نمایش مبدأ برای ج ر ء / التجرّی

[[رده:ج]]
<span id="التجري-نسخه-آزمایشی"></span>
= <span dir="rtl">التَّجَرّي (نسخه آزمایشی)</span> =

<span dir="rtl">گستاخی</span>

<span id="درآمد1"></span>
= <span dir="rtl">درآمد</span><ref><span dir="rtl">به قلم پژوهشگر ارجمند، جناب حجة الإسلام و المسلمین آقای عبد الهادی مسعودی</span>.</ref> =

<span id="تجری-گستاخی-در-لغت"></span>
== <span dir="rtl">تجرّی (گستاخی)، در لغت</span> ==

<span dir="rtl">تجرّی، مصدر باب «تفعّل» از مادۀ «ج ر ء» و به معنای گستاخی و جسارت است. صفت مشبّهۀ این مادّه (جریء) نیز به معنای فرد جسور و بی</span>‌<span dir="rtl">پرواست. خلیل فراهیدی می</span>‌<span dir="rtl">گوید:</span>

<span dir="rtl">فلانٌ جَريءٌ: المُقدِمُ، وَ بِهِ جُرأَةٌ... جَرُؤَ جَراءَةً، و هو جَريءٌ [أي]: جَسورٌ.</span><ref><span dir="rtl">العین: ج۶ ص۱۷۳ مادۀ «جرأ</span>».</ref>

<span dir="rtl">فلان شخص، «جریء» است؛ یعنی در اقدام شتابنده است... و «او جرئت دارد یا جریء است»، یعنی جسور (پُردل) است.</span>

<span dir="rtl">جوهری نیز آورده است:</span>

<span dir="rtl">الجَريءُ: المِقدامُ... و هو جَريءُ المُقدَمِ، أی: جَريءٌ عِندَ الإقدامِ</span><ref><span dir="rtl">الصحاح: ج۱ ص۴۰ مادۀ «جرأ</span>».</ref><span dir="rtl">.</span>

<span dir="rtl">جریء یعنی پیشتاز... و «جریء المُقدَم» یعنی در هنگام اقدام کردن، جسور و شتابنده است.</span>

<span id="تجری-در-متون-دینی"></span>
== <span dir="rtl">تجرّی در متون دینی</span> ==

<span dir="rtl">این واژه و مادّۀ آن در قرآن کریم نیامده؛ امّا در حدیث، به کار رفته است. ابن اثیر، این مادّه را مانند لغت</span>‌<span dir="rtl">شناسان به معنای «الإقدام على الشيء» دانسته است.</span><ref><span dir="rtl">النهایة: ج۱ ص۲۵۳ مادۀ «جرأ</span>».</ref> <span dir="rtl">این مادّه از متعلَّق خود، اثر می</span>‌<span dir="rtl">پذیرد. اگر آنچه به آن اقدام می</span>‌<span dir="rtl">شود، نیک و پسندیده باشد، جرئت و شتافتن در انجام آن نیز نیک است، مانند اقدام به جهاد و دفاع از دین و میهن،</span><ref><span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: «کرم المٶمن تقواه و مروٶته عقله و حسبه دینه، و الجبن و الجرأة غرائز یضعها اللّٰه عزّ و جلّ حیث شاء، فالجبان یفرّ من أبیه و اُمّه، و الجرئ یقاتل عمّا لا یبالی أن لا یٶوب به إلی أهله» (مسند أبي یعلی: ج۶ ص۵۹ ح۶۴۲۰</span>).</ref> <span dir="rtl">یا جرئت و پردلی در میدان رزم، و اگر اقدام به اعمال ناشایست و نکوهیده باشد، جسارت و بی</span>‌<span dir="rtl">پروایی و گستاخی نام می</span>‌<span dir="rtl">گیرد.</span>

<span dir="rtl">بیشتر احادیث این باب، ناظر به حالت دوم یعنی جرئت بر نافرمانی خدا و گستاخی در برابر اوامر و نواهی الهی اند. از این رو، «جرئت» از سربازان جهل شمرده شده است.</span><ref><span dir="rtl">امام صادق علیه السلام: «الرّهبة و ضدّه الجرأة» (الكافی: ج۱ ص۲۱ ح۱۴</span>).</ref> <span dir="rtl">واژۀ «تجرّی» نیز بار ارزشی منفی دارد و در احادیث برای نشان دادن نافرمانی خدا یا انجام کارهای شُبهه</span>‌<span dir="rtl">ناک - که احتمال وقوع در حرام را دارند - به کار می</span>‌<span dir="rtl">رود.</span><ref><span dir="rtl">امام علی علیه السلام: «لتجرّيك على شرب الخمر في شهر رمضان» (الكافی: ج۷ ص۲۱۶ ح۱۵</span>).</ref> <span dir="rtl">افزون بر این، واژۀ «اجتراء»</span><ref><span dir="rtl">امام علی علیه السلام: «یا بؤسا لمن عصاني و توثب علی محارمي، و لم یراقبني و اجترأ عليّ» (بحار الأنوار: ج۹۴ ص۹۵ ح۱۲</span>).</ref> <span dir="rtl">نیز به همین معنا در احادیث به کار می</span>‌<span dir="rtl">رود. این دو واژه برای نشان دادن گستاخی در برابر دوستان و سلطان و دیگر مردمان نیز به کار می</span>‌<span dir="rtl">رود که رفتاری ناپسند به شمار می</span>‌<span dir="rtl">آید.</span>

<span dir="rtl">به سخن دیگر، بی</span>‌<span dir="rtl">هیچ تفصیل و تقییدی، تجرّی بر خداوند و گستاخی در برابر او یا دوستان، معصیت و نکوهیده است و انجام دهنده</span>‌<span dir="rtl">اش، سزامند کیفر یا نکوهش است. از این رو، در روایات، گاه شخص جری بر نافرمانی خدا، بدترین مردم</span><ref><span dir="rtl">پیامبر خدا</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله: «إنّ من شرّ الناس رجلاً فاجرا جريئا يقرأ كتاب اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">لا يرعوی إلى شيء منه» (مسند ابن حنبل: ج۴ ص۱۶ ح۱۱۵۴۹</span>).</ref> <span dir="rtl">و فرد جری بر دادن فتوایی نادانسته و نادرست، جری</span>‌<span dir="rtl">ترین مردم بر آتش دوزخ دانسته شده است.</span> <ref><span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: «أجرٶکم علی الفتیا أجرٶکم علی النار»، (سنن الدارمی: ج ۱ ص ۶۲ ح ۱۵۷). در نظر اهل سنّت، یک نمونه از تجرّی در فتوا دادن، معیّن کردن سهم جَد از ارث، هنگام مشارکت او با برادران و خواهران تنی یا پدری مرده است. بر پایه برخی گزارش</span>‌<span dir="rtl">ها، صحابیان از سخن گفتن در این باره پرهیز کرده</span>‌<span dir="rtl">اند، مانند: نقل سعيد بن مسيّب از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: «أجرؤكم على الجدّ أجرؤكم على النار»، و از امام علي علیه السلام: «من أراد أن يقتحم جراثيم جهنم فليقض بين الجدّ و الإخوة» و از ابن مسعود: «سلونا عن كلّ شيء و دعونا من الجدّ لا حياه اللّٰه و لا بياه» (ر. ک : سنن الدارمی: ج۱ ص۶۲ ح۱۵۷، المجموع، نووی: ج ۱۶ ص ۱۱۶</span>).</ref>

<span dir="rtl">گفتنی است تنها در احادیثی انگشت</span>‌<span dir="rtl">شمار، جرئت به معنای مثبتِ ایستادگی در برابر حریفان (پُردلی)</span><ref><span dir="rtl">از امام حَسَن علیه السلام پرسیدند: جرئت چیست؟ فرمود: «مواقفة الأقران» (تحف العقول: ص۲۲۶</span>).</ref> <span dir="rtl">یا در مقابل «جُبْن (بُزدلی)» به کار رفته است.</span><ref><span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: «کرم المؤمن تقواه و مروءته عقله و حسبه دینه و الجبن و الجرأة من غرائز یضعها اللّٰه عزّ و جلّ حیث شاء، فالجبان یفرّ من أبیه و اُمّه و الجریء یقاتل عمّا لا یبالی أن لایؤوب إلی أهله» (مسند أبی یعلی: ج۶ ص۵۹ ح۶۴۲‍۰</span>).</ref> <span dir="rtl">جرئت در این معنا به شجاعت، نزدیک است و از غریزه</span>‌<span dir="rtl">های خدادادی شمرده شده است.</span><ref><span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: «الجبن و الجرأة غرائز یضعها اللّٰه حیث شاء (مسند الشهاب: ج ۱ ص ۱۹۷ ح ۲۹۶</span>).</ref>

== <span dir="rtl">نکته</span> ==

<span dir="rtl">فقیهان متأخّر شیعه، با استفاده از بار منفی واژۀ «تجرّی»، آن را برای اشاره به انجام عملی اصطلاح کرده</span>‌<span dir="rtl">اند که عاملش آن را نافرمانی می</span>‌<span dir="rtl">پندارد، امّا در واقع، نافرمانی نیست، مانند کسی که لیوان شربت حلال را به پندار و قصد شراب حرام می</span>‌<span dir="rtl">نوشد. فقیهان در بارۀ استحقاق چنین کسی برای عقوبت، به دو دسته تقسیم شده</span>‌<span dir="rtl">اند: برخی به دلیل قبح فاعلی، چنین فردی را سزامند کیفر خوانده و برخی به دلیل قبیح نبودن کار انجام گرفته، او را مستحقّ عقوبت ندانسته</span>‌<span dir="rtl">اند.</span>

<span dir="rtl">بر پایۀ کاوش لفظی در متون بر جای مانده،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: واژۀ «التجرّی» به صورت مستقل و با ملصقات آن مانند: «بالتجرّی، کالتجرّی» و با لواحق آن مانند: «تجرّیه، تجرّیها، تجرّیاً» در دو نرم</span>‌<span dir="rtl">افزار «مکتبة أهل البیت علیهم السلام» و «جامع فقه</span>».</ref> <span dir="rtl">این واژه تا قرن ششم، کاربردی در فقه نداشته است. قدیم</span>‌<span dir="rtl">ترین کاربردها را می</span>‌<span dir="rtl">توان در نوشته</span>‌<span dir="rtl">های فقیهان حوزۀ حلّه مانند: ابن ادریس حلّی (م ۵۹۸ق)،</span><ref><span dir="rtl">«و إذا كان مع الإنسان إناءان أو أكثر من ذلك، فوقع في واحد منهما نجاسة، و لم يعلمه بعينه، لم يستعمل شيئاً منهما بحال بغير خلاف، و لا يجوز له التجرّی، و الواجب عليه التيمّم...» (السرائر: ج</span>‌<span dir="rtl">۱، ص۸۵</span>).</ref> <span dir="rtl">یحیی بن سعید حلّی (م ۶۸۹ ق)</span><ref><span dir="rtl">«و إذا اشتبه الماء الطاهر و النجس في إنائين تركا و لم يجز التجرّي و كذا ما زاد أو كان في أحدهما ماء و في الآخر بول» (الجامع للشرائع: ص۲‍۰</span>).</ref> <span dir="rtl">و علّامه حلّی (م ۷۲۶ ق)</span><ref><span dir="rtl">«احتجّ الشيخ بما رواه عمّار الساباطي، عن أبي عبد اللّٰه علیه السلام في حديث طويل، قال: سئل عن رجل معه إناءان فيهما ماء، وقع في أحدهما قذر لا يدري أيّهما هو، و ليس يقدر على ماء غيره، قال: يهريقهما جميعاً و يتيمّم. و عن سماعة، قال: سألت أبا عبد اللّٰه علیه السلام عن رجل معه إناءان فيهما ماء وقع في أحدهما قذر لا يدري أيّهما هو، و ليس يقدر على ماء غيره، قال: يهريقهما جميعاً و يتيمّم، و لأنّه واجد للماء لو لم يهرقهما فلا يباح له التيمّم، لاشتراطه بعدم الوجدان. و الجواب عن الحديثين بالطعن في سندهما: أوّلا، فإنّ عمّار فطحي و سماعة واقفي. و ثانياً بحمل الإراقة على التسويغ بمعنى أنّه لا يجب عليه استعمال أحدهما، بل و لا يجوز، للمنع من التجرّي كما ذهب إليه الجمهور» (مختلف الشيعة في أحكام الشريعة: ج</span>‌<span dir="rtl">۱ ص۲۴۹</span>).</ref> <span dir="rtl">یافت.</span>

<span dir="rtl">پس از علّامه حلّی، این واژه در نوشته</span>‌<span dir="rtl">های فرزندش فخر المحقّقین،</span><ref><span dir="rtl">ر. ک : إيضاح الفوائد: ج</span>‌<span dir="rtl">۲ ص۱۴۲ و ۱۴۴ و ج ۴ ص ۳۲۳ و ۴۴۳ و ۵۵۲ و</span> ... <span dir="rtl"></span></ref> <span dir="rtl">مقداد سُیوری،</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: التنقیح الرائع: ج ۴ ص ۱۴۲ و ۴۶۱ و</span>... <span dir="rtl"></span></ref> <span dir="rtl">شهید ثانی</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: الروضة البهیّة: ج ۹ ص ۲۸۱ ، المسالک: ج ۶ ص۳۰۹</span>.</ref> <span dir="rtl">و برخی دیگر از فقها به چشم می</span>‌<span dir="rtl">خورد؛ امّا معنای آن، همان انجام شتاب</span>‌<span dir="rtl">زدۀ کارهایی است که رعایت احتیاط در آنها لازم می</span>‌<span dir="rtl">نماید، مانند: قصاص افراد، بدون در نظر گرفتن لوازم آن، یا اجتناب نکردن از همۀ اطراف شبهۀ محصوره بر پایۀ علم اجمالی، مانند استعمال آب مشکوک به نجاست در وضو.</span>

<span dir="rtl">در میان فقیهان متأخّر و بر پایۀ داده</span>‌<span dir="rtl">های کتاب مطارح الأنظار، شیخ انصاری (م ۱۲۸۱ق) جزو نخستین کسانی است که به مسئلۀ تجرّی به صورت جدّی و گسترده پرداخته و از آن به شکل یک اصطلاح اصولی - فقهی بحث می</span>‌<span dir="rtl">کند. پس از او، میرزای شیرازی (م ۱۳۱۲ق)، آخوند خراسانی، میرزای نائینی و دیگران، ابوابی جداگانه برای تجرّی گشودند.</span><ref><span dir="rtl">برای نمونه، ر. ک : تقریرات آیة اللّٰه مجدّد الشیرازی، روزدری: ج ۳ ص ۲۷۳ ، کفایة الاُصول: ج۲ ص۶۱ (القطع / الأمر الثالث)، فوائد الاُصول: ج ۳ ص ۵‍ (المبحث الرابع</span>).</ref> <span dir="rtl">بحث تجرّی با همین معنای اصطلاحی هنوز در بسیاری از کتاب</span>‌<span dir="rtl">های اصول فقه و فقه شیعه به چشم می</span>‌<span dir="rtl">خورد. فقیهان در قبح فاعلیِ متجرّی، متّفق</span>‌<span dir="rtl">اند؛ امّا در بارۀ عقوبت داشتن یا نداشتن متجرّی و سرایت قبح فاعلی به فعل خارجی، بحث</span>‌<span dir="rtl">هایی پردامنه داشته</span>‌<span dir="rtl">اند که باید در محلّ خود پی گرفته شود.</span>

<span dir="rtl">گفتنی است اصطلاح «انقیاد» نیز در مقابل «تجرّی»، به کار می</span>‌<span dir="rtl">رود و به معنای انجام دادن کاری به پندار اطاعت بودن آن است، بی آن که امر و سفارشی از جانب شرع داشته باشد.</span>

<span id="نگاه-اجمالی-به-مدخل"></span>
== <span dir="rtl">نگاه اجمالی به مَدخل</span> ==

<span dir="rtl">در این جا با یک مرور اجمالی، می</span>‌<span dir="rtl">کوشیم گزارشی مختصر از هر فصل ارائه دهیم.</span>

<span id="ویژگیهای-گستاخی"></span>
=== <span dir="rtl">ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های گستاخی</span> ===

<span dir="rtl">در فصل اوّل، گستاخی در برابر خداوند عزّ و جلّ بیان شده است. بر پایۀ احادیث ابتدایی این فصل، تجرّی و گستاخی بر خداوند، از خودِ گناه، خطرناک</span>‌<span dir="rtl">تر و به خودی خود، گناهی کبیره است که می</span>‌<span dir="rtl">تواند به کفر عملی بینجامد</span><ref><span dir="rtl">ر. ک: ص۴۰۱ ح ۲۰ و ۲۱</span>.</ref> <span dir="rtl">و به همین جهت، عقوبت آن مضاعف است.</span><ref><span dir="rtl">ر. ک: ص ۴۰۱ (کیفر آن، سخت</span>‌<span dir="rtl">تر است</span>).</ref> <span dir="rtl">در عنوان</span>‌<span dir="rtl">های ابتدایی این فصل برای ارائۀ تصویری دقیق</span>‌<span dir="rtl">تر از تجرّی، برخی گناهان که نمودی از تجرّی بر خداوند جلیل</span>‌ <span dir="rtl">اند، معرّفی شده</span>‌<span dir="rtl">اند؛ گناهانی مانند: غصب جایگاه اولیای الهی، خیانت در بیت المال، سوگند دروغ خوردن، اصرار بر گناه.</span><ref><span dir="rtl">ر. ک: ص ۴۰۳ (گستاخی</span>‌<span dir="rtl">های بزرگ در برابر خدا</span>).</ref> <span dir="rtl">همچنین برخی از متجرّیان بارز و بزرگ نیز معرّفی شده</span>‌<span dir="rtl">اند، مانند: سردمداران حکومت غاصب اموی - که دستشان به خون مجاهدانی مانند حُجْر بن عَدی آلوده شد - و نیز قاتلان امام حسین علیه السلام و همچنین غالیانی مانند بُنان و محمّد بن بشیر - که از دروغ بستن به اهل بیت علیهم السلام ابایی نداشتند -.</span><ref><span dir="rtl">ر. ک: ص ۴۰۵ (بزرگ</span>‌<span dir="rtl">ترین گستاخان در برابر خدا</span>).</ref>

<span id="زمینههای-گستاخی"></span>
=== <span dir="rtl">زمینه</span>‌<span dir="rtl">های گستاخی</span> ===

<span dir="rtl">در این فصل (فصل یکم) در ادامه، به سرچشمه</span>‌<span dir="rtl">های تجرّی (گستاخی) می</span>‌<span dir="rtl">پردازد و نخست از جهالت نام می</span>‌<span dir="rtl">برد که عُجب (فریفتگی انسان نسبت به خودش) نیز بخشی از آن است. بر این اساس، هر چیزی که بر جهل بیفزاید و از عقل بکاهد، جرئت منفی و گستاخی انسان را زیاد می</span>‌<span dir="rtl">کند، مانند: باده</span>‌<span dir="rtl">نوشی و مستی، فرو رفتن در آرزوهای کاذب و خیالی، گول خوردن از مهلت خدادادی که برخاسته از حلم خداوند است، یا گول خوردن از کید خداوند که گاه به شکل سنّت الهیِ املا و استدراج، نمود می</span>‌<span dir="rtl">یابد.</span><ref><span dir="rtl">ر.ک: ص ۴۰۹ (عوامل گستاخی در برابر خدا</span>).</ref> <span dir="rtl">افزون بر این، گناهان کوچک نیز زمینۀ جرئت یافتن به گناهان بزرگ را فراهم می</span>‌<span dir="rtl">آورند. شخصی که دروغ کوچک می</span>‌<span dir="rtl">گوید، اندک اندک بر دروغ بزرگ نیز جرئت می</span>‌<span dir="rtl">یابد و کسی که از کارهای شبهه</span>‌<span dir="rtl">ناک نمی</span>‌<span dir="rtl">پرهیزد، بسی محتمل است که دچار معصیت و عصیان خداوند و ارتکاب محرّمات الهی</span> ‌<span dir="rtl">شود، یا زشتی انجام آنها از دیدۀ او پوشیده گردد. به تعبیر احادیث، چوپانی که گلّۀ خود را نزدیک منطقۀ حفاظت شده بچراند، باید احتمال ورود به آن را از نظر، دور ندارد.</span><ref><span dir="rtl">ر. ک: المجازات النبویة: ص ۱۳۱، کنز الفوائد: ج ۱ ص ۳۵۲</span>.</ref>

<span id="زیانهای-گستاخی"></span>
=== <span dir="rtl">زیان</span>‌<span dir="rtl">های گستاخی</span> ===

<span dir="rtl">تجرّی، یک گناه است و مانند هر گناه دیگر، زیان</span>‌<span dir="rtl">های نافرمانی خداوند را در پی دارد. در ادامۀ فصل اوّل، در زیرعنوانی کوتاه، تنها به دو زیان بزرگ آن، یعنی «مُهر و موم شدن قلب» و «گرفتار شدن به آتش دوزخ» اشاره شده است. روشن است که از کار افتادن قلب، آسیب و زیانی بس بزرگ است؛ زیرا بسیاری از گناهان، قلب را تیره می</span>‌<span dir="rtl">کنند و بر آن لکّه</span>‌<span dir="rtl">های سیاه می</span>‌<span dir="rtl">نشانند؛ ولی به گونۀ کلّی، آن را در بر نمی</span>‌<span dir="rtl">گیرند و آن را از کار نمی</span>‌<span dir="rtl">اندازند. تجرّی امّا بر آن، مهر می</span>‌<span dir="rtl">زند و راه را بر معرفت</span>‌<span dir="rtl">های قلبی، کاملاً می</span>‌<span dir="rtl">بندد. اگر چنین شود، قلب در تشخیص خویش دچار اشتباه می</span>‌<span dir="rtl">شود و راه را به سوی دوزخ می</span>‌<span dir="rtl">پوید و انسان، دچار شقاوت (بَد فَرجامی) ابدی می</span>‌<span dir="rtl">گردد و چه زیانی از این بزرگ</span>‌<span dir="rtl">تر و خطرناک</span>‌<span dir="rtl">تر؟!</span>

<span id="عذرخواهی-از-گستاخی-در-برابر-خداوند-عز-و-جل"></span>
=== <span dir="rtl">عذرخواهی از گستاخی در برابر خداوند عزّ و جلّ</span> ===

<span dir="rtl">در پایان فصل اوّل، برخی عذرخواهی</span>‌<span dir="rtl">های پیشوایان معصوم علیهم السلام از گستاخی</span>‌<span dir="rtl">ها گزارش شده است؛ امری که نشان دهندۀ عظمت الهی است که این اولیای الهی را با همۀ پاکی و معصومیتشان، به عذرخواهی از کوچک</span>‌<span dir="rtl">ترین و ناچیزترین خطورات ذهنی و روحی می</span>‌<span dir="rtl">کشاند؛ خطوراتی که نه گناه و نه خطا، بلکه ترک اولی</span>‌<span dir="rtl">هایی هستند که از اوجگیری بیش از پیش ایشان در ملکوت الهی و خلوتگاه قرب و حضور خداوند، جلوگیری می</span>‌<span dir="rtl">کنند. آری، این احادیث، ضرورت پناه بردن به خدا از گستاخی را به ما انسان</span>‌<span dir="rtl">های خطاکار می</span>‌<span dir="rtl">فهمانند و نشان می</span>‌<span dir="rtl">دهند که همه کس، در هر جا و هر حال، باید از جرئت ورزیدن در برابر خداوند، بهراسد و از گرفتار آمدن به آن، به همو پناه برد.</span>

<span id="گستاخی-در-برابر-مردم"></span>
=== <span dir="rtl">گستاخی در برابر مردم</span> ===

<span dir="rtl">گستاخی (تجرّی)، در روابط اجتماعی نیز بروز می</span>‌<span dir="rtl">یابد. احادیث فصل دوم، بر محور این موضوع، گرد آمده</span>‌<span dir="rtl">اند. شخص گستاخ به دلیل نابخردی و خودشیفتگی، بر دوستان خود یا دیگر مردمان، هجوم می</span>‌<span dir="rtl">آورد و پا از دایرۀ ادب، بیرون می</span>‌<span dir="rtl">نهد. بر پایۀ احادیث، برخی رفتارهای ما، به فراهم شدن زمینۀ این گستاخی کمک می</span>‌<span dir="rtl">کنند، مانند: کشکمش با فرومایگان، زیاد شوخی کردن، و انجام دادن کارهایی فروتر از شأن (مانند بردن بارهایی بدبو یا بدنما).</span><ref><span dir="rtl">ر. ک: ص ۴۲۵ (گستاخی در برابر مردم</span>).</ref> <span dir="rtl">گفتنی است که گاه گستاخی شخص، سبب شوریدن او بر حکمرانان نیز می</span>‌<span dir="rtl">گردد. زمینۀ این گستاخی نیز گاه برخورد نکردن حاکم با خطاهای پیشین آنان و گاهی تکریم و نعمت</span>‌<span dir="rtl">بخشی نا</span>‌<span dir="rtl">به</span>‌<span dir="rtl">جاست.</span>

<span id="الفصل-الأول-التجري-علی-الله-عز-و-جل"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الأوّل: التَّجَرّي عَلَی اللّٰهِ عزّ و جلّ</span> =

<span dir="rtl">فصل یکم: گستاخی در برابر خدا</span>

<span id="التحذیر-من-التجري-علی-الله-عز-و-جل"></span>
== <span dir="rtl">۱/۱: التَّحذیرُ مِنَ التَّجرّي عَلَی اللهِ عزّ و جلّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۱: نهی از گستاخی در برابر خدا</span>

<span dir="rtl">1.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله: وَيلٌ لِلَّذينَ يَجتَلِبونَ الدُّنيا بِالدّينِ، يَلبَسونَ لِلنّاسِ جُلودَ الضَّأنِ مِن لِينِ ألسِنَتِهِم، كَلامُهُم أحلىٰ مِنَ العَسَلِ، و قُلوبُهُم قُلوبُ الذِّئابِ، يَقولُ اللّٰهُ</span>‌ <span dir="rtl">تَعالىٰ: أ فِيَّ يَغتَرّونَ؟ أم عَلَيَّ يَجتَرونَ! فَوَعِزَّتي لَأبعَثَنَّ عَلىٰ اُولٰئِكَ فِتنَةً تَذَرُ الحَليمَ مِنهُم حَيرانَ.</span><ref><span dir="rtl">نزهة الناظر: ص۳۰ ح۹۳، أعلام الدين: ص۲۹۵، بحار الأنوار: ج۷۷ ص۱۷۳ ح۸؛ سنن الترمذي: ج۴ ص۶۰۴ ح۲۴۰۴، الزهد و الرقائق: ص۱۷ ح۵۰، مشكاة المصابيح: ج۲ ص۶۸۴ ح۵۳۲۳ كلّها عن أبي هريرة نحوه و راجع تاريخ دمشق: ج۴۱ ص۲۹۳ ح۸۲۷۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">1.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">وای بر کسانی که دنیا را به وسیلۀ دین به سوی خود می</span>‌<span dir="rtl">کشند! از نرم زبانی، برای مردم لباس میش می</span>‌<span dir="rtl">پوشند و گفتارشان شیرین</span>‌<span dir="rtl">تر از عسل است؛ امّا دل</span>‌<span dir="rtl">هایشان دل گرگ</span>‌<span dir="rtl">هاست. خداوند متعال می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: «مرا فریب می</span>‌<span dir="rtl">دهند؟! یا بر من گستاخی می</span>‌<span dir="rtl">کنند؟! به عزّتم سوگند، چنان فتنه</span>‌<span dir="rtl">ای بر آنان برانگیزم که پُرطاقتشان در آن، حیران ماند!».</span>

<span dir="rtl">2.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">فِي الإخبارِ بِما یَأتي عَلیٰ اُمَّتِهِ</span> -<span dir="rtl">: مَساجِدُهُم مَعمورَةٌ بِالأذانِ، و قُلوبُهُم خالیَةٌ مِنَ الإیمانِ بِما استَخَفّوا بِالقُرآنِ، و بَلَغَ المُؤمِنُ عَنهُم كلَّ هَوانٍ، فَعِندَ ذٰلِكَ تَریٰ وُجوهَهُم وُجوهَ الآدَمِیّینَ، و قُلوبَهُم قُلوبَ الشَّیاطینِ، كلامُهُم أحلیٰ مِنَ العَسَلِ، و قُلوبُهُم أمَرُّ مِنَ الحَنظَلِ، فَهُم ذِئابٌ عَلَیهِم ثِیابٌ، ما مِن یَومٍ إلّا یَقولُ اللّهُ تَبارَكَ و تَعالیٰ: أ فَبِي تَغتَرّونَ</span><ref><span dir="rtl">و في النسخة التي بأيدينا «أنّى تفترون»، و ما أثبتناه من بحار الأنوار</span>.</ref><span dir="rtl">؟! أم عَلَيَّ تَجتَرِئونَ؟! (أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ)</span><ref><span dir="rtl">المؤمنون: ۱۱۵</span>.</ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">جامع الأخبار: ص۳۹۶ ح۱۱۰۰ عن جابر بن عبداللّه الأنصاري، بحار الأنوار: ج۵۲ ص۲۶۴ ح۱۴۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">2.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">در خبر دادن از آنچه برای امّتش پیش می</span>‌<span dir="rtl">آید</span> -<span dir="rtl">: مسجدهایشان از [صدای] اذان، آباد است و دل</span>‌<span dir="rtl">هایشان از ایمان، تهی است؛ زیرا قرآن را سبُک می</span>‌<span dir="rtl">انگارند و از آنان، هر گونه تحقیری به مؤمنان می</span>‌<span dir="rtl">رسد. پس در این هنگام، ایشان را می</span>‌<span dir="rtl">بینی که چهره</span>‌<span dir="rtl">هایشان، چهرۀ آدمیان است و دل</span>‌<span dir="rtl">هایشان، دل</span>‌<span dir="rtl">های شیاطین. گفتارشان از شهد، شیرین</span>‌<span dir="rtl">تر است و دل</span>‌<span dir="rtl">هایشان از شرنگ، تلخ</span>‌<span dir="rtl">تر. گرگ</span>‌<span dir="rtl">هایی هستند که جامه[ی آدمی] در پوشیده</span>‌<span dir="rtl">اند. هیچ روزی نیست، مگر آن که خداوند - تبارک و تعالی - می</span>‌<span dir="rtl">فرماید: «آیا به [دوستی] من غرّه می</span>‌<span dir="rtl">شوید؟! یا که بر من، گستاخ گشته</span>‌<span dir="rtl">اید؟! (آیا پنداشته</span>‌<span dir="rtl">اید که ما شما را بیهوده آفریده</span>‌<span dir="rtl">ایم و به سوی ما باز نمی</span>‌<span dir="rtl">گردید؟)».</span>

<span dir="rtl">3.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللّٰهَ عزّ و جلّ أنزَلَ كِتاباً مِن كُتُبِهِ عَلیٰ نَبيٍّ مِنَ الأنبیاءِ، و فیه: أن یَكونَ خَلقٌ مِن خَلقي یَختَتِلونَ الدُّنیا بِالدّینِ</span><ref><span dir="rtl">أي یطلبون الدنیا بعمل الآخرة، یقال: خَتَله یختلِه؛ إذا خدَعه و راوَغَه، و خَتَل الذئب الصید: إذا تخفّي له، و الخَتل: الخداع (اُنظر: مرآة العقول: ج ۱۰ ص ۱۲۶</span>).</ref><span dir="rtl">، یَلبَسونَ مُسوكَ</span><ref><span dir="rtl">المَسك: الجِلد، و الجمع: مُسوك (المصباح المنیر: ص ۵۷۳ «مسك</span>»).</ref> <span dir="rtl">الضَّأنِ عَلیٰ قُلوبٍ كَقُلوبِ الذِّئابِ، أشَدَّ مَرارَةً مِنَ الصَّبرِ، و ألسِنَتُهُم أحلیٰ مِنَ العَسَلِ، و أعمالُهُمُ الباطِنَةُ أنتَنُ مِنَ الجِیَفِ، فَبي یَغتَرّونَ؟! أم إیّايَ یُخادِعونَ؟! أم عَلَيَّ یَجتَرِئونَ؟! فَبِعِزَّتي حَلَفتُ لَأَبعَثَنَّ عَلَیهِم فِتنَةً تَطَأُ في خِطامِها حَتّیٰ تَبلُغَ أطرافَ الأرضِ، تَترُكُ الحَكیمَ مِنها حَیرانَ، [یَبطُلُ]</span><ref><span dir="rtl">ما بین المعقوفین ليس في النسخة التي بأيدينا، و أثبتناه من بحار الأنوار</span>.</ref> <span dir="rtl">فیها رَأيُ ذِي الرَّأيِ، و حِكمَةُ الحَكیمِ، أُلبِسُهُم شِیَعاً، و أُذیقُ بَعضَهُم بَأسَ بَعضٍ، أنتَقِمُ مِن أعدائي بِأعدائي، فَلا أُبالي بما أُعَذِّبُهُم جَمیعاً و لا أُبالي.</span><ref><span dir="rtl">ثواب الأعمال: ص۳۰۴ ح۲، قرب الإسناد: ص۲۸ ح۹۳ و فيه «يلحسون» بدل «يختتلون» و ليس فيه ذيله من «يبطل فيها رأي ذي الرأي» و كلاهما عن مسعدة بن زياد عن الإمام الصادق علیه السلام، أعلام الدين: ص۴۰۷ كلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۷۲ ص۲۹۸ ح۳۰؛ تفسير ابن أبي حاتم: ج۲</span> <span dir="rtl">ص۳۶۴ ح۹۱۲ عن محمّد بن كعب القرظي نحوه و راجع تفسير الطبري: ج ۲ الجزء الثاني ص۳۱۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">3.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوند عزّ و جلّ یکی از کتاب</span>‌<span dir="rtl">های خود را برای یکی از پیامبرانش فرو فرستاد. در آن، این چنین آمده بود: «گروهی از آفریدگان من، با دین، با [مردمِ] دنیا فریبکاری می</span>‌<span dir="rtl">کنند. بر روی دل</span>‌<span dir="rtl">هایی که به سان دل گرگ</span>‌<span dir="rtl">هاست، لباس میش می</span>‌<span dir="rtl">پوشند و دل</span>‌<span dir="rtl">هایشان از شرنگ، تلخ</span>‌<span dir="rtl">تر و زبانشان از عسل، شیرین</span>‌<span dir="rtl">تر و اعمال پنهانشان، از مُردار، بدبوتر است. آیا با من فریب کاری می</span>‌<span dir="rtl">کنند؟! یا به من نیرنگ می</span>‌<span dir="rtl">زنند؟! یا بر من جرئت یافته</span>‌<span dir="rtl">اند؟ ! به عزّتم سوگند می</span>‌<span dir="rtl">خورم که فتنه</span>‌<span dir="rtl">ای بر آنها بر خواهم انگیخت که افسار خود را زیر پا گذارد و به تمام گوشه</span>‌<span dir="rtl">های زمین برسد و افراد حکیم را در سرگردانی رها سازد. آن فتنه،اندیشۀ صاحب اندیشه و حکمت حکیم را باطل می</span>‌<span dir="rtl">سازد. آنان را دسته دسته می</span>‌<span dir="rtl">کنم و بدی هر یک از آنان را به دیگری می</span>‌<span dir="rtl">چشانم و به دست دشمنانم، از دشمنانم انتقام می</span>‌<span dir="rtl">گیرم و مرا باکی نیست که همۀ آنان را عذاب کنم و البتّه باکم نیست!».</span>

<span dir="rtl">4.</span> <span dir="rtl">الكافي عن علي بن أسباط عنهم علیهم السلام: فيما وَعَظَ اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">عزّ و جلّ بِهِ عيسىٰ علیه السلام: يا عيسىٰ، قُل لِظَلَمَةِ بَني إسرائيلَ: غَسَلتُم وُجوهَكُم و دَنَّستُم قُلوبَكُم، أ بي تَغتَرّونَ؟! أم عَلَيَّ تَجتَرِئونَ؟! تَطَيَّبونَ بِالطّيبِ لِأهلِ الدُّنيا و أجوافُكُم عِندي بِمَنزِلَةِ الجِيَفِ المُنتِنَةِ كَأنَّكُم أقوامٌ مَيِّتونَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۸ ص۱۳۸ ح۱۰۳ عن علي بن أسباط، الأمالي للصدوق: ص۶۱۱ ح۸۴۲ عن أبي بصير عن الإمام الصادق علیه السلام، عدّة الداعي: ص۱۲۹ و فيهما «تتطيّبون» بدل «تطيبون»، تنبيه الخواطر: ج</span> ‌<span dir="rtl">۲ ص۱۴۴ عن الإمام الصادق علیه السلام، تحف العقول: ص۴۹۹ من دون إسناد إليهم علیهم</span> <span dir="rtl">السلام، بحار الأنوار: ج۱۴ ص۲۹۵ ح۱۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">4.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از علی بن اسباط از معصومان علیهم السلام</span> -<span dir="rtl">: در اندرزهای خدای عزّ و جلّ به عیسی علیه السلام این بود که: «ای عیسی! به ستمکاران بنی اسرائیل بگو: شما چهره</span>‌<span dir="rtl">های خود را شستید؛ امّا دل</span>‌<span dir="rtl">هایتان را چرکین کردید. آیا مرا می</span>‌<span dir="rtl">فریبید؟! یا بر من گستاخی می</span>‌<span dir="rtl">کنید؟! خود را با عطر، برای اهل دنیا خوش</span>‌<span dir="rtl">بو می</span>‌<span dir="rtl">کنید؛ امّا درون</span>‌<span dir="rtl">هایتان به نزد من چونان لاشه</span>‌<span dir="rtl">های گندیده است. گویی شما مردمانی مرده</span>‌<span dir="rtl">اید».</span>

<span dir="rtl">5.</span> <span dir="rtl">تنبیه الخواطر عن رسول الله</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله: أربَعُ خِصالٍ جارِياتٌ عَلَيكُم مِنَ الرَّحمٰنِ مِن ظُلمِكُم أنفُسَكُم و خَطاياكُم؛ أمّا رِزقُهُ فَدارٌّ عَلَيكُم، و أمّا رَحمَتُهُ فَغَيرُ مَحجوبَةٍ عَنكُم، و أمّا سَترُهُ فَشائِعٌ عَلَيكُم، و أمّا عِقابُهُ فَلَم يُعَجَّل عَلَيكُم، و أنتم مَعَ ذٰلِكَ تَجتَرونَ عَلىٰ إلٰهِكُم!</span>

<span dir="rtl">أنتُم اليَومَ تَتَكَلَّمونَ وَ اللّٰهُ</span>‌ <span dir="rtl">ساكِتٌ عَنكُم، فَيوشِكُ أن يَتَكَلَّمَ و تَسكُتونَ، ثُمَّ يَثورَ مِن أعمالِكُم دُخانٌ تَسوَدُّ مِنهُ الوُجوهُ. ثُمَّ تَلا: (وَاتَّقُوا يَوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ)</span><ref><span dir="rtl">البقرة: ۲۸۱</span>.</ref><span dir="rtl">.…</span><ref><span dir="rtl">تنبيه الخواطر: ج۲ ص۳۴؛ حلية الأولياء: ج۵ ص۲۳۱ الرقم۳۲۷ عن بلال بن سعد من دون إسناد إلي أحد من أهل البيت علیهم السلام نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">5.</span> <span dir="rtl">تنبیه الخواطر</span>: <span dir="rtl">پیامبر خدا فرمود صلی الله علیه و آله: «چهار چیز همچنان از خدای رحمان به سوی شما جاری است، با آن که خطا و به یکدیگر ظلم می</span>‌<span dir="rtl">کنید: روزی</span>‌<span dir="rtl">اش به سوی شما سرازیر است، رحمتش را از شما دریغ نمی</span>‌<span dir="rtl">دارد، خطاهایتان را به گستردگی می</span>‌<span dir="rtl">پوشاند و در کیفر دادن شما شتاب نمی</span>‌<span dir="rtl">ورزد. با این همه در برابر خدایتان گستاخی می</span>‌<span dir="rtl">کنید!</span>

<span dir="rtl">شما امروز سخن می</span>‌<span dir="rtl">گویید و خدا [در مورد رفتار شما] ساکت است؛ ولی به زودی، او سخن می</span>‌<span dir="rtl">گوید و شما ساکت می</span>‌<span dir="rtl">شوید. سپس دودی از اعمالتان بر می</span>‌<span dir="rtl">خیزد که رویتان را سیاه می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">امام علیه السلام آن</span>‌<span dir="rtl">گاه تلاوت کرد: (و از روزی پروا کنید که در آن به سوی خداوند بازگردانده می</span>‌<span dir="rtl">شوید آن</span>‌<span dir="rtl">گاه به هر کس [جزای] آنچه را انجام داده است، به تمامی خواهند داد و به آنان ستم نخواهد رفت).…</span>

<span dir="rtl">6.</span> <span dir="rtl">الإمام علي علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللّٰهَ العَليَّ العَظیمَ... یَقولُ:... یا بُؤساً لِمَن عَصاني و تَوَثَّبَ عَلیٰ مَحارِمي، و لَم یُراقِبني و اجتَرَأَ عَلَيَّ.</span><ref><span dir="rtl">بحار الأنوار: ج۹۴ ص۹۵ ح۱۲ نقلاً عن الكتاب العتيق الغروي عن نوف البكالي، مستدرك الوسائل: ج۱۱ ص۲۲۲ ح۱۲۸۰۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">6.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوندِ والا و بزرگ.… فرمود: «... بیچاره، نومیدانِ از رحمت من! نگون</span>‌<span dir="rtl">بخت، آن که از من نافرمانی کند و به حرام</span>‌<span dir="rtl">های من بپردازد و مرا در نظر نگیرد و [بِدین‌ گونه] بر من گستاخی کند!».</span>

<span dir="rtl">7.</span> <span dir="rtl">الامام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ المَلائِكةَ كانوا یَنزِلونَ مِنَ السَّماءِ إلَی الأرضِ في كلِّ یَومٍ و لَیلَةٍ، یَحفَظونَ أعمالَ أهلِ أوساطِ الأرضِ مِن وُلدِ آدَمَ و الجِنِّ، فَیَكتُبونَ أعمالَهُم وَ یعرُجونَ بِها إلَی السَّماءِ. قالَ: فَضَجَّ أهلُ السَّماءِ مِن مَعاصي أهلِ أوساطِ الأرضِ، فَتَآمَروا بَینَهُم مِمّا یَسمَعونَ و یَرَونَ مِنِ افتِرائِهِمُ الكَذِبَ عَلَی اللّٰهِ و جُرأتِهِم عَلَیهِ، و نَزَّهوا اللّهَ مِمّا یَقولُ فیهِ خَلقُهُ و یَصِفونَ.</span><ref><span dir="rtl">تفسير العيّاشي: ج۱ ص۱۴۵ ح۱۸۰، تفسير القمّي: ج</span> ‌<span dir="rtl">۱ ص۵۵ كلاهما عن محمّد بن قيس، بحار الأنوار: ج۵۹ ص۳۱۶ ح۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">7.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">فرشتگان، هر روز و شب، از آسمان به زمین فرود می</span>‌<span dir="rtl">آیند و اعمال آدمیان و جنّیانِ مَسکنْ گزیده در پَهنۀ زمین را می</span>‌<span dir="rtl">نویسند و حفظ می</span>‌<span dir="rtl">کنند و به سوی آسمان، بالا می</span>‌<span dir="rtl">برند. آسمانیان از نافرمانی این زمینیان به خروش و فغان می</span>‌<span dir="rtl">آیند و میان خود، از آنچه در دروغ بستن آنان به خدایشان و گستاخی آنان در برابر او می</span>‌<span dir="rtl">شنوند و می</span>‌<span dir="rtl">بینند، سخن می</span>‌<span dir="rtl">گویند و خداوند را از آنچه آفریدگانش در بارۀ او می</span>‌<span dir="rtl">گویند و وصف می</span>‌<span dir="rtl">کنند، منزّه می</span>‌<span dir="rtl">دارند.</span>

<span id="ما-یشیر-إلی-معنی-التجري-علی-الله-عز-و-جل"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۲: ما یُشیرُ إلیٰ مَعنَی التَّجَرّي عَلَی اللّٰهِ عزّ و جلّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۲: آنچه به معنای «گستاخی در برابر خدا» اشاره دارد</span>

<span dir="rtl">8.</span> <span dir="rtl">الإمام علي علیه السلام</span> - <span dir="rtl">عِندَ تِلاوَتِهِ: (يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ)</span><ref><span dir="rtl">الانفطار: ۶</span>.</ref> -<span dir="rtl">: أدحَضُ</span><ref><span dir="rtl">دَحَضَتِ الحُجّة: بطلت (مجمع البحرين: ج۱ ص۵۷۹ «دحض</span>»).</ref> <span dir="rtl">مَسؤولٍ حُجَّةً، و أقطَعُ مُغتَرٍّ مَعذِرَةً</span><ref><span dir="rtl">قوله : «أدحض مسؤولٍ حجّةً»؛ أي الإنسان المخاطَب بخطاب (یا أیّها الإنسانُ) و المسؤول المعاتَب بعتاب (ما غَرَّكَ)، إن أراد الجواب عن ذلك الخطاب و الاحتجاج و الاستدلال في قبال ذلك السؤال و الاعتراض، فحجّته أبطل الحجج و أزیفها... «و أقطع مغترّ معذرة»؛ یعني أنّه اعتذر عن اغتراره بعذر من المعاذیر... فعذره أقطعُ الأعذار و أسقطُها عن درجة الاعتبار (منهاج البراعة: ج ۱۴ ص ۲۷۴</span>).</ref><span dir="rtl">، لَقَد أبرَحَ جَهالَةً بِنَفسِهِ. یا أیُّهَا الإنسانُ! ما جَرَّأكَ عَلیٰ ذَنبِكَ؟ و ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ؟ و ما أنَّسَكَ بِهَلَكَةِ نَفسِكَ؟! أ ما مِن دائِكَ بُلولٌ</span><ref><span dir="rtl">بَلّ</span>‌ <span dir="rtl">من مرضه</span>‌ <span dir="rtl">يَبِلُّ- بالكسر - بَلّا - بالفتح - ،</span>‌ <span dir="rtl">و بَللاً محرَّكةً و بُلولاً بالضمّ: أي صحَّ (تاج العروس: ج۱۴ ص ۶۳ «بلل</span>»)</ref><span dir="rtl">؟ أم لَیسَ مِن نَومَتِكَ یَقَظَةٌ؟</span>

<span dir="rtl">أ ما تَرحَمُ مِن نَفسِكَ ما تَرحَمُ مِن غَیرِكَ؟ فَلَرُبَّما تَریٰ الضّاحِيَ</span><ref><span dir="rtl">ضاحَت: أي برزت للشمس (مجمع البحرين: ج۲ ص۱۰۶۵ «ضحا</span>»).</ref> <span dir="rtl">مِن حَرِّ الشَّمسِ فَتُظِلُّهُ... فَتَعالیٰ مِن قَوِيٍّ ما أكرَمَهُ! و تَواضَعتَ مِن ضَعیفٍ ما أجرَأكَ عَلیٰ مَعصِیَتِهِ!</span><ref><span dir="rtl">نهج البلاغة: الخطبة ۲۲۳، بحار الأنوار: ج۷۱ ص۱۹۲ ح۵۹ و راجع غرر الحكم: ج</span> ‌<span dir="rtl">۳ ص۳۰۱ ح۴۵۳۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">8.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">هنگامی که آیۀ (ای انسان! چه چیزی تو را به پروردگار کریمت مغرور کرده است) را تلاوت کرد</span> -<span dir="rtl">: [انسانی که در این آیه مورد خطاب و سؤال است،] هر دلیلی برای مغرور شدنش به خدا بیاورد، دلیلش باطل است و عذر و بهانه</span>‌<span dir="rtl">اش از عذر و بهانۀ هر فریب خوردۀ دیگری بی</span>‌<span dir="rtl">پایه</span>‌<span dir="rtl">تر است و جهالت، وجود او را سخت فرا گرفته است. ای انسان! چه چیزی تو را در گناه کردن، بی‌پَروا کرده است؟ چه چیزی تو را در برابر پروردگارت، گستاخ کرده است؟ چه چیزی تو را به نابود کردن نَفْست خو داده است؟ مگر درد تو را بهبودی نیست؟ یا خوابت را بیداری</span>‌<span dir="rtl">ای نیست؟ چرا آن گونه که به دیگران رحم می</span>‌<span dir="rtl">کنی، به خویشتن رحم نمی</span>‌<span dir="rtl">کنی، [تویی که] چه بسا شخصی را در گرمای آفتاب می</span>‌<span dir="rtl">بینی و بر او سایه می</span>‌<span dir="rtl">افکنی؟... بلندمرتبه است خدایی که در عین نیرومندی، چه بزرگوار و با گذشت است و چه پَست و فرومایه</span>‌<span dir="rtl">ای تو - ای انسان - که با این همه ناتوانی، بر نافرمانی او گستاخی!</span>

<span dir="rtl">9.</span> <span dir="rtl">رسول الله</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله: لا تَنظُروا في صِغَرِ الذُّنوبِ، و لٰكِنِ انظُروا عَلیٰ مَنِ اجتَرأتُم.</span><ref><span dir="rtl">حلية الأولياء: ج۶ ص۷۸ الرقم ۳۳۸ عن عمرو بن العاص، كنز العمّال: ج ۴ ص۲۲۹ ح۱۰۲۹۴؛ أوائل المقالات: ص ۳۳۴، كنز الفوائد: ج۱ ص۵۵، أعلام الدين: ص۱۶۹ كلّها نحوه، بحار الأنوار: ج ۷۷ ص۱۶۸ ح۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">9.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl"></span>‌<span dir="rtl">به کوچکیِ گناهان منگرید؛ بلکه</span> ‌<span dir="rtl">به بزرگی کسی بنگرید که بر او گستاخی ورزیده</span>‌<span dir="rtl">اید.</span>

<span dir="rtl">10.</span> <span dir="rtl">الإمام علي علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ الجَريءَ مَن أجتَرَأ عَلَى اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">و عَلیٰ رَسولِهِ.</span><ref><span dir="rtl">الطبقات الكبرى: ج۵ ص۹۲، سير أعلام النبلاء: ج۴ ص۱۱۵ الرقم۳۶، أُسد الغابة: ج۶ ص۳۹۱ الرقم۶۵۴۶، إمتاع الأسماع: ج۱۳ ص۱۸۷ كلّها عن الربيع بن المنذر عن أبيه، تاريخ دمشق: ج۳۸ ص۳۰۸ ح۷۶۷۵ عن محمّد بن الحنفية، كنز العمّال: ج۱۴ ص۲۹ ح۳۷۸۵۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">10.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl"></span>‌<span dir="rtl">گستاخ، کسی است که بر خدا و پیامبرش گستاخی می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">11.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللّٰهَ سُبحانَهُ لَيُبغِضُ الوَقِحَ المُتَجَرِّئَ عَلَى المَعاصي.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۲ ص۵۰۱ ح۳۴۳۷، عيون الحكم و المواعظ: ص۱۴۲ ح۳۱۷۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">11.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">خداوندِ سبحان، شخصِ بی</span>‌<span dir="rtl">شرمِ گستاخ بر گناهان را دشمن می</span>‌<span dir="rtl">دارد.</span>

<span dir="rtl">12.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كذَبَ مَن زَعَمَ أنَّهُ یَعرِفُ اللّٰهَ عزّ و جلّ و هُوَ مُجتَرِئٌ عَلیٰ مَعاصِي اللّٰهِ كُلَّ یَومٍ و لَیلَةٍ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للصدوق: ص۲۷۸ ح۳۰۸، تنبيه الخواطر: ج</span> ‌<span dir="rtl">۲ ص۱۶۴، أعلام الدين: ص۱۸۷ و ليس فيه « كلّ يوم و ليلة» نحوه و كلّها عن نوف البكالي، بحار الأنوار: ج۷۹ ص۱۸ ح۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">12.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">دروغ می</span>‌<span dir="rtl">گوید کسی که ادّعای خداشناسی می</span>‌<span dir="rtl">کند و هر شب و روز، خدا را گستاخانه نافرمانی می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">13.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن أصَرَّ عَلیٰ ذَنبِهِ اجتَریٰ عَلیٰ سَخَطِ رَبِّهِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج ۵ ص۳۶۴ ح۸۷۶۴، عيون الحكم و المواعظ: ص۴۳۸ ح۷۵۹۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">13.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">کسی که بر گناهان خویش اصرار ورزد، در برابر خشم پروردگارش گستاخی کرده است.</span>

<span dir="rtl">14.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">مِن کلامه علیه السلام لمّا عزم علی المسیر إلی الشام لقتال مُعاوِیَةَ</span> -<span dir="rtl">: فَالعَجَبُ مِن مُعاوِيَةَ بنِ أبي سُفيانَ! يُنازِعُنِي الخِلافَةَ، و يَجحَدُنِي الإمامَةَ، و يَزعُمُ أنَّهُ أحَقُّ بِها مِنّي، جُرأَةً مِنهُ</span>‌ <span dir="rtl">عَلَى اللّٰهِ و عَلىٰ رَسولِهِ، بِغَيرِ حَقٍّ لَهُ فيها و لا حُجَّةٍ، لَم يُبايِعهُ عَلَيهَا المُهاجِرونَ، و لا سَلَّمَ لَهُ الأَنصارُ و المُسلِمونَ.</span><ref><span dir="rtl">الإرشاد: ج ۱ ص۲۶۱، الاحتجاج: ج ۱ ص۴۰۶ ح۸۸، بحار الأنوار: ج ۳۲ ص۳۸۸ ح۳۶۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">14.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در سخنش، هنگامی که برای جنگیدن با معاویه عازم شام شد</span> -<span dir="rtl">: شگفتا از معاویة بن ابی سفیان! بر سر خلافت، با من می</span>‌<span dir="rtl">جنگد و امامت مرا انکار می</span>‌<span dir="rtl">کند و می</span>‌<span dir="rtl">پندارد که از من بِدان سزاوارتر است، از سرِ گستاخی بر خدا و پیامبر او، بی آن که حق و حجّتی در آن داشته باشد. نه مهاجران با او بیعت کردند و نه انصار و [باقی] مسلمانان، تسلیم اویند.</span>

<span dir="rtl">15.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في قَولِهِ تَعالیٰ: (إِن تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ)</span><ref><span dir="rtl">النساء: ۳۱</span>.</ref> <span dir="rtl">و بَیانِ الكبائِرِ</span> -<span dir="rtl">:... و الجُرأةُ عَلَى اللّٰهِ (أَ فَأَمِنُوا مَكْرَ الله)</span><ref><span dir="rtl">الاعراف: ۹۹</span>.</ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">المناقب لابن شهرآشوب: ج۴ ص۲۵۱، بحار الأنوار: ج</span> ‌<span dir="rtl">۴۷ ص۲۱۷ ح۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">15.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در تبیین سخن خدای متعال:</span> ‌<span dir="rtl">(اگر از گناهان بزرگی که از آنها نهی می</span>‌<span dir="rtl">شوید، دوری گزینید) و برشمردن گناهان بزرگ</span> -<span dir="rtl">:... و گستاخی در برابر خدا هم گناهی بزرگ است. (آیا خود را از مکر خدا ایمن دیدند؟).</span>

<span dir="rtl">راجع: ص ۴۰۴ (ح ۲۷).</span>

<span dir="rtl">ر.ک: ص ۴۰۵ (ح ۲۷).</span>

<span id="خصائص-التجري-علی-الله-عز-و-جل"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۳: خَصائِصُ التَّجَرّي عَلَی اللّٰهِ عزّ و جلّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۳: ویژگی</span>‌<span dir="rtl">های گستاخی در برابر خدا</span>

<span id="أخطر-من-الذنب"></span>
=== <span dir="rtl">1 / 3 - ۱: أخطَرُ مِنَ الذَّنبِ</span> ===

<span dir="rtl">۱/۳ - ۱: بدتر از گناه است</span>

<span dir="rtl">16.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ قَوماً أذنَبوا ذُنوباً كَثيرَةً فَأشفَقوا مِنها و خافوا خَوفاً شَديداً، و جاءَ آخَرونَ فَقالوا: «ذُنوبُكُم عَلَينا»، فَأنزَلَ اللهُ عزّ و جلّ عَلَيهِمُ العَذابَ، ثُمَّ قَالَ تَبارَكَ و تَعالىٰ: خافوني، و اجتَرَأتُم عَلَيَّ!</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۵ ص۱۰۴ ح۱، ثواب الأعمال: ص۲۸۸ ح۱، المحاسن: ج۱ ص۲۰۶ ح۳۶۳ كلّها عن حفص ابن البختري، علل الشرائع: ص۵۲۲ ح۵ عن الفضل بن عبد الملك البقباق نحوه و ليس فيها «عَليَّ»، بحار الأنوار: ج۱۴ ص۵۰۹ ح۳۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">16.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مردمی گناهان بسیار کردند و بر اثر آن، هراسان شدند و [از عذاب خدا] سخت بیمناک گشتند. عدّه</span>‌<span dir="rtl">ای دیگر آمدند و گفتند: «گناهان شما به گردن ما!». پس خداوند عزّ و جلّ بر اینان عذاب فرستاد. سپس خداوند - تبارک و تعالی - فرمود: «آنان از من ترسیدند؛ اما شما بر من گستاخی کردید!».</span>

<span dir="rtl">17.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">فِي النَّهيِ عَن غيبَةِ النّاسِ</span> -<span dir="rtl">: و إنَّما يَنبَغي لِأهلِ العِصمَةِ وَ المَصنوعِ إلَيهِم في السَّلامَةِ أن يَرحَموا أهلَ الذُّنوبِ وَ المَعصِيَةِ، و يَكونَ الشُّكرُ هُوَ الغالِبَ عَلَيهِم و الحاجِزَ لَهُم عَنهُم، فَكَيفَ بِالعائِبِ الَّذي عابَ أخاهُ و عَيَّرَهُ بِبَلواهُ؟! أ ما ذَكَرَ مَوضِعَ سَترِ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">عَلَيهِ مِن ذُنوبِهِ مِمّا هوَ أعظَمُ مِنَ الذَّنبِ الَّذي عابَهُ بِهِ؟! و كَيفَ يَذُمُّهُ بِذَنبٍ قَد رَكِبَ مِثلَهُ؟! فَإن لَم يَكُن رَكِبَ ذٰلِكَ الذَّنبَ بِعَينِهِ فَقَد عَصَى اللّٰهَ</span>‌ <span dir="rtl">فيما سِواهُ مِمّا هوَ أعظَمُ مِنهُ!، وَ ايمُ اللّٰهِ،</span>‌ <span dir="rtl">لَئِن لَم يَكُن عَصاهُ فِي الكَبيرِ و عَصاهُ فِي الصَّغيرِ، لَجُرأتُهُ عَلىٰ عَيبِ النّاسِ أكبَرُ.</span><ref><span dir="rtl">نهج البلاغة: الخطبة۱۴۰، بحار الأنوار: ج۷۵ ص۲۶۰ ح۶۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">17.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در نهی از غیبت کردن از مردم</span> -<span dir="rtl">: افراد پاک</span>‌<span dir="rtl">دامن و برخوردار از نعمتِ پرهیزگاری، باید و به</span>‌<span dir="rtl">جاست که با گنهکاران و معصیت</span>‌<span dir="rtl">کنندگان، مهربان [و دلسوز] باشند و سپاس</span>‌<span dir="rtl">گزاری [به خاطر نعمت پاک</span>‌<span dir="rtl">دامنی و پرهیزگاری] بر ایشان چیره باشد و مانع غیبت کردن آنها از گنهکاران شود [تا چه رسد به عیبجویی]! و چگونه از برادر خویش عیبجویی می</span>‌<span dir="rtl">کند و او را به گناهش سرزنش می</span>‌<span dir="rtl">نماید؟ مگر به یاد نمی</span>‌<span dir="rtl">آورد مقام ستّاریِ خداوند را که گناهان خود او را پوشاند؛ گناهانی که بزرگ</span>‌<span dir="rtl">ترند از گناهی که او برادرش را بِدان سرزنش می</span>‌<span dir="rtl">کند؟! چگونه او را به خاطر گناهی نکوهش می</span>‌<span dir="rtl">کند که خودش مانندِ آن را انجام داده است؟! و اگر عین آن گناه را نکرده باشد، بی گمان با گناهی بزرگ</span>‌<span dir="rtl">تر از آن، خدا را نافرمانی کرده است؟! به خدا سوگند که اگر با گناه بزرگی خدا را نافرمانی نکرده و در گناه کوچکی او را نافرمانی کرده باشد، بی گمان، همین گستاخی او در عیبگویی از مردم، بزرگ</span>‌<span dir="rtl">ترین گناه است.</span>

<span dir="rtl">18.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لَو كانَت ذُنوبُ المُؤمِنِ مِثلَ رَملِ عالِجٍ، و مِثلَ زَبَدِ البَحرِ، لَغَفَرَهَا اللّٰهُ</span>‌ <span dir="rtl">لَهُ، فَلا تَجتَروا.</span><ref><span dir="rtl">المؤمن: ص۳۳ ح۶۴، بحار الأنوار: ج ۶۷ ص۶۵ ح۱۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">18.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">اگر گناهان مؤمن به اندازۀ ریگ</span>‌<span dir="rtl">های صحرا و کف</span>‌<span dir="rtl">های دریا باشند،</span>‌<span dir="rtl">خداوند، آنها را برایش می</span>‌<span dir="rtl">بخشاید؛ پس گستاخی نکنید.</span>

<span id="من-كبائر-الذنوب"></span>
=== <span dir="rtl">1 / 3 - ۲: مِن كبائِرِ الذُّنوبِ</span> ===

<span dir="rtl">۱/۳ - ۲: یکی از گناهان بزرگ است</span>

<span dir="rtl">19.</span> <span dir="rtl">المناقب لابن شهرآشوب</span>: <span dir="rtl">دَخَلَ عَمرُو بنُ عُبَيدٍ عَلَیهِ [عَلَی الإمامِ الصّادِقِ علیه السلام] و قَرَأ: (إِن تَجْتَنِبُوا كَبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ)</span><ref><span dir="rtl">النساء: ۳۱</span>.</ref><span dir="rtl">، و قالَ: أُحِبُ أن أعرِفَ الكَبائِرَ مِن كِتابِ اللّٰهِ</span>‌<span dir="rtl">. فَقالَ: نَعَم يا عَمرو. ثُمَّ فَصَّلَهُ بِأنَّ الكَبائِرَ الشِّركُ بِاللّٰهِ:</span>‌ <span dir="rtl">(إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ)</span><ref><span dir="rtl">النساء: ۴۸</span>.</ref><span dir="rtl">، وَ اليَأسُ: (وَ لَا تَائْسُوا مِن رَّوْحِ ٱللَّهِ)... و نَقضُ العَهدِ و قَطيعَةُ الرَّحمِ: (وَ ٱلَّذِينَ يَنقُضُونَ عَهْدَ ٱللَّهِ)</span><ref><span dir="rtl">الرعد: ۲۵</span>.</ref><span dir="rtl">، و قَولُ الزُّورِ: (وَ ٱجْتَنِبُوا قَوْلَ ٱلزُّورِ)</span><ref><span dir="rtl">الحجّ: ۳۰</span>.</ref><span dir="rtl">، و الجُرأةُ عَلَى اللّٰهِ:(أَ فَأَمِنُوا مَكْرَ ٱللَّهِ)</span><ref><span dir="rtl">الأعراف: ۹۹</span>.</ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">المناقب لابن شهرآشوب: ج۴ ص۲۵۱، بحار الأنوار: ج</span> ‌<span dir="rtl">۴۷ ص۲۱۷ ح۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">19.</span> <span dir="rtl">المناقب، ابن شهرآشوب</span>: <span dir="rtl">عمرو بن عُبَید خدمت امام صادق علیه السلام رسید و آیۀ (اگر از گناهان بزرگی که از آنها نهی می</span>‌<span dir="rtl">شوید، دوری گزینید) را قرائت نمود و گفت:</span> ‌<span dir="rtl">دوست دارم گناهان کبیره را از [طریق] قرآن بشناسم.</span>

<span dir="rtl">فرمود: «</span>‌<span dir="rtl">باشد، ای عمرو!» و سپس تبیین نمود که بزرگ</span>‌<span dir="rtl">ترینِ گناهان کبیره، شرک به خداست [که خداوند می</span>‌<span dir="rtl">فرماید]: (به درستی که خداوند، شریک قرار دادن برای او را نمی</span>‌<span dir="rtl">آمرزد) و [نیز]</span> ‌<span dir="rtl">نومیدی: (و از رحمت خداوند، نومید نشوید)... و پیمان</span>‌<span dir="rtl">شکنی و بریدن از خویشاوند: (و کسانی که پیمان الهی را می</span>‌<span dir="rtl">شکنند) و سخن دروغ (و از سخن دروغ بپرهیزید) و جرئت و گستاخی در برابر خدا: (آیا خود را از مکر خدا ایمن دیدند؟!).</span>

<span id="الإقامة-علیه-كفر"></span>
=== <span dir="rtl">1 / 3 - ۳: الإقامَةُ عَلَیهِ كفرٌ</span> ===

<span dir="rtl">۱/۳ - ۳: اصرار بر آن، کفر عملی است</span>

<span dir="rtl">20.</span> <span dir="rtl">الكافي</span>: <span dir="rtl">قال [ابنُ بُكیرٍ]: ذَكرَ [زُرارَةُ] عِندَهُ [عِندَ الإمام الباقِر علیه السلام] سالِمَ بنَ أبي حَفصَةَ و أصحابَهُ، فَقالَ: إنَّهُم یُنكِرونَ أن یَكونَ مَن حارَبَ عَلیّاً علیه السلام مُشرِكینَ! فَقالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام: &quot;فَإنَّهُم یَزعُمونَ أنَّهُم كفّارٌ &quot;. ثُمَّ قالَ لي: إنَّ الكفرَ أقدَمُ مِنَ الشِّركِ. ثُمَّ ذَكرَ كُفرَ إبلیسَ حینَ قالَ لَهُ: اسجُد، فَأبیٰ أن یَسجُدَ، و قالَ: الكُفرُ أقدَمُ مِنَ الشِّركِ، فَمَن اجتَریٰ عَلَی اللّٰهِ فَأبَی الطّاعَةَ و أقامَ عَلَی الكبائِرِ، فَهوَ كافِرٌ ؛ یَعني: مُستَخِفٌّ كافِرٌ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۳۸۴ ح۳، وسائل الشيعة: ج ۱ ص ۲۱ ح۴۳و راجع الكافي: ج۲ ص۳۸۳ ح2</span>.</ref>

<span dir="rtl">20.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به` نقل از ابن بُکیر</span> -<span dir="rtl">: زُراره گفت که نزد امام باقر علیه السلام از سالم بن ابی</span> ‌<span dir="rtl">حفصه و پیروان او یاد شد و او (زراره) گفت: اینها قبول ندارند کسانی که با علی علیه السلام جنگیدند، مشرک</span>‌ <span dir="rtl">اند.</span>

<span dir="rtl">امام باقر علیه السلام فرمود: «پس معتقدند که آنها کافرند؟». [زراره گفت]: سپس به من فرمود: «کفر، جلوتر از شرک است». سپس از کفر ابلیس یاد کرد، آن گاه که خداوند به او دستور داد سجده کند؛ ولی حاضر نشد سجده کند.</span>

<span dir="rtl">[سپس] فرمود: «کفر، جلوتر از شرک است. پس هر کس بر خداوند، جرئت نماید و از فرمان</span>‌<span dir="rtl">برداری سر باز زند و بر گناهان بزرگْ مداومت ورزد، کافر است». یعنی سبک</span>‌<span dir="rtl">شمارنده[ی فرمان خدا] و کافر است.</span>

<span dir="rtl">21.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَنِ اجتَرَأ عَلَی اللّٰهِ في المَعصیَةِ وَ ارتِكابِ الكبائِرِ فَهوَ كافِرٌ.</span><ref><span dir="rtl">المحاسن: ج۱ ص۳۳۰ ح۶۷۳ عن زرارة، تاريخ آل زرارة: ص۹۶ عن يعقوب بن زرارة، بحار الأنوار: ج</span>‌<span dir="rtl">۷۳ ص۳۵۹ ح۷۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">21.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر کس خدا را گستاخانه نافرمانی کند و گناه کبیره انجام دهد،</span>‌ <span dir="rtl">کافر [عملی] است.</span>

<span id="تشدید-العقوبة-علی-المتجري"></span>
=== <span dir="rtl">1 / 3 - ۴: تَشدیدُ العُقوبَةِ عَلَی المُتَجَرّي</span> ===

<span dir="rtl">۱/۳ - ۴: کیفر آن، سخت</span>‌<span dir="rtl">تر است</span>

<span dir="rtl">22.</span> <span dir="rtl">السنن الكبرى عن عطاء بن أبي مروان عن أبیه</span>: <span dir="rtl">أُتيَ عَلیٌّ علیه السلام بِالنَّجاشِيِّ قَد شَرِبَ خَمراً في رَمَضانَ فَأفطَرَ، فَضَرَبَهُ ثَمانينَ، ثُمَّ أخرَجَهُ مِنَ الغَدِ فَضَرَبَهُ عِشرينَ، و قالَ: إنَّما ضَرَبتُكَ</span>

<span dir="rtl">هٰذِهِ العِشرينَ لِجُرأتِكَ عَلَى اللّٰهِ و إفطارِكَ في شَهرِ رَمَضانَ.</span><ref><span dir="rtl">السنن الكبرى: ج ۸ ص ۵۵۷ ح۱۷۵۴۶، المصنّف لعبد الرزّاق: ج۷ ص۳۸۲ ح۱۳۵۵۶، المصنّف لابن أبي شيبة: ج۶ ص۵۳۱ ح۱، عمدة القاري: ج۱۱ ص۶۹، المحلّى: ج ۶ ص ۱۸۴ و الأربعة الأخيرة نحوه، كنز العمّال: ج۵ ص۴۸۴ ح۱۳۶۸۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">22.</span> <span dir="rtl">السنن الکبری</span> - <span dir="rtl">به نقل از عطاء بن ابی مروان، از پدرش</span> -<span dir="rtl">: نجاشی[ِ شاعر] را که در ماه رمضان روزه</span>‌<span dir="rtl">خواری کرده و مشروب خورده بود،</span>‌ <span dir="rtl">پیش امیر مؤمنان علیه السلام آوردند. به وی [به خاطر مشروبخواری</span>‌<span dir="rtl">اش] هشتاد تازیانه زد و فردای آن روز هم بیست تازیانۀ دیگر به او زد و فرمود: «این بیست تازیانه را به خاطر گستاخی</span>‌<span dir="rtl">ات در برابر خدا با روزه</span>‌<span dir="rtl">خواری</span>‌ <span dir="rtl">در ماه رمضان به تو زدم».</span>

<span dir="rtl">23.</span> <span dir="rtl">الكافي عن أبي مريم</span>: <span dir="rtl">أُتيَ أميرُ المُؤمِنينَ علیه السلام بِالنَّجاشِيِّ الشّاعِرِ قَد شَرِبَ الخَمرَ في شَهرِ رَمَضانَ، فَضَرَبَهُ ثَمانينَ، ثُمَّ حَبَسَهُ لَيلَةً، ثُمَّ دَعا بِهِ مِنَ الغَدِ فَضَرَبَهُ عِشرينَ سَوطاً. فَقالَ لَهُ: يا أميرَ المُؤمِنينَ، فَقَد ضَرَبتَني في شُربِ الخَمرِ، و هٰذِهِ العِشرينَ ما هِيَ؟ فَقالَ: هٰذا لِتَجَرّيكَ عَلىٰ شُربِ الخَمرِ في شَهرِ رَمَضانَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۷ ص۲۱۶ ح۱۵، تهذيب الأحكام: ج۱۰ ص۹۴ ح۳۶۲، كتاب من لا يحضره الفقيه: ج۴ ص۵۵ ح۵۰۸۹، الغارات: ج</span>‌<span dir="rtl">۲ ص۵۳۵ عن عوانة بن الحكم و كلّها نحوه، بحار الأنوار: ج۴۰ ص۲۹۷ ح۷۲؛ شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد: ج</span>‌<span dir="rtl">۴ ص۸۸ عن عوانة بن الحكم نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">23.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابو مریم</span> -<span dir="rtl">: نجاشیِ شاعر را که در ماه رمضان مشروب خورده بود، پیش امیر مؤمنان علیه السلام آوردند. به وی هشتاد تازیانه زد و یک شب هم او را زندانی نمود. روز دیگر هم او را خواست و به او بیست تازیانۀ دیگر زد.</span>

<span dir="rtl">به امیر مؤمنان گفت: ای امیر مؤمنان! مرا برای شراب نوشیدن، زده بودی. این بیست تازیانه برای چیست؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «این به خاطر پرده</span>‌<span dir="rtl">دری تو با خوردن شراب در ماه رمضان است».</span>

<span dir="rtl">24.</span> <span dir="rtl">تهذيب الأحكام عن ابن سنان عن الإمام الصادق</span>‌ <span dir="rtl">علیه السلام، قال: قُلتُ لَهُ: رَجُلٌ سَرَقَ مِنَ الفَيءِ، قالَ: بَعدَ ما قُسِمَ أو قَبلُ؟ قُلتُ: فَأجِبني فيهِما، قالَ: إن كانَ سَرَقَ بَعدَما أخَذَ حِصَّتَهُ مِنهُ قُطِعَ، و إن كانَ سَرَقَ قَبلَ أن يُقسَمَ لَم يُقطَع حَتّى يُنظَرَ ما لَهُ فَيُدفَعَ إلَيهِ حَقُّهُ مِنهُ، فَإن كانَ الَّذي أخَذَ أقَلَّ مِمّا لَهُ، أُعطيَ بَقِيَّةَ حَقِّهِ و لا شَيء عَلَيهِ، إلّا أنَّهُ يُعَزَّرُ لِجُرأتِهِ.</span><ref><span dir="rtl">تهذيب الأحكام: ج۱۰ ص۱۲۹ ح۵۱۴، وسائل الشيعة: ج ۱۸ ص ۵۱۹ ح۳۴۷۶۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">24.</span> <span dir="rtl">تهذیب الأحکام</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن سنان</span> -<span dir="rtl">: به امام صادق علیه السلام گفتم: مردی از غنیمت، دزدی کرده است. فرمود: «پس از تقسیم یا پیش از آن؟». گفتم: پاسخ هر دو صورت را بفرمایید. فرمود: «اگر پس از قسمت شدن [غنایم] و گرفتن سهمش دزدیده است، [با رعایت شرط</span>‌<span dir="rtl">های دیگر، چهار انگشت] دستش بریده می</span>‌<span dir="rtl">شود و اگر پیش از قسمت کردن، دزدیده، بریده نمی</span>‌<span dir="rtl">شود و در سهمش می</span>‌<span dir="rtl">نگرند و حقّش را از همان مالی که دزدیده به او می</span>‌<span dir="rtl">دهند. اگر آنچه دزدیده، کمتر از حقّش باشد،</span> ‌<span dir="rtl">بقیّۀ حقّش را نیز می</span>‌<span dir="rtl">دهند و چیزی بر او نیست، جز آن که به خاطر گستاخی</span>‌<span dir="rtl">اش تأدیب می</span>‌<span dir="rtl">شود».</span>

<span id="من-كبائر-التجري-علی-الله-عز-و-جل"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۴: مِن كبائِرِ التَّجَرّي عَلَی اللّهِ عزّ و جلّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۴: از گستاخی</span>‌<span dir="rtl">های بزرگ در برابر خدا</span>

<span dir="rtl">25.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">في وَصِيَّتِهِ لِعَلِيٍّ علیه السلام</span> -<span dir="rtl">: يا عَلِيُّ، أُوصيكَ في نَفسِكَ بِخِصالٍ فَاحفَظها عَنّي. ثُمَّ قالَ: اللّٰهُمَّ أعِنهُ: أمَّا الأُولىٰ</span>‌<span dir="rtl">: فَالصِّدقُ، و لا تَخرُجَنَّ مِن فيكَ كِذبَةٌ أبَداً. وَ الثّانِيَةُ: الوَرَعُ، و لا تَجتَرِئ عَلىٰ</span>‌ <span dir="rtl">خِيانَةٍ أبَداً... .</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۸ ص۷۹ ح۳۳، تهذيب الأحكام: ج۹ ص۱۷۵ ح۷۱۳ كلاهما عن معاوية بن عمار عن الإمام الصادق علیه السلام، كتاب من لا يحضره الفقيه: ج۴ ص۱۸۸ ح۵۴۳۲ عن عمرو بن ثابت عن الإمام الباقر علیه السلام عنه صلی الله علیه و اله، الزهد للحسين بن سعيد: ص۲۱ ح۴۷ عن عثمان بن</span> <span dir="rtl">ثابت (و الظاهر أنه عمرو بن ثابت، لان الحسين بن عُلوان الوارد في سند الرواية، لا يروي عن عثمان بن ثابت) عن الإمام الصادق عن الإمام الباقر علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله، المحاسن: ج۱ ص۸۱ ح۴۸ عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه، بحار الأنوار: ج۷۷ ص۶۸ ح۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">25.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span> - <span dir="rtl">در سفارش ایشان به امیر مؤمنان علیه السلام</span> -<span dir="rtl">: «ای علی! تو را در بارۀ خودت به چند کار سفارش می</span>‌<span dir="rtl">کنم. پس آنها را از من به یاد دار» و سپس فرمود: «بار خدایا ! او را کمک کن [که از یاد نبرد]. اوّل: راستگویی، که هرگز از دهانت دروغی خارج نشود. دوم: پارسایی، که هرگز بر خیانتی گستاخ نشوی...».</span>

<span dir="rtl">26.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لِأهلِ الكوفَةِ</span> -<span dir="rtl">: لَقَدِ استَعمَلتُ مِنكُم رِجالاً فَخانوا و غَدَروا، و لَقَد جَمَعَ بَعضُهُم مَا ائتَمَنتُهُ عَلَيهِ مِن فَي</span>‌<span dir="rtl">ءِ المُسلِمينَ</span>‌ <span dir="rtl">فَحَمَلَهُ إلىٰ مُعاوِيَةَ، و آخَرُ حَمَلَهُ إلىٰ مَنزِلِهِ؛ تَهاوُناً بِالقُرآنِ، و جُرأَةً عَلَى الرَّحمنِٰ، حَتّىٰ لَو أنَّنِي ائتَمَنتُ أحَدَكُم عَلىٰ عِلاقِةِ سَوطٍ لَخانَني، و لَقَد أعيَيتُموني!</span><ref><span dir="rtl">الإرشاد: ج۱ ص۲۷۷، بحار الأنوار: ج</span>‌<span dir="rtl">۳۴ ص۱۵۴ ح۹۶۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">26.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">به کوفیان</span> -<span dir="rtl">:</span>‌ <span dir="rtl">«مردانی از شما را به کار گماشتم؛ ولی خیانت کردند و نیرنگ زدند. برخی آنچه را از غنائم مسلمانان که به امانت به آنان سپرده بودم، جمع کرده، نزد معاویه فرستادند و بعضی آنها را به خانه</span>‌<span dir="rtl">های خود بردند، از روی سَبُک شمردن قرآن و گستاخی بر خدا، تا آن جا که اگر یکی از شما را بر بندِ تازیانه</span>‌<span dir="rtl">ای امین قرار دهم، به من خیانت می</span>‌<span dir="rtl">کند. مرا خسته کردید!».</span>

<span dir="rtl">27.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن حَلَفَ يَميناً كاذِبَةً فَقَد اجتَرىٰ عَلَى اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">، فَليَنتَظِر عُقوبَتَهُ.</span><ref><span dir="rtl">دعائم الإسلام: ج۲ ص۹۴ ح۲۹۴، المهذّب للقاضي ابن البرّاج</span>‌<span dir="rtl">: ج۲ ص۴۰۳، مستدرك الوسائل: ج</span>‌<span dir="rtl">۱۶ ص۳۹ ح۱۹۰۵۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">27.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر کس سوگند دروغ بخورد، بر خدا گستاخی نموده است و باید منتظر کیفرش باشد.</span>

<span dir="rtl">28.</span> <span dir="rtl">المعجم الكبیر عن ابن عبّاس</span>: <span dir="rtl">كانَتِ القَسامَةُ في الجاهِلیَّةِ حِجازاً بَینَ النّاسِ، و كانَ مَن حَلَفَ عَلیٰ یَمینِ صَبرٍ أثِمَ فیها أُريَ عُقوبَةً مِنَ اللّهِ یُنكلُ بِها مِنَ الجِرأةِ عَلَی المَحارِمِ؛ فَكانوا یَتَوَرَّعونَ عَن أیمانِ الصَّبرِ و یَخافونَها، فَلَمّا بَعَثَ اللّهُ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله أقَرَّ القَسامَةَ.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الكبير: ج۱۰ ص۳۰۴ ح۱۰۷۳۷، فتح الباري: ج ۱۲ ص ۲۴۳ ح۶۸۹۹ نحوه، مجمع الزوائد: ج ۶ص ۴۵۳ ح۱۰۷۳۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">28.</span> <span dir="rtl">المعجم الکبیر</span> - <span dir="rtl">به نقل از ابن عبّاس</span> -<span dir="rtl">: قَسامه (سوگند گروهی)، در روزگار جاهلیّت، وسیلۀ امانی برای مردم بود و هر کس سوگند دروغ یاد می</span>‌<span dir="rtl">کرد، به سبب گناهی که انجام داده بود، کیفری از سوی خداوند به او نمایانده می</span>‌<span dir="rtl">شد که از جرئت یافتن بر انجام دادن امور حرام، سر باز زند. از این رو، از سوگند دروغ، دوری می</span>‌<span dir="rtl">کردند و می</span>‌<span dir="rtl">ترسیدند. هنگامی که خداوند، محمّد صلی الله علیه و آله را مبعوث کرد، قَسامه را تأیید نمود.</span>

<span dir="rtl">29.</span> <span dir="rtl">الإمام علي علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الإصرارُ أعظَمُ جُرأةً و أسرَعُ عُقوبَةً.</span><ref><span dir="rtl">عيون الحكم و المواعظ: ص۲۸ ح۳۶۷ و راجع غرر الحكم: ج۱ ص۳۸۷ ح۱۴۹۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">29.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">تکرار گناه، بزرگ</span>‌<span dir="rtl">ترین گستاخی است و کیفرش [از دیگر چیزها] زودتر است.</span>

<span dir="rtl">30.</span> <span dir="rtl">الإمام الجواد علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في دُعائِهِ فِي قنوته</span> -<span dir="rtl">:... اللّٰهُمَّ أدِل</span><ref><span dir="rtl"></span>.<span dir="rtl">الإدالة: الغَلَبَة. یقال: اُدیلَ لنا علی أعدائنا؛ أي نصرنا علیهم و کانت الدَّولة لنا، و الدَّولة: الانتقال من حال الشدّة إلی الرخاء (النهایة: ج ۲ ص ۱۴۱ «دول</span>»).</ref> <span dir="rtl">لِأولیائِكَ مِن أعدائِكَ الظّالِمینَ الباغینَ النّاكِثینَ القاسِطینَ المارِقینَ؛ الَّذینَ أضَلّوا عِبادَكَ، و حَرَّفوا كِتابَكَ، و بَدَّلوا أحكامَكَ، و جَحَدوا حَقَّكَ، و جَلَسوا مَجالِسَ أولیائِكَ، جُرأةً مِنهُم عَلَیكَ، و ظُلماً مِنهُم لِأهلِ بَیتِ نَبیِّكَ عَلَیهِم سَلامُكَ و صَلَواتُكَ و رَحمَتُكَ و بَرَكاتُكَ.</span><ref><span dir="rtl">مهج الدعوات: ص۸۱، بحار الأنوار: ج۸۵ ص۲۲۵ ح۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">30.</span> <span dir="rtl">امام جواد علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در دعای قنوت ایشان</span> -<span dir="rtl">: خدایا! اولیایت را بر ستمکاران متجاوز پیمان</span>‌<span dir="rtl">شکن جائرِ بیرون رفته از دین چیره کن؛ کسانی که بندگانت را گم</span>‌<span dir="rtl">راه و کتابت را تحریف کردند و احکامت را تغییر دادند و حقّت را انکار کردند و از سرِ گستاخی در برابر تو و ستم بر خاندان پیامبرت - که سلام و درودها و رحمت و برکت</span>‌<span dir="rtl">هایت بر ایشان باد - به جای اولیایت نشستند.</span>

<span id="أعظم-المتجرئین-علی-الله-عز-و-جل"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۵: أعظَمُ المُتَجَرِّئینَ عَلَی اللّهِ عزّ و جلّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۵: بزرگ</span>‌<span dir="rtl">ترین گستاخان در برابر خدا</span>

<span dir="rtl">31.</span> <span dir="rtl">الإرشاد</span> - <span dir="rtl">في ذِکرِ یَومِ عاشوراءَ و مَصرَع عَلِيٍّ الأکبَر</span> -<span dir="rtl">: فَجاءَ الحُسینُ علیه السلام حَتّیٰ وَقَفَ عَلَیهِ</span>

<span dir="rtl">فَقالَ: قَتَلَ اللّٰهُ قَوماً قَتَلوكَ یا بُنَيَّ، ما أجرَأَهُم عَلَی الرَّحمٰنِ و عَلَی انتِهاكِ حُرمَةِ الرَّسولِ!</span>

<span dir="rtl">و انهَمَلَت عَیناهُ بِالدُّموعِ، ثُمَّ قالَ: عَلَی الدُّنیا بَعدَكَ العَفاءُ!</span><ref><span dir="rtl">الإرشاد: ج۲ ص۱۰۶، المزار للشهيد الأوّل: ص۱۴۸ و ليس فيه «و انهملت عيناه بالدموع»، مثير الأحزان: ص۶۸ نحوه، بحار الأنوار: ج۴۵ ص۶۵ ح۳؛ تاريخ الطبري: ج۵ ص۴۴۶ عن حميد بن مسلم، الكامل في التاريخ: ج۲ ص۵۶۹ و ليس فيهما «و انهملت عيناه بالدموع</span>».</ref>

<span dir="rtl">31.</span> <span dir="rtl">الإرشاد</span> - <span dir="rtl">در بیان وقایع روز عاشورا و کشته شدن علی</span>‌<span dir="rtl">اکبر</span> -<span dir="rtl">: حسین علیه السلام به بالای سر او آمد و ایستاد و فرمود: «خداوند، بکُشد کسانی را که تو را کُشتند! ای پسر عزیزم ! چه گستاخ بودند در برابر [خدای] رحمان و بر هتک حرمت پیامبر!». سپس اشک از چشمانش روان شد و فرمود: «دنیای پس از تو، ویران باد!».</span>

<span dir="rtl">32.</span> <span dir="rtl">الإمام الحسین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في كِتابِهِ إلیٰ مُعاوِیَةَ</span> -<span dir="rtl">: أمّا بَعدُ، فَقَد جاءَني كِتابُكَ تَذكُرُ فیهِ أنَّهُ انتَهَت إلَیكَ عنّي اُمورٌ لَم تَكُن تَظُنُّني بِها رَغبَةً بي عَنها، و إنّ الحَسَناتِ لا یَهدي لَها و لا یُسَدِّدُ إلَیها إلّا اللّٰهُ تَعالیٰ. و أمّا ما ذَكَرتَ أنَّهُ رُقِيَ إلَیكَ عَنّي، فَإنَّما رَقّاهُ المَلّاقونَ المَشّاؤونَ بِالنَّمیمَةِ، المُفَرِّقونَ بَینَ الجَمعِ، و كَذِبَ الغاوونَ المارِقونَ، ما أرَدتُ حَرباً و لا خِلافاً، و إنّي لَأخشَی اللّٰهَ في تَركِ ذٰلِكَ مِنكَ و مِن حِزبِكَ القاسِطینَ المُحِلِّینَ، حِزبِ الظّالِمِ و أعوانِ الشَّیطانِ الرَّجیمِ.</span>

<span dir="rtl">أ لَستَ قاتِلَ حُجرٍ و أصحابِهِ العابِدینَ المُخبِتینَ</span><ref><span dir="rtl">الإخبات: الخشوع و التواضع (النهایة: ج ۲ ص ۴ «خبت</span>»).</ref><span dir="rtl">، الَّذینَ كانوا یَستَفظِعونَ البِدَعَ، و یَأمرونَ بِالمَعروفِ، و یَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ؟ فَقَتَلتَهُم ظُلماً و عُدواناً مِن بَعدِ ما أعطیتَهُمُ المَواثیقَ الغَلیظَةَ وَ العُهودَ المُؤكَّدَةَ؛ جُرأةً عَلَی اللّٰهِ، و استِخفافاً بِعَهدِه.</span><ref><span dir="rtl">الإمامة و السياسة: ج۱ ص۲۰۲؛ الاحتجاج: ج۲ ص۸۹ ح۱۶۴، رجال الكشّي: ج۱ ص۲۵۲ ح۹۹، الدرّ النظيم: ص۵۳۳ كلّها نحوه، بحار الأنوار: ج۴۴ ص۲۱۲ ح۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">32.</span> <span dir="rtl">امام حسین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در نامۀ ایشان به معاویه</span> -<span dir="rtl">: پس از ستایش خداوند: نامۀ تو به دستم رسید. در آن، یادآور شده</span>‌<span dir="rtl">ای که از من مطالبی به گوش تو رسیده که انجام دادن آنها را به این دلیل که من رغبتی بدانها نداشتم، از من گمان نداشتی. به راستی که جز خداوند متعال، کسی به سوی خوبی</span>‌<span dir="rtl">ها و تأیید آنها راه</span>‌<span dir="rtl">نمایی نمی</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">و امّا آنچه یاد آوردی که از من به تو رسیده است: همانا چاپلوسانِ سخن</span>‌<span dir="rtl">چین که بر هم زنندۀ جمع اند، آن را به تو رسانده</span>‌<span dir="rtl">اند و گم</span>‌<span dir="rtl">راهانِ بیرون رفته از حقیقت، دروغ گفته</span>‌<span dir="rtl">اند. من سرِ جنگ و مخالفت ندارم، گر چه از خدا می</span>‌<span dir="rtl">ترسم که جنگ و مخالفت را با تو و حزب جفاپیشه و حرمت</span>‌<span dir="rtl">شکنت، آن حزب ستمگر و یاوران شیطانِ رانده شده، رها کرده</span>‌<span dir="rtl">ام.</span>

<span dir="rtl">آیا تو قاتل حُجر [بن عَدی] و یاران عابد و زاهدش نیستی؛ آنها که بدعت</span>‌<span dir="rtl">ها را زشت می</span>‌<span dir="rtl">شمردند و امر به معروف و نهی از منکر می</span>‌<span dir="rtl">کردند؟ آنان را، با گستاخی بر خداوند و سبک شمردن پیمان او، ظالمانه و از روی دشمنی کشتی، پس از آن که به آنان، پیمان</span>‌<span dir="rtl">های استوار و وعده</span>‌<span dir="rtl">های محکم دادی.</span>

<span dir="rtl">33.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">فِي الأمرِ بِالمَعروفِ و النَّهيِ عَنِ المُنكَرِ</span> -<span dir="rtl">: ثُمَّ أنتُم أیَّتُهَا العِصابَةُ، عِصابَةٌ بِالعِلمِ مَشهورَةٌ، و بِالخَیرِ مَذكورَةٌ، و بِالنَّصيحَةِ مَعروفَةٌ... و لَو صَبَرتُم عَلَی الأذیٰ و تَحَمَّلتُم المَؤونَةَ في ذاتِ اللّٰهِ، كانَت أُمورُ اللّٰهِ عَلَیكُم تَرِدُ و عَنكُم تَصدُرُ و إلَیكُم تَرجِعُ، و لٰكِنَّكُم مَكَّنتُمُ الظَّلَمَةَ مِن مَنزِلَتِكُم، وَ استَسلَمتُم اُمورَ اللّٰهِ في أیدیهِم، یَعمَلونَ بِالشُّبُهاتِ و یَسیرونَ فِي الشَّهَواتِ، سَلَّطَهُم عَلیٰ ذٰلِكَ فِرارُكُم مِنَ المَوتِ و إعجابُكُم بِالحَیاةِ الَّتي هِيَ مُفارِقَتُكُم، فَأسلَمتُمُ الضُّعَفاءَ في أیدیهِم، فَمِن بَینِ مُستَعبِدٍ مَقهورٍ، و بَینِ مُستَضعَفٍ عَلیٰ مَعیشَتِهِ مَغلوبٍ، یَتَقَلَّبونَ فِي المُلكِ بِآرائِهِم، و یَستَشعِرونَ الخِزيَ بِأهوائِهِم، اقتِداءً بِالأشرارِ، و جُرأةً عَلَی الجَبّارِ، في كُلِّ بَلَدٍ مِنهُم عَلیٰ مِنبَرِهِ خَطیبٌ یَصقَعُ</span><ref><span dir="rtl">الخّطیب المِصقَع: البلیغ الماهر في خطبته الداعي إلی الفِتن الذي یحرّض الناس علیها. من الصَّقع: رفع الصوت (النهایة: ج ۳ ص ۴۲ «صقع</span>»).</ref><span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص۲۳۷ و ۲۳۸، بحار الأنوار: ج۱۰۰ ص۷۹ و ۸۰ ح۳۷؛ المعيار و الموازنة: ص۲۷۵ و ۲۷۷ نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">33.</span> <span dir="rtl">امام حسین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در بارۀ امر به معروف و نهی از منکر</span> -<span dir="rtl">: امّا شما - ای جماعت! جماعتی که به دانش، مشهورید و به نیکی از شما یاد می</span>‌<span dir="rtl">شود و به خیرخواهی شناخته شده هستید! -... اگر بر آزارها، بردباری پیشه می</span>‌<span dir="rtl">کردید و رنج</span>‌<span dir="rtl">ها را برای خدا تحمّل می</span>‌<span dir="rtl">کردید، ورود و خروج و بازگشت کارهای خدا، به دست شما انجام می</span>‌<span dir="rtl">گرفت؛ امّا شما جایگاهتان را در اختیار ستمگران قرار دادید و کارهای خدا را تسلیم آنان کردید، با آن که آنان به شبهات، عمل می</span>‌<span dir="rtl">کنند و در شهوات، ره می</span>‌<span dir="rtl">سپُرَند. گریز شما از مرگ و فریفته شدن شما به زندگی</span>‌<span dir="rtl">ای که از شما جدا شدنی است، آنان را بر کارهای خدا مسلّط کرده است.</span>

<span dir="rtl">شما ناتوانان را به دست آنان سپردید. گروهی از آنان، رانده و مورد خشم واقع شده</span>‌<span dir="rtl">اند و گروهی مستضعف در ادارۀ زندگی مانده</span>‌<span dir="rtl">اند. آنان (ستمگران) با رأی خود، حکومت را می</span>‌<span dir="rtl">گردانند و با هوس</span>‌<span dir="rtl">هایشان، همگام با اشرار و از سر گستاخی بر خداوند جبّار، لباس خواری به تن مردمان کرده</span>‌<span dir="rtl">اند. در هر شهری، سخنوری از آنان بر منبر دین، بانگ می</span>‌<span dir="rtl">زند.</span>

<span dir="rtl">34.</span> <span dir="rtl">رجال الكشّي عن عليّ بن أبي حمزة البطائني</span>: <span dir="rtl">سَمِعتُ أبَا الحَسَنِ موسی علیه السلام یقول: لَعَنَ اللّٰهُ مُحَمَّدَ بنَ بَشيرٍ و أذاقَهُ حَرَّ الحَديدِ، إنَّهُ يَكذِبُ عَلَيَّ، بَرِئَ اللّٰهُ مِنهُ و بَرِئتُ إلَى اللّٰهِ مِنهُ، اللّٰهُمَّ إنّي أبرَأُ إلَيكَ مِمّا يَدَّعي فِيَّ ابنُ بَشيرٍ، اللّٰهُمَّ أرِحني مِنهُ.</span>

<span dir="rtl">ثُمَّ قالَ: يا عَلِيُّ، ما أحَدٌ اجتَرَأَ أن يَتَعَمَّدَ الكَذِبَ عَلَينا إلّا أذاقَهُ اللّٰهُ حَرَّ الحَديدِ، إنَّ بُناناً كَذَبَ عَلى</span>‌ <span dir="rtl">عَلِيِّ بنِ الحُسَينِ علیه السلام فَأَذاقَهُ اللّٰهُ حَرَّ الحَديدِ، و إنَّ المُغيرَةَ بنَ سَعيدٍ كَذَبَ عَلىٰ أبي جَعفَرٍ علیه السلام فَأَذاقَهُ اللّٰهُ حَرَّ الحَديدِ، و ‌ إنَّ أبَا الخَطّابِ كَذَبَ عَلىٰ أبي فَأَذاقَهُ اللّٰهُ حَرَّ الحَديدِ، و إنَّ مُحَمَّدَ بنَ بَشيرٍ ـ لَعَنَهُ اللّٰهُ ـ يَكذِبُ عَلَيَّ، بَرِئتُ إلَى اللّٰهِ مِنهُ. اللّٰهُمَّ إنّي أبرَأُ إلَيكَ مِمّا يَدَّعيهِ فِيَّ مُحَمَّدُ بنُ بَشيرٍ، اللّٰهُمَّ أرِحني مِنهُ، اللّٰهُمَّ إنّي أسأَلُكَ أن تُخَلِّصَني مِن هٰذَا الرِّجسِ النَّجِسِ مُحَمَّدِ بنِ بَشيرٍ، فَقَد شارَكَ الشَّيطانُ أباهُ في رَحِمِ اُمِّهِ.</span><ref><span dir="rtl">رجال الكشّي: ج۲ ص۷۷۸ ح۹۰۹، بحار الأنوار: ج۲۵ ص۳۱۴ ح۷۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">34.</span> <span dir="rtl">رجال الکشّی</span> - <span dir="rtl">به نقل از علی بن ابی حمزۀ بطائنی</span> -<span dir="rtl">: از امام موسی کاظم علیه السلام شنیدم که می</span>‌<span dir="rtl">فرمود: «خدا محمّد بن بشیر را لعنت کند و سوزش آهن را به او بچشاند! او به من دروغ می</span>‌<span dir="rtl">بندد. خدا از او بیزار است و من نیز از او به درگاه خدا اعلام بیزاری می</span>‌<span dir="rtl">کنم. بار خدایا! من از آنچه پسر بشیر در بارۀ من ادّعا می</span>‌<span dir="rtl">کند، به پیشگاه تو اعلام برائت می</span>‌<span dir="rtl">کنم. بار خدایا! مرا از او آسوده ساز».</span>

<span dir="rtl">سپس فرمود: «ای علی! هیچ کس نیست که جرئت کند به عمد، بر ما دروغ بندد، مگر آن که خداوند، سوزش آهن را به او می</span>‌<span dir="rtl">چشانَد. بُنان بر علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام دروغ بست و خداوند، سوزش آهن را به او چشانْد. مغیرة بن سعید بر ابو جعفر (باقر) علیه السلام دروغ بست و خداوند، سوزش آهن را به او چشانْد. ابو الخطّاب بر پدرم دروغ بست و خداوند، سوزش شمشیر را به او چشانْد. محمّد بن بشیر ـ که خدایش لعنت کند ـ بر من دروغ می</span>‌<span dir="rtl">بندد و من از او به پیشگاه خدا اعلام برائت می</span>‌<span dir="rtl">کنم. بار خدایا! مرا از دست او راحت کن. بار خدایا ! من از آنچه محمّد بن بشیر در باره</span>‌<span dir="rtl">ام ادّعا می</span>‌<span dir="rtl">کند، به تو اعلام برائت می</span>‌<span dir="rtl">کنم. بار خدایا! از تو درخواست می</span>‌<span dir="rtl">کنم که مرا از شرّ این پلید نجس، محمّد بن بشیر، - که شیطان با پدر او در رحِم مادرش شرکت کرده است ـ بِرَهانی».</span>

<span id="ما-یوجب-التجري-علی-الله-عز-و-جل"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۶: ما یوجِبُ التَّجَرّي عَلَی اللّهِ عزّ و جلّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۶: عوامل گستاخی در برابر خدا</span>

<span id="الجهل"></span>
=== <span dir="rtl">1 / ۶ - ۱: الجَهلُ</span> ===

<span dir="rtl">۱/۶ - ۱: جهالت</span>

<span dir="rtl">35.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">مِن كِتابِهِ لِلأشتَرِ لَمّا وَلّاهُ مِصرَ</span> -<span dir="rtl">: إن عَقَدتَ بَينَكَ و بَينَ عَدُوِّكَ عُقدَةً أو ألبَستَهُ مِنكَ ذِمَّةً، فَحُط عَهدَكَ بِالوَفاءِ، وَ ارعَ ذِمَّتَكَ بِالأَمانَةِ، وَ اجعَل نَفسَكَ جُنَّةً دونَ ما أعطَيتَ؛ فَإِنَّهُ لَيسَ مِن فَرائِضِ اللّٰهِ شَي</span>‌<span dir="rtl">ءٌ النّاسُ أشَدُّ عَلَيهِ اجتِماعاً مَعَ تَفَرُّقِ أهوائِهِم و تَشَتُّتِ آرائِهِم، مِن تَعظيمِ الوَفاءِ بِالعُهودِ. و قَد لَزِمَ ذٰلِكَ المُشرِكونَ فيما بَينَهُم دونَ المُسلِمينَ؛ لِمَا استَوبَلوا مِن عَواقِبِ الغَدرِ. فَلا تَغدِرَنَّ بِذِمَّتِكَ، و لا تَخيسَنَّ</span><ref><span dir="rtl">خاسَ بعهده یَخیس: إذا أخلفَه (النهایة: ج ۲ ص ۹۲ «خیس</span>»).</ref> <span dir="rtl">بِعَهدِكَ، و لا تَختِلَنَّ</span><ref><span dir="rtl">خَتَلَه: خدعه و راوغه (النهایة: ج ۲ ص ۹ «ختل</span>»).</ref> <span dir="rtl">عَدُوَّكَ؛ فَإِنَّهُ لا يَجتَرِئُ عَلَى اللّٰهِ إلّا جاهِلٌ شَقِيٌّ. و قَد جَعَلَ اللّٰهُ عَهدَهُ و ذِمَّتَهُ أمناً أفضاهُ بَينَ العِبادِ بِرَحمَتِهِ، و حَريماً يَسكُنونَ إلىٰ مَنَعَتِهِ و يَستَفيضونَ إلىٰ جِوارِهِ، فَلا إدغالَ و لا مُدالَسَةَ و لا خِداعَ فيهِ.</span><ref><span dir="rtl">نهج البلاغة: الكتاب۵۳، تحف العقول: ص۱۴۵ نحوه، بحار الأنوار: ج۳۳ ص۶۱۰ ح۷۴۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">35.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در فرمان استانداری خود به مالک اشتر برای مصر</span> -<span dir="rtl">: اگر با دشمنت پیمانی بستی یا به او امان دادی، به عهد خویش وفا کن و آنچه بر ذمّه داری، ادا نما و خود را چون سپری، برابرِ پیمانت قرار ده؛ چرا که مردم، با همۀ گرایش</span>‌<span dir="rtl">های گونه</span>‌<span dir="rtl">گون و رأی</span>‌<span dir="rtl">های مخالف یکدیگر که دارند، بر هیچ چیز از واجب</span>‌<span dir="rtl">های خدا، همچون بزرگ شمردن وفا به عهد، سختْ هم</span>‌<span dir="rtl">داستان نیستند، و مشرکان نیز جدا از مسلمانان، وفا به عهد را لازم می</span>‌<span dir="rtl">شمردند، بدان جهت که زیانِ فرجام ناگوار پیمان</span>‌<span dir="rtl">شکنی را به دوش کشیده بودند. پس در آنچه به عهده گرفته</span>‌<span dir="rtl">ای، خیانت مکن و پیمانی را که بسته</span>‌<span dir="rtl">ای، مشکن و دشمنت را [در پیمانی که با او می</span>‌<span dir="rtl">بندی] مفریب که جز نادانِ بَدفرجام، بر خدا جرئت نمی</span>‌<span dir="rtl">ورزد، و خداوند، پیمان و ذمّۀ خود را امان قرار داده و از روی رحمت خویش، آن را میان بندگان، همگانی کرده است و آن را چون حریمی استوار ساخته تا در سایه</span>‌<span dir="rtl">اش بیارامند و بِدان پناه بَرَند. پس در پیمان، خیانت، فریب و مکر، راه ندارد.</span>

<span id="الاغترار-بالمهلة"></span>
=== <span dir="rtl">1 / ۶ - ۲: الاِغتِرارُ بِالمُهلَةِ</span> ===

<span dir="rtl">۱/۶ - ۲: فریب مُهلت را خوردن</span>

<span dir="rtl">36.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ حِلمَ اللّٰهِ تَعالى علىٰ المَعاصي جَرَّأكَ، و بِهَلَكَةِ نَفسِكَ أغراكَ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۲ ص۵۰۹ ح۳۴۶۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">36.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">همانا بردباری خداوند متعال، تو را به انجام دادن گناهان، گستاخ کرده و به نابودی و به هلاکت افکندن خودت، ترغیب نموده است.</span>

<span dir="rtl">37.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في كِتابِهِ إلَی الأشعَثِ بنِ قَیسٍ، و كانَ عامِلُهُ بِأذَربیجانَ</span> -<span dir="rtl">: أمّا بَعدُ، فَإنَّما غَرَّكَ مِن نَفسِكَ و جَرَّأكَ عَلیٰ آخِرِكَ إملاءُ اللّٰهِ لَكَ، إذ ما زِلتَ قَدیماً تَأكُلُ رِزقَهُ، و تُلحِدُ في آیاتِهِ، و تَستَمتِعُ بِخَلاقِكَ، و تَذهَبُ بِحَسَناتِكَ إلیٰ یَومِكَ هٰذا، فَإذا أتاكَ رَسولي بِكِتابي هٰذا فَأقبِل وَ احمِل ما قِبَلَكَ مِن مالِ المُسلِمینَ، إن شاءَ اللّٰهُ.</span><ref><span dir="rtl">تاريخ اليعقوبي: ج۲ ص۲۰۰ و راجع أنساب الأشراف: ج۲ص۱۵۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">37.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در نامه به اشعث بن قیس،</span>‌<span dir="rtl">کارگزار خود در آذربایجان</span> -<span dir="rtl">: امّا بعد، مهلت دادن خداوند به تو،</span>‌ <span dir="rtl">موجب شده است که گول خود را بخوری و در بارۀ فرجامت، بی</span>‌<span dir="rtl">باک و گستاخ شوی؛ چون از گذشته تا کنون، روزیِ خدا را می</span>‌<span dir="rtl">خوری و در برابر نشانه</span>‌<span dir="rtl">هایش کژروی می</span>‌<span dir="rtl">کنی و از نعمت</span>‌<span dir="rtl">هایی که داری، بهره می</span>‌<span dir="rtl">بری و نیکی</span>‌<span dir="rtl">هایی را که تا به امروز داشته</span>‌<span dir="rtl">ای، از میان می</span>‌<span dir="rtl">بری. پس چون فرستاده</span>‌<span dir="rtl">ام با این نامه نزد تو آمد،</span> ‌<span dir="rtl">بیا و آنچه را از اموال مسلمانان نزد تو هست، بیاور، إن شاء اللّٰه.</span>

<span dir="rtl">38.</span> <span dir="rtl">الإمام زين العابدين علیه السلام</span> - <span dir="rtl">مِن دُعائِهِ في شَهرِ رَمَضانَ</span> -<span dir="rtl">:... و يَحمِلُني و يُجَرِّئُني عَلىٰ مَعصِيَتِكَ حِلمُكَ عَنّي،</span>‌ <span dir="rtl">و يَدعوني إلىٰ قِلَّةِ الحَياءِ سَترُكَ عَلَيَّ</span>‌<span dir="rtl">.…</span><ref><span dir="rtl">مصباح المتهجّد: ص۵۸۴ ح۶۹۱، الإقبال: ج۱ ص۱۵۷، المصباح للكفعمي: ص۷۸۴ كلّها عن أبي حمزة الثمالي، البلد الأمين: ص۲۰۶، بحار الأنوار: ج۹۸ ص۸۴ ح۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">38.</span> <span dir="rtl">امام زین العابدین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در دعای ماه رمضان</span> -<span dir="rtl">: بردباری</span>‌<span dir="rtl">ات در برابر من، مرا بر گناه، گستاخ می</span>‌<span dir="rtl">کند و عیب</span>‌<span dir="rtl">پوشی</span>‌<span dir="rtl">ات در حقّ من، مرا به بی</span>‌<span dir="rtl">شرمی می</span>‌<span dir="rtl">کشاند.</span>

<span dir="rtl">39.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">إنَّ اللّٰهَ - تَبارَكَ و تَعالىٰ - أهبَطَ مَلَكاً إلَى الأَرضِ، فَلَبِثَ فيها دَهراً طَويلاً ثُمَّ عَرَجَ إلَى السَّماءِ، فَقيلَ لَهُ: ما رَأَيتَ؟ فَقالَ: رَأَيتُ عَجائِبَ كَثيرَةً، و أعجَبُ ما رَأَيتُ أنّي رَأَيتُ عَبداً مُتَقَلِّباً في نِعمَتِكَ، يَأكُلُ رِزقَكَ و يَدَّعِي الرُّبوبِيَّةَ؛ فَعَجِبتُ مِن جُرأَتِهِ عَلَيكَ و مِن حِلمِكَ عَنهُ! فَقالَ اللّٰهُ عزّ و جلّ: فَمِن حِلمي عَجِبتَ؟ قالَ: نَعَم يا رَبِّ، قالَ: قَد أمهَلتُهُ أربَعَمِئَةِ سَنَةٍ لا يَضرِبُ عَلَيهِ عِرقٌ</span><ref><span dir="rtl">من المجاز: ضَرَبَ العِرقُ ضَرباً و ضَرَباناً : نبض و خَفَق. و ضربَ العِرقُ ضَرَباناً : إذا آلَمَه، تحرّك بقوّة (تاج العروس: ج ۲ ص ۱۶۸ «ضرب»). و هنا کنایة علی أنّه لم یمرض أو لم یُصبه وجع طیلة هذه المدّة</span>.</ref><span dir="rtl">، و لا يُريدُ مِنَ الدُّنيا شَيئاً إلّا نالَهُ، و لا يَتَغَيَّرُ عَلَيهِ فيها مَطعَمٌ و لا مَشرَبٌ!</span><ref><span dir="rtl">الخصال: ص۴۱ ح۳۱، بحار الأنوار: ج۷۳ ص۳۸۱ ح۱ نقلاً عن الأمالي للصدوق و كلاهما عن إبراهيم بن أبي زياد الكرخي، مشكاة الأنوار: ص۵۰۲ ح۱۶۸۰ نحوه</span>.</ref>

<span dir="rtl">39.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">همانا خداوند والای شکوهمند، فرشته</span>‌<span dir="rtl">ای بر زمین فرود آورد. وی روزگاری دراز در زمین ماند و سپس به آسمان، فراز رفت. [از جانب خدا] به وی گفته شد: «چه دیدی؟». گفت: «شگفتی</span>‌<span dir="rtl">های بسیار دیدم و از همه شگفت</span>‌<span dir="rtl">تر، آن که بنده</span>‌<span dir="rtl">ای دیدم که از نعمت تو برخوردار است و روزیِ تو را می</span>‌<span dir="rtl">خورَد، حال آن که ادّعای خدایی دارد. شگفت</span>‌<span dir="rtl">زده شدم از جرئتی که او بر تو می</span>‌<span dir="rtl">ورزد و شکیبایی</span>‌<span dir="rtl">ای که تو بر او داری!</span>

<span dir="rtl">خداوند فرمود: «آیا از شکیبایی من،</span> ‌<span dir="rtl">شگفت</span>‌<span dir="rtl">زده شدی؟».</span>

<span dir="rtl">گفت: آری، پروردگارم!</span>

<span dir="rtl">فرمود: «چهارصد سال به وی مهلت دادم، بی آن که آفتی به او رسد، و هر چه از دنیا خواسته، به آن دست یافته و خوردنی و آشامیدنی</span>‌<span dir="rtl">اش در این مدّت، بر قرار بوده است».</span>

<span dir="rtl">40.</span> <span dir="rtl">تهذيب الأحكام</span> - <span dir="rtl">فيما يُدعىٰ بِهِ عِندَ زِيارَةِ الحُسَينِ علیه السلام</span> -<span dir="rtl">: تَعالَيتَ يا كَريمُ، أنتَ شاهِدٌ غَيرُ غائِبٍ، و عالِمٌ بِما أتىٰ إلىٰ أهلِ صَلَواتِكَ و أحِبّائِكَ مِنَ الأمرِ الَّذي لا تَحمِلُهُ سَماءٌ و لا أرضٌ، و لَو شِئتَ لانتَقَمتَ مِنهُم، و لٰكِنَّكَ حَليمٌ ذو أناةٍ، و قَد أمهَلتَ الَّذينَ اجتَرَؤوا عَلَيكَ و عَلىٰ رَسولِكَ و حَبيبِكَ، و أسكَنتَهُم أرضَكَ و غَذَوتَهُم بِنِعمَتِكَ.</span><ref><span dir="rtl">تهذيب الأحكام: ج۶ ص۶۴ ح۱۳۱، المزار للمفيد: ص۱۱۶، كامل الزيارات: ص۴۱۷ ح ۶۳۹، المزار الكبير: ص۳۸۵ كلّها نحوه، بحار الأنوار: ج۱۰۱ ص۱۸۶ ح۳۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">40.</span> <span dir="rtl">تهذیب الأحکام</span> - <span dir="rtl">در دعایی که پس از زیارت امام حسین علیه السلام خوانده می</span>‌<span dir="rtl">شود</span> -<span dir="rtl">: بلندمرتبه</span>‌<span dir="rtl">ای تو، ای بزرگوار! تو همه جا حاضری و چیزی بر تو مخفی نیست، و آنچه را که [به دست دشمنان تو] بر سرِ ستودگانت و دوستانت می</span>‌<span dir="rtl">آید و آسمان و زمینْ تاب تحمّل آن را ندارند، می</span>‌<span dir="rtl">دانی، در صورتی که اگر می</span>‌<span dir="rtl">خواستی، بی گمان از آنان (دشمنان) انتقام می</span>‌<span dir="rtl">گرفتی؛ ولی تو بردبار و درنگ</span>‌<span dir="rtl">ورزی و کسانی را که بر تو و بر پیامبرت و دوستت گستاخی کردند، مهلت دادی و آنان را در زمینت، جای دادی و با نعمتت، غذا دادی.</span>

<span id="الرجاء-الكاذب"></span>
=== <span dir="rtl">1 / ۶ - ۳: الرَّجاءُ الكاذِبُ</span> ===

<span dir="rtl">۱/۶ - ۳: امید واهی</span>

<span dir="rtl">41.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">اُرجُ اللّٰهَ رَجاءً لا يُجَرِّئُكَ عَلىٰ مَعاصيهِ و خَفِ اللّٰهَ خَوفاً لا يُؤيِسُكَ مِن رَحمَتِهِ.</span><ref><span dir="rtl">الأمالي للصدوق: ص۶۵ ح۲۹ عن أبي حمزة الثمالي، تحف العقول: ص۳۰۴، مشكاة الأنوار: ص۲۱۳ ح۵۸۱، بحار الأنوار: ج۷۰ ص۳۸۴ ح۳۹؛ شعب الإيمان: ج۲ ص۱۸ ح۱۰۴۵، الدرّ المنثور: ج۶ ص۵۲۰ نقلاً عن ابن أبي الدنيا و كلاهما عن لقمان علیه السلام</span>.</ref>

<span dir="rtl">41.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">به خداوند، چنان امیدوار باش که تو را بر انجام گناهان گستاخ نکند و از خدا چنان بترس که تو را از رحمت او نومید نسازد.</span>

<span dir="rtl">42.</span> <span dir="rtl">تحف العقول</span> - <span dir="rtl">في ذِکرِ وَصِيَّةِ الإمامِ الصادِقِ علیه السلام لِعَبدِ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">بنِ جُندَبٍ</span> -<span dir="rtl">: رُوِيَ أنَّهُ علیه السلام قالَ: ... يَابنَ جُندَبٍ، يَهلِكُ المُتَّكِلُ عَلىٰ عَمَلِهِ، و لا يَنجُو المُجتَرِئُ عَلَى الذُّنوبِ الواثِقُ بِرَحمَةِ اللّٰهِ</span>‌<span dir="rtl">. قُلتُ: فَمَن يَنجو؟ قالَ: الَّذينَ هُم بَينَ الرَّجاءِ و الخَوفِ، كَأنَّ قُلوبَهُم في مِخلَبِ طائِرٍ؛ شَوقاً إلَى الثَّوابِ و خَوفاً مِنَ العَذابِ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص۳۰۱، بحار الأنوار: ج</span>‌<span dir="rtl">۷۸ ص۲۸۰ ح۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">42.</span> <span dir="rtl">تحف العقول</span> - <span dir="rtl">به نقل از عبد اللّٰه بن جُندَب، در بیان سفارش امام صادق علیه السلام به او</span> -<span dir="rtl">: فرمود: «ای پسر جندب! آن که به عمل خویش تکیه کند، هلاک می</span>‌<span dir="rtl">شود و آن که بر گناهانْ جرئت پیدا کند و به رحمت خدا امیدوار باشد، نجات نمی</span>‌<span dir="rtl">یابد».</span>

<span dir="rtl">گفتم: پس چه کسی نجات می</span>‌<span dir="rtl">یابد؟</span>

<span dir="rtl">فرمود: «آنان که از شوق ثواب و ترس از عذاب، در بیم و امید به سر می</span>‌<span dir="rtl">برند، چنان که گویی دل</span>‌<span dir="rtl">هایشان در چنگال پرنده</span>‌<span dir="rtl">ای است».</span>

<span id="ارتكاب-الصغائر"></span>
=== <span dir="rtl">1 / ۶ - ۴: ارتِكابُ الصَّغائِرِ</span> ===

<span dir="rtl">۱/۶ - ۴: انجام دادن گناهان کوچک</span>

<span dir="rtl">43.</span> <span dir="rtl">الإمام الباقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">كانَ عَلِيُّ بنُ الحُسَينِ علیهما السلام يَقولُ لِوُلدِهِ: اتَّقُوا الكَذِبَ، الصَّغيرَ مِنهُ وَ الكَبيرَ، في كُلِّ جِدٍّ و هَزلٍ، فَإنَّ الرَّجُلَ إذا كَذَبَ فِي الصَّغيرِ اجتَرىٰ عَلَى الكَبيرِ، أما عَلِمتُم أنَّ رَسولَ اللّٰهِ صلی الله علیه و آله قالَ: ما يَزالُ العَبدُ يَصدُقُ حَتّىٰ يَكتُبَهُ اللّٰهُ صِدّيقاً، و ما يَزالُ العَبدُ يَكذِبُ حَتّىٰ يَكتُبَهُ اللّٰهُ كَذّاباً.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۳۳۸ ح۲، تحف العقول: ص۲۷۸ و ليس فيه ذيله من «أما علمتم»، تنبيه الخواطر: ج۲ ص۲۰۷، إرشاد القلوب: ص۱۷۸، بحار الأنوار: ج۷۲ ص۲۳۵ ح۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">43.</span> <span dir="rtl">امام باقر علیه السلام</span>: <span dir="rtl">[پدرم] علی بن الحسین علیهما السلام به فرزندانش می</span>‌<span dir="rtl">فرمود: «از دروغ، چه کوچک باشد و چه بزرگ و جدّی باشد یا شوخی، بپرهیزید؛ زیرا آدمی هر گاه در کوچکْ دروغ بگوید، بر گفتن دروغ بزرگ نیز گستاخ می</span>‌<span dir="rtl">شود. آیا نمی</span>‌<span dir="rtl">دانید که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: &quot;بنده، پیوسته راست می</span>‌<span dir="rtl">گوید، تا جایی که خداوند عزّ و جلّ او را راستگو قلمداد می</span>‌<span dir="rtl">کند و بنده،</span>‌ <span dir="rtl">پیوسته دروغ می</span>‌<span dir="rtl">گوید، تا آن که خداوند عزّ و جلّ او را دروغگو می</span>‌<span dir="rtl">نویسد&quot;؟».</span>

<span id="شرب-الخمر"></span>
=== <span dir="rtl">1 / ۶ - ۵: شُربُ الخَمرِ</span> ===

<span dir="rtl">۱/۶ - ۵: شرابخواری</span>

<span dir="rtl">44.</span> ‌<span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لَمّا سُئِلَ: لِمَ حَرَّمَ اللّٰهُ الخَمرَ؟</span> -<span dir="rtl">: حَرَّمَ اللّٰهُ الخَمرَ لِفِعلِها و فَسادِها؛ لِأنَّ مُدمِنُ الخَمرِ تورِثُهُ الاِرتِعاشَ، و تَذهَبُ بِنورِهِ، و تَهدِمُ مُرُوَّتَهُ و تَحمِلُهُ عَلىٰ أن يَجتَرِئَ عَلَى ارتِكابِ المَحارِمِ و سَفكِ الدِّماءِ و رُكوبِ الزِّنا.</span><ref><span dir="rtl">علل الشرائع: ص۴۷۶ ح۲، الكافي: ج۶ ص۲۴۳ ح۱، المحاسن: ج۲ ص۶۳ ح۱۱۷۵ كلّها عن المفضّل بن عمر، تهذيب الأحكام: ج</span>‌<span dir="rtl">۹ ص۱۲۸ ح۵۵۳ عن الإمام الصادق علیه السلام، كتاب من لا يحضره الفقيه: ج۳ ص۳۴۵ ح۴۲۱۵ عن عذافر عن الإمام الباقر علیه السلام و فيها «يجسر» بدل «يجترء» نحوه، بحار الأنوار: ج۷۹ ص۱۳۳ ح۲۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">44.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">زمانی که از ایشان در بارۀ علّت حرام شدن شراب پرسیدند</span> -<span dir="rtl">: خداوند، شراب را به علّت تأثیر بد و فسادی که به وجود می</span>‌<span dir="rtl">آورد، حرام کرد؛ زیرا شراب، شرابخوار را دچار رعشه [در اندام] می</span>‌<span dir="rtl">کند، و نورانیت او را می</span>‌<span dir="rtl">برد و جوان</span>‌<span dir="rtl">مردی</span>‌<span dir="rtl">اش را به فنا می</span>‌<span dir="rtl">دهد و او را در انجام کارهای حرام و خونریزی و زنا، گستاخ می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span id="ركوب-الشبهات"></span>
=== <span dir="rtl">1 / ۶ - ۶: رُكوبُ الشُّبُهاتِ</span> ===

<span dir="rtl">۱ /۶ - ۶: پرهیز نکردن از شبهه</span>‌<span dir="rtl">ها</span>

<span dir="rtl">45.</span> <span dir="rtl">رسول الله صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">الحَلالُ بَیِّنٌ وَ الحَرامُ بَیِّنٌ، و بَینَهُما أُمورٌ مَشتَبِهَةٌ، فَمَن تَرَكَ ما شُبِّهَ عَلَیهِ مِنَ الإِثمِ كانَ لِمَا استَبانَ أترَكَ، و مَنِ اجتَرَأَ عَلیٰ ما یَشُكُّ فیهِ مِنَ الإثمِ أوشَكَ أن یُواقِعَ مَا استَبانَ، وَ المَعاصي حِمَی اللّٰهِ، مَن یَرتَع حَولَ الحِمیٰ یُوشِك أن یُواقِعَهُ.</span><ref><span dir="rtl">صحيح البخاري: ج۲ ص۷۲۳ ح۱۹۴۶، مسند ابن حنبل: ج۶ ص۳۸۰ ح۱۸۴۱۲، السنن الكبرى: ج۵ ص۵۴۶ ح۱۰۸۱۷، شعب الإيمان: ج۵ ص۵۱ ح۵۷۴۲، المسند الحميدي: ج۲ ص۴۰۸ ح۹۱۸ و الأربعة الأخيرة نحوه و كلّها عن النعمان بن بشير، كنز العمّال: ج۳ ص۴۳۴ ح۷۳۱۸ و راجع كتاب من لا يحضره الفقيه: ج۴ ص۷۵ ح۵۱۴۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">45.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">حلال، روشن است و حرام نیز روشن است و میان آن دو، چیزهایی شُبهه</span>‌<span dir="rtl">ناک (مورد تردید)اند. پس هر کس از آنچه شبهۀ حرام بودن دارد، بپرهیزد، از حرام</span>‌<span dir="rtl">های روشن بیشتر می</span>‌<span dir="rtl">پرهیزد و هر کس بر گناه مشکوکی جرئت ورزد، نزدیک است که در گناهی روشن در افتد. گناهان، قُرُقگاه خدایند و هر کس در اطراف قُرُقگاه بچرد، نزدیک است که بِدان پا گذارد.</span>

<span id="مضار-التجري-على-الله-عز-و-جل"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۷: مَضارُّ التَّجَرِّي عَلَى اللّٰهِ عزّ و جلّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۷: پیامدهای گستاخی در برابر خدا</span>

<span id="طبع-القلب"></span>
=== <span dir="rtl">1 / 7 - ۱: طَبعُ القَلبِ</span> ===

<span dir="rtl">۱/۷ - ۱: مُهر شدن دل</span>

<span dir="rtl">46.</span> <span dir="rtl">رسول الله</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله: الطّابِعُ مُعَلَّقَةٌ بِقائِمَةٍ مِن قَوائِمِ العَرشِ، فَإذَا انتُهِكَتِ الحُرمَةُ و أُجرِيَت عَلَى الخَطايا و عُصِيَ الرَّبُّ، بَعَثَ اللّٰهُ الطّابِعَ فَيَطبَعُ عَلىٰ قَلبِهِ فَلا يَعقِلُ بَعدَ ذٰلِكَ.</span><ref><span dir="rtl">شعب الإيمان: ج۵ ص۴۴۴ ح۷۲۱۴، مسند البزّار: ج۱۲ ص۲۴۰ ح۵۹۸۱، تفسير الآلوسي: ج۶ ص۹، الفردوس: ج۲ ص۴۶۳ ح۳۹۸۰، و الثلاثة الأخيرة نحوه و كلّها عن ابن عمر، كنز العمّال: ج۴ ص۲۱۴ ح۱۰۲۱۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">46.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">فرشتۀ مُهرزن، به پایه</span>‌<span dir="rtl">ای از پایه</span>‌<span dir="rtl">های عرش آویخته است. پس هر گاه حرمتی، شکسته شد و بر خطاها گستاخ گشتند و پروردگارْ نافرمانی شد، خداوند، مُهرزن را بر می</span>‌<span dir="rtl">انگیزد تا بر دل آن حرمت</span>‌<span dir="rtl">شکن، مُهر بزند. پس از این، دیگر چیزی درک نمی</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span id="نار-جهنم"></span>
=== <span dir="rtl">1 / 7 - ۲: نارُ جَهَنَّمَ</span> ===

<span dir="rtl">۱/۷ - ۲: آتش دوزخ</span>

<span dir="rtl">الکتاب</span>

<span dir="rtl">(أُولئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدى</span>‌ <span dir="rtl">وَ الْعَذابَ بِالْمَغْفِرَةِ فَما أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّار).</span><ref><span dir="rtl">البقرة: ۱۷۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">(آنان کسانی هستند که گم</span>‌<span dir="rtl">راهی را به [بهای] هدایت، و عذاب را به [ازای] آمرزش خریدند. پس به راستی، چه شکیبایند بر آتش!).</span><ref><span dir="rtl">بقره: آیۀ ۱۷۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">الحدیث</span>

<span dir="rtl">47.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في قَولِهِ تَعالىٰ: (أُولٰئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُا الضَّلٰلَةَ بِالْهُدَى وَ الْعَذَابَ بِالْمَغْفِرَةِ فَمَا أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ</span>) -<span dir="rtl">: أي ما أجرَأهُم عَلَى النّارِ.</span><ref><span dir="rtl">مجمع البيان: ج۱ ص۴۷۰، التفسير المنسوب إلى الإمام العسكري علیه السلام: ص۵۸۶ ح۳۵۲ نحوه، التبيان في تفسير القرآن: ج۲ ص ۹۱ من دون إسناد إلى أحد من أهل البيت علیهم السلام، بحار الأنوار: ج۷ ص۱۴۰؛ تفسير الطبري: ج۲ الجزء ۲ ص۹۱، تفسير الثعلبي: ج ۲ ص ۴۸ كلاهما من</span> <span dir="rtl">دون إسناد إلى أحد من أهل البيت علیهم السلام نحوه، الدرّ المنثور: ج۱ ص۴۰۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">47.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در تبیین این سخن خدای متعال: (آنان کسانی هستند که گم</span>‌<span dir="rtl">راهی را به [بهای] هدایت، و هدایت را به [ازای] آمرزش خریدند. پس چه شکیبایند بر آتش</span>!) -<span dir="rtl">: یعنی چه قدر جدّی و بی باک</span> ‌<span dir="rtl">اند بر وارد شدن به آتش [دوزخ]!</span>

<span dir="rtl">48.</span> <span dir="rtl">تفسیر القمّي</span> - <span dir="rtl">في قَولِهِ تَعالیٰ: (ٱصْلَوْهَا فَاصْبِرُوا أَوْ لَا تَصْبِرُوا سَوٰاءٌ عَلَیکُم)</span><ref><span dir="rtl">الطور: ۱۶</span>.</ref> <span dir="rtl">ـ: أي اجتَرِئوا أو لا تَجتَرِئوا؛ لِأنَّ أحَداً لا يَصبِرُ عَلَى النّارِ، وَ الدَّليلُ عَلىٰ ذٰلِكَ: (فَما أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّار)</span> <ref><span dir="rtl">البقرة: 175</span>.</ref><span dir="rtl">؛ يَعني ما أجرَأَهُم.</span><ref><span dir="rtl">تفسير القمّي: ج۲ ص۳۳۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">48.</span> <span dir="rtl">تفسیر القمی</span> - <span dir="rtl">در تبیین این سخن خدای متعال</span> -: (<span dir="rtl">بِدان در آیید و شکیب کنید یا نکنید، بر شما یکسان است) -: یعنی بر آن، بی</span>‌<span dir="rtl">باک باشید یا نباشید؛ زیرا کسی نیست که بر آتش، شکیبایی کند و دلیل این تفسیر، آیۀ (پس چه شکیبایند بر آتش!) است که به معنای «چه قدر جدّی و بی</span>‌<span dir="rtl">باک</span>‌ <span dir="rtl">اند» است.</span>

<span dir="rtl">49.</span> <span dir="rtl">رسول الله صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">یَدخُلُ مِن أهلِ هٰذِهِ القِبلَةِ النّارَ مَن لا یُحصي عَدَدَهُم إلَّا اللّٰهُ، بِما</span><ref><span dir="rtl">و في النسخة التي بأيدينا «بهما» و الصحيح ما أثبتناه</span>.</ref> <span dir="rtl">عَصَوا اللّٰهَ وَ اجتَرَأُوا عَلیٰ مَعصِیَتِهِ و خالَفوا طاعَتَهُ، فَیُؤذَنُ لي في الشَّفاعَةِ، فَأُثني عَلَيهِ جَلَّ ذِكرُهُ ساجِداً كَما أُثني عَلَیهِ قائِماً.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الصغير: ج۱ ص۴۰، فتح الباري: ج۱۱ ص ۴۵۵ ح۶۵۷۴، مجمع الزوائد: ج۱۰ ص۶۸۳ ح۱۸۵۱۱ نقلاً عن المعجم الأوسط بزيادة «فيقال لي ارفع رأسك و سل تعطه و اشفع تشفع» في آخره و كلاهما نحوه و كلّها عن عبد اللّٰه بن عمرو، كنز العمّال: ج۱۴ ص۴۱۴ ح۳۹۱۱۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">49.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">افراد فراوانی از پیروان این دین که شمارشان را جز خدا نمی</span>‌<span dir="rtl">داند، به آتش [دوزخ] در می</span>‌<span dir="rtl">آیند؛ چون خدا را نافرمانی کرده، بر سرپیچی از او جرئت ورزیده وبا فرمانش مخالفت نموده</span>‌<span dir="rtl">اند. پس به من اجازۀ شفاعت داده می</span>‌<span dir="rtl">شود و من سجده</span>‌<span dir="rtl">کنان، او را ـ که یادش باشُکوه باد ـ ثنا می</span>‌<span dir="rtl">گویم، همان گونه که ایستاده ثنا می</span>‌<span dir="rtl">گویم.</span>

<span dir="rtl">50.</span> <span dir="rtl">الإمام علي علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لِلمُجتَرِئِ عَلَی المَعاصي نِقَمٌ مِن عَذابِ اللّٰهِ سُبحانَهُ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۵ ص۳۲ ح۷۳۴۳، عيون الحكم و المواعظ: ص۴۰۵ ح۶۸۴۷ نحوه، مستدرك الوسائل: ج</span>‌<span dir="rtl">۱۱ ص۳۳۸ ح۱۳۲۰۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">50.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">[شخص] گستاخ بر انجام معصیت</span>‌<span dir="rtl">ها، عقوبت</span>‌<span dir="rtl">هایی [در همین دنیا] دارد که عذاب خدای سبحان اند.</span>

<span dir="rtl">51.</span> <span dir="rtl">الإمام الكاظم علیه السلام</span> - <span dir="rtl">لِعَلِيِّ بنِ أبي حَمزَةَ</span> -<span dir="rtl">: يا عَلِيُّ، ما أحَدٌ اجتَرَأ أن يَتَعَمَّدَ الكَذِبَ عَلَينا إلّا أذاقَهُ اللّٰهُ حَرَّ الحَديدِ.</span><ref><span dir="rtl">رجال الكشّي: ج۲ ص۷۷۸ ح۹۰۹ عن علي بن أبي حمزة البطائني، بحار الأنوار: ج۲۵ ص۳۱۴ ح۷۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">51.</span> <span dir="rtl">امام کاظم علیه السلام</span> - <span dir="rtl">به علی بن ابی حمزه</span> -<span dir="rtl">: ای علی! هیچ کس نیست که جرئت کند به عمد، بر ما دروغ بندد، مگر آن که خداوند، سوزش شمشیر را به او می</span>‌<span dir="rtl">چشانَد.</span>

<span id="الاعتذار-من-التجري-علی-الله-عز-و-جل"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۸: الاِعتِذارُ مِنَ التَّجَرّي عَلَی اللّهِ عزّ و جلّ</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۸: پوزش از گستاخی در برابر خدا</span>

<span dir="rtl">52.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">فِي مُناجاتِهِ</span> -<span dir="rtl">: يا نوري في كُلِّ ظُلمَةٍ!... أنعَمتَ عَلَيَّ فَأسبَغتَ، و رَزَقتَني فَوَفَّرتَ، و غَذَّيتَني فَأحسَنتَ غِذائي، و أعطَيتَني فَأجزَلتَ، بِلا استِحقاقٍ لِذٰلِكَ بِفِعلٍ مِنّي، و لٰكنِ ابتِداءً مِنكَ لِكَرَمِكَ و جُودِكَ، فَتَقَوَّيتُ بِكَرَمِكَ عَلىٰ مَعاصيكَ، و تَقَوَّيتُ بِرِزقِكَ عَلىٰ سَخَطِكَ، و أفنَيتُ عُمري فيما لا تُحِبُّ، فَلَم يَمنَعكَ جُرأَتي عَلَيكَ، و رُكوبي لِما نَهَيتَني عَنهُ، و دُخولي فيما حَرَّمتَ عَلَيَّ أن عُدتَ عَلَيَّ بِالمَغفِرَةِ وَ لَم یَمنَعني حِلمُكُ عَنّي وَ عودُك عَلَيَّ بِفَضلِك أن عُدتُ فِي مَعاصِیكَ، فَأنتَ العَوّادُ بِالفَضلِ و أنَا العَوّادُ بِالمَعاصِي.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۵۹۵ ح۳۵ عن الإمام الصادق علیه السلام، الإقبال: ج۲ ص۱۰۵، المصباح للكفعمي: ص۸۸۱، البلد الأمين: ص۲۴۷ و الثلاثة الأخيرة عن الإمام زين العابدين علیه السلام، مصباح المتهجّد: ص۳۱۴ ح۴۲۲</span>‌ <span dir="rtl">من دون إسناد إلی أحد من أهل البيت علیهم السلام و كلّها نحوه، بحار الأنوار: ج۹۱ ص۲۰۲ ح۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">52.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در دعای خود</span> -<span dir="rtl">: ای روشنایی من در هر تاریکی!... به من نعمت دادی و فراوان دادی، روزی</span>‌<span dir="rtl">ام دادی و فراوان دادی، غذایم دادی و نیکو غذایم دادی، عطایم کردی و بسیار عطا کردی، بی</span> ‌<span dir="rtl">آن که من با کردار خویش مستحقّ آن باشم؛ بلکه تو بدون درخواست، با کَرَم و بخشندگی</span>‌<span dir="rtl">ات دادی و من با همین کَرَم تو بر نافرمانی</span>‌<span dir="rtl">ات توانا شدم و به وسیلۀ همین روزی</span>‌<span dir="rtl">ات بر ناخشنود ساختن تو قدرت یافتم و عمر خود را در کارهایی که تو دوست نداری، تلف کردم، و با آن که بر تو گستاخی نمودم و کارهایی را که از آن بازم داشتی، انجام دادم و به آنچه بر من حرام فرمودی، دست یازیدم، این همه مانع از آن نشد که با آمرزشت به سوی من باز گردی؛ ولی بردباری</span>‌<span dir="rtl">ات در برابر من و بازگشت بخشایشگرانه</span>‌<span dir="rtl">ات به من،</span>‌<span dir="rtl">مرا از بازگشت به نافرمانی تو باز نداشت. پس تو باز گردنده به لطف و بخششی و من باز گردنده به نافرمانی</span>‌<span dir="rtl">ام.</span>

<span dir="rtl">53.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في دُعاءِ يَومِ الأربِعاءِ</span> -<span dir="rtl">: تَطَوَّلَ عَلَيَّ يا مُتَطَوِّلاً عَلَى المُذنِبينَ بِالعَفوِ وَ الصَّفحِ، فَإنَّكَ لَم تَزَل آخِذاً بِالفِضلِ وَ الصَّفحِ عَلىٰ العاثِرينَ و مَن وَجَبَ لَهُ بِاجتِرائِهِ عَلَى الآثامِ حُلولُ دارِ البَوارِ.</span><ref><span dir="rtl">البلد الأمين: ص۱۲۸، جمال الأُسبوع: ص۷۳ من دون إسناد إلى أحد من أهل البيت علیهم السلام نحوه، بحار الأنوار: ج۹۰ ص۱۹۴ ح۲۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">53.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در دعای روز چهارشنبه</span> -<span dir="rtl">: بر من منّت بنه، ای که با عفو و گذشت، بر گنهکاران منّت می</span>‌<span dir="rtl">نهی! تو پیوسته با لطف و گذشتت، لغزیدگان [از راه راست] و [نیز] کسانی را که با جرئت ورزیدن بر گناهان، سزاوار جای گرفتن در سرای نابودی گشته</span>‌<span dir="rtl">اند، نگاه می</span>‌<span dir="rtl">داری.</span>

<span dir="rtl">54.</span> <span dir="rtl">الإمام الحسین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في دُعاءِ عَرَفَةَ</span> -<span dir="rtl">: اللّٰهُمَّ إنّي أرغَبُ إلَیكَ و أشهَدُ بِالرُّبوبیَّةِ لَكَ، مُقِرّاً بِأنَّكَ رَبّي و أنَّ إلَیكَ مَرَدّي، ابتَدَأتَني بِنِعمَتِكَ قَبلَ أن أكونَ شَیئاً مَذكوراً، و خَلَقتَني مِنَ التُّرابِ ثُمَّ أسكَنتَنِي الأصلابَ... ثُمَّ إذ خَلَقتَني مِن حُرِّ</span><ref><span dir="rtl">الحُرّ من الطين و الرمل: الطيّب. و حرّ كلّ أرض: وسطها و أطيبها (تاج العروس: ج۶ ص۲۶۱ «حرر</span>»).</ref> <span dir="rtl">الثَّری، لَم تَرضَ لي یا إلٰهي بِنِعمَةٍ دونَ اُخریٰ، و رَزَقتَني مِن أنواعِ المَعاشِ و صُنوفِ الرِّیاشِ بِمَنِّكَ العَظیمِ عَلَيَّ،</span>

<span dir="rtl">و إحسانِكَ القَدیمِ إليَّ، حَتّیٰ إذا أتمَمتَ عَلَيَّ جَمیعَ النِّعَمِ، و صَرَفتَ عَنّي كُلَّ النِّقَمِ، لَم یَمنَعكَ جَهلي و جُرأتي عَلَیكَ أن دَلَلتَني عَلیٰ ما یُقَرِّبُني إلَیكَ، و وَفَّقتَني لِما یُزلِفُني لَدَیكَ، فَإن دَعَوتُكَ أجَبتَني، و إن سَألتُكَ أعطَیتَني، و إن أطَعتُكَ شَكَرتَني، و إن شَكَرتُكَ زِدتَني، كُلُّ ذٰلِكَ إكمالاً لِأنعُمِكَ عَلَيَّ، و إحسانِكَ إلَيَّ.</span><ref><span dir="rtl">الإقبال: ج۲ ص۷۴ و ۷۵، البلد الأمين: ص۲۵۲، العدد القوية: ص۳۷۲ و ۳۷۳ من دون إسناد إلى أحد من أهل البيت علیهم السلام نحوه، بحار الأنوار: ج۶۰ ص۳۷۲ ح۸۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">54.</span> <span dir="rtl">امام حسین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در دعای روز عرفه</span> -<span dir="rtl">: بار خدایا! من به تو اشتیاق دارم و به پروردگاریِ تو گواهی می</span>‌<span dir="rtl">دهم. اعتراف می</span>‌<span dir="rtl">کنم به این که تو پروردگارِ منی و بازگشت من به سوی توست. با نعمت خود، آفرینش مرا که هیچ نبودم، آغاز کردی و مرا از خاک آفریدی. سپس در پشت</span>‌<span dir="rtl">ها[ی پدران] جایم دادی.… سپس از آن جا که مرا از پاک</span>‌<span dir="rtl">ترین خاک</span>‌<span dir="rtl">ها آفریدی، راضی نشدی - ای معبود من - که من از نعمتی برخوردار و از نعمتی دیگر محروم شوم و از انواع نعمت</span>‌<span dir="rtl">های زندگی و اقسامِ لوازم کامرانی روزی</span>‌<span dir="rtl">ام کردی و این، به خاطر نعمت</span>‌<span dir="rtl">بخشی بزرگ و احسان دیرینه</span>‌<span dir="rtl">ات بر من بود، تا آن جا که تمام نعمت</span>‌<span dir="rtl">ها را بر من کامل کردی و تمام رنج</span>‌<span dir="rtl">ها را از من دور ساختی و نادانی و گستاخی من، مانع از آن نشد که مرا به آنچه به تو نزدیکم می</span>‌<span dir="rtl">سازد، ره</span>‌<span dir="rtl">نمون شوی و بدانچه مرا به درگاهت مقرّب می</span>‌<span dir="rtl">سازد، موفّق بداری. اگر بخوانمت، پاسخم را می</span>‌<span dir="rtl">دهی و اگر از تو بخواهم، عطایم می</span>‌<span dir="rtl">کنی و اگر فرمان</span>‌<span dir="rtl">بُرداری</span>‌<span dir="rtl">ات کنم، قدردانی می</span>‌<span dir="rtl">کنی و اگر از تو سپاس</span>‌<span dir="rtl">گزاری کنم، بر من می</span>‌<span dir="rtl">افزایی. همۀ اینها برای کامل کردن نعمت</span>‌<span dir="rtl">هایت بر من و احسانی است که نسبت به من داری.</span>

<span dir="rtl">55.</span> <span dir="rtl">الإمام زین العابدین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">مِن دُعائِهِ یَومَ عَرَفَةَ</span> -<span dir="rtl">: أنَا الَّذي أقدَمَ عَلَیكَ مُجتَرِئاً.</span><ref><span dir="rtl">الصحيفة السجّادية: ص۱۸۵ الدعاء ۴۷، الإقبال: ج۲ ص۹۵، المصباح للكفعمي: ص۸۹۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">55.</span> <span dir="rtl">امام زین العابدین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در دعای روز عرفه</span> -<span dir="rtl">: من کسی هستم که گستاخانه، کارهایی بر خلاف فرمان تو انجام داده</span>‌<span dir="rtl">ام.</span>

<span dir="rtl">56.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">مِن دُعائِهِ فِي التَّذَلُّل</span> ‌-<span dir="rtl">: قَد أوقَفتُ نَفسي مَوقِفَ الأذِلّاءِ المُذنِبینَ، مَوقِفَ الأشقِیاءِ المُتَجَرِّئینَ عَلَیكَ، المُستَخِفّینَ بِوَعدِكَ، سُبحانَكَ! أيَّ جُرأةٍ اجتَرَأتُ عَلَیكَ، و أيَّ تَغریرٍ غَرَّرتُ بِنَفسي؟ مَولايَ، ارحَم كَبَوتي لِحُرِّ وَجهي و زِلَّةِ قَدَمي.</span><ref><span dir="rtl">الصحيفة السجّادية: ص۲۲۵ الدعاء۵۳، كامل الزيارات: ص۴۱۰ ح۲۳ عن أبي حمزة الثمالي عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه، بحار الأنوار: ج</span>‌<span dir="rtl">۱۰۱ ص۱۸۳ ح۳۰</span>.</ref>

<span dir="rtl">56.</span> <span dir="rtl">امام زین العابدین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در دعای اظهار خاکساری در برابر خدای عزّ و جلّ</span> -<span dir="rtl">: خود را در جایگاه دونْ</span>‌<span dir="rtl">صفتانِ گناهکار، قرار داده</span>‌<span dir="rtl">ام؛ جایگاه بَدعاقبتان گستاخ بر تو، که سبک شمرندگان تهدید تو اَند. منزّهی تو! با کدام جرئت، بر تو گستاخی ورزیدم و به کدامین فریب، خود را فریفتم؟!</span>

<span dir="rtl">مولای من! بر من رحم کن، که پایم لغزیده است و با تمام صورت به زمین خورده</span>‌<span dir="rtl">ام.</span>

<span dir="rtl">57.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">فِي المُناجاةِ الإنجیلِیَّةِ</span> -<span dir="rtl">: ارحَم مَن ألقیٰ عَن رَأسِهِ قِناعَ الحَیاءِ، و حَسَرَ عَن ذِراعَیهِ جِلبابَ الأتقِیاءِ، وَ اجتَرَأ عَلیٰ سَخَطِكَ بِإرتِكابِ الفَحشاءِ.</span><ref><span dir="rtl">بحار الأنوار: ج۹۴ ص۱۵۸ ح۲۲ نقلاً عن كتاب أنيس</span>‌ <span dir="rtl">العابدين</span>.</ref>

<span dir="rtl">57.</span> <span dir="rtl">امام زین العابدین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در مناجات معروف به انجیلیّه</span> -<span dir="rtl">: بر کسی رحم کن که نقاب حیا را از چهره زدود و لباس پرهیزگاری را از دوش افکند و با زشتکاری به سوی خشمگین کردنت جرئت ورزید.</span>

<span dir="rtl">58.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في دُعاءِ السَّحَرِ المعروف بدعاء أبي حمزة الثمالي</span> -<span dir="rtl">: إلٰهي لا تُؤَدِّبني بِعُقوبَتِكَ، و لا تَمكُر بي في حيلَتِكَ، مِن أينَ لِيَ الخَيرُ يا رَبِّ و لا يوجَدُ إلّا مِن عِندِكَ، و مِن أينَ لِيَ النَّجاةُ و لا تُستَطاعُ إلّا بِكَ؟ لَا الَّذي أحسَنَ استَغنىٰ</span>‌ <span dir="rtl">عَن عَونِكَ و رَحمَتِكَ، و لَا الَّذي أساءَ وَ اجتَرَأَ عَلَيكَ و لَم يُرضِكَ خَرَجَ عَن قُدرَتِكَ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">مصباح المتهجّد: ص۵۸۲ ح۶۹۱، الإقبال: ج۱ ص۱۵۷، المصباح للكفعمي: ص۷۸۱ كلّها عن أبي حمزة الثمالي، البلد الأمين: ص۲۰۵</span>‌<span dir="rtl">، بحار الأنوار: ج ۹۸ ص ۸۲ ح ۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">58.</span> <span dir="rtl">امام زین العابدین علیه السلام</span> - ‌<span dir="rtl">در دعای سحر، مشهور به دعای ابو حمزۀ ثُمالی</span> -<span dir="rtl">: معبودا! مرا با کیفرت ادب نکن و با عقوبت غافلگیر کننده</span>‌<span dir="rtl">ات، به من نیرنگ مزن. پروردگارا! از کجا برایم خیر تواند بود، با آن که خیر، جز پیش تو یافت نمی</span>‌<span dir="rtl">شود، و برایم از کجا رهایی خواهد بود، با آن که جز به یاری</span>‌<span dir="rtl">ات، در توان نیست؟ نه آن که نیکی کند، از یاری و رحمتت بی</span>‌<span dir="rtl">نیاز است و نه آن که بدی کند و بر تو گستاخ شود و تو را ناخرسند سازد، از قلمرو قدرتت بیرون.</span>

<span id="الاعتصام-بالله-عز-و-جل-من-التجري-علیه"></span>
== <span dir="rtl">۱ / ۹: الاِعتِصامُ باللهِ عزّ و جلّ مِنَ التَّجَرّي عَلَیه</span> ==

<span dir="rtl">۱ / ۹: پناه بردن به خدای عزّ و جلّ از گستاخی در برابر او</span>

<span dir="rtl">59.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في دُعائِهِ بَعدَ الصَّلاةِ المَندوبَةِ</span> -<span dir="rtl">: إلٰهي!... اُناديكَ بِقَلبٍ قَريحٍ، و</span>

<span dir="rtl">اُناجيكَ بِدَمعٍ سَفوحٍ، و ألوذُ بِكَ مِن قَسوَتي، و أعوذُ بِكَ مِن جُرأتي، و أستَجيرُ بِكَ مِن جَهلي، و أتَعَلَّقُ بِعُرىٰ</span>‌ <span dir="rtl">أسبابِكَ مِن ذَنبي، و أعمُرُ بِذِكرِكَ قَلبي.</span><ref><span dir="rtl">الاختيار لابن الباقي: ج۱ ص۲۰۵، بحار الأنوار: ج۸۷ ص۲۴۶ ح۵۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">59.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در دعای بعد از نماز مستحبّی</span> -<span dir="rtl">: معبودا!... با دلی مجروح، صدایت می</span>‌<span dir="rtl">زنم و با اشکی ریزان، آهسته می</span>‌<span dir="rtl">خوانمت و از قساوت قلبم به تو پناه می</span>‌<span dir="rtl">برم و از گستاخی خویش به تو پناهنده می</span>‌<span dir="rtl">شوم و از نادانی خویش به تو پناه می</span>‌<span dir="rtl">آورم و از گناه خود به دستگیره</span>‌<span dir="rtl">های ارادۀ تو چنگ می</span>‌<span dir="rtl">زنم و دلم را به یاد تو آباد می</span>‌<span dir="rtl">کنم.</span>

<span dir="rtl">60.</span> <span dir="rtl">الإمام زين العابدين علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في دُعاِئِه عِندَ الشِّدَّةِ</span> -<span dir="rtl">: اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ</span>‌ <span dir="rtl">مُحَمَّدٍ و آلِهِ، و خَلِّصني مِنَ الحَسَدِ، وَ احصُرني عَنِ الذُّنوبِ، و وَرِّعني عَنِ المَحارِمِ، و لا تُجَرِّئني عَلَى المَعاصي</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">الصحيفة السجّادية: ص۹۳ الدعاء۲۲</span>.</ref>

<span dir="rtl">60.</span> <span dir="rtl">امام زین العابدین علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در دعایش هنگام سختی</span> -<span dir="rtl">: خدایا! بر محمّد و خاندانش درود فرست و مرا از حسد، رهایی ده و از گناهان، محفوظم بدار و از حرام</span>‌<span dir="rtl">ها دورم کن و بر گناهان، جرئتم مبخش.</span>

<span dir="rtl">61.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">تَقولُ إذا أصبَحتَ و أمسَيتَ:... اللّٰهُمَّ إنَّ اللَّيلَ وَ النَّهارَ خَلقانِ مِن خَلقِكَ، فَلا تَبتَلِيَنّي فيهِما بِجُرأَةٍ عَلىٰ مَعاصيكَ، و لا رُكوبٍ لِمَحارِمِكَ.</span><ref><span dir="rtl">كتاب من لا يحضره الفقيه: ج۱ ص۳۳۷ ح۹۸۲ عن عمّار بن موسى، الكافي: ج ۲ ص ۵۲۵ ح ۱۲ عن الإمام علي علیه السلام، مصباح المتهجّد: ص۱۰۴ ح۱۷۲ عن معاوية بن عمّار الدهني و كلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۸۶ ص۲۸۷ ح۴۸</span>.</ref>

<span dir="rtl">61.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">در هر بام و شام می</span>‌<span dir="rtl">گویی: «... بار خدایا! شب و روز، دو آفریده از آفریده</span>‌<span dir="rtl">های تو هستند. پس در آنها مرا گرفتار گستاخی بر معصیت</span>‌<span dir="rtl">هایت و انجام دادن حرام</span>‌<span dir="rtl">هایت مگردان».</span>

<span id="الفصل-الثاني-التجري-على-الناس"></span>
= <span dir="rtl">الفصل الثّاني: التَّجَرّي عَلَى النّاسِ</span> =

<span dir="rtl">فصل دوم: گستاخی در برابر مردم</span>

<span id="ذم-التجري-علی-الناس-و-بیان-مضاره"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۱: ذَمُّ التَّجَرّي عَلَی النّاسِ و بَیانُ مَضارَّهِ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۱: نکوهش گستاخی در برابر مردم و بیان زیان</span>‌<span dir="rtl">های آن</span>

<span dir="rtl">62.</span> <span dir="rtl">الكافي عن جابر بن عبداللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">عن رسول اللّٰه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله: ألا اُخبِرُكُم بِشِرارِ رِجالِكُم؟ قُلنا: بَلىٰ يا رَسولَ اللّٰهِ</span>‌<span dir="rtl">، فَقالَ: إنَّ مِن شِرارِ رِجالِكُم البَهّاتَ الجَرِيَّ الفَحّاشَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۲۹۲ ح۱۳، بحار الأنوار: ج۷۲ ص۱۱۴ ح۱۳</span>.</ref>

<span dir="rtl">62.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از جابر بن عبد اللّٰه</span> -<span dir="rtl">: پیامبر خدا فرمود: «آیا به شما از بدترین مردانتان خبر دهم؟». گفتیم: بگو، ای پیامبر خدا! فرمود: «از جمله بدترین مردان شما، کسی است که تهمت</span>‌<span dir="rtl">زن و گستاخ و فحّاش باشد».</span>

<span dir="rtl">63.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">إنَّ مِن شَرِّ النّاسِ رَجُلاً فاجِراً جَریئاً، یَقرَأُ كِتابَ اللّٰهِ و لا یَدعو إلیٰ شَيءٍ مِنهُ.</span><ref><span dir="rtl">مسند ابن حنبل: ج۴ ص۷۴ ح۱۱۳۱۹، المستدرك على الصحيحين: ج ۲ ص ۷۷ ح ۲۳۸۰، شعب الإيمان: ج۲ ص۳۶۱ ح۲۰۴۷، السيرة النبوية لابن كثير: ج۴ ص۲۳، البداية و النهاية: ج۵ ص۱۳ و الأربعة الأخيرة نحوه و كلّها عن أبي سعيد الخدري، كنز العمّال: ج۱۵ ص۷۷۱ ح۴۳۰۲۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">63.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">انسان فاجر گستاخ، از شرورترین مردم است. کتاب خدا را می</span>‌<span dir="rtl">خواند؛ ولی به چیزی از آن فرا نمی</span>‌<span dir="rtl">خواند.</span>

<span dir="rtl">64.</span> <span dir="rtl">عنه</span>‌ <span dir="rtl">صلی الله علیه و آله: إنَّ اللّٰهَ يُبغِضُ الشَّيخَ الزّانِيَ، وَ الغَنِيَّ الظَّلومَ، وَ الفَقيرَ المُختالَ، وَ السّائِلَ المُلحِفَ</span><ref><span dir="rtl">ألحَفَ في المسألة یُلحِفُ إلحافاً: إذا ألَحَّ فیها و لزِمها (النهایة : ج ۴ ص ۲۳۷ «لحف</span>»).</ref><span dir="rtl">، و يُحبِطُ أجرَ المُعطِي المَنّانِ، و يَمقُتُ البَذيخَ الجَريَّ الكَذّابَ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص۴۲، بحار الأنوار: ج۷۷ ص۱۴۵ ح۴۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">64.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">خداوند، پیر زناکار، ثروتمند ستمکار، فقیرِ متکبّر و گدای سِمِج را دشمن می</span>‌<span dir="rtl">دارد و پاداشِ بخشندۀ منّت</span>‌<span dir="rtl">گذار را از میان می</span>‌<span dir="rtl">برد و متکبّرِ گستاخ دروغگو را سخت دشمن می</span>‌<span dir="rtl">دارد.</span>

<span dir="rtl">65.</span> <span dir="rtl">عنه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">لا تَقومُ السّاعَةُ حَتّیٰ یَكونَ الوَلَدُ غَیظاً، وَ المَطَرُ قَیظاً</span><ref><span dir="rtl">القَیظ: صَمیم الصَّیف (لسان العرب: ج ۷ ص ۴۵۶ «قیظ</span>»).</ref><span dir="rtl">، و یَفیضَ اللِّئامُ فیضاً، و یَغیضَ</span><ref><span dir="rtl">غاضَ الماءُ: إذا غارَ. و غاضَت الکِرامُ غیضاً: أي فنوا و بادوا (النهایة: ج ۳ ص ۴۰۱ «غیض</span>»).</ref> <span dir="rtl">الكِرامُ غَیضاً، و یَجتَرِئَ الصَّغیرُ عَلَی الكَبیرِ، و اللَّئیمُ عَلَی الكَریمِ.</span><ref><span dir="rtl">المعجم الأوسط: ج۶ ص۲۸۵ ح۶۴۲۷، مسند الشهاب: ج۲ ص۹۲ ح۹۴۹، الفردوس: ج۵ ص۸۱ ح۷۵۱۹، فتح الباري: ج۱۳ ص۸۴ ح۷۱۲۱ كلّها عن عائشة، المغني عن حمل الأسفار: ج۱ ص۶۵۶، كنز العمّال: ج۱۴ ص۲۴۹ ح۳۸۵۹۵</span>.</ref>

<span dir="rtl">65.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">نشانۀ رسیدن قیامت، این است که فرزند، موجب خشم [والدین] شود و باران در گرما ببارد [و نتیجۀ عکس دهد] و فرومایگان، زیاد و اهل کرامت، نایاب شوند و کوچک</span>‌<span dir="rtl">تر بر بزرگ</span>‌<span dir="rtl">تر و فرومایه بر کریم، گستاخی نماید.</span>

<span dir="rtl">66.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَن تَجَرَّأَ لَكَ تَجَرَّأَ عَلَيكَ.</span><ref><span dir="rtl">نثرّ الدرّ: ج۳ ص۱۴۹؛ شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد: ج۲۰ ص۳۴۲ ح۹۲۶</span>.</ref>

<span dir="rtl">66.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">آن که برای تو گستاخی نماید، بر تو نیز گستاخی می</span>‌<span dir="rtl">کند.</span>

<span dir="rtl">67.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">ثَلاثَةٌ مُهلِكَةٌ: الجُرأَةُ عَلَى السُّلطانِ، وَ ائتِمانُ الخَوّانِ، و شُربُ السَّمِّ لِلتَّجرِبَةِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۳ ص۳۴۳ ح۴۶۸۰، عيون الحكم و المواعظ: ص۲۱۱ ح۴۲۱۴، مستدرك الوسائل: ج</span>‌<span dir="rtl">۱۲ ص۲۶۰ ح۱۴۰۵۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">67.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">سه چیز، کُشنده است: گستاخی در برابر سلطان، امین شمردن خیانتْ</span>‌<span dir="rtl">پیشه و خوردن زهر برای آزمایش.</span>

<span dir="rtl">68.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">مَنِ اجتَرَأَ عَلَى السُّلطانِ فَقَد تَعَرَّضَ لِلهَوانِ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۵ ص۳۱۶ ح۸۵۳۷، عيون الحكم و المواعظ: ص۴۵۰ ح۸۰۱۲، مستدرك الوسائل: ج</span>‌<span dir="rtl">۱۲ ص۲۶۱ ح۱۴۰۵۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">68.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">هر کس بر فرمان</span>‌<span dir="rtl">روا گستاخی کند، خود را در معرض خواری نهاده است.</span>

<span dir="rtl">69.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span>: <span dir="rtl">الجُرأةُ عَلَى السُّلطانِ أعجَلُ هُلكٍ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۱ ص۳۵۱ ح۱۳۳۲، عيون الحكم و المواعظ: ص۴۸ ح۱۲۱۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">69.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">گستاخی بر فرمان</span>‌<span dir="rtl">روا، زودترین هلاکت را در پی دارد.</span>

<span dir="rtl">70.</span> <span dir="rtl">الإمام الحسن علیه السلام</span> - <span dir="rtl">و قَد سُئِلَ عَنِ الجُبنِ</span> -<span dir="rtl">: الجُرأةُ عَلَى</span>‌ <span dir="rtl">الصَّديقِ، وَ النُّكولُ عَنِ العَدُوِّ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص۲۲۵، نثرّ الدر: ج۱ ص۲۷۴ عن الإمام الحسين علیه السلام و فيه «النذالة» بدل «الجبن»، العدد القويّة: ص۵۳ ح۶۴، بحار الأنوار: ج۷۸ ص۱۰۳ ح۲؛ المعجم الكبير: ج۳ ص۶۹ ح۲۶۸۸، تهذيب الكمال: ج۶ ص۲۳۸ الرقم ۱۲۴۸ كلاهما عن الحارث الأعور، كنز العمّال: ج۱۶ ص۲۱۵</span> <span dir="rtl">ح۴۴۲۳۷</span>.</ref>

<span dir="rtl">70.</span> <span dir="rtl">امام حسن علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در پاسخ این پرسش که: ترسویی چیست؟</span> -<span dir="rtl">: جسارت داشتن در برابر دوست و گریختن از دشمن.</span>

<span dir="rtl">71.</span> <span dir="rtl">الإمام العسكري علیه السلام</span>: <span dir="rtl">جُرأةُ الوَلَدِ عَلىٰ والِدِهِ في صِغَرِهِ، تَدعو إلَى العُقوقِ في كِبَرِهِ.</span><ref><span dir="rtl">تحف العقول: ص۴۸۹، بحار الأنوار: ج۷۸ ص۳۷۴ ح۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">71.</span> <span dir="rtl">امام عسکری علیه السلام</span>: <span dir="rtl">گستاخی فرزند بر پدرش در کودکی، به سرکشی در بزرگی می</span>‌<span dir="rtl">انجامد.</span>

<span id="أجرأ-الناس-على-الناس"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۲: أجرَأُ النّاسِ عَلَى النّاسِ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۲: گستاخ</span>‌<span dir="rtl">ترین انسان در برابر مردم</span>

<span dir="rtl">72.</span> <span dir="rtl">رسول اللّٰه صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">أفضَلُ مُكافَأَةِ المَعرُوفِ الدُّعاءُ وَ الشُّكرُ لِلهِ، وَ أَشَدُّكُم حُبّاً لِلهِ أشَدُّكُم حُبّاً لِلنّاسِ، وَ أجرَأُكُم عَلَى اللّٰهِ أجرَأُكُم عَلَى النّاسِ</span>‌<span dir="rtl">.</span><ref><span dir="rtl">مستدرك الوسائل: ج۱۲ ص۳۵۸ ح۱۴۲۸۵ نقلاً عن كتاب الأخلاق لأبي القاسم الكوفي</span>‌.</ref>

<span dir="rtl">72.</span> <span dir="rtl">پیامبر خدا صلی الله علیه و آله</span>: <span dir="rtl">برترین جبران کار نیک، دعا و سپاس</span>‌<span dir="rtl">گزاری از خداوند است، و هر کس از شما که خدا را بیشتر دوست دارد، مردم را هم بیشتر دوست می</span>‌<span dir="rtl">دارد و هر کس از شما که بر خدا گستاخ</span>‌<span dir="rtl">تر است، بر مردم نیز گستاخ</span>‌<span dir="rtl">تر است.</span>

<span id="ما-یوجب-تجري-الناس-علی-الرجل"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۳: ما یوجِبُ تَجَرّي الناسِ عَلَی الرَّجُلِ</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۳: عوامل گستاخی مردم در برابر فرد</span>

<span id="ملاحاة-الدناة"></span>
=== <span dir="rtl">2 / 3 - ۱: مُلاحاةُ الدُّناةِ</span> ===

<span dir="rtl">۲/۳ - ۱: دهان به دهان شدن با فرومایگان</span>

<span dir="rtl">73.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا تُلاحِ</span><ref><span dir="rtl">مُلاحاة الرجال: مُقاولتهم و مخاصمتهم. لَحَیت الرجلَ: إذا لُمته و عَذَلته. و لاحیته مُلاحاةً: إذا نازعته (النهایة:ج ۴ ص ۲۴۳ «لحی</span>»).</ref> <span dir="rtl">الدَّنِيَّ فَيَجتَرِئَ عَلَيكَ.</span><ref><span dir="rtl">غرر الحكم: ج۶ ص۲۷۴ ح۱۰۲۲۱، عيون الحكم و المواعظ: ص۵۱۸ ح۹۳۹۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">73.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">با آدمِ پست، دهان به دهان مشو، که بر تو جری می</span>‌<span dir="rtl">شود.</span>

<span id="كثرة-المزاح"></span>
=== <span dir="rtl">2 / 3 - ۲: كَثرَةُ المِزاحِ</span> ===

<span dir="rtl">۲/۳ - ۲: شوخی فراوان</span>

<span dir="rtl">74.</span> <span dir="rtl">الإمام الصادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">لا تُمازِح فَيُجتَرَأَ عَلَيكَ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۲ ص۶۶۵ ح۱۸ و ۱۷ كلاهما عن عمّار بن مروان، تحف العقول: ص۴۸۶ عن الإمام العسكري علیه السلام، بحار الأنوار: ج۷۶ ص۵۹ ح۱۰؛ تهذيب الكمال: ج۱۰ ص۵۰۸ الرقم ۲۲۹۹ عن سعيد بن العاص من دون إسناد إلی أحد من أهل البيت علیهم السلام، أنساب الأشراف: ج۱۲ ص۲۹۷ من</span> <span dir="rtl">دون إسناد إلی أحد من أهل البيت علیه السلام و فيهما بزيادة « الدنيء» بعد «لا تمازح</span>».</ref>

<span dir="rtl">74.</span> <span dir="rtl">امام صادق علیه السلام</span>: <span dir="rtl">شوخی مکن، که بر تو گستاخ می</span>‌<span dir="rtl">شوند.</span>

<span id="عدم-احتفاظ-الرجل-بشأنه"></span>
=== <span dir="rtl">2 / 3 - ۳: عَدَمُ احتِفاظِ الرَّجُلِ بِشَأنِهِ</span> ===

<span dir="rtl">۲/۳ -۳: پاس نداشتن شأن خویش</span>

<span dir="rtl">75.</span> <span dir="rtl">الكافي عن معاوية بن وهب</span>: <span dir="rtl">رَآني أبو عَبدِ اللّٰهِ</span>‌ <span dir="rtl">علیه السلام و أنا أحمِلُ بَقلاً، فَقالَ: يُكرَهُ لِلرَّجُلِ السَّريِّ أن يَحمِلَ الشَّيءَ الدَّنيَّ فيُجتَرَأَ عَلَيهِ.</span><ref><span dir="rtl">الكافي: ج۶ ص۴۳۹ ح۷، الخصال: ص۱۰ ح۳۵، دعائم الإسلام: ج۲ ص۱۷ ح۱۸ كلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۷۴ ص۱۴۷ ح۱ و راجع صفات الشيعة: ص۹۴</span>.</ref>

<span dir="rtl">75.</span> <span dir="rtl">الکافی</span> - <span dir="rtl">به نقل از معاویه بن وَهْب</span> -<span dir="rtl">: امام صادق علیه السلام مرا دید که علوفه حمل می</span>‌<span dir="rtl">کنم. فرمود: «زیبندۀ مرد شریف نیست که کالای پَست حمل کند، و در نتیجه، بر او گستاخ</span> ‌<span dir="rtl">شوند».</span>

<span id="ما-یوجب-تجري-الناس-على-الوالي"></span>
== <span dir="rtl">۲ / ۴: ما یوجِبُ تَجَرِّي النّاسِ عَلَى الوالي</span> ==

<span dir="rtl">۲ / ۴: عوامل گستاخی مردم در برابر فرمان</span>‌<span dir="rtl">روا</span>

<span dir="rtl">76.</span> <span dir="rtl">الإمام عليّ علیه السلام</span>: <span dir="rtl">يَجِبُ عَلَى الوالي أن يَتَعَهَّدَ أُمورَهُ، و يَتَفَقَّدَ أعوانَهُ، حَتّىٰ لا يَخفىٰ عَلَيهِ</span>

<span dir="rtl">إحسانُ مُحسِنٍ، و لا إساءَةُ مُسي</span>‌<span dir="rtl">ءٍ، ثُمَّ لا يَترُكَ أحدَهُما بِغَيرِ جَزاءٍ؛ فَإنَّهُ إن تَرَكَ ذٰلِكَ تَهاوَنَ المُحسِنُ، وَ اجتَرَأ المُسي</span>‌<span dir="rtl">ءُ، و فَسَدَ الأمرُ، و ضاعَ العَمَلُ.</span><ref><span dir="rtl">نزهة الناظر: ص۱۰۸ ح۱۹۱؛ صبح الأعشى: ج ۲ ص ۳۲۵، التذكرة الحمدونية: ج۱ ص۲۹۷ ح۷۹۱، نهاية الأرب: ج ۶ ص ۱۹</span>.</ref>

<span dir="rtl">76.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span>: <span dir="rtl">بر حاکم، لازم است که به کارهایش رسیدگی کند و از احوال یارانش جویا شود</span>

<span dir="rtl">تا نیکی نیکوکار و بدی بدکار [آنان] بر او پوشیده نماند و هیچ یک از آنان را بدون جزا نگذارد، که اگر چنین نکند، نیکوکار، سست می</span>‌<span dir="rtl">گردد و بدکار، گستاخ می</span>‌<span dir="rtl">شود و کار، تباه می</span>‌<span dir="rtl">شود و عمل، ضایع می</span>‌<span dir="rtl">گردد.</span>

<span dir="rtl">77.</span> <span dir="rtl">عنه علیه السلام</span> - <span dir="rtl">في كِتابِهِ لِلأَشتَرِ لَمّا وَلّاهُ مِصرَ</span> -<span dir="rtl">:... انظُر في حالِ كُتّابِكَ، فَوَلِّ عَلیٰ اُمورِكَ خَیرَهُم، وَ اخصُص رَسائِلَكَ الَّتي تُدخِلُ فیها مَكایِدَكَ و أسرارَكَ بِأجمَعِهِم لِوُجوهِ صالِحِ الأخلاقِ، مِمَّن لا تُبطِرُهُ الكَرامَةُ فَیَجتَرِئَ بِها عَلَیكَ في خِلافٍ لَكَ بِحَضرَةِ مَلإٍ، و لا تَقصُرُ بِهِ الغَفلَةُ عَن إیرادِ مُكاتَباتِ عُمّالِكَ عَلَیكَ، و إصدارِ جَواباتِها عَلَی الصَّوابِ عَنكَ فیما یَأخُذُ لَكَ و یُعطي مِنكَ، و لا یُضعِفُ عَقداً اعتَقَدَهُ لَكَ، و لا یَعجِزُ عَن إطلاقِ ما عُقِدَ عَلَیكَ، و لا یَجهَلُ مَبلَغَ قَدرِ نَفسِهِ في الأُمورِ؛ فَإنَّ الجاهِلَ بِقَدرِ نَفسِهِ یَكونُ بِقَدرِ غَیرِهِ أجهَلَ.</span><ref><span dir="rtl">نهج البلاغة: الكتاب ۵۳، تحف العقول: ص۱۳۸، دعائم الإسلام: ج۱ ص۳۵۰ كلاهما نحوه، بحار الأنوار: ج۷۷ ص۲۵۴ ح۱</span>.</ref>

<span dir="rtl">77.</span> <span dir="rtl">امام علی علیه السلام</span> - <span dir="rtl">در حکم خود به مالک اشتر، آن گاه که او را به فرمانداری مصر گماشت</span> -<span dir="rtl">: دیگر آن که در بارۀ کاتبانِ خود، به دقّت نظر کن و بهترین آنان را به کارهای خویش بگمار و [نگارش] نامه</span>‌<span dir="rtl">هایی را که نقشه</span>‌<span dir="rtl">ها و اسرارت را در آنها می</span>‌<span dir="rtl">نویسی، تنها به کسی وا گذار که بیشتر از همه، اخلاق شایسته و نیک دارد؛ کسی که احترام تو نسبت به او، سرمستش نسازد و در نتیجه، در حضور همگان با تو مخالفت و گستاخی نکند و غفلت و مسامحه</span>‌<span dir="rtl">کاریِ او سبب نشود تا در رساندن نامه</span>‌<span dir="rtl">های کارگزارانت به تو کوتاهی کند و از طرف تو، در بارۀ آنچه برای تو می</span>‌<span dir="rtl">گیرد یا از طرف تو می</span>‌<span dir="rtl">دهد، پاسخ</span>‌<span dir="rtl">های درست به آن نامه</span>‌<span dir="rtl">ها ننویسد.</span>

<span dir="rtl">کسی باشد که قراردادی را که برایت می</span>‌<span dir="rtl">بندد، سست نبندد و از فسخ قراردادهای زیانبار برای تو، ناتوان نباشد و به جایگاه خود در کارها ناآگاه نباشد؛ چرا که هر کس جایگاه خود را نمی</span>‌<span dir="rtl">شناسد، به مرتبه و جایگاه دیگری نادان</span>‌<span dir="rtl">تر خواهد بود.</span>

<references />