلام ـ در دعا ـ :بار خدايا! سپاس، ويژه توست. تو را مى ستايم و از تو يارى مى طلبم، كه تو، پروردگار منى و من، بنده تو ام. در حالى صبح كردم كه بر پيمان و وعده تو هستم، و به وعده ات ايمان دارم و به پيمان با تو، تا آن جا كه بتوانم، وفا مى كنم؛ و هيچ نيرو و توانى نيست، مگر از سوى خداوند يگانه بى انباز. و گواهى مى دهم كه محمّد، بنده و فرستاده اوست.

در حالى صبح كردم كه بر سرشت اسلام و كلمه اخلاص (توحيد) و آيين ابراهيم و دين محمّد صلى الله عليه و آله هستم. به خواست خدا، بر اين [عقايد] زندگى مى كنم و مى ميرم.

بار خدايا! تا زنده ام مى دارى، بر اين، زنده ام بدار، و هر گاه مرا ميراندى، بر آن بميرانم، و هر گاه مرا برانگيختى، بر آن برانگيزانم. با اين، خشنودى تو و پيمودن راه تو را مى جويم.

به تو تكيه كردم، و كارم را به تو سپردم. خاندان محمّد، پيشوايان من اند و جز آنان مرا پيشوايى نيست. از آنان پيروى مى كنم و ولايت آنان را مى پذيرم، و به آنان اقتدا مى نمايم.

بار خدايا! آنان را در دنيا و آخرت، اولياى من قرار بده، و چنانم گردان كه در دنيا و آخرت، دوستانشان را دوست، و دشمنانشان را دشمن بدارم، و مرا و پدرانم را به نيكان، ملحق فرما.

2 / 2: الوَرَعُ وَ التَّقوى وَ الاِجتِهادُ

2 / 2: پارسايى و پرهيزگارى و سختكوشى

54. الإمام الصادق عليه السلام :إنَّ اللّهَ تَبارَكَ وتَعالى أوجَبَ عَلَيكُم حُبَّنا ومُوالاتَنا، وفَرَضَ عَلَيكُم طاعَتَنا، ألا فَمَن كانَ مِنّا فَليَقتَدِ بِنا، وإنَّ مِن شَأنِنَا الوَرَعَ وَالاِجتِهادَ وأداءَ الأَمانَةِ إلَى البَرِّ وَالفاجِرِ، وصِلَةَ الرَّحِمِ وإقراءَ الضَّيفِ وَالعَفوَ عَنِ المُسيءِ، ومَن لَم يَقتَدِ بِنا فَلَيسَ مِنّا.

54. امام صادق عليه السلام :خداوند متعال، دوستىِ ما و ولايت ما را بر شما واجب ساخت و اطاعت از ما را بر شما فرض كرد. هان! پس هر كه از ماست، بايد به ما اقتدا كند. از راه و رسم ما، پارسايى و سختكوشى [در عمل و طاعت] و برگرداندن امانت به نيك و بد، و صله رحم و پذيرايى از ميهمان و گذشت كردن از بدى كننده است. و هر كه به ما اقتدا نكند، از ما نيست.

55. الإمام الصادق عليه السلام :إنَّ أحَقَّ النّاسِ بِالوَرَعِ آلُ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله وشيعَتُهُم؛ لِكَي يَقتَدِيَ النّاسُ بِهِم، فَإِنَّهُمُ القُدوَةُ لِمَنِ اقتَدى، فَاتَّقُوا اللّهَ وأطيعوهُ؛ فَإِنَّهُ لا يُنالُ ما عِندَ اللّهِ إلّا بِالتَّقوى وَالوَرَعِ وَالاِجتِهادِ، فَإِنَّ اللّهَ تَعالى يَقولُ: «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ».

أمَا وَاللّهِ إنَّكُم عَلى دينِ اللّهِ ودينِ مَلائِكَتِهِ، فَأَعينونا عَلى ذلِكَ بِالوَرَعِ وَالاِجتِهادِ وكَثرَةِ العِبادَةِ، وعَلَيكُم بِالوَرَعِ.

55. امام صادق عليه السلام :سزاوارترين مردم به پارسايى، خاندان محمّد و شيعيان آنها هستند تا مردم از آنها الگو بگيرند؛ چرا كه آنان براى كسى كه به دنبال الگوست، الگويند. پس، از خدا پروا كنيد و از او فرمان بَريد؛ زيرا به آنچه نزد خداست، مگر با پرهيزگارى و پارسايى و سختكوشى، نمى توان رسيد، كه خداوند متعال مى فرمايد: «همانا گرامى ترين شما نزد خدا، باتقواترين شماست».

هان! به خدا سوگند كه شما بر دين خدا و دين فرشتگان او هستيد. پس با پارسايى و سختكوشى و عبادتِ زياد، ما را در اين امر، كمك كنيد. بر شما باد پارسايى.

2 / 3: الصَّبرُ فِي المَصائِبِ

2 / 3: شكيبايى در مصيبت ها

56. الإمام الحسين عليه السلام :لَمّا قُبِضَت فاطِمَةُ عليهاالسلام دَفَنَها أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام سِرّا وعَفا عَلى مَوضِعِ قَبرِها، ثُمَّ قامَ فَحَوَّلَ وَجهَهُ إلى قَبرِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَ:

السَّلامُ عَلَيكَ يا رَسولَ اللّهِ عَنّي، وَالسَّلامُ عَلَيكَ عَنِ ابنَتِكَ وزائِرَتِكَ، وَالبائِتَةِ فِي الثَّرى بِبُقعَتِكَ، وَالمُختارِ اللّهُ لَها سُرعَةَ اللِّحاقِ بِكَ، قَلَّ يا رَسولَ اللّهِ عَن صَفِيَّتِكَ صَبري، وعَفا عَن سَيِّدَةِ نِساءِ العالَمينَ تَجَلُّدي، إلّا أنَّ لي فِي التَّأَسِّي بِسُنَّتِكَ في فُرقَتِكَ مَوضِعَ تَعَزٍّ، فَلَقَد وَسَّدتُكَ في مَلحودَةِ قَبرِكَ، وفاضَت نَفسُكَ بَينَ نَحري وصَدري، بَلى وفي كِتابِ اللّهِ لي أنعَمُ القَبول، إنّا لِلّهِ وإنّا إلَيهِ راجِعونَ.

56. امام حسين عليه السلام :چون فاطمه عليهاالسلام از دنيا رفت، امير مؤمنان عليه السلام مخفيانه او را به خاك سپرد و آثار محلّ قبرش را از بين برد. آن گاه برخاست و رو به قبر پيامبر خدا كرد و گفت: «درود بر تو، اى پيامبر خدا! درود بر تو از جانب دخترت كه اينك به ديدار تو آمده و در بقعه تو در خاك آرميده است، و خدا خواست كه زودتر به تو بپيوندد!

اى پيامبر خدا! شكيبم در سوگ محبوبه ات، اندك گشته و طاقتم در غم از دست دادن بانوى زنان عالم، از كف رفته است؛ امّا تأسّى به سنّت تو در [غم] فراقت، تسلّى بخش هر مصيبتى است. من با دست خود، سرت را در لحدِ آرامگاهت نهادم، و در حالى جان دادى كه سرت به سينه من چسبيده بود. آرى، در كتاب خدا براى من بهترين پذيرش است. ما از خداييم و به سوى او باز مى گرديم».

2 / 4: الزُّهدُ فِي الدُّنيا

2 / 4: دل كندن از دنيا

57. مستدرك الوسائل :عَن أبي اُمامَةَ الباهِلِيِّ ـ في حَديثٍ طَويلٍ اِختَصَرناهُ ـ أنَّهُ قالَ: إنَّ ثَعلَبَةَ بنَ حاطِبٍ الأَنصارِيَّ أتى رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، ادعُ اللّهَ أن يَرزُقَني مالاً.

قالَ الرَّسولُ صلى الله عليه و آله: وَيحَكَ يا ثَعلَبَةُ، اِذهَب وَاقنَع بِما عِندَكَ، فَإِنَّ الشّاكِرَ أحسَنُ مِمَّن لَهُ مالٌ كَثيرٌ لا يَشكُرُهُ.

فَذَهَبَ، ورَجَعَ بَعدَ أيّامٍ وقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، ادعُ اللّهَ تَعالى أن يُعطِيَني مالاً.

فَقالَ الرَّسولُ صلى الله عليه و آله: ألَيسَ لَكَ بي اُسوَةٌ! فَإِنّي ـ بِعِزَّةِ عَرشِ اللّهِ ـ لَو شِئتُ لَصارَت جِبالُ الأَرضِ لي ذَهَبا وفِضَّةً!

فَذَهَبَ، ثُمَّ رَجَعَ فَقالَ: يا رَسولَ اللّهِ، سَلِ اللّهَ تَعالى أن يُعطِيَني مالاً، فَإِنّي اُؤَدّي حَقَّ اللّهِ، واُؤَدّي حُقوقا، وأصِلُ بِهِ الرَّحِمَ.

فَقالَ الرَّسولُ صلى الله عليه و آله: اللّهُمَّ أعطِ ثَعلَبَةَ.

57. مستدرك الوسائل :از ابو اُمامه باهلى ـ در روايتى بلند كه مختصرش كرده ايم ـ: [نقل است كه] ثعلبة بن حاطب انصارى، نزد پيامبر خدا آمد و گفت: اى پيامبر خدا! دعا كن كه خداوند به من ثروتى روزى كند.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «زهى تو، اى ثَعلَبه! برو و به همانچه دارى، قناعت كن؛ زيرا شكرگزار، بهتر از كسى است كه ثروت بسيار دارد و شكر آن را به جاى نمى آورد».

ثعلبه رفت و چند روز بعد، باز آمد و گفت: اى پيامبر خدا! دعا كن كه خداى متعال به من ثروتى عطا فرمايد.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «آيا نه اين است كه من براى تو الگويم؟ به عزّت عرش خدا سوگند، من اگر بخواهم، كوه هاى زمين برايم طلا و نقره مى شوند».

ثعلبه رفت و سپس باز آمد و گفت: اى پيامبر خدا! از خداى متعال بخواه كه به من ثروتى عطا كند. من حقّ خدا را خواهم داد، و حقوق ديگران را خواهم داد، و با آن به خويشاوندان، رسيدگى خواهم كرد.

پيامبر خدا گفت: «بار خدايا! به ثعلبه عطا فرما».

58. الإمام عليّ عليه السلامـ في خُطبَةٍ لَهُ ـ :ولَقَد كانَ في رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله كافٍ لَكَ فِي الاُسوَةِ، ودَليلٌ لَكَ عَلى ذَمِّ الدُّنيا وعَيبِها، وكَثرَةِ مَخازيها ومَساويها؛ إذ قُبِضَت عَنهُ أطرافُها، ووُطِّئَت لِغَيرِهِ أكنافُها ، وفُطِمَ عَن رَضاعِها، وزُوِيَ عَن زَخارِفِها.

وإن شِئتَ ثَنَّيتُ بِموسى كَليمِ اللّهِ صلى الله عليه و سلم حَيثُ يَقولُ: «رَبِّ إِنِّى لِمَآ أَنزَلْتَ إِلَىَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ» ، وَاللّهِ! ما سَأَلَهُ إلّا خُبزا يَأكُلُهُ؛ لِأَنَّهُ كانَ يَأكُلُ بَقلَةَ الأَرضِ، ولَقَد كانَت خُضرَةُ البَقلِ تُرى مِن شَفيفِ صِفاقِ بَطنِهِ؛ لِهُزالِهِ وتَشَذُّبِ لَحمِهِ.

وإن شِئتَ ثَلَّثتُ بِداودَ صلى الله عليه و سلم صاحِبِ المَزاميرِ وقارِئِ أهلِ الجَنَّةِ، فَلَقَد كانَ يَعمَلُ سَفائِفَ الخوصِ بِيَدِهِ، ويَقولُ لِجُلَسائِهِ: أيُّكُم يَكفيني بَيعَها! ويَأكُلُ قُرصَ الشَّعيرِ مِن ثَمَنِها.

وإن شِئتَ قُلتُ في عيسىَ بنِ مَريَمَ عليه السلام، فَلَقَد كانَ يَتَوَسَّدُ الحَجَرَ، ويَلبَسُ الخَشِنَ، ويَأكُلُ الجَشِبَ . وكانَ إدامُهُ الجوعَ، وسِراجُهُ بِاللَّيلِ القَمَرَ، وظِلالُهُ فِي الشِّتاءِ مَشارِقَ الأَرضِ ومَغارِبَها، وفاكِهَتُهُ ورَيحانُهُ ما تُنبِتُ الأَرضُ لِلبَهائِمِ. ولَم تَكُن لَهُ زَوجَةٌ تَفتِنُهُ، ولا وَلَدٌ يَحزُنُهُ، ولا مالٌ يَلفِتُهُ، ولا طَمَعٌ يُذِلُّهُ. دابَّتُهُ رِجلاهُ، وخادِمُهُ يَداهُ!

فَتَأَسَّ بِنَبِيِّكَ الأَطيَبِ الأَطهَرِ صلى الله عليه و آله، فَإِنَّ فيهِ اُسوَةً لِمَن تَأَسّى، وعَزاءً لِمَن تَعَزّى، وأحَبُّ العِبادِ إلَى اللّهِ المُتَأَسّي بِنَبِيِّهِ، وَالمُقتَصُّ لِأَثَرِهِ. قَضَمَ الدُّنيا قَضما ، ولَم يُعِرها طَرفا. أهضَمُ أهلِ الدُّنيا كَشحا ، وأخمَصُهُم مِنَ الدُّنيا بَطنا. عُرِضَت عَلَيهِ الدُّنيا فَأَبى أن يَقبَلَها، وعَلِمَ أنَّ اللّهَ سُبحانَهُ أبغَضَ شَيئا فَأَبغَضَهُ، وحَقَّرَ شَيئا فَحَقَّرَهُ، وصَغَّرَ شَيئا فَصَغَّرَهُ. ولَو لَم يَكُن فينا إلَا حُبُّنا ما أبغَضَ اللّهُ ورَسولُهُ، وتَعظيمُنا ما صَغَّرَ اللّهُ ورَسولُهُ، لَكَفى بِهِ شِقاقا للّهِِ، ومُحادَّةً عَن أمرِ اللّهِ.

ولَقَد كانَ صلى الله عليه و آله يَأكُلُ عَلَى الأَرضِ، ويَجلِسُ جِلسَةَ العَبدِ، ويَخصِفُ بِيَدِهِ نَعلَهُ، ويَرقَعُ بِيَدِهِ ثَوبَهُ، ويَركَبُ الحِمارَ العارِيَ ويُردِفُ خَلفَهُ، ويَكونُ السِّترُ عَلى بابِ بَيتِهِ فَتَكونُ فيهِ التَّصاويرُ فَيَقولُ: يا فُلانَةُ ـ لِاءِحدى أزواجِهِ ـ غَيِّبيهِ عَنّي؛ فَإِنّي إذا نَظَرتُ إلَيهِ ذَكَرتُ الدُّنيا وزَخارِفَها.

فَأَعرَضَ عَنِ الدُّنيا بِقَلبِهِ، وأماتَ ذِكرَها مِن نَفسِهِ، وأحَبَّ أن تَغيبَ زَينَتُها عَن عَينِهِ، لِكَيلا يَتَّخِذَ مِنها رِياشا ، ولا يَعتَقِدُها قَرارا، ولا يَرجو فيها مُقاما، فَأَخرَجَها مِنَ النَّفس، وأشخَصَها عَنِ القَلبِ، وغَيَّبَها عَنِ البَصَرِ، وكَذلِكَ مَن أبغَضَ شَيئا أبغَضَ أن يَنظُرَ إلَيهِ، وأن يُذكَرَ عِندَهُ.

ولَقَد كانَ في رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله ما يَدُلُّكَ عَلى مَساوِئِ الدُّنيا وعُيوبِها؛ إذ جاعَ فيها مَعَ خاصَّتِهِ ، وزُوِيَت عَنهُ زَخارِفُها مَعَ عَظيمِ زُلفَتِهِ. فَليَنظُر ناظِرٌ بِعَقلِهِ: أكرَمَ اللّهُ مُحَمَّدا بِذلِكَ أم أهانَهُ؟ فَإِن قالَ: أهانَهُ، فَقَد كَذَبَ ـ وَاللّهِ العَظيمِ ـ بِالإِفكِ العَظيمِ، وإن قالَ: أكرَمَهُ، فَليَعلَم أنَّ اللّهَ قَد أهانَ غَيرَهُ حَيثُ بَسَطَ الدُّنيا لَهُ، وزَواها عَن أقرَبِ النّاسِ مِنهُ.

فَتَأَسّى مُتَأَسٍّ بِنَبِيِّهِ، وَاقتَصَّ أثَرَهُ، ووَلَجَ مَولِجَهُ، وإلّا فَلا يَأمَنِ الهَلَكَةَ، فَإِنَّ اللّهَ جَعَلَ مُحَمَّدا صلى الله عليه و آله عَلَما لِلسّاعَةِ، ومُبَشِّرا بِالجَنَّةِ، ومُنذِرا بِالعُقوبَةِ. خَرَجَ مِنَ الدُّنيا خَميصا، ووَرَدَ الآخِرَةَ سَليما. لَم يَضَع حَجَرا عَلى حَجَرٍ حَتّى مَضى لِسَبيلِهِ وأجابَ داعِيَ رَبِّهِ. فَما أعظَمَ مِنَّةَ اللّهِ عِندَنا حينَ أنعَمَ عَلَينا بِهِ سَلَفا نَتَّبِعُهُ، وقائِدا نَطَأُ عَقِبَهُ.

اللّهِ لَقَد رَقَعتُ مِدرَعَتي هذِهِ حَتَّى استَحيَيتُ مِن راقِعِها. ولَقَد قالَ لي قائِلٌ: ألا تَنبِذُها عَنكَ؟ فَقُلتُ: اُغرُب عَنّي، فَعِندَ الصَّباحِ يَحمَدُ القَومُ السُّرى .

58. امام على عليه السلام ـ در يكى از سخنرانى هايش ـ :در پيامبر خدا براى تو، الگويى كافى، و دليلى بر نكوهيدگى و عيبناكى دنياست و اين كه دنيا پُر از زشتى ها و بدى هاست؛ چرا كه بساط دنيا از او برچيده و براى غير او گسترده شد. از پستان دنيا شير نخورد، و زر و زيورهاى آن از او به دور داشته شد.

اگر الگوى دومى بخواهى، از موسى كليم اللّه ـ كه درود و سلام خدا بر او باد ـ نام مى برم كه گفت: «پروردگارا! من به خيرى كه بر من مى فرستى، محتاجم». به خدا سوگند، او از خداوند، جز قرص نانى كه بخورد، چيزى نخواست؛ چرا كه او از علف هاى زمين مى خورد، چندان كه بر اثر لاغرى و آب شدن گوشت بدنش، سبزى گياهان از زير پوست شكمش نمايان بود.

و اگر الگوى سومى بخواهى، از داوود ـ كه درود و سلام خدا بر او باد ـ، صاحب مزامير و قارى اهل بهشت، نام مى برم كه با دست خود، از ليف خرما زنبيل مى بافت و به يارانش مى گفت: «چه كسى از شما اين زنبيل ها را براى من مى فروشد؟» و از بهاى آنها نان جوين [مى خريد و] مى خورد.

و اگر بخواهى، از عيسى بن مريم عليه السلام مى گويم كه سنگ را بالش خود مى كرد، جامه زبر مى پوشيد و نان خشك مى خورد. خورش او، گرسنگى بود و چراغش در شب، ماه، و سرپناهش در زمستان، شرق و غرب زمين، و ميوه و سبزى اش، علف هايى بودند كه زمين براى چارپايان مى روياند. نه همسرى داشت كه مايه گرفتارى او شود، و نه فرزندى كه سبب غصّه اش گردد، و نه مال و منالى كه او را به خود مشغول سازد، و نه آزمندى اى كه او را خوار گرداند. چارپايش، دو پاى او بود، و خدمتكارش دو دست او!

پس به پيامبرت صلى الله عليه و آله كه وارسته ترين و پاك ترين [انسان ها] است، تأسّى بجوى؛ چرا كه در او الگويى است براى جويندگان الگو، و آرامش براى كسى كه در پى آرامش است و محبوب ترينِ بندگان در نزد خدا، كسى است كه از پيامبرش الگو بگيرد، و در پى او حركت كند. پيامبر صلى الله عليه و آله از دنيا به قدر ضرورتْ خورد، و نيم نگاهى هم به دنيا نكرد. بيش از همه مردمِ دنيا گرسنگى كشيد، و از شدّت گرسنگى، شكمش به پشت او چسبيده بود.

دنيا به او پيشنهاد شد؛ امّا از پذيرفتنش سر باز زد، و دانست كه خداوند سبحان از چه چيزى نفرت دارد؛ او نيز نفرت آن را به دل گرفت، و چه چيزى را كوچك مى شمرد؛ او نيز آن را كوچك شمرد، و چه چيزى را خُرد مى داند؛ او نيز آن را خُرد دانست.

اگر در ما جز اين خصلت نباشد كه آنچه را خدا و پيامبر او دشمن مى دارند، دوست بداريم و آنچه را خدا و پيامبرش كوچك مى شمارند، بزرگ بداريم، همين خود كافى است كه با خدا دشمنى و از فرمان خدا سرپيچى كرده باشيم.

او صلى الله عليه و آله روى خاك (زمينِ بى فرشْ) غذا مى خورد، و همچون برده مى نشست، و با دست خود، كفشش را وصله مى زد، و با دست خويش جامه اش را پينه مى كرد، و بر الاغِ برهنه سوار مى شد و يك نفر را هم بر ترك خويش مى نشاند. [و آن گاه كه] پرده اى نقش و نگاردار بر درِ اتاقش آويخته بود، به همسرش فرمود: «فلانى! اين پرده را از برابر چشم من دور كن؛ چرا كه هر گاه نگاهم به آن مى افتد، به ياد دنيا و زر و زيور آن مى افتم».

بدين سان، او دل از دنيا بر كند، و ياد آن را در جانش ميراند، و دوست داشت كه زيور دنيا از چشمش دور بماند تا از آن، جامه اى فاخر بر نگيرد، و آن را ماندگار نپندارد، و به ماندن در آن، اميد نبندد. پس دنيا را از جان خويش بيرون راند، و از دل، دورش كرد، و از چشم، ناپديدش ساخت. آرى، كسى كه چيزى را دشمن بدارد، از اين كه به آن بنگرد و [يا] نامش در نزد او برده شود نيز نفرت دارد.

در [راه و رسم] پيامبر خدا، نكته هايى است كه تو را به زشتى ها و بدى هاى دنيا راه نمايى مى كنند؛ چرا كه او با وجود مقام خاصّى كه [نزد خداوند] داشت، در دنيا گرسنه زيست، و با وجود مقام قُربى كه [در پيشگاه خدا] داشت، زيورهاى دنيا از او دور نگه داشته شد. حال [با اين توصيف]، آن كه اهل نظر است، با ديده خردش بنگرد كه آيا خداوند با اين كارها، محمّد را ارج نهاده و يا خوارش شمرده است؟ اگر بگويد: خوارش شمرده است، به خداى بزرگ سوگند كه دروغ گفته و بهتانى بزرگ زده است، و اگر بگويد: او را ارج نهاده است، پس بداند كه خداوند، ديگران را خوار دانسته كه دنيا را برايشان گسترده، و آن را از مقرّب ترين افراد درگاه خود، دور ساخته است.

پس، آن كه در پى الگوست، بايد از پيامبرش الگو بگيرد، و در پى او حركت كند، و هر جا او رفت، برود. در غير اين صورت، خويشتن را از نابودى در امان نداند؛ چرا كه خداوند، محمّد صلى الله عليه و آله را نشانه اى براى قيامت، و نويد دهنده به بهشت، و بيم دهنده از كيفر، قرار داد. او گرسنه از دنيا رفت و سالم به آخرت وارد شد، و تا زمانى كه از دنيا رفت و پيك پروردگارش را اجابت كرد، سنگى بر سنگى ننهاد (بنايى براى خود نساخت). خداوند، چه منّت بزرگى بر ما نهاد كه نعمت وجود او را به ما ارزانى داشت؛ يادگارى كه از او پيروى مى كنيم و پيشروى كه در پى او گام بر مى داريم.

به خدا سوگند، اين جامه پشمين خود را چندان وصله زده ام كه ديگر از پينه دوز آن، خجالت مى كشم. يكى مرا گفت: آيا نمى خواهى اين را به دور افكنى؟ گفتم: از من دور شو، كه در بامدادان، مردم، شبروان را خواهند ستود.

59. عنه عليه السلام ـ مِن كِتابٍ كَتَبَهُ إلى عُثمانَ بنِ حُنَيفٍ ـ :ألا وإنَّ لِكُلِّ مَأمومٍ إماما يَقتَدي بِهِ ويَستَضيءُ بِنورِ عِلمِهِ، ألا وإنَّ إمامَكُم قَدِ اكتَفى مِن دُنياهُ بِطِمرَيهِ ، ومِن طُعمِهِ بقُرصَيهِ، ألا وإنَّكُم لا تَقدِرونَ عَلى ذلِكَ ولكِن أعينوني بِوَرَعٍ وَاجتِهادٍ، وعِفَّةٍ وسَدادٍ، فَوَاللّهِ ما كَنَزتُ مِن دُنياكُم تِبرا ، ولَا ادَّخَرتُ مِن غَنائِمِها وَفرا ، ولا أعدَدتُ لِبالي ثَوبي طِمرا، ولاحُزتُ مِن أرضِها شِبرا، ولا أخَذتُ مِنهُ إلّا كَقوتِ أتانٍ دَبِرَةٍ ، وَلَهِيَ في عَيني أوهى وأهوَنُ مِن عَفصَةٍ مَقِرَةٍ ... أ أقنَعُ مِن نَفسي بِأَن يُقالَ: هذا أميرُ المُؤمِنينَ، ولا اُشارِكُهُم في مَكارِهِ الدَّهرِ، أو أكونَ اُسوَةً لَهُم في جُشوبَةِ العَيشِ! فَما خُلِقتُ لِيَشغَلَني أكلُ الطَّيِّباتِ؛ كَالبَهيمَةِ المَربوطَةِ هَمُّها عَلَفُها، أوِ المُرسَلَةِ شُغُلُها تَقَمُّمُها ، تَكتَرِشُ مِن أعلافِها وتَلهو عَمّا يُرادُ بِها، أو اُترَكَ سُدىً، أو اُهمَلَ عابِثا، أو أجُرَّ حَبلَ الضَّلالَةِ، أو أعتَسِفَ طَريقَ المَتاهَةِ!

59. امام على عليه السلام ـ در نامه اى كه به عثمان بن حُنَيف نوشت ـ :بدان كه هر پيروى را پيشوايى است كه به او اقتدا مى كند و از نور و دانش او بهره مى گيرد. بدان كه پيشواى شما، از دنيايش به دو جامه ژنده، و از خوراكش به دو گِرده نان، بسنده كرده است. البتّه شما توانايى اين كارها را نداريد؛ امّا با پارسايى و سختكوشى، و پاك دامنى و درستكارى، مرا يارى كنيد. به خدا سوگند، من از دنياى شما زر و سيمى نيندوختم، و از غنايم آن، ثروتى پس انداز ننمودم، و بيش از اين دو جامه كهنه ام، جامه اى فراهم نياوردم، و يك وجب زمين، در اختيار نگرفتم، و از دنيا جز به اندازه خوراك ستورى ريش پُشت، بر نگرفتم. اين دنيا در چشم من، از مازويى گس و تلخ، پست تر و بى ارزش تر است.…

آيا به همين، دل خوش كنم كه بگويند: «اين، امير مؤمنان است»؛ ولى در سختى هاى روزگار، با مردم، شريك نگردم، يا در ناگوارى هاى زندگى، براى آنان سرمشق نباشم؟ من براى اين آفريده نشده ام كه به خوردن غذاهاى لذيذ مشغول شوم و همانند حيوانِ به آخور بسته اى باشم كه تمام همّ و غمش، خوردن علف است، يا به مانند حيوان يله اى كه كارش چريدن در زباله دانى ها و پر كردن شكمش از علف آنهاست، بى خبر از آن كه چه سرنوشتى در انتظار اوست، و آفريده نشده ام كه بيهوده رها شوم، يا بى هدف بگردم، يا ريسمان گم راهى را بكشم، يا در بيراهه ها راه سرگردانى بپويم!

60. الإمام الصادق عليه السلام :قيلَ لِأَميرِ المُؤمِنينَ عليه السلام: عِظنا وأوجِز!

قالَ: الدُّنيا حَلالُها حِسابٌ، وحَرامُها عِقابٌ، وأنّى لَكُم بِالرَّوحِ ولَمّا تَأَسَّوا بِسُنَّةِ نَبِيِّكُم! تَطلُبونَ ما يُطغيكُم ولا تَرضَونَ ما يَكفيكُم.

60. امام صادق عليه السلام :به امير مؤمنان عليه السلام گفته شد: ما را پندى كوتاه دِه.

فرمود: «دنيا، حلالش حساب دارد و حرامش عقاب. كجا شما را آسايش رسد، در حالى كه هنوز به راه و رسم پيامبرتان اقتدا نكرده ايد؟! شما چيزى (ثروت فراوان) را مى جوييد كه شما را به سركشى مى كشاند، و به اندازه كفافتان قانع نيستيد».

2 / 5: الاِتِّضاعُ فِي النكاح

2 / 5: نفى اشرافيگرى در ازدواج

61. الإمام الصادق عليه السلام :إنَّ رَسولَ اللّهِ صلى الله عليه و آله زَوَّجَ المِقدادَ بنَ أسوَدَ ضُباعَةَ بِنتَ الزُّبَيرِ ابنِ عَبدِ المُطَّلِبِ.

ـ ثُمَّ قالَ ـ: إنَّما زَوَّجَهَا المِقدادَ لِتَتَّضِعَ المَناكِحُ ولِيَتَأَسَّوا بِرَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله، ولِتَعلَموا أنَّ أكرَمَكُم عِندَ اللّهِ أتقاكُم. وكانَ الزُّبَيرُ أخا عَبدِ اللّهِ وأبي طالِبٍ لِأَبيهِما واُمِّهِما.

61. امام صادق عليه السلام :پيامبر خدا، ضُباعه دختر زبير بن عبد المطّلب را به ازدواج مقداد بن اَسوَد در آورد. او را به اين سبب به همسرى مقداد در آورد كه اشرافيگرى در ازدواج از بين برود و مردم به پيامبر خدا تأسّى بجويند، و شما بدانيد كه ارجمندترين شما در نزد خداوند، پرهيزگارترين شماست. زبير، برادر تنىِ عبد اللّه و ابو طالب بود.

2 / 6: رِعايَةُ حُقوقِ الزَّوجَةِ

2 / 6: رعايت حقوق همسر

62. صحيح ابن حبّان عن أبي موسى :دَخَلَتِ امرَأَةُ عُثمانَ بنِ مَظعونٍ عَلى نِساءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فَرَأَينَها سَيِّئَةَ الهَيئَةِ، فَقُلنَ: ما لَكِ، ما في قُرَيشٍ رَجُلٌ أغنىٰ مِن بَعلِكِ؟

قالَت: ما لَنا مِنهُ شَيءٌ؛ أمّا نَهارَهُ فَصائِمٌ، وأمّا لَيلَهُ فَقائِمٌ!

قالَ: فَدَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فَذَكَرنَ ذلِكَ لَهُ. فَلَقِيَهُ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فَقالَ:

يا عُثمانُ، أما لَكَ فِيَّ اُسوَةٌ؟

قالَ: وما ذاكَ يا رَسولَ اللّهِ، فِداكَ أبي واُمّي؟

قالَ: أمّا أنتَ فَتَقومُ اللَّيلَ وتَصومُ النَّهارَ، وإنَّ لِأَهلِكَ عَلَيكَ حَقّا، وإنَّ لِجَسَدِكَ عَلَيكَ حَقّا! صَلِّ ونَم، وصُم وأفطِر.

قالَ: فَأَتَتهُمُ المَرأَةُ بَعدَ ذلِكَ عَطِرَةً كَأَنَّها عَروسٌ، فَقُلنَ لَها: مَه؟ قالَت: أصابَنا ما أصابَ النّاسَ.

62. صحيح ابن حبّان ـ به نقل از ابو موسى ـ :زن عثمان بن مظعون بر زنان پيامبر صلى الله عليه و آله وارد شد. ديدند سر و وضع نامرتّبى دارد. به او گفتند: اين، چه سر و وضعى است؟ در ميان قريش، مردى ثروتمندتر از شوهر تو وجود ندارد.

گفت: از او چيزى به ما نمى رسد. روزهايش را به روزه دارى مى گذراند و شب هايش را به عبادت!

پيامبر صلى الله عليه و آله كه آمد، همسرانش ماجرا را به ايشان گفتند. پيامبر صلى الله عليه و آله، عثمان را ديد و فرمود: «اى عثمان! مگر من براى تو الگو نيستم؟».

گفت: چه شده است، اى پيامبر خدا؟ پدر و مادرم به فدايت!

فرمود: «تو شب ها را به عبادت، و روزها را به روزه دارى مى گذرانى، در حالى كه خانواده ات بر تو حقّى دارند و بدنت نيز بر تو حقّى دارد! [هم] نماز بخوان و [هم] بخواب. بعضى روزها را روزه بگير و بعضى روزها را روزه نگير».

پس از آن، همسر عثمان، نزد همسران پيامبر صلى الله عليه و آله آمد، در حالى كه چون نوعروسان، بوى عطر مى داد. زنان پيامبر صلى الله عليه و آله به او گفتند: هان، چه خبر شده است؟

گفت: حالا ما هم مثل بقيّه مردم [بهره مند] شده ايم.

63. مسند ابن حنبل عن عروة :دَخَلَتِ امرَأَةُ عُثمانَ بنِ مَظعونٍ ـ أحسَبُ اسمَها خَولَةَ بِنتَ حَكيمٍ ـ عَلى عائِشَةَ وهِيَ باذَّةُ الهَيئَةِ، فَسَأَلَتها: ما شَأنُكِ؟ فَقالَت: زَوجي يَقومُ اللَّيلَ ويَصومُ النَّهارَ. فَدَخَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه و آله فَذَكَرَت عائِشَةُ ذلِكَ لَهُ، فَلَقِيَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله عُثمانَ فَقالَ:

يا عُثمانُ، إنَّ الرَّهبانِيَّةَ لَم تُكتَب عَلَينا، أ فَما لَكَ فِيَّ اُسوَةٌ؟ فَوَاللّهِ إنّي أخشاكُم للّهِِ وأحفَظُكُم لِحُدودِهِ.

63. مسند ابن حنبل ـ به نقل از عروه ـ :همسر عثمان بن مظعون ـ كه به گمانم نامش خَوله بنت حكيم است ـ با سر و وضعى ژوليده و لباس هاى ژنده بر عايشه وارد شد.

عايشه از او پرسيد: چه كار دارى؟

گفت: شوهرم كارش اين شده كه شب ها را تا صبح به عبادت و روزها را به روزه دارى بگذراند!

پيامبر صلى الله عليه و آله آمد. عايشه موضوع را به ايشان گفت. پيامبر خدا، به ديدن عثمان رفت و فرمود: «اى عثمان! رهبانيّت بر ما نوشته (واجب) نشده است. مگر من براى تو الگو نيستم؟ به خدا سوگند كه من از همه شما خداترس تر و پايبندتر به حدود (احكام) او هستم».

64. حلية الأولياء عن أبي إسحاق السبيعي :دَخَلَتِ امرَأَةُ عُثمانَ بنِ مَظعونٍ عَلى نِساءِ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله سَيِّئَةَ الهَيئَةِ في أخلاقٍ لَها، فَقُلنَ لَها: ما لَكِ؟ فَقالَت: أمَّا اللَّيلَ فَقائِمٌ، وأمَّا النَّهارَ فَصائِمٌ!

فَاُخبِرَ النَّبِيُ صلى الله عليه و آله بِقَولِها، فَلَقِيَ عُثمانَ بنَ مَظعونٍ فَلامَهُ، فَقالَ: أما لَكَ بي اُسوَةٌ؟ قالَ: بَلى جَعَلَنِي اللّهُ فِداكَ. فَجاءَت بَعدُ حَسَنَةَ الهَيئَةِ طَيِّبَةَ الرّيحِ.

64. حلية الأولياء ـ به نقل از ابو اسحاق سبيعى ـ :همسر عثمان بن مظعون با لباس هايى ژنده بر همسران پيامبر صلى الله عليه و آله وارد شد. به او گفتند: تو را چه شده است؟

گفت: [شوهرم] شب ها را به عبادت مى گذراند و روزها را روزه مى گيرد!

اين سخنِ او را به اطّلاع پيامبر صلى الله عليه و آله رساندند. ايشان به ديدار عثمان بن مظعون رفت و سرزنشش كرد و فرمود: «آيا من براى تو الگو نيستم؟».

گفت: چرا. خداوند، مرا فدايت گرداند!

از آن پس، همسر عثمان، نزد همسران پيامبر صلى الله عليه و آله مى آمد، در حالى كه سر و وضعى خوش داشت و بوى عطر مى داد.

2 / 7: الزِّيُّ وَ اللِّباسُ

2 / 7: شكل ظاهرى و لباس

65. الإمام عليّ عليه السلام ـ لَمّا عاتَبَهُ الجَعدُ بنُ بَعجَةَ في لِباسِهِ ـ :ما لَكُم وَلِلِّباسِ؟ هُوَ أبعَدُ مِنَ الكِبرِ، وأجدَرُ أن يَقتَدِيَ بِيَ المُسلِمُ.

65. امام على عليه السلام ـ در پاسخ جَعْد بن بَعجه كه ايشان را به خاطر لباسش سرزنش كرد ـ :شما را به جامه چه كار؟ اين جامه، از تكبّر به دورتر است، و سزاوارتر است كه مسلمان به من اقتدا كند.

66. عنه عليه السلام ـ لَمّا رُئِيَ عَلَيهِ إزارٌ خَلَقٌ مَرقوعٌ، فَقيلَ لَهُ في ذلِكَ، فَقالَ ـ :يَخشَعُ لَهُ القَلبُ، وتَذِلُّ بِهِ النَّفسُ، ويَقتَدي بِهِ المُؤمِنونَ.

66. امام على عليه السلام ـ چون ايشان را ديدند كه اِزارى كهنه و پينه دار پوشيده و در اين باره بر ايشان خُرده گرفتند ـ :با اين اِزار، دل، فروتن مى شود، و نفْس، خوار مى گردد، و مؤمنان بِدان اقتدا مى كنند.

الفصل الثالث: الاُسَى السيّئة

فصل سوم: الگوهاى ناشايست

3 / 1: الشَّيطان

3 / 1: شيطان

«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ وَ مَن يَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَ الْمُنكَرِ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ مَا زَكَى مِنكُم مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَ لَكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّى مَن يَشَاءُ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ».

«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! پاى بر جاى گام هاى شيطان منهيد، و هر كس پاى بر جاى گام هاى شيطان نهد، [بداند كه] او (شيطان) به زشتكارى و ناپسندى وا مى دارد، و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود، هرگز هيچ كس از شما پاك نمى شد؛ ولى [اين] خداست كه هر كس را بخواهد، پاك مى كند، و خدا شنواى داناست».

«وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلَّا قَلِيلاً».

«اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود، هر آينه از شيطان پيروى مى كرديد، مگر اندكى [از شما]».

«إِنَّ عِبَادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغَاوِينَ».

«در حقيقت، تو را بر بندگان من، تسلّطى نيست، مگر كسانى از گم راهان كه تو را پيروى كنند».

3 / 2: البَهائِم

3 / 2: چارپايان

الكتاب

قرآن

«وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِّنَ الْجِنِّ وَالإِْنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لَايَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَايُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ ءَاذَانٌ لَايَسْمَعُونَ بِهَا أُوْلَئِكَ كَالأَْنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ».

«هر آينه، ما بسيارى از جِن و اِنس را براى دوزخ آفريديم. آنان را دل هايى است كه با آن نمى فهمند، و چشمانى است كه با آنها نمى بينند، و گوش هايى است كه با آنها نمى شنوند. آنان، همانند چارپايان، بلكه گم راه ترند. آنها همان غافل ماندگان اند».

الحديث

حديث

67. الإمام عليّ عليه السلام ـ فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ ـ :يا عَجَبا لِلنّاسِ، قَد مَكَّنَهُمُ اللّهُ مِنَ الاِقتِداءِ بِهِ، فَيَدَعونَ ذلِكَ إلَى الاِقتِداءِ بِالبَهائِمِ!

67. امام على عليه السلام ـ در حكمت هاى منسوب به ايشان ـ :شگفتا از مردم كه خداوند به آنها توانايى اقتدا كردن به او را داده است؛ امّا او را وا مى گذارند و به چارپايان اقتدا مى كنند!

68. عنه عليه السلام ـ مِن كِتابٍ كَتَبَهُ إلى عُثمانَ بنِ حُنَيفٍ ـ :وَايمُ اللّهِ ـ يَمينا أستَثني فيها بِمَشيئَةِ اللّهِ ـ لَأَروضَنَّ نَفسي رِياضَةً تَهِشُّ مَعَها إلَى القُرصِ إذا قَدَرتُ عَلَيهِ مَطعوما، وتَقنَعُ بِالمِلحِ مَأدوما ، ولَأَدَعَنَّ مُقلَتي كَعَينِ ماءٍ نَضَبَ مَعينُها، مُستَفرِغَةً دُموعَها. أتَمتَلِئُ السّائِمَةُ مِن رَعيِها فَتَبرُكَ ؟ وتَشبَعُ الرَّبيضَةُ عَن عُشبِها فَتَربِضَ ؟ ويَأكُلُ عَلِيٌّ مِن زادِهِ فَيَهجَعَ ؟ قَرَّت إذا عَينُهُ إذَا اقتَدى بَعدَ السِّنينِ المُتَطاوِلَةِ بِالبَهيمَةِ الهامِلَةِ، وَالسّائِمَةِ المَرعِيَّةِ!

68. امام على عليه السلام ـ در نامه اى به عثمان بن حُنَيف ـ :سوگند به خدا ـ سوگندى كه در آن خواستِ خدا را استثنا مى كنم ـ، چنان نفْس خود را رياضت مى دهم كه به گرده نانى، هر گاه براى خوردن بيابم، شاد گردد، و از نانْ خورِش، به نمك، قناعت كند، و چنان اشك مى ريزم كه كاسه چشم، چونان چشمه اى خشكيده در آيد، و اشك هايش به پايان رسد. آيا چنان كه چرندگان در چراگاهشان پُرخورند و سپس مى خسبند، و گوسفندان از علف، سير مى شوند و در آغل خود مى آسايند، على هم از توشه اش بخورد و بياسايد؟ چشمش روشن كه پس از ساليان دراز، به چارپايانِ بيابان چر و حيوانات علف چر اقتدا كند!

3 / 3: الجاهِلونَ

3 / 3: نادانان

الكتاب

قرآن

«قَالَ قَدْ أُجِيبَت دَّعْوَتُكُمَا فَاسْتَقِيمَا وَ لَا تَتَّبِعَانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ».

«گفت: دعاى شما دو نفر پذيرفته شد. پس به راه راست برويد و از راه كسانى كه نمى دانند، پيروى مكنيد».

«قُلْ أَفَغَيْرَ اللَّهِ تَأْمُرُونِّى أَعْبُدُ أَيُّهَا الْجَاهِلُونَ».

«بگو: اى نادانان! آيا مرا دستور مى دهيد كه جز خدا را بپرستم؟».

«سَيَقُولُ الَّذِينَ أَشْرَكُواْ لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا أَشْرَكْنَا وَلَا ءَابَاؤُنَا وَلَا حَرَّمْنَا مِن شَىْ ءٍ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ حَتَّى ذَاقُواْ بَأْسَنَا قُلْ هَلْ عِندَكُم مِّنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنَا إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنْ أَنتُمْ إِلَّا تَخْرُصُونَ».

«كسانى كه شرك ورزيدند، به زودى خواهند گفت: «اگر خدا مى خواست، نه ما و نه پدرانمان شرك نمى ورزيديم و چيزى را [خودسرانه] تحريم نمى كرديم». كسانى هم كه پيش از آنان بودند، همين گونه تكذيب كردند، تا اين كه عقوبت ما را چشيدند. بگو: آيا نزد شما دانشى هست كه براى ما آشكارش كنيد؟ شما جز از گمان، پيروى نمى كنيد و جز دروغ نمى گوييد».

الحديث

حديث

69. الإمام عليّ عليه السلام :النّاسُ ثَلاثَةٌ: عالِمٌ رَبّانِيٌّ، ومُتَعَلِّمٌ عَلى سَبيلِ نَجاةٍ، وهَمَجٌ رَعاعٌ أتباعُ كُلِّ ناعِقٍ؛ يَميلونَ مَعَ كُلِّ ريحٍ، لَم يَستَضيؤوا بِنورِ العِلمِ، ولَم يَلجَؤوا إلى رُكنٍ وَثيقٍ.

69. امام على عليه السلام :مردم، سه دسته اند: دانشمند خدايى، و آموزنده در مسير رستگارى، و توده اى نادان كه در پى هر بانگى مى روند، و با هر بادى، اين سو و آن سو مى شوند، و نه از نور دانش، بهره اى گرفته اند، و نه به پناهگاهى استوار، پناه برده اند.

3 / 4: المُضِلّونَ

3 / 4: گمراه كنندگان

الكتاب

قرآن

«قُلْ يَاأَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُواْ فِى دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُواْ أَهْوَاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّواْ مِن قَبْلُ وَأَضَلُّواْ كَثِيرًا وَضَلُّواْ عَن سَوَاءِ السَّبِيلِ».

«بگو: اى اهل كتاب! در دينتان به ناحق گزافه گويى نكنيد، و از پىِ هوس هاى گروهى كه پيش از اين، گم راه شدند و بسيارى [از مردم] را گم راه كردند و خود از راه راست، منحرف گشتند، نرويد».

«إِذْ تَبَرَّأَ الَّذِينَ اتُّبِعُواْ مِنَ الَّذِينَ اتَّبَعُواْ وَ رَأَوُاْ الْعَذَابَ وَتَقَطَّعَتْ بِهِمُ الْأَسْبَابُ * وَ قَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُواْ لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُواْ مِنَّا كَذَلِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيْهِمْ وَ مَا هُم بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ».

«آن گاه كه پيشوايان از پيروان، بيزارى مى جويند و عذاب را مشاهده مى كنند و پيوندهايشان بريده مى گردد، پيروان مى گويند: «كاش براى ما بازگشتى بود تا همان گونه كه [آنان] از ما بيزارى جستند، ما نيز از آنان بيزارى مى جستيم!». اين گونه، خداوند، كارهايشان را ـ كه بر آنان مايه حسرت هاست ـ به آنان مى نماياند، و از آتش، بيرون آمدنى نيستند».

الحديث

حديث

70. الإمام عليّ عليه السلامـ في كِتابِهِ إلى مُعاوِيَةَ ـ :أمّا بَعدُ، فَقَد أتَتني مِنكَ مَوعِظَةٌ مُوَصَّلَةٌ، ورِسالَةٌ مُحَبَّرَةٌ، نَمَّقتَها بِضَلالِكَ، وأمضَيتَها بِسوءِ رَأيِكَ، وكِتابُ امرِئٍ لَيسَ لَهُ بَصَرٌ يَهديهِ، ولا قائِدٌ يُرشِدُهُ، قَد دَعاهُ الهَوى فَأَجابَهُ، وقادَهُ الضَّلالُ فَاتَّبَعَهُ، فَهَجَرَ لاغِطا ، وضَلَّ خابِطا.

70. امام على عليه السلامـ در نامه اش به معاويه ـ :از جانب تو، اندرزنامه اى وصله پينه شده و نامه اى آراسته به من رسيد كه آن را با فريبكارى هاى خود، آراسته اى و با بدانديشى فرستاده اى. نامه اى است از سوى مردى كه او را نه ديده اى هست كه راهش بنمايد، و نه راهبرى كه ارشادش كند؛ بلكه هوس، او را فرا خوانده و او اجابتش كرده است، و گم راهى، افسارش را گرفته و او در پى آن، حركت مى كند. هذيان گويى هايى آشفته، بر نوشته، و بى هدف در كج راهه گام برداشته است.

71. عنه عليه السلام :إنَّ مِن أبغَضِ الخَلقِ إلَى اللّهِ عز و جل لَرَجُلَينِ: رَجُلٌ وَكَلَهُ اللّهُ إلى نَفسِهِ؛ فَهُو جائِرٌ عَن قَصدِ السَّبيلِ، مَشعوفٌ بِكَلامِ بِدعَةٍ، قَد لَهِجَ بِالصَّومِ وَالصَّلاةِ، فَهُوَ فِتنَةٌ لِمَنِ افتَتَنَ بِهِ، ضالٌّ عَن هَديِ مَن كانَ قَبلَهُ، مُضِلٌّ لِمَنِ اقتَدى بِهِ في حَياتِهِ و بَعدَ مَوتِهِ، حَمّالٌ خَطايا غَيرِهِ، رَهنٌ بِخَطيئَتِهِ.…

71. امام على عليه السلام :از منفورترينْ خـلايق در نزد خـداوند عز و جل، دو مَردنـد: مردى كه خداوند، او را به خود، وا نهاده است. چنين فردى از راه راست به در رفته، به گفتار بدعت آميز، دل بسته است و با اين حال، از نماز و روزه دم مى زند (/ به نماز و روزه، تظاهر مى كند). او براى كسى كه مفتونش شود، مايه گم راهى است، و از مسير درستِ پيشينيانش منحرف گشته، و در زندگى و پس از مرگش، گم راه كننده كسى است كه از او پيروى كند. باربَرِ گناهان ديگران است، و گروگان گناه خويش.…

72. عنه عليه السلام :لَبِئسَ الخَلَفُ خَلَفٌ يَتبَعُ سَلَفا هَوى في نارِ جَهَنَّمَ!

72. امام على عليه السلام :چه بد بازمانده اى است آن بازمانده كه از پيشينيانى كه در آتش دوزخ سرنگون گشته اند، پيروى كند!

73. الإمام الباقر عليه السلامـ في قَولِ اللّهِ عز و جل: «وَ الشُّعَرَاءُ يَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ» ـ :هَل رَأَيتَ شاعِرا يَتَّبِعُهُ أحَدٌ؟ إنَّما هُم قَومٌ تَفَقَّهوا لِغَيرِ الدّينِ، فَضَلّوا وأضَلّوا.

73. امام باقر عليه السلامـ در باره اين سخن خداوند عز و جل كه: «و شاعران را گم راهان، دنباله روى مى كنند» ـ :آيا هرگز ديده اى كه شاعرى پيرو داشته باشد؟ [مقصود از «شاعران» در اين آيه] جماعتى هستند كه براى غير دين خدا فقه آموختند و در نتيجه، هم خود، گم راه شدند و هم ديگران را گم راه كردند.

3 / 5: المُستَكبِرونَ

3 / 5: مُستكبران

الكتاب

قرآن

«وَ قَالُواْ رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَ كُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلاَ * رَبَّنَا ءَاتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذَابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْنًا كَبِيرًا».

«و گفتند: پروردگارا! همانا ما از سَروران و بزرگانمان فرمان برديم و آنها ما را گم راه ساختند. پروردگارا! آنان را دو چندان، عذاب ده و لعنتشان كن، لعنتى بزرگ».

«وَ تِلْكَ عَادٌ جَحَدُواْ بِايَاتِ رَبِّهِمْ وَ عَصَوْاْ رُسُلَهُ وَ اتَّبَعُواْ أَمْرَ كُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ».

«و اين، [قوم] عاد بودند كه آيات پروردگارشان را انكار كردند، و فرستادگانش را نافرمانى نمودند، و به دنبال فرمان هر زورگوى ستيزه جويى رفتند».

«وَ قَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَن نُّؤْمِنَ بِهَذَا الْقُرْءَانِ وَ لَا بِالَّذِى بَيْنَ يَدَيْهِ وَ لَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ مَوْقُوفُونَ عِندَ رَبِّهِمْ يَرْجِعُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ الْقَوْلَ يَقُولُ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُواْ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُواْ لَوْلَا أَنتُمْ لَكُنَّا مُؤْمِنِينَ * قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُواْ لِلَّذِينَ اسْتُضْعِفُواْ أَنَحْنُ صَدَدْنَاكُمْ عَنِ الْهُدَى بَعْدَ إِذْ جَاءَكُم بَلْ كُنتُم مُّجْرِمِينَ * وَ قَالَ الَّذِينَ اسْتُضْعِفُواْ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُواْ بَلْ مَكْرُ الَّيْلِ وَ النَّهَارِ إِذْ تَأْمُرُونَنَا أَن نَّكْفُرَ بِاللَّهِ وَ نَجْعَلَ لَهُ أَندَادًا وَ أَسَرُّواْ النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُاْ الْعَذَابَ وَ جَعَلْنَا الْأَغْلَالَ فِى أَعْنَاقِ الَّذِينَ كَفَرُواْ هَلْ يُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ».

«و كسانى كه كافر شدند، گفتند: نه به اين قرآن و نه به آن [توراتى] كه پيش از آن است، هرگز ايمان نخواهيم آورد. و اى كاش بيدادگران را، هنگامى كه در پيشگاه پروردگارشان بازداشت شده اند، مى ديدى كه [چگونه] برخى از آنان با برخى [ديگر، جدل و] گفتگو مى كنند. كسانى كه زيردست بوده اند، به كسانى كه [رياست و] برترى داشته اند، مى گويند: اگر شما نبوديد، قطعا ما مؤمن بوديم. كسانى كه [رياست و] برترى داشته اند، به كسانى كه زيردست بوده اند، مى گويند: مگر ما بوديم كه شما را از هدايت ـ پس از آن كه به سوى شما آمد ـ باز داشتيم؟ [نه؛] بلكه خودتان گناهكار بوديد. و كسانى كه زيردست بوده اند، به كسانى كه برترى داشته اند، مى گويند: [نه؛] بلكه نيرنگ شب و روز [شما بود]، آن گاه كه ما را وادار مى كرديد كه به خدا كافر شويم و براى او همتايانى قرار دهيم. و هنگامى كه عذاب را ببينند، پشيمانى خود را آشكار مى كنند، و در گردن هاى كسانى كه كافر شده اند، غُل ها مى نهيم. آيا جز به سزاى آنچه انجام مى دادند، مى رسند؟».

الحديث

حديث

74. الإمام الصادق عليه السلام :قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: الفُقَهاءُ اُمَناءُ الرُّسُلِ ما لَم يَدخُلوا فِي الدُّنيا.

قيلَ يا رَسولَ اللّهِ: وما دُخولُهُم فِي الدُّنيا؟

قالَ: اِتِّباعُ السُّلطانِ، فَإِذا فَعَلوا ذلِكَ فَاحذَروهُم عَلى دينِكُم.

74. امام صادق عليه السلام :پيامبر خدا فرمود: «فقيهان، نمايندگان مورد اعتماد پيامبران اند، تا زمانى كه وارد دنيا نشوند».

گفته شد: اى پيامبر خدا! وارد شدن آنها به دنيا، به چيست؟

فرمود: «به پيروى از سلطان. هر گاه چنين كردند، از آنان بر دينتان بترسيد».

75. الإمام عليّ عليه السلام :تَقَرَّبوا إلَى اللّهِ بِتَوحيدِهِ، وطاعَةِ مَن أمَرَكُم أن تُطيعوهُ، ولا تُمسِكوا بِعِصَمِ الكَوافِرِ، ولا يَجنَح بِكُمُ الغَيُّ فَتَضِلّوا عَن سَبيلِ الرَّشادِ بِاتِّباعِ اُولئِكَ الَّذينَ ضَلّوا وأضَلّوا، قالَ اللّهُ عَزَّ مِن قائِلٍ في طائِفَةٍ ذَكَرَهُم بِالذَّمِّ في كِتابِهِ: «إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَ كُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا * رَبَّنَا ءَاتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذَابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْنًا كَبِيرًا»، وقالَ تَعالى: «وَ إِذْ يَتَحَاجُّونَ فِى النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفَاؤُاْ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُواْ إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا» ، «فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللَّهِ مِن شَىْ ءٍ قَالُواْ لَوْ هَدَلـنَا اللَّهُ لَهَدَيْنَـكُمْ» .

أ فَتَدرونَ الاِستِكبارُ ما هُوَ؟ هُوَ تَركُ الطّاعَةِ لِمَن اُمِروا بِطاعَتِهِ، وَالتَّرفُّعُ عَلى مَن نُدِبوا إلى مُتابَعَتِهِ، وَالقُرآنُ يَنطِقُ مِن هذا عَن كَثيرٍ، إن تَدَبَّرَهُ مُتَدَبِّرٌ زَجَرَهُ ووَعَظَهُ.

75. امام على عليه السلام :با يگانه داشتن خداوند و فرمان بردن از كسى كه شما را به فرمان بردارى از او امر كرده است، به خداوند، نزديك شويد و به ريسمان هاى كافران چنگ مزنيد، و [مواظب باشيد كه] اغواگرى ها شما را به كج راهه نبرد، كه در آن صورت، با پيروى از آنان ـ كه گم راه و گم راه كننده اند ـ از راه راست، گم راه مى شويد.

خداوند ارجمند، در باره گروهى كه از آنان در كتاب خود با نكوهش ياد كرده، مى فرمايد: «همانا ما از سَروران و بزرگانمان فرمان برديم و آنها ما را گم راه ساختند. پروردگارا! آنان را دو چندان، عذاب ده و لعنتشان كن، لعنتى بزرگ»، و مى فرمايد: «و آن گاه كه در آتش، با يكديگر بحث مى كنند، و ضعيفان به مستكبران مى گويند: ما پيرو شما بوديم». حال آيا چيزى را از عذاب خدا، از ما برطرف مى سازيد؟ مستكبران مى گويند: «اگر خدا ما را هدايت كرده بود، ما نيز شما را هدايت كرده بوديم».

آيا مى دانيد «استكبار» چيست؟ استكبار، فرمان نبردن از كسى است كه به فرمان بردارى از او امر شده اند، و گردن فرازى در برابر كسى كه به پيروى از او فرا خوانده شده اند. قرآن در اين باره بسيار سخن گفته است. اگر انديشنده اى در آن (قرآن) انديشه كند، او را هشدار و اندرز خواهد داد.

76. عنه عليه السلام ـ فِي التَّحذيرِ مِنَ الفِتَنِ ـ :إنَّكُم مَعشَرَ العَرَبِ أغراضُ بَلايا قَدِ اقتَرَبَت، فَاتَّقوا سَكَراتِ النِّعمَةِ، وَاحذَروا بَوائِقَ النِّقمَةِ، وتَثَبَّتوا في قَتامِ العِشوَةِ وَاعوِجاجِ الفِتنَةِ عِندَ طُلوعِ جَنينِها، وظُهورِ كَمينِها، وَانتِصابِ قُطبِها، ومَدارِ رَحاها. تَبدَأُ في مَدارِجَ خَفِيَّةٍ، وتَؤولُ إلى فَظاعَةٍ جَلِيَّةٍ. شِبابُها كَشِبابِ الغُلامِ، وآثارُها كَآثارِ السِّلامِ . يَتَوارَثُهَا الظَّلَمَةُ بِالعُهودِ، أوَّلُهُم قائِدٌ لِاخِرِهِم، وآخِرُهُم مُقتَدٍ بِأَوَّلِهِم، يَتَنافَسونَ في دُنيا دَنِيَّةٍ، ويَتَكالَبونَ عَلى جيفَةٍ مُريحَةٍ ، وعَن قَليلٍ يَتَبَرَّأُ التّابِعُ مِنَ المَتبوعِ، وَالقائِدُ مِنَ المَقودِ، فَيَتَزايَلونَ بِالبَغضاءِ، ويَتَلاعَنونَ عِندَ اللِّقاءِ.

76. امام على عليه السلام ـ در بر حذر داشتن از فتنه ها ـ :شما ـ اى گروه عرب ـ آماج بلاهايى هستيد كه نزديك شده اند. پس، از سرمستى هاى نعمت بترسيد، و از سختى هاى كيفر [الهى] بپرهيزيد، و در فضاى غبارآلود شُبهه (ترديد)، و كژى فتنه، آن گاه كه

نوزادش بر مى آيد، و از كمينش رها مى شود، و ستون آن راست مى گردد، و آسيابش به چرخش در مى آيد، درنگ كنيد (از فرو رفتن در شبهات و فتنه ها باز ايستيد)، كه فتنه، از راه هاى پنهانى وارد مى گردد؛ ولى سرانجام، چهره زشت و هولناكش را نمايان مى سازد. شور و شَرَش چون شور و شرِ جوان است، و آثارش چون آثار سنگ.

ستمگران، فتنه را به هم مى سپارند و از يكديگر به ارث مى برند. نخستينِ آنان [در اين راه]، پيشواى آخرينشان است، و آخرينشان به نخستين آنها اقتدا مى كند. براى دنياى پست با يكديگر به رقابت بر مى خيزند، و بر سر مُردارى گنديده، به جان يكديگر مى افتند؛ امّا زودا كه پيرو از پيشرو، و جلودار از دنباله رو، بيزارى بجويد [و گناه را به گردن او اندازد]، و با نفرت و كين، از يكديگر جدا شوند، و به هنگام ديدار، يكديگر را نفرين كنند.

3 / 6: المُفسِدونَ

3 / 6: مُفسدان

«وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلَاثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَقَالَ مُوسَى لأَِخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِى فِى قَوْمِى وَأَصْلِحْ وَلَا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ».

«و با موسى، سى شب وعده گذاشتيم و آن را با ده شب ديگر، تمام كرديم، تا آن كه وقت معيّن پروردگارش در چهل شب، به سر آمد، و موسى [هنگام رفتن به كوه طور] به برادرش هارون گفت: در ميان قوم من، جانشينم باش و [كار آنان را] اصلاح كن، و راه فسادگران را پيروى مكن».

3 / 7: المُجرِمونَ

3 / 7: مُجرمان

الكتاب

قرآن

«وَ مَا أَضَلَّنَا إِلَّا الْمُجْرِمُونَ».

«و ما را گم راه نكردند، مگر مجرمان».

الحديث

حديث

77. الإمام الباقر عليه السلام ـ في قَولِهِ تَعالى: «وَ مَا أَضَلَّنَا إِلَّا الْمُجْرِمُونَ » ـ :يَعنِي المُشرِكينَ الَّذينَ اقتَدَوا بِهِم هؤُلاءِ فَاتَّبَعوهُم عَلى شِركِهِم، وهُم قَومُ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله، لَيسَ فيهِم مِنَ اليَهودِ وَالنَّصارى أحَدٌ.

77. امام باقر عليه السلام ـ در باره اين سخن خداى متعال كه: «و ما را گم راه نكردند، مگر مجرمان» ـ : [مُجرمان] يعنى مشركانى كه اين افراد [گم راه شده] به آنها اقتدا كردند و در شرك ورزى خويش، پيرو آنان بودند. اينها (گم راه شدگان) از امّت محمّد صلى الله عليه و آله هستند و حتّى يك نفرشان از ميان يهود و نصارا نيست.